1

PARAZYTOLOGIA WYKADY 2009/2010

CHOROBY PASOYTNICZE PTAKW Zenon Sotysiak

By M.

2

Histomonoza, czyli czarna gwka (Histomonosis s. enterohepatitis infectiosa s. typhlohepatitis infectiosa) Przyczyn choroby, gwnie indykw, jest Histomonas meleagridis, pierwotniak nalecy do rodziny Monocercomonadidae.

Wystpowanie Pasoyt kosmopolityczny. W Polsce notowany u indykw i kur.

ywiciel Gwnie indyki, rzadziej kury, perliczki, pawic, baanty, kuropatwy i przepirki.

Umiejscowienie Jelita lepe i wtroba.

Biologia pasoyta Rozmnaa si przez podwjny podzia. Nie tworzy cyst. Zaraanie ptakw nastpuje gwnie przez jaja nicieni Heterakis gallinarum (pasoyta jelit lepych wielu gatunkw ptakw domowych i dzikich), w ktrych znajduj sic omawiane pierwotniaki Inwazja Histomonas meleagridit moe nastpi przez zanieczyszczon pierwotniakami karm. W przypadkach rwnoczesnej inwazji obu tych pasoytw (pierwotniakw i nicieni). Pierwotniaki po dostaniu si do jelita nicienia przenikaj do jego jamy ciaa i ukadu rozrodczego, w ktrym si namnaaj, a nastpnie wnikaj do formujcych si jaj nicienia Na tej podstawie oparto sugestie traktujce nicienia Heterakis gallinarum jako ywiciela poredniego Histomonas meleagridis

Obraz kliniczny Histomonoza jest choroba przede wszystkim indykw, cechujc si zapaleniem jelit lepych i wtroby. Wystpowa moe u ptakw w rnym wieku Przebieg ostry u indyczt w wieku od 4 tygodni do 4 miesicy. Po okresie inkubacji, trwajcym 1-2 tygodnie, ptaki trac apetyt, staj si osowiae, ptaki s mao ruchliwe, osabione, stoj z opuszczon gow, skrzydami i ogonem. Docza si biegunka z charakterystycznymi zielonkawootymi (koloru siarki) odchodami. Do czsto grzebie i korale zmieniaj barw, t.j. staj si blade lub ciemnosine, a nawet prawie czarne zabarwienie (w wyniku sinicy na skutek zaburze w kreniu) i std te wywodzi si nazwa choroby -czarna gwka" (ang. blackhead).

Zmiany anatomopatologiczne Dotycz one gwnie jelit lepych i wtroby W pocztkowym okresie choroby zmiany wystpuj tyko w jednym lub obu jelitach lepych w postaci maych owrzodze, w ktrych stwierdzi mona pierwotniaki. Z czasem owrzodzenia powikszaj si i obejmuj coraz wiksze obszary bony luzowej Pokrywaj si dyfteroidalnym nalotem, ktry nawarstwiajc si tworzy serowate, suche, to zabarwione masy, wypeniajce cakowicie, wiato jelita lepego Poza tym stwierdza si znaczne powikszenie jednego lub obydwu

jelit lepych oraz zgrubienie ich cian. Niekiedy sigajce w gb cian jelit owrzodzenie doprowadzi mog do ich przebicia i zapalenia otrzewnej. W wtrobie stwierdza si charakterystyczne zmiany, powstae pod wpywem pierwotniakw, ktre przedostay si ukadem wrotnym z jelit lepych. Liczne, due (ponad 10 mm red) ogniska martwicowe, szarawo-t zabarwione, ostro odgraniczone od zdrowej tk wtrobowej Ogniska - o wklnitym dnie, sigaj gboko w misz narzdu. Niekiedy stwierdza si ogniska martwicze w nerkach i pucach

Rozpoznawanie Wykrycie pasoyta w treci lub zeskrobinach bony luzowej jelit lepych lub te w preparatach odciskowych z wtroby (bezporednio po umierceniu ptaka). Badany materia jest ogldany po podgrzaniu z pynem fizjologicznym do okoo 40*C w celu stwierdzenia ruchu pierwotniakw) stanowi, szczeglnie w przypadkach wtpliwych, potwierdzenie diagnozy. Mona poszukiwa pasoytw w preparatach barwionych (met Giemsy), wykonanych z pobranego materiau.

Leczenia histomonozy indykw 1. Pochodne aminonitrotiazolu, np.: 2-amino-5n-nitrotiazol (Enheptin-Cyanamid, Entramin) (podawany w wodzie lub karmie leczniczo w iloci 0,3% przez tydzie, a przez nastpny w iloci 0,15%; zapobieg w iloci 0,015% przez cay okres zagroenia). 2. Preparaty arsenowe stosowane zapobiegawczo przez cay okres zagroenia, np.: - kwas p-ureidobenzoarsenowy (Carb-O-Sep.- Whitmayer) w iloci 0,09% jako domieszka do kamy. - kwas 4-nitrofenyloarsenowy (Histostat) (podawany w karmie w iloci 0,020,025%). 3. Pochodne nitroimidazolu, np.: - Dimetridazol (Emtryl-Specja) podawany w karmie lub wodzie leczniczo w iloci 0,02- 0,04% przez 4-7 dni, zapobiegawczo w iloci 0.01-0,013% w wodzie i 0,015% w karmie przez cay okres zagroenia; - Ipronidazol (Ipropan) podawany w karmie lub wodzie leczniczo w iloci 0,00625% przez 4-7 dni

3

Z krajowych preparatw, pochodnych nitroimidazolu i aminonitrotiazolu wymieni naley: -Metronidazol (Avimetronid-Polfa) - (zalecany leczniczo w iloci 0,065% w wodzie i 0,13-0,15% w karmie przez 10 dni, zapobiegawczo w iloci 0,02% w wodzie i 0,05% w karmie przez cay okres zagroenia), - Aminitrozol (Avionizol-Polfa) zalecany leczniczo w iloci 0,03% w wodzie i 0,065% w karmie przez 10 dni, zapobiegawczo w iloci 0,015% w wodzie i 0,025% w karmie W stadach leczonych, w ktrych wystpuje rwnoczesna inwazja nicieni Heterakis gallinarum istnieje konieczno odrobaczania stada bezporednio po zakoczonym leczeniu, po czym zaleca si powrt do lekw przeciw histomonadozie, np. Metronidazolu w dawkach profilaktycznych

Trichomonoza gobi Trichomonas gallinae Wystpowanie. Pasoyty kosmopolityczne. W Polsce pospolite.

ywiciel. Gobic, indyki, rzadziej kury i inne kurowate oraz ptaki dzikie.

Umiejscowienie Bona staowa jamy dzioba, przeyku i wola; takie okolica steku (u modych gobi) oraz narzdy wewntrzne.

Cykl rozwojowy Trichomonas gallinae namnaa si bezpciowo przez podzia.

Inwazjologia Trichomonoza gobi jest typow inwazj gniazdow, na ktre zapadaj mode ptaki Zaraenie nastpuje bezporednio od rodzicw - nosicieli rzsistka, w czasie karmienia mleczkiem z wola.

Zmiany patologiczne Rzsistki bytujce na bonach luzowych jamy dzioba, przeyku i wola powoduj stany zapalne prowadzce do powstania guzkowatych to zabarwionych ognisk martwiczych. Wytrcanie si wknikowych nalotw moe obejmowa bon luzow przeyku, wola, a niekiedy nawet tchawic.

Tetratrichomonoza kur i indykw (tetratrichomonas gallinarum) Wiciowce ksztatu owalnego, dugoci 7-15 u. Cztery wolne wici s skierowane ku przodowi, pita wi biegnie ku tyowi.

Wystpowanie Pasoyty kosmopolityczne. W Polsce stwierdzane.

ywiciel indyki, kury

Umiejscowienie Jelito lepe, take wtroba

Cykl rozwojowy Rozmnaa sic bezpciowo przez podzia.

Inwazjologia Zaraenie nastpuje drog pokarmow

Obraz kliniczny i zmiany patologiczne Pierwszym objawem jest biegunka (odchody jasno-te, pieniste). Rzsistki powoduj stany zapalne nieytowe lub dyfteroidalno-wrzodziejce bony luzowej jelit lepych. W wtrobach stwierdza si ogniska martwicze.

Tetratrichomonoza gsi i kaczek - Tetratrichomonas anseris et anatis Wiciowce ksztatu owalnego, dugoci 6-9u Cztery wolne wici s skierowane ku przodowi odchodz parami z 2 blefaroplastw Bona falujca na caej dugoci komrki. Wi sterowa, wystaje poza komrk.

Wystpowanie Pasoyty kosmopolityczne, w Polsce stwierdzane

ywiciel- dla: Tetratrichomonas anseris - g Tetratrichomonas anatis - kaczka

4

Umiejscowienie jelito lepe

Cykl rozwojowy Rozmnaa si bezpciowo przez podzia

Inwazjologia Zaraenie nastpuje drog per os, a take drog pciow podczas kopulacji.

Zmiany patologiczna Rzsistki powoduj stany zapalne bony luzowej jelit lepych, prowadzce do zgrubienia, owrzodze i ognisk martwicowych

Kokcydioza ptakw - Hexamita meleagridis A Eimeria maxima B E. Tenella C E. Prarcox D E. acervullina

Schemat jelita kurczcia wskazujcy lokalizacj i typy uszkodze spowodowanych przez rne gatunki Eimeria A E. tenettai B E. mitis; C E. acervulina; D E. maxima; E E. necatrix.

Schemat wskazujcy umiejscowienie w nabonku jelita kurczt gatunkw Eimeria oraz odczyn nabonka na inwazj pasoytw A E. acervulina umiejscowiona w grnej cz komrek nabonka B E. mitis umiejscowiona bezporednio przed jdrami komrek nabonka, a niekiedy poniej jder C E. maxima schizonty umiejscowione bezporednio w okolicy jder podczas gdy gamotny migruj przez nabonek D E. tenella w gruczoach jelit lepych przy czym pierwsza schizogonia ma miejsce w okolicy jder a druga w podstawowej cz komrek, trzecia schizogoniea i gamogonia ma miejsce poza jdrami

5

Kokcydioza jelit lepych Eimeria tenella Cykl bezpciowy - schizogonia Rozwj bezpciowy odbywa si trzykrotnie, dajc trzy pokolenia schizontw i merozoitw Uwolnione z oocyst sporozoity wnikaj do komrek nabonka i dojrzewaj w schizonty I generacji. Z nich po 2-3 dniach 900 merozoitw. Merozoity wnikaj do komrek nabonka tworz schizonty II generacji. Cykl pciowy - gamogonia 6 dnia inwazji rozpoczyna si gamogonia Zygota powstajca po zapodnieniu makrogamety przez mikrogamet i staje si oocyst. Sporulacja W rodowisku zewntrznym oocysty staj si inwazyjne po odbyciu sporulacji w cigu 24-28 godzin.

