Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, .

Ciężkowicko - Rożnowski Park Krajobrazowy

owstał w kwietniu 1995 roku r. Położony jest w południowo – wschodniej

części województwa małopolskiego, na Pogórzu RożnowskimT i Pogórzu Ciężkowickim. Zajmuje 17 634 ha powierzchni. Obejmuje najcenniejsze pod względem przyrodniczym, krajobrazowym i kulturowym fragmenty zachodniej części Pogórza Ciężkowickiego. Jest częścią Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego, pełniącego funkcję otuliny. W miejscowości Polichty działa Ośrodek Edukacji Ekologicznej. Ośrodek czynny jest cały rok kalendarzowy. Przy Ośrodku znajduje się ścieżka przyrodnicza. Na jej trasie wyznaczono kilkanaście przystanków, przy których obserwować można ciekawe zjawiska przyrodnicze, różnego typu ekosystemy, szereg gatunków roślin chronionych, staw z roślinnością wodno - błotną oraz przykłady gospodarki leśnej prowadzonej przez leśników.

P

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, .

o najcenniejszych elementów

przyrody nieożywionej należy zgrupowanie form skalnych w rezerwacie przyrody "SkamieniałeMiasto" w Ciężkowicach. W rejonie Bukowca znajduje się rezerwat przyrody nieożywionej "Diable Skały" i jedna najdłuższych jaskiń szczelinowych wPolsce tzw. "Diabla Dziura" o długości ok. 320 m, miejsce hibernacji najrzadszego w Polsce nietoperza podkowca małego. Pojedyncze twory skalne stanowią pomniki przyrody "Wieprzek" w Jastrzębi i "Jar Wodospad" w Ciężkowicach. Teren Parku w paśmieod Policht do Filipowic to miejsca z terenie Rudy Kameralnej znajdują sięśredniowieczu.

D

lora parku liczy około 900 gatunk

naturalne zbiorowiska nieleśne tworzwychodnie piaskowca ciężkowickiegparku świadczy fakt zagęszczenia na posiadających absolutny kres zasięgu w Polsce. Na terenie Parku spotkać można 40 gatunków roślin chronionych. W jej skład wchodzi zespół kwaśnej buczyny górskiej (Jamna, pasmo Mogiły), zespół żyznej buczyny karpackiej (Jamna, Borowa, Siekierczyna, Bruśnik), murawy kserotermiczne na zboczach Białej,

F

CRoż

K

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Ż

Najsłynniejsza skała Pogórza Ciężkowickiego- Czarownica

z

licznymi źródłami wód mineralnych. Na złoża żelaza, które eksploatowano w

ów roślin naczyniowych. Najciekawsze y roślinność naskalna porastająca o. O szczególnej wartości przyrodniczej tym terenie wielu gatunków roślin

Krajobraz iężkowicko-

nowskiego Parku j b

abno, 2008 r.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, .

auna Parku wyróżnia się dużym bogactwem i zróżnicowaniem gatunków

chronionych, rzadkich i ginących. Na terenie rezerwatu "Skamieniałe Miasto" stwierdzono występowanie 310 gatunków motyli. Wśród chronionych zwierząt można spotkać m. innymi: bociana czarnego, krogulca, dzięcioła czarnego i pięć gatunków nietoperzy.

F

Wśród lasów parku

Najcenniejsze walory kulturowe parku stanowią:

• dworek Paderewskiego w Kąśnej Dolnej, • muzeum przyrodnicze im. Krystyny i Włodzimierza Tomków w

Ciężkowicach, • zabytkowy układ architektoniczny Ciężkowic z kościołem, rynkiem i

ratuszem,

Muzeum Krystyny i Włodzimierza Tomków w

Ciężkowicach

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, .

• zabytkowe kościoły w Brzozowej, Gromniku, Paleśnicy, Zborowicach, Jastrzębi,

• pozostałości robót górniczych (Słona, Paleśnica, Ruda Kameralna, Ostrusza),

• liczne miejsca Pamięci Narodowej z okresu I i II wojny światowej (Brzozowa, Polichty, Słona, Wola Stróska, Jamna).

