•YCIE W HARMONII INSPIRUJ•CE OPOWIE•CI Z EKOWIOSEK

L•YC

IE W

HA

RM

ON

II IN

SPIR

UJ•

CE

OP

OW

IE•C

I Z E

KO

WIO

SEK

ŻYCIE W HARMONII: INSPIRUJĄCE OPOWIEŚCI Z EKOWIOSEK

ŻYCIE W HARMONII: INSPIRUJĄCE OPOWIEŚCI Z EKOWIOSEK

Redaktor: Dalia Vidickiene

Edytor tekstu: Adam Ćwik

Ilustracje: Steven Porter

Autorzy studiów przypadków: Diana Leafe Christian, Achim Ecker, Gabriela Górewicz, Robert Hall, Antonina Kulyasova, Lars Levin-Jensen, Ina Meyer-Stoll, Artur Milicki, Laysan Mirzagitova, Andrzej Młynarczyk, Igor Morkovkin, Lina Mustafinaitė, Dalia Navikaitė, Vilnis Neimanis, Ansa Palojärvi, Monika Podsiadła, Artūrs Polis, Kalle Randau, Mia Saloranta, Katrien Van den Berge, Dalia Vidickienė, Alvis Zukovskis, Aivars Zvirbulis, Ingrida Žitkauskienė, Svanholm ecovillage Visitors/Guest Group.

Autorzy zdjęć: Pirta Ala, Sami Ala, Achim Ecker, Alica Ferliková, Živilė Gedminaitė-Raudonė, Ivan Kulyasov, Maria Kulyasova, Ieva Lučiūnaitė, Vidmantas Melnikas, Artur Milicki, Dalia Norvaisaitė, Jesús Pacheco Justo, Monika Podsiadła, Irina Popova, Steven Porter, Robertas Riabovas, Roberta Sabaliauskaitė, Daina Saktiņa, Ingrida Žitkauskienė, archiwum ekowioski Amatciems, archiwa Kovcheg, www.parmainupilseta.wordpress.lv, archiwa Solbyn , archiwa Suderbyn Ekoby , archiwa społeczności Väinölä , http://ecoharmonykinscommunity.com/.

Tłumaczenie z języka angielskiego. Tytuł oryginalny publikacji: Living in harmony: inspiring stories from ecovillages.

Podręcznik jest również dostępny w językach: szwedzkim, fińskim, łotewskim, litewskim i angielskim. Bezpłatny egzemplarz próbny można uzyskać na stronie internetowej : www.balticecovillages.eu.

ISBN 978-609-8080-39-1

Wydrukowano na Litwie

Part-financed by the European Union (ERDF)

2

SPIS TREŚCI WSTĘP ....................................................................................................................................... 7

Fragment z życia ekowioski Folk: opowieść o wartościach ........................................................... 10 1 ETAP CYKLU ŻYCIOWEGO EKOWIOSKI. TWORZENIE EKOWIOSKI – JAK ZACZĄĆ? ................................................................................. 11 Nacisk na decyzje ekotechnologiczne: ekowioska jako zdrowe i przyjazne miejsce do życia ..................................................................................................... 13 Ekowioska “Amatciems” jako projekt biznesowy, Łotwa ................................................... 14 Ekowioska Barkowo jako projekt non-profit, Polska .......................................................... 14 Nacisk na relacje społeczne: ekowioska jako zżyta wspólnota ............................................. 16 Ekowioska ZEGG, Niemcy .................................................................................................. 16 Ekowioska Svanholm, Dania .............................................................................................. 18 Nowa generacja społeczności w ekowiosce Melkys, Litwa ................................................ 18 Nacisk na wartości duchowe: ekowioska oparta na koncepcji filozoficznej ......................... 19 Ekowioska oparta na koncepcji «rodowych siedlisk» ........................................................ 20 Ekowioska Damanhur jako żywe laboratorium, Włochy .................................................... 21 Ekowioska “Rozkalni” jako dom socjoterapeutyczny dla osób niepełnosprawnych, Łotwa ................................................................................................ 22 Lokalna Alternatywna Społeczność koło Lublina, Polska ................................................... 23 Miasto Przemian ..................................................................................................................... 24 Historia inicjatora społeczności „Miasto Przemian Ikskile” na Łotwie Artūrsa Polisa ........ 24 Metody inicjatorów zapraszania i wyboru mieszkańców ekowioski..................................... 26 Ekowioska Blagodat zapoczątkowana przez grupę mieszkańców, Rosja ............................ 26 Ekowioska Barkowo zapoczątkowana przez jedną rodzinę, Polska .................................... 27 Ekowioska Krunai oparta na koncepcji siedlisk rodowych, Litwa....................................... 29 Ekowioska Kurjen tila jako gospodarstwo biodynamiczne, Finlandia ................................ 30 Miejska ekowioska Understenshöjden, Szwecja ................................................................ 31 Od stowarzyszenia “Dom Baśni Undine - Zielony Ład” do ekowioski „Zając i inne zwierzęta” ..................................................................................................... 32 Ekowioska “Amatciems”jako połączenie indywidualnej wizji miejsca do życia z firmą nieruchomości, Łotwa ................................................................................... 33 Ziemia i zabudowa: projekt i prawa własnościowe mieszkańców ........................................ 34 Oddziaływanie domu na ludzi ........................................................................................... 34 Ekowioska zarządzana przez agencję nieruchomości „Amatciems” założoną przez jednego mieszkańca, Łotwa..................................................................................... 36 Ekowioska Kurjen tila zarządzana przez wszystkich mieszkańców w ramach agencji nieruchomości, Finlandia ...................................................................................... 37 Permakulturowa Ekowioska Suderbyn w Szwecji .............................................................. 38 Ekowioska „Zając i inne zwierzęta” należąca do organizacji non-profit, Łotwa ................. 40 Własność mieszana w duńskiej ekowiosce Munksøgård ................................................... 41 Źródła finansowe dla założenia ekowioski ............................................................................. 42 Alternatywnie finansowana ekowioska: Suderbyn, Szwecja ............................................. 42 Porady dla założycieli ekowiosek na etapie ustanawiania cyklu życia w ekowiosce ............ 45 Fragment z życia ekowioski Folk: opowieść o powodach bycia bogatym ..................................... 48 2 ETAP EKOWIOSKOWEGO CYKLU ŻYCIA. PIERWSZE LATA ŻYCIA W EKOWIOSCE – JAK POSTĘPOWAĆ? ................................................ 49 Wyjście z wyścigu szczurów: historia Dariusa z Litwy ........................................................ 50 Jak stać się mieszkańcem ekowioski bez kapitału założycielskiego: historia Ivana* z Rosji ........................................................................................................ 52

3

W ekowiosce spokojnie możesz żyć kilka tygodni bez pieniędzy: historia Nikolaya z rosyjskiej ekowioski ............................................................................. 52 Budowanie eko-społeczności ................................................................................................. 54 Życie społeczne w rosyjskiej ekowiosce Kovcheg .............................................................. 54 Krąg Serca jako narzędzie wzmacniające społeczność w fińskiej ekowiosce Keuruu ......... 55 ZEGG Forum – sposób komunikowania się dla większych grup, Niemcy ........................... 56 Ceremonia zaślubin w litewskiej ekowiosce Krunai ........................................................... 58 CWspólne zasoby i zarządzanie nimi ...................................................................................... 61 Wspólna ekonomia w fińskiej ekowiosce Väinölä .............................................................. 62 Zarządzanie wspólnymi zasobami w niemieckiej ekowiosce ZEGG ................................... 63 Wspólny biznes w rosyjskiej ekowiosce Kovcheg .............................................................. 64 System samorządowy ............................................................................................................. 66 Mocne i słabe strony modelu podejmowania decyzji w fińskiej ekowiosce Keuruu ............ 67 System samorządowy w rosyjskiej ekowiosce Kovcheg ..................................................... 68 Procesy podejmowania decyzji w duńskiej ekowiosce Svanholm ..................................... 69 Rady dla młodych ekowiosek ................................................................................................. 71 Fragment z życia ekowioski Folk: historia dotycząca korzyści płynących ze zmian ....................... 74 3 ETAP CYKLU ŻYCIA EKOWIOSKOWEGO. ZARZĄDZANIE ZMIANĄ – JAK UNIKNĄĆ LUK MIĘDZY WIZJĄ EKOWIOSKI A STANEM RZECZYWISTYM? ..................... 75 Członkostwo: proces „krok po kroku” w fińskiej ekowiosce Keuruu ................................. 76 Przygotowanie nowego pokolenia ......................................................................................... 77 Dzieci w duńskiej ekowiosce Svanholm ............................................................................. 77 Szkoła w rosyjskiej ekowiosce Kovcheg: rodzice głównymi nauczycielami ........................ 79 Zmiany w modelu podejmowania decyzji ............................................................................. 82 Metoda „Czterech Opcji” w niemieckiej ekowiosce Sieben Linden ................................... 82 „Holokracja” jako nowa struktura dla organizacji i podejmowania decyzji w niemieckiej ekowiosce ZEGG ......................................................................................... 83

Podejmowanie decyzji w dojrzałej szwedzkiej ekowiosce Solbyn ..................................... 87 Test zrównoważonego rozwoju .............................................................................................. 89 Porady dla dojrzałej ekowioski .......................................................................................... 94

Fragment z życia ekowioski Folk: opowieść o współpracy ............................................................ 98 4 ETAP CYKLU ŻYCIOWEGO EKOWIOSKI. WSPÓLNA KREATYWNOŚĆ – JAK PRZEKAZAĆ ZEBRANE DOŚWIADCZENIA SPOŁECZNOŚCI? ............................................. 99 Uczenie się przez nauczanie i organizowanie publicznych wydarzeń .................................. 100 Niemiecka ekowioska ZEGG jako centrum seminaryjne .................................................. 100 Aktywności w Domu Baśni Undine, Łotwa ...................................................................... 101 Światowe Dni Pokoju w Dąbrówce, Polska ..................................................................... 106 Współpraca ............................................................................................................................ 107 Swedish Njord: sieć ukierunkowana na reprezentowanie szwedzkich ekowiosek .......... 108 Nowa forma sieciowania: sieć typu rozgwiazda zainicjowana przez ekowioskę Melkys, Litwa ................................................................................................. 110 Zmienianie systemów mainstreamowych ........................................................................... 112 Ogród permakulturowy propagowany przez Lokalną Alternatywną Społeczność, Polska ......................................................................................................... 112 Litewska sieć rolnictwa naturalnego ................................................................................ 115 Ruch szkoły rodzinnej w eko-społeczności “Piebalga”, Łotwa ......................................... 118 Rady dla ekowiosek wchodzących w etap wspólnej inwencji twórczej .............................. 121 PODZIĘKOWANIE ........................................................................................................................ 122

4

Komórka rakowa – to komórka, która wycofała się z wielokomórkowego organizmu. Tak długo wykonywała niewdzięczną pracę dla „innych”, a ciało utraciło dla niej pozycję sprzyjającego środowiska, ponieważ komórka chciała rozwijać się samodzielnie. Wtedy jednokomórkowy organizm staje się wolny i niezależny, może robić to, co chce i przezwyciężyć śmierć przez reprodukcję. Taka komórka kieruje się własnym interesem i bez przerwy dokonuje ekspansji poszukując wolności niezależnie od morfologicznych granic oraz tworzy przerzuty (metastaza). Reszta komórek, od których komórka rakowa się oddzieliła, jest używana jako pokarm.

Udana ekspansja komórki rakowej kończy się, gdy ten proces całkowicie osłabia osobę, która służy za środowisko pożywienia. Komórka uświadamia sobie, że takie zachowanie prowadzi do jej własnego końca, tyle że jest wtedy za późno na zmianę ...

Dlaczego człowiek obserwujący komórki rakowe i tę bezwzględną sytuację nie zauważa, że zachowujemy się dokładnie tak samo? Dlaczego nie dostrzega, że my, ludzie, próbujemy przetrwać zgodnie z zasadami postępowania komórki rakowej?

Dr med., onkolog Ričardas Kriaučiūnas

Ruch ekowioskowy zrodził się i rozwija jako odpowiedź na samolubne i krótkowzroczne postępowanie ludzi z naturą, które nie różni się od zachowania komórek rakowych. Ruch ten gromadzi ludzi, którzy sprzeciwiają się presji publicznej, aby działać jak komórki rakowe. Członkowie ruchu zachęcają innych by pomóc Ziemi wyzdrowieć z tej strasznej choroby. Zakładają ekowioski i szukają stylu życia, który nie zakłócałby harmonii między następującymi aspektami: środowiskowym, społecznym i duchowym.

Liczba ekowiosek i ich mieszkańców stale wzrasta. Wierzymy, że ruch ekowioskowy ma potencjał uwolnienia od indywidualistycznego i konsumpcyjnego stylu życia. Wierzymy, że ruch ekowioskowy ma potencjał pozwalający uczyć się nam jak żyć w harmonii z Ziemią.

Czy dołączyłeś już do ruchu ekowioskowego?

Zespół projektu “Ekowioski dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich”

Wilno, 2013

5

6

WSTĘP

Jedna z najaktywniejszych osób w ruchu ekowioskowym w skali globalnej Diana Leafe Christian doradza każdemu, kto chce utworzyć ekowioskę, odwiedzenie funkcjonujących już z powodzeniem ekowiosek, aby dowiedzieć się, jak one działają. Jak wygląda tam codzienne życie? Jak funkcjonuje ekowioska pod względem ekologicznym i ekonomicznym? Jak zarządza się ekowioską oraz jak tworzy się miejsce wyjątkowe w wymiarze społecznym, kulturalnym i duchowym?

Proszę, skorzystaj z informacji zawartych na stronie internetowej sieci wirtualnej Ecovillage Road przy organizowaniu wizyt w ekowioskach: http://www.ecovillageroad.eu/.

Innym sposobem na zdobycie wiedzy o ekowioskach jest ten podręcznik.

Podręcznik zaprojektowano jako wirtualną wycieczkę przez europejskie ekowioski. Znajdziesz tu historie „jak to zrobiliśmy”, w których opisano różne modele ekowiosek oraz główne aspekty ich projektu i zarządzania.

Studia przypadków, przedstawione w podręczniku, napisano podczas implementacji projektu „Ekowioski dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich” częściowo finansowanego przez unijny Program Regionu Morza Bałtyckiego. Studia te stanowią najbardziej interesujące i efektywne praktyki ruchu ekowioskowego w Europie, głównie w regionie Morza Bałtyckiego.

Podręcznik składa się z 4 rozdziałów. Każdy rozdział bada jedną z faz w cyklu życia ekowioski, zaczynając od fazy tworzenia ekowioski, kiedy powinno określić się główne cechy ekowioski, a kończąc na etapie, w którym wspólnota staje się stabilna, ma swoją własną tradycję, dobrze funkcjonujący zarząd oraz staje się centrum dzielącym się wiedzą, opartą na ruchu ekowioskowym oraz własnych doświadczeniach.

Etapy cyklu życiowego ekowioski

Podejście cyklu życiowego pomaga zrozumieć określone problemy ekowiosek oraz ukazuje szerszą perspektywę, ponieważ ekowioski przechodzą przez różne etapy życia podobnie jak ludzie. Tak, jak trudno jest porównać życie małego dziecka do życia nastolatka, tak samo wyzwania nowych ekowiosek są zazwyczaj inne od wyzwań dojrzałych ekowiosek.

Nie istnieje idealna ekowioska. Mamy za to wiele częściowych rozwiązań.

Zachęcamy do uczenia się na podstawie doświadczeń funkcjonujących już ekowiosek i projektowania własnego modelu, który byłby najlepszy dla Ciebie.

7

8

Etap 1

SEZON ZIEMI

Zrealizuj swoje marzenie i przemień chorą Ziemię w przestrzeń miłości.

FRAGMENT Z ŻYCIA EKOWIOSKI FOLK:

OPOWIEŚĆ O WARTOŚCIACH

Profesor filozofii przyszedł wygłosić wykład przed publicznością. Położył słoik na stole i wypełnił go dużymi kamieniami. Następnie zapytał studentów:

- Czy słoik jest pełny?

Studenci potwierdzili, że jest pełny. Wtedy profesor wziął pudełko żwiru i wsypał do słoika. Żwir stoczył się w wolną przestrzeń między kamieniami. Profesor ponownie zapytał studentów, czy słoik jest pełny, a oni ze śmiechem przytaknęli.

Następnie profesor wziął pudełko piasku i wspypał go potrząsając słojem. W ten sposób piasek wypełnił pozostałą jeszcze wolną przestrzeń. Profesor ponownie zapytał studentów, czy słoik jest pełny, a oni potwierdzili, że jest.

Profesor wziął jeszcze szklankę wody i wlał ją do słoika. Woda przesiąknęła do słoika. Studenci byli zdumieni.

Profesor powiedział:

- Wyobraźcie sobie, że ten słoik jest jak wasze życie. Duże kamienie symbolizują najważniejsze rzeczy w waszym życiu: rodzinę, przyjaciół, zdrowie i pracę. Gdyby nie było wszystkiego innego, wasze życie i tak byłoby wypełnione. Żwir to inne, mniej ważne rzeczy: pieniądze, mieszkanie albo samochód. Piasek symbolizuje całkiem drobne rzeczy w życiu. Jeśli nie włożymy kamieni jako pierwszych, później nie będzie już to możliwe. Jeżeli najpierw napełnicie słoik piaskiem, nie będzie już miejsca na żwir, a tym bardziej na kamienie. Z tego względu zwracajcie większą uwagę na rzeczy najważniejsze. Znajdźcie czas dla rodziny. Zadbajcie o swoje zdrowie. Zdecydujcie, co jest naprawdę ważne dla was i bądźcie szczęśliwi. Przede wszystkim troszczcie się o największe wartości w swoim życiu. Wszystko pozostałe jest tylko piaskiem.

Jeden ze studentów podniósł rękę i zapytał się, co oznaczała woda. Profesor uśmiechnął się i powiedział:

- Cieszę się, że zapytałeś. Przez dodanie wody chciałem pokazać wam, że chociaż wydaje się, że dana osoba ma niezwykle zajęte życie, zawsze możecie wygospodarować trochę czasu na relaks i odpoczynek.

10

1 ETAP CYKLU ŻYCIOWEGO EKOWIOSKI. TWORZENIE EKOWIOSKI – JAK ZACZĄĆ?

Cywilizacja poprawiła życie w sposób, że niedługo to będzie stawać się nieznośne. Leszek Kumor

Od pomysłu założenia ekowioski do jego realizacji musi upłynąć czas, potrzebny na podjęcie stosownych decyzji oraz pracę, którą trzeba włożyć przy realizacji tej idei. Okres, kiedy projekt ekowioskowy oraz związane z nim budowanie warunków mieszkaniowych ma miejsce, nazywany jest etapem tworzenia w cyklu życiowym ekowioski. Aby przejść ten etap inicjatorzy utworzenia ekowioski powinni sformułować wizję ekowioski, przygotować projekt osady oraz podstawowe warunki mieszkaniowe, żeby dysponować miejscem gotowym do życia.

Główne elementy etapu tworzenia w cyklu życiowym ekowioski

Badania nad ekowioskami w regionie Morza Bałtyckiego wykazały, że etap tworzenia trwa na ogół od 2 do 5 lat. Jednakże w niektórych przypadkach okres ten wydłuża się do 10 a nawet 15 lat. Tylko w przypadku niewielkiej części nowych inicjatyw udało się stworzyć ekowioskę w terminie krótszym niż jeden rok.

Inicjatorzy utworzenia ekowioski mogą być najróżniejsi: jeden rezydent (rodzina), grupa rezydentów, firma, organizacje pozarządowe (NGOs), organizacje religijne albo władze samorządowe. Czas trwania i powodzenie etapu tworzenia zależą głównie od wizji ekowioski. Nie ma tutaj większego znaczenia,

11

kto zainicjował budowanie ekowioski. W związku z czym pierwszym i głównym zadaniem dla założycieli ekowioski w etapie tworzenia jest sformułowanie realistycznej wizji ekowioski.

Wizja ekowioski zależy od motywacji i wartości inicjatorów ekowioski. Analizując motywacje i wartości założycieli ekowiosek, dochodzimy do wniosku, że ich motywacje mają trzy wymiary: duchowy, ekologiczny i społeczny.

Trójwymiarowa wizja ekowioski

Jeśli założyciele ekowioski chcą skrócić czas trwania etapu tworzenia oraz uniknąć wielu problemów w przyszłości, powinni mieć wizję obejmującą wszystkie trzy wymiary modelu ekowioski.

Wizja wymiaru ekologicznego ekowioski powinna opisywać główne wartości ekotechnologiczne założycieli zajmujących się budynkami, infrastrukturą i działaniami dotyczącymi zmian na terenie ekowioski. Wartości muszą być sformułowane jako wymogi dla wszystkich mieszkańców zajmujących się następującymi kwestiami:

• Budynki (architektura, materiały budowlane)

• Zaopatrzenie w wodę i zarządzanie ściekami

• Rozwiązania energetyczne (elektryczność, systemy ogrzewania itd.)

• Utylizacja (gospodarowanie odpadami)

• Użytkowanie transportu na terenie ekowioski

• Uprawa ziemi i przetwórstwo rolne w ekowiosce

• Hodowla i ubój zwierząt

12

Ekowioski, składające się z indywidualnych gospodarstw rolnych, mają zazwyczaj wewnętrzne reguły, opisujące główne wymogi odnośnie decyzji ekotechnologicznych.

Wizja wymiaru społecznego ekowioski powinna opisywać pożądany poziom wspólnotowości. Niektóre ekowioski żyją jak jedna duża rodzina, mieszkańcy dzielą się wspólnymi zasobami, udzielają sobie wzajemnie pomocy oraz prowadzą wiele wspólnych aktywności. Inne ekowioski preferują indywidualny styl życia. Mieszkańcy ekowioski są dla siebie jak dobrzy sąsiedzi. Organizują tradycyjne wydarzenia towarzyskie i spotkania, aby dyskutować o rozwoju ekowioski. Ludzie nie usiłują jednak spędzać ze sobą wiele czasu. Jakkolwiek większość z ekowiosek próbuje znaleźć równowagę między indywidualnym a wspólnotowym stylem życia i tworzyć przyjazne środowisko dla mieszkańców, którzy chcą być częścią większej grupy. Samodzielny, maksymalny, minimalny lub średni poziom wspólnotowości wchodzi w skład wizji założycieli ekowioski. Z określonego poziomu wspólnotowości wynikają zasady zarządzania ekowioską. Prawa własności ziemi, budynków, dróg i pozostałej infrastruktury na terenie ekowioski muszą być jasno i precyzyjnie sformułowane dla każdego potencjalnego mieszkańca ekowioski. Szczególną uwagę powinno poświęcić się źródłom finansowania w ekowiosce budynków oraz odpowiedzialności przy pokrywaniu kosztów pożyczek i opłat niezbędnych w przyszłości dla utrzymania wspólnej własności, np. koszty ogrzewania i naprawy domu spotkań.

Wizja wymiaru duchowego ekowioski powinna opisywać główne wartości duchowe założycieli. Większość ekowiosek formułuje wymiar duchowy w ich wizji ekowioski jako ogólny cel życia w harmonii z Ziemią oraz wszystkimi żywymi istotami. Niektóre ekowioski definiują swój wymiar duchowy na podstawie teorii filozoficznych, np. filozofii R. Steinera albo Sri Aurobindo. Jeśli ekowioska skupiona jest na wymiarze duchowym, to duża część codziennych aktywności poświęcona jest przebudzeniu i transformacji świadomości. Rytuały popierające rozwój swego wnętrza i kultury kreatywności stają się ważnym narzędziem umacniającym życie duchowe ekowioski.

Większość założycieli ekowiosek skupia się początkowo na rozwoju jednego z trzech wymiarów, a jedynie później, kiedy ekowioska rozbudowuje się i wchodzi w kontakt z innymi członkami ruchu ekowioskowego, wykazuje chęć rozwinięcia pozostałych dwóch wymiarów. Jest to całkiem naturalna ewolucja rozłożona w czasie. Ponadto, zasadnicze zmiany w wizji ekowioski w późniejszych etapach cyklu życiowego ekowioski mogą być podstawą wewnętrznych konfliktów. W związku z czym, gdy formułuje się wizję ekowioski, ważne jest, żeby porozumieć się w sprawie każdego z trzech wymiarów bez względu na dominujący powód założenia ekowioski. Poniżej przedstawiono przykłady motywacji dla założenia ekowioski pogrupowane według trzech wymiarów.

NACISK NA DECYZJE EKOTECHNOLOGICZNE: ekowioska jako zdrowe i przyjazne miejsce do życia

Wymiar ekologiczny jest podstawowym wymiarem. Pragnienie życia w zdrowym miejscu w harmonii z naturą jest wspólne dla założycieli wszystkich ekowiosek. Część ekowiosek kładzie nacisk na decyzje ekotechnologiczne. Mieszkańcy nie dążą do wysokiego poziomu porozumiewania się. Relacje dobrosąsiedzkie im wystarczają. Wizja takich ekowiosek nie obejmuje porozumienia między członkami społeczności w sprawie szczególnych wartości duchowych, wspólnej filozofii albo jednolitego podejścia. Nacisk na decyzje ekotechnologiczne jest najbardziej typowy dla ekowiosek zainicjowanych jako projekt biznesowy.

13

EKOWIOSKA “AMATCIEMS” JAKO PROJEKT BIZNESOWY, ŁOTWA

Pomysł wsi przyszedł do głowy inicjatorowi ekowioski biznesmenowi Aivarsowi Zvirbulisowi, gdy uświadomił sobie, że pragnie żyć w posiadłości funkcjonalnej, malowniczo położonej, otoczonej lasem i nad jeziorem. W swojej wsi miał zamiar połączyć trzy naturalne elementy: wodę, glebę i lasy. Amatciems jest wynikiem tego pomysłu. Obecnie tam, obok Zvirbulisa, swój dom mają jego dzieci, przyjaciele i inne osoby, które podzielają tę samą koncepcję co do miejsca zamieszkania. Początkowo inicjator ekowioski opracował projekt dla spełnienia swojego samolubnego pragnienia

zamieszkania w środowisku dogodnym dla siebie samego.

W 1987 roku Aivars Zvirbulis ze swoją żoną nabyli pierwsze hektary ziemi w gminie Amata ok. 80 km od Rygi. W latach 1999-2000 deweloper kupował pola i działki w sąsiedztwie, zwiększając swój stan posiadania do 300 ha.

Amatciems rozwija się przez zmianę krajobrazu, przekopywanie stawów, tworzenie wzgórz i przesadzanie drzew. Mimo podejmowanych tego rodzaju aktywności, zachowany zostaje biologiczny rytm natury.

Wewnętrzne reguły zostały rozwinięte w oparciu o doświadczenia podobnych wsi z innych krajów oraz wizji jak żyć w funkcjonalnej wsi i w zgodzie z naturą, dzikimi zwierzętami i innymi mieszkańcami Amatciems. Działki wokół domów nie mogą być ogrodzone. Dzięki temu zapewnia się swobodne przemieszczanie dzikich zwierząt, w tym jeleni, lisów, ptaków i innych. W godzinach wieczornych i nocnych nie można zakłócać ciszy. Psy, jako przyjaciele ludzi, nie mogą być przywiązane do łańcucha. Wewnętrzne reguły są określone dla ludzi podobnie myślących. Nie są traktowane jako ograniczanie swobody w podejmowanych działaniach ale jako działanie promujące pokój i ciszę. Wieś ta przyciągnęła już wiele osób, które cenią sobie prostotę życia.

Aivars Zvirbulis i jego zespół

Dalsza lektura:Strona internetowa ekowioski Amatciems: http://www.amatciems.lv/eng/idea.html

EKOWIOSKA BARKOWO JAKO PROJEKT NON-PROFIT, POLSKA

Inicjatywa założenia ekowioski Barkowo został przedstawiona przez jedną rodzinę. Po latach nieudanych prób przystąpienia do istniejących inicjatyw ekowioskowych w Polsce rodzina Milickich podjęła decyzję o rozpoczęciu własnego projektu non-profit. Motywację do założenia nowej ekowioski opisują w następujących słowach:

“Jako mąż i żona, ojciec i matka, posiadający doświadczenia, jak może wyglądać życie rodzinne w mieście, świadomie zaczęliśmy szukać spokojniejszej, bardziej zrównoważonej, bezpieczniejszej

Widok panoramiczny ekowioski AmatciemsZdjęcie z archiwum ekowioski Amatciems

Budynek jednorodzinny i otaczające go: woda, las łąki oraz drogi żwirowe

Autor zdjęcia: Daina Saktiņa

14

i niezależnej drogi życia na naszej pięknej planecie. Nasze poszukiwania i badania doprowadziły nas do koncepcji prostego życia na wsi w harmonii z naturą i jeśli to możliwe w towarzystwie podobnie myślących ludzi.

Nasza wewnętrzna potrzeba osiągania osobistego spełnienia była również bardzo ważnym czynnikiem przy podejmowaniu decyzji. Po prostu chcieliśmy robić coś, w co wierzymy, że jest ważne dla nas, dla naszych dzieci i przyszłych pokoleń, znaczące dla Matki Ziemi, dla ekosystemu. Odczuwamy

ogromną potrzebę udziału w procesie współtworzenia naturalnego, zdrowego, przyjaznego i piękniejszego świata –

tutaj i teraz – świata dobroci, mądrości i harmonii. Koncepcja ekowioski z jej ekologicznymi, społecznymi i duchowymi aspektami wydała nam się świetną ideą dla nas. Postanowiliśmy zaangażować się w nią.”

Rodzina kupiła 16 ha ziemi na wsi Barkowo w północno-wschodniej części Polski. W 2011 roku przeprowadziła się tam z Warszawy. Liczba ich przyjaciół z okolic (i nie tylko) stale wzrasta. Co roku, od kwietnia do września ekowioska Barkowo jest szeroko otwarta dla wolontariuszy i studentów, którzy chcą poszerzyć swoje umiejętności w samowystarczalnym, praktycznym i zdrowym trybie życia.

Powinieneś podzielać następujące wartości, gdybyś chciał zostać tymczasowym lub stałym mieszkańcem ekowioski Barkowo:

• Etyczny wegetarianizm, motywowany współczuciem dla wszystkich czujących istot. • Głęboka ekologia - motywowana troską o lokalną i globalną społeczność, bioróżnorodność, ekosystem, planetę i przyszłe pokolenia. • Wolność od nałogów - szczególnie od alkoholu, tytoniu i narkotyków. • Konsensus - model decyzyjny, w którym każdy członek społeczności ma jednakowe prawo głosu, a decyzje podejmowane są za zgodą wszystkich. • Naturalna gospodarka - otwarte dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, jak również nadwyżkami upraw, zasobów, usług i dóbr. • Prawo Wolnej Ziemi – podejście zgodnie z którym my ludzie należymy do Ziemi a nie odwrotnie. • Wszyscy stali mieszkańcy ekowioski są opiekunami i strażnikami tego miejsca, równymi sobie i równymi temu miejscu.

Po jednorocznym okresie próbnym, podczas którego kandydaci mieszkają, żyją i działają razem, istnieje możliwość przyjęcia do ekowioski Barkowo jako stały członek, jeśli zostanie to zatwierdzone w drodze konsensusu przez obecnych mieszkańców tego miejsca.

Artur Milicki

Dalsza lektura:· http://ekowioska.wordpress.com/en/· http://mamaziemia.wordpress.com/· http://ekowioska.wordpress.com/akademia-bosej-stopy/

Budynek jednorodzinny w ekowiosce Barkowo Photo of Artur MilickiAutor zdjęcia: Artur Milicki

Dzieci przed wejściem do domu w ekowiosce BarkowoAutor zdjęcia: Artur Milicki

15

NACISK NA RELACJE SPOŁECZNE: ekowioska jako zżyta wspólnota

Niektórzy założyciele ekowiosek początkowo kierują się pragnieniem, by żyć w lepiej zorganizowanej społeczności. Chociaż przyznają, że nieprzyjazne zachowanie wobec środowiska jest jedną z poważniejszych wad nowoczesnego społeczeństwa, ich cele wykraczają poza ekotechnologiczne rozwiązania dla ekowiosek. Ich głównym celem jest zebranie grupy osób, która pragnie stałej socjalizacji i zrównoważonej wewnętrznej komunikacji oraz bezpieczniejszego życia w porównaniu z tradycyjnym środowiskiem. Większość ekowiosek, które zorientowane są na wymiar społeczny, próbują wspierać tworzenie dobrych relacji oraz eksperymentują w rozwijaniu stylu komunikacji, aby życie w społeczności nie ograniczało swobody i kreatywności jednostki.

EKOWIOSKA ZEGG, NIEMCY

ZEGG zostało założone w 1991 jako następny wielki krok w rozwoju zżytej społeczności, która swoje początki miała w 1978 roku. Następnie motywacją był projekt prowadzenia życia bez przemocy. W 1991 roku około 80 osób wprowadziło się do ZEGG, z czego od 40 do 50 była już częścią starszej społeczności.

W tamtym czasie wspólnota skoncetrowała swoją uwagę na tworzeniu społecznego „spoiwa”. Naszym założeniem było, że problemy, z którymi się borykamy, mają chociaż po części swoje korzenie w interakcjach społecznych. Więc, jeśli rozumiemy się i mamy bezpośrednią, otwartą i przejrzystą komunikację oraz uzyskujemy informacje zwrotne, będziemy w stanie razem pokonać jakiekolwiek pojawiające się problemy. Współpraca byłaby w takim przypadku bardzo silna. Konsekwentnie głównym zamiarem było budowanie społeczności i relacji międzyludzkich. Celem była nie tylko

zmiana w relacjach między osobami, lecz także trans-osobowa na poziomie stwarzania innego, spokojniejszego, po prostu,

ludzkiego, troszczącego się świata, w którym warto byłoby żyć. Spędziliśmy wtedy ze sobą wiele czasu, dzieląc się swoimi przemyśleniami i słuchając siebie nawzajem.

Było to rozumiane jako życie poza osobistymi upodobaniami i antypatiami w służbie dla większego celu. Dziś zinterpretowałbym to jako cel duchowy, ale wtedy nie patrzeliśmy na to w ten sposób. Nie było dla mnie ważne, jak żyję osobiście, jeśli mam sens w życiu oraz szczery i bezpośredni kontakt z przyjaciółmi i innymi ludźmi. Uprzejmość na pokaz nie była dla nas najistotniejsza. Liczyła się za to szczerość. Poczucie bezpieczeństwa widziano w kręgu przyjaciół. Razem mogliśmy przezwyciężyć wszelkie trudności. Później dowiedziałem się, że to nastawienie jest dużo mocniej rozpowszechnione w krajach Ameryki Łacińskiej. We wzajemnym zrozumieniu, w którym jesteśmy od siebie zależni, nasza sieć społeczna, nasi przyjaciele dają nam poczucie bezpieczeństwa na przyszłość, a nie tak bardzo już nasze oszczędności na koncie lub prywatne posiadłości. To jest inne nastawienie od europejskiego przemysłowego podejścia, które bezpieczeństwo opiera na zewnętrznym bogactwie.

Motywacją była dla nas chęć przeprowadzenia eksperymentu o tym, jak według nas ludzkość mogłaby żyć, aby nie budzić strachu, nie szerzyć przemocy oraz nie wyniszczać planety. Więc wypróbowaliśmy wiele rzeczy. W centrum znajdowało się tzw. „forum” albo „transparentna komunikacja”. Pomysł był

Wspólnota w ekowiosce ZEGGAutor zdjęcia: Achim Ecker

16

taki, że wszystko co się zdarza w społeczności, można byłoby wyrazić i uzewnętrznić całej społeczności. Motywacje, strach, radość i miłość, które kulturowo dzielimy z najlepszymi przyjaciółmi, pokazane byłyby „na scenie”. W ten sposób stałyby się one widoczne dla innych i można byłoby je współodczuwać.

Wszystkie żywe systemy opierają się na pętli informacji zwrotnej. Również dla nas miało ogromne znaczenie, co inni o nas myślą, jak nas i nasze doświadczenia postrzegają oraz jak nas rozumieją. To była informacja zwrotna w formie lustra. Nasze prawdziwe odbicie w lustrze zmienione jest nieznacznie przez kolor lustra. Podobnie przy postrzeganiu nas przez inne osoby należy wziąć pod uwagę ich osobistą percepcję. To była rewolucja poprzez nadanie tym zjawiskom charakteru otwartego, mając na uwadze, że nasza kultura na ogół ukrywa tego rodzaju informacje albo jedynie mówi o tym za plecami innych ludzi w formie plotek. Pewne obawy rodziło zestawienie mojej percepcji o sobie samym z percepcją innych ludzi na mój temat. Psycholog Carl Gustav Jung powiedział kiedyś, że tak długo, jak istnieje rozbieżność między wewnętrznym a zewnętrznym wyobrażeniem, tam pojawia się „cień”. Psychologiczny „cień” składa się z części naszej osobowości, która nie mogła zaistnieć w określonym czasie naszego życia, ponieważ nie była akceptowana przez społeczeństwo lub rodzinę. Rzeczy, które pozostają w naszym „cieniu”, mają wpływ na nasze życie i kierują naszym życiem zza kotary. Cień zawiera wiele skarbów, które często są bolesne i trudne do odzyskania, ponieważ miały związek z bolesnym odrzuceniem, które poczuliśmy, gdy próbowaliśmy te skarby urzeczywistnić w swoim życiu. Jakiekolwiek łagodne lustro może wskazywać drogę w kierunku części naszej osobowości, która teraz żyje w odrzuconym cieniu. Ta reintegracja może być nieprzyjemna, ponieważ musimy zmierzyć się z odrzuceniem i uczuciami wokół tego, ale w procesie tym dojrzewamy i stajemy się bardziej wolni.

Drugim powodem dla podjęcia wspólnotowego stylu życia było przekonanie, że żyjąc i dzieląc wiele rzeczy razem, nasze aktywności nie mają tak negatywnego wpływu na środowisko, a więc motywacje ekologiczne były obecne u nas od samego początku.

W 2012 roku liczba członków naszej społeczności wzrosła do 110 osób, co zasadniczo nadało łagodniejszy charakter stadium łamania naszych wszystkich barier. Pierwsza burza uspokoiła się. Pojawił się zwrównoważony wiatr zmian, mniej radykalny, pokonujący nasze bariery raczej w łagodnym strumieniu innych możliwości. Wciąż pozostajemy wierni zwyczajowi intensywnej komunikacji i mamy mniej granic niż mainstreamowy nurt społeczeństwa. Odwiedzający naszą społeczność czują ogólne przyzwolenie na to, aby po prostu być tutaj sobą. Być może jest to nasze największe osiągnięcie.

Niektórzy wyprowadzili się do pobliskich okolic, ponieważ czuli, że potrzebują więcej prywatności i normalnego życia. Jest to ważna kwestia w naszej społeczności. Jak bardzo chcemy być rewolucjonistami, prowadzącymi zrównoważone życie, które oznacza również rezygnację z zaspokojenia swoich materialnych marzeń, podczas gdy reszta świata żyje jak dotychczas? Czy ma sens nasze poświęcenie, kiedy pozostali ludzie postępują inaczej? Czy możemy odwrócić bieg rzeki albo czy nie tracimy w ten sposób możliwości życia w materialistycznym i zglobalizowanym świecie? Na te pytania nie mamy odpowiedzi.

Achim Ecker, ZEGG, Niemcy

Dalsza lektura:Strona internetowa ekowioski ZEGG: http://www.zegg.de

Kobiety w społecznościAutor zdjęcia: Achim Ecker

17

EKOWIOSKA SvANHOLM, DANIA

Ekowioska Svanholm został założona w 1978 roku z niezadowolenia z istniejącego społeczeństwa i pragnienia stworzenia czegoś nowego i lepszego. Wizją założycieli było rozwinięcie czegoś w rodzaju państwa w obrębie państwa ze swoimi prawami i ideałami. U podstaw ekowioski Svanholm nie legła żadna określona ideologia. To prawda, mieszkańcy mają wspólne cele, ale nie ma tu wspólnej duchowej podstawy, która by ich łączyła.

Podstawa została ukształtowana przez wspólne ideały dotyczące ekologii, zasad podziału dochodów, wspólnego życia oraz tzw. „selvforvaltning”. To duńskie słowo jest trudne do przetłumaczenia na inne języki. Jest zakorzenione we współczesnej duńskiej kulturze i używane w przypadku idei z zakresu edukacji i zarządzania. Oznacza ono inspirowanie ludzi, uczniów i robotników do większego zaangażowania w procesy decyzyjne i zwiększenie poczucia odpowiedzialności za osiągane rezultaty. W tym kontekście najbliższe temu pojęciu jest słowo „samorządność”.

Koncepcja samorządności legła u podstaw wizji ekowioski w Svanholm. Celem założycieli ekowioski było stworzenie zżytej i samorządnej społeczności. Swoją wizję opisują w następujących słowach: „Chcieliśmy mieć bezpośredni wpływ na decyzje, które dotyczą naszego własnego życia. Chcieliśmy robić rzeczy dla własnej satysfakcji oraz rzeczy, które normalnie nie mogą być zrobione”, ponieważ „jest to absolutnie nierealistyczne” i „mimo tego, że nie ma z tego żadnych pieniędzy”. Uważamy, że koncepcja samorządności, a więc masymalizacja wpływu na decyzje dotyczące naszego życia, nigdy nie powinna odbywać się kosztem innych ludzi. Nigdy też nie powinna działać na szkodę natury. Powinniśmy tak zarządzać swoimi zasobami, żeby dawać ich więcej niż zużywamy. To jest nasz cel, nad którym pracujemy, zrównoważony rozwój na poziomie środowiskowym i społecznym.

Ludzie z Svanholm zaciągnęli kredyt i zakupili ok. 415 ha ziemi z budynkami, oddalonej 55 km od Kopenhagi. Zaczęli budować ich własny raj – małe państwo z wewnętrzną strukturą ekonomiczną, polityką drogową, środowiskową, edukacyjną, zdrowotną itd., gdzie mogą w mniejszym lub większym stopniu urzeczywistniać swoje marzenia.

Odwiedzajacy ekowioskę Svanholm

Dalsza lektura:Strona internetowa ekowioski Svanholm: http://www.svanholm.dk

NOWA GENERACJA SPOŁECZNOŚCI W EKOWIOSCE MELKYS, LITWA

W 1990 roku Litwa odzyskała niepodległość, a jej obywatele ziemię znacjonalizowaną podczas sowieckiej okupacji. Zinaida Gineitien, wykładowca Uniwersytetu Wileńskiego, odzyskała 15 hektarów ziemi w pobliżu Wilna, które kiedyś należały do jej rodziców. Zastanawiała się, jak lepiej wykorzystać odzyskaną własność. Wpadła na pomysł, że teren będzie służył społeczności nowej generacji. „Mój cel był altruistyczny” – mówi Zinaida. Chciałam utworzyć gospodarstwo rolne, gdzie byłoby miejsce

Dom wspólnotowy w ekowiosce Svanholm Autor zdjęcia: Zivile Gedminaite-Raudone

18

dla młodych i starszych. Chciałam zachęcić ludzi do wewnętrznego przebudzenia i życia inaczej niż dotychczas, do życia w zgodzie z naturą, bez poszukiwania wielkiego bogactwa, łatwych pieniądzy, do życia zgodnego z własnymi przekonaniami i do większej aktywności. Uczyłam ludzi, jak założyć własną firmę, nie przez wykłady jak na uniwersytecie, ale poprzez nauczanie w praktyce. Młodzi ludzie doświadczający wykluczenia społecznego (długoterminowi bezrobotni, byli więźniowie, samotne matki, sieroty) przechodzili szkolenie na farmie. Mieszkańcy Melkys uprawiają ziemię na własne potrzeby. W zagrodzie jest wiele zwierząt. Krowy, kozy, owce i kury przyczyniają się do zdrowej diety członków społeczności. Ekowioska propaguje uprawę lokalnych roślin (np. konopii indyjskich), które mogą znaleźć zastosowanie w budownictwie, medycynie i w codziennym życiu jako jedzenie. W ekowiosce można nauczyć się, jak korzystać z tanich materiałów organicznych: gliny, słomy i trocin dla budowy domów starymi i tradycyjnymi metodami, i wiele innych rzeczy, które pomagają człowiekowi zostać przyjacielem natury, a nie jej eksploratorem.

Zinaida hojnie dzieli się swoją ziemią z innymi. Trzy hektary zostały przeznaczone dla klasztoru, inna działka dla kilku rodzin, które chcą się tutaj osiedlić i prowadzić uprawę organiczną. Jest ona dumna, że 30 rodzin zamieszkało w ekowiosce Melkys, a pięcioro nowych członków społeczności się tutaj urodziło. Na początku był tu tylko stary dom, otoczony przez pola, łąki i lasy. Melkys stopniowo stawało się prężnym ośrodkiem organizującym liczne wydarzenia kulturalne, seminaria i obozy letnie. Coraz częściej, wieś była odwiedzana nie tylko przez Zinaidy studentów (obecnych i dawnych), kolegów, działaczy pozarządowych i religijnych, lecz także przez gości z zagranicy. Cała posiadłość Zinaidy służy celom non-profit o charakterze edukacyjnym i społecznym.

Zinaida, założycielka ekowioski ma jeszcze jedno marzenie. Chce, żeby w jej gospodarstwie zamieszkały osierocone dzieci i samotne osoby w wieku starszym. Według niej powinien to być dom, w którym młodzi i starzy współpracują ze sobą i znajdują dla siebie ciekawe aktywności, w którym członkowie społeczności mają wsparcie u woluntariuszy, w którym przywiązuje się ogromną wagę do godności i różnorodności życia.