Kokcydioza jelit cienkich Eimeria necatrix Pierwsza i druga schizogonia w nabonku rodkowego odcinka jelita cienkiego Merozoity drugiego pokolenia wnikaj do komrek nabonka j lepych dajc III generacje schizontw. Gamogonia w j lepych

Eimeria maxima Wystpuje trzykrotna schizogonia w rodkowym odcinku jelita cienkiego Chorobotwrcza gwnie gametogonia

Eimeria acervulina Rozwj w komrkach przedniego odcinka jelit cienkich. Schizogonia odbywa si czterokrotnie. Chorobotwrczo niewielka.

Eimeria mivati Schizogonia odbywa si czterokrotnie Pierwsza i druga schizogonia nastpuj w komrkach nabonka przedniego odcinka jelit cienkich, a 3 i 4 w caym jelicie cienkim.

Kokcydioza jelita prostego i steku Eimena brunetti Schizogonia odbywa si trzykrotnie. Pierwsza schizogonia w nabonku rodkowego odcinka jelit cienkich. Druga i trzecia w tylnym odcinku jelita cienkiego tj. u ujcia jelit lepych i w jelicie prostym.

Chorobotwrczo kokcydii 1. Uszkadzaj mechanicznie jelita 2. Upoledzenie funkcji jelita A/ ograniczenie absorpcji skadnikw pokarmowych (L-histydyny, D-glukozy, pynw) B/ osabienie aktywnoci enzymw. C/ zmian przepuszczalnoci bony luzowej (utrata biaek - hipoproteinemia) 3. Dziaanie toksyczne (obecno toksyn w wycigach kokcydiw).

Przebieg kliniczny Posta ostra Eimeria tenella i E. necatrix Biegunka z krwi. Ubytek krwi do 10%. miertelno od 50-100%, szczeglnie u ptakw 3-5 tyg.

Posta przewleka Eimeria aceervulina, E. mivati, E. maxima Biegunka bez domieszki krwi Upadki ptakw sporadyczne

Odporno przeciwko kokcydiozowa II generacja schizontw. Gamogonia ma niewielki wpyw immunogenny. Wyszy stopie odpornoci kurczt uzyskujemy po tym samym intensywnym zaraeniu Eimeria maxima ni Eimeria necatrix. Wysza odporno u ptakw powstaje w przypadku zaraenia kur wysokimi dawkami oocyst Eimeria tenella i jest ona skorelowana z liczb kolejnych zarae. Kilkakrotne podanie stopniowo wzrastajcych dawek wywouje pen odporno u dowiadczalnych kurczt Podobnie odbywa si nabywanie odpornoci w warunkach naturalnych.

6

Zwalczanie kokcydiozy Obecnie w zwalczaniu kokcydiozy (zarwno w leczeniu i zapobieganiu) stosuje si zwizki chemiczne dziaajce kokcydiostatycznie tzn hamujce rozwj kokcydiw gwnie w fazie rozwoju bezpciowego. Wymagania dla lekw przeciw kokcydiozowych 1. Szerokie spektrum dziaania (na wiele gatunkw kokcydii). 2. Maa toksyczno umoliwiajca dugotrwae stosowanie 3. Dziaanie na pniejsze fazy rozwoju bezpciowego (poczwszy od II schizogoni) 4. Nie wytwarzanie lekoopornoci kokcydiw

Zwalczanie Wybierajc lek naley uwzgldni czynniki: 1. wiek leczonych ptakw 2. wykorzystanie produkcyjne ptakw. 3. sposb podawania preparatu (z karm, wod). 4. okres karencji. 5. dziaanie profilaktyczne czy lecznicze preparatu

Zwalczanie kokcydiozy kur - Sulfochloropirazyna - Sulfadimetoksyna z hydroksydimetylopirydyn - Sulfochinoksalina lub sulfachinoksalina z amprolium - Amprolium lub amproplium z etopabatem, amprolium z sulfachinoksalin - toltrazuril

Zapobieganie - Chemioprofilaktyka - Polega na podawaniu z karm kokcydiostatykw, przez cay okres chowu lub w okresach szczeglnego zagroenia uwzgldniajc okres karencji preparatw. - Najczciej stosowanymi kokcydiostatykami s: amprolium, amprolium z etopabatem. monenzyna, narazyna, robenidyna, salinomycyna, sulfachinoksalina z amprolium. Program cigy podawanie jednego, okrelonego kokcydiostatyku przez cay okres chowu z zachowaniem okresu karencji. Program wahadowy polega na stosowaniu w paszach dwch rnych kokcydiostatykw. Pierwszy na pocztku okresu chowu. Drugi na kocu. Uwzgldniajc okres karencji. Program rotacyjny polega na zmianie kokcydiostatyku w danej hodowli co kwarta, lub 2-3 cykle produkcyjne, a nawet co 2-3 lata. Celem jest opnienie powstawania szczepw lekoopornych.

Zapobieganie, immunoprofilaktyka 1. Coccivac - Zawiera ywe zjadliwe oocysty Eimeria spp 2. lmmucox. - Seria szczepionek przeznaczonych dla kurczt brojlerw. 3. Poracox np Parqcox-5. - Szczepionka przeznaczona dla brojlerw. 4. Livacox. - Seria szczepionek dla ptakw w rnym wieku zawierajcych ywe oocysty atenuwanych szczepw Eimeria spp. 5. Nobilis Cox ATM - Zawiera oocysty E. acervulina, E. maxima i E. tenella. 6. Eimeriavax. - Szczepionka zawiera szczepy: E. brunetti i E necatrix 7. Viracox 500. - Szczepionka podawana w wodzie do picia w pierwszych 5 dniach ycia pisklt. Zawiera szczepy: E. acervulina, E.maxima, E. Precox, E tenella 8. CoxAbic. - Zawiera antygeny gametocytw E. maxima. Podawana w iniekcji dominiowe, dwukrotnie w wieku 12-16 tyg oraz 18-20 tyg (odstp 4 tyg).

Kokcydioza indykw - Eimeria adenoides - Eimeria dispersa - Eimeria gellopavonis - Eimeria meleagridis - Eimeria meleagrimitis - Eimeria subrotunda

Kokcydioza gsi Kokcydioza jelit - Eimeria anseris - Eimeria nocens - Eimeria kotlani - Eimeria stigmosa Kokcydioza nabonka kanalikw nerkowych - Eimeria truncata

7

Kokcydioza kaczek Komrki nabonka jelit cienkich - Eimeria danailovi - Tyzzeria pemiciosa - Wenyonella philiplevinei

Plasmodium gallinaceum syn P. metataticum Schizogonia egzoerytrocytarna (pozakrwinkowa) u ptakw - Sporozoity, a nastpnie zewntrzerytrocytame meronty (kryptozoity) znajdowane s w makrofagach i fibroblastach skry w pobliu miejsca wniknicia. - Merozoity pierwszej generacji i drugiej generacji (egzoerytrocytarnej) dojrzewaj w cigu 72 godzin.

Schizogonia endoertrocytarna u ptakw - Faza erytrocytarna zaczyna si 7-10 dnia. Merozoity wnikaj do erytrocytw, ale rwnie do komrek endotelialnych i hemopoetycznych. - W erytrocytach rosn zaokrglaj si i przechodz w trofozoity. - Z trofozoitu po podziaach tworz si merozoity. - Po podziaach z merozoitw powstaj - prekursory komrek pciowych.

Sporogonia u komara Aedes spp - S to mikrogametocyty (przysze gamety mskie) i makrogametocyty (przysze gamety eskie). - Nie mog si one dzieli ani rozwija u ptakw. - Musz by pobrane z krwi przez samic komara Aedes spp. - W odku komara makrogametocyt eski uwolniony przez soki trawienne ze zrbu krwinki, przeksztaca w jedn gamet esk, a mikrogametocyt mski dzieli si na liczne mae podune i ruchliwe gamety mskie. - Po poczeniu si gamet powstaje zygota (ookineta). - Ruchliwa ookineta, przenika przez cian odka i usadawia si pod jego bon zewntrzn, gdzie przeksztaca si w oocyst. - Jdro oocysty dzieli si wiele razy i w ten sposb powstaj liczne sporozoity. - Dojrzaa oocysta pka uwalniajc sporozoity do jamy ciaa owada. - Waruj one czynnie do gruczow linowych komara, zbierajc si gwnie w gruczole rednim, i wraz ze lina w czasie pobierania krwi dostaj sic do organizmu ptaka. - Widliszek jest nosicielem zarodcw przez cae ycie.

Prostogonimoza u kur Rodzina Prosthogonimidae Rodzaj Prosthogonimus - Przywry pasoytujce w jajowodzie i. torbie Fabrycjusza u wielu gatunkw ptakw dzikich i domowych.

Rozwj przywr z rodzaju Prosthogonimus Wystpuje dwch ywicieli porednich - Pierwszym ywicielem s limaki sodkowodne (w przypadku P. cuneatus - limak Bithynia tentaculata). A/. Miracidia po opuszczeniu skorupki jajowej wnikaj do limakw i przeksztacaj sic w trzustko-wtrobie z pominiciem stadium redii w cerkarie po okoo 35 dniach. - Drugim ywicielem porednim s prowadzce wodny tryb ycia larwy rnych gat waek, gwnie z rodz Libellula i Cordulla. A/. Cerkarie przenikaj przez otwr gbowy lub odbyt do larw waek i po otorbieniu si w miniach odwoka przeksztacaj si w matecerkarie B/. Zaraanie ptakw nastpuje przez zjadanie larw a nawet dojrzaych waek, ktre podczas rosy porannej lub po deszczu s niezdolne do lotu. C/. Mode przywry po uwolnieniu si cyst wdruj przez przewd pokarmowy i stek, skd wnikaj do torby Fabrycjusza lub jajowodu gdzie dojrzewaj pciowo

Obraz kliniczny prostogonimozy kur - Mechaniczne i toksyczne dziaanie przywr wywouje stan zapalny jajowodu, co prowadzi do zaburze w formowaniu jaj, zmniejszenia, a nawet i zahamowania nienoci ptakw. Nasilenie procesu chorobowego zaley od intensywnoci inwazji. - U kur w przebiegu prostogonimozy wywoanej dua iloci przywr rozrnia si trzy okresy. - W pierwszym pozornie zdrowe ptaki skadaj jaja w cieczaych skorupkach wapniowych lub pozbawione skorupek, a otoczone tylko mikk bon. - W okresie drugim ptaki staj si osowiae, trac apetyt i lej jaja" ze steku wypywa gsta mieszanina biaka, soli wapnia kau. - W okresie trzecim proces zapalny z jajowodu rozszerza si czsto na jam ciaa, co prowadzi do nasilania objaww oglnych i wzrostu temperatury ciaa. - U chorych ptakw stwierdza si cakowit utrat apetytu, zwikszone pragnienie, biegunk, utrudnione poruszanie si oraz bolesno powok brzusznych. - Niekiedy dochodzi do wynicowania steku. Takie przypadki po kilku dniach kocz si mierci

8

Leczenie prostogonimozy Zalecany przez 3 kolejne dni per os lub domieszk do karmy: - Prazikwantel 5-10mg/kg mc - Mebendazol 10-50 mg/kg mc - Albendazol, febendazol, flubendazol 5 mg/kg mc Zapobieganie - Nie wypuszczanie ptakw w poblie zbiornikw wodnych, szczeglnie w okresie rjki waek (maj, czerwiec) oraz po deszczach i po rosie kiedy zmoknite waki nie s zdolne do lotu i mog by zjadane przez ptaki.

