„BYŁ SOBIE WILK” - | Podlaska Akademia...

Małgorzata Morozewicz

Konsultacja merytoryczna i pedagogiczna: dr Tomasz SosnowskiWydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku

„BYŁ SOBIE WILK...”

Scenariusze zajęć dotyczące bioróżnorodności przygotowane w ramach projektu:

Podlaska Akademia Przyrody

Projekt „Podlaska Akademia Przyrody” korzysta z dofinansowania w kwocie 452 628,00 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG.

HONOROWY PATRONAT nad projektem objąłPodlaski Kurator Oświaty

LIDER:Polskie Stowarzyszenie Doradcze i Konsultingowe, ul. Rynek Kościuszki 2, 15-091 Białystoktel./fax 85 652 61 07 e-mail: [email protected]

PARTNER: Towarzystwo Amicus, ul. Brukowa 28 lok. 8, 15-889 Białystoktel./fax +48 85 653 77 53 e-mail: [email protected]

Białystok 2014

ISBN: 978-83-940838-3-0

Spis treści

Scenariusze zajęć przedszkolnych dotyczące bioróżnorodności przygotowane

w ramach projektu: Podlaska Akademia Przyrody 5

„Las nasz powszedni… Czy las to tylko fabryka drewna?” 7

„Żyj w zgodzie z przyrodą” 15

„Pan samochodzik i las” 23

„Zdrowa woda życia doda” 29

„Zielona planeta – bez drzew nie ma życia” 35

„Góry, nasze góry, czyli góry śmieci” 39

Scenariusze zajęć szkolnych dotyczące bioróżnorodności przygotowane

w ramach projektu: Podlaska Akademia Przyrody 45

„Nie było nas, był wilk” 47

„Rzadkie, piękne, ginące…” 55

„Zielona planeta – bez drzew nie ma życia!” 65

„Życiodajna woda” 71

„Wyprawa do Lasu Zwierzynieckiego…” 77

„Mamy rady na odpady” 85

Scenariusze zajęć przedszkolnych dotyczące bioróżnorodności

przygotowane w ramach projektu:Podlaska Akademia Przyrody

Scenariusz zajęć przedszkolnych pod hasłem:

„Las nasz powszedni… Czy las to tylko fabryka drewna?”Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 4–6 lat.Miejsce zajęć: sala przedszkolna.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości dzieci na temat bioróżnorodności.

Cele ogólne: – rozbudzanie ciekawości przyrodniczej, – poznanie miejsca życia wilka, – rozwijanie sprawności manualnej dzieci,– rozwijanie spostrzegawczości,– wdrażanie do pracy w grupie i zespole, – kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, – doskonalenie koncentracji uwagi, – ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki

człowieka,– poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom,– rozwijanie postawy proekologicznej,– budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka,– poszerzenie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowo: „ekologia”, – uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych,– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka.

Cele operacyjne: Dziecko:

– potrafi wskazać las jako środowisko życia wilka, – potrafi wskazać przedmioty przydatne na wycieczce do lasu, – potrafi wskazać różnice w wyglądzie zewnętrznym wilków, – prawidłowo umieszcza poszczególne elementy drzewa i je nazywa,– potrafi wcielić się w rolę drzewa smutnego i wesołego,– wie, że nie należy niszczyć drzew,– poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko,– wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka,– wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka,– potrafi nazwać drzewa znajdujące się w lesie,– zna znaczenie słowa „ekologia”,– podejmuje działania proekologiczne w najbliższym środowisku poprzez sadzenie drzewek.

Metody pracy:– czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom,– słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci,– oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów.

Środki dydaktyczne: • fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz, dotyczący znaczenia lasu

dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności;

• zagadka o drzewie;• odgłosy lasu nagrane na CD;• elementy drzewa do wycięcia i ułożenia – ilustracja A;• obrazek drzewa oraz podpisy: drzewo, korona drzewa, pień, gałęzie, korzenie – ilustracja B;• drzewo smutne i drzewo wesołe – ilustracja C;

7

• koperta I z obrazkiem ptasiego gniazda, wiewiórką w dziupli, jeżem pod liśćmi;• koperta II z zeszytem, gazetą, ręcznikiem papierowym;• koperta III z obrazkiem drzewa;• koperta IV zawierająca obrazki różnych przedmiotów wykonanych z drewna, takich jak:

klocki, kredki, zabawki, zapałki, meble;• obrazki liści, ilustracje drzew – ilustracja D;• wiersz „Las” F. Kobryńczuk;• kartka z namalowanym konarem drzewa, farba w kolorze zielonym, sadzonki drzew;• „Wyprawa do lasu” – karta pracy nr 1;• „Wyróżnij wilka” – karta pracy nr 2;• „Odszukaj i policz ślady wilka” – karta pracy nr 3;• „Czyj to ślad?” – karta pracy nr 4;• sadzonki drzew, łopatki, rękawice.

Faza wstępna zajęć:1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego on dotyczy?, jak zachował się wilk?Tylko wilk usłyszał wołanie Czerwonego Kapturka i ruszył w jego stronę. Zakradł się nad krawędź dołu i przyglądał się Kubie, jak płacze i wzywa pomocy.Nagle wilk szczeknął, by ostrzec chłopca. Czerwony Kapturek aż podskoczył ze strachu. Podniósł głowę i ujrzał nad sobą wyszczerzone zęby wilka.Wilk długo krążył wokół dołu, węszył i nasłuchiwał. Ani na chwilę nie odrywał wzroku od Czerwonego Kapturka, ale uwięziony chłopiec nie mógł zrobić mu żadnej krzywdy. Usiadł na tylnych łapach i rozejrzał się.Las nie miał kolorów, nie było w nim ptaków i zwierząt, a wszędzie walały się śmieci.Kto był temu winien?To ten mały człowiek w bluzie z czerwonym kapturem, który teraz siedzi w dole w środku ciemnego lasu.– Należy ci się kara – zawarczał wilk i tym razem Czerwony Kapturek go zrozumiał.Chłopiec był pewien, że za chwilę zostanie przez wilka pożarty. Podciągnął kolana pod brodę, skulił się i czekał.Nagle usłyszał huk. Pomyślał, że to wilk wskoczył do dołu i zaraz go dopadnie. Nic się jednak nie działo. Wolno podniósł głowę i zobaczył obok siebie długą, grubą gałąź. To wilk ją tam wrzucił, aby pomóc chłopcu wydostać się z pułapki.Czerwony Kapturek oparł gałąź o krawędź dołu i zaczął się po niej wspinać. Co chwilę jednak spadał w dół, bo bardzo bolała go skręcona noga. Gdy kolejny raz podciągał się na gałęzi, nagle poczuł, jak wilk chwyta zębami kaptur jego czerwonej bluzy. Zwierzę ciągnęło chłopca z całej siły, aż wreszcie Kuba znalazł się na górze.Kuba i wilk, zmęczeni, przez chwilę leżeli obok siebie. Pierwszy podniósł się wilk. Otrzepał futro i pochylił się nad twarzą Czerwonego Kapturka. Chłopiec bał się. Zwierzak spojrzał mu prosto w oczy, powąchał go i swoim szorstkim językiem polizał po nosie. Zaraz potem zniknął w szarych zaroślach.