Dalia Vidickienė

NACISK NA WARTOŚCI DUCHOWE: ekowioska oparta na koncepcji filozoficznej

Wymiar duchowy jest najbardziej podstawowym wymiarem. Wszyscy mieszkańcy ekowiosek są osobami poszukującymi alternatywnego stylu życia. Cześć z nich ogranicza wymiar duchowy swej wizji do stylu życia bardziej przyjaznego naturze. Inni do tego szukają bardziej przyjaznej społeczności w porównaniu z mainstreamowym stylem życia. Jednakże niektórzy założyciele ekowiosek stawiają sobie ambitniejsze cele i dążą do zmiany życia kulturalnego i ludzkiego istnienia. Zazwyczaj dążą do tego, żeby do społeczności przystępowali ludzie wywodzący się z różnych orientacji religijnych oraz poszukują wspólnych wartości duchowych. Niektórzy z ekowioskowców próbują stworzyć nowe pojęcie człowieczeństwa, ale większość z nich tworzy projekt wizji ekowioski na podstawie określonego filozoficznego podejścia takiego, jak antropozofia lub „rodowe siedliska” (kin’s domains).

Założycielka ekowioski Melkys Zinaida Gineitiene wraz z uczestnikami letniej szkoły dla osieroconych dzieci

Autor zdjęcia: Zivile Gedminaite-Raudone

19

EKOWIOSKA OPARTA NA KONCEPCJI «RODOWYCH SIEDLISK»

Od 2000 roku setki ekowiosek i inicjatyw ekowioskowych powstało z inspiracji ideami zawartymi w książce „Dzwoniące cedry Rosji” autorstwa Vladimira Megre, której główną bohaterką jest Anastazja. „Rodowe siedliska” (kin’s domains) są nową generacją ekowiosek ukierunkowaną na zrównoważony rozwój przyszłych pokoleń rodzin. Pierwsze osady tego typu zaczęły powstawać w latach 2001-2002 w krajach postsowieckich (Rosja, Litwa, Łotwa, Białoruś itd.). Ludzie je zakładający byli przeciwni życiu w bliższej wspólnocie ze względu na negatywne doświadczenia przymusowej kolektywizacji w epoce komunizmu. Po przetłumaczeniu książek Megre na inne języki „rodowe siedliska” stały się popularne w pozostałej części Europy oraz na innych kontynentach. Książki rosyjskiego autora stały się podstawą dla ruchu ekowioskowego. Ludzie zainspirowani tą ideą gromadzili się w klubach Anastazji. Utworzono też Międzynarodowe Stowarzyszenie Dzwoniących Cedrów. Zwolennicy „rodowych siedlisk” uważali, że potrzebna jest nowa ideologia – ideologia nowego stylu życia.

Ekowioski oparte o koncepcję „rodowych siedlisk” rozwijają się jako osady składające się z gospodarstw indywidualnych. Każda rodzina (lub jednostka) ma działkę ziemi o powierzchni co najmniej 1 hektara, która funkcjonuje jako samowystarczalny i zrównoważony ekosystem. Działka o takiej powierzchni jest wystarczająco duża, żeby zapewnić cyrkulację przepływu materii i energii. Granicę „rodowych siedlisk” stanowią drzewa, krzaki i krzewy, które zapewniają osłonę przed wiatrem, udzielają schronienia dzikim zwierzętom i służą jako naturalne rozgraniczenie osobistego terytorium rodziny. Jedna czwarta obszaru „rodowego siedliska” jest pokryta bylinami: lasami, drzewami owocowymi i krzakami.

Bogate rodzime gatunki sadzi się w zgodzie z zasadą zwiększania bioróżnorodności. Wiele gatunków roślin uprawianych jest w zgodzie z zasadami permakultury. Recykling substancji naturalnych dostarcza roślinom substancji odżywczych oraz zwiększa jakość i ilość plonów. Jeśli nie ma żadnych naturalnych źródeł wody na terenie siedliska, tworzy się wtedy staw.

Domy są budowane z naturalnych materiałów. Jedzenie wytwarzane jest według reguł permakultury, bez orki, pielenia, przycinania, użyźniania i spryskiwania substancjami chemicznymi.

Mieszkańcy z ekowiosek zachowują naturalne dziedzictwo, biorąc pod uwagę tradycję kulturową i wiedzę naszych przodków.

Idea „rodowych siedlisk” jest ideą „małej ojczyzny” dla wielu pokoleń. Siedlisko powinno być „przestrzenią miłości”, gdzie mężczyźni, kobiety, dzieci, rośliny, drzewa, ptaki i zwierzęta żyją w miłości i troszczą się o siebie nawzajem. V. Megre na pytanie z publiczności: „Jak powiązać hektar ziemi z duchową formacją człowieka?” odpowiedział: „Siedlisko rodzinne nie jest tylko hektarem ziemi z ziemniakami uprawianymi na sprzedaż, ale hektarem, gdzie stwarzasz coś mającego pewien poziom świadomości i duchowości. Jest to przestrzeń łącząca Ciebie z wszechświatem. Wszystkie planety wszechświata odpowiedzą tej przestrzeni, a co za tym idzie i Tobie. Zostaną one Twoimi przyjaciółmi, towarzyszami i współkreatorami. Posiadasz swój własny teren, gdzie sam posadziłeś całą roślinność, a nie ludzie, których wynająłeś. Wszystkie rośliny kochają cię. Wszystkie te żywe stworzenia zbierają dla Ciebie najlepszą energię wszechświata, gromadząc ją i przekazując ją Tobie. My wszyscy, razem, powinnismy słuchać naszych serc i powinniśmy przejść od słów o duchowości do ich materializacji.

Przykład projektu rodowego siedliska Źródło: http://ecoharmonykinscommunity.com/

20

Hektar jest maleńkim miejscem na Ziemi. Ale miliony takich miejsc zamienią całą planetę w kwitnący ogród.”

Laysan Mirzagitova and Dalia Vidickienė

Dalsza lektura:· Link do pierwszej książki Władimira Megre „Anastasia. I exist for those for whom I exist”: http://vmegre.com/en/· Koncepcja rodowych siedlisk: http://ecoharmonykinscommunity.com/

EKOWIOSKA DAMANHUR JAKO ŻYWE LABORATORIUM, WŁOCHY

Federacja Damanhur, często nazywana po prostu Damanhur, została założona dla urzeczywistnienia marzenia o społeczeństwie opartym na optymizmie i na fakcie, że ludzie mogą być panami własnego przeznaczenia bez polegania na siłach zewnętrznych.

To była wizja Oberto Airaudi, kiedy z grupą 24 stypendystów i pracowników naukowych założył Duchową Eko-Wspólnotę, kupił ziemię 40 km na północ od Turynu oraz zaczął budowę ekowioski Damanhur jako miejsca do zamieszkania razem (Damanhur oznacza „Miasto Światła”). Oberto urodził się w Balangero, Turynie w 1950 roku. Od dzieciństwa miał jasną wizję duchowości i umiejętności leczenia, których podjął się natychmiast, rozwijając je przez stałe eksperymentowanie poza tradycyjnymi instytucjami akademickimi. Swój duchowy i osobisty rozwój kontynuował przez lata poprzez naukę, podróże badawcze, ponowne

budzenie wspomnień, rozwój artystycznych umiejętności i ponowne odkrywanie wiedzy starożytnej. Filozof, uzdrowiciel, pisarz i malarz, w 1975 roku, aby przedstawić publicznie wyniki swoich badań, rozpoczął bardziej intensywny etap eksperymentowania i założył Centrum Horus, które dało początek ekowiosce Damanhur.

Celem Duchowej Eko-Wspólnoty Damanhur było stworzenie centrum dla badań duchowych, artystycznych i społecznych. W podziemiu „świątyni” znajdowało się tajne laboratorium ludzi z Damanhur, gdzie sztuka, nauka, technologia i duchowość zostały zjednoczone w poszukiwaniach nowych dróg dla ewolucji ludzkości. Filozofia Damanhur opiera się na działaniu, myśleniu pozytywnym, optymizmie i na idei, że każda ludzka istota może dać coś z siebie dla innych i przyczynić się w ten sposób do rozwoju i ewolucji całej ludzkości. Więc motywacją było stworzenie ekowioski jako żywego laboratorium, opartego na wierze, że iskra istniejąca w każdej ludzkiej istocie musi zostać zbudzona.

Mieszkańcy wioski Damanhur Federation postanowili zbudować domy na drzewach

Autor zdjęcia: Vidmantas Melnikas

Dom mieszkalny w środku DamanhurAutor zdjęcia: Vidmantas Melnikas

Mieszkańcy Damanhur Federation lubią harmonizować swoją psycho-energię podczas spacerów w labiryntach

Autor zdjęcia: Vidmantas Melnikas

21

Po długim okresie eksperymentów filozofia Damanhur znalazła swoją syntezę w ośmiu formułach nazwanych Quesiti, krokach ludzkiego i duchowego wzrostu osób, grup i organizacji.

Osiem formuł Quesiti w uproszczonej formie:

1. Działaj, by być z czystymi intencjami. 2. Kontynuuj działanie, aby kontynuować bycie. 3. Zmień swoją logikę, aby przemienić siebie, dla „Ja” i dla „My”. 4. Badź świadomy, badź dostępny. 5. Rewolucjonizuj harmonijnie swoje wnętrze. 6. Zostań artystą swojego życia. 7. Szukaj prawdy poza wszelką pewnością. 8. Wybierz swój ideał i bądź otwarty na innych w miłości.

Co roku tysiące ludzi odwiedza „Miasto Światła”, aby studiować filozofię, poznać nowy model społeczny i pomedytować w „świątyni ludzkości”.

Dalia Vidickienė

Dalsza lektura:Strona ekowioski Damanhur: http://www.damanhur.org/

EKOWIOSKA “ROZKALNI” JAKO DOM SOCJOTERAPEUTYCZNY DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH, ŁOTWA

Wstępną ideą założycieli tej ekowioski było utworzenie szkoły dla dzieci podobnej do szkoły waldorfskiej. Poszukając wariantów dla rozwoju takiej szkoły, założyciele ekowioski natrafili na koncepcję antropozoficzną i pedagogikę waldorfską.

Założyciele ekowioski – rodzina Neimani - zapożyczyli ideę utworzenia od wioski Camphill w Norwegii, gdzie przez pięć lat żyli, pracowali i uczyli się reguł, opcji oraz wartości życia i pracy w specjalnych społecznościach. Ruch Camphill ma następujące reguły: każdy pracuje zgodnie ze swoimi zdolnościami, bierze udział w życiu społeczności i znajduje czas na odpoczynek. Ideologia tego ruchu opiera się na

antropozofii zdefiniowanej przez Rudolfa Steinera, która uznaje duchową wyjątkowość istoty ludzkiej, niezależnie od rasy, narodowości, religii, niepełnosprawności fizycznej lub intelektualnej. Centrum społeczności Camphill jest miejscem dla ludzi z zaburzeniami rozwoju. Ludzie mają tam okazję żyć, pracować i uczyć się razem. Uczą się robić wszystkiego, pomagając sobie wzajemnie.

Wiedza antropozoficzna o ludziach z zaburzeniami rozwoju, nabyta w Camphill, była powodem powrotu rodziny Neimani ze swoimi przyjaciółmi na Łotwę w 1999 roku, aby założyć własną ekowioskę Rozkalni w posiadłości

Główny budynek mieszkalny w wiosce Champill “Rozkalni”Autor zdjęcia: Daina Saktiņa

Dzieci pracujące w kuchniAutor zdjęcia: Daina Saktiņa

22

należącej do tej rodziny na wzór norweskiej ekowioski. Jest to posiadłość wiejska, gospodarstwo rolne, zlokalizowane niedaleko miejscowości Rujiena i służy jako dom socjoterapeutyczny dla ludzi specjalnej troski.

Vilnis Neimanis i jego zespół

Dalsza lektura:· ekowiosce: http://www.camphillrozkalni.lv/en/ · antropozofii: www.antroposofija.lv· ruchu Camphill: www.camphill.no; www.camphill.org.uk; www.camphillassociation.org

LOKALNA ALTERNATYWNA SPOŁECZNOŚĆ KOŁO LUBLINA, POLSKA

Pionierzy Lokalnej Alternatywnej Społeczności (L.A.S.) wywodzą się z grupy młodych ludzi, którzy kierowali się alternatywnym spojrzeniem na świat, a swoją aktywność rozpoczęli w latach osiemdziesiątych XX w. – w czasach schyłku komunizmu, społecznego fermentu i prześladowań politycznych. Ludzie byli rozczarowani i zmęczeni ówczesną sytuacją polityczną, jak również pogarszającym się życiem w mieście. Mając na uwadze ten kontekst, zdecydowali się oni przenieść na polską wieś, poszukując własnej drogi, pragnąc być bliżej Natury i czuć się wolnymi.

Osada „uciekinierów” z dużych miast nie została metodycznie zaplanowana. Była raczej rezultatem sytuacji społeczno-politycznej w Polsce, atmosfery buntu i sprzeciwu alternatywnych grup obywateli. Na ogół zainteresowane rodziny podejmowały spontaniczne decyzje o zakupie lub wynajmie domu i ziemi. Większość domów potrzebowała remontu. Z pomocą przyjaciół powstały też nowe zabudowania.

Wpływ wczesnochrześcijańskiej filozofii rastafariańskiej był u samych początków społeczności silnie obecny, a i teraz odczuwa się jego działanie. Rastafari nawiązuje do korzeni chrześcijańskich i muzyki reggae. Rastafari nie jest silnie zinstytucjonalizowaną religią, prędzej ruchem, przyjmującym wiele treści zawartych w Biblii, nieakceptującym Watykanu i papieża. Ruch ten jest raczej nieformalnym stowarzyszeniem ludzi pragnących żyć bliżej Natury, poszukujących prawdy i wolności poza społeczeństwem materialistycznym i opresyjnym oraz poza zmysłowymi przyjemnościami. Tak naprawdę najważniejszym aspektem ruchu Rastafari, do którego odwołują się i praktykują członkowie L.A.S. jest muzyka reggae.

Członkowie tej społeczności nie mają wspólnych zainteresowań religijnych czy ideologicznych. Ekowioska jednoczy ludzi różnych kultur. W społeczności żyją m.in. buddyści i rastafarianie. Przyjaźnie pomiędzy członkami społeczności są zawiązywane w sposób naturalny polegający na wspólnych zainteresowaniach, robieniu czegoś razem, wsparciu w dążeniu do podobnych celów.

Początkowo kontestacyjny charakter „wypadów” na wieś przerodził się w miejsce do pracy i życia. Społeczność L.A.S. tworzą w większości artyści, muzycy, rzemieślnicy, plastycy, architekci – ludzie wolnych zawodów. Każdy z nich poszukuje własnej ścieżki i drogi życiowej. To, co ich łączy to pragnienie bycia bliżej Natury.

Wspólny posiłek społeczności ekowioskowejAutor zdjęcia: Monika Podsiadła

Spotkanie wspólnotowe Lokalnej Alternatywnej SpołecznościAutor zdjęcia: Monika Podsiadła

23

Na początku podstawę ekonomiczną życia społeczności stanowiło wyrabianie bębnów (i innych instrumentów), które sprzedawano na Zachód. Wciąż wiele rodzin zarabia tutaj na życie jako artyści.

Monika Podsiadła and Andrzej Młynarczyk

Dalsza lektura na temat ruchu Rastafari:· “Rasta Heart: A Journey into One Love”, Robert Roskind, published by One Love Press (2001) · “How To Become a Rasta: rastafari religion, rastafarian beliefs, and rastafarian overstanding”, by Empress Yuajah, published by CreateSpace (2011).· Link do strony internetowej Polska Wspólnota Rastafari na Facebooku: https://www.facebook.com/polskawspolnotarastafari

MIASTO PRZEMIAN

Miasto Przemian (Transition Town) jest ruchem, który w ostatnich 5 lat zyskał szeroką uwagę w Zjednoczonym Królestwie, USA, Kanadzie i Australii, gdzie działa ponad 450 inicjatyw tego typu. Idea opiera się na naukowych ostrzeżeniach o zmniejszaniu się złóż ropy naftowej oraz niebezpieczeństwie zmiany klimatu, co doprowadzi do całościowej zmiany, szczególnie w krajach uprzemysłowionych. Miasta Przemian są twórczym i wyjątkowym sposobem, by zapobiec tym zagrożeniom, kierując się słynną zasadą - myśl globalnie i działaj lokalnie.

HISTORIA INICJATORA SPOŁECZNOŚCI „MIASTO PRZEMIAN IKSKILE” NA ŁOTWIE ARTūRSA POLISA

Arturs jest młodym mężczyzną, jednym z pionierów, promujących zdrowy styl życia oraz koncepcję zrównoważonego rozwoju w środowisku internetowym na Łotwie.

Obecnie Arturs aktywnie wprowadza w życie swoje idee, to jest, społeczność „Miasto Przemian Ikskile”, która jest pierwszą tego rodzaju inicjatywą w republikach nadbałtyckich. Ikskile promuje zrównoważony rozwój miasta, dostosowywanie się do zmniejszających ilości paliw kopalnych i redukcję emisji gazów powodujących zmianę klimatu.

Arturs marzy od wielu lat o założeniu idealnej ekowioski w jednym z nienaruszonych zakątków Łotwy. Ma jednak świadomość, że tak ambitny projekt byłby kosztowny i trudny do zrealizowania. Dlatego wdrożenie tego pięknego pomysłu pozostawił na lepsze czasy i inne okoliczności. Idea, by założyć Miasto Przemian miała charakter spontaniczny i jest okazją do wprowadzania w życie koncepcji ekowioski na terenie miasta, w którym mieszka Arturs.

Arturs zainteresował się ruchem ekowioskowym i zasadami zrównoważonego rozwoju w wieku 16 lat w 2003 roku.

Inspiracją dla Artursa były książki Vladimira Megre, które przetłumaczono na język łotewski. Idee opisane tam, były tak interesujące, że chciał podyskutować o nich z innymi czytelnikami. W związku z czym, przy pomocy brata, założył stronę internetową na ten temat. Jego strona została zauważona

Szkolenie poprzez pracę w ogrodzieZdjęcie pochodzi z parmainupilseta.wordpress.lv

24

przez innych ludzi o podobnych zainteresowaniach. Rozpoczęła się czynna wymiana wiadomości e-mailowych. Po kilku miesiącach odbyło się pierwsze spotkanie osób prezentujących ten sam punkt widzenia. Nawiązano w ten sposób kontakty między sobą.

Arturs zainteresował się naturą, życiem na łonie natury i świeżym powietrzu, ogrodnictwem, siewem i sadzeniem. Stopniowo przechodził na wegetarianizm (był to dosyć długi proces). Przestał grać w gry komputerowe i oglądać horrory. Zaczął uprawiać rośliny pokojowe (obecnie ponad 120 roślin w jego kolekcji) oraz pielęgnować ogród w zgodzie z zasadami permakultury. Zaangażował się również w promowanie swoich idei w radiu, prasie i Internecie.

Pod koniec 2009 roku odwiedził ekowioskę Findhorn w Szkocji, aby wziąć udział w całomiesięcznym programie szkoleniowym Gaia Education EDE (Ecovillage Design Education), podczas którego odbyło się m.in. dwudniowe seminarium na temat ruchu Miast Przemian. Arturs usłyszał tutaj poraz pierwszy o Miastach Przemian, o idei wprowadzania zasad ruchu ekowioskowego w środowisku zurbanizowanym.

Arturs był pod ogromnym wrażeniem i zaczął rozpowszechniać idee ruchu Miast Przemian na Łotwie. W marcu 2010 roku w bibliotece w Ikskile odbyła się projekcja filmu „Dom” („Home”). Po oglądnięciu filmu przedstawiono idee inicjatyw Miast Przemian.

Od tego czasu Arturs zorganizował szereg wydarzeń edukacyjnych i informacyjnych na temat zrównoważonego rozwoju i zdrowego trybu życia. Jego osiągnięciem jest założenie w 2011 roku społeczności „Inicjatywy Przemian Ikskile” (“Transition Initiative Ikskile”), której poświęca dużo czasu. Społeczność ta ma swój zarząd i opiera się na członkostwie. Wizja, misja i cele społeczności zakorzenione są w przekonaniu, że mogą oni zmniejszyć zmianę klimatu i uszczuplanie zasobów.

Misja Miasta Przemian Ikskile

• Edukowanie opinii publicznej na temat znaczenia zrównoważonego rozwoju i związanych z tym osobistych korzyści; • Przyczynianie się do rozwoju aktywnej społeczności Ikskile i angażowanie się w procesy przemian; • Wspieranie i prowadzenie konsultacji dla społeczeństwa lokalnego, przedsiębiorców i organizacji na temat zrównoważonego rozwoju; • Wspieranie decentralizacji na wszystkich płaszczyznach; • Implementowanie projektów w skali lokalnej i międzynarodowej dla zwiększania zdolności powiatu do przetrwania jakichkolwiek fluktuacji społeczno-ekonomicznych, zwłaszcza wyczerpania zasobów, zmian klimatu i kryzysu finansowego; • Jednocząca wartość społeczności Miasto Przemian Ikskile jako przyjaznego i harmonijnego środowiska - w naturze, we wnętrzu człowieka i w relacjach międzyludzkich.

Inicjatywa Miasto Przemian Ikskile realizuje projekty podzielone na dwa bloki: edukację opinii publicznej oraz praktyczne projekty. W każdym projekcie jest osoba odpowiedzialna za zarządzanie różnymi działaniami.

Artūrs Polis, członek zarządu społeczności “Inicjatywa Przemian Ikskile”

Dalsza lektura:· Inicjatywie Miasto Przemian Ikskile: http://parmainupilseta.wordpress.lv/ ·ruchu Miasta Przemian: http://www.transitionnetwork.org/

Uczenie się poprzez budowę pieca ogrodowegoZdjęcie pochodzi z parmainupilseta.wordpress.lv

25

METODY INICJATORÓW ZAPRASZANIA I WYBORU MIESZKAńCÓW EKOWIOSKI

Ostatnio, niektórzy ludzie zastanawiają się, jak dobrze byłoby przeprowadzić się do ekowioski. Jednakże, jeśli sen obejmuje trochę więcej niż pragnienie zamieszkania w domu, zbudowanego przez przedsiębiorstwo budowlane zgodnie z najnowszymi technologiami ekologicznymi i zlokalizowanego w pięknym miejscu, ludzie stają w obliczu pytania: „Kto będzie moim sąsiadem?”

Niektórzy inicjatorzy ekowiosek zatrzymali się na etapie utworzenia bez względu na to, jak ważne jest, żeby ludzie mieszkający w ekowiosce, powinni mieć podobny punkt widzenia i zbliżone wartości moralne. W szczególności małą wagę do tego przywiązują założyciele ekowiosek skoncentrowani na wymiarze eko-technologicznym. Nawet jeśli założenie ekowioski oparte jest na koncepcji filozoficznej, nie prowadzi to zawsze do zbliżenia w społeczności w zakresie poglądów. Na przykład, przy tworzeniu ekowioski w oparciu o koncepcję rodowych siedlisk, ludzie, którzy zamieszkali razem, pochodzą z różnych miejsc, wywodzą się z różnych środowisk. Zazwyczaj większość z nich czyta książki autorstwa Megre i mniej więcej zgadza się z zawartymi tam ideami. Ale w rzeczywistości po zamieszkaniu w ekowiosce, zaczynają sobie zdawać sprawę, że mają różne podejście do małych i dużych spraw w ich życiu. Wtedy uzmysławiają sobie, że bez znalezienia wspólnego mianownika trudno uniknąć konfliktów (spójrz na historię ekowioski Blagodat).

Aby uniknąć wielu problemów założycieli ekowiosek, szczególnie w tych ekowioskach, których celem jest budowanie silnej wspólnoty, powinno być postawione pytanie o zróżnicowanie mieszkańców na etapie tworzenia, mianowicie: czy przy przyjmowaniu nowych członków do ekowioski, aby zapewnić funkcjonowanie harmonijnej wspólnocie, powinno wymagać się od nich przynależności do tej samej religii lub podzielania podobnych wartości etycznych? Czy jest to w ogóle możliwe, jeśli edukacja poszczególnych mieszkańców ekowioski różni się od siebie?

W poniższych studiach przypadków pokazano, w jaki sposób inicjatorzy ekowiosek zapraszają i wybierają mieszkańców ekowiosek oraz związane z tym problemy organizacyjne.

EKOWIOSKA BLAGODAT ZAPOCZĄTKOWANA PRZEZ GRUPĘ MIESZKAńCÓW, ROSJA

„Wspólnota Rodowych Siedlisk Blagodat” została utworzona między Moskwą a Jarosławiem w 2002 roku. Grupa inicjująca powstanie ekowioski Bladogat zebrała się w Moskwie w 2001 roku. Wszyscy z nich inspirowali się książkami o Anastazji, ideami siedlisk rodowych i „przestrzeni miłości”. Podczas tego pierwszego etapu, osoba, która zamierzała dołączyć do grupy inicjującej musiała podzielać główne idee zawarte w tej książce, mieć zamiar kupić kawałek ziemi na siedlisko rodowe i zacząć budowę domu. Później ludzie mogli dołączać do grupy inicjującej nie tylko przez spotkania osobiste lecz także przez ogłoszenia i Internet. Po okresie 2002-2003, kiedy ekowioska

Blagodat została założona w pobliżu Peresławia Zaleskiego (170 km od Moskwy), było jeszcze łatwo zakupić tam działkę ziemi. Proces wyboru nowych mieszkańców był niezwykle prosty. Nowo przybyłym do Bladogat pokazywał wolne obszary ziemi jeden z dwóch nieformalnych liderów ekowioski. Gdy nowe osoby wydawały się być nieprzyjemne w obyciu, można było odrzucić ich kandydatury. Nie było jednak

Dom w BlagodatAutor zdjęcia: Maria Kulyasova

26

żadnych formalnych zasad i ograniczeń dla nowych członków. Zazwyczaj wystarczało podzielać jedno z głównych założeń siedlisk rodowych oraz zapłacić za działkę ziemi. Sporadyczne przypadki odmowy sprzedaży ziemi dla pewnych osób wynikały zazwyczaj z silnego konfliktu osobistego, kiedy ktoś z Blagodat był zdecydowanie przeciwny nowemu członkowi. Ludzie, którzy nie akceptowali podstawowych reguł zdrowego stylu życia (np. pili alkohol) nie mogli przystąpić do ekowioski. Zazwyczaj nowe osoby nie miały żadnych problemów z zakupem ziemi i przyjęciem do społeczności Blagodat. Nie ma tu żadnego okresu próbnego, kwestionariusza, formalnego porozumienia ani żadnych innych normatywnych dokumentów dla członków. Blagodat posiada własną stronę internetową (eco-blagodat.ru), jest wymieniony na serwisie Anastasia.Ru i innych witrynach o rosyjskich ekowioskach. Wynika z tego, że jest bardzo łatwo dotrzeć zainteresowanym osobom do informacji o Blagodat.

Niechęć członków Blagodat, by mieć jakąkolwiek strukturę albo umowę społeczną, wynikała z wysokiej różnorodności opinii na temat, jak powinno wyglądać życie w osadzie. Niektórzy właściciele rodowych siedlisk zbudowali duże i drogie domy, niektórzy otworzyli firmy na swojej ziemi, podczas gdy inni zbudowali małe, tanie domy w duchu minimalizmu, przeznaczając swój wolny czas na obcowanie ze sztuką, duchowy rozwój i komunikowanie się z naturą. Różnorodność i wysoki poziom niezależności stanowią ważne cechy grupy z Blagodat od samych jej początków. W ten sposób Blagodat stał się miejscem atrakcyjnym dla ludzi niezależnych a nawet indywidualistycznych. To wszystko zaowocowało niskim poziomem komunikacji społecznej oraz nie pozwoliło na zbudowanie silnej wspólnoty. Wielu ekowioskowców chwali sobie wysoki poziom wolności indywidualnej i nie chciałoby żyć w zwartej społeczności, ponieważ według nich silna wspólnota ogranicza wolność osobistą.

Igor Morkovkin

Dalsza lektura:Strona internetowa ekowioski Blagodat: www.eco-blagodat.ru

EKOWIOSKA BARKOWO ZAPOCZĄTKOWANA PRZEZ JEDNĄ RODZINĘ, POLSKA

Na samym początku (w latach 2008-2009) moja żona i ja nie mieliśmy dość pieniędzy na założenie od podstaw nowej ekowioski. W związku z czym skoncentrowaliśmy się na poszukiwaniach istniejących już inicjatyw ekowioskowych w Polsce w celu przyłączenia się do nich. W tamtym czasie utworzyliśmy prostą stronę internetową z opisem głównych pojęć projektu, który chcielibyśmy współtworzyć. Wspomnieliśmy tam o podstawowych wymogach dotyczących uczestników projektu i główną charakterystykę ziemi, której szukamy, w tym takie szczegóły jak: kształt, rozmiar, sąsiedztwo, odległość od miasta, itd.

Gdy podróżowaliśmy i rozmawialiśmy z ludźmi z różnych stron Polski nadarzyła się okazja zakupu gospodarstwa o powierzchni 20 hektarów w polskich górach. Ziemia i okolica były tak piękne, że zdecydowaliśmy się zebrać pieniądze i kupić farmę bez względu na jakiekolwiek przeszkody. Aby wykonać to zadanie, rozmawialiśmy z wieloma ludźmi i przyjaciółmi, którzy mogli być zainteresowani udziałem w tym projekcie. Zamieściliśmy również ogłoszenia na serwisach internetowych i forach z informacją, że szukamy ludzi z pieniędzmi, którzy chcą dołączyć się do nowego projektu ekowioskowego i zakupić to szczególne gospodarstwo w górach jako współwłaściciele. Po trzech miesiącach zgromadziliśmy niezbędne środki finansowe. Dziesięć osób zadeklarowało swój udział i wsparcie finansowe dla projektu. W sierpniu 2009 wszystko było gotowe, aby dokonać zakupu.

27

Gdy wspólnie z dwoma innymi przedstawicielami naszej grupy spotkaliśmy się z właścicielem tego gospodarstwa, aby podpisać umowę i wpłacić pierwszą transzę pieniędzy, poinformował on nas, że zdecydował się podnieść pierwotnie ustaloną cenę. Nie byliśmy przygotowani na taką sytuację i zdecydowaliśmy się wycofać z transakcji. Po kilku dniach nasza grupa postanowiła, że chce się przyjrzeć sytuacji na rynku, czy w tym regionie są jeszcze jakieś inne gospodarstwa na sprzedaż za podobną lub niższą cenę. Wkrótce znaleźliśmy inną farmę, która była o wiele tańsza niż poprzednia. Byliśmy gotowi ją kupić.

Cała grupa komunikowała się głównie przez Internet. Pierwsze spotkanie miało miejsce w styczniu 2010 roku we Wrocławiu po siedmiu miesiącach aktywnej współpracy w sieci. Na spotkaniu okazało się, że prawie każda osoba, zamierzająca zostać współwłaścicielem ekowioski, ma wyraźnie różne oczekiwania, wizje i cele. Pewna osoba powiedziała, że chce wybudować ładny dom na wakacje, inna, że chce zostać rolnikiem i ma zamiar kultywować traktorem swoją część ziemi, jeszcze inna, że chce nabyć ziemię, którą można byłoby sprzedać z zyskiem w przyszłości, w końcu ktoś chciał kupić ziemię, na której mógłby postawić mały dom, gdzie przeprowadziłby się, gdy przeszedłby na emeryturę.

Spotkanie we Wrocławiu było dla mnie czymś w rodzaju przebudzenia. Zrozumiałem, że z tą grupą ludzi nie uda mi się zbudować społeczności o zbliżonych celach i ukierunkowanej na zrównoważony rozwój. Ta szczególna grupa osób została założona bardzo szybko. Możliwość kupowania udziałów własności do pięknego gospodarstwa, które miało się stać ekowioską, była ważną motywacją dla przystąpienia do tej inicjatywy. Tylko dwie lub trzy osoby w grupie pragnęły stworzyć małą społeczność, funkcjonującą w duchu kooperacji, konsensusu, mającą zbliżone cele i wartości. Wszyscy inni chcieli uzyskać osobistą korzyść z zakupu ziemi w ładnym zakątku Polski.

Wkrótce moja żona i ja otwarcie zrezygnowaliśmy z udziału w tej inicjatywie. Zdecydowaliśmy się przyłączyć do innej grupy w północno-wschodniej Polsce, która posiadała 35 hektarów ziemi i zaprosiła nas do przyłączenia się do ich projektu tworzenia nowej ekowioski. Po kilku miesiącach intensywnej współpracy moja żona i ja zdecydowaliśmy się kupić 16 hektarów ziemi we wsi Barkowo, zlokalizowanej w tej samej części Polski. Ostatnio ofiarowaliśmy tę ziemię na rzecz fundacji, którą założyliśmy. Rok 2012 był pierwszym rokiem naszej obecności na tej ziemi i drugim projektu ekowioska Barkowo.

Chcemy, żeby proces przyjmowania nowych mieszkańców do ekowioski Barkowo miał prosty i naturalny charakter, bez zbędnego pośpiechu.

Oprócz wegetarianizmu i abstynencji, podstawowym wymogiem zostania mieszkańcem ekowioski jest minimum jednoroczny okres próbny. Obecnie jest tutaj wystarczająco dużo miejsca dla jednej dodatkowej rodziny lub 2-3 osób w częściowo wyremontowanym domu. Ziemia i cały majątek ekowioski należy do fundacji „Dla Ziemi i Ludzi”. Rada ekowioski jako kolektywne ciało, podejmuje decyzje jednogłośnie w sprawie własności. Pomimo trudnych warunków życia w tym miejscu, jest już trochę ludzi, którzy chcieliby dołączyć do nas i spróbować żyć z nami podczas okresu próbnego.

Poprzez prostą stronę internetową (http://ekowioska.wordpress.com/en/) i pocztę pantoflową zapraszamy ludzi do odwiedzenia naszej ekowioski i przystąpienia do naszego projektu. Wierzymy, że my tutaj jako inicjatorzy urządzimy nasze życie w ten sposób, żeby poczuć się szczęśliwymi i spełnionymi. Wtedy inni ludzie w naturalny sposób poczują się zainspirowani i będą chcieli się do nas przyłączyć, by żyć podobnie i wspierać ten projekt.

W 2012 roku, oprócz mnie, mojej żony i naszych 3 dzieci, nie było żadnych innych stałych mieszkańców w ekowiosce Barkowo. Około 10 osób aktywnie zaangażowało się w rozwój tego projektu. Są oni potencjalnymi, stałymi mieszkańcami ekowioski. Część z nich planuje mieszkać i dalej pracować z nami w Barkowie.

Artur Milicki28

EKOWIOSKA KRUNAI OPARTA NA KONCEPCJI SIEDLISK RODOWYCH, LITWA

Dzięki kontaktom czytelników książek V. Megre na stronach internetowych i w klubie w Wilnie zebraliśmy grupę ludzi, którzy chcieli założyć ekowioskę. Stale spotykaliśmy się i rozwijaliśmy projekt ekowioski opartej na koncepcji siedlisk rodowych (Kin’s Domains). Zdecydowaliśmy, że nasza ekowioska będzie zawierać:

• 50-70 gospodarstw rolnych - siedlisk rodowych - na działce o powierzchni 1-3 ha. Takiej wielkości działka umożliwia wybudowanie domu mieszkalnego, zabudowań gospodarczych, posianie i posadzenie roślin w ogrodzie i warzywniku, posadzenie drzew, utworzenie stawu, czyli ukształtowanie w pełni rozwiniętego ekosystemu. Na każdym siedlisku powinny być drzewa leśne i krzaki. Ziemia siedliska należy do rodziny lub jednostki. • Dróżki.• Obszar wspólnotowy: naturalna łąka dla dzikich zwierząt, obiekty sportowe, wspólny las i strefy chronione w lesie, parkingi, pawilon, warsztaty rzemieślnicze, budynek społeczności dla rozwoju kulturalnego i działalności edukacyjnej. Ziemia została zakupiona w opuszczonym obszarze rolniczym około 50 km od Wilna, na terenie

wsi Krunai. Ziemia przyciągnęła nas tam, ponieważ nie było tam niczego na początku, tylko ziemia i dwóch ludzi, którzy zdecydowali się ją kupić, nie mając przy tym pieniędzy... Gdy przyszedł czas zapłacić pierwszą transzę, troje ludzi z gotówką przyłączyło się do inicjatorów. A kiedy trzeba było zapłacić za resztę ziemi, pojawili się inni ludzie.

Przed zakupem ziemi mieliśmy dobrze opracowaną strategię. W 2003 roku szukaliśmy miejsca blisko miasta (40-50 km), ale nie dalej niż 10 km od drogi głównej, aby nasze miejsce było łatwo dostępne dla ludności miejskiej oraz żeby było wystarczająco dużo ziemi dla 50 gospodarstw (1-3 hektary na rodzinę, w tym także wspólny obszar ekowioski). Nie było potrzeby znalezienia ładnego miejsca, ponieważ można było przywrócić mu świetność później. Trudno było kupić od razu całą ziemię, dlatego szukaliśmy mniejszych działek z możliwością ekspansji. Latem 2004 roku kupiliśmy 19 hektarów ziemi i 19 hektarów lasu.

W 2005 roku kupiliśmy stary wiejski dom, w którym stworzyliśmy dom społeczności. Czterdzieści starych jabłoni uzyskało nowych właścicieli. Gdy jabłka były dojrzałe, było ich tak wiele, że drzewa nie mogły ich utrzymać i łamały się na pół. Zbiory były dla nas darem, który doceniliśmy. Jesienią, po wspólnej pracy, utworzyliśmy staw.

W latach 2005-2007 zdemontowaliśmy polano-ceglane ściany domu, cegły wapienno-piaskowe były ustawione w rozmokłym wejściu do naszego siedliska. Rozebraliśmy dom i stodołę, posortowaliśmy i wyczyściliśmy polana, wyjęliśmy mnóstwo śmieci, jak również dachówkę, uprzątnęliśmy ją, co więcej zdemontowaliśmy zniszczony fundament stodoły, zbudowaliśmy dom, przykryliśmy go gotowym pokryciem dachowym. Żyliśmy z wszelkimi udogodnieniami: kuchnią polową, toaletą kompostową i przyczepą do spania. Czuliśmy się znowu jak dzieci. Cieszyliśmy się przyjemną i chłodną wodą w stawie. Jeden z nas żył w gospodarstwie rolnym do pierwszych tęgich mrozów, więc kiedykolwiek przychodziliśmy, witał nas „gospodarz”.

Dom w ekowiosce KrunaiAutor zdjęcia: Ingrida Zitkauskas

29

Etap tworzenia ekowioski trwał niemal 10 lat. Zgodnie z ideami, zawartymi w książkach Megre, mieszkańcy nie śpieszą się, sami próbują wybudować domy. W 2012 roku ludzie zaczęli mieszkać tu na stałe. Wcześniej zatrzymywali się w Krunai tylko w okresie letnim. Każda rodzina ma swój rytm zgodny z finansowymi i innymi możliwościami. Wiele zadań realizowanych jest dzięki pracy z pomocą sąsiadów.

Ingrida Žitkauskienė

Dalsza lektura:Strona internetowa ekowioski Krunai: http://ekosodyba.lt/krunai/

EKOWIOSKA KURJEN TILA JAKO GOSPODARSTWO BIODYNAMICZNE, FINLANDIA

Grupa młodych rodzin chciała zamieszkać na wsi, uprawiać warzywa i owoce oraż żyć ekologicznie. Ludzie ci uznali, że wspólnie łatwiej będzie dojść do tego celu. Ponadto chcieli utworzyć gospodarstwo biodynamiczne, ponieważ jest tylko kilka takich gospodarstw w Finlandii. (Rolnictwo biodynamiczne jest rodzajem rolnictwa ekologicznego, które kładzie nacisk na rozwój holistyczny i związki między glebą, roślinami i zwierzętami jako samowystarczalny system. Biodynamika odwołuje się do antropozofii - podejścia filozoficznego Rudolfa Steinera.).

W 2003 roku grupa młodych rodzin zaczęła poszukiwania odpowiedniego miejsca na utworzenie gospodarstwa i założenie wioski. W końcu w marcu 2011 roku cztery rodziny znalazły odpowiednie miejsce i kupiły tam ziemię. Można tam wybudować domy nawet dla dziewięciu rodzin.

W tym okresie wielu ludzi wykazało zainteresowanie projektem. Większość z nich zostawiła grupę, ponieważ poszukiwania stosownego miejsca trwały bardzo długo. W związku z czym grupa inicjatorów zapraszała potencjalnych mieszkańców na wiele sposobów: poprzez organizowanie spotkań w pobliskim mieście, dystrybucję ulotek, udział w targach i wydarzeniach o tej tematyce oraz korespondencję e-mailową. Również artykuły w gazetach, wywiady w radiu i telewizji umożliwiały opinii publicznej zaznajomienie się z założeniami projektu.

Gospodarstwo zostało zakupione, a ekowioska wciąż potrzebuje nowych mieszkańców. Największym sukcesem okazały się „dni pszczoły” zorganizowane na terenie ekowioski. Społeczność zaprosiła stowarzyszenia z pobliskiego miasta i zorganizowała dojazd autobusem z miasta na farmę. Odwiedzający chętnie pracowali społecznie i dyskutowali z mieszkańcami ekowioski. Podczas lunchu serwowano gościom wyłącznie żywność ekologiczną. W ten sposób zwiększono zainteresowanie ekowioską u innych. W 2012 roku było już siedem rodzin budujących domy. Wciąż było tam miejsce dla dwóch rodzin.

Mia Saloranta

Dalsza lektura:· Strona internetowa ekowioski Kurjen tila: www.kurjentila.fi· Rolnictwo biodynamiczne: www.biodynamics.com, www.biodynamic.org.uk, www.demeterbta.com

30

MIEJSKA EKOWIOSKA UNDERSTENSHöJDEN, SZWECJA

Ekowioska Understenshöjden znajduje się kilka bloków od stacji metra Björkhagen, ok. 12 km na południowy-zachód od centrum Sztokholmu. Faktycznie jest lepiej położona niż wiele podmiejskich dzielnic Sztokholmu. Na pagórku, pokrytym brzozami, niedaleko od wielopiętrowych bloków, znajduje się miejska oaza z 44 rodzinami. Mały strumień wody przedziela obszar sportowy Kärrtorp od brzozowego gąszczu i domów ekowioski, które prawie wtapiają się w drzewa okolicznych lasów. Understenshöjden najwyraźniej odeszło od tendencji zakładania ekowiosek w obszarach rolniczych lub podmiejskich. Za to Understenshöjden uzyskało zapewnienie od władz miasta, że inicjatywy renowacji przestrzeni zurbanizowanych, gdzie najlepsze elementy miasta i wsi są ze sobą połączone, mogą liczyć na wsparcie ze strony samorządu.

Jesienią 1989 roku studentka architektury Mia Torpe w Królewskim Instytucie Technologii w Sztokholmie wysłuchała inspirującego wykładu Varisa Bokaldersa na temat eko-budownictwa. Idea budowania domów ekologicznych (eco-housing) w mieście zyskiwała popularność w gronie jej przyjaciół i sąsiadów w Björkhagen, dzielnicy Sztokholmu. W maju 1990 roku zostało utworzone stowarzyszenie „ Budownictwo Ekologiczne w Björkhagen” (EBBA). Członkowie stowarzyszenia mieli już dosyć dusznych i anonimowych mieszkań budowanych z niebezpiecznych materiałów. Pragnęli za to stworzyć bezpieczne i zdrowe miejsce dla wychowywania dzieci.

Do stowarzyszenia zgłosiło się dwa razy więcej rodzin, niż ekowioska była w stanie przyjąć. Następnie stowarzyszenie zorganizowało koła naukowe, wycieczki tematyczne oraz zapraszało wykładowców gościnnych, żeby edukować swoich członków w definiowaniu własnych celów. Liczba osób zainteresowanych projektem ekowioski wzrosła do 2000.

Stowarzyszenie zwróciło się z formalną prośbą do władz Sztokholmu o przydzielenie ziemi w Björkhagen pod budowę ekowioski. O prawo do budowy na tej działce zabiegały również dwie firmy deweloperskie: Swedish Tenant-Owner Cooperative Housing Association i City of Stockholm’s Cottages Agency Limited.

Stowarzyszenie zachęcono do nawiązania współpracy z deweloperami. Miejscy politycy zadecydowali, że firmy deweloperskie uzyskają pozwolenie pod warunkiem, że będzie to budownictwo ekologiczne i we współpracy ze stowarzyszeniem EBBA. W 1992 roku została utworzona kooperatywa co-housing z zarządem dyrektorów, w którym miejsca podzielono po równo między dwoma firmami deweloperskimi i stowarzyszeniem.

Ekowioska Understenshöjden powstała relatywnie szybko. Pięć lat minęło od zrodzenia idei do postawienia kompleksu mieszkalnego z 42 apartamentami. Projekt nie był powiązany z żadną z partii, które wspierały inicjatywę Underrstenshöjden. Decyzja o budowie kompleksu przypadła na okres, w którym w Szwecji miała miejsce debata publiczna o „chorych domach”, tzn. nowych i niezdrowych budynkach z pleśnią. Inicjatywa Understenshöjden zyskała popularność, ponieważ była alternatywą dla „zielonej fali” uchodźców z miast. Zamiast tego próbowała zmienić sam w sobie proces budowy. Nie wszystkie cele środowiskowe zostały zrealizowane, (np. zarządzanie ściekami). Inicjatywa Understenshöjden zdołała jednak rozwinąć koncepcję ekowioski od większej efektywności energetycznej do bardziej holistycznej wizji zdrowego stylu życia.