Trematodozy jelit ptakw Rodzina Echinostomatidae - Przywry z rodziny Echinostomatidae maj wyduony ksztat, dugo od kilku do j kilkunastu milimetrw. - Cechuj si obecnoci nerkowatego ksztatu konierzyka zaopatrzonego w kolce, ktry otacza od strony grzbietowej przyssawk gbow.

Gatunek Echinostoma revolutum Pasoytuje w jelitach lepych i prostnicy kaczek, gsi, kurowatych i wielu innych gatunkw ptakw W Polsce stwierdzana u kur, indykw, kaczek domowych i dzikich

Gatunek Echinoparyphium recervatum Pasoytuje w jelicie cienkim kur, kaczek i wielu dzikich ptakw wodnych. W Polsce stwierdzana u kur i dzikich kaczek.

Gatunek Hypodereum conoideum Pasoytuje w jelicie cienkim kaczek, gsi i kurowatych. W Polsce wystpuje u kur i dzikich kaczek.

Rozwj przywr z rodziny Echinostomatidae Rozwj tych gatunkw przywr przebiega z udziaem dwch ywicieli porednich. - Pierwszym s sodkowodne limaki z rodzajw Limnaea, Planorbis, Helisoma. Viviparus i Valvata, w ktrych rozwijaj si cerkarie. - Drugim ywicielem porednim (w ktrym po wnikniciu cerkarii rozwijaj si one w metacerkarie) s zwykle te same gatunki limakw, a niekiedy take kijanki i aby.

Rodzina: Notocotylidae - Notocotylus attenuatus A - posta dojrzale. B - jajo z filamentami 1 - przyssawka gbowa, 2 przeyk, 3 - jelito, 4 - zatoka pciowa, 5 - metraterm, 6 - torebka cirrusa, 7 - gruczoy skrne, 8 - ptle macicy, 9 tniki, 11 - jdra. 12 - filamenty jaja

- Pasoytuje w jelitach lepych i prostnicy kurowatych. kaczek, gsi i dzikich ptakw wodnych - Przywry mae, dugoci 2-5 mm. - Wzdu brzusznej powierzchni ciaa znajduj si trzy rzdy jednokomrkowych gruczow - ywicielem porednim s sodkowodne limaki z rodzajw Planorbis, Limnaea, Bulinus i in. Cerkarie opuszczaj limaka i incystuj si na jego skorupce, rolinach wodnych lub w wodzie.

Rodzina: Psilostomatidae Psilotrema oligoon - Pasoytuje w jelicie cienkim kaczek, gsi i innych gatunkw ptakw wodnych. - W Polsce stwierdzona u gsi. - Przywry bardzo mae, dugoci do 1 mm, o zwonych obu kocach ciaa. Otwr pciowy znajduje si w pobliu gardzieli. - ywicielem porednim jest limak sodkowodny - Bithynia tentaculata. Cerkarie, otorbiaj si na rolinach wodnych.

9

Rodzina: Strigeidae Apatemon gracilis i Cotylurus cornutus - Pasoytuj w jelicie, gwnie kaczek, rzadziej gsi i niekiedy u gobi. Oba gatunki stwierdzone w Polsce u dzikich kaczek. - cz przednia - yeczkowata lub kielichowata z dwiema przyssawkami - peni rol narzdu czepnego; - w cylindrycznej czci tylnej znajduj si narzdy rozrodcze, - Wielko ich waha sic w granicach 1-3 mm.

Biologia pasoyta - W rozwoju przywr z rodziny Strigeldae bierze udzia dwch ywicieli porednich. - Pierwszym, w ktrym rozwijaj si cerkarie, s limaki z rodzajw Limnaea, Stagnicola. Planorbis i Viviparus. - Drugim ywicielem, w ktrym tworz sic metacerkarie, mog by te same gatunki limakw i niektre gatunki pijawek. - Niebezpieczestwo enzootii trematodozy jelitowej ptakw istnieje zwykle w okolicach, w ktrych znajduj sio zbiorniki wodne

Obraz kliniczny inwazji - Trematodoza jelitowa ma zwykle charakter enzootii przebiegajcej w przypadkach intensywniejszej inwazji z duymi stratami, szczeglnie ptakw modych. - W tych przypadkach stwierdz, si utrat apetytu, biegunk (niekiedy ka ma domieszk krwi), wychudzenie, niedokrwisto zahamowanie rozwoju. - W notokotylozie u gslt 2-3 miesicznych (Notocotylus attenuatus) obserwowa mona drgawki epileploidalne, niedowad ng oraz obrzk lewego stawu kolanowego. - Psilotrema oligoon powoduje wysok miertelno (70100%) wrd gsit l-3-miesicznych.

Zmiany anatomopatologiczne - 1. Oglne wyniszczenie - 2.Stan zapalny nieytowego bony luzowej jelit - stan zapalny krwotoczny, - dyfteroidalno-wrzodziejacy

Leczenie trematodoz jelitowych 1. Oxyclozanid (Zanil ICI, Biowet) w dawkach 30 mg/kg mc, wykazuje 100% skutecznoci w zwalczaniu notokotylozy kaczt 2. Niklozamid (Yoroesan-Bayer) w dawkach 60 mg dla ptaka; jest w 100% skuteczny w przypadkach mieszanych inwazji tasiemcw i przywr z rodziny Echinostomatidae.

Typhlocoelium cymbium osta dorosa 1 - otwr gbowy 2 - gardziel, 3 jelito, 4 - otwory pciowe. 5 - torebka cirrusa, 6 - metraterm, 7 - ptle macicy jajami, 8 - tniki. 9 jajnik, 10 - ootyp z gruczoem Mehlisa. 11 jdra Przywra dugoci 6-11,5 mm, szerokoci 3-6 mm, pasoytuje w tchawicy i oskrzelach kaczek domowych i dzikich. ywicielem porednim, w ktrym powstaj i otorbiaj sic cerkarie, s limaki z rodzajw Limnaea, Planorbis, Helisoma. - Pasoytujc w drogach oddechowych wywouj objawy dusznoci, a nawet zejcia miertelne na skutek uduszenia

Collyriclum faba - Przywry ksztatu krka, wielkoci okoo 5,5 mm, pozbawione przyssawki brzusznej, pasoytuj parami w cystach powstaych w tkance podskrnej brzucha kur. indykw i innych ptakw - Przypuszcza si, e pierwszymi ywicielami s limaki, drugimi prawdopodobnie owady, metacerkarie bowiem stwierdzono u waek. - Intensywna inwazja prowadzi moe do mierci wrd objaww postpujcego wyniszczenia.

Trichobilcharzia schidati - Przywry rozdzielnoplciowe (samiec dugoci okoo 4 mm, samica okoo 2 mm), pasoytuj parami w yach krezkowych i yle wrotnej kaczek domowych i dzikich oraz innych ptakw wodnych, - ywicielem porednim S limaki Limnaea stagnalis i Planorbis cereus. - Cerkarie opuszczaj limaka i czynnie wnikaj do ptakw przez skr. S uwaane za mao chorobotwrcze.

10

Tasiemczyca - cestodoza ptakw kurowatych - Tasiemczyca nie stanowi zagroenia w zamknitym chowie drobiu (brojlernie, tuczarnie), - Wycznie dla hodowli prowadzonej na wybiegach. - U kurowatych najczciej wystpuj tasiemce z nastpujcych rodzin: Rodzina Davaineidae, Dilepididae, Hymenolepididae.

Davainea proglottina - Kosmopolityczny pasoyt jelit cienkich kur. Stwierdzany rwnie w Polsce. Biologia pasoyta - Rol ywiciela poredniego penia rne gatunki ldowych limakw, gwnie z rodzaju Deroceras, w ktrym po okoo 3 tygodniach rozwija si inwazyjna larwa - cysticerkoid. - W jelicie kur tasiemiec dojrzewa w cigi 8-12 dni.

Raillietina cesticillus - Kosmopolityczny tasiemiec jelita cienkiego kur, indykw, baantw. W Polsce stwierdzany u kur i indykw. Biologia pasoyta - ywicielem porednim s liczne gatunki chrzszczy z rodzajw Anisotarsus, Amora, Harpalus i in. - Cysticerkoid rozwija si w chrzszczach w cigu 3-4 tygodni, - U ptakw tasiemce dojrzewaj po 2-3 tygodniach.

Raillietina echinobothrida Biologia pasoyta - ywicielem porednim tego tasiemca s mrwki z rodzajw Tetramorium i Pheidole. - okres prepatentny wynosi okoo 3 tygodni

Raillietina tetragona - Kosmopolityczny pasoyt jelita cienkiego kur, indykw, gobi. Biologia pasoyta. - ywicielem porednim s muchy i mrwki z rodzajw Tetramorium i Pheidole. - Okres prepatentny wynosi okoo 3 tygodni.

Rodzina Dilepididae Amoebotaenia cuneata s. A. sphenoides - Kosmopolityczny pasoyt jelita cienkiego kur, indykw, kuropatw W Polsce stwierdzony u kur Biologia pasoyta. - ywicielem porednim s ddownice z rodzajw Helodrilus, Pheretina, Octenodrilus, Allolobophora i in. - Cysticerkoid rozwija sic w cigu 14 dni. - W jelicie ptakw dojrzewa w cigu okoo 30 dni.