2. Nauczycielka mówi: „Wsłuchajcie się w odgłosy lasu i powiedzcie, z czym Wam się kojarzą. W wyobraźni zabieram Was w pewne miejsce – a więc ruszamy”. Po wysłuchaniu nagrania dzieci opowiadają swoje wrażenia i opisują miejsce, w którym wyobrazili sobie, że są.

3. Nauczycielka chodzi po kole i mówi słowa wyliczanki:„Szumi las, śpiewa las,Wymień drzewo, jakie znasz…”Dziecko, na którym zatrzymały się słowa wyliczanki, podaje nazwę drzewa, jakie zna.

8

Rozwinięcie zajęć:4. „Wyprawa do lasu” – karta pracy nr 1 (5 minut)„Arek wybiera się z tatą na wycieczkę do lasu. Co ma ze sobą zabrać? Pomóż mu wybrać odpowiednie rzeczy”. Zadaniem dzieci jest wskazanie na karcie pracy nr 1 rzeczy, które należy pozostawić w domu. Przy omawianiu nauczyciel powinien porozmawiać z dziećmi o niezbędnych rzeczach (np. apteczka, nakrycie głowy, woda mineralna) i o zasadach bezpieczeństwa.

5. „Z czego składa się drzewo?” – ilustracja A, B (5–10 minut)Dzieci przyglądają się obrazkowi drzewa oraz poszczególnym jego elementom wyciętym z kolorowego papieru (korzenie, pień, gałęzie, korona z listkami) i podpisom do drzewa.Dzieci nazywają poszczególne części drzewa, przeliczają elementy. Dzieci określają, które części rośliny rosną pod ziemią, a które nad nią.

6. „Drzewo smutne i wesołe” – ilustracja C (5 minut)Nauczyciel przedstawia dzieciom dwa drzewa: drzewo smutne z opuszczonymi gałęziami (koloru czarnego) i drzewo wesołe z podniesionymi gałęziami (koloru zielonego).Celem zabawy jest uświadomienie wpływu różnych czynników na przyrodę. Nauczycielka wspólnie z dziećmi stara się ustalić różne czynniki środowiska i działalności człowieka, które hamują rozwój drzewa (znajdź różnice).

7. „Wyróżnij wilka” – karta pracy nr 2 (5 minut)Nauczyciel mówi dzieciom, że w lesie mieszkają różne zwierzęta, w tym także wilki. Na karcie pracy nr 2 w każdym rzędzie są trzy rysunki wilka. Dzieci muszą odnaleźć rysunek, który różni się od dwóch pozostałych (3 minuty).

8. „Odszukaj i policz ślady wilka” – karta pracy nr 3 (5–7 minut)Nauczyciel prosi dzieci, aby zwróciły uwagę na różną liczbę tropów wilka. Dzieci liczą liczbę tropów (3 tropy, 5 tropów, 7 tropów, 9 tropów i 10 tropów).

9. „Czyj to ślad?” – karta pracy nr 4 (5 minut)Zadaniem dzieci jest odnalezienie śladów wilka na karcie pracy nr 4 i połączenie ich z odpowiednim obrazkiem zwierzęcia (pies, kura, wilk).

10. „Po nitce do kłębka” – zabawa ukazująca znaczenie drzew dla człowieka (10 minut)W różnych miejscach sali ustawione są koperty połączone sznurkiem. Zwijając sznurek, dzieci docierają do kopert.

A) Koperta I zawiera: obrazek ptasiego gniazda, wiewiórkę w dziupli, jeża śpiącego w liściach (wniosek: drzewo to dom dla zwierząt i ptaków).

B) Koperta II zawiera: zeszyt, ręcznik papierowy, gazetę (wniosek: drewno to materiał do produkcji papieru).

C) Zwijanie sznurka prowadzi do koperty III z obrazkiem drzewa jako „producenta tlenu”. Ćwiczenia oddechowe (pamiętamy o wdychaniu powietrza nosem i wydychaniu ustami).

D) Koperta IV zawiera obrazki z drewnianymi klockami, kredki, zabawki, zapałki, obrazki mebli drewnianych (wniosek: drewno to materiał do produkcji zabawek i mebli).

9

11. „Czy znasz te liście i owoce drzew?” – zabawa ekologiczna (8 minut) Ilustracja D (liście drzew: kasztanowiec, jarzębina, brzoza, dąb, klon, sosna, świerk, wierzba; ilustracje różnych liści i owoców). Dziecko po usłyszeniu zagadki ma za zadanie połączyć liście z owocami. Ma w swej koronie,chyba dla igraszki,przedziwne nasionaskrzydlate jak ptaszki.(klon)

Rozpostarł liście wielopalczaste,a pod nim leżą kulki kolczaste.(kasztanowiec)

Jak się to drzewo nazywa,które się białą korą okrywa?(brzoza)

Drzewo iglaste,zawsze zielone,zima czy wiosna.Igły ma długie, bo to jest…(sosna)

Wysokie drzewo iglastena zimę szpilek nie gubi.Rośnie i w lesie, i w parku,bombki wieszać na nim lubisz.(świerk)

Stoi urocza w zielonych warkoczach,wesoła w blasku słońca,a wszyscy mówią – płacząca…(wierzba)

Włoskie lub laskoweNa tym drzewie rosną zdrowe…(orzech włoski i leszczyna)

12. „Las” F. Kobryńczuka (3 minuty)Nauczyciel odczytuje wiersz, aby dzieci jeszcze lepiej zrozumiały, jak ważny jest las dla zwierząt.

13. „Mali przyjaciele drzew” – uroczysta obietnica (3–5 minut)Dzieci podnoszą jedną rękę do góry i powtarzają za nauczycielką tekst przysięgi:Obiecuję być przyjacielem drzew.Będę o nie dbał i nie pozwolę nikomu ich niszczyć.Następnie podchodzą kolejno do stolika, na którym leży duża kartka z namalowanym konarem drzewa oraz pojemniczek z farbą. Przykładają najpierw dłoń do farby, a potem na koronę drzewa, tworząc liście. W ten sposób podpisują się pod przyrzeczeniem.

14. Zasadzenie drzew w ogrodzie przedszkolnym (15–30 minut)

10

Zakończenie:Nauczyciel prosi dzieci, aby opowiedziały, o czym były dzisiejsze zajęcia i co najbardziej im się spodobało. Dzieci odpowiadają na pytania:1. Wataha jest to…?2. Czy w Polsce możemy spotkać wilki?3. Na zajęciach najbardziej podobało mi się…?4. Dzisiaj zaskoczyło mnie…?

Bibliografia:1. H. Okarma: Wilk–monografia przyrodniczo–łowiecka, Białowieża 1992. 2. K. Chwedeńczuk: Pies czy wilk, Warszawa 1987. 3. B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły?, Białowieża 1991.4. Stowarzyszenie dla Natury WILK: http://www.polskiwilk.org.pl/5. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków 2010.6. K. Popko – Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków 2011.7. J. Dołkin: Zielony Ekran, program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok 2000.