Robert Hall

Dalsza lektura:· Strona internetowa Understenshöjden: www.understenshojden.se· Christian, Diana Leafe (2003). Creating a Life Together: Practical Tools to Grow an Intentional Community, Gabriola Island, BC, CAN: New Society Publishers.

31

OD STOWARZYSZENIA “DOM BAŚNI UNDINE - ZIELONY ŁAD” DO EKOWIOSKI „ZAJĄC I INNE ZWIERZĘTA”

Społeczność “Dom Baśni” powstała w Święta Bożego Narodzenia w 1995 roku na Łotwie w mieście Jurmala poprzez połączenie kilku zainteresowanych środowisk. Lokalne władze przekazały budynek z przyległym terenem na potrzeby społeczności. Społeczność rozwijała się, co zaowocowało założeniem stowarzyszenia w 1998 roku. Stowarzyszenie „Dom Baśni Undine - Zielony Ład” stało się centrum kulturalnym i miejscem regularnych spotkań przedstawicieli różnych ekowiosek.

Stowarzyszenie współpracuje z ekowioską „Zając i inne zwierzęta” utworzoną w 2009 roku. Nieoficjalnie ekowioskę można postrzegać jako filię stowarzyszenia „Undine” w środowisku rolniczym (powiat Jaunjelgava, gmina Sece). Ekowioska „Zając i inne zwierzęta” jest przestrzenią, w której mają miejsce wydarzenia rolnicze, edukacyjne i rzemiosła artystycznego. Ekowioska ma posiadłości o powierzchni 65 ha. Z tego 13 ha stanowią użytki rolne. Na pozostałej ziemi znajdują się lasy, bagna i bujna roślinność. W ekowiosce zlokalizowana jest farma z zabudowaniami, dom mieszkalny (żyje w nim czteroosobowa rodzina), szklarnia i warsztat

ceramiczny. Możliwe tu jest wybudowanie własnego domu oraz aktywne zaangażowanie się w rozwój ekowioski.

Stowarzyszenie „Dom baśni Undine - Zielony Ład” służy jako filtr dla selekcji ludzi o tych samych poglądach. Soboty są tutaj dniami otwartymi, kiedy każda zainteresowana osoba może przyjść i obejrzeć dom i okolice oraz wziąć udział w aktywnościach społeczności albo po prostu delektować się panującą tam atmosferą. Członkowie stowarzyszenia są przekonani, że jest to miejsce, do którego każdy chce powrócić, miejsce, które daje siłę i inspirację, miejsce, w którym każdy czuje się jak w domu.

Ten, kto przejdzie przez stowarzyszenie „Undine”, ma możliwość odwiedzenia ekowioski „Zając i inne zwierzęta”. Krok ten powinien uzyskać akceptację mieszkańców ekowioski. Czynnikami decydującymi są tu: szczere zainteresowanie, zrozumienie i oczekiwania co do przyszłego życia w ekowiosce. Wszystkie grunty i budynki są własnością ekowioski. Nowy mieszkaniec ekowioski musi też zostać członkiem społeczności ekowioski „Zając i inne zwierzęta”.

Są trzy opcje dla tych, którzy pragną zamieszkać w ekowiosce. Pierwsza, zostać członkiem „Undine”, druga zostać członkiem ekowioski „Zając i inne zwierzęta”, trzecia mieć podwójne członkostwo. Każda osoba, która zostanie członkiem, musi przestrzegać reguł zawartych w statucie stowarzyszenia.

Kandydat na członka ma te same prawa i obowiązki co członek, z wyjątkiem prawa głosu na spotkaniach generalnych oraz prawa udziału w wyborach do finasowych i rewizyjnych instytucji „Undine”.

Nie jest obligatoryjne zbudowanie domu i zamieszkanie w ekowiosce dla osób, które chcą zostać członkami. Można też aktywnie wspierać obie społeczności w ich działalności. Od kiedy Dom Baśni Undine zlokalizowany jest bliżej Rygi, większość aktywności ma miejsce tam, włącznie ze spotkaniami członków i ich wspólnymi wydarzeniami.

Wspólne spotkanie w UndineAutor zdjęcia: Daina Saktiņa

32

Pierwszymi mieszkańcami ekowioski zostali byli właściciele ziemi i członkowie stowarzyszenia. Planuje się zwiększyć liczbę mieszkańców, chociaż nie ma jeszcze żadnej klarownej wizji w tej materii.

Źródło: http://www.undine.lv/eng/

Dalsza lektura:Strona internetowa “Undine”: http://www.undine.lv/eng/

EKOWIOSKA “AMATCIEMS”JAKO POŁĄCZENIE INDYWIDUALNEJ WIZJI MIEJSCA DO ŻYCIA Z FIRMĄ NIERUCHOMOŚCI, ŁOTWA

Ekowioskę założył biznesmen Aivars Zvirbulis jako miejsce idealne do życia dla niego i jego rodziny. Stworzył on firmę Amatciems Ltd zarządzającą nieruchomościami. Na początku był to tylko deweloper, który mieszkał na wsi, a później również inni członkowie jego rodziny przeprowadzili się tam. Następni mieszkańcy zawierali już umowy o kupnie ziemi i domu.

Osady nie reklamowano w jakiś specjalny sposób. Informacje o osadzie były przekazywane pocztą pantoflową. Okazało się, że jest to najlepsza reklama. Osoby zainteresowane wnioskowały o zakup domu.

Po kilku latach „Amatciems” założyło własną stronę internetową, gdzie można znaleźć informacje o wewnętrznych regułach osady, warunkach sprzedaży domów i ziemi, cenach i innych usługach.

Populacja Amatciems składa się z obcokrajowców i obywateli Łotwy. Deweloper osobiście sprawdza wszystkie aplikacje i ocenia, czy dana osoba może żyć w takim środowisku. Głównym kryterium jest stosowanie się do wewnętrznych reguł Amatciems (przestrzeganie ciszy, uznanie dla istot żywych, przepisy budowlane, ograniczenia dotyczące rolnictwa itd.).

Aby zapewnić spokojne środowisko na terenie Amatciems, zakazane są działania zakłócające porządek publiczny. Szanując ludzi, którzy chcą spędzić wakacje lub urlop w Amatciems, zakazane jest korzystanie z głośnych urządzeń (kosiarek, narzędzi budowlanych itp.) między godz. 9 wieczorem a 8 rano. Muzyka w samochodach i nieruchomościach, która zakłóca spokój innych ludzi również jest zakazana. Odkąd większość dachów pokryta jest trzciną, zakazane są też fajerwerki i inne pirotechniczne aktywności, z wyjątkiem tych centralnie organizowanych w specjalnie do tego wyznaczonym miejscu.

Nie ma specjalnych planów komunikacji w osadzie. Mieszkańcy Amatciems preferują swobodne życie we własnych domach. Czasami razem celebrują święta: Boże Narodzenie, Nowy Rok, Wielkanoc itd.

Jest duże zainteresowanie wsią, od kiedy idea harmonijnego środowiska Amatciems stała się atrakcyjna dla wielu ludzi, jednak zakup domu w tym miejscu wymaga pewnych zasobów finansowych.

Aivars Zvirbulis i jego zespół

Dalsza lektura:Środowisko ekowioski Amatciems: http://amatciems.lv/eng/environment.html

Widok panoramiczny ekowioski AmatciemsZdjęcie z archiwum ekowioski Amatciems

33

ZIEMIA I ZABUDOWA: projekt i prawa własnościowe mieszkańców

W obecnej kulturze istnieje zwyczaj formowania środowiska zgodnie z indywidualnymi preferencjami i rozumieniem piękna. Ekowioski próbują odchodzić od tego zwyczaju, tak by rozmiar budowli i jej kształt w największym stopniu zaadaptowany był do danego terenu (z uwzględnieniem umiejscowienia domu w kierunku słońca) oraz do różnych czynników atmosferycznych. Jednakże wciąż nawet ekowsie rzadko biorą pod uwagę psychoenergetyczny wpływ wyboru miejsca zamieszkania na daną osobę.

Doktor historii sztuki, pani Dalia Navikaitė, założycielka ekowioski Maciūnai na Litwie udowadnia, że podczas tworzenia naturalnych modelów środowiska życia w odniesieniu do budynków i ich komponentów, architektury, lokalizacji i układu całości wpływ na energetyczny dobrostan ludzi, którzy tam żyją powinien być brany pod uwagę. Na przykład: Litwa ma tradycyjny prostokątny, dwukierunkowy typ domu mieszkalnego. Takie obwarowania w wielu przypadkach determinowane były przez dominujący typ materiałów budowlanych i technologii: byłoby ciężko wybudować, powiedzmy, okrągły dom z pali drewnianych. Nowoczesne technologie oraz ekologiczne materiały (różnego rodzaju budowle ze słomy, z gliny i słomy, „żyjące” domy zbudowane z drzew albo raczej wyrosłe) pozwalają na wybór innych, nietradycyjnych kształtów domów. Takie domy często wybiera się z ciekawości, przez wzgląd na ich unikatowość, a także jakość. „Oczywiście należy znać działanie kształtu domu na człowieka i jego życie, ponieważ to co nas otacza, bez względu na to czy sami to stworzyliśmy czy też otrzymaliśmy już stworzone, ma na nas wpływ”, mówi pani Dalia.

Poniżej znajdują się wskazówki dotyczące tego, co należy wziąć pod uwagę wybierając kształt budynku, materiały budowlane i lokalizację.

ODDZIAŁYWANIE DOMU NA LUDZI

Moje doświadczenia i wiedza teoretyczna pokazują, że przy projektowaniu własnego domu należy skoncentrować się na następujących elementach oraz wybrać najkorzystniejszy projekt.

Kształt domu

Dom okrągły – brzmi jak obracanie się, a zatem dom okrągły kojarzy się z ruchem, mieszkańcy będą mieli wrażenie jakby znajdowali się w centryfudze. To oznacza, że taki dom nie jest odpowiedni dla osób starszych prowadzących cichy i spokojny tryb życia, mógłby prowadzić do kłótni. Jednakże okrągła forma jest jednym z najlepszych wyborów jeśli chodzi o miejsca publiczne czy sakralne. Już starożytni Grecy budowali amfiteatry oparte na okrągłych centralnych placach miast. Od momentu podziału chrześcijaństwa okrągły kościół bizantyjski stał się najbardziej popularnym projektem, a w czasie Renesansu najbardziej popularnym rodzajem architektury kościelnej.

Dom sześciokątny – rodzina, kształt kojarzymy z plastrem miodu pszczelego, a dalej z wygodą i bezpieczeństwem – niemal jak w łonie matki, które chroni przed wszystkim.

34

Dom kwadratowy – zapewnia stabilność, równowagę, balans, ale także zatrzymuje ruch, jakby zamraża i oprawia w ramę.

Dom bezkształtny – zapewnia elastyczność, łagodność, jest blisko natury, ale często może prowadzić do braku zaangażowania, problemów z podejmowaniem decyzji, dlatego też taki dom nie jest dobry dla każdego.

Tradycjonalny dom prostokątny – zapewnia poczucie rzeczywistości, realizmu (być może właśnie dlatego nasi dziadkowie i pradziadkowie są / byli tak przyziemni). Bliskie tradycyjnemu kształtowi jest również dom w kształcie liter L, T i U.

Podejmując decyzję dotyczącą wyboru kształtu domu należy również wziąć pod uwagę rodzaj dachu.

Dach płaski pokryty trawą może prezentować się bardzo ładnie i wtapiać się w naturę, ale w niektórych przypadkach może dużo ważyć i uginać się (oczywiście należy rozważyć połączenie kształtu dachu z kształtem domu). Dla idealistów może to być dobre, ale wielu ludzi może zacząć zmierzać ku nadmiernemu materializmowi.

Dach szczytowy pomaga mieszkańcom „utrzymać kręgosłup, oś życia.”

Dach czterostronnie pochylony i inne dachy równoboczne – skupia, pomaga równoważyć energie mieszkańców domu.

Okna i drzwi, szczególne znaczenie ma kierunek otwierania: otwieranie do środka daje zastrzyk energii, otwieranie na zewnątrz – wręcz przeciwnie, zabiera energię. Jeżeli chcesz częstych wizyt osób, którzy będą mieli wrażenie, że jesteś gościnny, zaprojektuj drzwi wejściowe otwierające się do wewnątrz, okna zaś – na zewnątrz. A jeżeli chcesz wieść zamknięte i prywatne życie zaprojektuj drzwi wejściowe otwierające się na zewnątrz. Przez takie drzwi przepływać może negatywna energia, przez co ani twoi goście ani ty nie będziecie odczuwać zadowolenia. Jeżeli zamontujesz okna otwierające się do środka możesz wprowadzić negatywną energię. Jeżeli okna nie mogą otwierać się energia może ulec zastojowi i przestać przepływać. Poczujesz się zniechęcony do działania i myślenia.

Wybór działki budowlanej

Należy uważać wybierając życie na wodzie. Kiedyś unikało się budowania domu w miejscu, gdzie woda gruntowa była zbyt wysoka lub gdzie znajdowało się zbyt dużo zbiorników wodnych. Wiele osób uważało, że budowanie domu w takich miejscach grozi ciągłą wilgocią, a dziś nowoczesne materiały budowlane rozwiązują ten problem. Jednakże życie na wodzie również wiąże się z energią i jej wpływem na nas. Często lokalizacja domu wpływa na stan mieszkańców, ponieważ towarzyszy im ciągłe poczucie wewnętrznego braku stabilizacji. Jeżeli chcesz rozwijać nietradycyjny sposób myślenia lub regularnie miewać nowe pomysły powinieneś koniecznie wybudować swój dom na terenach podmokłych.

Otwarta przestrzeń zapewnia miejsce na dom, uczucie latania oraz możliwość spoglądania poza horyzonty. Nowoczesne osoby często pragną takiej lokalizacji, nie zawsze świadomie. Być może dlatego domostwo blisko jeziora, na wzgórzu ma taką wartość: w końcu z takiego miejsca można widzieć najwięcej. Taka opcja ma jednak „efekt uboczny”: może prowadzić do arogancji i lekceważenia ludzi wokoło, sąsiadów oraz całego środowiska. Szczególnie odnosi się to do domu na wzgórzu – miejsce wspomaga pragnienie wywyższania się nad innymi. Konsekwencją takich pragnień jest nieświadome uczucie zazdrości wobec ludzi żyjących obok, chęć ich upokarzania i poniżania. Dlatego też lokalizacja powinna zostać wybrana albo przez bardzo wrażliwych ludzi albo przez osoby z niską samooceną – bo

35

to podniesie ich poczucie własnej godności i pozwoli uniknąć negatywnych konsekwencji dopóki będą potrafili utrzymać swoją wrażliwość.

Dom w dolinie zapewnia komfort, ale może prowadzić do wewnętrznego zamknięcia, niemożliwości zdania sobie sprawy ze swojego „ja”, sprawia, że odpowiedni jest tylko dla tych osób, które nie są uwikłane w żadne „pęta” psychologiczne. Tradycyjnie dominująca wersja – dom na dużo wyższym terenie, otoczony drzewami – nie tylko chroni przed wilgocią i wiatrem, ale również tworzy stan emocjonalny: intymność, którą można pokonać i poszerzyć horyzonty. Ta wersja zapewnia równowagę pomiędzy światem wewnętrznym a zewnętrznym.

Materiały budowlane

Glina pokrywa otynkowane struktury oraz domy częściowo pokryte gliną, jak również suche (lub wypalane) cegły. Taki „gruntowny” dom może prowadzić niektóre osoby do odczuwania grawitacji. Wszystkie typy słomianych domów są jasne i przyprawiają o dobry nastrój.

Drewniany dom zapewnia bezpieczeństwo.

Dalia Navikaitė

Aby ekowioska funkcjonowała ważne jest nie tylko wybranie odpowiedniego terenu, projektu, architektury, ale również przestrzeganie regulacji dotyczących nieruchomości.

EKOWIOSKA ZARZĄDZANA PRZEZ AGENCJĘ NIERUCHOMOŚCI „AMATCIEMS” ZAŁOŻONĄ

PRZEZ JEDNEGO MIESZKAńCA, ŁOTWA

Teren o powierzchni 300 ha należy do dewelopera Aivarsa Zvirbulisa. Firma „Amatciems Ltd” zajmuje się zarządzaniem nieruchomościami, sprzedażą domów i działek budowlanych. Możliwe jest uzyskanie działki budowlanej i domu drogą kupna, odpowiednio szacując fundusze. Można wybrać sobie daną nieruchomość. Potencjalni właściciele mogą wybierać spośród wolnych działek, działek z rozpoczętą budową domu lub też działek wraz z gotowym domem i jego wyposażeniem. Wielkość działek waha się od 4000 do 10000 metrów kwadratowych.

Terytorium „Amatciems” stanowi ziemia pod budowanie prywatnych domów (z terenami publicznymi ustanowionymi przez zarządcę), dlatego też wszystkie działki budowlane mogą być jedynie użyte pod budowę domów mieszkalnych. Zezwala się na budowę domu jednorodzinnego, łaźni, garażu przydomowego, altan oraz innych konstrukcji na działce służących gospodarstwu domowemu danej rodziny. Nieruchomość nie jest przeznaczona do prowadzenia jakichkolwiek działań religijnych, politycznych ani barów, dyskotek, klubów, kasyn, domów towarzyskich, organizowania wydarzeń rozrywkowych, handlowych i usług masowych, produkcyjnych lub innych związanych z wysokim poziomem hałasu i brzydkich zapachów.

36

„Amatciems” zaplanowana jest jako wieś z ujednoliconą architekturą domów, dlatego też lokalizacja, plan budowy, plan remontu czy plan konserwacji każdego domu, garażu, płotu, basenu, kortu tenisowego itd. na tutejszych działkach budowlanych muszą być zatwierdzane pisemnie przez głównego architekta obszaru administracyjnego oraz przez zarządcę.

W niektórych miejscach, które są na sprzedaż, budowa domu rozpoczęła się. Cena takich rozpoczętych domów obejmuje jedynie koszty związane z ich wybudowaniem. Właściciel ma możliwość wybrania stylu domu i sposobu jego wykończenia. Można zrealizować własną wizję piwnic i strychu.

Na działkach, gdzie budowa nie została rozpoczęta projekt domu musi pasować do ogólnej wizji ekowioski i uwzględniać zasady architektoniczne ustanowione przez zarząd Amata. Istnieje możliwość wybrania proponowanych standardowych projektów i zaadaptowania ich do swoich potrzeb. W ekowiosce są interesujące domy z bali drewnianych, które doskonale wpasowują się w otoczenie. Standardowe projekty łączą minimum konstrukcji z maksimum przestrzeni. Można również wybrać projekt domu według własnych standardów i wizji, musi jednak pasować do otoczenia oraz stosować się do lokalnych zasad i wytycznych.

Aivars Zvirbulis and team

Dalsza lektura: Reguły ekowioski Amatciems: http://www.amatciems.lv/eng/rules.html

EKOWIOSKA KURJEN TILA ZARZĄDZANA PRZEZ WSZYSTKICH MIESZKAńCÓW

W RAMACH AGENCJI NIERUCHOMOŚCI, FINLANDIA

Ziemia i stare budynki (do wspólnego użytkowania) są własnością agencji nieruchomości, która została założona przez mieszkańców ekowsi. Firma zarządza nieruchomościami udziałowców, a oni budują swoje domy i stają się ich właścicielami.

Architekt przedstawił plan ekowioski. Nowe domy mieszkalne mają być usytuowane blisko starych budynków gospodarczych i blisko siebie. Jest to najlepsze rozwiązanie w odniesieniu do otoczenia oraz do wspólnego użytkowania niektórych budynków.

Wygląd nowych budynków zostanie zaadoptowany do rolnej kultury krajobrazu. Instrukcje budowania domów dotyczą między innymi: lokalizacji, kształtu, rozmiaru, materiałów i kolorów, jak również roślinności na ogrodzie.

Domy i woda będą ogrzewane centralnie przez wióry drzewne zebrane w okolicy. Woda pochodzi z publicznych rur wodnych. Latem woda ogrzewana będzie przy użyciu energii słonecznej. Celem na przyszłość jest produkcja całej energii, również elektryczności, niezbędnej dla lokalnej społeczności.

Założyciel ekowioski AmatciemsZdjęcie z archiwum ekowioski Amatciems

37

W naszej społeczności jest jedna para, która bierze na siebie główną odpowiedzialność za prowadzenie gospodarstwa w sposób biodynamiczny. Pozostali mieszkańcy ekowioski lubią jeść warzywa, które w sposób biodynamiczny wyrosły w ich własnej ekowsi. Mogą kupować takie warzywa od ww. farmerów za niską cenę, ponieważ nie czerpią oni korzyści zarobkowych z tej sprzedaży.

Mia Saloranta

Dalsza lektura: Strona internetowa ekowioski Kurjen tila: www.Kurjentila.fi

PERMAKULTUROWA EKOWIOSKA SUDERBYN W SZWECJI

Ziemia i budynki w ekowsi Suderbyn są własnością stowarzyszenia spółdzielczego, które jest zarejestrowane jako „ekonomisk förening” na mocy prawa szwedzkiego. To oznacza, że członkowie ekowioski są współwłaścicielami budynków i ziemi. Jeżeli ktoś chce stać się mieszkańcem Suderbyn musi wykupić równiej wartości udziały oraz opłacać miesięczną składkę członkowską. Mieszkańcy mają prawo głosować na corocznym spotkaniu, jak również wybierać zarząd organizacji.

Projekt własności

Zanim permakulturowa ekowioska Suderbyn została utworzona w 2008 roku, 5 jej założycieli odwiedziło ekowioski za granicą oraz w Szwecji w celu odnalezienia inspiracji. Podczas tych wizyt spotkali się oni z problemem indywidualnej własności. W niektórych ekowioskach, gdzie występuje własność prywatna pojawiają się konflikty, gdy któryś z prywatnych właścicieli łamał zasady zachowania się w społeczności. Ponadto prywatni właściciele spędzali więcej czasu na własnej działce zamiast na wspólnym

terenie, a co za tym idzie – tworzyła się większa indywidualność. W przeciwieństwie do większości ekowiosek w Szwecji, osadnicy Suderbyn nie chcieli, by ziemia i budynki należały do prywatnych osób. Zdecydowali się zatem na stowarzyszenie spółdzielcze. Utworzono demokratyczną spółdzielnię, która jest w posiadaniu farmy i 5 hektarów ziemi. Stowarzyszenie spółdzielcze jest ściśle powiązane z permakulturą, jak również dbaniem o naturę i potrzeby ludzi.

Zamiast dzielenia domu, w którym mieszkańcy posiadają swoją przestrzeń, Suderbyn wynajmuje pokoje 13-20 osobom (zależnie od sezonu) mieszkającym w trzech domach. Czynsz ma pokrywać koszty używania zarówno prywatnych, jak i wspólnych pomieszczeń. Nie ma przepisu ani regulacji ustanawiających wysokość opłat, zostały one ustalone subiektywnie, co czasami wywołuje problem. Szczególnie gdy przygotowane jest nowe lokum system czynszowy najprawdopodobniej zostanie ponownie zweryfikowany. Możliwość wynajęcia pokoi sprawia, że ekowioski stają się bardziej dostępne dla osób, które mniej zarabiają, a chcą spróbować innego sposobu życia. Stary budynek wiejski ma 6 sypialni, pokój dzienny, pokój jadalny, kuchnię i miejsce prysznicowe. W 2011 roku zakupiono dwa domki, które dostarczono do ekowioski przy pomocy dźwigu. Jeden z tych domków ma 3 sypialnie, a drugi 1 sypialnię i 1 wspólny pokój dzienny. Suche toalety znajdują się w osobnym budynku.

Zdjęcie lotnicze ekowioski SuderbynZdjęcie z archiwum w Suderbyn Ekoby

38

Model własności zaprojektowany jest w taki sposób, by nowym osobom łatwo było stać się członkami i równoprawnymi właścicielami ziemi oraz budynków. Dla ekowsi Suderbyn ważne jest posiadanie jasnych i przejrzystych zasad członkostwa, dlatego też status członkostwa każdej osoby zapisywany jest w corocznie dokonywanym raporcie. Jedna z rodzin wprowadziła się do ekowioski, ale nie chciała żyć w domu wspólnotowym, więc kupiono dla niej nowy dom i ustawiono na ziemi Suderbyn.

Jak stać się współwłaścicielem?

Propozycję członkostwa otrzymuje się dopiero po 6 miesiącach mieszkania w Suderbyn. Osoby zainteresowane mogą spróbować życia w ekowiosce i zapoznać się z jej stałymi mieszkańcami. Po 6 miesiącach oczekuje się, że nowy mieszkaniec stanie się członkiem, jeżeli ma zamiar zostać w Suderbyn. Każdy nowy członek musi wykupić równy udział w wysokości 12 000 euro jednorazowo (pełnoprawny członek) lub spłacać w ratach maksymalnie w ciągu 5 lat (wstępujący członek). Każdy płaci indywidualnie, a dzieci do 16 roku życia nie są objęte opłatami za członkostwo.

Suderbyn chce mieć pewność, że współwłaścicielem może być każdy, bez względu na dochody. Jeśli chodzi o status, zarząd musi zatwierdzić członkostwo oraz płatności. Członkowie muszą płacić roczną składkę w wysokości 24 euro w celu uzyskania prawa do głosowania w corocznym spotkaniu. Jednakże bycie członkiem nie jest obowiązkowe.

Gdy członkowie chcą opuścić ekowioskę i wycofać się z członkostwa, mogą oni zażyczyć sobie zwrotu wpłaconych pieniędzy po maksymalnie 5 latach.

Prawa członkowskie

Członkowie mają pełne prawo wybierać zarząd i inne osoby pełniące obowiązki w ekowiosce, a także wysuwać propozycje na corocznym spotkaniu. Uzyskują oni również, zgodnie z decyzją zarządu, zniżkę na czynsz. Pełnoprawni członkowie płacą 60 euro, a wstępujący członkowie płacą o 30 euro mniej za pokój niż osoby, które nie są członkami. Mieszkaniec jest wstępującym członkiem w czasie gdy spłaca raty opłaty udziałowej.

Podobnie zarząd może decydować o innych prawach wstępujących członków, jak np. prawo do głosowania lub prawo do zajmowania stanowiska w zarządzie itp.

Według Suderbyn dla spójności ekowioski istotne jest, by osoby nie będące jej członkami, jak np. wolontariusze lub uczniowie, mogły czynnie brać udział w podejmowaniu decyzji i przedstawiać własne opinie, ponieważ tak czy inaczej stanowią część eko-społeczności. Dlatego też wszystkie dotychczasowe spotkania były otwarte dla każdego. Nie wyklucza się jednak zmian w tym aspekcie, np. jeśli pojawi się więcej członków i mieszkańców.

„Jako nowy wstępujący członek wspólnoty Suderbyn, lubię otwartość ekowioski na nowych członków, szczególnie młode osoby, które nie mają pieniędzy jak ja. W przeciwieństwie do indywidualnego prawa własności, jestem w stanie być współwłaścicielem za określoną opłatą, którą mogę uiścić w ratach w ciągu 5 lat, po czym stać się częścią ekowioski.”

Katrien Van den Berge, wstępujący członek wspólnoty SuderbynOpowiadał Robert Hall, założyciel ekowioski, w której mieszka od 2008 roku.

Ekowioska Permaculture Suderbyn własnością kooperatywyAutor zdjęcia: Jesús Pacheco Justo

39

EKOWIOSKA „ZAJĄC I INNE ZWIERZĘTA” NALEŻĄCA DO ORGANIZACJI NON-PROFIT, ŁOTWA

Ekowioska położona jest w Sece Parish w rejonie Jaunjelgava, około 111 km od Rygi. Zarejestrowana została w 2009 roku jako społeczność i stanowi publiczną organizację non-profit.

Instytucje administracyjne społeczności stanowią walne zgromadzenie członków, zarząd lub rada. Na zarząd składa się dyrektor / kierownik ekowioski i 3 innych wybranych przez niego członków. Rada składa się z zarządu i 6 innych wybranych przez nią członków. Działalność finansową i ekonomiczną kontroluje rewident wybrany przez członków na walnym zgromadzeniu.

Najwyższą jednostką administracyjną jest walne zgromadzenie członków ekowioski. Walne zgromadzenie członków ma prawo: zmieniać status; wybierać i dymisjonować dyrektora oraz rewidenta; zatwierdzać budżet i roczny raport;

decydować o likwidacji lub reorganizacji; decydować o koncepcji ekowioski.

Zarząd lub rada podejmuje decyzje drogą głosów większości. Jeżeli głosy rozkładają się po równo, decyduje głos dyrektora. Decyzje zarządu i rady podejmowane są tylko wtedy, gdy na spotkaniu jest przynajmniej połowa ich członków.

Członkowie i osoby kandydujące do członkostwa w „Ekowiosce „Zając i inne zwierzęta”” przyjmowane są przez zarząd lub radę. Osoby kandydujące do członkostwa mogą stać się członkami dopiero po roku.

Działalność „Ekowioski „Zając i inne zwierzęta”” rozpoczęła się dzięki dotacjom członków i osób kandydujących do członkostwa, osób prywatnych, osób prawnych i lidera projektu.

Wszystkie nieruchomości na terenie ekowioski stanowią własność wspólną społeczności. Decyzje na temat zarządzania własnością podejmowane są na walnym zgromadzeniu członków.

Teren należący do ekowioski obejmuje 65 ha. 13 ha obejmuje obszar rolny, pozostały teren to lasy, bagna i krzaki. W roku 2012 w ekowiosce

było jedno gospodarstwo rolne, budynek mieszkalny, szklarnia oraz warsztat ceramiczny założycieli ekowsi. Dwie rodziny żyją na stałe w ekowiosce. Projekt budowania domów rękodzielnictwa został poddany pod rozwagę. W przyszłości planuje się wybudować budynek wspólnotowy oraz 9 – 11 indywidualnych obszarów rolnych.

Każdy członek (osoba prywatna) społeczności „Ekowioska „Zając i inne zwierzęta”” jest współwłaścicielem terenu ekowioski i ponosi odpowiedzialność za powierzone gospodarstwo. Członek ekowioski może wybrać sobie daną działkę i wybudować na niej dom. Mieszkańcy otrzymują

Projekt sali konferencyjnej w UndineAutor zdjęcia: Daina Saktiņa

Podwórze w UndineAutor zdjęcia: Daina Saktiņa

Dziedziniec głównego domu ekowioski “Zając i inne zwierzęta”Autor zdjęcia: Daina Saktiņa

40

ziemię za darmo w wieczyste użytkowanie. Nie ma żadnych szczególnych zasad jeśli chodzi o materiały budowlane i wygląd budynków, ale oczywiście pod warunkiem, że są one jak najbardziej naturalne. Nowi właściciele urządzają swoje domy według własnego gustu.

Nowi mieszkańcy otrzymują tymczasowe domu letnie, w których mogą mieszkać w czasie, gdy ich dom właściwy jest budowany. Indywidualne gospodarstwa budowane są przez nowych członków ekowioski, ale nie stają się ich własnością. Wszystkie nieruchomości są własnością wspólną społeczności „Ekowioski „Zając i inne zwierzęta””.

Źródło: http://www.undine.lv/eng/

WŁASNOŚĆ MIESZANA W DUńSKIEJ EKOWIOSCE MUNKSøGåRD

Ekowioska Munksøgård została stworzona w 2000 roku jako integralna część nowopowstałej dzielnicy „Trekroner”. Położona jest na skraju miasta Roskilde, około 25km na zachód od Kopenhagi.

Ekowioska została tak zaprojektowana, by zapewnić różnorodność pod względem rozmiarów domów, rodzaju własności nieruchomości i wspierania różnych grup wiekowych. Osada obejmuje 100 domów o różnych rozmiarach i mieści około 225 dzieci, młodzież i dorosłych żyjących we wspólnocie. Wspólnota podzielona jest na pięć grup domostw, po 20 domów w każdej grupie. Każda grupa ma osobny budynek wspólny przeznaczony na wspólną działalność (wspólne posiłki, spotkania, imprezy itd.). Grupy te oferują różne typy własności. Rodziny w jednej z grup posiadają prywatne domy na własność, a w innej żyją jako współpracujące stowarzyszenie (mieszkańcy posiadają domy zbiorowo jako stowarzyszenie, ale jednocześnie mieszkańcy posiadają również udział z domu, w którym mieszkają). Trzy grupy domostw są własnością Roskilde Building Association i te domy są na wynajem. Każdy, kto wprowadza się do wynajmowanego domu pozostaje pod kontrolą mieszkańców ekowioski. Jedna z grup domostw przeznaczona jest jedynie dla młodych ludzi, jedna tylko dla seniorów, a jedna otwarta jest dla każdej grupy wiekowej. Stara farma, która należy do wspólnoty znajduje się w samym sercu osady. Tutejsze budynki spełniają najróżniejsze funkcje: kawiarnia, warzywniak, sklep z pamiątkami, pomieszczenia biurowe na wynajem, pokoje do wynajęcia dla turystów, warsztat naprawy rowerów, miejsca magazynowe na wynajem, hotel dla zwierząt.

Mieszkańcy we własnym zakresie dbają o zarządzanie ekowioską i o jej rozwój.

Wiele stowarzyszeń ze swoimi zgromadzeniami ogólnymi oraz radami nadzorczymi zarządza wspólnie posiadanymi nieruchomościami, np. ciepłownią, oczyszczalnią ścieków, recyklingiem, budynkami gospodarczymi, budynkami wspólnotowymi itd. Jedno stowarzyszenie zarządza wspólnie posiadaną nieruchomością wszystkich pięciu grup domostw, jedno zarządza budynkami gospodarczymi, a każda z pięciu grup domostw posiada osobne stowarzyszenia zarządzające swoją działalnością. Mieszkańcy danej grupy zazwyczaj spotykają się ze sobą raz w miesiącu. Z kolei dla wszystkich mieszkańców ekowioski raz na dwa miesiące organizowane są spotkania, na których omawiane są bieżące sprawy ogólne.

Obsługę techniczną zapewniają grupy techniczne (m.in.: odśnieżanie, dbanie o drogi, dbanie o prawidłowy odpływ wody i oczyszczanie ścieków, obsługa ciepłowni). Oprócz grup technicznych są

Mapa domów o różnych typach własności w ekowiosce Munksøgård

Autor zdjęcia: Dalia Norvaisaite

41

również grupy organizujące działania społeczne (m.in.: organizacja imprez, wspólne świętowanie itd.). Każda grupa ma swój budżet określony podczas zgromadzeń ogólnych. Od mieszkańców oczekuje się czynnego udziału w przynajmniej jednej grupie roboczej.

Istnieje długa lista “zwykłych” osób, które chciałyby zamieszkać w ekowiosce Munksøgård.

Lars Levin-Jensen

Dalsza lekturaStrona internetowa ekowioski Munksøgård: http://www.munksoegaard.dk/index_en.html

ŹRÓDŁA FINANSOWE DLA ZAŁOŻENIA EKOWIOSKI

Nabywanie nieruchomości jest najprawdopodobniej decydującym punktem w procesie tworzenia ekowioski. Musi to nastąpić w zgodzie z wieloma czynnikami w celu umożliwienia ciągłego harmonijnego rozwoju społeczności. Zakup ziemi to jedno z największych wyzwań ekowsi. Oczywiście zdarzają się wyjątki, jak w przypadku niemieckiej ekowioski Sieben Linden lub rosyjskiej Kovcheg, gdzie przemiany systemowe sprawiły, że ziemię można było kupić za niską cenę.

Większość ekowiosek kładzie duży nacisk na tzw. etyczne finansowanie, gdy szuka źródeł pieniędzy. Szukając sposobu na poprawę stylu życia ludzi nie zapomina się o stronie finansowej. Kupując ziemię, budując domy i pozostałą infrastrukturę założyciele ekowioski starają się unikać kredytów bankowych, zaś korzystać z tzw. socjalnej bankowości.

W artykule opublikowanym 15 lutego 2012 w dzienniku „The European financial review” Roland Benedikter pisze: „W Europie Socjalna Bankowość i Socjalne Finanse stały się popularne wśród petentów od 1980 roku. Banki Socjalne skupiają się na społecznej odpowiedzialności, przejrzystości i zrównoważenia. Określają siebie mianem „katalizatora dla zmiany socjalnej” bez stawiania zysków jako celu nadrzędnego. Podczas kryzysu banki te nie tylko nie straciły pieniędzy, ale uzyskały najwyższe dochody w historii, zwiększając swoje aktywa ze stopą wzrostu na poziomie około 20-25% rocznie. W roku 2009 – w szczycie kryzysu – ich średnia stopa wzrostu wynosiła około 30%. Szacuje się, że całkowita stopa wzrostu Europejskich Banków Socjalnych w najbliższych latach pozostanie na stałym poziomie około 13-15% rocznie oraz że w 2020 roku liczba petentów sięgnie jednego biliona.”

ALTERNATYWNIE FINANSOWANA EKOWIOSKA: SUDERBYN, SZWECJA

Suderbyn jest ekowioską, która miała możliwość finansować zakup ziemi w krótkim czasie przy wykorzystaniu alternatywnych rozwiązań finansowych. Dzięki połączeniu dwóch głównych alternatywnych instytucji finansowych w Szwecji, JAK Banken i Ekobanken, Suderbyn w szybkim tempie sfinansowała kupno ziemi. Jednakże kwestia tego czy ten sposób był całkowicie etyczny lub najbardziej ekonomiczny może podlegać dyskusji

42

Kontekst

Sieć Ekowiosek Gotland (dziś znana jako RELEARN Suderbyn) założona w roku 2007 miała na celu stworzenie ekowioski w Gotland, ale nie udało się znaleźć odpowiedniego terenu do zakupu. Ostatecznie grupa inicjatorów znalazła właściwą ziemię, małą farmę, na sprzedaż w aukcji internetowej. Grupa złożyła najbardziej korzystną ofertę zaakceptowaną przez sprzedających i dnia 8 maja 2008 dostała propozycję kupna ziemi za cenę 1 550 000 SEK (koron szwedzkich).

Tego samego wieczoru została uformowana Społeczność Suderbyn i w ciągu kilku tygodni rozpoczął się wyścig o dopełnienie formalności. Sprzedawca wymagał finalizacji transakcji do dnia 1 lipca. Grupa kilkakrotnie otrzymywała przypomnienia i upomnienia, że jest wielu innych chętnych na zakup tego terenu. W celu dopełnienia formalności społeczność musiała zarejestrować się w Krajowym Rejestrze Firm, zapłacić 10% zaliczki w ciągu kilku dni, otrzymać specjalną zgodę od Administracji Okręgowej na zakup ziemi rolnej, po czym pożyczyć około jednego miliona SEK.

Następnie grupa inicjatorów musiała tymczasowo pożyczyć prywatne pieniądze, by wpłacić zaliczkę, określić statut dla demokratycznej społeczności non-profit, która by łatwo zachęcała nowe osoby do członkostwa w inicjatywie, dopełnić formalności związane z rejestracją, otworzyć konta bankowe i ubiegać się o jednorazową opłatę członkowską w wysokości 100 000 SEK od pięciu założycieli ekowioski, czyli uzbierać 500 000 SEK jako kapitał. Prawo szwedzkie dotyczące nabywania ziemi rolnych wymaga zgody ze strony zarządu administracji okręgowej na kupno terenu przez osobę prawną. Administracja okręgowa wymagała przekazania dodatkowych informacji na temat planów inicjatywy ekowioskowej. Ostatecznie wszystkie wymagania zostały spełnione w ciągu 6 tygodni.

Zarząd Administracji Okręgowej Gotland podjął decyzję, że ziemia jest „odpowiednio dobrana pod kątem założenia ekowioski permakulturowej”, Krajowy Rejestr zatwierdził społeczność, a dwa alternatywne banki wyraziły gotowość do sfinansowania zakupu.

Szczegóły pożyczek

O ile poszczególne osoby z grupy inicjującej były członkami banku JAK od 1990 roku, o tyle Społeczność Suderbyn nie miała żadnych wcześniejszych powiązań z bankiem. Bank zażądał przedstawienia biznes planu, jak również zabezpieczenia w formie aktów prawnych potwierdzających zakup zmieni i ubezpieczenia od pożaru. Dodatkowo bank zażądał, by społeczność skorzystała z własnego kapitału w celu sfinansowania części zakupu. JAK nie pożyczył 75% sumy, lecz tylko 50% lub 750 000 SEK, więc zaproponował kontakt z drugim bankiem, w który można by zaciągnąć kredyt na pozostałe 25% ceny. Społeczność zwróciła się do głównego banku konkurencyjnego dla JAK, tj. Ekobanken.

Tu okazało się, że bank z przyjemnością pożyczy 25% kwoty (lub 412 500 SEK), a nawet sfinansuje część, którą oferuje JAK. Społeczność pożyczyła pieniądze z dwóch alternatywnych banków pozostając w dobrych stosunkach z obiema placówkami, gdyby w przyszłości wynikła potrzeba kolejnej pożyczki. Hipoteka zaufania na kwotę 1 162 500 SEK została zakupiona, by oddać pieniądze obu bankom.

Zachód słońca w ekowiosce SuderbynAutor zdjęcia: Jesús Pacheco

Zespół wolontariuszy z zagranicy budujących kopułęZdjęcie z archiwum w Suderbyn Ekoby

43

O banku JAK

W roku 1965 zostało ustanowione szwedzkie „Narodowe Stowarzyszenie Ziemia Praca Kapitał dla Świadomości Ekonomicznej” (tłumaczone dosłownie z języka szwedzkiego). Stowarzyszenie to powstało w oparciu o ideę swej siostrzanej organizacji powstałej w Danii w roku 1931. Celem stowarzyszenia było podnoszenie świadomości destrukcyjnych efektów interesownego rozwoju społecznego oraz promocja bezinteresownego społeczeństwa. W roku 1970 stowarzyszenie mogło dać pierwszą pożyczkę. W czasie kryzysu w Szwecji, spowodowanego przez spekulacje Soros na temat zbyt wysokiej wyceny Szwedzkiej Korony, około 30 000 Szwedów stanęło w kolejce do JAK, wyciągając ten bank z marginalnego idealistycznego segmentu do bankowości mainstreamowej. W rezultacie w roku 1993 stowarzyszenie stało się spółką, a w grudniu 1997 JAK został uznany przez rząd szwedzki za bank członkowski. Taka licencja bankowa chroni petentów i członków JAK poprzez tzw. State Deposit Protection Guarantee, jak w każdym innym szwedzkim banku. J.A.K. (Dania), JAK Bank Italia (Włochy), Reciprocal Bank (Wielka Brytania), Rentevrij (Belgia) i o/ZB (Niemcy) stanowią część europejskiego ruchu bankowości bezinteresownej. Istnieje także podobny ruch bankowości bezinteresownej w bankowości islamskiej dostępnej w innych częściach świata.

JAK przyznał Suderbyn 30-letnią pożyczkę w wysokości 750 000 SEK. Społeczność musi spłacać 6 250 SEK każdego kwartału i jednocześnie zobowiązana jest do oszczędzania 6 250 SEK w każdym kwartale przez 30 lat, pieniądze, do których Suderbyn nie ma dostępu dopóki pożyczka nie zostanie spłacona. Ponadto społeczność musiała wpłacić depozyt w wysokości 45 000 SEK, który również nie może zostać naruszony dopóki pożyczka nie zostanie spłacona. To oznacza, że Suderbyn spłaci łącznie 800 000 SEK.

O Ekobanken

Ekobanken rozpoczął działalność w roku 1980 jako Free Cultural Fund w Järna. W 1992 połączył się z Sola Savings and Loan tworząc Ekosparkassan. W 1998 roku instytucja przyjęła nazwę Ekobanken, jednego z pierwszych szwedzkich banków członkowskich. Razem z Cultura Sparebank (Norwegia), Banca Etica (Włochy), GLS Gemeinschaftsbank (Niemcy), La Nef (Francja), Freie Gemeinschaftsbank (Szwajcaria), Andelskassen Merkur (Dania) i Triodos Bank (Holandia), Ekobanken należy do międzynarodowego ruchu bankowości, nazwanego Bankowością Socjalną lub Bankowością Zrównoważoną. Ta koncepcja związana jest z tzw. Global Alliance for Banking on Values.

By Ekowioska Suderbyn mogła otrzymać 20-letnią pożyczkę na kwotę 412 500 SEK z Ekobanken, musiała najpierw zostać uznana za projekt społeczno – ekologicznie etyczny. Gdy tak się stało, społeczność musiała stać się członkiem Ekobanken i zakupić udział członkowski w banku, równy pożyczce. Tym sposobem Suderbyn wykupiła 20 625 SEK udziałów w Ekobanken tworząc kapitał pożyczkowy. Informacja o pożyczce dla Suderbyn została opublikowana w „Transparent Lending”, aby każdy mógł o tym wiedzieć. Suderbyn spłaca Ekobanken zmienną ratę około 1 200 SEK miesięcznie, co obejmuje zwrot kapitału i spłatę odsetek na poziomie 4%.

A co z ubezpieczeniem od pożaru?