Choanotaenia infundibulum - Kosmopolityczny pasoyt jelita cienkiego kur, indykw, baantw, kuropatw, gobi i in. W Polsce stwierdzany u kur i indykw. Biologia pasoyta - ywicielem porednim jest mucha domowa, konik polny i wiele gatunkw chrzszczy z rodzajw Geotrupes, Aphodius. - Rozwj cysticerkoidu trwa w zalenoci od gatunku ywiciela poredniego i temperatury od 17 do 48 dni. - Okres prepatentny waha si w granicach 2-3 tygodni.

Rodzina Hymenolepididae Echinolepis carioca, syn. Hymenolepis carioca - Kosmopolityczny pasoyt jelita cienkiego kur oraz innych kurowatych W Polsce stwierdzany u indykw Biologia pasoyta - ywicielem porednim s kaoerne chrzszcze. - Okres prepatentny wynosi okoo 2 tygodni.

Wystpowanie tasiemczycy 1. Wystpowanie tasiemczycy u kurowatych jest uzalenione od: - sposobu chowu. - obecnoci ywicieli porednich, - odpowiednich warunkw rodowiskowych i glebowych niezbdnych do wystpowania tych ywicieli. 2. Na zaraenie zwykle naraone s ptaki przebywajce na wybiegach, chocia i w warunkach hodowli przemysowej (zamknitej), moe wystpi inwazja takich tasiemcw, jak Raillietina cesticillus i Choanotaenia infundibulum. 3. Jest to moliwe w przypadku pojawienia si erujcych na drobiowej paszy chrzszczy, ktre penie mog rwnie rol ywiciela poredniego tych tasiemcw.

11

Obraz kliniczny 1. Przebieg choroby i nasilenie objaww klinicznych zalez od intensywnoci inwazji, gatunku pasoyta i wieku ptakw. 2. Szczeglnie chorobotwrcze s tasiemce z rodziny Davaineidae. a najbardziej wraliwe s kurczta w wieku do 8 tygodni. 3. W przypadkach intensywnej inwazji (zwaszcza D. proglottina) stwierdza si posmutnienie, osabienie apetytu, biegunk, niedokrwisto i postpujce wychudzenie. 4. Niekiedy objawy ze strony orodkowego ukadu nerwowego, np. niedowad ng. 5. Inwazje innych gat powoduj zmniejszenie przyrostw wagowych, spadek nienoci i stopniowo postpujce wychudzenie.

Zmiany anatomopatologiczne - Wychudzenie, oznaki niedokrwistoci, zapalenie nieytowe jelit niekiedy z obecnoci wybroczyn w bonie luzowej. - W przypadku inwazji Raillietina echinobothrida w miejscu wniknicia skoleksw stwierdza si w bonie luzowej obecno guzkw, czsto widocznych od bony surowiczej jelita. - Guzki te mog zawiera gwki tasiemca, a z czasem ulegaj zserowaceniu lub zwapnieniu.

Rozpoznawanie 1. Poszukiwanie tasiemcw lub ich czonw w kale metod dekantacji. 2. Pewne rozpoznania umoliwia badanie sekcyjne na obecno tasiemcw. 3. Tre jelit oraz zeskrobiny bony luzowej naley bada makroskopowo i pod lup.

Zwalczanie Do leczenia zaleca si 1. Prazikwantel w dawce jednorazowej 5-10 mg/kg. 2. Flubendazol lub Mebendazol w dawce 60ppm 3. Niklozamid (Yomesan-Mansonil-Bayer. Savermin-Polfa) w dawkach 50200 mg/kg mc, podawany indywidualnie w zawiesinie wodnej na czczo lub (po dokadnym wymieszaniu) w porannej karmie; 4. Bithionol w dawkach 0,1 g/kg mc. podawany z wilgotn karm w cigu 2 dni.

Zapobieganie 1. Polega na uniemoliwianiu zaraania si ywicieli porednich przez biotermiczne odkaanie nawozu oraz zwalczanie ywicieli porednich w pomieszczeniach i rodowisku zewntrznym, np. owady (muchy, mrwki, chrzszcze), naley zwalcza insektycydami 2. Do zwalczania limakw zaleca si po uprzednim skoszeniu trawy, posypywania wybiegw wapnem palonym lub mieszanin siarczanu miedzi z kainitem w stosunku l:20. Po tym zabiegu drb mana wypuszcza po kilku dniach, najlepiej po deszczu

Tasiemczyca gsi i kaczek Z rodziny Hymenolepididae (hymenolepididoza) Drepanidotaenia lanceolata - Kosmopolityczny tasiemiec jelita cienkiego gwnie gsi, rzadziej kaczek domowych, poza tym wielu innych gatunkw ptakw wodnych, przypadkowo czowieka. W Polsce stwierdzany u gsi. - ywiciel poredni skorupiaki planktonowe z rodzaju Cyclops i Diaptomus. - W naszych warunkach rol ywicieli porednich odgrywaj Cyclops sternuus i Eucyclops serrulatus. - Okres prepatentny wynosi 15-19 dni.

Drepanidotaenia przewalskii Pasoyt jelita cienkiego gsi. Stwierdzany rwnie w Polsce.

Fimbriaria fasciolaris Tasiemiec kosmopolityczny jelita cienkim gwnie kaczek domowych i dzikich, bardzo rzadko gsi i kur. Stwierdzany w Polsce u kaczek, gsi i innych ptakw wodnych. Hymenolepis setigera Pasoyt jelita cienkiego g kaczek domowych i dzikich. Stwierdzany rwnie w Polsce u gsi.

Diorchis stefanskii Pasoyt jelita cienkiego kaczek domowych i dzikich oraz gsi

rdem hymenolepididozy s: 1. Zbiorniki wodne (jeziora, stawy z wyjtkiem rzek o wartkim prdzie), w ktrych yj ywiciele poredni - skorupiaki planktonowe 2. Rezerwuarem inwazji s zwykle dzikie ptaki wodne, bdce czysto bezobjawowymi nosicielami pasoytw. 3. Kaczki i gsi domowe, ktre ulegy zaraeniu staj si dodatkowym, szczeglnie niebezpiecznym rezerwuarem inwazji, rozsiewajc bowiem due iloci jaj przyczyniaj si do masowego zaraania planktonu postaciami inwazyjnymi.

12

Obraz kliniczny - U gsi najczciej wystpujcym i najbardziej chorobotwrczym tasiemcem jest Drepanidotaenia lanceotata. Mode gsi (w wieku od 2 tygodni do 5 miesicy) mog ulega masowej inwazji, ktra moe przebiega ze znaczn miertelnoci - Pocztkowo pojawia si biegunka utrata apetytu i wzmoone pragnienie. W miar trwania choroby dochodzi do zachamowania rozwoju i oglnego wyniszczenia - Ptaki staj si osowiale i odstaj od stada. - Niekiedy wystpuj objawy nerwowe w postaci utraty rwnowagi, przewracanie si, przyjmowanie nienaturalnej postawy, objawy te po 1-2min nagle ustpuj

Zmiany anatomopatologiczne 1. Oglne wyniszczenie, 2. Nieytowe, czasem 3. Krwotoczne zapalenie jelita cienkiego, 4. Zaczopowanie wiata jelit

Zapobieganie - Planowe odrobaczanie ptakw dorosych, bdcych czsto nosicielami pasoytw, chroni mode ptaki przed zaraeniem. - W przypadku wystpienia tasiemczycy w fermach gsi i kaczek; oprcz leczenia, naley izolowa ptaki od zbiornikw wodnych na okres roku, co zapobiega reinwazji, a rwnoczenie przyczynia si do oczyszczenia tych zbiornikw od postaci inwazyjnych.

Zwalczanie 1. Prazikwantel w dawce jednorazowej 5-10 mg/kg. 2. Mebendazol w dawce 120 ppm, przez 14 dni w karmie 3. Niklozamid (Yomesan-Mansonil-Bayer, Savermin-Polfa). Uwaga! Jest toksyczny dla gsi.

Heterakioza u kur (heterakiosis) Etiologia. Choroba wywoywana przez nicienie z rodziny Heterakidae u kur, indykw przez Heterakis gallinarum u gsi i kaczek przez Heterakis dispar

Wystpowanie - Pasoyt kosmopolityczny, - W Polsce pospolity.

Heterakis gallinarum Samice s wiksze

Morfologia - Samiec dugoci 7-13 mm. Ostro zakoczony tylny koniec ciaa , zaopatrzony jest w boczne skrzydeka ogonowe przedstekow przyssawk z chitynowym brzegiem oraz 12 brodawek ogonowych. - Samica dugoci 10-15 mm. Umiejscowienie jelito lepe.

Cykl rozwojowy - Cykl rozwojowy prosty. - Rozwj jaja do stadium inwazyjnego t.j larwy po pierwszej lince trwa 7-17 dni. - Larwy po zjedzeniu inwazyjnego jaja opuszczaj osonk jajow, przedostaj si do jelita lepego, wnikaj w fady bony luzowej, gdzie po odbyciu trzech linek dojrzewaj pciowo po okoo 4 tygodniach.

A przednia cz ciaa

B okolica gbowa od przodu

C tylny koniec samca od strony brzusznej

13

Glistnica u kur (ascaridosis) Etiologia. Ascaridia galli - glista kurza, nicienia z rodziny Ascarididae. Wystpowanie Nicienie kosmopolityczne.

ywiciel Kury, poza tym indyki, perliczki, baanty,

Umiejscowienie Jelito cienkie

Obraz kliniczny glistnicy kur - Ptaki maj zmniejszony apetyt, s osowiae, wystpuje niedokrwisto i biegunka. - Ptaki chudn, gorzej si rozwijaj i wykazuj wyrane zmniejszenie przyrostw wagowych. - Do czsto pojawia si mog objawy ze strony orodkowego ukadu nerwowego, np niedowad ng. miertelno kurczt w wieku do 1 miesica moe by znaczna - U ptakw starszych przebieg glistnicy jest zwyke przewleky, a u niosek obserwuje si zmniejszon nieno.

Zmiany anatomopatologiczne - W zalenoci od intensywnoci inwazji stwierdza si rnego stopnia stany zapalne (od .nieytowego do krwotocznego) bony luzowej jelita cienkiego - Czasami stwierdzi mona obecno glist w jajowodzie (a nawet w jaju), do ktrego zawdroway przez stek.

Rozpoznawanie - Polega na stwierdzeniu jaj w badaniach koproskopowych. - Rozpoznanie sekcyjne polega na stwierdzeniu glist w jelicie cienkim lub larw tych nicieni w zeskrobinach bony luzowej.