Piękno parku może budzić prawdziwy podziw…

Opracowały: Ewa Kobos, Natalia Mendala Klasa 2d

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, .

Rezerwat przyrody Skamieniałe Miasto

Skamieniałe Miasto rezerwat przyrody nieożywionej położony na prawym brzegu rzeki Biała na Pogórzu Ciężkowickim, w pobliżu Ciężkowic. Jego powierzchnia wynosi 15,01 ha. Rezerwat został utworzony w 1931 (formalnie zatwierdzony 1974).

Rezerwat rozciąga się od dna doliny Białej po szczyt wzgórza Skała (367 m n.p.m.). Wśród lasu mieszanego - (dęby z domieszką sosen) rozrzucona jest grupa skałek dużych rozmiarów, zbudowanych z gruboziarnistego piaskowca ciężkowickiego, fantazyjnie ukształtowanych wskutek procesów erozji. Jest to tzw. skalne miasto. Są wśród nich ambony, maczugi i grzyby skalne. Nadane nazwy odpowiadają ich kształtom, np. "Maczuga", "Piramida", inne to m.in.: "Baszta", "Borsuk", "Grunwald" (z niewielką jaskinią szczelinową i tablicą pamiątkową wmurowaną w pięćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem), "Ratusz" i "Czarownica". W pobliżu znajduje się niewielki wodospad.

Wodospad Jar zwany także "Wąwozem Czarownic" to zakończony wodospadem około 40 metrowy wąwóz, który posiada statut pomnika przyrody.

Przed wejściem do rezerwatu słońca

Wodospad Jar w świetle jesiennego słońca

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, .

Wodospad Ciężkowicki, położony jest w górnej części jednego z dopływów Ostruszanki. Ograniczony jest kilkunastometrowej wysokości ścianami skalnymi. Dno doliny jest nierówne i ukształtowane w kilka progów oraz pochyłych płyt. Mniej więcej w połowie długości wąwozu następuje jego rozwidlenie. Główna, zachodnia dolina kończy się pionową ścianą wysokości około 14,5 m. Po ścianie tej spływa woda ze źródła potoku znajdującego się ponad nią. Woda spływa, rozpryskując się na skalnym stopniu i kaskadowo spada na dno wąwozu z wysokości około 10 m. Od 1996 r. w Ciężkowicach organizowane są wybory miss Wąwozu Czarownic.

Muzeum Przyrodnicze im. Krystyny i Włodzimierza Tomków w Ciężkowicach

Dorobek kolekcjonerski Państwa Tomków to zbiór około dwustu gatunków ptaków, pół tysiąca sztuk owadów i dziesiątki trofeów łowieckich. Ponadto w muzeum można obejrzeć jaskinie nietoperzową, przykłady żerowisk owadów, rośliny naszych lasów oraz zdjęcia najlepszych fotografów regionu. Periodycznie organizowane są pokazy slajdów z wypraw przyrodniczych do różnych rejonów Świata.

Przed wejściem do muzeum

Jeden z eksponatów ciężkowickiego muzeum

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r. Opracowały: Natalia Barwacz, Agata Nieroda

Klasa II d

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”,

Biuletyn „Szlakami Ziem

Na terenie Ciężkowicko -Rożnowskiego Parku Krajobrazowego występuje wiele gatunków roślin chronionych. Dzięki sprzyjającym warunkom klimatycznym możemy je spotkać bardzo często i w dużych ilościach. Na szczególną uwagę zasługują również występujące na tym obszarze zwierzęta. Znajdują się tu liczne gatunki owadów, ptaków, płazów oraz gadów.