Oba banki, pomimo pytań o kwestie etyczne podobnych do pytań zadawanych przez banki komercyjne, wymagały od Suderbyn ubezpieczenia nieruchomości od pożaru. Ubezpieczenie samo w sobie jest logiczne, gdyż banki muszą być pewne, że społeczność będzie w stanie zwrócić pożyczkę dzięki dochodom uzyskiwanym z wynajmu pokoi i chat w ekowiosce. Jednakże żaden z banków nie był w stanie zarekomendować firm oferujących etyczne ubezpieczenie na rynku szwedzkim. W związku z czym nawiązano kontakt z ubezpieczycielem z Wielkiej Brytanii oferującym tego rodzaju ubezpieczenia. Nie chciał on jednak wejść na rynek szwedzki. Najlepszą sugestią była firma Folksam

44

Insurance, która umieszcza swoje fundusze w banku Robur, która z kolei może zagwarantować nie więcej niż 5% kapitału zainwestowanego w broń, alkohol czy tytoń. Suderbyn, jako członek obu banków, wzięła udział w ich corocznym spotkaniu, na którym w ramach współpracy próbują znaleźć etyczne rozwiązanie w kwestii ubezpieczania nieruchomości będących własnością swoich członków. Podczas gdy mniejszy Ekobanken był pozytywnie nastawiony, JAK oddalił ubezpieczenie etyczne, bo pozostawało poza centrum zainteresowania.

Wnioski

Z alternatywnego punktu widzenia etyczne finansowanie jest ważne dla wielu ekowiosek, które chcą odciąć się od mainstreamowego rynku bankowości. Wiele ekowiosek w Szwecji zwróciło się do szwedzkich banków członkowskich po etyczne pożyczki i współpracuje w sieci z podobnymi organizacjami. Dostępność alternatywnego finansowania nie jest jednak równa w krajach Unii Europejskiej. Suderbyn miała możliwość połączenia dwóch różnych typów alternatywnych pożyczek, jednej bezinteresownej i jednej wymagającej udokumentowanych celów etycznych. Ostatecznie Ekowioska zadowolona jest z posiadania relacji z obiema placówkami bankowymi, a tym samym z uniknięcia korzystania z kredytów konwencjonalnych.

Robert Hall, Katrien van den Berge

Dalsza lektura:· Strona internetowa Suderbyn Permaculture Ecovillage: www.suderbyn.se· Strona internetowa banku JAK: www.jak.se · Strona internetowa banku Ekobanken: www.ekobanken.se · Strona internetowa Global Alliance for Banking on Values: http://www.gabv.org/

PORADY DLA ZAŁOŻYCIELI EKOWIOSEK NA ETAPIE USTANAWIANIA CYKLU ŻYCIA W EKOWIOSCE

(oparte na doświadczeniach ekowiosek z regionu Morza Bałtyckiego)

• Posiadaj jasno sprecyzowane wartości i opisz je jako trójwymiarową wizję ekowioski. Narzędziem informującym o wizji zrównoważonej ekowioski może być test zrównoważonego rozwoju (patrz punkt X w rozdziale 3);

• Przedstaw konkretne kryteria selekcji mieszkańców ekowioski, bo to zapewni harmonię społeczności;

• Projektując wioskę kieruj się dobrem przyrody;

• Wybierz jasny model prawa własności nieruchomości i ustal przyszłe zasady płatności za utrzymanie w ekowiosce i kredyty;

• Wybierz metodę etycznego finansowania założenia ekowioski; rozważ formy kredytowania alternatywne do mainstreamowego systemu bankowości (banki socjalne, spółdzielnie kredytowe, mikro-kredyty itp.).

45

46

Etap 2

SEZON OGNIA

Użyj swojego kreatywnego płomienia nie tylko poprzez porzucanie złych nawyków, ale także kształtując nowy styl życia.

Fragment z życia ekowioski Folk:

OPOWIEŚĆ O POWODACH BYCIA BOGATYM Dawno, dawno temu był sobie biznesmen. Stworzył swoje przedsiębiorstwo ciężką pracą, jego

życie codzienne pełne było stresu i ciągłego lęku, że podejmie złe decyzje. Nie miał czasu ani dla rodziny ani dla samego siebie, bo nawet wieczory i weekendy wypełnione miał służbowymi kolacjami, przyjęciami i grą w golfa (którego nienawidził) z bardzo wpływowymi ludźmi biznesu. Rocznie było go „stać” jedynie na 10 dni urlopu, w czasie którego jeździł do swojej ulubionej wsi nad morzem, by cieszyć się przyrodą, ciszą i spokojem.

Pewnego dnia spacerował nad brzegiem morza i zauważył rybaka niespiesznie przeładowującego swój połów. Było południe, biznesmen nie jadł jeszcze lunchu. Zapytał rybaka:

- Czy coś się stało z łodzią, że tak szybko wróciłeś z połowów?Rybak spojrzał na łódź i odrzekł:- Nie, ta łódź służy mi dobrze od wielu lat.- To może źle się pan czuje i trzeba panu lekarza? – ciągnął biznesmen.Rybak uśmiechnął się:- Nie, czuję się doskonale.Biznesmen nic z tego nie rozumiał.- Dlaczego zatem połów był tak krótki? - zapytał.- Złowiłem wystarczająco dużo ryb, połowa dla rodziny, połowa na sprzedaż – odparł rybak.I have caught enough, half for the family to eat, the other half to sell, - said a fisherman.Biznesmen skomentował z oburzeniem:- Nikt nie pracuje w ten sposób! Co będzie pan robić przez resztę dnia?- Wciąż mam pracę do wykonania na dziś – rzekł rybak. – Wrócę do domu na obiad z rodziną, a

później będę grać z dziećmi. Wieczorem pójdę z żoną do sąsiadów, zjemy rybę, skosztujemy ich śliwek, pogadamy o wszystkim i o niczym.

Biznesmen był zbity z tropu, ale ciągnął:- Ale tego nie można nazwać pracą. Powinien pan łowić aż do wieczora.- A po co miałbym tyle pracować? – zapytał rybak.Biznesmen zaczął wyjaśniać:- Gdyby pracował pan każdego dnia aż do wieczora, złowiłby pan kilkakrotnie więcej ryb. Mógłby

pan sprzedawać te ryby i zaoszczędzić pieniądze na drugą łódź. Wtedy mógłby pan zatrudnić swojego sąsiada, aby razem z panem łowił ryby. Po pewnym czasie mógłby pan zaoszczędzić pieniądze na kolejne łodzie i zatrudniać więcej osób ze wsi.

- A do czego mi to potrzebne? – zapytał rybak.- Ależ pan ma wąskie horyzonty – ze złością odpowiedział biznesmen. – Do tego, że później

mógłby pan założyć własną firmę rybną, pobić konkurencję i uzyskiwać większe zarobki. Mógłby pan przeprowadzić się do dużego miasta i stamtąd prowadzić swój biznes!

- A do czego mi to potrzebne? – rybak nadal nie rozumiał.- Byłby pan bardzo bogaty, byłby pan milionerem – wyjaśniał biznesmen. - I jakie miałbym z tego korzyści – znów zapytał. – Co będę wtedy robił?Słysząc takie pytanie biznesmen zmieszał się, ponieważ uważał, że jasno opisał rybakowi korzyści

płynące z bogactwa. Nagle dodał:- A kiedy ktoś jest naprawdę bogaty, może często spędzać wakacje nad morzem.

48

2 ETAP EKOWIOSKOWEGO CYKLU ŻYCIA. PIERWSZE LATA ŻYCIA W EKOWIOSCE –

JAK POSTĘPOWAĆ?

Nie jest tak ważne, by realizować wiele różnych zadań. O wiele ważniejsze jest stawianie odpowiednich kroków w odpowiednim czasie.

Geshe Jampa Tintley

Uważne zaprojektowanie ekowioski jest ważnym krokiem, ale pierwsze lata życia w takiej osadzie pełne są nowych wyzwań. Podczas drugiego etapu ekowioskowego cyklu życia wszystkie osoby muszą znaleźć sposób na zorganizowanie swojego praktycznego życia. Główne zadania w pierwszych latach życia w ekoosadzie to zmiana życia na prostsze, szukanie nowych alternatywnych czynności, budowanie wspólnoty, zarządzanie wspólnymi zasobami oraz tworzenie systemu podejmowania decyzji.

Główne elementy 2 etapu ekowioskowego cyklu życia

Większość ludzi przeprowadza się do ekowioski, ponieważ zmęczona jest materializmem, nadmiernym konsumpcjonizmem kultury masowej. Osoby te pragną zredukować swój stres i poświęcać więcej czasu sprawom dla nich istotnym, np. rodzinie i przyjaciołom, duchowości czy przyrodzie. Świadoma decyzja wyeliminowania zbędnych dóbr materialnych, poszukiwania prestiżu, redukcja stresu i presji, zmiana życia na prostsze nazywa się z języka angielskiego downshifting.

Popularność downshifting jako społecznego zachowania rośnie wśród ludzi żyjących w bogatych społeczeństwach industrialnych. Jednakże proces downshifting na poziomie indywidualnym powinien

49

być świadomy i dobrze przemyślany. Nie wystarczy tylko krytykować współczesne społeczeństwa, gdzie kult konsumpcji stał się ośrodkiem duchowym. Downshifting nie jest jedynie przejściem na bardziej ekonomiczne czy wręcz skromne życie, np. poprzez kupowanie tylko niezbędnych i naturalnych produktów albo skrócenie czasu pracy z całego na pół etatu. Po przeprowadzeniu się do ekowioski życie toczy się dalej i trzeba znaleźć dla siebie alternatywne czynności, które staną się sposobem na utrzymanie się i spędzanie czasu w sposób pożyteczny.

Doświadczenie ekowiosek pokazuje, że ci, którzy odnoszą sukces w procesie downshifting i potrafią cieszyć się z tej zmiany to osoby od samego początku wiedzące dokładnie czego chcą, czego oczekują i co chcą robić, a nie tylko krytykujące. Prosimy przeczytać historie spisane przez jednego z mieszkańców ekowioski „Jak moje życie w ekowiosce różni się od mojego wcześniejszego życia”.

WYJŚCIE Z WYŚCIGU SZCZURÓW: HISTORIA DARIUSA Z LITWY

26-letni Darius Ražauskas kiedyś mieszkał w drugim co do wielkości mieście litewskim Kaunas, ale pewnego dnia porzucił pracę, wygodne życie wielkomiejskie i przeprowadził się do ekowioski Ročkiai w regionie Lazdijai. Z tytułem magisterskim ukończył Uniwersytet Vytautas Magnus, był również menedżerem klubu nocnego – są to fakty sprzed zaledwie kilku lat. Dziś ten młody mężczyzna przedstawia się jako nauczyciel szczęścia oraz członek społeczności ekowioskowej zajmujący się surową żywnością.

„Jestem dzieckiem miasta, które wychowało się w blokowisku. Jedynie letnie wakacje spędzałem na wsi u babci. Po ukończeniu szkoły średniej wyjechałem do Kaunas na studia. W czasie studenckich lat pracowałem jako agent nieruchomości i dziennikarz, a w sezonach letnich jeździłem do Irlandii pracować na budowach” – opowiada Darius.

Jednakże Darius nie czuł się szczęśliwy w mieście. Nocna praca i ciągły stres zaczęły źle wpływać na jego zdrowie, powróciły problemy z dzieciństwa. „Nie byłem najzdrowszym dzieckiem, do wieku młodzieńczego nieustannie chorowałem. Siadywałem przy oknie, obserwowałem dzieci bawiące się na podwórku i odczuwałem smutek. Zawiedzeni brakiem skuteczności metod medycyny konwencjonalnej rodzice zaczęli szukać pomocy u specjalistów zajmujących się ziołolecznictwem i bioenergią. W ciągu pół roku przywrócili mnie do normalnego życia. Od wielu, wielu lat, właściwie odkąd przestałem zażywać leki z apteki, nie choruję nawet na przeziębienie.

Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło… nawet z ciągłego chorowania można wynieść pozytywy. Gdy podjąłem leczenie sposobami niekonwencjonalnymi poznałem wielu interesujących ludzi, którzy mieli alternatywne spojrzenie na świat. Kiedy byłem chory i leżałem w łóżku tworzyłem w głowie różne filmy i obrazy latających miast. To wtedy rozwinąłem swoją wyobraźnię i kreatywność, dzięki którym dziś osiągam obrane cele. Piszę książkę, a to zadanie wymaga dużej kreatywności.

Nasza rodzina nie była zamożna, żyliśmy skromnie. Dlatego często myślałem, że jak dorosnę będę żyć wygodniej. Gdy przyjechałem do Kaunas na studia chciałem szybko zawrzeć przyjaźnie i prowadzić interesujące życie. Chciałem nadrobić samotne dzieciństwo, kiedy to siedziałem w domu zamiast bawić się z dziećmi. Zacząłem więc prowadzić życie pełne imprez, alkoholu i papierosów. Będąc studentem już stałem się dyrektorem naczelnym i poznałem smak władzy. W końcu dla młodego człowieka nie ma większej przyjemności niż kierowanie imprezą, na którą każdy chce przyjść. Czujesz władzę, gdy decydujesz kogo wpuścić, a kogo nie wpuścić do środka. Cieszyłem się dużą uwagą, popularnością i pieniędzmi.

50

Jednakże wkrótce poczułem, że moja praca w charakterze dyrektora naczelnego klubu nocnego nie ma sensu, bo nie robię nic dobrego dla ludzkości. Myślałem sobie: dokąd zaprowadzi mnie takie życie, praca od ósmej do piątej, by zarobić więcej pieniędzy i spłacanie kredytu na mieszkanie à la „pudełko”?

Stres i nocna praca niszczyły moje zdrowie. Dlatego zacząłem interesować się surową żywnością i jadać takową, ale w mieście nie jest to łatwe. Ponadto przeczytałem książkę „Anastasia” autorstwa V. Megre. Zarówno ta książka, jak i inne książki tego samego autora o relacji między człowiekiem a naturą bardzo przypadły mi do gustu.

Porzuciłem życie w mieście, porzuciłem pracę, dobrą pensję, ponieważ to wszystko przestało mi dawać satysfakcję i niszczyło moje zdrowie. Zdałem sobie sprawę z tego, że taka droga życiowa pozostaje w konflikcie z moimi wartościami.

Przez jakiś czas razem ze znajomymi z klubu „Anastasia” w Kaunas poszukiwaliśmy ekowioski, w której moglibyśmy kupić ziemię i rozpocząć życie. Pragnęliśmy pięknej przyrody, dobrej ziemi i wspólnoty. Kiedy znaleźliśmy rozwijającą się eko-społeczność w Ročkiai poczuliśmy zadowolenie, ponieważ było to nie tylko piękne miejsce, ale także stać nas było na zakup terenu. Nie marnowaliśmy czasu i kupiliśmy tę ziemię.

Po opuszczeniu miasta zacząłem uprawiać warzywa, sadzić drzewa i pomagać sąsiadom budować domy. Wiele osób powie, że nie dokonałem nic wartościowego, ale ja uważam, że moje działania są niezwykle znaczące. W końcu przecież sadzę drzewa, a ich owoce będą jadać moje dzieci, wnuki i prawnuki. Planuję także wybudować gospodarstwo, bo teraz żyję pod gołym niebem, czasem śpię w drewnianej szopie lub u sąsiadów.

Życie w ekowiosce bardzo różni się od życia w tradycyjnej wsi, które mnie kojarzy się z ciężką pracą fizyczną na roli i umilaniem sobie dnia alkoholem. Hodowaliśmy ogórki, dynie, kapustę zgodnie z zasadami naturalnego rolnictwa, więc warzywa nigdy nie były podlewane, nawożone czy odchwaszczone. Życie w eko-społeczności daje poczucie bezpieczeństwa, sąsiedzi zawsze są gotowi przyjść z pomocą. Przykład: zaczynasz budować dom. W tradycyjnej wsi prawdopodobnie musiałbyś pracować cały czas sam, a w ekowiosce w mgnieniu oka sąsiedzi gromadzą się i zaczynają budować z tobą, dzięki czemu praca idzie znacznie szybciej. Po pracy zaś wspólnie jemy, tańczymy i śpiewamy. Poza tym życie w eko-społeczności pozwala zaoszczędzić pieniądze. Do budowy domu potrzebna jest betoniarka. Dla jednej osoby byłby to zbyt wysoki koszt, szczególnie że po zakończeniu budowy taki sprzęt staje się bezużyteczny. Mieszkańcy naszej ekowsi złożyli się na zakup betoniarki, kupili również przyczepę i porządną kosiarkę. I wtedy ja, nie musząc już kupować kosiarki, mogłem zaoszczędzić pieniądze i kupić zestaw potrzebnych narzędzi. Oto siła wspólnoty.”

Darius mówi, że miastu wdzięczny jest za pokazanie mu życia, jakiego nie chce prowadzić, a ruchowi ekowioskowemu za nadzieję na wartościowy i szczęśliwy byt.

Lina Mustafinaitė

Dalsza lektura:Strona internetowa Dariusa: http://www.esujums.lt/

51

JAK STAĆ SIĘ MIESZKAńCEM EKOWIOSKI BEZ KAPITAŁU ZAŁOŻYCIELSKIEGO: HISTORIA IvANA* Z ROSJI

Zanim przyjechał do ekowioski Ivan był osobą pracującą w wolnym zawodzie. Młody człowiek miał zawód kierowcy traktora, ale był również muzykiem i kompozytorem. Przybył do ekowioski bez żadnych oszczędności i nie miał żadnego wsparcia finansowego ze strony rodziny. Musiał zatem zacząć zarabiać pieniądze pracując w ekowiosce. Jest zatrudniany przez pozostałych mieszkańców ekowioski do prac przy kopaniu dołów na stawy, ponieważ umie operować koparką. Jest także zaangażowany w prace przy budowie drogi w ekowiosce. Zgodnie z ekowioskowymi zasadami kiedy mieszkańcy podejmują decyzję o budowie drogi, gromadzą pieniądze i zatrudniają osobę z osady, która jest w stanie wykonać taką pracę.

Jednak jego główną działalnością jest aktualnie budowa tradycyjnych domów. Wśród mieszkańców ekowioski zorganizował ekipę, z którą buduje domy na sprzedaż. Razem zmieniają rosyjski sposób budowania domów, nie używają nowoczesnych technik. Ręcznie budują drewniane domy z pali używając siekier i innych narzędzi, które zapobiegają niszczeniu drewna i gromadzeniu się insektów. Takie tradycyjne domy mogą stać w Rosji 100-200 lat bez oznak niszczenia. Dotychczas wiele takich domów znajduje się w wioskach w północnej Rosji. Do połowy XX wieku, przed industrializacją, każdy mieszkaniec wsi miał wiedzę na temat budowania domów i potrafił dom postawić, sam lub z pomocą sąsiadów. Dziś brakuje w Rosji takich mistrzów budownictwa, od których można by czerpać wiedzę budowlaną i doświadczenie.

Dlatego też domy zbudowane przez Ivana i jego zespół mają duże wzięcie, mimo że są drogie. Czasami klienci muszą czekać na swój dom kilka miesięcy, a nawet rok.

* Imię bohatera zostało zmienione

Laysan Mirzagitova

Dalsze informacje:Strona internetowa ekowioski Kovcheg: http://www.eco-kovcheg.ru

W EKOWIOSCE SPOKOJNIE MOŻESZ ŻYĆ KILKA TYGODNI BEZ PIENIĘDZY: HISTORIA NIKOLAYA Z ROSYJSKIEJ EKOWIOSKI

Nikolay prowadził swój mały warsztat stolarski zanim rozpoczął tworzenie ekowioski. Kiedy przeprowadził się z rodziną do ekowsi zarzucił działalność związaną z meblami. Na pytanie «co robisz, żeby się utrzymać» odpowiada, że przede wszystkim należy zrozumieć, że ludzie żyjący w takiej osadzie

Zakończenie budowy domu z drewnianych bloków; kolejna budowa w trakcie przygotowań w ekowiosce Kovczeg w 2012 rokuAutor zdjęcia: Irina Popova

Pracownicy z ekowioski w Kovcheg budują domy według tradycyjnej

techniki przy użyciu siekierAutor zdjęcia: Irina Popova

52

potrzebują znacznie mniej pieniędzy niż ludzie żyjący w miastach. Wydatki na jedzenie, transport i czynsz w dużej mierze odpadają, gdyż w ekowiosce większość żywności produkowana jest na miejscu, transport nie jest potrzebny codziennie, a drewno na opał leży tuż za oknem. Trzeba jedynie regularnie opłacać rachunki za elektryczność. «Jaka jest główna różnica między miastem a ekowioską?» – Nikolay pyta i od razu odpowiada: «W miastach nie dasz rady przeżyć bez pieniędzy nawet kilku dni, a w ekowiosce spokojnie możesz przeżyć bez pieniędzy kilka tygodni, a nawet miesięcy!»

Nikolay wraz żoną uprawia prawie wszystkie warzywa i niektóre owoce w swoim niemal 0,1 ha ogrodzie. W sezonie letnio-jesiennym (4-5 miesięcy) zapewniają sobie nieomalże 100% świeżych ziół i warzyw. Pozostałą część roku mają ziemniaki, buraki, kapustę, marchew, cebulę, dynię. Produkty te przechowują w spiżarni, mają również wiele konserw. Poza tym mają swoje zboże i miód. To oznacza, że w kwestii żywności są samowystarczalni na poziomie 50%, są bowiem wegetarianami.

Główne zarobki rodziny Nikolay’a pochodzą z pszczół, sprzedaży uli oraz prowadzenia seminariów na temat hodowli pszczół. Sprzedaje też miód. Popyt jest znacznie większy niż podaż, zatem nie trzeba ogłaszać się w lokalnych mediach. Osoby zainteresowane hodowlą pszczół we własnych ogrodach zamawiają u Nikolay’a ule (takich uli nie można dostać w zwykłych sklepach dla pszczelarzy) oraz ramy uli. Seminaria na temat hodowli pszczół przynoszą dochody nie tylko rodzinie Nikolay’a, ale również pozostałym mieszkańcom zaangażowanym w seminarium pod kątem organizacyjnym i logistycznym.

Pszczelarstwo nie stanowi dla Nikolay’s «projektu biznesowego». To raczej pasja lub służba na rzecz promocji naturalnego pszczelarstwa w Rosji. Przeprowadził eksperymenty i dokładne badania na temat prowadzenia pasiek, napisał dwie książki o naturalnym pszczelarstwie i opublikował je, przeprowadził wiele seminariów dotyczących właśnie pszczół. Dochody pochodzą bardziej z pasji i wartościowej działalności Nikolay’a oraz jego usług.

Żona Nikolay’a prowadzi szkółkę drzew w obrębie gospodarstwa. Obecnie sadzi młode drzewka jedynie na okolicznych wzgórzach, ale w perspektywie myśli o szkółce jako źródle dochodów.

* Imię bohatera zostało zmienione

Laysan Mirzagitova

Pawilon do obserwacji pszczelego ogrodu w ekowiosce Kovcheg

Zdjęcie z archiwum Kovcheg

Ogród daje dobre plonyZdjęcie z archiwum Kovcheg

53

BUDOWANIE EKO-SPOŁECZNOŚCI

Presja opinii publicznej na osoby myślące w nietypowy dla współczesnej cywilizacji sposób jest bardzo duża. Dlatego właśnie mieszkańcy ekowiosek wspierają się wzajemnie, by pod wpływem presji nie zmienić zdania i nie wrócić do konsumpcji, technologii i materializmu. Nawet w ekowioskach, które zostały zaprojektowane jako teren dla indywidualnych gospodarstw, ciągła socjalizacja ich mieszkańców jest ważnym czynnikiem utrzymania standardów bardziej przyjaznych naturze niż w tradycyjnych wsiach. Ludzie z ekowsi mierzą się z dużym zadaniem, jakim jest budowanie eko-społeczności. Mają na to wiele sposobów i wybierają te najlepsze dla siebie, biorąc pod uwagę zainteresowania i aspiracje mieszkańców. Zapraszamy do zapoznania się z wybranymi historiami dotyczącymi praktyk tworzenia lub wzmacniania eko-społeczności, z naciskiem na wspólne działania na rzecz środowiska, jak również organizowanie wydarzeń kulturalnych, festiwali i obrządków, które pomagają lepiej czuć i doświadczać rytm natury.

ŻYCIE SPOŁECZNE W ROSYJSKIEJ EKOWIOSCE KOvCHEG

Kovcheg to ekowioska założona w roku 2001. Jest największą, najbardziej znaną i udaną ekowsią w Rosji. Powstała dzięki ideom opisanym w książkach rosyjskiego autora Vladimira Megre jako osada Kin’s Domains (tłum. Posiadłości Rodu). W roku 2013 Kovcheg tworzy około 150 osób (w tym blisko 50 dzieci poniżej 16-go roku życia), już żyjących na tej ziemi (ponad 2/3 członków). Pozostała 1/3 wprowadziła się. Całe 79 ha terenu zostało podzielone między członków ekowsi, dlatego też akceptują oni nowe osoby tylko wtedy, gdy ktoś inny wyprowadzi się lub przerywa członkostwo.

Życie społeczne stanowi bardzo silną stronę Kovcheg. Większość mieszkańców tej ekoosady

ma wyższe wykształcenie, w najróżniejszych dziedzinach, dlatego też zdecydowano, że wiedzę i umiejętności przydatne dla dobra ogólnego przekazywać będą sobie wzajemnie nieodpłatnie. W efekcie mieszkańcy mają duży popyt na regularnie prowadzone szkolenia/seminaria/treningi w ramach swojej społecznej działalności. W ekowiosce znajdziemy zatem studio teatralne prowadzone przez artystę, chór prowadzony przez profesjonalistę (zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych), kurs języka Hindii, szkółkę tańca indiańskiego, zajęcia aikido, rękodzieła, rysunku oraz około 15-20 rozmaitych zajęć dla najmłodszych. Poza tym organizowane są kółka zainteresowań, których członkowie spotykają się, świętują, wspólnie działają, np. hodują warzywa czy zboże. W Kovcheg świętuje się także Dzień Ziemi (23 lipca) i tradycyjny Rosyjski Festiwal Słońca (6 razy w roku).

W Kovcheg zrealizowano kilka projektów stworzenia wspólnej infrastruktury. Zbudowano dom wspólnotowy (był to pierwszy dom zbudowany w tej ekowiosce), saunę, szkołę, tartak oraz warsztat stolarski, drogi, linię elektryczną („odnoga”

Członkowie Kovcheg zgłębiają tajniki zielarstwaAutor zdjęcia: Irina Popova

Mężczyźni śpiewają na koncercie w Kovcheg. Ich dzieci nie chcą być tylko widzami i biorą aktywny

udział w wydarzeniu.Autor zdjęcia: Irina Popova

Klasa mistrzowska wyrabiania drewnianych naczyń w Kovcheg

Autor zdjęcia: Irina Popova54

głównej sieci wysokiego napięcia). Jest tu system odpowiedzialności za te obiekty, za ich utrzymywanie i korzystanie z nich. Mieszkańcy Kovcheg nieustannie dbają o swój teren, bronią okolicznych lasów przed ścinką, sadzą nowe drzewa. Doprowadzili nawet do realizacji wielkiego projektu na rzecz prawnej ochrony lasów państwowych przed nielegalnym wycinaniem. Ten projekt z kolei zaowocował kolejnym projektem dotyczącym zarządzania lasami na terenach otaczających Kovcheg. Ekowioskowcy uprzątają wiatrołomy, suche gałęzie, sadzą nowe drzewa, tworzą eko-ścieżki.

Mieszkańcy Kovcheg organizują około 15 seminariów rocznie na 6 różnych tematów: naturalne pszczelarstwo, eko-budownictwo, życie w ekowiosce, zioła lecznicze, macierzyństwo. Od roku 2009 zaczęli również organizować coroczne obozy dla młodzieży (14 – 25-latkowie), by dać szansę młodym ludziom z ekowiosek poznać się i utrzymywać relacje. Dwa lata później rozpoczęto też prowadzenie obozów dla dzieci.

Laysan Mirzagitova

Dalsze informacje:Strona internetowa ekowioski Kovcheg: http://www.eco-kovcheg.ru

KRĄG SERCA JAKO NARZĘDZIE WZMACNIAJĄCE SPOŁECZNOŚĆ W FIńSKIEJ EKOWIOSCE KEURUU

„Krąg Serca” jest ważnym narzędziem tworzenia „kleju społecznego” w Keuruu. Zazwyczaj raz w tygodniu mieszkańcy tej ekowioski gromadzą się, by wyrazić swoje emocje i uczucia. Uczestnikami „Kręgu Serca” są ochotnicy.

Główne idee „Kręgu Serca” to autentyczne słuchanie drugiej osoby, szacunek wobec innych, szczera rozmowa o czyichś uczuciach, jak również pełna dyskrecja. Wszystko, co zostanie powiedziane i usłyszane w „Kręgu Serca” pozostaje w „Kręgu Serca”, chyba że osoba zainteresowana sama powie na zewnątrz o swoich tajemnicach.

W praktyce uczestnicy siedzą w kręgu. Jedna osoba odgrywa rolę pomocnika i wyjaśnia zasady, jeśli jest taka potrzeba. Ten, kto opowiada otrzymuje do ręki kijek (lub inny przedmiot), co oznacza, że w tym czasie nikt inny nie może zabierać głosu. Czas trwania wypowiedzi czasami jest z góry narzucony (nie należy go wówczas przekraczać), a czasami uczestnik może mówić ile chce. Gdy ktoś skończy mówić przekazuje kijek osobie siedzącej obok, zazwyczaj zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Sesja obejmuje najczęściej dwie rundy, pierwsza

bywa dłuższa.

Uczestnicy mogą mówić co chcą. Temat może dotyczyć dawnych doświadczeń lub spraw bieżących. Mogą to być kwestie głębokich zmian życiowych albo też drobnostki, ale irytujące. Przede wszystkim nie wolno nikogo krytykować ani komentować tematów na zewnątrz.

Wspólne budowanie domuZdjęcie z archiwum Kovcheg

Heart Circle jako wspaniały sposób wzajemnej komunikacji Autor zdjęcia: Pirta Ala

Praktyka Heart Circle pomaga utrzymac dobrą atmosferę w ekowiosceAutor zdjęcia: Pirta Ala

55

„Krąg Serca” pomaga mieszkańcom ekowioski poznać się na głębszym poziomie oraz budować empatię, czasami współczucie. Werbalna ekspresja większych lub mniejszych ciężarów emocjonalnych potrafi pomóc pozbyć się ich czy przynajmniej zminimalizować wpływ na psychikę. „Krąg Serca” to również miejsce na dzielenie się dobrymi wiadomościami i pozytywnymi emocjami.

Ansa Palojärvi

ZEGG FORUM – SPOSÓB KOMUNIKOWANIA SIĘ DLA WIĘKSZYCH GRUP, NIEMCY

Ekowioska ZEGG w Niemczech rozwinęła swój własny sposób przejrzystej komunikacji, który dziś przejmowany jest przez różne społeczności na całym świecie: ZEGG Forum. Forma ta narodziła się z potrzeby prawdy i zdrowienia, zarówno osobistego, jak i globalnego. Forum kreuje empatyczne środowisko społeczne, które pomaga pozostać świadomym swojego wnętrza, jakkolwiek je czujemy. Zasada przewodnia brzmi: „nie ma we mnie niczego, co jest złe lub niewłaściwe”.

ZEGG-FORUM jest zrytualizowaną formą przejrzystej komunikacji dla większych grup. Oferuje „scenę”, na której myśli, uczucia i wszelkie emocje uczestników stają się widoczne dla pozostałych użytkowników. Jedna osoba, „prezenter” wkracza w środek grupy i przedstawia się. To coś jakby egzystencjalna scena dla człowieka, która ukazuje fizyczne i werbalne ekspresje, umysł, kreatywność i uczucia. Celem jest ujawnienie wszystkiego, co autentyczne, żywe i prawdziwe oraz ukazanie wewnętrznej motywacji przyświecającej działaniom. Jest to potężne narzędzie do ujawniania „ślepych plam” w ludzkiej świadomości i do

dawania schronienia „skarbom” leżącym w naszym „cieniu”. Dzieląc się zaufaniem i otwartością tworzy się zdrowa przejrzystość między ludźmi, szczególnie gdy pojawia się miłość, władza czy podejmowanie decyzji. Pozwala to jasno rozgraniczyć rzeczową dyskusję od emocji. Forum jest zatem znaczącą cegłą w budowaniu i rozwijaniu swojej wiedzy i zaufania w obrębie eko-społeczności. Uczestnicy doświadczają wolności i możliwości bycia sobą. ZEGG Forum cieszy się 35-letnim doświadczeniem w dynamice grupy i rozwiązywaniu konfliktów. Zaczęliśmy rozwijać Forum w roku 1978, by wszystkie procesy były przejrzyste i zrozumiałe dla każdego członka grupy, jako długoterminowy eksperyment społeczny. Do dziś zmieniamy, ulepszamy i poszerzamy format Forum ZEGG.

Jak to działa?

Ludzie, którzy angażują się w Forum, generalnie przyjmują trzy role: prezentera lub protagonisty, osoby pomagającej i osoby „lustra”. Grupa tworzy krąg.

Prezenter wchodzi w środek kręgu, aby podzielić się swoimi emocjami. Może korzystać z całej „sceny”, poruszać się dookoła niej, przemawiać i dzielić się swoimi uczuciami. Może dzielić się swoimi doświadczeniami. Cel – być lub stać się autentycznym.

Ludzie w kręgu wspierają prezentera swoją miłością i po prostu obecnością. Ich rolą jest dostrzeganie i uświadamianie sobie procesu. Bycie świadkiem tego jak prezenter wchodzi w głąb siebie może być niezwykle silnym i wzruszającym przeżyciem. Możemy nauczyć się, że wiele naszych emocjonalnych procesów jest podobnych i to, co dzieje się na „scenie” jest przykładem dla pozostałych osób w kręgu.

Zazwyczaj fora prowadzone są przez głęboko wyszkolone osoby pomagające. Celem szkolenia jest

Zabawa i kreatywna energiaAutor zdjęcia: Achim Ecker

56

stanie się bardziej autentycznym i nauczyć się być ze swoimi emocjami kiedy się pojawią w kręgu. Takie osoby pomagające są „akuszerkami” dla prezentera. Najlepiej jest, gdy osoby obu płci wspomagają forum. Pomocnicy mogą interweniować w każdej chwili. Cieszą się zaufaniem grupy. Ich celem jest ujawnienie indywidualnej prawdy o osobie, jej sile, potencjale po to, by ta osoba i cała grupa mogła doświadczyć procesu.

Gdy prezenter kończy, pozostałe osoby mogą wejść na „scenę” i opowiedzieć o tym, co właśnie przeżyli i co sądzą. Nazywamy to „lustrem”. Kilku uczestników przedstawia innym własną perspektywę i spostrzeżenia. To wręcz dar dla prezentera móc spojrzeć w „lustro”, dowiedzieć się w jaki sposób postrzegają go inni ludzie, może wówczas uzupełnić swoją wypowiedź czy poszerzyć temat. W drodze do rozwoju doświadczania siebie taka forma społecznej informacji zwrotnej jest niezbędna. To prezenter odpowiada za zaakceptowanie lub odrzucenie odbicia w „lustrze”, w zależności od tego czy uzna je za sensowne czy nie. Nawet najlepsze „lustro” jest jedynie drogowskazem na naszej ścieżce; nie zwalnia nas z kroczenia własnymi szlakami.

Efektywne i sprawne forum z humorem wynosi na wierzch nasze lęki, czasem w sposób teatralny, dzięki czemu unikamy osądów. Czasami zmiana energii może przebiegać bardzo subtelnie, np. gdy osoba pomagająca sugeruje prezenterowi szybsze poruszanie się, przesadną gestykulację lub dodanie efektów dźwiękowych do przedstawianych uczuć. Próba innych zachowań i teatralne przedstawianie procesów wewnętrznych pomaga prezenterowi odizolować się od swoich stanów emocjonalnych. Bezpośrednio doświadcza on zmian.

Jak używamy Forum w naszym życiu wspólnotowym?

Każdy, kto mieszka w ZEGG, uczy się podstawowych wytycznych Forum, wszyscy zatem znamy jego format. Niektóre ze spotkań grup Forum trwają około 90 minut. Niektóre grupy spotykają się raz w tygodniu. Specjalnie dla członków stających się wspólnotą organizowana jest grupa Forum, która spotyka się raz w tygodniu na dwie godziny. Wspólnota z ponad 100 członkami jest za duża, by prowadzić jedną grupę Forum dla wszystkich. Forum najlepiej działa z 15 – 35 uczestnikami.

Forum ma sens tylko wtedy, gdy praktykowane jest w sposób ciągły w kontekście grupa, która jest bardziej lub mniej stała. Ważne jest budowanie zaufania, aby móc pracować z grupą tych samych ludzi nad tymi samymi tematami. To wówczas tworzy doświadczenie oraz większe zrozumienie i związek pomiędzy osobami. Nasza społeczność składa się z ludzi, którzy są bardzo zapracowani i sporo podróżują, dlatego niemożliwe jest organizowanie Forum dla wszystkich w każdym tygodniu. Czasami organizujemy Forum tematyczne dla całej społeczności, gdzie możemy dzielić się naszymi opiniami na ten konkretny temat. Trzy razy w roku organizujemy „intensywny czas dla wspólnoty”, który trwa dwa lub trzy pełne dni. Dzielimy się wtedy swoimi zmianami życiowymi oraz omawiamy perspektywy dla społeczności. Planujemy również wydatki, omawiamy kwestie związane z budowaniem domów, planujemy zadania i wydarzenia na kolejny rok.

Forum jest ciągłą drogą ZEGG w kierunku zdrowych relacji, uczuć, przyjaźni, rozwiązywania konfliktów. Jest zarówno wewnętrzną, jak i zewnętrzną pracą karmioną przez urodzajną glebę zaufania i przejrzystości, jakie kreuje Forum. Jednocześnie zaczęliśmy korzystać z Komunikacji bez Przemocy [Non-Violent Communication (NVC)] i innych podobnych narzędzi budowania społeczności. Życie we wspólnocie postrzegamy jako nasz wkład dla takiego świata, jakim chcemy go widzieć – świata, który zbudowany jest z ludzkich serc. Transparentna komunikacja i Forum są częścią „kleju”, który spaja naszą społeczność leżąc w samym jej sercu.

Prezenter dzielący się pomysłami z grupąAutor zdjęcia: Achim Ecker

57

Poza Forum członkowie społeczności regularnie spotykają się w różnych mniej formalnych okolicznościach, by rozmawiać o sprawach osobistych, dzielić się swoimi poglądami na temat duchowości i stanów umysłu, wspólnie jadać, śpiewać, grać na instrumentach, tańczyć, korzystać w sauny czy razem pracować.

Ina Meyer-Stoll, Achim Ecker, społeczność ZEGG

Dalsze informacje: Należy wiedzieć, że samo przeczytanie opisu nie wystarczy. Może natomiast przybliżyć ideę. Jeżeli ktoś zdecyduje się poznać tę metodę i wprowadzać ją w życie lub zaprosić trenera do swojej społeczności, więcej informacji znajdzie na stronie: www.zegg-forum.org.

CEREMONIA ZAŚLUBIN W LITEWSKIEJ EKOWIOSCE KRUNAI

Dobrobyt kraju zależy w dużej mierze od dobrobytu jego podstawowej komórki – rodziny. Dobrostan jednostki zależy od harmonii w rodzinie, w której dorastała. Kiedy rodzina oparta jest na miłości mężczyzny i kobiety mogą oni stworzyć również miłość dla swojego otoczenia. Wówczas dzieci rodzą się i dorastają w atmosferze miłości. Nasi przodkowie wiedzieli jakie działania należy podejmować, by nie tylko wzmacniać miłość, ale również czynić ją nieśmiertelną. Jedną z metod jest prastara ceremonia zaślubin, nazywana „rytuałem koronacji”.

W ekowiosce Krunai odbyły się trzy śluby. Na dwóch z nich gościło ponad pięćdziesiąt osób. Jeden z tych ślubów był skromniejszy – dwudziestu gości. Nowożeńcy zawierali swoje małżeństwa w miastach: niektórzy w kościele, niektórzy w urzędzie stanu cywilnego. Mimo tych różnic wszystkie zaślubiny mają wspólne cechy organizacyjne.

Tło rytuału koronacji

Kreowanie przestrzeni miłości możliwe jest we własnym gospodarstwie, gdzie każda roślina, zwierzę, ptak, ciało niebieskie odzwierciedlają ludzkie uczucia miłości. Od samego początku mężczyzna i kobieta muszą budować wszystko w oparciu o miłość: sadzić drzewa w ogrodzie, budować dom rodzinny, spełniać swoje marzenia.

W dawnych czasach dwoje zakochanych w sobie ludzi musiało wybrać własne miejsce na gospodarstwo. Szukali terenu biorąc pod uwagę jaki chcą wybudować dom i jakie rośliny chcą hodować tak, by wszystko harmonizowało oraz dało warunki przyszłym dzieciom i wnukom na szczęśliwe dzieciństwo. Kilka młodych par przybyło do naszej ekowioski i, podobnie jak ich przodkowie, zaczęło od wybierania dla siebie ziemi. Tacy ludzie zaczynają od tworzenia wizji swojej posiadłości: wybierają lokalizację na przyszły dom i gospodarstwo, w wyobrażeniach sadzą drzewa i kwiaty, wybierają miejsce na dom, na saunę i na staw, malują budynki. Po pewnym czasie naprawiają, zmieniają, ulepszają. Bardzo ważne jest to, aby ponownie przemyśleć wszystkie kwestie zanim wprowadzi się swoje marzenia w życie. Kreowanie wizji Posiadłości Rodu zbliża parę, wzmacnia i łączy. To zupełnie jak test przed zawarciem związku małżeńskiego. Bez dwóch zdań ceremonia zaślubin także powinna odbyć się w pełnej miłości. Najlepsza pora roku to lato, kiedy jest ciepło, a natura w pełnym rozkwicie.

Przygotowania. Kilka dni przed ceremonią kosimy trawę, stawiamy namioty, czasami robimy dodatkowe ławki i stoły, szykujemy miejsce na ognisko, budujemy bramy i dekorujemy je kwiatami. Wszyscy pomagamy młodej parze.

58

W dawnych czasach, przed ślubem młoda para składała wizytę w każdym gospodarstwie we wsi pana młodego i w każdym gospodarstwie we wsi panny młodej, by zaprosić wszystkich mieszkańców do świętowania. Wyczekiwano młodej pary z ekscytacją, ponieważ był to duży zaszczyt i odpowiedzialność zarazem brać udział w tworzeniu miłosnej przestrzeni. Z uwagą słuchało się tego, o czym mówi młoda para, by wiedzieć jaki prezent chciałaby dostać. Na przykład pan młody chwalił piękne źrebię, a panna młoda zachwycała się smakiem jabłek. Prezenty traktowało się jako wkład w rozwój nowego domostwa. Sąsiedzi cieszyli się, że mogli sprawić radość młodym. Podczas ceremonii każde ofiarowane drzewo było natychmiastowo sadzone przez parę młodą , dzięki czemu kiedy wracali z własnego ślubu mieli już ogród i żywopłot wokół swojej działki. Tym sposobem nowe domostwo stawało się ściśle związane z każdym mieszkańcem wsi.

Niestety pierwsze pary w naszej ekowiosce nie mogły cieszyć się tą pradawną tradycją, ponieważ Krunai jest wciąż w fazie rozwoju. Planujemy jednak wprowadzić w życie tę znaczącą ceremonię.

Pierwszy dzień ślubu. Przyjaciele, rodzina, sąsiedzi spotykają się z parą młodą przy bramie. Śpiewa się pieśni i sypie się ziarno na głowy nowożeńców jako symbol płodności. Składane są życzenia i wręczane prezenty. Nie są to zwykłe prezenty – muzyczne życzenia, krótkie występy, rękodzieło, jak również rośliny.

Najważniejszym momentem ślubu jest koronacja. Para młoda wybiera najbardziej odpowiednią chwilę ceremonii. Może to być w czasie kolacji lub po posiłku. Może to być nawet w środku nocy w blasku księżyca i gwiazd. Para młoda szykuje się do ceremonii koronacji: kroczy przez łąki, plecie kwietne wianki (korony), doświadcza spokoju, koncentracji i duchowości. Młodzi zakładają sobie wianki na głowy i składają śluby pieczętując miłość. Nie tylko najbliżsi ludzie, ale również drzewa, kwiaty, ptaki, zwierzęta, niebo, słońce, księżyc są świadkami założenia nowej rodziny. Tak jakby sam Bóg ich błogosławił.

W naszej ekowiosce osiedlają się głównie wegetarianie, a osoby, które jedzą mięso z czasem również przechodzą na dietę bezmięsną. Nie jest to wynikiem jakichkolwiek reguł, to naturalny proces zmiany. Dlatego też uczta weselna jest wegetariańska i bezalkoholowa. Naszym ulubionym napojem weselnym jest domowy kwas chlebowy.

Wraz z nadejściem wieczoru, po wszystkich rytuałach i jedzeniu, rozpoczyna się zabawa przy dźwiękach muzyki ludowej granej przez zespół. Tańczymy, gramy, śpiewamy, bawimy się na cześć młodej pary.

Niektórzy idą spać do namiotów, niektórzy śpią w domach sąsiadów, a niektórzy bawią się do białego rana.

Drugi dzień ślubu. Rano, zaraz po wschodzie słońca, wstają muzycy i zaczynają grać, by obudzić gości weselnych. Ludzie zbierają się przy ogniu, piją herbatę, dzielą się wrażeniami ze ślubu, jedzą śniadanie. Drugi dzień nie podlega żadnym regułom. Są spacery, „kradzież” panny młodej i „wykupienie” jej, kąpiele w stawach itp. W drugiej połowie drugiego dnia goście rozchodzą się do siebie. Następuje sprzątanie i przywrócenie wsi do stanu sprzed ślubu.