Aneks:„Wyprawa do lasu” – karta pracy nr 1Arek wybiera się na wycieczkę do lasu. Pomóż mu wybrać przedmioty, które będą niezbędne – pokoloruj je! A te, które zostawi w domu, otocz pętlą (czapeczka, apteczka, rybka w akwarium, lornetka, frytki, butelka wody mineralnej, poduszka, plecak, krzesło, żarówka).

„Wyróżnij wilka” – karta pracy nr 2Na karcie pracy znajdują się dwa rzędy z trzema wilkami w każdym – jedna postać w każdym rzędzie różni się od dwóch pozostałych:1) I rząd – 1. wilk ma podniesione uszy do góry, 2. wilk – opuszczone uszy, 3. wilk – podniesione uszy; II rząd – 1. wilk ma opuszczony ogon, 2. wilk – podniesiony ogon, 3. wilk – opuszczony ogon;2) I rząd – 1. wilk ma zamknięte oczy, 2. wilk – otwarte oczy, 3. wilk – zamknięte oczy; II rząd – 1. wilk ma nastroszoną sierść, 2. wilk – opuszczoną sierść, 3. wilk – opuszczoną sierść.Dzieci podają różnice w wyglądzie wilka i odgadują, która postać w każdym rzędzie różni się od pozostałych.

„Odszukaj i policz ślady wilka” – karta pracy nr 3Karta przedstawiająca różną liczbę tropów wilka.Dzieci liczą tropy (3 tropy, 5 tropów, 7 tropów, 9 tropów i 10 tropów).

„Czyj to ślad?” – karta pracy nr 4Na karcie pracy znajdują się ślady wilka, kury i psa oraz obrazki tych zwierząt. Dzieci łączą obrazek zwierzęcia z odpowiednim śladem.

„Las” F. Kobryńczuka Tekst wiersza przeczytany przez nauczyciela.

11


„Żyj w zgodzie z przyrodą”Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 4–6 lat.Miejsce zajęć: sala przedszkolna.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka i podniesienie świadomości dzieci na temat bioróżnorodności oraz wyrobienie wśród nich praktycznych nawyków ochrony lokalnej fauny i flory.


człowieka,– poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom,– rozwijanie postawy proekologicznej,– budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka,– poszerzanie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowo: „ekologia”, – uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych,– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka.

Cele operacyjne:Dziecko:

– potrafi wskazać las jako środowisko życia wilka, – wie, że nie należy niszczyć drzew,– poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko,– wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka,– wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka,– zna znaczenie słowa „ekologia”,– podejmuje działania proekologiczne w najbliższym środowisku poprzez napisanie petycji do władz

miasta!

Metoda pracy:– czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom,– słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci,– oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów.

Środki dydaktyczne:• fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz dotyczący znaczenia lasu


• „Odgłosy przyrody” – płyta CD;• „Co to jest ekologia?” D. Klimkiewicz, W. Drabik – karta pracy nr 1;• „Zagadki ekologiczne” – karta pracy nr 2:

– „Mrówka”,– „Ślimak”,– „Roślina”,– „Drzewo”;

15

• „Dokończ zdania” – karta pracy nr 3;• „Zagrożenia dla Ziemi” – karta pracy nr 4;• „Zielone zasady” – karta pracy nr 5;• „Apel do dorosłych” – karta pracy nr 6, petycja do władz miasta, paski z hasłami, klej, koperta,

znaczek, nożyczki;• doniczki, konewka, nasiona, ziemia ogrodowa.

Faza wstępna zajęć:1. „Odgłosy przyrody” – ćwiczenia słuchowe (5 minut)Dzieci z zamkniętymi oczami słuchają różnych głosów przyrody nagranych na płytę CD: szum fal, szelest drzew, krople deszczu, śpiew ptaków, odgłosy leśnych zwierząt, skowyt wilka.

Rozwinięcie zajęć:2. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu.Czerwony Kapturek bardzo kochał swoją babcię i przy niej zawsze był grzeczny. Zachowywał się wręcz wzorowo. Zupełnie inaczej, niż przy rodzicach. Pilnie odrabiał lekcje, chętnie pomagał w prostych pracach domowych, a nawet robił zakupy w miasteczku. Kiedy jednak babcia nie patrzyła, znów był tym samym Kubą, jakim znali go tata i mama.Gdy szedł przez las, na całe gardło wykrzykiwał najbrzydsze słowa, jakie tylko znał. Walił drągiem w drzewa i krzewy, niszczył ich liście i łamał gałęzie. Rozdeptywał żaby i grzyby, wyrywał owadom nogi i skrzydełka, rzucał kamieniami w ptaki i napotkane zwierzęta, a przy tym strasznie śmiecił: rozrzucał w lesie papierki po cukierkach, torebki po chipsach i puszki po napojach.Ptaki i zwierzęta były przerażone zachowaniem Czerwonego Kapturka w lesie. Przecież las był ich domem, a chłopiec ten dom niszczył! Najpierw odfrunęły z lasu wszystkie ptaki, a zaraz za nimi wyprowadziły się wszystkie zwierzęta. Co do jednego!To jednak nie koniec nieszczęść. Gdy las opustoszał, nagle stracił wszystkie kolory i stał się całkiem szary. Szary, pusty i ponury.Wilki odchodziły z lasu jako ostatnie ze zwierząt. Tylko ciekawski wilczek, który już urósł, wydoroślał i stał się przywódcą watahy, postanowił zostać. Chciał sprawdzić, dlaczego las jest teraz tak samo szary, jak jego futro.– Będziemy za tobą tęsknić – skomleli jego bracia i siostry. Skulili grzbiety i schowali ogony między nogi. W ten sposób pokazywali, jak bardzo się boją.– Nie bójcie się. Nie pozwolę, aby ktoś wypędzał nas z naszego domu – zawarczał młody wilk i ze złości zjeżył sierść. Stanął na sztywnych nogach, wyprostował ogon i śmiało spojrzał pozostałym wilkom w oczy. Chciał im pokazać, że niczego się nie boi.– Wkrótce się spotkamy – szczeknął i zniknął w lesie. Ale gdy został sam, nagle obleciał go strach. Podkulił ogon, zwinął się w kłębek pod krzakiem i zaskomlał cicho.Czerwonego Kapturka wcale nie obchodziło to, że las stracił kolory, a wokół leżą porozrzucane przez niego śmieci. Jakby nic się nie stało, codziennie wędrował leśną ścieżką, z głową schowaną pod czerwonym kaptu-rem swojej bluzy. Jak dawniej krzyczał, przeklinał, niszczył i śmiecił.