Do rzadkich i chronionych

roślin występujących na terenie parku należą:

Pióropusznik strusi W Polsce podlega ścisłej ochronie prawnej. Siedliska pióropusznika to brzegi potoków, wilgotne zbocza, mokre łąki i leśne polany. Jest to roślina wieloletnia z krótkim kłączem, z którego wyrastają pojedyncze, pierzaste liście płonne. wysokości 30-150 cm Liście na których rozwijają się zarodniki przypominają strusie pióra stąd nazwa rośliny. Skrzyp olbrzymi

Jest to największy i najokazalszy środkowoeuropejski gatunek skrzypu. W Polsce występuje bardzo rzadko. Gatunek górski. Występuje w cienistych i mokrych lasach.

i Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”,

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

Wawrzynek wilczełyko - gatunek krzewu należący do rodziny wawrzynkowatych. W Polsce występuje na całym terytorium, ale jest rośliną rzadką. Kwitnie przed wypuszczeniem liści, na przedwiośniu, od lutego do kwietnia, najczęściej w marcu i na początku kwietnia. Cała roślina jest trująca.

Parzydło leśne – gatunek rośliny należący do rodziny różowatych. W Polsce roślina pospolita w Sudetach i Karpatach. W północnych regionach kraju jest bardzo rzadka, występuje tylko sporadycznie. Jest także uprawiana jako roślina ozdobna.

Storczyk szerokolistny. Występuje zwykle w rowach, na torfowiskach niskich i wilgotnych łąkach. Większość roślin z rodziny storczykowatych jest wrażliwa na dużą zawartość azotu w glebie, co tłumaczy ich występowanie na glebach ubogich w składniki pokarmowe. Storczyk szerokolistny jest pod tym względem dosyć tolerancyjny.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”,

Biule

Do rzadkich zwierząt występujących na terenie parku zaliczamy :

OWADY

Biegacz fioletowy - jeden z najpospolitszych dużych biegaczy

występujący w Polsce. Zamieszkuje wilgotne lasy, ale również łąki łęgowe oraz inne otwarte tereny. Jest drapieżny, poluje na inne owady oraz ich larwy, ślimaki, dżdżownice. Żywi się również świeżą padliną oraz grzybami. Aktywny nocą.

Paź żeglarz, żeglarek. W Polsce występuje głównie na południu i w środkowej części kraju.. Spotykany bardzo rzadko, lokalnie w coraz mniejszych

ilościach. Zauważyć go można na skałkach, nasłonecznionych pagórkach, polanach i sadach.

Motyl nocny „zmierzchnica trupia główka”. Zmierzchnica trupia główka ma nie tylko groźnie wyglądający rysunek na grzebiecie, ale również - jako nieliczna z ciem - potrafi głośno gwizdać. W sytuacji zagrożenia życia dźwiękiem odstrasza napastnika. Jego ojczyzną jest południowa Europa i Afryka.

tyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”,

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

PŁAZY

Ropucha szara, ropucha zwyczajna Największa z żyjących w Polsce ropuch. Zabarwienie jej grzbietu jest brązowe w różnych odcieniach szarości, zwykle jednolite.. Ropuchę tę można spotkać w lasach, na

polach i w ogrodach. Unika terenów bardzo suchych i podmokłych. Poluje na duże dżdżownice, nagie ślimaki, owady, pająki. Czasem łowi także drobne kręgowce – inne płazy, gady, a nawet małe gryzonie i pisklęta ptaków. Jest bardzo pożyteczna w walce ze szkodnikami ogrodów i pól.

Salamandra plamista

Salamandra plamista ma krępe ciało. Jej głowa jest płaska

i szeroka, a oczy wyłupiaste, z boku głowy ma duże gruczoły,

które wydzielają jad. Jest jaskrawo ubarwiona.

Zmienność jej ubarwienia jest w ogóle ogromna. Nie spotyka się dwóch salamander o takim samym układzie

i kształcie plam. Jad gruczołów oraz ubarwienie, są środkami obrony przed drapieżnikami. Jest ona

zwierzęciem wyłącznie lądowym. Można ją spotkać w wilgotnych lasach, dolinach ze strumieniami, na

pastwiskach i łąkach. Zamieszkuje głównie okolice podgórskie.