Odwiedzając tę ekowioskę doznasz niewytłumaczalnego uczucia radości.

Moment umieszczania korony wieńcowej na głowie mężczyzny

podczas ceremonii zaślubin w ekowiosce Krunai

Autor zdjęcia: Robertas Riabovas

59

Wytyczne ślubu w skrócie

• Mężczyzna i kobieta, którzy zdecydowali się na założenie rodziny znajdują ziemię, na której chcieliby stworzyć swoje domostwo. Najlepiej jest, gdy najbliżsi sąsiedzi to ludzie o podobnych przekonaniach;• Wspólnie snują wizję przyszłej Posiadłości Rodu, co może zająć miesiące, nawet lata;• Ślub organizowany jest w przyszłej Posiadłości Rodu;• Odwiedza się gości przez weselem i „zamawia się” prezenty;• Młoda para koronuje się wzajemnie i składa przysięgę;• Jadło weselne jest wegetariańskie, nie podaje się alkoholu;• Dominuje muzyka etniczna, są tańce.

Opisana ceremonia zaślubin łączy mieszkańców ekowioski, stajemy się sobie bliżsi. Rodzice młodej pary i inni krewni poznają się z przyszłymi sąsiadami młodych, czasami wyrażają swoje wątpliwości, co do wyboru ekowioskowego stylu życia.

Planujemy w przyszłości celebrować koronację nie tylko dla nowożeńców, ale również dla osób już będących w związku małżeńskim, niezależnie od wieku, ponieważ taki rytuał bardziej zespala dwoje kochających się ludzi. Para wzmacnia wówczas swoje więzi, w pewien sposób przodkowie i przyszłe pokolenia łączą się na małej powierzchni, jaką jest Kin’s Domain.

Ingrida Žitkauskienė

Strona internetowa ekowioski: www.ekosodyba.lt

60

WSPÓLNE ZASOBY I ZARZĄDZANIE NIMI

W ekowioskach można spotkać się z wieloma modelami zarządzania dobrami. Niektóre ekowsie utrzymują „ustrój” własności całkowicie wspólnej, wszystkie dochody „idą” na wspólne konto, a mieszkańcy korzystają z nich według określonych zasad. Inne ekowioski w swojej wspólnocie ograniczają się do jedynie kilku elementów infrastruktury: wspólne drogi wewnętrzne, wspólna elektryczność, wspólna ciepłownia itd. Jednakże większość ekowiosek szuka optymalnej równowagi, gdzie tylko część dóbr, czasem dochodów, jest wspólna.

Wizja wspólnych zasobów

Jak wiele i jaki rodzaj wspólnych zasobów powinno być w ekowiosce zależy od jej mieszkańców oraz stopnia komunikacji między nimi. Ekowioska stworzona jako osada indywidualnych (rodzin) gospodarstw zazwyczaj stawia na model minimalnej własności wspólnej, a koszty realizacji wspólnych celów pokrywane są jednorazowymi opłatami. Z kolei ekowioski stworzone po to, by żyć we wspólnocie wybierają model maksymalnej własności wspólnej i wolą mieć wspólne dochody.

Model budowania wspólnej ekonomii i zarządzania nią jest dużym wyzwaniem, szczególnie jeśli celem jest stworzenie samowystarczalnego systemu ekonomicznego w ekowiosce. Dodatkowo, z czasem, populacja w ekowiosce zmienia się. W niektórych takich osadach formuje się blisko ze sobą związana i przyjazna wspólnota, a niektórych niestety dochodzi do wrogości i braku komunikacji interpersonalnej. W takich przypadkach niezbędne jest ponowne ustalenie stopnia własności wspólnej. Poniżej opisane są przykłady sposobów zarządzania własnością wspólną w ekowioskach tworzących ekonomię na skalę wsi.

61

WSPÓLNA EKONOMIA W FIńSKIEJ EKOWIOSCE väINöLä

Teozoficzna wspólnota Väinölä została założona w roku 1978. Współczesna teozofia odnosi się do systemu religijnego i filozoficznego, w dużej mierze opartego na ideach H. P. Blavatsky’ego (1831-91). Väinölä jest niezależnym, nie zarejestrowanym miejscem, w którym realizowane są i wprowadzane w życie idee fińskiego teozofa Pekka Ervasti (1875-1934). Według niego ideałem dla teozofów było stworzenie wspólnoty ze wspólną ekonomią. Jedna próba nie powiodła się ze względu na brak zaufania. Dopiero w roku 1978 grupa ludzi z Marttą Horjander na czele odważyła się ponownie spróbować i ten eksperyment w Väinölä trwa do dziś.

Teraz (w roku 2013) Väinölä stanowi dom dla ponad 30 dorosłych osób. Ta ekowioska działa jak rodzina, również w kwestiach ekonomicznych. Mieszkańcy dobrowolnie prowadzą wspólną ekonomię. Większość członków zarabia pieniądze poza ekowioską, a oprócz tego w osadzie za darmo pracuje na rzecz ogółu, tj. prowadzi gospodarstwo, ogrodnictwo, zajmuje się sztuką, naprawami, remontami itd. Wszystkie zarobki „wrzuca się do jednego worka” i wykorzystuje na wspólne wydatki członków eko-społeczości.

W Väinölä ustanowiono tzw. generalne partnerstwo dla niezależnych przedsiębiorców „Työyhtymä Ihmisyyden

Tunnustajat”. Obecnie obejmuje ono ponad 20 członków. Mogą oni kierować swoje zyski na wspólne konto. Główne źródła dochodu to kontrakty biznesowe zawarte poza wspólnotą przez dwie pracujące ekipy, jedna specjalizuje się w malowaniu budynków, a jedna w sprzątaniu (głównie obiektów industrialnych). Część pieniędzy pochodzi ze wspólnego biznesu, jak na przykład teatr letni Väinölä. Członkowie Väinölä nie przyjmują żadnego wsparcia finansowego ze strony państwa, ponieważ chcą pozostać jak najbardziej niezależni.

Wszystkie wspólne koszty pokrywane są ze wspólnych pieniędzy, decyzje w sprawie większych inwestycji podejmuje się razem. Ekipy pracujące otrzymują pieniądze według swoich oczekiwań. Trzech członków ekowioski jest wyznaczonych do prowadzenia księgowości. Te osoby nie tylko zajmują się księgowością, ale również pilnują, by nie przekroczono budżetu ekowioskowego. Nikt nie otrzymuje „kieszonkowego”, każdy może swobodnie korzystać ze wspólnych pieniędzy. Tu największą rolę odgrywa zaufanie. Członkowie ufają, że pieniądze zostają podjęte tylko na niezbędne i ważne cele.

Model wspólnej ekonomii bardzo dobrze sprawdza się w Väinölä. Praktycznie nie ma tu prywatnych własności. Własność ustąpiła miejsca opiece nad wspólnym mieniem. Wszyscy członkowie są wysoce zaangażowani w system wspólnej ekonomii. Okazuje się, że w długofalowej perspektywie podobne cele życiowe, podobny stan duchowości w połączeniu z dobrowolnością i indywidualnymi wyborami są kluczowe na drodze do sukcesu społeczności.

Ansa Palojärvi

Dalsze informacje: Strona internetowa ekowioski Väinölä: www.ihmisyydentunnustajat.fi

Wspólne mieszkanie w społeczności VäinöläZdjęcie z archiwum gminnego w Väinölä

62

ZARZĄDZANIE WSPÓLNYMI ZASOBAMI W NIEMIECKIEJ EKOWIOSCE ZEGG

ZEGG jest międzynarodową społecznością zajmującą 15 ha ziemi w Niemczech, obejmującą 110 członków (dorosłych, młodzieży, dzieci) oraz duże międzynarodowe centrum seminaryjne. System, według którego działamy narodził się „organicznie”. Nie planowaliśmy tego systemu, nie wdrażaliśmy go w oparciu o żaden plan. Po prostu rozwijał się sukcesywnie jako najlepsza praktyka wraz z rozwojem społeczności i centrum seminaryjnego, które wspólnie prowadzimy. Ten proces empirycznego poszukiwania trwa od momentu założenia tej międzynarodowej ekowioski w roku 1978.

Od samego początku dzieliliśmy się i wartościami i rzeczami. Dla nas ważne było zerwanie z przedsiębiorczością nastawioną wyłącznie na zyski. W początkach istnienia ZEGG, w roku 1991 jasne było, że kupujemy ziemię i domy razem i że każdy z nas będzie miał równy udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, którą stworzyliśmy. Nowi członkowie wpłacają 2300 euro za jeden udział. Z biegiem lat zdarzały się chwile, kiedy ta koncepcja była zagrożona, w czasach niżu ekonomicznego. Jeden z członków chciał kupić za swoje pieniądze domy należące do społeczności. To by rozwiązało nasze problemy finansowe jedynie na chwilę. Ostatkiem rozsądku zrezygnowaliśmy z tej pokusy. W kolejnych latach odwiedziłem wiele społeczności i dostrzegłem, że posiadanie wspólnej własności ziemi i domów działa lepiej niż jakakolwiek forma własności prywatnej.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością prowadzi seminaria oraz jest właścicielem ziemi i domów. Oprócz dochodów z seminariów otrzymuje również pieniądze od gości za zakwaterowanie i posiłki. Spółka wynajmuje domy społeczności. Każdy jej członek wpłaca pieniądze do tzw. kasetki (cash box), by opłacić jedzenie i wynajem domu. Niektóre prace naprawcze opłacane są przez spółkę.

W ZEGG mamy wspólny system centralnego ogrzewania wody i pomieszczeń w naszych domach. Składa się on z kilku systemów o zróżnicowanych technologiach i źródłach ciepła. Zdecydowaliśmy, że da nam to większe poczucie bezpieczeństwa w czasach kryzysu niż gdybyśmy mieli jeden system i jedno źródło. Teraz mamy zatem 260m² cieplnych paneli solarnych, trzy elektrociepłownie używające gazu (każda produkuje 5kW prądu i 15kW ciepła), piec na wióry drzewne 500kWh i piec na większe kawałki drewna 350kWh jako zapasowy system grzewczy.

Ciepło odlotowe w naszych lodówkach i zamrażarkach ogrzewa naszą wodę podnosząc efektywność ogrzewania do ponad 90%. Około 90% naszej elektryczności produkujemy we własnym zakresie w 450m² ogniwach foto-galwanicznych i w elektrociepłowniach. Pozostałą część elektryczności uzyskujemy z odnawialnych źródeł Greenpeace Energy.

Mamy własną, wysokiej jakości wodę ze studni, jak również sami oczyszczamy nasze ścieki dzięki filtrowi ziemnemu o wysokiej wydajności, który niezawodnie pracuje od 20 lat.

W tle dom z systemem fotowoltaicznym.Autor zdjęcia: Achim Ecker

Dbanie o wspólną własnośćAutor zdjęcia: Achim Ecker

63

Kupujemy (jedzenie i niezbędne artykuły gospodarstwa domowego) i gotujemy kooperatywnie. Mamy swój własny 1,5ha permakulturowy ogród z warzywami i drzewami owocowymi. Na zimę

zamrażamy i warzywa i owoce. Posiadamy wydajny system recyklingowy oraz system dzielenia się samochodem. Większość narzędzi i maszyn stanowi własność wspólną.

Za każdą sprawę (system, narzędzie, maszynę itd.) odpowiedzialna jest jedna osoba lub zespół. Dzięki temu w naszej społeczności panuje porządek. Gdyby nikt nie czuł się odpowiedzialny, wówczas wszystkie narzędzia czy maszyny byłyby w złym stanie i zawsze nie na swoim miejscu. Mamy wśród nas „dozorców”, którzy zajmują się swoimi „działkami” (ogrodnictwem, budowami, stolarką, malowaniem itd. …).

Praca jest wykonywana na podstawie wewnętrznego systemu – praca na godziny. Są ogrodnicy odpowiadający za ogród i zbiory. Zespół w kuchni korzysta ze zbiorów w ekowiosce, jest też osoba odpowiedzialna za zamawianie niezbędnych zakupów. Całe jedzenie przechowuje się w zimnej piwnicy domu gościnnego, bo tam zlokalizowana jest właśnie kuchnia centralna i głównie tam jadamy, również razem z uczestnikami seminariów. Każdy członek ekowioski może zdecydować, że będzie gotować i jadać w swoim domu lub jadać we wspólnej „restauracji”.

Prowadzimy tygodniowe dyżury gotowania i sprzątania w kuchni oraz miejscach wspólnych dla wszystkich członków społeczności. Dzielimy się wtedy na grupy po 10-14 osób, których obowiązkiem jest praca według ustalonego grafiku. Bywa to męczące, jako że narusza dzienny tryb działania, ale biorąc pod uwagę luksus, jakim są codziennie podawane nam posiłki, nasza pomoc to tylko mały wkład do kuchennych obowiązków.

Narzędzia i maszyny do obróbki drzewnej przydzielane są członkom ekowioski jeśli znają się na ich obsłudze. Mamy własną stolarnię, w której budowane są i naprawiane meble, okna i drzwi. Sprawnie działa także ekipa „złotych rączek”.

Korzystamy z „socjokratycznej” formy organizacji i podejmowania decyzji, którą nazywamy „Holokracją” („Holacracy”). Przygotowaliśmy studium przypadku na ten temat.

Oszczędności zarówno pieniężne, jaki i w postaci zasobów naturalnych oraz energii są wspaniałe, gdy narzędzia i sprzęt używane są wspólnie. Jednak aby taki system sprawnie funkcjonował niezbędne jest połączenie wspólnych zasobów z personalną odpowiedzialnością.

Achim Ecker, ZEGG

WSPÓLNY BIZNES W ROSYJSKIEJ EKOWIOSCE KOvCHEG

Ekowioska Kovcheg jest osadą typu Posiadłości Rodu (Kin’s Domain) i składa się z indywidualnych domostw położonych na 1ha ziemi. Każda rodzina indywidualnie rozwiązuje swoje sprawy finansowe. Na początku Kovcheg miała być społecznością złożoną z osób wzajemnie oddziałujących na siebie i rozwijających się we wspólnym kierunku. Rozpoczęto kilka wspólnych projektów, również takich, które mogłyby przynieść zyski mieszkańcom. Nie udało się wprowadzić w życie żadnego projektu na dużą skalę, za to kilka mniejszych projektów z powodzeniem funkcjonuje do dziś. Projekty te zaspakajają

Wspólna kuchnia wegetariańska ekowioski ZEGG Autor zdjęcia: Achim Ecker

64

potrzeby mieszkańców ekowioski oraz częściowo „pracują” na rzecz konsumenta z zewnątrz. Podamy dwa przykłady. Pierwszym z nich jest tartak i stolarnia. Drugim przykładem projektów są seminaria organizowane na terenie naszej osady.

Potrzeba posiadania tartaku i stolarni jest ewidentna. Mieszkańcy ekowioski zawsze będą potrzebować materiałów budowlanych i remontowych, a mini tartaki i mini stolarnie w indywidualnych gospodarstwach to zbyt droga i zupełnie nieopłacalna inwestycja. Dlatego też zdecydowaliśmy się na wspólnotę w tym zakresie. W naszej osadzie znalazły się osoby chętne i gotowe do wzięcia odpowiedzialności za ten projekt, do zbudowania obu obiektów i do opieki nad ich sprawnym funkcjonowaniem. Mieszkańcy zaakceptowali projekt na walnym zebraniu, które jest głównym organem decyzyjnym w Kovcheg. Pieniądze na budowę obu obiektów zostały zebrane od osób, które wyraziły chęć udziału w projekcie. Zgodnie z zasadami panującymi w Kovcheg, ci mieszkańcy, którzy zainwestowali swoje pieniądze w budowę i zakup niezbędnego sprzętu, otrzymali zwrot wkładu własnego wtedy, gdy tartak i stolarnia rozpoczęły działalność i przyniosły pierwsze zyski. Budowa i wspomniany sprzęt został zapewniony przez samych mieszkańców ekowioski.

Została ustalona stawka za godzinę używania sprzętu w tartaku i w stolarni. Na początku każdy członek społeczności mógł przyjść i korzystać z obu warsztatów jak długo zechciał, po czym musiał ponieść naliczone koszty. Zebrane pieniądze zwracano inwestorom. Wybrano osobę odpowiedzialną za uczenie innych korzystania z tartaku, za pilnowanie porządku, za pobieranie opłat, za ustalanie grafiku. Niektórzy mieszkańcy potrzebowali pomocy w korzystaniu z warsztatów i za taką usługę również pobierano opłaty. Niektórzy z kolei potrzebowali drewnianych desek do budowy domu, więc je kupowali. Za to również określano odpowiednie ceny. Stąd tartak stał się istotnym źródłem dochodów, miejscem pracy dla kilku mieszkańców Kovcheg, a także źródłem materiałów budowlanych. Do dziś tartak nie pracuje

na zlecenie osób spoza Kovcheg.

Działalność stolarni została oparta na takich samych zasadach. Ludzie korzystali z niej do wyrobu mebli, a niektórzy do wyrobu instrumentów muzycznych. W tym warsztacie tworzy się też ule i ramy do uli, zarówno na zlecenie mieszkańców Kovcheg, jak i osob spoza ekowioski. W efekcie ludzie zaczęli zarabiać pieniądze de facto poza ekowioską. Potencjał warsztatów w odniesieniu do potrzeb rynku zewnętrznego jest duży i w tej chwili nie wykorzystany w całości. Wszystko zależy od życzeń i potrzeb mieszkańców. Jak widać, obiekty infrastruktury odgrywające znaczącą rolę w zaspakajaniu potrzeb społeczności mogą być wykorzystywane jako źródło dochodów.

Seminaria organizowane przez Kovcheg to drugi przykład projektów. Obecnie prowadzimy kilka typów szkoleń / seminariów: projektowanie ekowioski, naturalna hodowla pszczół, ekologiczne budownictwo, korzystanie z leczniczych dobrodziejstw dzikich ziół, seminaria dla kobiet. Początkowo celem seminariów było przede wszystkim dzielenie się doświadczeniami, jak również możliwość zapisywania liczby gości składających nam wizyty. Biorąc pod uwagę zwiększone zainteresowanie ekowioskami ze strony mieszkańców miast, zapotrzebowanie na tego rodzaju seminaria rośnie. Wraz z edukacyjną rolą seminaria stały się kolejnym źródłem dochodów. Dlatego też traktujemy je jako projekt biznesowy.

Wspólny sklep stolarskiZdjęcie z archiwum w Kovcheg

Dzieci w pszczelim ogrodzieZdjęcie z archiwum w Kovcheg

65

Seminaria reprezentują działalność grupową, wiele osób jest w nie zaangażowana, a każda z tych osób czerpie w takich szkoleń korzyści. Uczestnicy seminariów wpłacają pieniądze, które następnie są dzielone pomiędzy mieszkańców Kovcheg, zgodnie ze stopniem ich wkładu w prowadzenie zajęć. Zazwyczaj jest główny koordynator seminarium, który je organizuje. Utrzymuje kontakt z potencjalnymi uczestnikami, pobiera od nich opłatę, zarządza pracą współpracowników. Wyróżniamy cztery rodzaje pracy przy seminariach. Pierwszy rodzaj pracy to transport uczestników ze stacji kolejowej do ekowioski i z powrotem. Tu udział biorą ci mieszkańcy, którzy mają samochód. Druga sprawa to posiłki. Zazwyczaj

serwujemy naszym słuchaczom lunch i kolację w naszym domu wspólnotowym. Wyznaczone osoby gotują w czasie trwania seminarium. Niektóre produkty (np. warzywa) kupowane są od mieszkańców Kovcheg i to także staje się źródłem dochodów. Trzecią kwestią jest zakwaterowanie uczestników seminarium. Na czas trwania spotkania mieszkają oni w prywatnych domach mieszkańców Kovcheg. Mają zapewnione łóżka, pościel i śniadanie. I wreszcie czwarta sprawa – prowadzenie zajęć. Bywają seminaria prowadzone przez zespoły trenerów, na przykład w temacie związanym z projektowaniem ekowioski. Są autorskie seminaria, na przykład w temacie naturalnej hodowli pszczół, które prowadzi jeden nauczyciel, czasami dwóch nauczycieli. Okazuje się, że takie seminaria mogą stanowić bardzo efektywne wsparcie finansowe dla wielu osób w Kovcheg oraz mogą być określone mianem grupowego biznesu w ekowiosce.

Antonina Kulyasova

SYSTEM SAMORZĄDOWY

Jednym z powodów przeprowadzenia się do ekowioski często jest protest przeciwko złu dzisiejszego społeczeństwa działającego w oparciu o bardzo skomplikowany i biurokratyczny system zarządzania. Dlatego też ekowioski preferują jak najprostszy sposób podejmowania decyzji. Z drugiej strony opinia publiczna zawsze jest brana pod uwagę. Kiedy każdy mieszkaniec ekowioski bierze udział w podejmowaniu decyzji wówczas mamy jeszcze większą satysfakcję z consensusu. Decyzja zapada, gdy wszyscy mieszkańcy popierają decyzję i zgadzają się na wprowadzenie jej w życie. Osiąganie porozumienia dzięki możliwości włączenia wszystkich osadników w proces podejmowania decyzji jest najpopularniejszą formą zarządzania ekowioską, szczególnie w pierwszych latach jej funkcjonowania. Jednakże większe ekowioski stosują mieszany system podejmowania decyzji, w którym część decyzji zapada poprzez osiągnięcie porozumienia, a część musi być zaakceptowana przez większość mieszkańców. Pozostała część decyzji do podjęcia przechodzi na barki zarządu ekowioski lub zespołów roboczych odpowiedzialnych za dane działania.

Poniżej znajdują się przykłady systemów podejmowania decyzji w dojrzałych ekowioskach, które istnieją od ponad dekady. Te osady przeszły już przez drugi etap cyklu życia ekowioskowego, są zatem w stanie ocenić zalety i wady ich systemów podejmowania decyzji.

Seminarium na temat dzikich ziół w ekowiosce KovchegAutor zdjęcia: Ivan Kulyasov

66

MOCNE I SŁABE STRONY MODELU PODEJMOWANIA DECYZJI W FIńSKIEJ EKOWIOSCE KEURUU

Ekowioska Keuruu została utworzona w roku 1997. W styczniu 2013 stała się domem dla 31 osób w wieku od 0 do 73 lat, w tym siedmioro dzieci poniżej 17 roku życia.

W ekowiosce Keuruu zasadniczo mamy trzy różne typy systemów podejmowania decyzji. W sytuacjach, gdy niezbędne jest natychmiastowe podjęcie decyzji opieramy się na głosach większości. Przykładem są mniejsze zakupy czy decyzje dotyczące ustalenia terminu wspólnych prac w ogrodzie. Jeśli chodzi o większe i poważniejsze tematy, jak inwestycje finansowe czy wybór nowych mieszkańców, decyzje podejmowane są w oparciu o osiągnięcie porozumienia osób obecnych w ekowiosce. To oznacza, że decyzja może zostać podjęta tylko wtedy, gdy nikt nie zgłasza sprzeciwu. Trzeci model podejmowania decyzji polega na zleceniu danego tematu do przedyskutowania komisji lub zespołowi roboczemu. Te osoby podejmują wówczas decyzję, na przykład w kwestiach budowlanych i remontowych.

Decyzje dotyczące całej ekowioski podejmowane są na tzw. „Poniedziałkowych spotkaniach”. W każdy poniedziałek organizowane jest spotkanie otwarte dla wszystkich członków. Pozostali mieszkańcy są okolicznościowymi gośćmi, którzy chcą otrzymać stałe członkostwo ekowioskowe przechodząc, krok po kroku, etapy procedury trwającej dłużej niż pół roku. Każdy może zasugerować temat spotkania dopisując go na listę wiszącą na ścianie.

Na spotkaniach tworzy się „krąg”. To oznacza, że po przedstawieniu tematu każdy członek spotkania wypowiada własną opinię właśnie w kręgu, bo dzięki takiemu ustawieniu wszyscy mogą usłyszeć, co dana osoba mówi.

Spotkania otwarte są dla wszystkich, ale jedynie członkowie Stowarzyszenia Ekowioski Keuruu (Keuruu Ecovillage Association)

mogą brać udział w podejmowaniu decyzji na temat inwestycji finansowych czy wyborze nowych mieszkańców. Szczególnie istotne jest to, że tylko członkowie stowarzyszenia decydują o przyjęciu nowych osób.

Zarząd Stowarzyszenia Ekowioski Keuruu spotyka się mniej więcej raz w miesiącu. Wszystkie decyzje podejmowane są na „Poniedziałkowych spotkaniach”, zarząd stanowi jedynie osobowość prawną konieczną dla każdego stowarzyszenia. Na spotkaniach zarządu decyzje podjęte są na „Poniedziałkowych spotkaniach” są oficjalnie zapisywane i zatwierdzane.

Ansa Palojärvi

Dalsze informacje: Strona internetowa ekowioski Keuruu: www.keuruunekokyla.fi

Tęcza oraz budynek internatu w ekowiosce KeuruuAutor zdjęcia: Pirta Ala

Drzewo na ścianie ekowioski KeuruuAutor zdjęcia: Pirta Ala

67

SYSTEM SAMORZĄDOWY W ROSYJSKIEJ EKOWIOSCE KOvCHEG

Kovcheg to ekowioska założona w roku 2001. W roku 2013 Kovcheg liczy sobie około 150 osób, w tym blisko 50 dzieci poniżej 16-go roku życia.

Decyzje podejmowane są na generalnych spotkaniach wszystkich członków ekowioski. Od momentu założenia ekowioski przewinęło się przez nią wielu mieszkańców, zatem podejmowanie decyzji na zasadzie consensusu nie zdałoby tu egzaminu. Dlatego też zdecydowano się na podejmowanie decyzji przewagą ¾ głosów członków obecnych na spotkaniach (członek oznacza rodzina lub jedna osoba posiadająca 1 ha ziemi w Kovcheg). Jeżeli jest to rodzina, liczy się głos jej przedstawiciela. W pierwszych latach generalne spotkania odbywały się dość regularnie, każdego miesiąca, ponieważ mieliśmy wiele tematów do omówienia: akceptacja nowych członków, organizacja infrastruktury,

wprowadzanie zasad życia społecznego w osadzie. Dziś spotkania organizujemy na życzenie, czyli wtedy, gdy pojawiają się tematy wymagające podjęcia decyzji.

Dostrzegamy przynajmniej dwa minusy systemu podejmowania decyzji większością głosów. Po pierwsze – jest wiele małych czy raczej wąskich tematów, które także omawiane są na generalnych spotkaniach, co zabiera dużo czasu i jest męczące dla tych członków, którym kwestia jest obca i nużąca. Dlatego też w późniejszym czasie zaczęto organizować spotkania w mniejszych grupach, bardziej wyspecjalizowanych, w których omawiano kwestie techniczne, jak na przykład budowy, naprawy i inne. W takich spotkaniach, organizowanych dość regularnie (mniej

więcej raz w tygodniu), biorą udział osoby kompetentne. Sprawy ogólne zostają omówione na spotkaniach generalnych. Po drugie – podejmowanie decyzji przewagą ¾ głosów może powodować opór, jeżeli pojawiają się poważne tematy i dwa różne punkty widzenia. Na przykład w rosyjskich ekowioskach, ale nie tylko rosyjskich, pojawia się problem własności ziemi: czy ziemia powinna być własnością wspólną czy indywidualną.

Podjęto próbę zorganizowania Rady, która by prowadziła głębsze dyskusje i opracowywała wspólne spojrzenie na główne kwestie, jak również radziłaby sobie z istniejącymi sprzeciwami.

Rada ta zbierała się 1-2 razy w tygodniu, ale do dziś nie działa ona na 100% możliwości. Inną próbą stworzenia przestrzeni dla dyskusji i umacniania wspólnoty był klub dyskusyjny założony przez grupę inicjującą i skupiający osoby zainteresowane rozmowami na wybrane tematy.

Antonina Kulyasova

Wspólna dyskusjaZdjęcie z archiwum w Kovcheg

Dzieci również potrafią się same zorganizowaćAutor zdjęcia: Ivan Kulyasov

Krąg ludzi Autor zdjęcia: Ivan Kulyasov

68

PROCESY PODEJMOWANIA DECYZJI W DUńSKIEJ EKOWIOSCE SvANHOLM

Ekowioska Svanholm funkcjonuje jako bardzo mocno zżyta wspólnota prowadząca wspólną ekonomię. W roku 2013 Svanholm stanowi dom dla około 85 osób dorosłych i 56 dzieci plus dla zmieniającej się liczby gości.

Połknąć pigułkę

Ciałem podejmującym decyzje jest spotkanie wspólnotowe. Organizowane jest ono co dwa tygodnie dla wszystkich członków i gości. To właśnie tutaj można uzyskać informacje, przedyskutować nurtujące sprawy oraz podejmować ostateczne decyzje dotyczące wszystkich mieszkańców. W Svanholm podejmujemy decyzje na zasadzie osiągania porozumienia. To oznacza, że każda osoba musi zgadzać się z daną propozycją zanim zostanie ona zatwierdzona. Consensus to model, dzięki któremu unikamy frustracji i niezadowolenia, jakich może zaznawać mniejszość, gdy decyzje podejmowane są głosami większości.

Jeżeli choćby jedna osoba jest przeciwna, nie podejmuje się decyzji. Nie oznacza to jednak rezygnacji, lecz jedynie wydłużenie procesu. Wprowadza się zmiany do danej propozycji, z uwzględnieniem uwag mieszkańców, zanim podda się temat kolejnej dyskusji. Czasami trzeba potknąć się i „połknąć pigułkę” zanim pomysł zostanie zaakceptowany przez wszystkich. Czasami jednak trzeba zdać sobie sprawę, że pomysł nigdy nie wejdzie w życie i lepiej go po prostu wycofać. Być może w przyszłości będzie można poruszyć ten temat raz jeszcze.

Od osób, które nie zaakceptowały propozycji oczekuje się podania alternatywnych pomysłów. Jeżeli zdarzy się tak, że na spotkaniach wspólnotowych „zbudują się” dwa przeciwstawne „obozy” próbujące przeforsować własne pomysły, prosi się osoby z tych grup o przeprowadzenie rozmowy między sobą i przedstawienie nowego pomysłu, po prostu na zasadzie wspólnie wypracowanego kompromisu. Często obserwuje się, że problemy omawiane są bardziej wnikliwie niż wcześniej i w efekcie może okazać się, że rozwiązanie końcowe staje się zupełnie inne.

Słuchać i ustępować

Jeżeli chcemy mieć samorząd w Svanholm, musimy wybierać model podejmowania decyzji oparty na osiąganiu porozumienia, ponieważ inaczej rządzilibyśmy sobą wzajemnie, na zasadzie głosów większości. Model consensusu ma również inny plus: nie pobudza do nagłaśniania i promowania swoich racji, co zazwyczaj ma miejsce przed referendum.

Zwiększona polaryzacja może być widoczna bardzo wyraźnie w politycznej debacie prowadzonej przed referendum. W Svanholm nie chodzi o przesadne przedstawianie swojej opinii i posiadanie ostatniego słowa, ale bardziej o słuchanie i czasem ustępowanie. Jeżeli jesteś w stanie być otwarty i elastyczny oraz potrafisz dostosować swoje pomysły do potrzeb mieszkańców ekowioski, możesz być pewny, że do twoich propozycji podejdziemy poważnie.

Kiedy w Svanholm mają zapaść ważne decyzje, nie spieszymy się z ich podejmowaniem, ponieważ uważamy, że najpierw należy dokładnie zgłębić temat. Dlatego też kierujemy się zasadą, że nie podejmujemy takich decyzji na tym samym spotkaniu wspólnotowym, na którym pomysł jest przedstawiony. Każdy idzie do domu ze swoimi przemyśleniami. Dopiero na kolejnym spotkaniu, a nawet później, zapada ostateczna decyzja w przedmiotowej sprawie.

69

Złoty środek

Oczywiście zdarza się, że sprawy naglą: na przykład gdy osoby z kuchni potrzebują zwiększyć swój budżet, ponieważ chciałyby zakupić nowy piec ułatwiający gotowanie, a korzystna oferta cenowa ważna jest tylko w danym tygodniu.

Czasami ciężko jest znaleźć złoty środek… Na przykład jeżeli mamy zezwolenie z Unii Europejskiej na zwiększona produkcję mleka i grupa osób zajmująca się hodowlą bydła chce dokupić 30 krów mlecznych, to jakie będą finansowe konsekwencje takiej decyzji w przyszłości? Być może taki zakup wymusi rozbudowę obory, zatrudnienie więcej osób, zakup maszyn itd. A ile możemy zarobić? Jak większa ilość nawozu wpłynie na nasze plony? Jaki będzie rynek zbytu na mleko organiczne za 2-3 lata? Czy będziemy zmuszeni wylewać mleko do ścieków czy też może mieszkańcy Kopenhagi będą ustawiać się po nie w długich kolejkach?

I właściciel i pracownik

Kiedy bierzesz udział w każdym etapie procesu podejmowania decyzji, sprawy często stają się bardziej skomplikowane niż mogłoby się wydawać. W Svanholm jesteś zarówno pracodawcą, jak i pracownikiem, więc musisz spoglądać na wiele spraw z tych dwóch punktów widzenia. W każdym projekcie jest nie tylko finansowa, ale i ekologiczna strona, która musi działać jak należy – innymi słowy wszystko musi się zgadzać. Poza tym każdy element musi pasować do całej wizji przyszłości Svanholm. Dlatego też zawsze staramy się przedstawiać jak najbardziej realne kalkulacje zanim powiemy „hop” i podejmiemy decyzję końcową.

Podgrupy

Znaczna część propozycji przechodzi przez wiele podgrup, zanim zostanie przedstawiona na spotkaniu wspólnotowym. Na przykład jeżeli Jacob aplikuje o prawo wstępu do grupy, propozycja przechodzi przez Grupę Kontaktową. Jeżeli propozycja dotyczy zwiększenia kredytu gotówkowego, przechodzi ona przez Grupę Ekonomiczną. Propozycja Anity, która chce rozpocząć edukację w kierunku artystki cyrkowej, przechodzi przez Grupę Edukacyjną. I tak dalej… Indywidualne grupy mogą podejmować swoje niezależne decyzje, jednak w pewnych ramach. Jeżeli spotkanie wspólnotowe zdecydowało o sumie w rocznym budżecie na inwestycje, w gestii grupy inwestycyjnej leży decyzja o podziale tej kwoty pomiędzy podgrupy, zgodnie z potrzebami tych grup. Spotkanie wspólnotowe decyduje również jak wiele mieszkańców może udać się na urlop szkoleniowy, a rolą grupy edukacyjnej jest wyznaczenie konkretnych osób – szczęśliwców.

Kierujemy się zasadą, że w podgrupach działają osoby, którym bliska jest dana dziedzina i które rzeczywiście interesują się tematami w jej obrębie oraz wykazują inicjatywy. Podgrupy otwarte są dla każdego w Svanholm.

Odwiedzający ekowioskę Svanholm

Dalsze informacje:Strona internetowa ekowioski Svanholm: http://www.svanholm.dk/index.php?id=77

70

RADY DLA MŁODYCH EKOWIOSEK

(Na podstawie doświadczeń ekowiosek z regionu Morza Bałtyckiego)

• Przyłączenie się do ruchu ekowioskowego nie jest tylko protestem przeciwko złu społeczeństwo i możliwością wyrwania się z wyścigu szczurów. Po przeprowadzeniu się do ekowioski życie toczy się dalej i należy odnaleźć alternatywne drogi działania i utrzymywania się. Należy być uczciwym wobec siebie w sprawach najważniejszych, i wiedzieć, które działania są znaczące.

• Ważne jest to, że członków eko-społeczności nie łączą jedynie wspólne wartości, ale także działania. Szczególna uwaga musi być zwrócona na projekty pro-ekologiczne oraz wydarzenia, które pomogą lepiej poznać i poczuć naturalne rytmy ziemi, zrozumieć cele i znaczenie dawnych rytuałów.

• Jeżeli ekowioska zdecyduje się na posiadanie wspólnych dóbr, należy zwrócić dużą uwagę na kreowanie systemu samorządowego oraz na zapisane i niezapisane reguły przyjmowania nowych członków wspólnoty.

71

72

Etap 3

SEZON WIATRU

Rozwiewaj troski dnia codziennego, ponieważ niewykorzystana nagromadzona energia może wywołać burzę w twoim umyśle.

Fragment z życia ekowioski Folk:

HISTORIA DOTYCZĄCA KORZYŚCI PŁYNĄCYCH ZE ZMIAN

Syn wrócił z pracy, usiadł w kuchni i zaczął narzekać do swojej matki:

– Mamusiu, gdybyś tylko mogła wyobrazić sobie jak trudna stała się praca, kiedy nasz zespół został połączony z innym departamentem. Przedtem znałem swoją rolę i czułem, że pozostali koledzy uznawali mnie za eksperta w tej dziedzinie. Teraz nowi pracownicy ciągle kłócą się ze mną i nie wykonują moich poleceń. Dziś poczułem się jakby mnie ktoś smażył na patelni, ponieważ cały dzień spędziłem na dziwnych dyskusjach dotyczących podstawowych kwestii w naszym biznesie!

Matka w tym czasie szykowała ciasto na naleśniki. Położyła patelnię na kuchence, zaczęła smażyć naleśniki i rzekła:

– Moim zdaniem te zmiany są bardzo dobre dla ciebie. Przedtem wszystko szło tak gładko, że twój charakter stał się miękki jak ciasto na naleśniki. Straciłeś zdolność obrony własnych poglądów i mówienia „nie”. Teraz nie zdziałasz zbyt wiele z tymi cechami. Zobacz jaki sztywne ciasto wyszło na patelni. W ten sam sposób twój charakter powoli ulega zmianom i staje się silniejszy.

Syn z namysłem podniósł z talerza swój pierwszy usmażony naleśnik i powiedział:

– Hmm… być może masz rację; charakter staje się twardszy dzięki zmianom. Jednak wczoraj, gdy jeden z kolegów zaczął płakać po rozmowie ze mną, zacząłem obawiać się, że zamiast pracować zespołowo ja staję się dyktatorem. Kiedyś zawsze starałem się traktować każdego uprzejmie, a dziś ciągłe sprzeczki tak mnie irytują, że przerywam wszelkie dyskusje i nawet nie szukam słów grzecznościowych.

Matka właśnie łamała tabliczkę czekolady, gdy odpowiadała:

– Spójrz, czekolada jest teraz stała, ale gdy ją podgrzeję od razu stanie się miękka. Podobnie z tobą… po codziennym smażeniu na patelni zmian, nauczysz się zarządzać swoimi emocjami i znajdować sposoby unikania nadmiernej twardości w relacjach ze swoimi kolegami.

Polała naleśniki płynną czekoladą i postawiła przed synem filiżankę kawę.

– Zmiany potrafią dać człowiekowi wszystkie cechy, których mu brakuje. I kiedy sprawiają, że twój charakter nie staje się ani za miękki ani za twardy, staniesz się tak mocny jak kawa, która w ekstremalnie wrogim środowisku – gotującej się wodzie – ma zdolność zmieniać się w nowej jakości aromatyczny i smaczny napój.

74

3 ETAP CYKLU ŻYCIA EKOWIOSKOWEGO. ZARZĄDZANIE ZMIANĄ – JAK UNIKNĄĆ LUK MIĘDZY WIZJĄ

EKOWIOSKI A STANEM RZECZYWISTYM?

“W świecie nie ma nic stałego, oprócz zmienności.”Jonathan Swift

Kreowanie zrównoważonej ekowioski obejmuje ciągłe zmiany. Ekowioski, których celem jest stworzenie społeczności o bliskiej komunikacji, mierzą się ze szczególnymi wyzwaniami. Życie nieuchronnie zweryfikuje pierwotną wizję ekowioski, więc jej mieszkańcy muszą ciągle balansować pomiędzy pragnieniem realizacji wymarzonej wizji ekowioski, która była ustalona w czasie tworzenia, a chęcią zmian w celu zaadaptowania się do realiów.

Główne wyzwania w 3 etapie cyklu życia ekowioski

Większość ekowiosek stara się minimalizować zmiany wizji swojej osady stworzonej na etapie tworzenia. Jednakże w niektórych przypadkach ciężko jest ich uniknąć. Główne wyzwania dla ekowioski mają miejsce jeśli młodsze pokolenie, które już dorosło hołduje innym wartościom i promuje inny styl życia lub też gdy ekowioska rozwija się i przyjmuje nowych mieszkańców.

Przedłużenie życia ekowioski poprzez przyjmowanie nowych mieszkańców staje się dużym wyzwaniem dla zrównoważonego rozwoju społeczności. Nowi mieszkańcy często oznaczają nowe wartości. Pochodzą oni z mainstreamowego społeczeństwa, więc zmiana ich nawyków, standardów oraz preferencji jest czasochłonna i wymaga ciągłego wysiłku.

Jeżeli jest znaczący wzrost liczby mieszkańców lub wymiana ludzi, być może trzeba będzie ponownie przyjrzeć się wizji ekowioski, którą rozwijano od początku. Czy jesteś gotowy przeprojektować swoją ekowioskę, by zintegrować nowych mieszkańców z innym podejściem? Jeśli nie, potrzeba ci kryteriów dla celów procesu selekcji. Ocena potencjalnych członków może obejmować wiele cech i wiele etapów. Poza tym jasne reguły opisujące obowiązki członków społeczności są bardzo pomocne w unikaniu konfliktów albo w przypadku, gdy musisz wykluczyć ze społeczności kogoś, kto zachowuje się w sposób nie do przyjęcia.

75

CZŁONKOSTWO: PROCES „KROK PO KROKU” W FIńSKIEJ EKOWIOSCE KEURUU

Ekowioska Keuruu została utworzona w roku 1997. W styczniu 2013 stała się domem dla 31 osób w wieku od 0 do 73 lat, w tym siedmioro dzieci poniżej 17 roku życia.

Keuruu akceptuje nowych członków w swojej społeczności. Na samym początku nie było żadnego mechanizmu kierującego ich przyjmowaniem. Szybko jednak zwrócono uwagę, że zarówno dla mieszkańców ekowioski, jak i dla osób zainteresowanych zamieszkaniem w niej, ważne jest wyznaczenie konkretnego systemu „krok po kroku”, by poznać ludzi i styl życia w ekowiosce.

Osoby, które są zainteresowane członkostwem najpierw odwiedzają ekowioskę na dwa dni. Celem tej pierwszej wizyty jest zapoznanie się z ludźmi w niej żyjącymi oraz otrzymanie wszystkich informacji niezbędnych do podjęcia decyzji o przeprowadzce.

Po pierwszej wizycie społeczność decyduje czy dana osoba może wprowadzić się do ekowioski na dwa tygodnie. Po dwóch tygodniach – czy może wprowadzić się na pół roku. Po tym okresie dana osoba może już ubiegać się o członkostwo Stowarzyszenia Ekowioski Keuruu.

Na każdym z tych etapów osoby wybierane są drogą osiągania porozumienia na spotkaniach stowarzyszenia, po przeprowadzeniu otwartej dyskusji. Bardzo ważną zasadą jest to, że choćby jedna głosowała na „nie”, dana osoba nie może stać się mieszkańcem/członkiem ekowioski.

Proces „krok po kroku” w fińskiej ekowiosce Keuruu

Ośnieżone podwórze w ekowiosce KeuruuAutor zdjęcia: Pirta Ala

76

Wszyscy członkowie i pozostali mieszkańcy zobowiązani są do przestrzegania zasad i umów. Ekowioska Keuruu próbuje utrzymywać minimum reguł. Po kilku latach od ustanowienia ekowioski ustanowiono podstawowe zasady. Nazywa się je „3 K” od fińskich terminów: „Älä kännää, älä käännytä, älä kähinöi” (nie upijaj się, pozostań wierny swoim poglądom, nie walcz). Naruszenie tych zasad zdarza się niezwykle rzadko, ale jeśli się zdarza to działania podejmowane są błyskawicznie. Jeżeli po jednym pisemnym ostrzeżeniu osoba znów naruszy zasady – musi opuścić ekowioskę (szczególnie gdy mowa o alkoholu czy narkotykach). W przypadku agresywnego zachowania w pierwszej kolejności korzysta się z pomocy indywidualnego mediatora lub „krąg serca” wszystkich członków.

Początkowo od wszystkich członków oczekiwano, że będą jako ochotnicy pracować na rzecz ekowioski każdego dnia roboczego. Nie ma tutaj systemu księgowości, a godziny pracy w żaden sposób nie są monitorowane, ale rolą każdego mieszkańca/członka jest wypełnianie obowiązków. Dzisiaj mamy umowę, że zadaniem wszystkich członków jest wspieranie, podtrzymywanie i rozwijanie wspólnych celów Keuruu poprzez indywidualną działalność. W praktyce większość obowiązków podzielona jest na różne osoby (sprawy remontów i napraw, gotowanie, sprzątanie itd.).

Ansa Palojärvi

PRZYGOTOWANIE NOWEGO POKOLENIA

W celu zapewnienia długoterminowego zrównoważonego rozwoju ekowioski ważne jest, by pamiętać, że przyszłość zależy od młodszych pokoleń. Czy dzieci, które dorastają zechcą w przyszłości żyć we wspólnocie? Jak różne będą ich wartości i jak zmieni się życie w ekowiosce? Te kwestie nieustannie niepokoją społeczność ekowioskową w odniesieniu do przyszłości osady. Dlatego też kładzie się nacisk na zaangażowanie dzieci i młodzieży w życie ekowioskowe oraz edukację opartą na ideach i doświadczeniach ruchu ekowioskowego.