3. „Co to jest ekologia?” D. Klimkiewicz, W. Drabik – karta pracy nr 1 (5 minut)Nauczycielka czyta dzieciom wiersz. Prosi, aby uważnie go posłuchały, a następnie powiedziały na podstawie wiersza, czym jest ekologia. Dzieci otrzymują do ułożenia puzzle, odczytują powstały wyraz („ekologia”). Nauczycielka wyjaśnia, że ekologia jest to nauka zajmująca się wzajemnymi zależnościami między organizmami a środowiskiem.

4. „Zagadki ekologiczne” – karta pracy nr 2Nauczyciel odczytuje zagadki (5–7 minut):„Mrówka” Jestem mała, mieszkam w lasach, parkach i pod płytą chodnikową. Żyję w dużych rodzinach,

16

bardzo lubię pracować. Gdy spacerujesz po lesie, pamiętaj o mnie i staraj się mnie nie rozdeptać.Dzieci odpowiadają: mrówka.

„Ślimak” Powoli i delikatnie sunę po ziemi, podjadając po drodze liście. Ludzie często moim imieniem określają kogoś, kto wolno wszystko robi. Ale ja się tym wcale nie przejmuję i jestem dumny ze swego imienia,Dzieci odpowiadają: ślimak.

„Roślina” Do swojego życia potrzebuję czystej ziemi, słońca i wody. Ale nie wiem, dlaczego niektórzy ludzie rzucają wokół mnie śmieci, które zasłaniają mi słońce i czasem mnie ranią.Dzieci odpowiadają: roślina.

„Drzewo”Czy wiesz, jak odczuwam ból, gdy łamiesz moje gałęzie, zrywasz liście oraz ranisz moją korę, wycinając na niej ostrym narzędziem różne znaki?Dzieci odpowiadają: drzewo.

5. „Zagrożenia dla Ziemi” – karta pracy nr 4 (5–7 minut)Uświadomienie zagrożeń dla Ziemi ze strony człowieka. Dzieci obserwują, omawiają i wyciągają wnioski:

– pożary lasów,– ścieki płynące do wód,– dymiące kominy,– śmieci.

6. „Dokończ zdania” – karta pracy nr 3 (5 minut)Wiecie już, co to jest ekologia i że ekolog to przyjaciel przyrody. Myślę, że wszyscy jesteście przyjaciółmi przyrody i bez problemu uda Wam się dokończyć zdania.Przyjaciel przyrody nie może:

• zrywać samowolnie… (roślin),• wycinać… (drzew),• płoszyć w lesie i parku… (ptaków i zwierząt),• rozrzucać w lesie i parku… (śmieci),• rozpalać samowolnie… (ognisk),• godzić się na… (tu dzieci podają swoje propozycje).

7. „Zielone zasady” – karta pracy nr 5 (5–7 minut)Na sylwecie liścia dzieci naklejają z karty nr 5 zasady życia w zgodzie z przyrodą:• segreguj odpady,• nie łam gałązek drzew i krzewów,• w lesie zachowuj się cicho, nie zrywaj i nie depcz roślin,• oszczędzaj wodę,

17

• pamiętaj o wyłączaniu światła.

8. „Apel do dorosłych” – petycja do władz miasta, karta pracy nr 6 (5–7 minut)MY, DZIECI, CHCEMY:

• JEŚĆ ZDROWE, SOCZYSTE OWOCE I WARZYWA!• ODPOCZYWAĆ WŚRÓD ZIELENI!• SŁUCHAĆ ŚPIEWU PTAKÓW!• KĄPAĆ SIĘ W CZYSTEJ WODZIE!• ODDYCHAĆ CZYSTYM POWIETRZEM!

Dzieci wraz z nauczycielem naklejają paski z hasłami z petycji i podpisują się pod nią.Zakończenie zajęć.

9. „Zielony ogród” – praca w kąciku przyrody (15–20 minut)Nauczycielka odkrywa niespodziankę: nasiona, ziemię, doniczki, konewkę, jednorazowe rękawiczki. Dzieci próbują odgadnąć, po co to wszystko zostało przez panią przyniesione. Dzieci zapoznają się z wyglądem nasion i roślin na opakowaniach. Nauczycielka dzieli grupę na 4–5 zespołów. Każda grupa sadzi inny rodzaj nasionek. Podlane „ogródki” umieszczamy w kąciku przyrody. Przez następne dni i tygodnie dzieci będą obserwować i pielęgnować swoje roślinki, a kiedy urośnie już pietruszka, szczypior i rzeżucha – mogą spożywać je, samodzielnie przygotowując zielone kanapki. Na koniec wszyscy porządkują stoliki po pracy i myją ręce.Na podsumowanie dzieci kończą zdania:1. Ekologia jest to…?2. Wilk mieszka w…?3. Segregacja jest to…?4. Ścieki są to…?

Bibliografia:1. H. Okarma: Wilk – monografia przyrodniczo– łowiecka, Białowieża 1992. 2. K. Chwedeńczuk: Pies czy wilk? Warszawa 1987.3. B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły? Białowieża 1991.4. K. Popko – Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków 2011.5. A. Konieczna, E. Grodzka– Jurczyk: Wesoła Szkoła, przewodnik metodyczny, część 1, Warszawa 2001.6. J. Dołkin: Zielony Ekran – program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok 2000.7. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków 2010.

Aneks:„Co to jest ekologia?” D. Klimkiewicz, W. Drabik – karta pracy nr 1Nauczyciel odczytuje wiersz. Dzieci wycinają i układają puzzle.

„Zagadki ekologiczne” – karta pracy nr 2Dzieci odgadują hasła zagadek po przeczytaniu przez nauczyciela:„Mrówka”Jestem mała, mieszkam w lasach, parkach i pod płytą chodnikową. Żyję w dużych rodzinach, bardzo lubię pracować. Gdy spacerujesz po lesie, pamiętaj o mnie i staraj się mnie nie rozdeptać.Dzieci odpowiadają: mrówka.

18

„Ślimak”Powoli i delikatnie sunę po ziemi, podjadając po drodze liście. Ludzie często moim imieniem określają kogoś, kto wolno wszystko robi. Ale ja się tym wcale nie przejmuję i jestem dumny ze swego imienia.Dzieci odpowiadają: ślimak.

„Roślina”Do swojego życia potrzebuję czystej ziemi, słońca i wody. Ale nie wiem, dlaczego niektóry ludzie rzucają wokół mnie śmieci, które zasłaniają mi słońce i czasem mnie ranią.Dzieci odpowiadają: roślina.

„Drzewo”Czy wiesz, jak odczuwam ból, gdy łamiesz moje gałęzie, zrywasz liście oraz ranisz moją korę, wycinając na niej ostrym narzędziem różne znaki?Dzieci odpowiadają: drzewo.

„Dokończ zdania” – karta pracy nr 3 (5 minut)Nauczyciel odczytuje zdania, które zostaną dokończone przez dzieci.Przyjaciel przyrody nie może:

• zrywać samowolnie… (roślin),• wycinać… (drzew),• płoszyć w lesie i parku… (ptaków i zwierząt),• rozrzucać w lesie i parku… (śmieci),• rozpalać samowolnie… (ognisk),• godzić się na… (tu dzieci podają swoje propozycje).