GADY Żmija zygzakowata Grzbiet zwierzęcia ma różnorodne zabarwienie. Na grzbiecie obecny jest zygzak. Spotykana na obrzeżach lasów, podmokłych łąkach, polanach leśnych. Lubi siedliska o chłodnym mikroklimacie. Głównym pokarmem żmij są małe ssaki owadożerne oraz

gryzonie. Poluje także na żaby, jaszczurki, pisklęta ptaków oraz owady. W Polsce występuje na całym obszarze.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”,

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

Zaskroniec zwyczajny Gatunek niejadowitego węża. Samica jest większa od samca. Żywią się żabami, traszkami, rybami lub drobnymi gryzoniami, które połykają bez uprzedniego uśmiercania. Atakują jedynie poruszające się zwierzęta.

Zaatakowany zaskroniec broni się często udając martwego, wypuszcza przy tym nieprzyjemnie pachnącą ciecz, która dodatkowo ma zniechęcić drapieżnika. Bardzo lubi przebywać na terenach podmokłych, bagnistych w pobliżu jezior, doskonale pływa i nurkuje. Najpospolitszy wąż Polski.

PTAKI

Dzięcioł czarny Największy dzięcioł Europy. Ubarwienie czarne z połyskiem na grzbiecie, a matowe od spodu. Na brzuchu może być ciemnoszary. Na głowie samiec ma czerwoną czapeczkę, a samica jedynie czerwoną przepaskę na potylicy. Zamieszkuje wysokopienne bory i lasy

mieszane. W górach do górnej granicy regla górnego. Odżywia się owadami wydobytymi z drewna. Bardzo lubi mrówki.

Kruk Najinteligentniejszy z ptaków występujących w Polsce. Upierzenie czarne z metalicznym połyskiem. Duży, masywny dziób. Głowa duża.

Długi ogon. Świetnie lata, wykonuje akrobacje powietrzne. Często szybuje. Zamieszkuje prawie wszystkie typy krajobrazu, również w górach. Wszystkożerny, jednak głównie poluje na zwierzęta - drobne ssaki, ptaki, owady, dżdżownice.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”,

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

Bocian czarny

Duży ptak o upierzeniu jest czarne z metalicznym, zielonkawym i

purpurowym połyskiem. Brzuch i pierś są białe. Dorosłe ptaki mają dziób i nogi

czerwone. W przeciwieństwie do bociana białego unika sąsiedztwa siedzib ludzkich

i jest ptakiem bardzo płochliwym. Występuje na terenach podmokłych w pobliżu wód i

bagien. Unika otwartych przestrzeni . Jego pokarmem są głównie żaby i drobne ryby jak piskorze, ślizy i karasie.

Krogulec

Ptak drapieżny. Zamieszkuje skraje lasów w pobliżu pól z kępami drzew. Często spotykany dość blisko siedzib ludzkich. Jest on doskonałym myśliwym. Na jego pożywienie składają się głównie drobne ptaki,

szczególnie zimą często jego ofiarą padają wróble domowe, które gromadzą się w pobliżu domostw ludzkich, ale także mazurki, myszy, żaby i większe owady.

SSAKI

Popielica Jest to duży gryzoń. Futerko na grzbiecie i ogonie jest koloru popielatego, na brzuszku jasne. Podstawowym pokarmem popielicy są owoce i nasiona drzew. Zjada także bezkręgowce, oraz jaja i pisklęta. Występuje w lasach liściastych i mieszanych.

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”,

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno, 2008 r.

Orzesznica

Niewielki, rudy gryzoń, mieszkający w lasach. Żywi się orzechami, jagodami i żołędziami.

Grzbiet ma brązowo-szary ubarwienie rude, spód ciała jest kremowy. Występuje na terytorium całej Polski. Żyje głównie w lasach i większości zarośli leszczynowych. W lasach przebywa najczęściej w warstwie podszytu.

Łasica

Łasica jest aktywna w dzień i w nocy, dlatego czasem pada ofiarą sów. W zimie poluje pod

śniegiem. Dzięki swym małym rozmiarom dostaje się bez trudu do kryjówek swych ofiar. Podstawowym pokarmem łasicy są drobne zwierzęta, głównie myszy, które łowi w norach. Zjada także ptasie jaja, żaby, jaszczurki, drobne ptaki, czasem króliki Opracowały: Anna Dębosz i Katarzyna Dudek z klasy II c