DZIECI W DUńSKIEJ EKOWIOSCE SvANHOLM

Dzieci w Svanholm cieszą się wysokim priorytetem wśród społeczności, która stara się jak najlepiej wprowadzić je w życie codzienne ekowioski. W Danii rodzice zazwyczaj oboje pracują poza domem, a instytucje systemu opieki nad dziećmi biorą pod swoje skrzydła dzieci do 10-go roku życia. Duński model socjalny jest jednym z najwyższych standardów na świecie – wszyscy rodzice mają prawo otrzymać opiekę nad dziećmi w czasie godzin pracy. Zwykły podatek pokrywa większość związanych z tą wygodą wydatków, rodzice płacą jedynie minimalną część ustaloną według prawa. Pod opiekę oddawane są zazwyczaj dzieci kończące 6 miesiąc życia. To oznacza, że przeciętne duńskie dziecko spędza większość swojego dnia poza domem, w instytucji państwowej lub w prywatnej grupie z 3-4 innymi dziećmi. W wieku 3 lat maluchy idą do przedszkoli, a od 6-go do 10-go roku uczęszczają do szkół. Spędzają w nich mniej więcej pół dnia, a drugie pół w ośrodkach aktywności. Od 10 roku życia dzieci mogą zacząć chodzić do młodzieżowych klubów zainteresowań, np. sportowych czy muzycznych.

Takie rozwiązania zdają egzamin dla większości rodzin, jednak jak by nie było dzieci spędzają większość czasu w specjalnie wytyczonym dla nich świecie dziecięcym, niemal zupełnie oddzielonym od świata dorosłych, z wyjątkiem kontaktu z opiekunami. W związku z tym dzieci nie doświadczają

Spiewający ptak w Keuruu EkokyläAutor zdjęcia: Pirta Ala

77

życia dorosłych, nie mówiąc już o tym, że mają słaby kontakt z naturą. Muszą stosować się do różnych instytucji przez całe swoje dzieciństwo, muszą wpisywać się w szablony wyznaczone przez kolejne placówki. Mało jest miejsca na autonomię.

Autonomia dzieci

Dzieci w Svanholm żyją ze swoimi rodzicami tak jak inne dzieci, ale są blisko różnych osób dorosłych i uczestniczą prawie w każdej sferze życia ekowioskowego. Obowiązkowa szkoła znajduje się poza Svanholm, duński system edukacyjny obejmuje 2-4 godziny zajęć dziennie dla dzieci do 6-go roku życia oraz 6-7 godzin zajęć dziennie dla dzieci starszych.

W opiece nad dziećmi w Svanholm skupiamy się na tym, by dać im możliwość uczestniczenia w działaniach i wydarzeniach obejmujących życie w ekowiosce oraz by dać im przestrzeń na indywidualne rozwijanie się i autonomię. Staramy się pomagać im znaleźć własny rytm oraz interpretować własne potrzeby – co jest trudne jeśli musisz spędzić całe swoje dzieciństwo w środowisku instytucjonalnym obwarowanym szeregiem reguł.

W chwili obecnej mamy raczej sporą grupę dzieci w wieku przedszkolnym (do 6-7 lat), którymi opiekujemy się w naszej przedszkolnej grupie w domu dziecięcym otwartym również dla dzieci spoza ekowioski. Opiekunami są członkowie naszej społeczności, którzy mają odpowiednie wykształcenie pedagogiczne i zawodowo zajmują się opieką nad dziećmi.

Z małymi wyjątkami dzieci mogą chodzić po terenie całej ekowioski, a wielu dorosłych uczestniczy w ich wychowywaniu. Są jednak takie osoby dorosłe w naszej ekowiosce, które są odpowiedzialne za dzieci i pracują z nimi zawodowo. Dzieci nie możemy włączyć w proces nowoczesnej produkcji i oczywiście musimy prowadzić nasze biznesy w sposób efektywny i konkurencyjny. Jednak zawsze przecież można obserwować proces, obserwować swoich pracujących rodziców i inne osoby dorosłe. Kiedy gdzieś dzieje się coś ciekawego możesz być pewny, że dziecko już tam jest i patrzy.

Dzieci i praca

Niektóre nastolatki wyrażają zainteresowanie uczestnictwem w pracy. Zawieramy zatem umowy z nimi, że mogą pracować po szkole i zarobić trochę dodatkowych pieniędzy. Takie umowy oparte są zawsze na chęci ze strony nastolatków, którzy muszą pamiętać, że zapisów umowy trzeba dotrzymać, względnie zmienić ich treść.

Współczesna kompetencja

Generalnie naszym celem jest tak zorganizować opiekę i edukację, aby nasze dzieci potrafiły regulować własne potrzeby jak najlepiej. Staramy się zatem oferować im dużo przestrzeni oraz wiele możliwości, zarówno poprzez zajęcia w domu, jak i poza domem. Próbujemy pomagać im w znalezieniu swoich dróg. Dzieci mają różne sposoby reagowania i zarządzania swoim potencjałem. My, dorośli, postrzegamy to jako bardzo istotną „współczesną kompetencję” – być w stanie zarządzać osobistym potencjałem, potrzebami i pragnieniami. Dzisiejsi ludzie muszą znać samych siebie, znać własne uczucia, uczyć się tych uczuć, by móc trzeźwo oceniać opinie otoczenia.

Dzieci są różne

Niektóre dzieci mają wiele koleżanek i kolegów w szkole, chodzą do klubów sportowych i w ogóle są bardzo aktywne. Inne bardziej interesują się pracą w Svanholm. Niektóre spędzają godziny na grach komputerowych, a jeszcze inne są marzycielami i lubią spędzać czas same ze sobą lub z książką w ręku. W Svanholm mamy miejsce na każdą odmienność. Mamy wśród nas dzieci, które zachwycają się przyrodą i odkrywają jej uroki, budują szałasy w lesie, pomagają w hodowli kur i zajęcy, jeżdżą konno,

78

mamy też takie, które kochają czytać, pisać, rysować i grać w gry. Staramy się oferować im wszelką pomoc przy próbowaniu nowych zajęć jeśli dostrzegamy, że stają się jednokierunkowe, ale ogólnie ufamy, że dzieci same potrafią odnaleźć swoje drogi.

Dzieci bawią się razem

Większość naszych dzieci bawi się razem i być może najważniejszym ułatwieniem dla dorastających maluchów w Svanholm jest fakt, że zawsze są inne dzieci dookoła, ale w inny sposób niż we współczesnej rodzinie dwupokoleniowej. Nasze dzieci, nawet te najmłodsze, bawią się często same, bez rodziców i byłoby dużym błędem próbować interweniować.

Wyprzedzając bieżące sprawy…

Dziś autonomia i poszanowanie indywidualizmu dzieci stały się ważnymi sprawami w duńskiej debacie pedagogicznej. Dla nas to niezwykłe doświadczenie obserwować jak problemy i rozwiązania, z którymi my mierzymy się od lat, są teraz omawiane w odniesieniu do wychowywania dzieci. W pewien sposób okazuje się, że edukacja w Svanholm jest top – nowoczesna, spełnia współczesne wymagania i potrzeby w sposób, który ciężko byłoby porównać do publicznej instytucji o niskim budżecie z ograniczoną przestrzenią i zasobami.

Nic specjalnego

Jak my to wszystko prowadzimy i jak osiągamy porozumienie? Hmm… oczywiście nie zawsze zgadzamy się we wszystkim, ale główne zasady dotyczące opieki nad dziećmi naturalnie zrodziły się z reguł samorządu i współpracy, jakie praktykujemy w ogóle. Od samego początku mieliśmy dużo dzieci i musieliśmy znaleźć drogę opieki nad nimi. Decyzje zatem podejmowaliśmy na wspólnych spotkaniach. Każde takie spotkanie zaczyna się od „wiadomości od dzieci” i tu dzieci zabierają głos lub też dorośli zabierają głos w ich imieniu. Często organizowane są spotkania rodziców, na których omawia się sprawy dzieci i ich wychowania.

Odwiedzający ekowioskę Svanholm

SZKOŁA W ROSYJSKIEJ EKOWIOSCE KOvCHEG: RODZICE GŁÓWNYMI NAUCZYCIELAMI

Około ⅓ mieszkańców Kovcheg stanowią dzieci, większość z nich urodziła się już w ekowiosce. Dlatego też w 7. czy 8. roku istnienia ekowioski sprawa szkoły stała się szczególnie ważnym i kluczowym tematem dyskusji. Osoby wprowadzające się do Kovcheg zaczynały myśleć o tym, w jaki sposób zapewnić swoim dzieciom szkolną edukację. Wszyscy rodzice doskonale rozumieli konieczność edukacji dla swoich pociech. Jednak w związku z tym, że jedną z głównych idei życia w rosyjskiej ekowiosce jest umacnianie więzi rodzinnych, co oznacza, że rodzice i dzieci żyją razem, perspektywa wysyłania najmłodszych do szkół z internatem nie była i nie jest brana pod uwagę. Ponadto mieszkańcy ekowioski nie chcieli, aby ich dzieci narażone były na niebezpieczeństwa stylu życia dzisiejszej młodzieży, czyli nadużycia alkoholu, narkotyki, niski poziom nauczania, uzależnienie od gier komputerowych i telewizji oraz generalnie – konsumpcyjny świat. Codzienne wożenie dzieci do szkoły w najbliższej wsi również mijało się z celem, ponieważ trzynastokilometrowa droga jest wyboista, a czasami (np. zimą) wręcz nieprzejezdna. Większość rodzin wybiera „model eksternistyczny”, co oznacza, że dzieci uczą się w domu, a egzaminy zdają kilka razy w roku w zwykłej szkole, do której oficjalnie są zapisane. Rodzice i inni mieszkańcy, którzy byli kompetentni i czuli się na siłach, by uczyć – zaczęli uczyć dzieci w wieku przedszkolnym. Z początku lekcje te nie były ze sobą powiązane; regularne zajęcia zostały ustanowione

79

dopiero później. Rodzice spotykali się raz na jakiś czas i omawiali sposób, w jaki powinna funkcjonować szkoła. Sporo było przy tym kłótni, przez które nie ustanowiono żadnego wspólnego stanowiska w sprawie wizji szkoły. Dyskusje te toczyły się przez ponad rok czasu dopóki w Kovcheg nie pojawiła się nowa rodzina, która zapoczątkowała nową szkołę.

Jak pojawiła się szkoła?

Olga Sidorova, zanim stała się matką dwóch córek, pracowała w jednej z moskiewskich szkół „alternatywnego nauczania”. Pewnego dnia rzekła: „Zaczynam! Możecie do mnie dołączyć jeśli chcecie!” Rodzice dzieci w wieku 5-6 lat dołączyli do Olgi, gdyż mieli czas na eksperyment: 1-2 lata

do pierwszego oficjalnego egzaminu w szkole. Olga miała jasno sprecyzowaną wizję szkoły, dobrze rozumiała cele i etapy rozwoju. Rodzice współpracujący z Olgą to ludzie utalentowani i kreatywni. Razem stworzyli koncepcję szkoły w Kovcheg.

Koncepcja szkoły

Koncepcja została oparta o syntezę szkół German Wolfdorf i Russian Academician Shchetinin, które z kolei stawiają na budzenie kreatywności dzieci, zdolności do obserwowania, samodzielnego myślenia, analizowania, łączenia faktów, wnioskowania. Organizatorzy szkoły oraz rodzice jej pierwszych uczniów doszli do porozumienia, że w pierwszym rzędzie celem szkoły ma być kształtowanie osobowości dziecka, które wejdzie do szkoły jako dziecko, a wyjdzie z niej jako osoba niemal dorosła; przyszła podróż przez życie ma być kształtowana głównie w szkole. Dlatego właśnie szkoła musi być oparta o ideologię, w przeciwnym razie nie ma sensu. Rola nauczyciela jako osobowości jest bardzo ważna w szkole. Dzieci nie tylko uczą się przedmiotów, ale również światopoglądu nauczyciela. Stąd osobowość nauczyciela i jego koncepcje życia są niezwykle znaczące w edukacji. Koncepcja szkoły w Kovcheg może być opisana następująco; treści przedmiotów oparte są na światopoglądzie jako filozofii, zaś metody nauczania są określane przez te treści.

Koncepcja szkoły w Kovcheg

Nauka muzyki we wpólnym domuAutor zdjęcia: Irina Popova

80

Z dobrze znanych zestawów narzędzi: podręczników, książek ćwiczeń, tablicy, wskaźnika, ławek, mieszkańcy ekowioski przeszli do innego rozumienia nauczania – wysoce kreatywnego procesu wzajemnej wymiany między poszukiwaczami wiedzy a jej posiadaczami. Rodzice stali się częścią szkoły, co oznacza, że nie tylko dziecko, ale cała rodzina przychodzi na lekcje.

Praktyka

Głównymi nauczycielami w pierwszym roku nauczania w szkole Kovcheg byli rodzice, których dzieci rozpoczynały tu edukację. Dzielili się obowiązkami, nieustannie studiowali proces nauczania, razem z dziećmi. Na koniec każdego tygodnia rodzice-nauczyciele planowali kolejny tydzień i wprowadzali niezbędne poprawki w programowaniu procesu nauczania. Organizowali tak zwane wspólne „nurkowanie” w przedmioty, których uczyły się dzieci. Było to nic innego, jak trwające do kilku dni ciągłe analizowanie jednego przedmiotu, po czym i rodzice i dzieci dochodzili do wspólnych wniosków rozumiejąc głębszy sens danych treści. Szkoła nie została oddzielona od życia, wręcz przeciwnie – stała się jego ekscytującą częścią. W procesie bogatego i całkowitego uczenia się świata, wiedza nabyta w szkole stawała się częścią tego procesu.

Ogromną wagę przykładaliśmy do kreatywnej pracy od samego początku. Uczyliśmy różnych typów rzemiosła i sztuki muzycznej. Pomysł tych projektów stał się trafny od razu. Cała edukacja początkowa skupiała się na krajoznawstwie. Geografia została wybrana jako główny przedmiot. Najpierw dzieci eksplorowały dom, później jego otoczenie i całą osadę. Na matematyce dzieci liczyły, na języku rosyjskim pisały, później zaczęły poznawać lasy, rzeki, góry, morza, dzięki mapom i książkom. Klasa chodziła na wycieczki do lasów okolicznych. Jeden tydzień przeznaczano na jeden temat. Różne książki, filmy, historie służyły za materiały pomocnicze do nauki. Wyniki nauki były przedstawiane pisemnie, a w przypadku zajęć artystycznych – na przykład w postaci prac plastycznych.

Sporo wagi przykładano również do nastrojów uczestników lekcji: nauczycieli i dzieci. Nauczyciel musiał być w pogodnym nastroju, a dzieci miały przychodzić do szkoły z niekłamanym uśmiechem na ustach. Jeżeli zdarzyło się, że nauczyciel miał zły dzień lub po prostu był zdenerwowany, mógł odwołać lekcje. Podobnie z dziećmi – jeżeli mały uczeń nie chciał brać udziału w lekcji, z różnych powodów, mógł zostać w domu.

Pierwotna idea odchodziła nieco na bok w drugim roku edukacji, ponieważ trzeba było zacząć stosować się do bardziej restrykcyjnych wymagań zwyklej szkoły państwowej. Metoda „nurkowania” okazała się niezwykle udana – jeden przedmiot zostaje przyswojony w ciągu tygodnia lub 10 dni. W tak krótkim czasie uczniowie byli w stanie nauczyć się większej części programu dla oficjalnych szkół, który tam przerabia się przez cały rok! Czasami przeplatano dwa przedmioty, tydzień / tydzień, na przykład: język rosyjski/czytanie, matematyka/przyroda. W takim systemie uczniowie mogli nauczyć się sporo materiału w jeden tydzień, a ich wiedza stawała się głębsza. Te same zasady wprowadzona w wyższych klasach.

Zespół rodziców – nauczycieli zwiększył swe szeregi, gdy rozpoczęły się lekcje w wyższych klasach. Wybierali oni własne metody, bardziej przystające do standardów w oficjalnych szkołach państwowych. Olga Sidorova zmarła trzy lata po założeniu szkoły. Mimo tego smutnego wydarzenia, szkoła

Wspólna radość ze zdobywania nowej wiedzyAutor zdjęcia: Irina Popova

81

kontynuowała działalność edukacyjną borykając się w wieloma problemami, kryzysami i stawiając czoła wyzwaniom. Rodzice i dzieci nieustannie kreatywnie poszukują.

Formalnie wszystkie dzieci są zapisane do lokalnych lub moskiewskich szkół jako uczniowie eksternistyczni i zdają w nich egzaminy kilka razy w roku.

Antonina Kulyasova

Dalsza lektura: · Szkoły Shchetinin: http://loveforlife.com.au/node/5173· Szkoły Waldorfa: http://www.waldorftoday.com/· The European Council for Steiner Waldorf Education: http://www.ecswe.org/index.php

ZMIANY W MODELU PODEJMOWANIA DECYZJI

W celu stworzenia harmonijnych relacji dobra wola i tolerancja nie wystarczą. Większe społeczności muszą nauczyć się różnych technik zarządzania. Wielu młodych mieszkańców ekowioski podejmuje decyzje jedynie na zasadzie osiągania porozumienia. Jednakże wraz z rosnącą populacją i rozwojem wspólnych działań rośnie również liczba wymaganych rozwiązań. Zarządzanie ekowioską za pomocą osiągania porozumienie (consensus) staje się metodą skomplikowaną, gdyż jeżeli nie ma zgody wszystkich mieszkańców w danej sprawie, podjęcie decyzji zostaje odsunięte w czasie, a gdy już osiąga się kompromis, większość musi wybrać alternatywę, co jest jeszcze gorsze. Poza tym nie wszyscy mieszkańcy chcą mocno wnikać w każdą decyzję i spędzać wiele czasu na debatach. W takiej sytuacji ekowioska ma trzy opcje do wyboru:

1. Zredukować liczbę i poziom wspólnych działań (to jest najgorsze rozwiązanie, ale niestety najczęściej stosowane);

2. Połączyć metodę osiągania porozumienia z inną, bardziej tradycyjną, metodą podejmowania decyzji i przenieść część tych decyzji na zarząd ekowioski lub specjalną grupę roboczą złożoną z mieszkańców (patrz – przykład ekowioski Solbyn w Szwecji opisany poniżej oraz studia przypadków opisane w drugim rozdziale niniejszej książki);

3. Poszukuj sposobu na ulepszenie systemu kierowania ekowioską poprzez wprowadzanie lub kreowanie innowacyjnych metod zarządzania (patrz – przykłady z niemieckich ekowiosek Sieben Linden i ZEGG).

METODA „CZTERECH OPCJI” W NIEMIECKIEJ EKOWIOSCE SIEBEN LINDEN

Kilka lat temu mieszkańcy Ekowioski Sieben Linden niedaleko Poppau w Niemczech zastąpili stosowany przez siebie proces osiągania porozumienia nową metodą, którą sami rozwinęli — nie dlatego, że ludzie zbytnio blokowali podjęcie decyzje, ale dlatego, że nie blokowali wcale!

Kto pomaga

Zbyt wiele osób milczało, kiedy nie podobała się im propozycja, ponieważ nie chcieli zatrzymywać innych w podjęciu decyzji, na której im zależało. Metoda „czterech opcji” zdaje się być pomocna tym, którzy nie w pełni popierają propozycję, ale też nie sprzeciwiają się jej całkowicie.

82

Jak działa metoda „czterech opcji”?

Członkowie Sieben Linden mają do wyboru cztery opcje, gdy trzeba podjąć decyzję:

1. Zgadzam się całkowicie. 2. Nie zgadzam się całkowicie, ale wesprę propozycję. 3. Nie popieram tej decyzji, ale wstrzymam się od głosu. 4. Blokuję podjęcie decyzji.

75% głosów mieszkańców ekowioski musi wybrać opcję „Zgadzam się całkowicie”, aby propozycja weszła w życie.

Jeżeli ⅔ nie zgadzają się całkowicie, ale nikt nie blokuje, podjęcie decyzji zostaje odłożone na później. Być może w przyszłości temat ten znów zostanie rozpatrzony.

Gdy ktoś blokuje

Ktoś, kto blokuje podjęcie decyzji musi zorganizować serię spotkań w małych grupach z autorami innych propozycji.

Jeżeli ktoś blokuje, propozycja zostaje odsunięta na dwa tygodnie, podczas których osoba blokująca próbuje znaleźć przynajmniej jeszcze jedną osobę, która wesprze ten sprzeciw. Jeśli znajdzie – propozycja zostaje uznana za zablokowaną. Jeśli nie (jeśli nikt inny nie zablokuje) – propozycję uznaje się za przyjętą do realizacji. Dlatego też przymus znalezienia drugiej osoby, która wesprze sprzeciw, funkcjonuje jak consensus-minus-jeden.

Jeżeli propozycja jest zablokowana, dwie sprzeciwiające się osoby muszą podać alternatywne rozwiązanie problemu. Do czasu kolejnego spotkania całej grupy, 4-6 tygodni później, muszą spotkać się z innymi osobami w celu omówienia szczegółów nowej propozycji dotyczącej danej kwestii.

Sieben Linden korzysta z metody cztery-opcje/trzy-czwarte głosów jedynie na spotkaniach całej grupy, ale nie na komisjach, gdzie decyzje podejmowane są na zasadzie osiągania porozumienia.

Diana Leafe Christian

Dalsza lektura:Strona internetowa ekowioski Sieben Linden: www.siebenlinden.de

„HOLOKRACJA” JAKO NOWA STRUKTURA DLA ORGANIZACJI I PODEJMOWANIA DECYZJI W NIEMIECKIEJ EKOWIOSCE ZEGG

Przez wiele lat społeczność podejmowała ważne decyzje na zasadzie osiągania porozumienia podczas sesji plenarnych. Większość członków zmęczyły wydłużone procesy podejmowania decyzji związane z niedoinformowanymi uczestnikami, dlatego też dużą inspiracją stał się nowy model podejmowania decyzji i struktura organizacyjna, zwana „Holokracją”.

W roku 2009/10 „Grupa Robocza Holokracji” dowiadywała się jaki jest najlepszy sposób zastosowania „Holokracji” w „społeczności z działalnością seminaryjną” – organizmie, jakim jest ZEGG.

Spotkanie plenarneAutor zdjęcia: Achim Ecker

83

Po roku przygotowań społeczność przyjęła nowy model, który pozwala na elastyczne i adaptacyjne struktury operacyjne, które potrzebne są w naszym typie społeczności.

Decyzje są nadal oparte na consensusu, ale odnoszą się do danych obszarów tematycznych. Niektóre z istniejących struktur zostały wcielone w nowo zmodyfikowany system „Holokracji”. Decisions are still based on consensus but are related more closely to the working areas. Some existing structures were incorporated into the new modified system of Holacracy.

Gdzie i jakie decyzje podejmuje się w ZEGG?

Decyzje dotyczące spraw społecznych: wszyscy pełnoprawni członkowie społeczności zbierają się na sesji plenarnej, by decydować o podstawowych decyzjach społecznych, np. członkostwie lub gościach przyjeżdżających z dłuższą wizytą. Takie spotkania odbywają się zazwyczaj raz lub dwa razy w roku.

Duże, podstawowe decyzje finansowe i dotyczące planowania (np. powyżej 20 000 euro oraz rodzaj domów, jakie chcemy wybudować): ZEGG posiada specjalną grupę, krąg osób z pełnym członkostwem, które zdecydowały się wziąć pełną

odpowiedzialność za roczne finanse. Za pełnienie tych obowiązków mają drobne korzyści finansowe, ale także odpowiedzialność za zebranie pieniędzy jeśli ekowioska traci równowagę. Jest to grupa 35 członków ZEGG, którzy podejmują decyzje finansowe na zasadzie consensusu. Nowi członkowie przyjmowani są do grupy na zasadzie consensusu jeśli się zgłoszą i spełnią warunki. Jednym z finansowych warunków jest wpłata 3000 euro na rzecz społeczności.

Krąg osób gromadzi się regularnie dwa razy w roku, czasami częściej, w zależności od pilnych spraw.

Wszystkie inne decyzje podejmowane są przez zespół zarządzania lub też podejmowane są bezpośrednio w Kręgu związanym z grupą z danego obszaru tematycznego. I te osoby współpracują z „Holokracją”.

Wszystkie inne decyzje podejmowane są przez zespół zarządzania lub też podejmowane są bezpośrednio w Kręgu związanym z grupą z danego obszaru tematycznego. I te osoby współpracują z „Holokracją”.

Czym jest Holokracja?

Holokracja jest pełnym systemem operacyjnym dla organizacji, wprowadzającym w serce organizacji elastyczność i zdolność adaptacji. Nazwa odnosi się do systemu „holarchii” lub też do naturalnej struktury samej organizacji.

Na drodze do decyzjiAutor zdjęcia: Achim Ecker

84

Wyróżniamy trzy główne elementy modelu Holokracji ZEGG:

• struktura organizacyjna oparta na kręgach samorządowych,• proces struktury zarządzania, który dzieli się na spotkania taktyczne i strategiczne,• dynamiczna, elastyczna kontrola lub sterowanie oparte na pilnych sprawach.

“Kręgi” samorządowe zajmują się konkretnymi obszarami tematycznymi lub innymi sprawami eko-społeczności. Rozróżniliśmy obszary tematyczne w naszej społeczności i ustaliliśmy konkretne odpowiedzialności. Teraz obszary te zorganizowane są jako „kręgi samorządowe” z dużą dozą niezależności w podejmowaniu decyzji dla dobra całej ekowioski i z dużym zorientowaniem na realizację celów.

Istniejące obszary tematyczne:

• Krąg ds. Zaopatrzenia (kuchnia, zakupy, ogród, plony i magazynowanie żywności)• Krąg ds. Seminariów• Krąg ds. Nadzoru (konserwacja budynków, infrastruktury, naprawy, remonty)• Krąg ds. Finansów i Zarządzania• Krąg ds. Społecznych

Kręgi te mają regularne spotkania – raz w tygodniu. Mają również jasno określone cele, role i odpowiedzialności. Większość z nich ma również pod-kręgi. Na spotkaniach korzysta się z metody integracyjnego podejmowania decyzji, dynamicznego sterowania, a każde spotkanie ma ustalony motyw przewodni – zadania operacyjne, strategiczne lub sterujące.

Organem na najwyższym poziomie organizacyjnym (organ wykonawczy) jest Zespół Zarządzania. Każdy krąg przeprowadza zintegrowane wybory w celu wybrania reprezentanta, który przedstawi kontekst i pola zainteresowania Kręgu Zespołowi Zarządzania. Taki reprezentant określany jest mianem „rep-link”.

Tak zwany „lead link”, który jest odpowiedzialny za zapewnienie, że intencje zespołu zarządzania przekazane są Kręgowi, w Holokracji wybierany jest przez Zespół Zarządzania. Często jednak zdarza się, że sam Krąg wybiera taką osobę.

Zespół Zarządzania podejmuje decyzje, które wykraczają poza odpowiedzialność jednego Kręgu. Chodzi tu o bardziej poważne decyzje finansowe i strategiczne. Jeżeli mamy do podjęcia bardzo ogólne decyzje, zarząd zwołuje sesję plenarną. Najbardziej znaczące decyzje podejmowane są przez całą społeczność na zasadzie osiągnięcia porozumienia.

Dyskusja w małej grupieAutor zdjęcia: Achim Ecker

85

Model Holokracji

SZCZEGÓŁY NASZEJ PRACY Z RÓŻNYMI ELEMENTAMI HOLOKRACJI

Samoorganizowanie się działa za pomocą procesu struktury zarządzania, który dzieli się na proces operacyjny (wykonać zadanie) i proces (polityka) strategiczny (w jaki sposób organizujemy się, by wykonać zadanie).

Jeśli chodzi o operacyjność, każdy Krąg przygotowuje cotygodniowe spotkanie taktyczne, dzięki któremu członkowie mogą synchronizować pracę poprzez wymianę informacji i podejmowanie operacyjnych decyzji. Podział spotkań na taktyczne i strategiczne umożliwia bardziej skupioną i efektywną kulturę podejmowania decyzji, co podwyższa jakość zarówno procesu operacyjnego, jak i strategicznego.

Oprócz cotygodniowych spotkań taktycznych, Krąg organizuje (rzadziej, bo np. raz w miesiącu) spotkania strategiczne. Spotkania te dotyczą formalnych decyzji strategicznych, ról i odpowiedzialności, które są tworzone, zmieniane lub przepuszczone przez „Zintegrowane Podejmowanie Decyzji”. Zintegrowane wybory oznaczają głosowanie na daną osobę ze względu na jej kompetencje, a nie sympatię. W pierwszej turze głośno omawia się sugestie, aby każdy mógł poznać powody, dlaczego dana osoba jest kompetentna na dane stanowisko. W drugiej turze wszyscy „integrują” wcześniej usłyszane informacje i oddają swój ostateczny głos. Osoba, która otrzymuje najwięcej głosów zostaje wybrana, jeżeli oczywiście wyraża na to zgodę.

Zaletą jest to, że możesz usłyszeć dlaczego ludzie wybierają właśnie ciebie – to tworzy większą przejrzystość i zaufanie. Społeczność lubi ten nowy sposób wyborów, z którego korzystamy w Kręgach, a rzadko w dużej społeczności.

Kolejną zasadą Holokracji jest praktyka „dynamicznego sterowania”. Jest to forma pilnego podejścia do sprawy. Celem jest decyzja, która w danym momencie „zda egzamin”, a nie decyzja, która byłaby najlepsza w ogóle. Najlepsza decyzja pojawia się po czasie, gdy zyskuje się nowe informacje. Celem tej zasady jest dojście do najlepszego rozwiązania w dłuższej perspektywie. Trzeba zatem zawsze poszukiwać rozwiązań na spotkaniach, po czym przyswajać nowe informacje w danym temacie, które pojawiają się później.

86

Służy to wyeliminowaniu wielu „szumów” wokół sprawy oraz pomaga organizacji podjąć szybkie decyzje, sterowane dynamicznie w czasie w oparciu o dane rzeczywiste.

Opisane aspekty modelu Holokracji ZEGG bezpośrednio wpływają na sprawność i produktywność naszej ekowioski, ponieważ decyzje mogą zostać podjęte znacznie szybciej, kiedy wymaga tego sytuacja. Przedtem byliśmy często blokowani modelem podejmowania decyzji raz na zawsze. Poza tym, zasady te dają znacznie lepsze jakościowo decyzje.

Model może być rozumiany jako praktyka organizacji i komunikacji, która prowadzi do:

• bardziej efektywnego podejmowania decyzji,• większej jasności odnośnie odpowiedzialności,• zastąpienia hierarchii i demokracji samoorganizującymi się Kręgami (tzw. holonami), które mogą mieć bardzo wyspecjalizowany lub też szeroki zakres działania,• jasnej wymiany informacji pomiędzy obszarami tematycznymi (Kręgami),• ciągłego uświadamiania sobie wizji społeczności jako fundamentu wszelkich działań.

W czasie „intensywnego okresu” w styczniu 2011 wybraliśmy „najwyższy organ” w strukturze holokratycznej, Radę Wizji (Vision Council). Zakres działań rady nie jest operacyjny. Członkowie Rady Wizji mają powierzoną rolę adaptacji transpersonalnego oglądu na ZEGG. Rodzą się pytania: Co ZEGG chce dać światu? Co świat chce dać ZEGG? Formułowane są wówczas odpowiednie zadania delegowane do Zespołu Zarządzania.

Mamy następujące role w naszej Radzie Wizji:

• Ekologia i Zrównoważony Rozwój• Ekonomia• Badania i Edukacja• Społeczność, dzieci i ludzie starsi• Duchowość, Miłość i relacje• Zasięg regionalny• Zasięg międzynarodowy

Trzech członków Rady Wizji nigdy nie mieszkało w ZEGG. Dzięki temu mamy ważne spojrzenie na nas z zewnątrz.

Nasza społeczność wprowadza ten model od dwóch lat. Proces nadal nie jest zakończony. Dziś możemy powiedzieć, że Holokracja sprawiła, że nasz proces podejmowania decyzji stał się bardziej płynny i ściśle związany z odpowiedzialnością, jaką biorą na siebie mieszkańcy.

Z drugiej strony model Holokracji został zaprojektowany dla firm hierarchicznych, których celem jest spłaszczenie piramidy hierarchicznej. Nie został więc zaprojektowany wyłącznie dla społeczności wspólnotowej. Naszym zadaniem jest zaadaptować ów model do naszych potrzeb i sprawić, by społeczność, ze wszystkimi swoimi społecznymi aspektami, weszła w biznesową strukturę Holokracji. Nie jest to łatwe zadanie dla nas. Normalnie idea jest taka, że wszyscy członkowie są częścią jednego Kręgu i tym sposobem są reprezentowani w strukturze podejmowania decyzji. Innym minusem w ZEGG jest to, że posiada wielu członków na tzw. samozatrudnieniu pracujących poza ekowioską i nie będących częścią żadnego Kręgu. W związku z tym problem przepływu informacji nie jest do końca rozwiązany. Jesteśmy jednak pewni, że będziemy rozwijać się idąc, krok po kroku, wyznaczoną drogą.

Ina Meyer-Stoll, Achim Ecker, społeczność ZEGG, Niemcy

87

PODEJMOWANIE DECYZJI W DOJRZAŁEJ SZWEDZKIEJ EKOWIOSCE SOLBYN

Podejmowanie decyzji w ekowioskach często jest czynnikiem świadczącym o żywotności ekowioski i determinującym zdolność radzenia sobie z kryzysem, jaki nieuchronnie pojawi się we wspólnocie. Ekowiosce Solbyn, jako jednej z najstarszych i największych takich osad w Szwecji, udało się przetrwać i podejmować decyzje w sposób dobry dla wszystkich, ale z możliwością ulepszania go.

Solbyn stopniowo wychodziła z 10-letniego procesu planowania przez przyszłych mieszkańców, z których część i tak nigdy w ekowiosce nie zamieszkała. Grupa przyjaciół zainteresowanych ochroną środowiska spotkała się w Dalby w październiku 1978, aby omówić pomysł ekowioski. W roku 1979 grupa ta zaprosiła do rozmów architekta Kristera Wiberga z Technicznego Uniwersytetu w Lund. W efekcie tych dyskusji została stworzona ekowioska składająca się z 50 gospodarstw, druga w kolejności ekowioska w Szwecji i nadal jedna z największych w tym kraju. Solbyn rozwinęła bardziej złożoną organizację wokół podejmowania decyzji niż inne mniejsze i młodsze ekowioski. System rozwinął się w celu

zapewnienia połączenia formalnej zdolności zarządzania (zarząd), atrakcyjności procesu podejmowania decyzji (comiesięczne spotkania społeczności) z dodatkowymi zadaniami (kwestionariuszami wysłanymi drogą elektroniczną), by włączyć mało zaangażowanych mieszkańców w zarządzanie ekowioską.

Spotkania zarządu są dość sformalizowane przez „ustanowione” agendy, według których należy działać. Model agendy ustalany jest przez HSB Swedish Tenant-Owner Cooperative Housing Association, a Solbyn nie odbiega od tegoż modelu. Spotkania zarządu prowadzone są przez osobę przewodniczącą, a dokumentowane przez sekretarza. Przewodniczący i sekretarz zarządu wybierani są raz na dwa lata. Rodzaj modelu podejmowania decyzji zmienia się i nie ma żadnej konkretnej zasady dochodzenia do porozumienia w danej sprawie. Używamy zarówno consensusu, jak i zasady większości głosów. Protokół ze spotkania jest skrupulatnie spisywany i otwarty dla wszystkich.

Spotkania społeczności są mniej formalne i czasami były uważane przez mieszkańców za „zbyt anarchiczne”. Osoby żyjące w Solbyn mogą uczestniczyć w takich spotkaniach, które również mają agendę, lecz nie zawsze udaje się do niej stosować. Każde spotkanie społeczności ma, podobnie jak spotkania zarządu, przewodniczącego i sekretarza, którzy zmieniają się co miesiąc, ponieważ co miesiąc zmienia się także gospodarz organizujący w swoim domu takie spotkanie. Gospodarz oferuje gościom kawę i ciasto, zwyczaj ten stał się ważnym elementem spotkań. Model podejmowania decyzji na spotkaniach społeczności może zmieniać się wraz z kolejnymi punktami agendy danego posiedzenia. Mieszkańcy Solbyn podkreślają jednak, że ich decyzje oparte są przede wszystkim na kryteriach ekologicznych i społecznych. Podejmując decyzję, mieszkańcy biorą pod uwagę głównie to, co będzie dobre dla społeczności i dobre – lub raczej nieszkodliwe – dla przyrody. Mieszkańcy Solbyn uważają, że obostrzenia finansowe lub prawne również mogłyby służyć jako kryteria podejmowania decyzji. Protokół ze spotkań społeczność także jest spisywany i dostępny dla każdego.

W Solbyn kwestionariusze wysyłane są do członków społeczności, by przygotowali się do dyskusji i mieli czas na zastanowienie się nad danym tematem. W związku z tym, że nie wszyscy uczestniczą w spotkaniach społeczności, kwestionariusze stają się narzędziem wyrażania swojej opinii mimo nieobecności. Mimo to, nie każdy odpowiada na pytania w nich zawarte… Kwestionariusze wykorzystuje się przy większych sprawach, wysyłane są do wszystkich mieszkańców miesiąc przed dużym spotkaniem. Dzięki tej metodzie każdy może przyjść na spotkanie przygotowany.

Szklarnia w ekowiosce SolbynZdjęcie z archiwum w Suderbyn Ekoby

88

Informacja o decyzji przekazywana jest poprzez agendy i protokoły wydrukowane i powieszone na tablicy ogłoszeń domu wspólnotowego.

Ludzie indywidualnie i subiektywnie oceniają proces podejmowania decyzji. Ich satysfakcja lub jej brak odzwierciedla się w głosowaniu (lub braku głosowania) na członków zarządu na corocznym spotkaniu. Poza tym, uczestnicy corocznego spotkania mogą wyrażać swoje opinie wspierając lub odrzucając wprowadzenie danego projektu bądź uczestnicząc lub nie uczestnicząc w spotkaniu. Pytania mogą pojawiać się spontanicznie na spotkaniach. Mieszkańcy mogą zadawać pytania dotyczące wydanych pieniędzy lub inwestycji. Odpowiedzi powinny być notowane i umieszczane w protokole dostępnym dla każdego. Wszyscy mieszkańcy mogą przedstawiać swoje pomysły i zastrzeżenia na comiesięcznych spotkaniach. Mamy również tzw. sesję pytań na dużych spotkaniach. Solbyn spróbowała kiedyś skorzystać z rad osoby pomagającej, by rozwiązań problemy w społeczności, jednak korzystanie z pomocy takiej osoby nie jest popularne, gdyż nie-hierarchiczna struktura w ekowiosce nieformalna, rzecz jasna, i grupie ciężko jest zaakceptować takiego pomocnika.

Zawsze istnieje niebezpieczeństwo, że z biegiem czasu entuzjazm w zarządzaniu ekowioską opadnie, co ma związek z małym poczuciem odpowiedzialności na społeczność. Kilka lat temu w Solbyn zdarzył się taki gorszy czas, wręcz kryzys, kiedy to coraz mniej osób przybywało na spotkania społeczności. Na comiesięczne spotkania, prowadzone w niedziele, zazwyczaj przychodziła nie więcej niż połowa mieszkańców. Jako dojrzała ekowioska, niektórzy jej mieszkańcy (żyjący tam przez długi czas) uważają, że już wystarczająco dużo wysiłku włożyli w rozwój społeczności; zarządzanie społecznością nie jest tak ważne, jak było na początku.

Robert Hall

Dalsza lektura: · Strona internetowa ekowioski Solbyn: http://www.solbyn.org/· Yılmaz, Delfin; Kazbekov, Kirill and Titiz, Merve (2011). Decision Making for Strategic Sustainable Development in Selected Swedish Ecovillages, Ecovillages for Sustainable Rural Development Social Case Study 1:2011. Link: http://goo.gl/rFFleB

TEST ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

Poniżej znajduje się test zrównoważonego rozwoju ekowioski stworzony w czasie trwania międzynarodowego projektu „Ekowioski dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich”.

Test ma służyć:

• kształtowaniu wizji zrównoważonej osady;• diagnozowaniu rzeczywistej sytuacji ekowioski;• zidentyfikowaniu rozbieżności pomiędzy sytuacją pożądaną a rzeczywistą;• zidentyfikowaniu tych aspektów zarządzania ekowioską, które powinny zostać usprawnione.

Test oparty jest na analizie „Spidergap”, dzięki której łatwo jest ustalić rozbieżności pomiędzy sytuacją rzeczywistą w ekowiosce a pożądaną w sześciu głównych wymiarach, ważnych dla zrównoważonego rozwoju ekowioski. Rozbieżności te mierzy się poprzez wypełnienie testu/analizy używając pięciostopniowej skali.

Test można wypełnić on-line http://www.balticecovillages.eu/pl/test-zrownowazonego-rozwoju i otrzymać wyniki w postaci wykresu:

89

Wykres pajęczynowy

Wynik dla obecnej sytuacji zarządzania ekowioską (linia czerwona) nie odbiega bardzo od wizji (linia zielona). Jeżeli wyniki pokazują rzeczywistość mocno odbiegającą od wizji, należy podjąć następujące kroki:

1) zidentyfikować w których wymiarach jest najwięcej rozbieżności;2) spróbować znaleźć sposób na przesuwanie rzeczywistości w kierunku wizji, np. zorganizować szkolenie w zakresie unikania niezgody i łączenia różnych opinii różnych grup w społeczności w consensus. Można też wprowadzić dodatkowe środki zarządzania zorientowane na dane grupy w społeczności;3) sprawdzić na ile możliwa do realizacji jest wizja ekowioski, po czym przedyskutować ewentualne zmiany. Poniżej znajduje się treść kwestionariusza dot. krótkiej analizy.

PYTANIA DOTYCZĄCE POŻĄDANEJ SYTUACJI

Czy życie w ekowiosce powinno zostać zorganizowane tak, aby jej mieszkańcy posiadali jak najwięcej własności wspólnej?Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikW ekowiosce powinno być jak najmniej własności wspólnej 1Tylko konkretne przedmioty określone podczas tworzenia ekowioski powinny stanowić własność wspólną

2

Niektóre przedmioty powinny być wspólne, ale potrzeba własności wspólnej powinna podlegać ciągłej weryfikacji

3

Nieruchomości powinny stanowić własność wspólną 4Nieruchomości oraz podział osobistych zarobków powinny stanowić własność wspólną

5

90

Czy współpraca mieszkańców ekowioski wymaga podobnych wartości i interesów?Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikLudzie mogą współpracować pomimo wszelkich różnic 1Wartości i interesy mieszkańców mogą być inne, tolerancja powinna być kluczem do współpracy

2

Zróżnicowanie wartości i interesów pomaga we współpracy jeśli stosuje się specjalne techniki integracji różnych postaw

3

Niezbędna jest zgodność kluczowych wartości mieszkańców 4Wartości i interesy większości mieszkańców powinny być podobne oraz powinny być brane pod uwagę podczas przyjmowania nowych członków

5

Ile umów pomiędzy mieszkańcami potrzebnych jest, aby zapewnić funkcjonowanie Waszej społeczności?Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikFunkcjonowanie społeczności może być zapewnione bez zawierania żadnych umów 1W przypadku nieustannych konfliktów można zrealizować wiele umów 2Uzgodnienie zasad regulujących główne aspekty życia w ekowiosce jest niezbędne podczas jej tworzenia

3

Uzgodnienie zasad regulujących główne aspekty życia w ekowiosce jest niezbędne podczas jej tworzenia, zaś nowe zasady powinny być tworzone na życzenie mieszkańców

4

Potrzebnych jest jak najwięcej zasad, regulacji i procedur normujących wszystkie aspekty życia w ekowiosce

5

Jak bliska powinna być komunikacja i współpraca pomiędzy mieszkańcami ekowioski? Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikSpotkania powinny być organizowane tylko wtedy, gdy trzeba przedyskutować sprawy dotyczące zarządzania ekowioską lub zarządzania terenem ekowioski

1

Spotkania powinny być organizowane okresowo w celu przedyskutowania spraw dotyczących zarządzania ekowioską lub zarządzania terenem ekowioski

2

Oprócz spotkań dotyczących zarządzania ekowioską należy podtrzymywać regularną komunikację w czasie wolnym oraz organizować rozmaite spotkania towarzyskie

3

Oprócz regularnej komunikacji w czasie wolnym oraz spotkań dotyczących zarządzania ekowioską należy także podtrzymywać regularną komunikację poprzez wzajemną pomoc, np. pomoc w przypilnowaniu dzieci, pomoc przy pracach budowlanych, pomoc w ogrodzie itp.