„Zagrożenia dla Ziemi” – karta pracy nr 4 (5–7 minut)Uświadomienie zagrożeń dla Ziemi ze strony człowieka. Dzieci obserwują, omawiają i wyciągają wnioski:


„Zielone zasady” – karta pracy nr 5Zasady życia w zgodzie z przyrodą. Dzieci naklejają na zielony liść hasła:

• Segreguj odpady• Nie łam gałązek drzew i krzewów• W lesie zachowuj się cicho, nie zrywaj i nie depcz roślin• Oszczędzaj wodę• Pamiętaj o wyłączaniu światła

19

„Apel do dorosłych” – petycja do władz miasta, karta pracy nr 6Dzieci wraz z nauczycielem wycinają, naklejają paski z hasłami z petycji i podpisują się pod nią. Mogą ją wysłać do władz miasta.MY, DZIECI, CHCEMY:

• JEŚĆ ZDROWE, SOCZYSTE OWOCE I WARZYWA!• ODPOCZYWAĆ WŚRÓD ZIELENI!• SŁUCHAĆ ŚPIEWU PTAKÓW!• KĄPAĆ SIĘ W CZYSTEJ WODZIE!• ODDYCHAĆ CZYSTYM POWIETRZEM!

20


„Pan samochodzik i las”Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 4–6 lat. Miejsce zajęć: sala przedszkolna.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka i podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności, konieczności ochrony środowiska oraz ochrony lokalnego ekosystemu.

Cele ogólne:– zapoznanie uczniów z podstawowymi źródłami zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody,– przedstawienie skutków zanieczyszczeń: rozwijanie umiejętności obserwacji i wyciągania

wniosków,– planowanie działań zmierzających do zmniejszenia stopnia zanieczyszczeń,– rozwijanie zainteresowań ekologicznych i aktywności twórczej,– kształtowanie postawy proekologicznej,– rozwijanie umiejętności współpracy w grupie.


– potrafi zlokalizować różne źródła dymów,– zna przyczyny wydobywania się dymu,– uczestniczy w zabawach badawczych, próbuje wyciągnąć wnioski z zaobserwowanych zjawisk,– przestrzega zasad nieniszczenia przyrody i kulturalnego zachowania się,– umie wyjaśnić znaczenia lasu jako źródła świeżego powietrza – pochłaniacza zanieczyszczeń,– przedstawia przyczyny oraz skutki zanieczyszczeń powietrza,– dostrzega możliwość przeciwdziałania skażeniom środowiska,– obserwuje zmiany w środowisku i najbliższej okolicy,– zdobywa umiejętność pracy w grupie i obserwowania.

Metoda pracy: – czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom, zabawy przyrodniczo-badawcze,– słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci,– oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów.

Środki dydaktyczne:• fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz, dotyczący znaczenia lasu

dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności, arkusze szarego papieru, kredki;

• „Źródła zanieczyszczeń powietrza” – miniwykład, wypowiedź eksperta w dziedzinie zanieczyszczeń powietrza;

• „Co dymi?” – spacer po osiedlu;• „Co dymi?” – praca plastyczna, arkusze szarego papieru, kredki;• „Zadymione miasto” – karta pracy nr 1;• „Smutny las” – karta pracy nr 2;• „Podążamy wilczym tropem” – karta pracy nr 3, nożyczki;• „Ekozwierzak” – zielony wilk, wycinanka;• „Dlaczego świeczka gaśnie?” – doświadczenie nr 1, świeczka, szklanka, zapałki;• „Ruchliwa ulica” – karta pracy nr 4;• „Dużo drzew to czyste powietrze” – zabawa ruchowa;• „W chmurach” – karta pracy nr 5.

23

Faza wstępna zajęć:1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu:Długa i mroźna zima odeszła. Dni stawały się coraz dłuższe, a słońce uśmiechało się zza chmur. Śnieg szybko topniał i mieszkańcy miasteczka schowali już ciepłe ubrania do szafy. Bociany wróciły z ciepłych krajów, na drzewach i krzewach pojawiły się pąki, a trawniki zaroiły się od wiosennych kwiatków. Rozśpiewane ptaki zakładały gniazda, składały jajka, a z nich wylęgały się pisklęta. Świat przyrody budził się do życia.W pobliżu miasteczka był piękny, stary las, pełen roślin, zwierząt, ptaków i owadów. Jeszcze przed zimą do lasu wprowadziła się wataha wilków – wataha, czyli duża rodzina. Przywędrowała tu z bardzo daleka w poszukiwaniu bezpiecznego schronienia. Wilki szybko zadomowiły się w nowym miejscu i wczesną wiosną ich liczna grupka powiększyła się o cztery szczeniaczki.Tej samej wiosny, w miasteczku, urodził się Kuba. Był zdrowym i silnym dzieckiem, miał wilczy apetyt, a gdy był głodny, bardzo głośno krzyczał. Mama i tata bardzo kochali synka i spełniali wszystkie jego życze-nia. Gdy podrósł, wystarczyło, że tupnął nóżką i wygiął usta w podkówkę, a już kupowali mu nowe, drogie prezenty. Kiedy tylko chciał, mógł oglądać telewizję albo grać na komputerze. Nie miał też żadnych domo-wych obowiązków – nie musiał nawet sprzątać zabawek, gdy już skończył się nimi bawić!– Kuba jest niegrzeczny! Za bardzo go rozpieszczacie i będą z nim kłopoty – ostrzegała rodziców babcia Kuby. Rodzice jednak nie słuchali. Myśleli, że robią mądrze i nadal pozwalali synkowi na wszystko.W tym samym czasie mama wilków również miała sporo kłopotów z czwórką swoich szczeniąt. Zwłaszcza z jednym, który zamiast bawić się z innymi małymi wilkami, wolał wędrować samotnie po lesie.Wilczka ciekawiło wszystko. Choć nie raz oberwał po nosie i co rusz był przepędzany przez silniejsze i starsze zwierzęta, to i tak szukał nowych przygód.W ten sposób uczył się trudnej sztuki przetrwania w lesie.Tymczasem Kuba rósł jak na drożdżach. W dniu jego siódmych urodzin mama upiekła tort, a tata kupił synkowi najnowszą konsolę do gier. Chłopca jednak prezent nie ucieszył, bo przecież od dawna miał wszyst-ko, czego tylko zapragnął. Zdmuchnął świeczki na torcie, palcem spróbował tortowego kremu. Powiedział mamie, że mu nie smakuje i wyszedł do swojego pokoju.– Nudzę się – krzyknął po chwili.– A co chciałbyś robić? Na co masz ochotę? – Rodzice byli bardzo przejęci.– Na nic – odburknął nieuprzejmie Kuba i wyciągnął się na tapczanie. Mama i tata popatrzyli na synka, po-tem na niezjedzony tort i nierozpakowany prezent. Zrobiło im się przykro.Nagle ktoś zapukał do drzwi. To była babcia Kuby, która przyszła do wnuczka z urodzinowym prezentem. On jednak nawet nie podniósł się z tapczanu, aby ją przywitać.– Coś się stało, Kubusiu? – zapytała babcia i usiadła obok wnuka na tapczanie.– Wszystko mnie nudzi – odpowiedział Kuba.– Może prezent ode mnie poprawi ci humor – powiedziała babcia i podała wnuczkowi pakunek owinięty w kolorowy papier. W środku była wspaniała, czerwona bluza z kapturem, o jakiej Kuba marzył od dawna.– Dziękuję, babciu – powiedział Kuba, uściskał babcię i uśmiechnął się po raz pierwszy tego dnia.– Bardzo proszę, mój ty Czerwony Kapturku – zachichotała babcia i ucałowała wnuka w czoło.