Zwalczanie 1. Zwizki piperazyny, np adipinian piepeiazyny (Antvermina Polfa), cytrynian piperazyny (Bioscaridina Biowet) stosowane w dawkach 0,25-0,50 g/kg mc podawania z karm lub te w 2% roztworach wodnych do picia przez 8 dni 2. Tetramizol (Nirverm ICI-Biowel. Crtann-Bayer) w dawce 40 mg/kg mc. 3. Cambendazol MSD w dawce 60 mg/kgmc. skuteczny rwnie na larwy IV stadium, 4. Fenbendazol (Panacur-Hoechst) 5. Mebendazol - Jansen Pharmaceutica podawane przez 3 kolejne dni w dawce 8mg/kg mc

Syngamoza u ptakw (syngamosis) Choroba wywoywana jest u kurowatych i gobi przez Syngamus trachea, nicienia z rodziny Syngamidae

Wystpowanie Pasoyt kosmopolityczny W Polsce stwierdzany u kurczt, baantw, kuropatw, wron i gawronw

Umiejscowienie Tchawica

14

Droga zaraenia Zaraenie ptakw nastpuje per os Z przewodu pokarmowego larwy wdruj drog krwionon przez wtrob do puc (u indyczt stwierdza si take czynn wdrwk przez jam ciaa do puc) W pucach liniej dwukrotnie (po 5 dniach s wielkoci 1-2mm) po czym osiedlaj si (okoo 7 dnia po zaraeniu) ostatecznie w tchawicy Okres prepatentny wynosi 16-20 dni Dugo ycia pasoyta wynosi 9 m-cy

Obraz kliniczny Syngamus trachea odywia si krwi, uszkadza mocn torebk gbow bon luzow tchawicy w miejscu przyczepu Obecno nicieni powoduje zwenie wiata tchawicy, ktre w przypadku intensywnego zaraenia moe by tak znaczne, e doprowadza do uduszenia Szczeglnie wraliwe s ptaki mode w wieku do miesica Bardzo wraliwe s indyki, gobie i ptaki kurowate wolno yjce Pocztkowo u chorych ptakw stwierdza si osowienie, nastroszenie pir, niech do ruchu i osabienie apetytu Wkrtce obserwuje si charakterystyczne ziewanie, tj. wyciganie szyi i szerokie otwieranie dzioba Charakterystyczne jest rwnie utrudnione oddychanie, wiszczcy kaszel, potrzsanie gow jakby w celu pozbycia si pasoytw W jamie dzioba moe pojawi si krwisty luz mier nastpuje w wyniku oglnego wyniszczenia lub uduszenia, a u modych ptakw moe by znaczna

Zmiany AP W tchawicy w miejscu przyczepu pasoyta bona luzowa wykazuje oznaki zapalenia z obecnoci wybroczyn lub guzkowatych zgrubie powstaych w wyniku przerostowego zapalenia b luzowej Niekiedy zrazikowe zapalenia puc wywoane jest obecnoci larw nicieni U sekcjonowanych ptakw stwierdza si oglne wyniszczenie

Rozpoznawanie Do przyyciowego rozpoznania syngamozy zaleca si u ptakw modych przewietlenie tchawicy mocnym wiatem. Metoda ta umoliwia wykrycie nicieni widocznych w postaci smugowatych tworw Zaleca si badanie kau lub wydzieliny dziobana obecno charakterystycznych jaj (z obecnoci guziczkowatych zgrubie na obu biegunach) Najpewniejsze rozpoznanie opiera si na badaniach sekcyjnych i stwierdzenie w tchawicy obecnoci krwistoczerwonych nicieni (nie potraktowa ich jako skrzepy krwi)

Zwalczanie Tiabendazol-MSD (Helmintasol-Biowet) podawany z karm w dawkach 0,8g/kg mc przez 4 kolejne dni; wykazuje 100% skuteczno Tetramizol (Nilyerm ICI-Biowet) w dawkach 3,6mg/kg mc podawany w wodzie przez 3 kolejne dni; jest skuteczny u indykw Fenbendazol (Panacur-Hoechst) w dawkach 5mg/kg mc podawany w karmie przez 3 kolejne dni; jest w 98,5% skuteczny; podwyszenie dawki do 20mg/kg mc wykazuje 100% skuteczno Mebendazol (Jansen Pharmaceutica) w dawkach 15-30mg/kg mc podawany w cigu 3 dni jest rwnie wysoce skuteczny Iwermektyna 200-300g/kg Lewamizol 30mg/kg Flubendazol 30-60ppm

Zapobieganie W okolicach, gdzie syngamoza wystpuje naley dokona: 1. Oddzielenia wybiegw dla poszczeglnych gatunkw ptakw 2. Krycie siatk wybiegw (w celu izolacji od ptakw wolno yjcych) i utrzymywanie wybiegw w stanie suchym (co zapobiega wystpowaniu ywicieli partenicznych) 3. Izolowanie pisklt w pomieszczeniach lub na osiatkowanych wybiegach przez pierwszych 6-8 tygodni (w celu uzyskania przez ptaki pewnego stopnia odpornoci). W zagroonych syngamoz fermach drobiu dobre wyniki w zapobieganiu uzyska mona przez podawanie profilaktycznych dawek lekw np.: - Tiabandazol w dawce 0,3g/kg mc przez 7 dni - Mebendazol jako domieszka do karmy w iloci 0,0064% (= 64ppm) dzia zapobiegawczo w fermach indykw Prby czynnego uodporniania ptakw przez podanie inaktywowanych promieniami Roentgena larw S. trachea zdaj si by zachcajce

15

Kapilariozy ptakw (Capillariosis) Chorob wywouj liczne mae, cienkie, wosowate nicienie z rodzaju Capillaria Pasoyty kosmopolityczne, stwierdzane u wielu gatunkw ptakw w Polsce

ywiciel ostateczny Capillaria annulata kury, indyki, gobie, take inne gat Capillaria anatis g, kaczka, te inne gat kurowatych Capillaria bursata kury, indyki i inne gat kurowatych Capillaria caudinflata kury, indyki, inne gat kurowatych, gobie i ptaki wodne Capillaria contorta gsi, kaczki, inne gat wodne, gobie Capillaria obsignata kury, indyki, inne gat kurowate, gobie i ptaki wodne

ywiciel poredni Ddownice C. annulata, C. bursata, C. caudinflata

Umiejscowienie C. annulata, C. contorta przeyk i wole C. anatis j. lepe, rzadziej cienkie C. bursata, C. caudinflata i C. obsignata j. cienkie

Objawy kliniczne Choroba przebiega zwykle bezobjawowo U ptakw modych obserwuje si niedokrwisto, zahamowanie rozwoju i osabienie miertelno wskutek oglnego wyniszczenia moe by znaczna Przy dominacji nicieni lokalizujcych si w okrelonym odcinku przewodu pokarmowego rozrnia si dwie postacie kapizariozy 1. Inwazyjn grnych odcinkw przewodu pokarmowego kapilarioza jamy dzioba, przeyku i wola (C. annulata i C. contorta) mog pojawi si trudnoci w poykaniu, a nawet duszno 2. Obecno nicieni w przewodzie pokarmowym kapilarioza jelit (C. bursata, C. caudinflata, C. obsignata, C. anatis) manifestuje si biegunk, pocztkowo okresow ze luzem, a potem z domieszk krwi w odchodach

Rozpoznanie Badania przyyciowe Polega na stwierdzeniu charakterystycznych jaj w odchodach metod flotacji Jaja s owalne, tawobrzawe z czopkami na obu biegunach; zawieraj zygot Badania pomiertne W zeskrobinach bony luzowej jelit poszukuje si stosunkowo dugich lecz bardzo cienkich nicieni

Zwalczanie 1. Lewamizol 30mg/kgmc w wodzie do picia, jednorazowo, nie podawa nioskom 2. Flubendazol 30-60ppm (indyki 20ppm) przez 7 dni w karmie 3. Mebendazol - 60ppm ptaki grzebice przez 7 dni 4. Iwermektyna 200-300g/kgmc gobie jednorazowo, dominiowo lub podskrnie

Porrocaecum crassum W tylnej czci gardzieli wystpuje tzw. odeczek oraz lepy wyrostek odchodzcy od przedniego koca jelita i biegmcy ku przodowi wzdu gardzieli Samiec dugoci do 45mm, brak skrzydeek ogonowych Samica dugoci do 72mm, otwr pciowy niceo przed poow ciaa Jaja owalne, otoczone grub pofadowan skorupk z licznymi wgbieniami na powierzchni

Umiejscowienie Larwy pasoyta pod bon rogow odka miniowego, larwy starsze i nicienie dojrzae w jelicie cienkim

Biologia pasoyta W rozwoju uczestniczy ywiciel poredni, ktrym jest ddownica Z przeknitych przez ddownic jaj z larw I stadium, tj. po pierwszej lince uwalniaj si larwy i wnikaj do naczy krwiononych tych piercienic i w cigu 2-ch miesicy osigaj stadium inwazyjne Zaraenie kaczek nastpuje przez zjadanie ddownic

Obraz kliniczny Na inwazj wraliwe s kaczta u ktrych w przebiegu choroby stwierdza si utrat apetytu, wymioty, biegunk, niekiedy na przemian z zaparciem oraz niedokrwisto Chore ptaki staj si osowiae, stwierdza si zahamowanie rozwoju i wychudzenie Na skutek intoksykacji produktami przemiany materii objawy nerwowe takie jak niezborno ruchw, kurcze mm, zarzucanie gowy na grzbiet itp.

16

Zmiany AP Stwierdza si odklejenie bony rogowej odka miniowego i niekiedy jej owrzodzenie Bona luzowa jelita cienkiego wykazuje oznaki zapalenia nieytowego

Rozpoznawanie i zwalczanie 1. Opiera si na metodach koproskopowych oraz badaniach sekcyjnych 2. Preparaty stosowane przy glistnicy kur powinny by skuteczne do zwalczania protocerkozy

Tetrameroza (tetramerosis) Choroba wywoywana jest gwnie u kaczek, rzadkiej u kurowatych i gobi przez Tetrameres fissispina nicienia z rodziny Tetrameridae (rzd: Spirurida). Wystepowanie. Pasoyt kosmopolityczny, notowany take w Polsce u kaczek domowych i dzikich.

Morfologia pasoyta Samiec dugoci do 5 mm, z czterema rzdami kolorw biegncych wzdu ciaa. Krwistoczerwonej barwy samica take dugoci do 5 mm, rozszerza si (w miar wypeniania macicy jajami) w rodkowo-tylnej czci ciaa, przyjmujc w postaci dojrzaej pciowo prawie kulisty ksztat. Jaja opatrzone na obu biegunach spaszczonymi guziczkami o wymiarach 43-57x25-32 m, zawieraj w chwili skadania rozwinit larw.