4

Cała ekowioska bądź grupa jej mieszkańców powinna prowadzić wspólne biznesy oraz nieść wzajemną pomoc, a komunikacja w czasie wolnym powinna być podtrzymywana

5

91

Jak często powinny następować zmiany w zarządzaniu ekowioską?Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikZasady zarządzania ekowioską powinny być niezmienne. Osoby niezadowolone z tych zasad powinny opuścić ekowioskę

1

Jedynym powodem zmian powinny być sprawy, które mogą zniszczyć społeczność 2Zmiany powinny następować w przypadku nieustannych sprzeczek na temat zarządzania

3

Ulepszenia w zarządzaniu ekowioską powinny wynikać z wszelkich wartościowych pomysłów dotyczących metod ich realizowania

4

Zarządzanie ekowioską powinno podlegać okresowej weryfikacji i ciągłemu ulepszaniu

5

Czy Twoja ekowioska powinna aktywnie promować idee ruchu ekowioskowego w społeczeństwie? Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikNie 1Aktywny udział ekowioski w organizacjach ruchu ekowioskowego powinien być wystarczający

2

Ekowioska powinna szerzyć idee ruchu ekowioskowego w społeczeństwie (np. poprzez media, otwarte wydarzenia publiczne w ekowioskach, konsultacje i staże)

3

Społeczność ekowioskowa powinna szerzyć idee ruchu ekowioskowego w całym społeczeństwie oraz w pozarządowych i politycznych organizacjach

4

Ekowioska powinna stanowić centrum ruchu ekowioskowego wspierane przez różne pozarządowe i polityczne organizacje

5

PYTANIA DOTYCZĄCE DIAGNOZY SYTUACJI RZECZYWISTEJ

Ile własności wspólnej znajduje się w Twojej ekowiosce?Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikW mojej ekowiosce nie ma żadnej własności wspólnej 1Własność wspólna obejmuje kilka konkretnych przedmiotów określonych podczas tworzenia ekowioski

2

Liczba przedmiotów stanowiących własność wspólną rośnie/zmniejsza się w wyniku weryfikacji listy tych dóbr

3

Nieruchomości stanowią własność wspólną 4Nieruchomości oraz podział osobistych zarobków stanowią własność wspólną 5

92

Czy różnice wartości lub interesów dzielące mieszkańców ekowioski powodują sprzeczki w społeczności?Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikRóżnice wartości lub interesów dzielące mieszkańców ekowioski często powodują sprzeczki w społeczności

1

Wartości i interesy mieszkańców są inne, ale tolerancja jest kluczem do porozumienia 2Wartości i interesy mieszkańców są inne, ale potrafią oni skutecznie zintegrować różne postawy

3

Sprzeczki w społeczności rzadko są wynikiem różnic w wartościach czy interesach 4Wartości i interesy większości mieszkańców są podobne i nie wywołują sprzeczek między nimi

5

Jak tworzone są umowy dla sprawnego funkcjonowania społeczności ekowioskowej?

Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikNie tworzymy umów w ekowiosce 1Umowy tworzone są wtedy, gdy pojawia się problem 2Wyraziliśmy zgodę na stworzenie zasad regulujących główne aspekty życia ekowioskowego podczas tworzenia ekowioski

3

Wyraziliśmy zgodę na stworzenie zasad regulujących główne aspekty życia ekowioskowego podczas tworzenia ekowioski oraz stworzyliśmy nowe zasady na życzenie

4

W momencie tworzenia ekowioski wyraziliśmy zgodę na stworzenie zasad, regulacji i procedur normujących wszystkie aspekty życia w niej. Te zasady, regulacje i procedury podlegają okresowej weryfikacji

5

Jak bliska jest komunikacja i współpraca pomiędzy mieszkańcami Twojej ekowioski?

Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikSpotkania są organizowane tylko wtedy, gdy trzeba przedyskutować sprawy dotyczące zarządzania ekowioską lub zarządzania terenem ekowioski

1

Spotkania są organizowane okresowo w celu przedyskutowania spraw dotyczących zarządzania ekowioską lub zarządzania terenem ekowioski

2

Oprócz spotkań dotyczących zarządzania ekowioską podtrzymywana jest regularna komunikacja w czasie wolnym oraz organizowane są rozmaite spotkania towarzyskie

3

Oprócz regularnej komunikacji w czasie wolnym oraz spotkań dotyczących zarządzania ekowioską podtrzymywana jest regularna komunikacja poprzez wzajemną pomoc, np. pomoc w przypilnowaniu dzieci, pomoc przy pracach budowlanych, pomoc w ogrodzie itp.

4

Cała ekowioska bądź grupa jej mieszkańców prowadzi wspólne biznesy oraz niesie wzajemną pomoc, a komunikacja w czasie wolnym jest podtrzymywana

5

93

Jak często następują zmiany w zarządzaniu Twoją ekowioską?Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikZasady zarządzania ekowioską są niezmienne. Osoby niezadowolone z tych zasad powinny opuścić ekowioskę

1

Jedynym powodem zmian są sprawy, które mogą zniszczyć społeczność 2Zmiany następują w przypadku nieustannych sprzeczek na temat zarządzania 3Ulepszenia w zarządzaniu ekowioską wynikają z wszelkich wartościowych pomysłów dotyczących metod ich realizowania

4

Zarządzanie ekowioską podlega okresowej weryfikacji i ciągłemu ulepszaniu 5

Czy Twoja ekowioska aktywnie promuje idee ruchu ekowioskowego w społeczeństwie?

Odpowiedzi (wybierz jedną) WynikNie 1Ekowioska aktywnie bierze udział w organizacjach ruchu ekowioskowego 2Ekowioska podejmuje konkretne inicjatywy promujące idee ruchu ekowioskowego w społeczeństwie

3

Ekowioska jest reprezentowana w pozarządowych oraz politycznych organizacjach i w różny publiczny sposób promuje idee ruchu ekowioskowego

4

Ekowioska stanowi centrum promujące idee ruchu ekowioskowego wspierane przez różne pozarządowe i polityczne organizacje

5

Powyższy kwestionariusz (składający się z 12 pytań), jak również bardziej rozbudowany kwestionariusz (składający się z 36 pytań), znajduje się na stronie:

http://www.balticecovillages.eu/pl/test-zrownowazonego-rozwoju

PORADY DLA DOJRZAŁEJ EKOWIOSKI

(na podstawie doświadczeń ekowiosek z regionu Morza Bałtyckiego)

• Okresowo sprawdzaj rozbieżności pomiędzy sytuacją rzeczywistą a wizją ekowioski. Należy znaleźć równowagę poprzez dwa sposoby: 1) przenosić rzeczywistość w kierunku wizji lub/i 2) ponownie przemyśleć wizję i przyjmować propozycje zmian.

• Pamiętaj, że proces ulepszania systemu zarządzania ekowioską musi być ciągły w celu uniknięcia stagnacji i nieprawdziwego odzwierciedlania potrzeb mieszkańców.

• Zadbaj o włączanie dzieci w życie ekowioski oraz o ich edukację opartą na ideach i doświadczeniach ruchu ekowioskowego.

94

95

96

Etap 4

SEZON WODY

Nie płyń z prądem, Ty stań się prądem.

Fragment z życia ekowioski Folk:

OPOWIEŚĆ O WSPÓŁPRACYNauczyciel szykował się do lekcji, na której miał wyjaśnić dzieciom różnice pomiędzy piekłem a

niebem. Bardzo chciał uniknąć straszenia dzieci diabłem, ale nie chciał też opowiadać historyjek o rozkoszach przebywania w niebie. Poszedł spać tak zestresowany, że w nocy przyśnił mu się sen, w którym odwiedził go anioł i zaoferował wycieczkę do nieba i piekła. Nauczyciel zgodził się natychmiast, mając nadzieję, że zdobędzie informacje.

– Teraz jesteśmy w piekle – rzekł anioł. Nauczyciel rozejrzał się. Piekło zdawało się dziwaczne. Jak w tradycyjnych opowieściach, były tam ogromne kotły z wrzącą substancją I całe w płomieniach. Jednak grzesznicy nie gotowali się w tych kotłach, lecz stali dookoła nich i wykonywali dziwne ruchy. Z kotłów wydobywał się zapach pysznego jedzenia. Nauczyciel ujrzał, że wszyscy mieszkańcy piekła trzymali w rękach wielkie chochle i próbowali nabrać sobie gulaszu z kotła. Chochle były tak ciężkie i miały tak długie uchwyty, że nikomu nie udawało się nałożyć sobie jedzenia. W kółko próbowali i w kółko nic z tego. Gdy już komuś udało się nabrać w chochlę gulaszu, tracił siły, by podnieść ją i cała zawartość wracała z powrotem do kotła, opryskując przy okazji wszystkich dookoła. Każdy był zmęczony i głodny.

– A teraz przenosimy się do nieba – rzekł anioł. Nauczyciel zauważył zmianę miejsca, jednak tu też było mnóstwo kotłów. Różnica polegała na tym, że tutaj w niebie ludzie siedzący w grupach obok kotłów rozmawiali ze sobą wesoło. Nauczyciel spojrzał na gotujące się kotły i dostrzegł, że tu również są ogromne chochle, a mimo tego ludzie wyglądają na szczęśliwych i najedzonych.

– Dlaczego oni nie chcą jeść? – zapytał nauczyciel.

– Dopiero co jedli – odparł anioł.

– Ale jak to zrobili? Przecież mają takie same chochle, jak w ci w piekle!

– To proste. W niebie nie podnosi się chochli samemu, lecz w grupie. Jada się również wspólnie.

98

4 ETAP CYKLU ŻYCIOWEGO EKOWIOSKI. WSPÓLNA KREATYWNOŚĆ –

JAK PRZEKAZAĆ ZEBRANE DOŚWIADCZENIA SPOŁECZNOŚCI?

„Nie osądzaj dnia po zebranych plonach, lecz po zasianych nasionach.” Robert Louis Stevenson

Każda ekowioska jest niepowtarzalna i wyjątkowa. Jednakże dobre praktyki można naśladować. Doświadczenie zgromadzone podczas cyklu życiowego ekowioski staje się ważnym źródłem wiedzy dla innych ekowiosek i społeczności. Sama ekowioska powinna być zainteresowana przekazywaniem swojej wiedzy, bo nauczanie innych jest też drogą do uczenia się samych siebie. Ekowioska, stając się centrum wiedzy, daje swoim mieszkańcom zdolność uczenia się przez nauczanie innych.

Na początku większość ekowiosek dzieli się swoją wiedzą z mieszkańcami innych ekowiosek, następnie z członkami różnych pozarządowych organizacji lub indywidualnymi ekspertami. Stopniowo relacja „nauczyciel - uczeń” nabiera charakteru partnerskiego, ponieważ pierwotnie hierarchiczny kontekst tej relacji przemienia się w dialog. Kolejnym krokiem jest partnerstwo, które obejmuje nie tylko wymianę wiedzy, lecz także tworzenie nowej wiedzy. Kiedy ekowioska dołącza do opartego na partnerstwie twórczego rozwoju wiedzy, powstaje wtedy okazja nie tylko do krytycznego spojrzenia na obecny tryb życia jako szkodliwy dla ekoologicznej sytuacji na planecie, lecz także pomaga to rozwinąć i zaproponować opinii publicznej nowe rozwiązania z zakresu energetyki, odżywiania, rolnictwa, budownictwa, planowania przestrzennego, edukacji i innych systemów.

Główne elementy 4 etapu cyklu życiowego ekowioski

99

UCZENIE SIĘ PRZEZ NAUCZANIE I ORGANIZOWANIE PUBLICZNYCH WYDARZEń

Szereg ekowiosek zostało założonych na odludziu, z dala od społeczeństwa, prowadzącego nieakceptowalny styl życia oraz z dala od outsiderów, których częste wizyty postrzegane są jako zagrożenie w pierwszym etapie cyklu życiowego ekowioski. Z czasem ekowioski stają się bardziej otwarte na innych. Dojrzałe ekowioski chcą zazwyczaj przekazać zgromadzoną wiedzę ogółowi społeczeństwa. Wyraża się to w różnych formach: w organizowaniu szkoleń, praktyk, dyskusji, wydarzeń kulturalnych i społecznych, konsultacjach itd. Aby kontynuować rozwój, należy sobie uświadomić, że nauczanie innych, organizowanie różnorodnych wydarzeń jest procesem samodoskonalenia. Szkolenie, komunikacja i dyskusja z ludźmi myślącymi inaczej pomaga w wyklarowaniu się obecnej wiedzy i ukazaniu nowych możliwości oraz dalszych możliwości rozwoju ruchu ekowioskowego.

NIEMIECKA EKOWIOSKA ZEGG JAKO CENTRUM SEMINARYJNE

Społeczność ZEGG funkcjonuje jako intencjonalna społeczność od 1978 roku, a jako ekowioska od 1991 roku. Wspólnota ZEGG rozwinęła kulturę otwartej komunikacji, co jest doceniane przez wielu gości z zewnątrz. Stopniowo ekowioska stała się centrum seminaryjnym, oferującym program oparty na własnych doświadczeniach w sferze życia wspólnotowego, zrównoważonego rozwoju i komunikacji.

Cztery duże festiwale i liczne seminaria mają miejsce w ZEGG każdego roku. Szczególnymi dziedzinami eksperckimi są: tworzenie społeczności i komunikacja (spójrz do historii o forum ZEGG w rozdziale drugim), sztuka i inwencja twórcza, permakultura i zrównoważony rozwój oraz miłość i relacje międzyludzkie.

Uczestnicy szkoleń z zakresu budowania wspólnoty uczą się, jak tworzy się udany i zgrany zespół ludzi w społecznościach i projektach. „Budowanie wspólnoty jest dla mnie prawdziwą przygodą” powiedział jeden z uczestników w ubiegłym roku. „Bycie tak blisko z innymi ukazało nowe strony mojej osobowości.” Na szkoleniach uczysz się o sobie przez interakcje społeczne oraz otrzymujesz narzędzia użyteczne w procesach grupowych. Seminaria są przeznaczone dla wszystkich poszukujących, znaczących i głębokich doświadczeń w swoim życiu. Szkolenia przydają się w szczególności

inicjatorom projektów oraz osobom mającym kontakt w pracy z innymi ludźmi. Uczestnicy mogą poszerzać swoje osobiste cechy przywódcze, rozwijać umiejętności komunikacyjne pełne zrozumienia dla innych, aby zakładać i kierować zespołami osób metodami nastawionymi na kooperację.

Poza tym społeczność daje gościom okazję pracować razem z jej członkami, ucząc się przy tym ogrodnictwa, permakultury, melioracji oraz z doświadczeń społeczności w praktyce. Programy pracy dają możliwość tymczasowego zamieszkania i

“Życie i nauka”- ośrodek w ekowiosce ZEGGAutor zdjęcia: Achim Ecker

Medytacja w ciszyAutor zdjęcia: Achim Ecker

Wyjście na wspólną kolacjęAutor zdjęcia: Achim Ecker

100

podjęcia pracy w ZEGG za darmo lub za symboliczne pieniądze. Można tutaj doświadczyć wspólnoty pracującej razem oraz uświadomić sobie dynamikę grupy i praktyki otwartej komunikacji. Taka praca daje bezpośredni wgląd do zasad permakultury, ogrodnictwa ekologicznego, budownictwa oraz prac w kuchni.

Ina Meyer-Stoll

AKTYWNOŚCI W DOMU BAŚNI UNDINE, ŁOTWA

Społeczność „Dom Baśni Undine – Zielony Ład” jest prawnie zarejestrowaną eko-wspólnotą, działającą w środowisku miejskim w Dubulti (Jurmala). Wspólnotowy obszar działania jest wykorzystywany równolegle jako interaktywny obszar publiczny oraz amatorskie centrum kulturalne. Miejsce to stało się symbolicznym, niemal niewiarygodnym sukcesem życiowym dla wielu ludzi. Społeczność Undine służy jako przykład, że nawet przy małych środkach możliwy jest rozwój ośrodka kulturalnego, działającego w perspektywie długoterminowej, który zachęca ludzi do angażowania się w dyskusje, poszukiwania informacji, podjęcia nauki i kreatywnej ekspresji. Socjologiczne badania wykazały, że jakość i obszar komunikacji publicznej przyczyniają się do zwiększenia atrakcyjności ziemi i kraju.

Celem „Undine” jest zachowanie i odświeżenie baśni, wartości etycznych, obyczajów narodowych, zdrowego trybu życia, szacunku dla życia, uczciwej i twórczej pracy dla kraju i ludzi.

Codzienność Domu Baśni Undine jest jak wydarzenia cykliczne, gdzie każdy gość staje się uczestnikiem, tzn. rysuje, tworzy gliniane rzeźby, maluje na ścianach, wyrabia meble, tworzy instalacje, przedmioty środowiskowe i inne praktyczne rzeczy. To wszystko kreuje środowisko Undine i sąsiedztwa; przyjemny i tajemniczy nastrój, który pojawia się na świecie, gdy ludzie – profesjonalni artyści, dzieci zaczynające mówić i chodzić, starsze osoby, nastolatkowie, hippisi, hodowcy kwiatów, spacerowicze po lasach, ludzie pracujący przy komputerach, punkrockowcy, doktorzy nauk, miłośnicy astronomii, obrońcy ryb – oni wszyscy, czekający na coś wyjątkowego, mają możliwość urzeczywistnienia swoich marzeń.

Większość wydarzeń odbywa się w soboty jako część Gry Magicznej Śródziemia. Cykl gry trwa ok. 11 miesięcy. Na koniec cyklu, który przypada na początek sierpnia, organizowany jest Festiwal Zielonego Ładu – Domu Baśni Undine, otwarty dla członków społeczności i ludzi z zewnątrz.

Dom Baśni został założony jako alternatywne środowisko z alternatywnymi wydarzeniami, regułami i uczuciami. Pojawiła się tam nawet potrzeba alternatywnego systemu liczenia czasu. Przy poszukiwaniu stosownej metody, pojawiło się kilka wariantów odmierzania czasu. Inicjatorzy Domu Baśni mogli wybrać jakikolwiek kalendarz ze stu albo tysiąca obecnych na świecie. Najciekawszym okazał się kalendarz słoneczny. W tym systemie słońce wywiera większy wpływ na życie człowieka niż księżyc. Innym argumentem przemawiającym na korzyść kalendarza słonecznego jest to, że system ten jest bardziej uporządkowany, wewnętrznie uzasadniony i logiczny niż tradycyjny system mierzenia czasu. Kalendarz gregoriański, rozwinięty w następstwie czynników politycznych, nie jest wyjątkowy biorąc pod uwagę następujące aspekty: astronomiczną dokładność, symbolizm i wewnętrzny porządek. Trudno powiedzieć, czy kalendarz słoneczny jest najlepszy. Łotysze zdobyli jednak dużo informacji na

Dekoracja podwórza Undine do obchodów Wielkanocy

Autor zdjęcia: Daina Saktiņa

101

jego temat. Okazało się, że wszystkie sąsiednie narody w okresie pre-chrześcijańskim miały podobny system mierzenia czasu. Może wynikało to z określonej sytuacji historycznej, braku państwowości. Pewne informacje o kalendarzu słonecznym zachowały się na Łotwie do czasów nam współczesnych.

Społeczność “Undine” zaczęła kierować się kalendarzem słonecznym, aby pielęgnować łotewskie tradycje. Organizuje też regularnie festiwal „Słońce - 9”, który jednoczy członków wspólnoty. Festiwal obejmuje dziewięć wydarzeń z kalendarza słonecznego w trakcie jednego roku.

Podział roku zgodny z kalendarzem słonecznym

1. Cztery ekliptyczne okresy dzielą rok na kwartały:

a. Zima i przesilenie letnie:

Boże Narodzenie – najkrótszy dzień, najdłuższa noc w roku.

Dzień św. Jana – najdłuższy dzień, najkrótsza noc w roku.

b. Okres wiosenny i jesienny:

Wielkanoc – dzień i noc są tej samej długości.

Dzień św. Michała – dzień i noc są tej samej długości.

2. Każdy kwartał jest podzielony na pół, w nawiązaniu do zmian klimatycznych w przyrodzie:

a. Ostatki – między Bożym Narodzeniem a Wielkanocą.

b. Dzień św. Jerzego (Usins) – między Wielkanocą a dniem św. Jana.

c. Dzień Mary – między dniem św. Jana a dniem św. Michała.

d. Dzień św. Marcina – między dniem św. Michała a Bożym Narodzeniem.

Kalendarz słoneczny obejmuje osiem wydarzeń oraz cztery okresy ekliptyczne, wywoływane przez wzrost lub redukcję światła słonecznego i poziomu otrzymywanego ciepła. Łotysze określają osiem wydarzeń roku mianem „gadskarta”, tzn. rocznym przyrostem.

Gadskarta jest sekwencją ważnych wydarzeń roku słonecznego, które powtarzają się co roku ze stałą precyzją. Festiwal corocznego wzrostu może być uznawany jako ważny element starożytnego liczenia czasu, ponieważ dzięki niemu precyzja rytmu słonecznego została zaadoptowana przez starożytny kalendarz.

W ramach festiwalu “Słońce - 9”, organizowanego przez “Undine”, celebruje się następujące święta:

Ostatki

Zgodnie ze starożytnym kalendarzem słonecznym, ostatki zwiastują początek wiosny. Jest to ostatni, a przez to najjaśniejszy, najgłośniejszy i najweselszy dzień odwiedzającego (masker).

Odwiedzających (maskers) w ostatki określa się jako dzieci ostatków lub dzieci zapustów. W dniu

Kalendarz słoneczny

102

tym Laima (bogini losu u Bałtów) rozdaje prezenty dzieciom - symbole Nowego Roku i ostatków - winszujące szczęście i niosące błogosławieństwo. Dzieci dostają prezenty od dorosłych podczas zabaw i gier. Odwiedzający (maskers) dostają je od panów wioski. Tradycją tego dnia jest, że im dłużej się spaceruje tym lepiej.

Przesilenie wiosenne (Wielkanoc)

Wielkanoc według członków społeczności „Undine” jest festiwalem słońca, symbolizującym zwycięstwo światła i życia nad ciemnością i śmiercią, gdzie ciemne moce zimy odchodzą, a pojawiające się światło i ciepło przynoszą życie ziemi i roślinom.

W łotewskiej tradycji ludowej Wielkanoc jest ważnym momentem w okresie wiosny. Wtedy dzień staje się dłuższy niż noc. Podczas Wielkanocy cień słońca podąża pojedynczą linią z zachodu na wschód. Ta linia jest nazywana drogą słońca i przedstawia się ją jako potok płynący w kierunku słońca w wielkanocny poranek. Łotysze przypisują wodzie z potoku magiczne właściwości, poprawiające zdrowie i urodę.

Podczas Wielkanocy odprawia się wiele rytuałów, które mają zapewnić, że następny okres roku będzie przebiegał zgodnie z rytmem natury. Jeden z głównych rytuałów powiązany jest z kołysaniem.

Dzień św. Jerzego (Usins)

Zgodnie ze starożytną, przedchrześcijańską mitologią, Usins uważany był za boga światła, symbolizującego zwycięstwo światła i ciepła. Rytuały w tym dniu powiązane były z wodą, końmi i pszczołami, jak również z praktycznymi aktywnościami, którym przypisywano właściwości magiczne. Powitanie wschodu słońca w dzień Usinsa łączono z czystością duszy i symbolem nieśmiertelności.

Dzień Usinsa jest początkiem lata, kiedy wzrasta światło dnia, a wraz z tym uczucia i energia, radość z życia w naturze i u ludzi.

Dzień św. Jana (przesilenie letnie)

Przypuszcza się, że najstarszą nazwą festiwalu przesilenia letniego był dzień ziół. Uroczystości przypadały na 21 lub 22 czerwca, w zależności od czasu przesilenia w danym roku atronomicznym.

Podczas przesilenia letniego siły życiowe są najbardziej intensywne: w roślinach, zwierzętach, ludziach i naturze. Człowiek jest wtedy bardzo blisko magicznych źródeł energii natury.

Noc świętojańska jest bardzo krótka. Dlatego powinniśmy nauczyć się spędzać ją w stosowny sposób. Podobnie jest z naszym życiem. Jest ono krótkie, więc powinniśmy je odpowiednio przeżywać.

Wianki są jednym z najbardziej charakterystycznych, kluczowych i obowiązkowych elementów rytualnych podczas łotewskiego przesilenia letniego. Okręgom nadawano znaczenie magiczne. Okrąg może oddzielić jedną rzecz od drugiej, może też skoncentrować energię w swoim środku. Człowiek robiąc koła może zwiększyć swoją moc. Posiadłości starożytnych Łotyszów były zawsze ogrodzone, co stanowiło symbol koła. Okrąg jest także symbolem słońca. Wianek stanowi dopełnienie koła w dzień św. Jana. Wianki plecie się używając mocy różnych ziół. Teksty łotewskich pieśni ludowych wykazują zaskakującą zgodność co do tego, z czego zrobione są wianki. Mianowicie wianki dla mężczyzn są wykonane z gałązek dębowych. Z kolei wianki dla kobiet cechują się większą różnorodnością. Dziewczynki noszą wianki z trawy, kobiety niezamężne z kwiatów i trawy, a po wyjściu za mąż z gałązek dębowych i kwiatów. Starożytni Łotysze zdobili wiankami wiele obiektów w dzień św. Jana: zwierzęta domowe, ściany i okna domów, zagrody, stodoły, szopy i narzędzia, co służyło za uzasadnienie

103

głębokiego magicznego sensu wianków dla rytuału dnia św. Jana. Wianek symbolizuje zrozumienie więzi łączącej człowieka z naturą oraz pragnienie bycia częścią cudu lata w radosny sposób. Jest to ozdoba odnosząca się do emocjonalnego uniesienia i poczucia wyjątkowości. Nałożenie wianka komuś na głowę jest wyrazem hojności, szczerości i przyjaźni. Rytuałowi temu przypisywano w pieśniach ludowych charakter magiczny oraz łączono go z życzeniami i pragnieniami dotyczącymi praktycznych aktywności człowieka. Wianek w odległych krainach jest magicznym kręgiem, który chroni przed nieszczęściami, chorobami i złymi mocami.

Przesilenie letnie wyznacza środek lata. Jest to okres ziół w naturze. Jest to też pół roku w cyklu słońca. Wierzono, że w tym dniu można przejść do zaświatów, jeśli dusza ludzka, zrobiła wszystko, co miała do zrobienia na ziemi. Dzieki temu dusza spędziłaby relatywnie mniej czasu na ziemi niż w zaświatach.

Dzień Mary

Jest to koniec lata, festiwal rolnictwa, czas osiągnięcia dojrzałości przez owoce natury. Jest to również okres dojrzałości człowieka w wymiarze symbolicznym, wewnętrznym ogniu życia. Celebruje się tu siłę życia. Ogień zanosi się do domu mieszkalnego i budynku, w którym młóci się zboże i wypieka chleb. W wymiarze symbolicznym jest to droga człowieka od narodzin, przez okres dorastania, poznawania życia aż do osiągnięcia wieku dojrzałego.

W sierpniu Mara jako opiekunka świata materialnego staje się najważniejszym bóstwem. Troszczy się o dom, rodzinę, w szczególności o matki i dzieci, o stabilność materialną, zdrowie i pomyślność. Według wierzeń pierwotnych Mara jest wielką matką, obejmującą cztery elementy (żywioły): ogień, ziemię, wiatr i wodę.

Dzień św. Michała (przesilenie jesienne)

Dzień św. Michała jest ostatnim dniem okresu zbiorów, gdy z pomocą rytuałów magicznych próbuje się zapewnić pomyślność w następnym roku oraz uzyskać hojny dar od Jumis – ducha pól.

Przez krótki czas zachowana jest równowaga między światłem a ciemnością. Trwa wtedy okres zbierania plonów. Według mitologii łotewskiej Jumis jest bogiem urodzaju, personifikacją siły żyznej gleby. Łączy się go ze światem podziemnym. Dlatego po zebraniu plonów następuje okres karmienia dusz umarłych. W ten sposób próbuje się zwabić dusze umarłych, aby miały możliwość powrócić na ziemię. Uważano, że ze wszystkich pożądań najtrudniej było się oprzeć jedzeniu.

W pradawnym systemie liczenia czasu, dzień św. Michała oznacza przesilenie jesienne, gdy słońce dociera do środka półkola. Wtedy dzień i noc są tej samej długości. Na półkuli północnej słońce świeci krócej po dniu św. Michała; dni stają się krótsze, a noce dłuższe. Łotewska legenda o słońcu głosi, że wiosną utonęła córka słońca. Z tego powodu światło ustępuje, gdyż słońce wędruje w z smutku i tęsknocie za utraconym dzieckiem.

Dzień św. Marcina

Dzień Mary rozpoczyna jesień. Z kolei dzień św. Marcina kończy okres zmarłych dusz. Zaczyna się zima. Naturę wypełnia cisza i chłód. Jest to czas maskarady, gdzie można przemienić się w kogoś innego, nie zapominając o swojej prawdziwej tożsamości. Ludzie w tym czasie żyli mniej intensywnie.

Zgodnie z łotewską tradycją dzień św. Marcina oznaczał koniec roku roboczego. Jest to także koniec okresu pasterzy i stróży nocnych oraz czas przygotowywania się dzikich zwierząt do zimy.

Dekoracja podwórza Undine do obchodów WielkanocyAutor zdjęcia: Daina Saktiņa

104

Łotysze uważali dzień św. Marcina za ostatni dzień jesieni i pierwszy dzień zimy. W tym dniu wszystkie prace jesienne należało zakończyć, także młócenie i oranie ziemi. Wierzono, że ziemia nie wyda plonów w następnym roku, jeśli ktoś zakłóci jej spokój po dniu św. Marcina.

O dniu św. Marcina wspomina się czasami w relacji do dnia św. Jerzego (Usinsa). Mianowicie pierwszy dzień żegna jesień i wita zimę. Natomiast drugi żegna zimę i wita wiosnę.

Przesilenie zimowe (Boże Narodzenie)

Według kalendarza słonecznego, Boże Narodzenie jest czwartym i ostatnim festiwalem słonecznym. Wtedy dzień jest najkrótszy, a noc najdłuższa. Po świętach słońce powraca. Dzięki temu dni stają się dłuższe. Dzień przesilenia przypada na 22 grudnia. Zgodnie z łotewskimi pieśniami ludowymi i innymi źródłami, Boże Narodzenie było obchodzone przez 3-4 dni od 20-21 grudnia.

Jest to festiwal wolnego powracania światła. Noc palenia polana (bierwiona) jest najdłuższą nocą oraz okresem ślubnym córki słońca. Odpowiednio wcześniej należy rozpocząć przygotowania do tego festiwalu, tzn. sprzątanie podwórza, dekorowanie pokojów ozdobami ze słomy, suszonych kwiatów, wiórów, piór ptaków i wełny. Ozdoby puzuri, wykonane ze słomy i trzciny, cieszyły się podczas tego festiwalu ogromną popularnością.

Przygotowywano szczególne potrawy i napoje z tej okazji. Uważano, że nos świni (okres przesilenia zimowego nazywano nawet wieczorem nosa świni), fasola, groch, kaszanka, placki i piwo były niezbędnymi posiłkami i napojami podczas świątecznej kolacji.

Popularny był zwyczaj ciągnięcia polana w wigilię Bożego Narodzenia, zwaną wtedy wieczorem polana. Polano wykonywano z wielkiego drzewa dębowego. Przeciągano je z jednego do drugiego domu lub w obrębie podwórza, a po dotarciu do ostatniego domu palono. Niektórzy uważali, że polano symbolizuje słońce; przesuwając polano, zachęcali słońce do powrotu. Inni wierzyli, że przy przesuwaniu polana gromadzą w nim wszystkie kłopoty i niepowodzenia, które niszczą podczas palenia.

Wybór tematów wydarzeń i częstotliwość wydarzeń

Festiwal “Słońce - 9” obchodzony jest zgodnie z systemem kalendarza słonecznego. Poszczególne festiwale planuje się według rytmu, który determinuje tematykę i czas wydarzenia.

Dni otwarte mają miejsce we wszystkie soboty. Program dni otwartych zależy od wydarzeń w danym tygodniu oraz bieżących potrzeb wspólnoty.

Rozpowszechnianie informacji o wydarzeniach

Wszystkie informacje o wydarzeniach rozpowszechniane są: przez stronę internetową „Undine”, w mailach przesyłanych do członków wspólnoty, ogłoszeniach w lokalnych mediach, na portalach społecznych skupiających ludzi o podobnych poglądach oraz pocztą pantoflową.

W soboty “Undine” jest po prostu oblegane. Każdy może tam znaleźć ciekawe zajęcie dla siebie. Wiele osób, które nie należą do wspólnoty, chętnie odwiedza „Undine” i obchodzi festiwale kalendarza słonecznego.

Odkąd wszystkie wydarzenia są otwarte, ludzie z zewnątrz chętnie przyjeżdżają na festiwale, wracają tu, zapraszają swoich przyjaciół, a nawet osobiście pomagają w organizowaniu wydarzeń. Dom Baśni nikogo nie wyklucza. Każdy z gości musi stosować się za to do pewnych reguł: zakazu spożywania alkoholu i coca-coli oraz palenia papierosów na terenie „Undine”.

Źródło: http://www.undine.lv/eng/

105

ŚWIATOWE DNI POKOJU W DĄBRÓWCE, POLSKA

W ekowiosce Lokalna Alternatywna Społeczność (L.A.S.) żyją głównie: artyści, muzycy, malarze, projektanci i architekci. LAS organizuje raz w roku Światowe Dni Pokoju (ŚDP), gdzie ludzie z Dąbrówki, pobliskich wsi oraz z pozostałej części Polski i całego świata gromadzą się, by uczestniczyć w koncertach muzycznych, podczas których promują ekologiczny styl życia oraz wzmacniają społeczne więzi między sobą.

Ludzi tych łączy zbliżony character społeczny. Opowiadają się lub są przeciw pewnym ekologicznym i nieekologicznym apektom, działaniom i produktom. Setki ludzi przybywa do Dąbrówki na Światowe Dni Pokoju.

Gdzie odwiedzający mają nocleg?

ŚDP organizowane są w okresie letnim. Odwiedzający mają wtedy możliwość rozłożenia namiotów na terenie własności rodziny Słomińskich. Z jednej strony utworzenie takiego miejsca jest najlepszym rozwiązaniem dla dużej liczby osób, z drugiej jest to zgodne z ekologicznym stylem życia – pragnieniem życia blisko natury i z innymi ludźmi myślącymi podobnie.

Co jedzą goście?

Jedzenie stanowi również wyraz bliskich relacji między ekowioskowcami, w tym przypadku organizatorami i odwiedzającymi. Posiłki przygotowują wspólnie mieszkańcy Dąbrówki z gośćmi. Przygotowane jedzenie znajduje się przy scenie koncertowej. Każda osoba może kupić tam to, na co ma tylko ochotę. Posiłki serwowane są na liściach kapusty zgodnie z ekologicznym stylem życia.

Co oznacza słowo “kupić” w tym kontekście?

Aby unikąć problemów z podatkami, organizatorzy (rodzina Słomińskich i sąsiedzi) produkują papierowe cegiełki (rodzaj miejscowej waluty), które mają wspierać działalność stowarzyszenia. Każdy z gości kupuje najpierw cegiełki, a później stają się one narzędziem zapłaty podczas ŚDP. Obecnie jedna cegiełka kosztuje 2 PLN (ok. 0,5 EUR). Jest to najlepsze rozwiązanie dla obu stron - organizatorzy otrzymują fundusze na działalność stowarzyszenia, a goście czują się bezpieczni, ponieważ nie ma prawdziwych pieniędzy w obiegu. W ten sposób możliwość kradzieży została zminimalizowana, a co więcej wyklucza się na ten czas pieniądze i ich olbrzymi wpływ na ludzi. Jedyne, co się tutaj liczy, to życie blisko natury. Cegiełkom nadano nazwę „falemki”. Podsumowując, podczas ŚDP obowiązują falemki. Żadna inna waluta nie jest przyjmowana.

Wspólne poglądy i przekonania

ŚDP nie są tylko festiwalem muzycznym, lecz także narzędziem do wspólnych działań i propagowania ekologicznego stylu życia, np. w 2012 roku w Polsce miały miejsce protesty przeciw żywności genetycznie zmodyfikowanej. Mieszkańcy ekowiosek są silnie zaangażowani w sprawie wprowadzenia zakazu żywności GMO w Polsce. ŚDP w 2012 roku były poświęcone niebezpieczeństwu wprowadzenia na rynek polski żywności genetycznie zmodyfikowanej. Większość z uczestników ŚDP protestowała przeciw przyjęciu prawa, które dopuszcza obrót żywnością GMO w Polsce. Takie przekonania i podejście do stylu życia łączą organizatorów i odwiedzających ŚDP. Dzięki temu mogą oni formułować wspólne cele i zachowania.

106

Działania związane ze ŚDP

Światowe Dni Pokoju są powiązane z innymi działaniami. W 2012 roku rodzina Słomińskich i ich sąsiedzi z Dąbrówki zorganizowali Dni tradycyjnej wsi polskiej w ramach przygotowań do ŚDP. W programie wydarzenia poprzedzającego można było znaleźć: partię odzieżową, inicjatywę na rzecz wymiany ubrań z jednej garderoby do drugiej, widowisko akrobatyczne ludzi z Dąbrówki, oglądanie filmów oraz prezentację kampanii „Stop GMO”.

Pan Słomiński, na pytanie, dlaczego ŚDP są mało znanym wydarzeniem, odpowiedział, że osoby, którą chcą dotrzeć na taki festiwal, mają taką możliwość. Ponadto trudno byłoby zorganizować ŚDP dla tysięcy ludzi.

Bez wątpienia ludzie z Dąbrówki inspirują innych swoim podejściem, poglądami i stylem życia. Być może właśnie to stanowi fenomen Światowych Dni Pokoju w Dąbrówce.

Aby uzyskać więcej informacji, można obejrzeć film z koncertów, dostępny na stronie internetowej: http://www.youtube.com/watch?v=LI-cut3cfp8 oraz inne filmy o tej tematyce na portalu YouTube.

Gabriela Górewicz

WSPÓŁPRACA

Współpraca z innymi ekowioskami, organizacjami i jednostkami jest zasadniczą częścią ruchu ekowioskowego. Pierwsze kroki w tym aspekcie podjęła duńska organizacja Gaia Trust, założona przez Rossa i Hildura Jacksona w 1987 roku. Celem tej inicjatywy było propagowanie opinii, że dla ludzi nadszedł czas podjęcia decyzji w sprawie nowego podejścia do stylu życia. Główną kwestią była koncepcja organizowania naszego stylu życia z innymi ludźmi i ze światem natury, a następnie rozwinięcie technologii i ekonomii wspierających nowy system. Organizacja Gaia Trust podjęła się stworzenia duńskiej i międzynarodowej sieci ekowiosek. W 1993 Gaia Trust zainicjowała powstanie pierwszej narodowej organizacji ruchu ekowioskowego, duńskiej sieci ekowiosek. Globalna Sieć Ekowiosek (Global Ecovillage Network - GEN) powstała niedługo potem w 1995 roku w Findhorn, gdzie spotkało się ponad 350 osób z ekowiosek z 40 różnych krajów na całym świecie. Obecnie GEN ma przedstawicieli we wszystkich częściach świata, z licznymi sieciami krajowymi i ekowioskami jako pełnoprawnymi członkami. Od 2000 roku GEN posiada status doradczy w Radzie Gospodarczej i Społecznej Narodów Zjednoczonych (ECOSOC) i ma swoją reprezentację podczas regularnych sesji informacyjnych Narodów Zjednoczonych. Równolegle powstaje wiele niezależnych sieci ekowiosek na poziomie regionalnym.

W XXI wieku pojawiły się nowe formy sieci w ruchu ekowioskowym. Mianowicie sieci stały się zdecentralizowane; gromadzą ludzi dla pracy zespołowej w celu stworzenia czegoś nowego. Większość z nich ma charakter dwustronny lub wielostronny i gromadzi osoby także spoza ekowiosek. Nowa generacja sieci opiera się na platformie i łączy w sobie różne grupy powiązane z platformą. Każda grupa korzysta z obecności innych ludzi w sieci, np. sieć dotycząca rolnictwa ekologicznego łączy producentów i konsumentów warzyw i owoców uprawianych naturalnymi metodami (zajrzyj do historii o litewskiej ekologicznej sieci rolniczej w następnym rozdziale). Sieci nowej generacji przyczyniają się nie tylko do promocji ekologicznego stylu życia, lecz także pomagają stworzyć nowe gospodarcze, społeczne i kulturalne sposoby realizowania inicjatyw, które zmieniają mainstreamowe systemy i dają możliwość zwiększenia harmonii w relacjach z naturą i innymi ludźmi.

107

Poniżej przedstawiono dwa modele współpracy. Pierwsza historia jest o szwedzkiej sieci ekowiosek zorganizowanej w tradycyjny sposób. Po utworzeniu stowarzyszenia grupa entuzjastów zaangażowała się w szerzenie informacji, szkolenia, organizowanie wydarzeń i reprezentowanie interesów ekowiosek na poziomie politycznym. Druga historia opisuje sieć zorganizowaną przez ekowioskę Melkys na Litwie, opierającą się na nowym zdecentralizowanym modelu sieciowania, z celem utworzenia powiązań między różnymi organizacjami i jednostkami oraz zachęcenie ich do podejmowania projektów, przy których wskazana jest praca zespołowa w ramach ruchu ekowioskowego.

SWEDISH NJORD: SIEĆ UKIERUNKOWANA NA REPREZENTOWANIE SZWEDZKICH EKOWIOSEK

Szwedzki ruch ekowioskowy ma relatywnie długą historię, równoległą do ruchu międzynarodowego. Mimo to Szwecja nie zdołała rozwinąć silnej organizacji, która służyłaby rozwojowi współczesnych ekowiosek. Jednakże, niedawne starania ożywiły Njord jako widocznego przedstawiciela szwedzkiego ruchu ekowioskowego. Obecnie funkcjonuje szwedzkie stowarzyszenie ekowiosek, które integruje ruch i wspiera rozwój poszczególnych ekowiosek.

Powstanie sieci Njord zainicjował Marylin Mehlmann w 1987 roku. Nazwa Njord pochodzi z mitologii nordyckiej od imienia boga, którego moc powiązana była z pewnymi aspektami ekologicznymi. Wymowa tego słowa przypomina również „en jord”, co oznacza w języku szwedzkim „jedną ziemię”. Ponadto w 1987 roku inicjator eko-gminy Torbjörn Lahti zorganizował seminarium ekowioskowe w pierwszej szwedzkiej eko-gminie, w Övertorne, gdzie gromadzi się najlepsze ekspertyzy w kraju. Stąd sieć Njord zanotowała znaczny wzrost i rozpoczęła kilka nowych projektów ekowioskowych. Njord organizuje seminaria i wycieczki o budownictwie ekologicznym i gospodarce wodnej oraz wydaje swój własny biuletyn. Njord wysłał dwu przedstawicieli na spotkanie założycielskie GEN w Findhorn w 1995 roku oraz towarzyszył GEN podczas konferencji HABITAT Narodów Zjednoczonych w Istambule w 1996 roku.

Njord chciał być organizacją patronującą ekowioskom w Szwecji. Nigdy nie udało się jej jednak przyciągnąć osób z ekowiosek. Wielu mieszkańców wsi nie postrzegało swojej formy zamieszkania jako ekowioski. Wielu nie dostrzegało użyteczności działań podjętych przez organizację. Zamiast tego Njord stał się organizacją dla ambitnych ekowioskowców i marzycieli, przypominającą bardziej miejską i akademicką sieć ekologiczną niż reprezentanta ekowiosek. Ze względu na brak klarownego profilu zaprzestano wszelkich aktywności Njord w 2002 roku.

Po ośmiu latach pojawił się pomysł wznowienia działalności Njord przy okazji rozpoczęcia projektu na temat uczenia się zdrowego stylu życia w regionie Morza Bałtyckiego, finansowanego przez GEN i SIDA (Szwedzką Międzynarodową Agencję Współpracy i Rozwoju). Podczas spotkania projektowego w Estonii w 2010 roku zainicjowano odrodzenie organizacji razem z 59 osobami z ruchów: ekowioskowych, permakulturowych, inicjatyw przemian i miejskiego ogrodnictwa z 10 krajów regionu Morza Bałtyckiego. W tym czasie grupa entuzjastów ekowiosek pracowała nad odtworzeniem Njord jako stowarzyszenia, zmieniając zakres działalności tej organizacji. Njord miał teraz skupić się na reprezentowaniu szwedzkich ekowiosek, wspieraniu potencjalnych ekowioskowców i powiązaniu ich z GEN. W lipcu 2011 roku Nord mógł zaprezentować się na zebraniu ogólnym GEN Europa, Afryka i Bliski Wschód, które odbyło się w Tamerze w Portugalii. W dniach 18-20 listopada 2011 roku 45

108

ekowioskowców zebrało się na narodowych warsztatach Njord jako części unijnego projektu Ekowioski w ramach programu Regionu Morza Bałtyckiego. Na tym historycznym spotkaniu ekowioski mogły wymienić się swoimi doświadczeniami, nawiązać nowe kontakty i dostrzec bezpośrednią potrzebę budowania krajowej wspólnoty ekowiosek, aby pomóc każdej ekowiosce w zaspokojaniu jej potrzeb.

Następne doroczne spotkanie odbyło się w miejscowości Järna w marcu 2012, gdzie wybrano nowy zarząd. Zmieniono również nazwę organizacji na Narodowe Stowarzyszenie Ekowiosek (Ekobyarnas riksorganisation – ERO). Zaplanowano i zainicjowano nowe projekty. Obecnie jest znacznie więcej ekowiosek i ambitnych projektów w Szwecji w porównaniu z osiemdziesiątymi i dziewięćdziesiątymi latami XX w. Przewiduje się, że ekowioski z różnych stron Szwecji przyłączą się i będą pracować, aby stworzyć skoordynowaną sieć oraz bank wiedzy i doświadczeń. Celem ERO jest umożliwianie powstawania nowych ekowiosek poprzez tworzenie sieci możliwości, informacji i źródeł, pomaganie we wzroście istniejących już ekowiosek, występowanie jako skonsolidowany głos w stosunkach z pozostałą częścią społeczeństwa oraz wspieranie poglądów szwedzkich ekowiosek. Stowarzyszenie funkcjonuje w oparciu o wolontariat, składki członkowskie i nadwyżki z corocznych spotkań i innych wydarzeń. Przez realizowaniu wspólnych projektów, np. z władzami samorządowymi, możliwe jest otrzymywanie zapłaty za wykonywaną pracę w stowarzyszeniu.