Rozwinięcie zajęć:

2. „Źródła zanieczyszczeń powietrza” – miniwykład (7–10 minut)Zaproszony gość, czyli ekspert w dziedzinie zanieczyszczeń powietrza, opowie o źródłach zanieczyszczeń w środowisku lokalnym, jakim jest Białystok.

3. „Co dymi?” – spacer po osiedlu (30 minut) Dzieci wspólnie z wychowawczynią przeliczają, ile samochodów przejeżdża ulicą przy przedszkolu w ciągu jednej minuty. Wynik: 20 samochodów! Dzieci odpowiadają na pytanie: czy miło jest nam spacerować, podczas gdy wdychamy tak dużą ilość spalin? Odpowiedź oczywiście brzmi: NIE! Spacer w okolicy przedszkola ma również na celu zauważenie problemu dymiących kominów.Dzieci dowiedziały się, ile szkodliwych substancji wraz z dymem zanieczyszcza powietrze w naszej okolicy. Dzieci dowiedziały się, że drzewa i rośliny są niezbędne w procesie filtracji i przemiany szkodliwego dwutlenku węgla na tlen. Obserwacja ilości drzew i terenów zielonych naszego przedszkola.

24

4. „Co dymi?” – praca plastyczna (15–20 minut)Poszerzenie wiedzy dziecka w zakresie zlokalizowania różnych źródeł dymów. Dzieci podzielone są na 4-osobowe grupy. Każda z nich dostaje duży arkusz papieru i tworzy plakat, na którym przedstawione są różne źródła dymów, np. dym z komina domu, dym z ogniska, dym z wypalania traw, dym z pożarów lasów, dym spalin samochodowych, dym z fabryki, dym z papierosa.

5. „Zadymione miasto” – (5 minut)Nauczyciel prosi, aby dzieci popatrzyły na fragment miasta z ulicami, budynkami i dużą liczbą dymiących kominów. Dzieci wycinają postać zielonego wilka – Ekozwierzaka. Nauczyciel aranżuje rozmowę, wykorzystując Ekozwierzaka:– „Witam Was dzieci, przybyłem tutaj i widzę, że jakieś ciemne chmury zebrały się nad Waszym miastem. Ale tu dużo dymu… Tyle samochodów, fabryk… Oj, /kaszle/ boli mnie gardło i szczypią oczy… Co to za chmura unosi się nad miastem?”– „Dlaczego tutaj jest tyle kominów?”– „Co tworzy dym? Jak powstaje?”Rozwiązanie problemu: dzieci opowiadają Ekozwierzakowi o zanieczyszczeniach, które powodują liczne fabryki, oraz o trujących dymach unoszących się z domów.

6. „Smutny las” – karta pracy nr 2 (5 minut) Nauczyciel prosi, aby dzieci popatrzyły na fragment zniszczonego lasu, tzn. zwiędnięte kwiaty, opuszczone gałęzie drzew, uciekające zwierzęta, w tym wilki.Ekozwierzak: „Powiedzcie mi, dzieci, co to za miejsce… Drzewa i kwiaty wyglądają na smutne, ptaki nie śpiewają, zwierzęta uciekają…”.Nauczyciel pyta: ,,Czy Ekozwierzak chciałby tutaj pozostać i czy podoba mu się ten las?”.Rozwiązanie problemu: „Dlaczego las jest smutny?”.Dzieci podają swoje pomysły i przykłady rozwiązania problemu. Ekozwierzak podsumowuje obserwacje i wnioski dzieci, wyjaśniając ważną rolę drzew i zieleni. Roślinki do życia potrzebują m.in. dwutlenku węgla, słońca i wody.

7. „Podążamy wilczym tropem” – karta pracy nr 3 (5–10 minut)Uczniowie obserwują elementy tropu wilka z uwzględnieniem położenia opuszek. Wykonanie zadania służy doskonaleniu spostrzegawczości, zachęca do obserwacji śladów i tropów w terenie. Uczniowie wycinają tropy wilka.

8. „Dlaczego świeczka gaśnie?” – doświadczenie nr 1 (5 minut)Ekozwierzak zaprasza dzieci do obserwacji doświadczenia wykonywanego przez nauczyciela.Rozwiązanie problemu: „Dlaczego świeczka gaśnie?”. Dzieci poszukują rozwiązania.Wniosek: Do spalania potrzebny jest tlen. Ogień gaśnie, gdy zabraknie tlenu. Spalanie zabiera nam tlen z powietrza. Szukamy zatem odnawialnych źródeł energii.

9. „Ruchliwa ulica” – karta pracy nr 4 (5 minut)Ekozwierzak pyta dzieci:„Dzieci, opowiedzcie mi, co to za miejsce?”.Dzieci wyjaśniają Ekozwierzakowi, że znajduje się na bardzo ruchliwej ulicy, dużo jest tutaj samochodów produkujących spaliny.Problem do rozwiązania:Ekozwierzak: „Czego potrzebuje samochód, aby mógł jechać? Co moglibyśmy zrobić, aby ograniczyć liczbę samochodów?”. Dzieci odpowiadają, że mogłyby jeździć rowerem!

10. „Dużo drzew to czyste powietrze” – zabawa ruchowa (5 minut)Dzieci ustawiają się w parach. Jedno dziecko to drzewo, a drugie jest dzieckiem, które chowa się pod drzewkiem. Dzieci biegają swobodnie wokół drzew. Na przerwę w muzyce kolejno każde „drzewko” jest

25

ścinane i dziecko musi schować się pod innym drzewkiem, dołączając do stojącego już tam dziecka. Po ścięciu prawie wszystkich drzew dzieciom pozostaje tylko jedno, ostatnie drzewo.Ekozwierzak mówi: „Im mamy więcej drzew i roślin zielonych w swoim otoczeniu, tym czystsze jest powietrze, którym oddychamy. Drzewa spełniają funkcję filtru oczyszczającego powietrze i dostarczyciela tlenu dla istot żyjących na planecie Ziemia”.

Zakończenie:11. „W chmurach” – karta pracy nr 5 (5 minut)Ekozwierzak pyta: „Co możemy zrobić, żeby nie dopuścić do pojawienia się zanieczyszczeń w Waszym mieście?”. Efektem odpowiedzi są rysunki w chmurkach, czyli pomysły dotyczące rozwiązania problemu zanieczyszczeń powietrza. Swoje prace dzieci zawieszają na tablicy. Przykładowe rysunki w chmurkach:

– rower,– dużo drzew: park lub las,– spacerujący człowiek,– komin fabryki, a na nim filtr.