Biologia i lokalizacja Rozwj T. fissispina przebiega z udziaem ywiciela poredniego tj. kiea Gammarus lacustris lub rozwielitki Daphania pulex. Larwy w ywicielu porednim wydostaj si z jaja i osigaj stadium inwazyjne w cigu 8-18 dni. Zaraanie kaczek nastpuje przez zjadanie zaraonych skorupiakw. Okres prepatentny wynosi okoo 18 dni. Lokalizacja-pasoytujcego w gruczoach (samice) i bonie luzowej (samce) odka gruczoowego.

Obraz kliniczny Chorobotwrcze SA gwnie samice, ktre wnikajc do gruczow odka powoduj ich nieytowe lub krwotoczne zapalenie i tworzenie si zapalnych guzkw, co w nastpstwie prowadzi do zaniku tych gruczow i zaburze w trawieniu. Chore ptaki na skutek zaburze z przewodu pokarmowego i biegunki stopniowo chudn i staj si anemiczne. mier moe nastpi w wyniku oglnego wyniszczenia.

Rozpoznawanie i leczenie Polega na badaniu koproskopowym, gwnie sekcyjnym.

Do leczenia zaleca Si: Fenotiazyn 2 g/kg m.c. podawana w karmie przez dwa kolejne dni. Karbaminiany dwutiopiperazyny 0,5 g/kg g/kg m.c. do podawania w karmie przez dwa kolejne dni. Mode kaczki naley izolowa od zaraonych zbiornikw. Dorose ptaki trzeba odrobacza!

Streptokaroza (streptocarosis) Etiologia i wystpowanie Choroba wywoywana jest u kaczek przez Streptocara crassicauda. U kurowatych przez Streptocara pectinifera, nicienie z rodziny Tetrameridae. (slajd3659) Wystepowanie: Europa, Azja Ameryka Pnocna. W Polsce by stwierdzany u kaczek domowych i dzikich.

Streptocara crassicauda - Morfologia pasoyta Samce dugoci do 5 mm zaopatrzone w skrzydeka i brodawki ogonowe. Samica dugoci do 9,5 mm.

Biologia pasoyta ywicielem porednim s kiee z rodzaju Gammaus, w ktrych larwy osigaj stadium inwazyjne po okoo 25 dniach.

Obraz kliniczny i zmiany Anat. Pat. W przypadkach silnej inwazji stwierdza si utrat apetytu, biegunk i postpujce wyniszczenie prowadzce niekiedy do mierni. Bona rogowa odka miniowego, w wyniku zmian martwicowych przeksztaca si w kruch niekiedy mazist, brudn mas.

Rozpoznawanie Badanie sekcyjne na obecno nicieni w bonie rogowej odka

17

Echinuria uncinata Morfologia pasoyta Samiec dugoci 8-10 mm, zaopatrzony w skrzydeka i brodawki ogonowe. Samica dugoci 12-18 mm.

Lokalizacja i Biologia pasoyta We wntrzu guzw powstajcych w odku gruczoowym i miniowym, rzadziej w przeyku i jelicie cienkim. ywicielem porednim s rozwielitki (Dephnia) w organizmie ktrych larwy osigaj stadium inwazyjne po 14-16 dniach. Okres prepatentny wynosi okoo 51 dni.

Obraz kliniczny Echinurioza jest szczeglni niebezpieczna dla kaczt w wieku 1,5-3 miesicy. U chorych ptakw stwierdza si osowienie biegunk, nastroszenie pir, utrat apetytu, niedokrwisto, nienormalne otwieranie dzioba oraz zwikszone pragnienie, a nawet objawy nerwowe. miertelno, na skutek oglnego wyniszczenia, moe by znaczna (ponad 80 %).

Zmiany anatomopatologiczne w echinuriozie W pocztkowym okresie choroby stwierdza si rozpulchnianie i przekrwienie b l odka gruczoowego oraz wybroczyny. W przypadkach zaawansowanych inwazji w cianie odka gruczoowego stwierdza si twarde guzy od ziarna prosa do orzecha woskiego powstae na wskutek procesu zapalnego dotknitych inwazj tkanek. Na wierzchokach widoczne s otworki w ktrych tkwi nicienie. Guzy te mog ulec zropieniu lub zserowaceniu.

Polimorfoza u ptakw (polymorphosis) Etologia. Choroba wywoywana jest u kaczek, gsi i innych gatunkw ptakw wodnych przez Polymorphus minutus, syn. Polymorphus boschadis, kolcogowa z rodziny Polymorphidae.

Wystepowanie. Pasoyt kosmopolityczny. W Polsce stwierdzany u kaczek domowych i dzikich oraz u gsi. Polymorphus minuttus syn. Polymorphus boschadis.

Morfologia pasoyta Kokoogw pomaraczowej barwy, ksztatu wrzecionowatego z przeweniem w przedniej poowie Przedni koniec ciaa pokryty kolcami. Ryjek ksztatu jajowatego, zaopatrzony w haki uoone w 16 podunych rzdach. Samiec dugoci 3-11 mm, szerokoci do 2,3 mm. Samica dugoci 3,5 -15 mm, szerokoci do 3,3 mm Jaja ksztatu wrzecionowatego.

Umiwjscowienie i biologia Umiejscowienie Jelito cienkie. Tego gatunku odbywa si przy udziale ywiciela poredniego kiea ( z rodzaju Gammarus), w jelicie ktrego z przeknitego jaja wylega si larwa, tzw. Akantor. Larwa ta przedostaje si do jamy ciaa kiea i po okoo 8 tygodniach przeksztaca si w form inwazyjn akantelle. Ptaki zaraaj si, zjadajc kiee z akantellami. Okres proatentyny wynosi 27-30 dni.

Filikoloza u kaczek (Filicollosis) Etiologia. Choroba wywoywana jest u kaczek, gsi i innych ptakw wodnych przez Filicollis anatis, kolcogowa z rodziny Polymorphidae

Wystpowanie. Europa i Azja. W Polsce notowany u kaczek domowych i dzikich oraz gsi.

18

Morfologia i umiejscowienie Kolcogowy wrzecionowatego ksztatu. Samiec dugoci 6-8 mm, szerokoci do 1,5 mm, ma may prawie kulistego ksztatu ryjek, uzbrojony w 18-22 podunych rzdw hakw, po 9-11 hakw w kadym rzdzie. Samica dugoci 20-28 mm, zaopatrzone w charakterystyczny, osadzony na dugiej szyjce, pcherzykowaty ryjek, uzbrojony hakami na wierzchoku. Umiejscowienie jelito cienkie.

Biologia pasoyta Rozwj F, anatis przebiega z udziaem ywiciela posredniego oliczki (Asellus aquaticus), w jamie ciaa ktrej rozwija si ( w zalenoci od temperatury) w cigu 25040 dni akantella. Okres prepatentny rozwoju u kaczek wynosi okoo 30 dni.

Obraz kliniczny, zmiany anat. pat. i zwalczanie W okresie letnim intensywna inwazja przyczynia si, zwaszcza u ptakw modych, do wystpienia biegunki, utraty apetytu, postpujcego wychudzenia, niedokrwistoci i zahamowania rozwoju. Nsa bonie surowiczej jelita cienkiego guzki powodowane przez samice Filicollis anatis mog osign wielko ziarna grochu. W bonie luzowej stwierdza si wylewy i owrzodzenia. Zwalczanie Dichorofen w dawce 0,5 g/kg m.c.

Amidostomoza gsi (amidostomosis) Etiologia. Choroba wywoywana jest przez Amidostomum anseris nicienia z rodziny Amidostomatidae Wystpowanie. Pasoyt o szerokim zasigu geograficznym. W Polsce pospolicie wystpuje u gsi.

Morfologia pasoyta Samiec dugoci 9-15 mm, Samica dugoci 13-24 mm.

ywiciel i umiesjcowienie Typowym ywicielem jest g domowa, rzadziej kaczka domowa i inne ptaki wodne. Umiejscowienie. Pod bon rogow odka miniowego oraz na pograniczu odka gruczoowego i miniowego.

Biologia pasoyta Rozwj A. anseris jest prosty. W wydalonych do rodowiska zewntrznego jajach rozwijaj si larwy, liniej dwukrotnie w cigu 5-6 dni staj si larwami inwazyjnymi (larwy III stadium) i opuszczaj osonki jajowe. Larwy te s bardzo ruchliwe i z atwoci wypezaja na wierzchoki traw, a w przypadku dostania si do wody swobodnie pywaj Zaraenie ptakw odbywac si moe dwiema grogami, tj.per os i per cutis W przypadku inwazji per os zjadane wraz z traw inwazyjne larwy dostaj si do odka gruczoowatego, skd po 5 dniach migruj do odka miniowego, wnikaj pod bon rogow i po upywie 14-35 dni dojrzewaj pciowo. Inwazja per cutis nastpuje w trakcie pywania, kiedy to larwy wnikaj przez skr bony pawnej i osigaj odek, wdrujc ukadem krwiononym przez puca tchawic. Okres prepatentny u gsit wynosi 15-18 dni.

Obraz kliniczny Uszkadzaj silnie zrogowacia bon odka, miniowego, zaburzaj jego funkcj, dziaaj toksycznie za pomoc produktw przemiany materii. Jako hematofagi powoduj znaczne ubytki krwi. Na inwazj A. anseris szczeglnie wraliwe s gsita 3-8 tygodniowe. Wystpuje chwiejny chd, postpujce chudnicie i niedokrwisto.

Zmiany anat.pat. Ograniczaj si gwnie do odka miniowego W bonie luzowej mielca stwierdza si wybroczyny, owrzodzenia i rozwarstwienie. W wyniku postpujcych zmian zapalno-martwicowych ( w przypadkach intensywniejszej inwazji) dochodzi do cakowitego rozpadu bony rogowej, w ciemnobrunatn, gst mas w ktrej znajduj si zwykle liczne nicienie. U sekcjonowanych ptakw stwierdza si oglne wyniszczenia i oznaki niedokrwistoci.

Zwalczanie Winian pyrantelu (Banminth-Pfizer), podawany 1x 40-60 mg/kg m.c. skuteczny w 98 %. 2. Levamisol-Jansen Pharmacautica stosowany 1x 15 mg/kg m.c. Wykazuje 99,6 % skutecznoci; 3. Teramizol (NIlverm ICI-Biowet) w dawkach I lub 2 x 50 mg/kg m.c. co 14 dni, skuteczny w 78-97 %; 4. Mebendazol Jansen Pharmaceutica podawany 3x 8-15 mg/kg skuteczny w 98-99%. 5. Fenbendazol (Panacur Hoechst) stosowany 1x5 mg/kg ,m.c. skuteczny w 98%.