Robert Hall i Kalle Randau

Dalsza lektura:Strona internetowa sieci: http://njord.spruz.comStrona internetowa Globalnej Sieci Ekowiosek (GEN): www.gen-europe.org

Szwedzkie spotkanie narodoweAutor zdjęcia: Alica Ferliková

109

NOWA FORMA SIECIOWANIA: SIEĆ TYPU ROZGWIAZDA ZAINICJOWANA PRZEZ EKOWIOSKĘ MELKYS, LITWA

Mieszkańcy ekowioski Melkys troszczą się bardziej o implementację i rozpowszechnianie swoich idei w społeczeństwie niż o wzrost dobrobytu w osadzie. Aby przekazywać wiedzę opinii publicznej, utworzyli i rozwijają sieć.

Wybrali nowy typ sieci rozgwiazda. Przed podjęciem decyzji o wyborze odpowiedniego typu sieci, poszukiwali wiele innych możliwych metod współpracy w celu znalezienia najlepszego rozwiązania. Według autorów tej inicjatywy sieć rozgwiazda najlepiej sprzyja tworzeniu atmosfery przyjaźni i ducha zespołowego w osadzie. Mieszkańcy ekowioski nazywają sieć społeczną klastrem (grupą).

Sieć rozgwiazda jest zorganizowana zgodnie z mechanizmem, według którego funkcjonuje ta istota w morzu. Na pierwszy rzut oka ruch rozgwiazdy za pomocą ramion wydaje się chaotyczny. Faktycznie ma on jednak usystematyzowany charakter. W chwili, gdy rozgwiazda próbuje skręcić lub przejść z jednego punktu do innego, niezależne ruchy ramion zaczynają kierować się tym samym celem i rytmem. Kończyna, która jest w najlepszej pozycji, przejmuje rolę przywódczą. Należy przy tym podkreślić, że wszystkie ramiona są tak samo silne, a przejęcie roli przywódczej zależy od danej chwili i sytuacji. Ruchowi ramion

towarzyszy wibrowanie tzw. nóżek ambulakralnych, która pokrywają od spodu kończyny rozgwiazdy. Rozgwiazda nie ma głowy i 5 kończyn koordynuje swój ruch przez stałą wymianę informacji o kierunku drgania nóżek.

Podobnie może działać organizacja sieciowa. Model tej sieci oparty jest na regule decentralizacji. Nie jest tu potrzebny szef, a aktywności sieci mogą być wprowadzane w życie przez tematyczne grupy robocze.

Przy zakładaniu sieci mieszkańcy ekowioski Melkys uwzględnili pięć elementów niezbędnych do jej powstania. Musi być pięć tych elementów, podobnie jak pięć ramion rozgwiazdy:

1. Kręgi. Kręgi są grupami roboczymi bez zhierarchizowanej struktury, gdzie wszyscy uczestnicy są równi. Krąg wspólnoty Melkys rozwija się, gdy tzw. katalizator proponuje nową ideę. Na przykład w 2011 roku utworzono krąg uprawy konopii indyjskich. Członkowie tej grupy zachęcają do uprawy tradycyjnych litewskich konopii indyjskich.

2. Inicjatorzy. Inicjator jest twórcą idei. W tym przypadku jest to głównie Zinaida Gineitienė – założycielka ekowioski Melkys i profesor nauk społecznych na Uniwersytecie Wileńskim. Gineitienė kreuje nowe idee i przekazuje je członkom powstających grup roboczych, zachęcając ich do rozwoju i wdrażania tych pomysłów. Czasami nowe idee pochodzą od członków innych kręgów. Także nowi uczestnicy sieci przedstawiają propozycje projektów. Nowy krąg powstaje w ramach sieci dla realizacji projektu w oparciu o zaproponowany temat.

Założycielka sieci Zinaida GineitieneAutor zdjęcia: Zivile Gedminaite-Raudone

110

3. Wspólna ideologia. Każdy krąg sieci ekowioski Melkys ma swoją ideologię, która jest powiązania z tematem i implementacją idei. Jednakże wszystkie koła sieci przestrzegają ogólnej ideologii społeczności Melkys, która opieraja się na wierze w znaczenia przekazywania lokalnego, historycznego i kulturalnego dziedzictwa z pokolenia na pokolenie.

4. Doświadczenie z innych organizacji. Niektórzy członkowie sieci ekowioski Melkys są jednocześnie aktywnymi działaczami różnych organizacji pozarządowych. Nie są oni przy tym ograniczeni przez aktywności w ramach ich organizacji. Na przykład w kręgu budowania domów ze słomy i gliny znajdują się członkowie Stowarzyszenia Budowniczych Domów Słomianych. W kręgu dziedzictwa kulturowego są też członkowie klubów historycznych, grup artystycznych i organizacji religijnych.

5. Mistrzowie. Mistrzowie podejmują wszelkie kroki niezbędne do implementacji idei zaproponowanych przez inicjatora kręgu. Czasami tylko członkowie wspólnoty Melkys działają jako mistrzowie. Najczęściej zaangażowani są jednak ludzie z zewnątrz. Głównym hasłem sieci jest: „nie rób niczego połowicznie”.

Główne elementy sieci typu rozgwiazda

Najaktywniejszymi kręgami ekowioski Melkys są:

• krąg uprawy konopii indyjskich;• krąg kobiet – przedsiębiorców i menedżerów;• krąg budownictwa z gliny i słomy;• krąg dziedzictwa kulturowego, dbający o zachowanie historii lokalnej oraz dzielenie się wiedzą podczas letnich kampusów, festiwali i innych wydarzeń społecznych;• krąg rolnictwa ekologicznego, technologii starożytnego rzemieślnictwa i ekologicznego budownictwa;• krąg wspierania bezbronnych grup społecznych, dbający o sieroty, osoby niepełnosprawne i starsze (niedostające pomocy od swoich dzieci), ubogie rodziny, uzależnionych od alkoholu i narkotyków;

111

• krąg gospodarki wiejskiej, odpowiedzialny za włączanie bezrobotnych i pracujących poniżej minimum socjalnego do rolnictwa ekologicznego oraz innych aktywności gospodarczych w ekowiosce, aby wspierać tych ludzi w rozwijaniu umiejętności i zdobywaniu dodatkowych źródeł dochodu.

Społeczność ekowioski Melkys pozytywnie odnosi się do struktury organizacyjnej typu rozgwiazda. Struktura ta sprzyja tworzeniu przyjaznej wspólnoty i kreatywnego podejścia. Jest elastyczna i pomaga szybko dostosowywać się do zmieniającej sytuacji. Sieć o strukturze rozgwiazdy okazała się sukcesem. W sieci znajdują się oprócz członków wspólnoty Melkys ludzie angażujący się społecznie z całej Litwy: nauczyciele, profesorowie, mnisi, przedstawiciele różnych instytucji społecznych, ludzie biznesu. Większość członków sieci, nie mieszka w Melkys, za to często odwiedza ekowioskę. Członkowie sieci typu rozgwiazda postrzegają ja jako efektywniejszą od tradycyjnego stowarzyszenia z zarządem i przewodniczącym.

Dalia Vidickienė

Dalsza lektura na temat struktury organizacyjnej sieci rozgwiazda:Ori Brafman and Rod Beckstrom (2006). The Starfish And the Spider: The Unstoppable Power of Leaderless Organizations, Penguin.

ZMIENIANIE SYSTEMÓW MAINSTREAMOWYCH

Niektóre ekowioski po osiągnięciu pewnego poziomu dojrzałości przyjmują ambitne cele, aby zmienić mainstreamowy sposób myślenia i systemy organizacyjne. Najpierw testują nowe alternatywne rozwiązania u siebie, rozwijają je, upewniają się co do ich skuteczności, a następnie próbują promować je w społeczeństwie. Poniżej znajdziesz historie o wkładzie ekowiosek w zmianę mainstreamowych systemów rolnictwa, konsumpcji pożywienia i edukacji.

OGRÓD PERMAKULTUROWY PROPAGOWANY PRZEZ LOKALNĄALTERNATYWNĄ SPOŁECZNOŚĆ, POLSKA

Posiadanie własnego ogrodu może być dla niektórych nie lada wyzwaniem. Zagoniona „cywilizacja” i jednostki - „atomy” - w niej się poruszające nie mają czasu, chęci, czy swobody dysponowania miejscem w którym mieszkają na tyle, by móc poświecić parę chwil dla czegoś co „żyje” – roślin.

Lokalna Alternatywna Społeczność z Polski jest aktywnym użytkownikiem i promotorem ogrodnictwa według zasad permakultury.

Najważniejsze są tu postawy etyczne, które zostały sformułowane w „biblii” permakultury pt. „Permaculture A Designer’s Manual” Billa Mollisona:

1. Dbałość o ziemię, środowisko naturalne, ekosystemy, czyli dbałośc o produktywność, nienaruszanie istniejących ekosystemów, nie wprowadzanie chemicznych substancji do gleby, środowiska, minimalizowanie naszego negatywnego wpływu na Naturę. Refleksja nad granicami własnych potrzeb i świadome ich ograniczenie.

Motyl na kwiatkuAutor zdjęcia: Monika Podsiadła

112

2. Dbałość o ludzi, harmonijny rozwój społeczności i zapewnienie podstawowych potrzeb. Dzielenie się tym co wytwarzamy, co potrafimy. Praca na zasadzie dobrowolności zamiast narzucania. Współpraca zamiast konkurencji. Dbanie o rozwój i potrzeby wszystkich grup wiekowych społeczności. Wzajemne zainteresowanie sobą i przyjazne sąsiedzkie relacje. Wzmacnianie więzi poprzez spotkania, wspólną pracę. Tolerancja wobec różnych wyznań, światopoglądów. Eliminacja destruktywnych postaw, zachowań poprzez wykazanie korzyści wynikających ze współpracy zamiast piętnowania czy karania. Stawianie na osobisty rozwój zamiast konsumpcji, bogacenia się kosztem innych.

3. Sprawiedliwy podział wytwarzanych dóbr. Lokalna produkcja i lokalna dystrybucja wytwarzanych dóbr zamiast polegania na energochłonnych systemach dystrybucji. Dzielenie się nadprodukcją. Zwracanie ziemi i środowisku tego, co nie jest nam potrzebne. Wzmacnianie ekosystemów.

Permakultura dąży do spełnienia wszystkich potrzeb ludzi i społeczności, w tym potrzeb materialnych, kulturowych oraz duchowych poprzez kooperację z Naturą i respektowanie jej praw. Osiąga cel wprowadzając w życie następujące zasady:

• Rozumne, dalekowzroczne projektowanie samowystarczalnych siedlisk, gospodarstw oraz większych osad i miast nienaruszających zastanych, naturalnych ekosystemów, a wręcz przeciwnie – wzbogacających je.• Naśladowanie Natury prowadzące do osiągania maksymalnych efektów przy minimalnym wkładzie energii (wysiłku), np. ścielenie ogrodu.• Wielofunkcyjność elementów składowych danego systemu. Jeden element spełnia wiele ról lub może zastępować wiele elementów.• Współpraca z Naturą, a nie działanie przeciwko niej.• Produktywność systemów jest nieograniczona. Jedynie zasób naszych informacji, czy wyobraźnia może tworzyć limity.• Każdy element Natury ma wpływ na ekosystem w którym funkcjonuje. Wszystko jest połączone w sieci wzajemnych korelacji i oddziaływań. • Pozytywne, twórcze myślenie. W każdym problemie znajduje się rozwiązanie. Od nas zależy czy je odnajdziemy. Proste rozwiązania z reguły są najlepsze.• Wykorzystanie energii odnawialnych zamiast kopalnych.• Tworzenie zamkniętych obiegów energii, np. recykling, kompostowanie odpadów i ponowne wprowadzanie ich do naturalnego obiegu.• Tworzenie lokalnych grup społecznych oraz więzi na zasadach współpracy, przyjaźni, zrozumienia.• Lokalna ekonomia. Dążenie do ekonomicznej samowystarczalności, gospodarstw, wiosek, osad. • Budowanie niezależności od zewnętrznych systemów.• Respektowanie praw wszystkich żywych istot do życia, szczęścia i wolności.

Permakultura daje nam przykłady rozwiązań, które nie tak dawno nikomu zanurzonemu w nurt mainstreamowy nie przyszłyby do głowy. Uprawiać ogrody można praktycznie wszędzie: na balkonie, parapecie, ścianie, oknie, doniczce, rurze PCV, bucie, opuszczonym skwerku, na dachu, worku foliowym, beczce… Chociaż może brzmieć to dość abstrakcyjnie – takim nie jest. Pomysły te zostały wprowadzone z powodzeniem w czyn.

Inspiracja do włączenia się w nurt zielonej edukacji pojawiła się po dłuższym pobycie Andrzeja Młynarczyka w ekowiosce w Findhorn Foundation w Szkocji w 1996 roku. Po powrocie do Polski przestawił on swój ogród na metody permakulturowe z bardzo dobrym skutkiem.

Ziemia pod uprawy od tego czasu jest ściółkowana, z nieużytku stała się kwitnącym ogrodem. W 2001 roku Andrzej miał okazję uczestniczyć w trzymiesięcznym kursie permakultury i alternatywnego projektowania w ekocentrum „Folkecenter – Thy” w Danii.

Gęsta zieleńAutor zdjęcia:

Monika Podsiadła

113

Po powrocie Andrzej ze swoją partnerką Moniką zaczęli prowadzić warsztaty permakultury oraz kursy edukacyjne dla dzieci i młodzieży. Warsztaty odbywają się w ich ogrodzie, jak również w innych miejscach w Polsce. Na warsztatach przekazują oni podstawową wiedzę z zakresu permakultury. Obok teoretycznego wprowadzenia mnóstwo czasu poświęcają na wiedzę praktyczną i rozszerzanie umiejętności.

Zalety ogrodu permakulturowego:

• Zamiast wysoko przetworzonej i mocno chemicznej żywności jesz świeże i zdrowe pożywienie. Wiele budżetów domowych w wyniku coraz wyraźniej szuka różnych możliwości oszczędzania. Dzięki temu również, w miejscach, które wcześniej pokryte były równiusieńką trawką zobaczyć możemy ogródki z większą lub mniejszą ilością jadalnych nasadzeń. • Ogród permakulturowy, który opiera się w głównej mierze na naturalnych procesach nie wymaga od opiekujących się nim osób dodatkowych nakładów finansowych. W pełni ugruntowany ogrodowy system, z pomocą technik i metod podpatrzonych w Naturze jest stabilny i przynosi swoim opiekunom tylko same korzyści. Nie wymaga wielkiego nakładu pracy, jak to ma miejsce w konwencjonalnych ogrodach, czy przydomowych kwietnikach, dlatego też dzięki sprytnym rozwiązaniom permakulturowym korzyści płynące z własnej uprawy mogą być dostępne praktycznie dla każdego. Dzięki uprawie własnej żywności w większym lub mniejszym stopniu stajemy się niezależni od zewnętrznych źródeł niezbyt zdrowego, przetworzonego pożywienia. • Permakulturowy, czy biodynamiczny ogród jest również miejscem integracji ludzi, czasem o bardzo różnych zainteresowaniach, poglądach, czy pochodzących z różnych kultur. Dzielenie się pożywieniem, czy wspólne posiłki jeszcze w wielu kulturach, społecznościach, domach są rodzajem celebracji dnia i czasem dla bliskich. A wiedza jak nasionko przeobraża się w bujną roślinę, która potem obumiera, staje się pokarmem, i znów w cyklu życia i śmierci wraca do obiegu – wiedza ta zdaje się być mistyczna.• Uprawa własnej żywności, to nie tylko pewność skąd pochodzi pożywienie trafiające na nasz talerz, to także odnalezienie na nowo kontaktu z Naturą nawet w wysoko zurbanizowanych przestrzeniach miejskich. Radość z wyhodowanych przez siebie warzyw czy owoców potęguje ich zapach, smak, autentyczna świeżość zebranych zbiorów przynosząca nam zdrowie i witalność. • Bezpośrednio trafiające na nasz stół rośliny nie są poddawane przez „przemysł rolniczy” chemicznym eksperymentom, jak również nie muszą pokonywać tysięcy kilometrów tracąc przy okazji resztkę cennych witamin i minerałów. • Życie wśród zieleni działa na nas harmonizująco, uspokaja. Własnoręcznie wyhodowane rośliny uczą nas szacunku do życia i dbałości o pełne wykorzystanie darów jakie daje nam Natura – nie marnotrawienie ani odrobiny jej skarbów

Pomogliśmy założyć wiele różnych ogrodów w Polsce. Dla wielu nasze permakulturowe działania i metody są inspiracją. Coraz więcej osób przyjeżdża do nas po rady, wiedzę, sadzonki… Obserwujemy znacznie większe zainteresowanie ludzi w Polsce uprawą roślin jadalnych i użytkowych niż jeszcze kilka lat temu. Wielu z nich otwarcie mówi, że pożywienie z ich ogrodu będzie powodowało spore oszczędności rodzinnych finansów. Szukają rozwiązań tanich, bez zbytnich nakładów finansowych, czy pracy…

Monika Podsiadła i Andrzej Młynarczyk

Dalsza lektura:Strona internetowa Moniki i Andrzeja o permakulturze: www.permakultura.com.pl, www.dobraidea.pl

Gęsta zieleńAutor zdjęcia: Monika Podsiadła

“Członkowie społeczności przy pracyAutor zdjęcia: Monika Podsiadła

114

LITEWSKA SIEĆ ROLNICTWA NATURALNEGO

W ostatnich czasach stają się coraz bardziej popularne metody rolnictwa, które polegają na nieszkodzącej przyrodzie uprawie żywności zdrowej i lepszej jakości. Naturalne rolnictwo jest na samym szczycie listy biorąc pod uwagę powyższe kryteria. Mieszkańcy litewskich ekowiosek utworzyli narodową sieć entuzjastów naturalnych metod rolnictwa.

METODA UPRAWY

Konwencjonalna Ekologiczna Naturalna

Mechaniczna orka Tak Tak Nie

Regulatory uprawy roślinChemiczne środki

owadobójcze i herbicydy

Naturalne środki owadobójcze i

herbicydy, płodozmianMierzwa

Kluczowe różnice między konwencjonalną, ekologiczną i naturalną metodą rolnictwa

Co to jest rolnictwo naturalne?

Rolnictwo naturalne różni się od konwencjonalnego i ekologicznego, gdyż opiera się wyłącznie na naturalnych procesach. W rolnictwie konwencjonalnym i ekologicznym ziemia ulega wyjaławianiu i niszczeniu, podczas gdy w metodzie naturalnej żyżna warstwa ziemi stale wzrasta dzięki pieleniu. Chwasty spadają do gleby. Są rozkładane przez mikroorganizmy. Stają się w ten sposób naturalnym nawozem dla uprawianych roślin. Nadwyżka zostaje zachowana w postaci próchnicy. W rolnictwie naturalnym, w przeciwieństwie do konwencjonalnego, nie kopie się ani okopuje ziemi, co pozwala glebie stwarzać własną, naturalną strukturę, zapewniającą dobry przewiew powietrza, wilgoć i bogate środowisko dla żywych mikroorganizmów. Naturalne procesy można naśladować przez przykrycie ziemi mierzwą – starymi materiałami organicznymi takimi jak: suszona trawa, liście, trociny itd. (utrzymywanie w równowadze wilgoci lub osłabienie chwastów nie jest tu głównym skutkiem działania). Bakterie i grzyby, powodujące rozkład warstwy organicznej, wprowadzają dwutlenek węgla do ziemi. Dwutlenek węgla, cięższy od powietrza, staje się w ziemi nawozem dla roślin. Dzięki stosowaniu metody naturalnej produkty rolne i środowisko stają się lepsze i zdrowsze. Plony z takich terenów powinny być większe niż z obszarów z konwencjonalną metodą rolnictwa. Ponadto nie kupuje się tu nawozów, środków owadobójczych i pestycydów, gdyż równowaga mikroorganizmów w glebie tworzy barierę dla chorób roślin i patogenicznych organizmów.

Potrzeba współpracy między miłośnikami rolnictwa naturalnego

W 2008 roku Litewski Ruch Ekowioskowy utworzył sieć nowej generacji. Była to zdecentralizowana, dwustronna sieć, łącząca producentów i konsumentów warzyw i owoców, uprawianych naturalnymi metodami.

Ogród ekologiczny uprawiany przez LaimisAutor zdjęcia: Zivile Gedminaite-Raudone

115

Sieć dwustronna rolnictwa naturalnego

Pierwszy krokiem było założenie serwisu internetowego www.gerazemdirbyste.lt jako platformy sieci i forum dla entuzjastów rolnictwa naturalnego w ekowioskach. Jakkolwiek liczba członków sieci stale wzrasta ze względu na duże zapotrzebowanie społeczne na naturalne i zdrowe warzywa i owoce, większość z nich nie identyfikuje siebie jako członków ruchu ekowioskowego. Dla jednych z nich liczy się głównie czynnik finansowy. Własne jedzenie jest po prostu tańsze od kupionego. Dla innych znaczenie ma jakość. Jedzenie, uzyskane dzięki naturalnym metodom, jest lepsze od kupowanego w centrach handlowych. Większość z tych ludzi nie tylko dba o swoje zdrowie i zwyczaje żywieniowe, lecz także chce żyć w sposób zrównoważony, nienaruszając praw natury oraz wspierając idee ruchu ekowioskowego.

Aktywności sieci rolnictwa naturalnego

Podczas wirtualnej komunikacji między ludźmi, usiłującymi wykorzystywać naturalne metody rolnictwa w praktyce, pojawiła się potrzeba organizowania seminariów, gdzie zainteresowane osoby mogłyby się wymieniać wiedzą i dzielić doświadczeniami. Zaczęto organizować wykłady, warsztaty i konsultacje, na których eksperci rolnictwa naturalnego odwiedzali pewne wsie, aby wyjaśniać założenia rolnictwa naturalnego i pomóc w ich adaptacji w warunkach lokalnych. Niektórzy mieszkańcy ekowiosek oczekują, że w przyszłości tego rodzaju seminaria i konsultacje stałyby się ich główną działalnością i źródłem środków utrzymania.

Współpraca między członkami sieci pomaga gromadzić najlepsze praktyki i doświadczenia rolnictwa naturalnego oraz usprawniać technologie, wykorzystywać wiedzę teoretyczną w praktyce i adaptować ją do warunków litewskich. Jeden z inicjatorów sieci, wykładowca Saulius Jasionis wyraził następującą opinię: „Ludzie, którzy chcą stosować nowe metody w rolnictwie, są rozproszeni po całej Litwie. Spotykając się razem, mają możliwość podzielić się własnymi doświadczeniami. Gdy wszystkie doświadczenia i najlepsze praktyki połączy się ze sobą, przeanalizuje i usystematyzuje, pożądany

Laimis powiększa swój ogród o staw używając sitowia na ściółkęAutor zdjęcia: Zivile Gedminaite-Raudone

116

rezultat można osiągnąć o wiele szybciej. Dla niektórych ludzi pewniejszą drogą od eksperymentowania na własną rękę jest podążanie za znanymi i sprawdzonymi technikami. Sieć pomaga im w tym poprzez wykłady i praktyczne warsztaty”.

Początkowo miłośnicy rolnictwa naturalnego na Litwie odwoływali się do książek N.I. Kurdiumova, propagującego ogrodnictwo bez pracy nad glebą. Jednak ostatecznie, dzięki eksperymentowaniu, zbieraniu wiedzy i stosowaniu jej w praktyce, powstała nowa, wyjątkowa teoria jako uzupełnienie dla poglądów Kurdiumova, uwzględniająca techniki odpowiednie dla klimatu litewskiego.

Sieć służy nie tylko współpracy i komunikacji między użytkownikami metod i produktów rolnictwa naturalnego, lecz także jako narzędzie informacyjne dla tych, którzy chcą kupić produkty rolnictwa naturalnego. W 2011 roku powstał system handlu produktami rolnictwa naturalnego. Producenci zaczęli sprzedawać swoje produkty. Informacje o sprzedawcach dostępne są na stronie internetowej.

Członkowie sieci przygotowali wymogi certyfikacji produktów, obejmujące obligatoryjne warunki uprawy, kontrolę technologii rolniczych oraz datę upływu ważności produktów. Zgodnie z zasadami certyfikacji w rolnictwie naturalnym produkty powinny zostać sprzedane w terminie 24 godzin od momentu ich zebrania. Większość z produktów sprzedaje się w miejscach uprawy. Z kolei jagody, warzywa i owoce są zbierane, gdy przychodzi rzeczywisty klient. To pomaga zapewnić świeżość i wysoką jakość produktom, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę, że jagody tracą część swojej wartości odżywczej już kilka minut po zebraniu, a inne owoce po godzinie. Niektóre warzywa dłużej zachowują świeżość. Nie jest jednak możliwe kupienie świeżych warzyw w sklepie, ponieważ tracą one swoją wartość odżywczą podczas transportu, przechowywania, dystrybucji, pakowania i sprzedaży konsumentowi.

Członkowie sieci stale poszukują nowych atrakcyjnych sposobów szerzenia wiedzy o rolnictwie naturalnym. Przykładowo zorganizowali święto degustacji produktów rolnictwa naturalnego. Pomysł ten zaproponował jeden z przedstawicieli litewskiego ruchu ekowioskowego Laimis Žmuida, który chciał wybrać najsmaczniejsze ziemniaki dla przyszłej uprawy i zaczął próbować 13 odmian ziemniaków rosnących u niego. Gotował je, smażył, porównywał smaki i sporządzał notatki. „Uwielbiałem proces degustacji. Pomyślałem, że dobrą ideą byłoby podzielenie się z innymi tego rodzaju doświadczeniami oraz zorganizowanie publicznego wydarzenia” - mówi Laimis. Pierwsze święto degustacji zorganizowano w restauracji „Gurmė” w Kaunas z pewnymi wątpliwościami, podekscytowaniem i obawą, czy ktoś to w ogóle polubi. Święto udało się, ponieważ wzięli w nim udział ludzie interesujący się rolnictwem naturalnym oraz dbający o jakość żywności. Z tych względów rozpoznawali oni różnice między ziemniakami. Dziewięć odmian ziemniaków przygotowano na degustację. Uczestnicy próbowali po dziewięć ugotowanych i usmażonych kawałków ziemniaków, przygotowanych bez soli i oleju, aby poczuć prawdziwy smak ziemniaków. Chociaż głównym celem tego wydarzenia było odkrywanie naturalnego smaku produktów, później uczestnicy mogli próbować ziemniaki z przyprawami i masłem. Święto degustacji trwało około 3 godziny. Wydarzenie pomogło uczestnikom nie tylko wybrać, które ziemniaki są najlepsze i warte uprawy w przyszłości, lecz także zdobyć cenną wiedzę w tej materii. Podczas przerw w degustacji trzech specjalistów wygłaszało wykłady. Inicjator naturalnego rolnictwa na Litwie Saulius Jasionis mówił o

Warzywa gotowe dla klientówAutor zdjęcia: Leva Luciunaite

Różne rodzaje ziemniaków dla uczestników wydarzenia “Tasting feast”

Autor zdjęcia: Roberta Sabaliauskaite

117

pochodzeniu, historii i różnych sposobach uprawy ziemniaków. Gospodarz wydarzenia Laimis Zmuida opowiadał o szczególnych odmianach ziemniaków. Właściciel restauracji Nerijus Vasiliauskas udzielał porad, jak próbować jedzenie, żeby poczuć jego wyjątkowy smak. Członkowie sieci zamierzają stworzyć tradycję i organizować więcej świąt z degustacją, nie tylko ziemniaków, lecz także marchwi, grochu, sałaty, pomidorów i rzodkiewek.

Wydarzenie wymiany nasion i kiełków stało się doroczną tradycją. Ideą wydarzenia jest wymienianie się między członkami sieci nasionami i kiełkami dobrej jakości, sprawdzonymi i uprawianymi we własnych ogrodach. Czasami ludzie przywożą na wymianę importowane nasiona, nieznane dla większości Litwinów. Nasiona są główną walutą na tym rynku. Bardzo rzadko dokonuje się tutaj zakupu pożądanych nasion za pieniądze, ponieważ na ogół wszyscy uczestnicy chcą wymienić swoje nasiona na nowe do swoich ogrodów.

Dalia Vidickienė

Dalsza lektura na temat metod rolnictwa naturalnego:· Курдюмов Н. И.( 201)2. Умный сад и хитрый огород. Владис, ISBN: 978-5-9567-1611-3· Fukuoka M. (2001), The One-Straw Revolution. Other India Press (Eighth impression), ISBN: 81-85569-31-2.· Hart R. (1991, 1996 revised). Forest Gardening: Rediscovering Nature and Community in a Post-Industrial · Age, Green Books (UK) ISBN: 1-900322-02-1· Strona internetowa sieci: http://www.gerazemdirbyste.lt/

RUCH SZKOŁY RODZINNEJ W EKO-SPOŁECZNOŚCI “PIEBALGA”, ŁOTWA

Miłośnicy wspólnoty Piebalga postanowili założyć własną szkołę rodzinną w Jaunpiebalga na podstawie europejskich i amerykańskich doświadczeń oraz obserwacji rozwiązań dla dzieci w tradycyjnym modelu edukacyjnym. Szkoła ta może być postrzegana jako alternatywa dla powszechnie przyjętego systemu edukacyjnego na Łotwie. Założyciele szkoły uważają, że powszechnie przyjęty system edukacyjny na Łotwie jest niewskazany do kształcenia ogólnego dzieci. Jednakże nie oznacza to, że ruch sprzeciwia się edukacji dzieci.

Pomysł szkoły ekologicznej/ szkoły rodzinnej wynika z fenomenu, że dzieci nabywają wiedzę dobrowolnie bez żadnej presji, dostrzegając, że wszelkie intelektualne i umysłowe aktywności służą samokształceniu w społeczności, a więc środowisko wspiera uczenie się przez całe życie. Zgodnie z tym podejściem dzieci powinny otrzymywać wiedzę, którą mogłyby wykorzystać w życiu codziennym. W szkole wspiera się inicjatywę dzieci, zaangażowanie w proces decyzyjny i życie publiczne.

Zakładanie szkoły jest procesem planowania, w którym prowadzi się dyskusje o miejscu szkoły, prezentuje ideę

szerszemu gronu oraz pracuje nad rozwinięciem koncepcji szkoły. Miłośnicy społeczności Piebalga oparli ideę utworzenia szkoły na:

1. własnych poglądach, co byłoby najlepsze dla ich dzieci i dla nich, 2. konsultacjach z rodzinami, które kształcą swoje dzieci w domu, 3. doświadczeniach i skutecznych przykładach takich szkół z innych krajów.

Uczenie się starego rzemiosłaAutor zdjęcia: Daina Saktiņa

118

W 2012 roku 14 dorosłych i 17 dzieci zaangażowało się w rozwój projektu szkoły ekologicznej.

Kuratorzy idei szkoły ekologicznej

Ideę szkoły ekologicznej wspiera stowarzyszenie „Ekologicznie Zrównoważona i Samowystarczalna Społeczność Piebalga”. Stowarzyszenie powołano mając na uwadze implementację idei szkoły, dostrzegając większe możliwości działania i prezentowania pomysłów społeczeństwu jako osoba prawna.

Celem stowarzyszenia jest „stworzenie nowego rodzaju społeczeństwa rodzin i osób, podzielających te same poglądy, gdzie każda osoba żyje zgodnie ze swoimi zdolnościami, w relacji mądrości, miłości i poszanowania dla poglądów drugiej osoby, jako zmiana, będąca darem od Boga, stając się autentycznie szczęśliwą jednostką”.

Koncepcja szkoły ekologicznej/ szkoły rodzinnej

Koncepcja szkoły ucieleśnia i odnawia podstawową zasadę tworzenia w świecie, zaczynając od siebie i swojej rodziny, poszerzając kulturowe środowisko mądrej miłości. Proces ten następuje przez wdrażanie następujących zasady: pracowitość, odkrycie i dzielenie.

Podstawowe zasady szkoły rodzinnej

Podstawowe zasady tworzą formułę umysłowego intelektualnego stylu życia, powstającego we właściwym czasie. Aby zasady te były przestrzegane, stosuje się następujące metody w szkole:

• bezpośrednie metody percepcji (koncentracja, medytacja, modlitwa); • planowanie rozwiązania dla specyficznego problemu, aby osiągnąć konkretne cele w życiu jako odpowiedź na szanse (wyzwania);• rozwinięcie indywidualnych rozwiązań dla umysłowych i intelektualnych aktywności w życiu albo realizacja swojego planu lub misji; • celebracje, sezonowe rytuały, koła odkrywania i praca zespołowa w wspólnie organizowanych akcjach i wydarzeniach motywacyjnych itd.

W szkole rodzinnej naucza się obserwując następujące reguły:

• ekologiczny styl życia i łotewskie tradycje narodowe; • istnienie człowieka w ujęciu całościowym (wymiar fizyczny, witalny, emocjonalny, umysłowy i duchowy); • edukacja przez całe życie; • ludzka pedagogika (pedagogika miłości).

119

Podstawowy element szkół rodzinnych stanowią warsztaty rodzinne prowadzone według procesu zarządzania Craftsmana (rzemieślnika), który współpracuje jako partner z warsztatami innych rodzin (w tworzeniu produktów, odkrywaniu świata i wymianie produktów), zapewniając zrównoważoną samowystarczalność. Rzemieślnik jest niematerialnym źródłem natchnienia dla tworzenia warsztatów rodzinnych.

„Materiał nauczania” uzyskuje się przez kierowanie się regułą 9 warsztatów, odpowiadających 9 dziedzinom wiedzy. Dziecko dokonuje selekcji i rozumie, który temat jest dla niego interesujący. Nie organizuje się warsztatów o ściśle określonym czasie. Nie ma też żadnego planu zajęć. Proces poznawczy (uczenia się) obejmuje wszystkie warsztaty w codziennym życiu. Model dziewięciu dyscyplin składa się z następujących warsztatów:

1. poznawanie Boga (joga, medytacja, ezoteryka itd.); 2. sztuka; 3. relacje społeczne; 4. relacje z naturą; 5. technologie ekologiczne; 6. budownictwo ekologiczne; 7. handel; 8. owoce (wszystko uzyskane jako owoc dbania o naturę); 9. dbanie o naturę.

Organizatorzy szkoły ekologicznej pracują nad zbiorem do studiowania/ metodami albo tzw. dyscyplinami nauczania dla wszystkich warsztatów.

W szkole rodzinnej nie ma podziału na grupy wiekowe. Szkoła oferuje edukację przez całe życie, co oznacza, że dziecko, młody mężczyzna lub dorosły uczy się cały czas. Proces uczenia się u każdego człowieka zaczyna się w momencie zapłodnienia, a kończy się wraz z jego śmiercią.

Nauczycielami w szkole ekologicznej są rodzice, dzielący się doświadczeniem ze swoimi dziećmi. Nauka odbywa się w każdej rodzinie (dzieci, ojciec, matka, dziadek i babcia itd.), tzn. szkoła ekologiczna nie jestem miejscem, do którego odprowadza się swoje dziecko na pewien okres czasu dla poznania pewnych, zdefiniowanych dyscyplin nauczania.

Nauczanie przyjmuje formę dyskusji przez cały dzień, od kiedy dziecko zaczyna proces uczenia się w momencie swojego przebudzenia. W szkole rodzinnej przestrzega się rytmu kalendarza słonecznego. Mianowicie, szkoła rozpoczyna swoje prace tuż po Bożym Narodzeniu, nawiązując do procesów w naturze w czasie przebudzenia, a kończy w listopadzie w dzień św. Marcina, kiedy ocenia się wartość zdobytej wiedzy, umiejętności i rozwoju moralnego w ostatnim roku. Przestrzega się tzw. savaites (tygodni składających się z 9 dni: poniedziałku, wtorku, środy, czwartku, piątku, soboty, siódmego dnia, połowy fiesty i fiesty).

W szkole rodzinnej nie ma okresów nauczania i egzaminów. Za to nadaje się tutaj znaczenie poczuciu własnej wartości. Uczniowie oceniają bowiem siebie i innych.

Projekt ogrodu na farmie rodzinnejAutor zdjęcia: Daina Saktiņa

120

• Najpierw uwolnij dziecko od własności prywatnej. Potem przekazuj mu wiedzę. To będzie jego edukacja. • Najpierw chroń dziecko przed złem. Potem przekazuj mu wiedzę. To będzie jego edukacja. • Najpierw ogranicz zazdrość w dziecku. Zwróć jego uwagę na wiedzę, a potem wyostrzyj tę uwagę. To będzie jego edukacja. • Najpierw ukształtuj tożsamość dziecka. Potem zasiej w nim wiedzę. To będzie jego wiedza. • Najpierw wychowuj dziecko. Potem ucz je. To będzie jego edukacja.

Obecnie założyciele szkoły ekologicznej zastanawiają się, jak przyciągnąć do szkoły więcej rodziców oraz jak szerzyć tę ideę szerszemu gronu.

Alvis Zukovskis – łotewska społeczność Piebalga, członek stowarzyszenia „Rozwój JP”

Dalsza lektura:· Strona internetowa szkoły: http://www.philos.lv/Gimenes_skola.htmlNa temat koncepcji szkoły rodzinnej: · http://www.familiesinschools.org/about-us/mission-history/· http://www.syvfamilyschool.org/Welcome.htmlNa temat edukacji humanitarnej:· Амонашвили Ш.А. , 2010. „Как любить детей (опыт самоанализа)”. Донецк: Изд-во «Ноулидж»)· http://www.syvfamilyschool.org/Welcome.html

RADY DLA EKOWIOSEK WCHODZĄCYCH W ETAP WSPÓLNEJ INWENCJI TWÓRCZEJ

(na podstawie doświadczeń ekowiosek z regionu Morza Bałtyckiego)

• Wykorzystaj proces nauczania jako możliwość uczenia samego siebie.• Ucz się o modelach sieciowania nowej generecji i stosuj je w praktyce.• Wykorzystuj wszystkie możliwości współpracy z organizacjami politycznymi, rządowymi,

biznesowymi i non-profit, aby szerzyć idee ruchu ekowioskowego w społeczeństwie. • Jeśli Twoja ekowioska lub eko-projekt mają do zaoferowania szerszemu gronu wartościowe

idee, usługi lub produkty, przystąp do międzynarodowej sieci wirtualnej – Ecovillage Road. Więcej informacji na ten temat znajdziesz na stronie internetowej: http://www.ecovillageroad.eu .

121

PODZIĘKOWANIEZespół odpowiedzialny za projekt “Ekowioski dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich”

w ramach programu Region Morza Bałtyckiego (2007-2013) składa serdeczne podziękowania Unii Europejskiej za umożliwienie implementacji tego projektu, szerzenia idei i przekazania rezultatów szerokiej grupie odbiorców. Celem projektu było wspieranie ekowiosek jako bardziej zrównoważonego stylu życia na obszarach wiejskich Regionu Morza Bałtyckiego. Projekt był realizowany przez partnerów z Litwy (Partner Wiodący), Finlandii, Łotwy, Polski i Szwecji oraz partnerów stowarzyszonych z Białorusi, Finlandii, Niemiec, Rosji i Szwecji. Czas trwania projektu obejmował okres od 2010 do 2013 roku.

Głównymi rezultatami projektu są trzy podręczniki przygotowane w oparciu o studia przypadków z ekowiosek, zlokalizowanych głównie w Regionie Morza Bałtyckiego. Jeden z podręczników „Życie w harmonii: inspirujące opowieści z ekowiosek” podaje wskazówki dotyczące tworzenia i zarządzania ekowioskami , opisując ich społeczne aspekty funkcjonowania. Pozostałe dwa podręczniki: „ Inspirujące opowieści z ekowiosek: doświadczenia w obszarze technologii i praktyki ekologicznej” oraz “Przedsiębiorczy mieszkaniec ekowioski: osiągnięcia w rozwoju społecznym poprzez zieloną innowacyjność” skupiają się na praktykach ekoosad i technologiach przyjaznych dla środowiska, jak również na ekologicznych biznesowych studiach przypadków, praktykowanych w społecznościach ekowioskowych. Pozostałe kluczowe rezultaty projektu to: narzędzie online do oceny zrównoważonego rozwoju społeczno- gospodarczego (patrz: www.balticecovillages.eu./ecovillage-sustainability-self-evaluation-test); sieć wirtualna “Ecovillage road” dla Regionu Morza Bałtyckiego (patrz: www.ecovillageroad.eu/) oraz rekomendacje dla decydentów dotyczące rozwoju ekowiosek.

Wiele osób miało swój nieoceniony wkład podczas procesu tworzenia w/w podręczników. O wartości projektu stanowi jego rozległy i zróżnicowany zasób wiedzy ekologicznej, zebrany dzięki zaangażowaniu naukowców, badaczy, międzynarodowych sieci ekowiosek oraz samych mieszkańców ekowiosek. Jako redaktorzy niniejszego podręcznika chcemy wyrazić naszą wdzięczność dla wszystkich mieszkańców ekowiosek oraz ekspertów, którzy dzielili się swoimi doświadczeniami na temat technologii i praktyk ekologicznych jako autorzy opowiadań, rozmówcy i informatorzy. Dziękujemy również autorom studiów przypadków krajów partnerskich projektu, którzy mieli swój duży wkład w tworzeniu tego podręcznika.

Wyłączna odpowiedzialność za treść studiów przypadków i wszelkich materiałów ujętych w publikacji leży po stronie ich autorów i odzwierciedla ich doświadczenia oraz opinie. Pomimo faktu, że zawarte publikacje w niniejszym podręczniku są uważane przez ich autorów za rzetelne, nie możemy zagwarantować ich merytorycznej trafności i kompletności.

Wyrażamy swoją wdzięczność Unii Europejskiej (Europejskiemu Funduszowi Rozwoju Regionalnego) za udzielone wsparcie finansowe projektu.

Mimo że projekt był w większości finansowany z Programu Regionu Morza Bałtyckiego 2007-2013, to cześć środków pochodziła również z innych źródeł, głównie w formie wkładu własnego poszczególnych partnerów projektu, za co również składamy im szczere podziękowania.

Życzymy wszystkim naszym czytelnikom miłej lektury! Więcej informacji na temat projektu można znaleźć na stronie internetowej: www.balticecovillages.eu.

Wilno, 02.09.2013

Zespół projektu

122

Partner wiodący

Litewski Instytut Gospodarki Rolnej, www.laei.lt

Partnerzy projektu

MTT Badania Rolno-Spożywcze Finlandia, www.mtt.fi

Łotewski Państwowy Instytut Gospodarki Rolnej, www.lvaei.lv

Społeczność Spółdzielcza Suderbyn, www.suderbyn.se

Zachodniopomorska Szkoła Biznesu, www.zpsb.szczecin.pl

Partnerzy stowarzyszeni

www.zegg.de

www.gen-europe.org

www.ecohome-ngo.by

www.ekobyar.se

www.cisr.ru

www.ftacademy.ru

www.slu.se

www.permaculture.se

www.cbss.org

BEN (Baltic Ecovillage network)

GEN-FINLAND(www.rihmasto.fi/skey)

www.balticecovillages.eu www.ecovillageroad.eu

Part-financed by the European Union (ERDF)

Życie w harmonii: inspirujące opowieści z ekowiosek. Editor: Dalia Vidickienė. Wilno: BMK leidykla, 2013. – 124 strony.

ISBN 978-609-8080-39-1

W dzisiejszych czasach coraz więcej osób zaczyna myśleć o tworzeniu stylu życia, który nie zaburza ich harmonii z Ziemią oraz z innymi ludźmi. Ruch ekowioskowy dostarcza wiele informacji na pytania, które pojawiają się w tym zakresie. Podręcznik prezentuje najciekawsze i najbardziej skuteczne praktyki stosowane w ramach ruchu ekowioskowego w Europie, a w szczególności w regionie Morza Bałtyckiego. Podczas lektury podręcznika poczujesz, że uczestniczysz w wirtualnej podróży po europejskim szlaku ekowiosek. Poznasz kolejne etapy cyklu życia ekowiosek: powstanie wizji oraz wstępne założenie ekowioski; zasiedlanie oraz pierwsze lata funkcjonowania w nowej społeczności; zmiany rozwojowe i zarządzanie nimi oraz obraz ekowioski, która staje się swoistym centrum, aktywnie popularyzującym wiedzę o ruchu ekowiosek. Jeśli szukasz konkretnych rozwiązań, potraktuj poszczególne rozdziały podręcznika jak klocki Lego: przeczytaj paragrafy obejmujące poszczególne tematy, które cię interesują i wybierz rozwiązania najlepiej dopasowane do Twoich potrzeb i wartości.

Druk: BMK Leidykla, J. Jasinskio 16, 03163 Wilnoinfo@bmkleidykla.lt, www.bmkleidykla.lt

•YCIE W HARMONII INSPIRUJ•CE OPOWIE•CI Z EKOWIOSEK

L•YC

IE W

HA

RM

ON

II IN

SPIR

UJ•

CE

OP

OW

IE•C

I Z E

KO

WIO

SEK