Dzieci zachęcają Ekozwierzaka, aby jednak pozostał na naszej planecie.Ekozwierzak obiecał dzieciom, że wróci do nich wkrótce, aby wspierać je we wszystkich działaniach na rzecz czystego środowiska.

Podsumowaniem zajęć są odpowiedzi na pytania:1. Czego rośliny potrzebują do życia?2. Co to jest filtr powietrza?3. Kim jest Ekozwierzak?4. Co nam daje las?

Bibliografia:1. H. Okarma: Wilk – monografia przyrodniczo–łowiecka, Białowieża 1992. 2. K. Chwedeńczuk: Pies czy wilk? Warszawa 1987.3. B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły? Białowieża 1991.4. K. Popko – Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków 2011.5. B. Łuczak: Scenariusze zajęć integralnych dla klas 1–3, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Poznaniu, Poznań 1998.6. A. Konieczna, E. Grodzka– Jurczyk: Wesoła Szkoła, przewodnik metodyczny, część 1, Warszawa 2001.5. J. Dołkin: Zielony Ekran– program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok 2000.6. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków 2010.

Aneks:„Zadymione miasto” – karta pracy nr 1Fragment miasta z ulicami, budynkami i dużą liczbą dymiących kominów. Uczniowie odpowiadają na pytania Ekozwierzaka.

„Smutny las” – karta pracy nr 2Fragment zanieczyszczonego lasu ze zwiędniętymi kwiatami, opuszczonymi gałęziami drzew, uciekającymi wilkami. Uczniowie odpowiadają na pytania Ekozwierzaka.

„Podążamy wilczym tropem” – karta pracy nr 3Elementy tropu wilka z uwzględnieniem położenia opuszek. Wykonanie zadania służy doskonaleniu spostrzegawczości, zachęca do obserwacji śladów i tropów w terenie. Uczniowie wycinają tropy wilka.

„Ruchliwa ulica” – karta pracy nr 4Fragment miasta z ulicami, na których jest duża liczba samochodów. Uczniowie odpowiadają na pytania Ekozwierzaka.

26

„W chmurach” – karta pracy nr 5Efektem odpowiedzi są rysunki w chmurkach. Przykłady rysunków w chmurkach:

– rower,– dużo drzew: park lub las,– spacerujący człowiek,– komin fabryki, a na nim filtr.

Swoje prace dzieci zawieszają na tablicy.

„Ekozwierzak” – zielony wilk, wycinanka

27


„Zdrowa woda życia doda”Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 4–6 lat.Miejsce zajęć: sala przedszkolna.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości dzieci na temat bioróżnorodności i konieczności dbania o czystość wody.


człowieka,– poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom,– rozwijanie postawy proekologicznej,– budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka,– poszerzanie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowo: „ekologia”, – uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych,– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka.


– potrafi wskazać las jako środowisko życia wilka, – rozumie stałość obiegu wody w przyrodzie, – utrwali zasadę picia wody wyłącznie przegotowanej, – motywuje się do prowadzenia systematycznej obserwacji,– pozna w zabawie właściwości wody,– rozumie znaczenie wody dla ludzi, zwierząt i roślin, – wie, że bez wody nie mogłoby istnieć życie na Ziemi,– potrafi ułożyć puzzle sylabowe i odczytać hasło,– poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko,– wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka,– zna znaczenie słowa „ekologia”,– podejmuje działania proekologiczne,– bada właściwości wody za pomocą zmysłów (wzroku, smaku, węchu, dotyku) i potrafi je opisać,– wyciąga wnioski z przeprowadzonych doświadczeń i potrafi ogólnie określić, kiedy woda zmienia

swój stan skupienia.

Metoda pracy:– czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom,– słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci,– oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów.



• 4 butelki wody mineralnej, 4 przezroczyste miski, kostki lodu, czajnik, lusterko, słoiki, cukier, olej,

29

kasza manna, piasek;• „Obieg wody w przyrodzie” – karta pracy nr 1, puzzle;• wiersz „Chora rzeka” J. Papuzińskiej;• „Odgłosy wody” – płyta CD z nagranymi odgłosami wody;• „Kropelka wody” – karta pracy nr 2, niebieskie kredki, nożyczki, klej, białe kartki;• „Przyjaciel wody” – dyplom z tekstem ślubowania, karta pracy nr 3.

Faza wstępna zajęć:Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego on dotyczy?, jakie występują postacie?, czym się zajmują?Następnego dnia Czerwony Kapturek wstał z łóżka wcześnie rano, włożył swoją czerwoną bluzę z kapturem i przy śniadaniu zapytał tatę:– Pomógłbyś mi posprzątać las?Tata tylko uśmiechnął się, mrugnął do synka okiem i chwilę potem wędrowali razem leśną ścieżką. Porozrzu-cane wszędzie papierki, puszki i butelki zbierali do worków na śmieci.Las powoli nabierał barw i wkrótce wróciły do niego ptaki i zwierzęta. Znów było jak dawniej.Pojawiła się także wilcza rodzina, a Czerwony Kapturek miał nowego przyjaciela – wilka. Spotykali się codziennie na leśnej polanie. Na powitanie wilk merdał ogonem i lizał chłopca po dłoni, a on drapał wilka za uchem. Potem biegali razem po lesie, aż do utraty tchu – mały człowiek i zwierzę.Mijały lata. Kuba z chłopca wyrósł na mężczyznę i stał się Jakubem. Swoją czerwoną bluzę z kapturem za-mienił na zielony mundur i czapkę leśniczego. Leśniczy to ktoś, kto dba o las. To strażnik lasu, który pilnuje, by nikt w nim nie śmiecił, nie niszczył krzewów, nie wycinał drzew, nie rozpalał ognisk poza wyznaczonymi miejscami, nie straszył ptaków i zwierząt, a także nie zastawiał na nie pułapek.Leśniczy Jakub, dawno temu zwany Czerwonym Kapturkiem, zamieszkał w starym domku swojej babci za lasem. Każdego dnia odkrywa tajemnice roślin i zwierząt, i chętnie opowiada o nich dzieciom.Wspomina, jak kiedyś z lasu zniknęły kolory i uciekły wszystkie zwierzęta. Opowiada też o tym, jak wykopał dół w lesie, by złapać wilka i sam do niego wpadł, a wilk go z niego wydostał.Zastanawia się potem, czy dzieci w szkołach i przedszkolach wierzą w tę jego opowieść. Wierzą, czy nie – na pewno wiele się z niej nauczą.

Rozwinięcie zajęć:2. „Do czego można wykorzystać wodę?” – zabawa dydaktyczna (5 minut)Dzieci siedzą w kole i w tzw. rundce podają jedno zastosowanie, takie jakiego nikt jeszcze nie mówił, np. do mycia zębów, twarzy, kąpieli, do zmywania, podlewania kwiatów, gotowania zupy itp.