19

KLESZCZE MIKKIE BIOLOGIA ARGASIDAE W rozwoju przechodza przez nastpujce stadia: Jajo-larwa-kilka stadiw nimf (3-5) osobnik dojrzay. Obrzekowate SA roztoczami gniazdowymi, wystpujcymi gwnie w krajach o cieplejszym klimacie, a tylko bardzo nieliczne ich gatunki wystepuj w klimacie umiarkowanym i chodnym. Z rozdiny Argasidae znaczenie dla medycyny i weterynarii maja 3 rodzaje: Argas, Omithodoros i Otobius.

Obrzeki i kleszcze waciwe a, b, d, f, g od strony grzbietowej c od str brzusznej l larwa n nimfa ni nimfy i postaci dorose

Argas polonicus Obrzeek polski Rozprzestrzenianie. Gatunek rodkowoeuropejski, odkryty w Krakowie. W Polsce tylko z Krakowa, locus tipicus wiea Stranica Kocioa Mariackiego Poza tym znany z kilku stanowisk na Sowacji i w Czechach. Prawdopodobnie jego zasig geograficzny jest znacznie szerszy i obejmuje poudniowo-wschodnie obszary Europy.

Morfologia pasoyta Dymorfizm pciowy sabo zaznaczony, widoczny w budowie otworu pciowego. Idiosoma dorosych i nimf jest podunie owalna, zwajca si ku przodowi. Pokrywy idiosomy skrzaste, zbudowane gwnie z rozcigliwego oskrka. Oskrkiem twardym pokryte SA pytki genitalne samcw, tarczki oddechowe, zawory odbytowe, a take liczne drobne skleryty, tzw. Dyski. Larwy sa szecionogie.

Larwa Argas Biologia Pasoyt gniazdowo-norowy Wystpuje przewanie w synantropijnych i sesmisynantropijnych siedliskach na strychach i wieach budowli, gdzie jego gwnymi ywicielami sa gobie (Columbia livia domestica). Znane s rwnie przypadki atakowania ludzi. Obrzeki polskie s pasoytami o nocnej aktywnoci. Rzadko zdarza si, e pojedyncze okazy podranione w rodku dnia, chodz po murze. eruj w sposb typowy dla obrzekw, pasoytw ptakw tzn. Larwy wolno okoo 6 dni. Nimfy i postacie dorose szybko od kilkunastu minut do okoo 2 godzin. Dzie spdzaj w ukryciu w szparach i zaomach murw w pobliu gniazd ywicieli. Zwykle w jednej szparze skupionych jest po kilka okazw w rnych stadiach rozwojowych i o rnym stanie najedzenia. W warunkach strychw Kocioa Mariackiego w Krakowie roczny cykl aktywnoci obrzekw polskich jest jednoszczytowy. Zim przebywaj ukryte gboko w murze. Najwczeniej obserwowano obrzeki polskie na powierzchni cian i w pytkich szparach w pierwszych dniach kwietnia. Maksimum pojawienia si przypada w lipcu i sierpniu, w cieplejsze lata do pocztkw wrzenia. Maj wieloywicielowy cykl rozwojowy Oglny charakter cyklu rozwojowego obrzeka polskiego jest nastpujcy: Jajo - > larwa-> nimfa (dwa do czterech stadiw) ->posta dorosa (samiec lub samica) Kolejne stadia nimfalne obrzekw nie maja nazw wasnych i s numerowane.

Cykl rozwojowy W warunkach naturalnych samice A. polonius skadaj jaja od poowy lipca do sierpnia Zwykle kilka samic skada jaja w tej samej szparze, tworzc znaczne ich skupiska. Dotychczas brak bada nad rozwojem A. Polonius w warunkach naturalnych. Prawdopodobnie czas rozwoju lub przypadajcy na ciepy okres roku w wikszoci przypadkw jest krtszy ni miesic. W warunkach laboratoryjnych wynosi rednio 35 dni w temp 22C, a 15 dni w temperaturze 30C i 12 dni w temperaturze 37C.

20

Peny cykl rozwojowy obrzeka polskiego w warunkach laboratoryjnych (27C i 75% przy przetrzymywaniu okazw w ciemnoci) wynosi: Okoo 236 300 dni w przypadku samcw. Okoo 242-305 dni w przypadku samic.

Znaczenie medyczne Potwierdzaj to przypadki atakowania straakw hejnalistw, przebywajcych w nocy w wiey Kocioa Mariackiego w Krakowie. Byli oni od wielu lat sporadycznie atakowani przez obrzeki, ktre uwaali za pluskwy drzewne zamieszkujce stare budowle.

Epidemiologia Badania prowadzone na pocztku lat osiemdziesitych nie ujawniy nosicielstwa przez polskie arbowirusw i riketsji chorobotwrczych dla czowieka. Brak pniejszych wynikw bada.

Wykrywanie Obrzeki polskie s aktywne noc, dzie spdzaj w szparach futryn, cian, za obrazami, w fadach zason itp.

Profilaktyka Gobniki powinny si znajdowa z dat i bez poredniego kontaktu z pomieszczeniami mieszkalnymi ludzi. Naley doda, aby ciany pomieszcze dla ptakw byy dokadnie otynkowane, pozbawione szczelin i dziur. Naley je utrzyma w odpowiedniej czystoci. Naley je utrzyma w odpowiedniej czystoci. Naley usun z domw mieszkalnych gobie i przeprowadzi w tych pomieszczeniach dezynfekcj akarycydami.

Zwalczanie Preparaty stosowane w postaci aerozoli i emulsji mogcych przenika w gb szpar i spka w podou. Zwalczanie obrzekw jest trudne i pewna liczba tych pasoytw przeywa dezynsekcj ukryt gboko w spkaniach murw, a mury w starych budowlach czsto s bardzo grube. Przykad: W kociele Mariackim w Krakowie, mimo kilkakrotnej dezynsekcji spowodowanej atakami obrzeka polskiego na straakw hejnalistw, nie udao si wytpi cakowicie tego pasoyta. Przeywanie czci populacji obrzekw mimo dziaania na nie akarycydw, sprzyja rozwojowi odpornoci tych pasoytw na zastosowane rodki chemiczne.

W Polsce wystpuj rwnie obrzeki nietoperzowe (A.vespertilionis) S aktywne w dzie i stanowi zagroenie dla ludzi przebywajcych w dzie w kryjwkach nietoperzy (strychy, poddasza, piwnice, jaskinie itp.).

Uwaga na Obrzeki! W przypadku koniecznoci nocowania w miejscach bytowania obrzekw zaleca si dezynsekcj pomieszczenia akarycydami. Zaleca si rwnie zastosowanie szczelnych zason (typu moskitiery) i szczelnych piworw: ko naley odsun od ciany; zmniejsza ryzyko ataku lub zanurzenie ng ka w naczyniach z wod lub naft).

Argas reflexus - Europejski obrzeek gobi Rozprzestrzenienie. Obecnie znany zwarty zasig geograficzny A. reflexus obejmuje zachodni, rodkow i poudniow Europ od Wysp Brytyjskich i Hiszpani po Polsk, Czechy, Sowacj, Wgry, Rumuni i Grecj. Na terenie Polski znajduj si najbardziej na pnoc wysunite stanowiska A.reflexus. Polskie stanowiska obrzeka gobiego pooone sa na zachd od Wisy. Prawdopodobnie jest to gatunek pospolity w zachodniej czci Polski.

Morfologia pasoyta Morfologicznie europejski obrzeek gobi jest bardzo podobny do obrzeka polskiego i rni si drobnymi szczegami morfologicznymi.

Biologia obrzezka gobiego. Obrzeek gobi jest pasoytem gniazdowo-norowym. Wszystkie znane jego polskie stanowiska znajduj si w siedliskach synantropijnych (strychy, poddasza kociow, biurowcw i domw mieszkalnych oraz gobnikw), wszdzie tam, gdzie gnied si gobie, gwni ywiciele tych kleszczy. Czsto atakuja ludzi, szczeglnie w przypadkach, gdy braknie gobi lub gdy nadmiernie wzronie liczebno ich lokalnej populacji. Zachowanie si i aktywno (rytm dobowy, rytm roczny), A.reflexus s podobne jak A. Polonius. Peny cykl rozwojowy europejskiego obrzeka gobiego trwa w warunkach naturalnych 204 lata, najczciej 3 lata.

21

Znaczenie medyczne erowanie obrzekw wywouje u atakowanych ludzi stres oraz reakcje alergiczne (obrzk z rumieniem, wid, bl, gorczka, osabienie) i zatrucia (nudnoci, biegunka, zawroty i ble gowy, stan niepokoju, przyspieszenie ttna i oddechu, omdlenia) o rnym stopniu nasilenia. Najbardziej tragiczny w skutkach by przypadek, niestety nie w peni udokumentowany, zanotowany w Sosnowcu Atakowany tam kilkakrotnie 46-letni mczyzna zmar po czwartym ataku obrzekw gobich. mier bya prawdopodobnie wynikiem wstrzsu anafilaktycznego. A.reflexus zaliczany jest do gatunkw mogcych powodowa take parali kleszczowy.

Epidemiologia Europejski obrzeek gobi jest rezerwuarem i przenosicielem: Wirusw Grand Arbaud i Poteres (Bunyaviridae),(zakaenia naturalne we Francji), Wirusa kleszczowego zapalenia mzgu TBEV (Flavivindae) (w warunkach laboratoryjnych), Riketsji Coxiella bumetii (riketsje goraczki Q), Aegyptionella pullorum (egiptionelloza), Paeczek Salmonella enteritidis (salmonelloza ptakw).

Dermanyssus gallinae Ptaszyniec, drcz kurzy Rozprzestrzenianie Jest to gatunek kosmopolityczny, rozprzestrzeniony na pnocy do 60 szerokoci geograficznej. Wystpuje masowo w Polsce.

Morfologia pasoyta Drobne roztocze, dugo ciaa Samica 0,75-0,84 mm, Samiec- 0,60-0,63 mm, U najedzonych dorosych dugo ciaa okoo 1 mm, Ciao owalne z wypuk, parti grzbietow, u okazw godnych biaawe do tobrzowego U okazw nassanych krwi jasnoczerwone do rubinowego.

Biologia pasoyta Ptaszyniec pierwotnie bytuje w gniazdach dzikich ptakw, np. szpakw, wrbli domowych, jaskek, dziciow itp. Przystosowa si jednak niemal cakowicie do ycia w powizaniu z ptakami udomowionymi. Bytuje czsto w bardzo duej liczbie w kurnikach i gobnikach, gdzie ukrywa si w szparach podg, cian, belek, grzd dla ptakw, gniazd i w zoach nawozu. Spotykany jest take w klatkach ptakw ozdobnych.

Cykl rozwojowy obejmuje stadia: Jajo -> larwa ->protonimfa -> deutonimfa -> posta dorosa (samiec lub samica). Ptaszyniec jest bezwzgldnym, zewntrznym, czasowym, gniazdowo-norowym pasoytem. Odzywa si gwnie krwi ptakw, atakuje zwykle masowo. ywicieli atakuj nimfy i dorose roztocza, Larwy nie pobieraj pokarmu. Jaja rozwijaj si pojedynczo w ciele samicy, skadane s w mae zoa liczce jesieni maksymalnie 10, a wiosn i latem do 20 sztuk. Larwa jest szecionoga, mao aktywna, nie eruje, wykorzystuje do rozwoju zapasy tkowe z jaj. W kadym nastpnym stadium rozwojowym linienie poprzedzone jest erowaniem na ciele ywiciela. Cay cykl rozwojowy, w sprzyjajcych warunkach, trwa 7-10 dni. W przypadkach braku ywicieli ptaszyce mog godowa do kilku miesicy.

22

erowanie ptaszycw Ptaszyniec jest pasoytem ptactwa domowego (kury, indyki, gsi, kaczki) oraz ptakw gniedcych si w pobliu ludzkich siedzib (gobie, wrble, jaskki), a take dzikich kurakw, dziciow i niektrych innych wrblowatych i na ptakach ozdobnych, (np. na kanarkach). U ptakw umiejscawia si gwnie na gowie i pod skrzydami. W przypadku braku ptasich ywicieli ptaszyniec atakuje take rne gat drobnych ssakw (nietoperze, wiewirki, gryzonie). Ponadto czsto napada na czowieka, co kilkakrotnie notowano rwnie w Polsce (midzy innymi w Gdasku, Krakowie, Katowicach). Ludzie s najczciej atakowani przez ptaszyca podczas pracy w kurniku czy gobniku, np. przy zbieraniu i kontroli jaj wysiadywanych przez ptaki, przy pracach porzdkowych. Zwykle ptaszyce wchodz na donie, a z nich pod ubranie.

Znaczenie medyczne. Epidemiologia. Ptaszyniec jest rezerwuarem i przenosicielem wirusow i wielu drobnoustrojw chorobotwrczych dla ptakw: zapalenia mzgu SL Louis (SLEV- Flavivirdae), wirusw wschodniego (EEEV) i zachodniego (WEEV) koskiego zapalenia mzgu (Togaviridae), wirusw rozyjskiego wiosenno-letniego kleszczowego zapalenia mzgu (RSSEV-Flaviviridae). Wirus choroby Newcastle, (wirus choroby Newcastle jest rwnie, chorobotwrczy dla ludzi i jest przyczyn choroby zawodowej hodowcw ptakw). Treponema gallinorum, Borrelia anserina, Francisella multocida. Riketsji gorczki Q(Coxiella bumetii przekaz transowarialny), riketsji pnocnoazjatyckiej ritesjozy kleszczowej (Rickettsia sibica).

Zwalczanie Do zwalczania ptaszycw zaleca si spryskiwanie podogi i cian odpowiednim akarcydem. U w a g a! Poniewa przy dezynsekcji istnieje ryzyko, e cz populacji roztoczy przeyje w najrozmaitszych kryjwkach, a przy dostpie ywicieli moe si szybko ponownie rozmnoy, naley dezynsekcj wykona dwukrotnie lub nawet trzykrotnie w odstpach 5-7 dni.

WIERZB U DROBIU Knemidokoptoza (Cnemidocoptosis) U drobiu wystepowa mog trzy postacie wierzbu wywoywane przez szeroko rozpowszechnione (Europa take w Polsce, Ameryka) wierzbowce ptasie z rodzaju Chemidocoptes. Gatunek: Cnemidocoptes mutant, Cnemidocoptes gallinae, Cnemidocoptes columae.

Cnemidocoptes mutant - wierzb koczyn u drobiu wierzb pasoytuje pod uskami nieopierzonych czci ng kura domowego, rzadiej indykw perliczek, baantw, kuropatw i gobi.

Morfologia pasoyta Roztocza mae Samce dugoci 0,20-0,22 mm. Samice dugoci 0,40-0,44 mm. Wszystkie nogi samca zaopatrzone s w przylgi osadzone na krtkich, niesegmentowanych szypukach. U samic nogi pozbawione s przylg.

Biologia pasoyta yworodne samice w wydronych korytarzach naskrka usek rodz larwy, ktrych rozwj do postaci dojrzaej, poprzez stadium nimfy I i II, trwa u samic okoo 26 dni, a u samcw 20 dni. Zaraanie nastpuje przez bezporedni kontakt, ale z uwagi na ma zakano wierzbu koczyn zwykle tylko cz ptakw w stadzie ulega tej inwazji. Rozprzestrzenianiu inwazji sprzyjaj niehigieniczne warunki chowu.

Obraz kliniczny Inwazja C. mutant powoduje pocztkowo na nogach poniej stawu skokowego, uszczenie si naskrka. Na skutek gromadzenia si wysiku zapalnego pod uskami, dochodzi do podminowania usek, ktre coraz bardziej odstaja od skry (pod wpywem drenia mechanicznego i chemicznego dziaanioa wydzieliny gruczow nogoglaszczkowych). Surowiczy wysik, zasycha i zlepia uszczcy si naskrek, tworzy coraz to grubsze, biaawe strupy upoledzajce poruszanie si Nogi ptakw maj wygld pomazanych wapnem (std te wywodzi si niemiecka nazwa choroby Kalkbeinjrankheit uywana niekiedy w tumaczeniu jako wapienna noga. Chore ptaki, odczuwaj wid, dziobi zmienione miejsca i przebieraj nogami. W przypadku dugotrwaej inwazji moe rozwin si zapalenie staww prowadzce do ich unieruchomienia. Poza tym schorzenie to prowadzi do spadku nienoci, stopniowego wyniszczenia, a nawet do mierci.

Rozpoznawanie Podstaw rozpoznania jest stwierdzenie obecnoci wierzbowcw w strupach rozmikczonych 20-30%wodorotlenkiem potasu.

23

Zwalczanie Po uprzednim rozmikczeniu strupw oliw, wazelin lub gliceryn, a nastpnie delikatnym ich usuniciu przez obmywanie ciep woda z mydem. Do leczenia przydatne sa wszystkie akarycydy stosowane do zwalczania wierzbu, np.: Pularyl Biowet 1 % roztwr. Neguvon Bayer 0,15-0,2% roztwr, stosowany do 1-2 minutowej kpieli ng. Alugan Spray Hoechst do opryskiwania, zabieg naley powtrzy kilkakrotnie w odstpach 10-14 dniowych.

wierzb opierzonych czci kura domowego wierzb ten wywoywany jest przez Cnemidocoptes gallinae-wierzbowca pasoytujcego w skrze, u nasady pir. Moe wnika take w stosin pira. Knemidokoptoz gobi wywouje Cnemidocoptes columbae.

Cnemidocoptes prolilicus - wierzb opierzonych czci ciaa gsi wierzb opierzonych czci ciaa gsi pasoytujcy w skrze u nasady dzioba, wok oczu, rzadziej szyi.

Wszoowica czyli malofagoza ptakw (mallophagosis) Podrzd Ischnocera Cuclotogaster heterographus jest pasoytem kosmopolitycznym, do pospolitym pasozytem kur, i innych kurowatych. Umiejscawia si najczciej na pirach skrzyde i ogona. Goniocotes gallinae jest pasoytem kur. Pasoytuje na pirach piersi i brzucha, rzadziej na szyi i grzbiecie. ywi si pirami. U gsi wystepuje Trinoton anserium, u kaczek Trinoton querqueduale, u gobi Columbicola columae.

Morfologia pasoyta Owady pozbawione skrzyde barwy tobrunatnej. Wielko ich waha si w granicach od 0,8 do 5 mm. Gowa wszow jest szersza od tuowia. Narzdy gbowe typu gryzcego.

Biologia wszow ptakw Wszoy w swoim rozwoju przeobraenie niezupenie. Do due, zaopatrzone w wieczko jaja przyklejane s pojedynczo lub grupami na stosinie pir lub w okolicy dutki. Jedna samica moe w cigu swojego ycia trwajcego okoo 2,5 miesica moe zoy nieco ponad 100 000 jaj. Po upywie 5-8 dni wylgaj si larwy, ktre po trzykrotnym linieniu w cigu 3-5 tygodni dojrzewaj pciowo.

Piro kury otoczone zogami jaj Eomenacantus stramineus

Zwalczanie wszow u ptakw Przeprowadza si za pomoca insektycydw w postaci pudrw lub emisji stosowanych do odpylania lub opryskiwania nie tylko ptakw, ale take pomieszcze i ciki Zabieg naley powtrzy po okoo 14 dniach. Zwizki fosforoorganiczne: Malation w postaci 0,5 % roztworu do opryskiwania lub proszku do opylania. Neguvon Bayer w postaci 0,15-0,2% roztworu do opryskiwa.

Zwalczanie wszow u ptakw. Przydatne do zwalczania wszoowice ptakw sa: Specjalne opaski nasycone 10% dichlorfosem (zakadane na nogi u poowy pogowia) ptakw lub zawieszenie w klatkach czy pomieszczeniach. Karbaminiany 1. Pularyl-Biowet w 1% roztworze stosowany do opryskiwania lub kpieli ptakw oraz w postaci 5 % zasypki. Chlorowane wglowodory 1. Alugan-puder Hoechst (4,5%), zalecany do opylania ptakw.

Inwazja pche u ptakw - Afanipteroza U kur, rzadziej u innych ptakw domowych, wywoywana jest przez kosmopolityczna pch Caratophyllus gallinea, nale do rodziny Ceratophyllide Notowana w Polsce Owady mae 2-3,5mm, bezskrzyde, barwy ciemnobrunatnej o ciele bocznie cienionym Przeobraenie zupene. W optymalnych warunkach okres rozwoju wynosi 20-30 dni Lokalizacja pchy na skrze, szczeglnie w okolicy oczu Zwalczanie zwizki fosforoorganiczne, karbaminiany, chlorowane wglowodory