3. „Doświadczenia a zasady” – zasady obowiązujące podczas przeprowadzenia doświadczeń w grupach: (2–3 minuty):

• uważne słuchanie poleceń nauczyciela,• postępowanie zgodne z instruktażem lub instrukcją pisemną,• zachowanie szczególnej ostrożności,• zgodna współpraca w grupie.

3. „Badanie wody” – doświadczenie nr 1 (5 minut)Nauczycielka dzieli uczniów na 4 grupy 5–6-osobowe i stawia na każdym stoliku wodę przegotowaną lub mineralną. Dzieci próbują wody, następnie nauczycielka wylewa ją do przezroczystych misek. Dzieci zanurzają w wodzie ręce, dotykają się mokrymi rękoma, np. do policzków, wąchają. Podają cechy fizyczne i właściwości wody; wykorzystując technikę twórczego myślenia, odnoszą się do wszystkich zmysłów: wzrok, smak, węch, dotyk (dzieci określają smak, zapach, barwę wody).Wniosek: Woda występuje w stanie ciekłym (albo jest cieczą).

4. „Czy to też woda?” – doświadczenie nr 2 (5 minut) Każda grupa dostaje kostki lodu (określanie temperatury, wyglądu, zmian zachodzących pod wpływem ciepła).

30

Wniosek: Woda występuje w stanie stałym (lód).Prezentacja przez nauczyciela: obserwacja pary wodnej i jej skraplania. ZE WZGLĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA NAUCZYCIEL SAM TRZYMA LUSTERKO NAD PARUJĄCĄ WODĄ!Wniosek: Woda występuje w trzech stanach skupienia (ciekłym, stałym, gazowym).

5. „Co rozpuszcza się w wodzie, a co nie?” – doświadczenie nr 3 (5 minut)Każda grupa ma na swoim stoliku 4 słoiczki wypełnione wodą:1. słoik: woda + piasek2. słoik: woda + olej3. słoik: woda + cukier4. słoik: woda + kasza manna

Dzieci obserwują, co się dzieje, i wyciągają wnioski: w 1., 2. i 4. słoiku znajdują się substancje, które nie rozpuszczą się w wodzie, natomiast w 3. jest cukier, który się rozpuści.Wniosek: Nie wszystkie substancje rozpuszczają się w wodzie.

6. „Co pływa, a co tonie?” – doświadczenie nr 4 (5 minut)Do przezroczystych misek dzieci nalewają wodę i kolejno do niej wrzucają: kamień, styropian, pieprz, drewniany patyczek i metal. Obserwują, że niektóre toną, np. metal, kamień, a niektóre unoszą się na powierzchni, np. styropian, pieprz, patyczek drewniany.Wniosek: Przedmioty lżejsze od wody pływają, a cięższe toną.

7. „Obieg wody w przyrodzie” – prezentacja multimedialna (3 minuty)Nauczyciel prezentuje uczniom, skąd się bierze woda, co się z nią dzieje i wprowadza pojęcia „skraplanie”, „parowanie”.

8. „Obieg wody w przyrodzie” – karta pracy nr 1, puzzle (5–7 minut)Uczniowie dostają karty pracy nr 1 w postaci puzzli i układają obieg wody w przyrodzie.

9. „Chora rzeka” – wiersz J. Papuzińskiej (5 minut)Nauczyciel czyta wiersz dzieciom.

10. „Co szkodzi wodzie?” – dzieci odpowiadają: np. chemikalia, ścieki, zanieczyszczenia, śmieci. Nauczyciel wyjaśnia, że o wodę należy dbać. Czystej wody, tzn. takiej, którą możemy pić, jest coraz mniej, a w niektórych częściach świata nie ma jej w ogóle.

11. „Odgłosy wody” – płyta CD z nagranymi odgłosami wody (5 minut)Ćwiczenie relaksacyjne przy muzyce: dzieci słuchają z zamkniętymi oczami muzyki z odgłosami wody, np. deszczu, wodospadu, gradu, ulewy. Nauczyciel upuszcza na dłonie dzieci kropelki wody. Kto poczuje dotyk wody, otwiera oczy.

12. „Kropelka wody” – karta pracy nr 2 (10 minut)Uczniowie kolorują kroplę wody i ją wycinają. Wspólnie z nauczycielem przygotowują opaskę na głowę, przyklejając wyciętą kroplę wody do białej opaski. Przechodzą do ślubowania.

13. „Ślubowanie”– karta pracy nr 3 (3 minuty)Dzieci składają ślubowanie „Przyjaciela wody”.ŚLUBUJĘ UROCZYŚCIE, ŻE ZAWSZE BĘDĘ PRZYJACIELEM WODY.BĘDĘ OSZCZĘDNIE Z NIEJ KORZYSTAĆ,NIE BĘDĘ BEZMYŚLNIE JEJ WYLEWAĆ.PRZYRZEKAM!

31

Zakończenie.Nauczyciel prosi dzieci, aby opowiedziały, o czym były dzisiejsze zajęcia i co najbardziej im się spodobało. Dzieci kończą zdania:

1. Parowanie jest to…? 2. Woda jest barwy…?3. Na zajęciach najbardziej podobało mi się…?4. Dzisiaj zaskoczyło mnie…?

Bibliografia:1. B. Montana: Woda, nie wystarczy żeby żyć, ale bez niej żyć się nie da, Warszawa 2000.2. K. J. Dąbrowski: Barwy Twojego Zdrowia, Ełk 2002.3. H. Okarma: Wilk: Monografia przyrodniczo–łowiecka, Białowieża1992. 4. J. Dołkin: Zielony Ekran – program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok 2000.

Aneks:„Obieg wody w przyrodzie” – karta pracy nr 1, puzzleUczniowie układają puzzle przedstawiające obieg wody w przyrodzie. Obrazek zawiera chmury, fragment lądu oraz rzekę; z chmury pada deszcz, z rzeki paruje woda, z lądu spływa woda, a część z niej wsiąka w glebę, tzn.:

– rozbudzanie ciekawości przyrodniczej,– parowanie z wody – strzałka do góry,– spływ – strzałka w bok,– wsiąkanie – strzałka w dół,– opad – strzałka w dół.

„Chora rzeka” – wiersz J. Papuzińskiej Dzieci słuchają wiersza czytanego przez nauczyciela.

„Kropelka wody” – karta pracy nr 2Uczniowie kolorują kroplę wody i ją wycinają. Wspólnie z nauczycielem przygotowują opaskę na głowę, przyklejając wyciętą kroplę wody do białej opaski.

„Ślubowanie” – karta pracy nr 3Dzieci składają ślubowanie „Przyjaciela wody”:

ŚLUBUJĘ UROCZYŚCIE, ŻE ZAWSZE BĘDĘ PRZYJACIELEM WODY.BĘDĘ OSZCZĘDNIE Z NIEJ KORZYSTAĆ,NIE BĘDĘ BEZMYŚLNIE JEJ WYLEWAĆ.PRZYRZEKAM!

32


„Zielona planeta – bez drzew nie ma życia”Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 4–6 lat.Miejsce zajęć: sala przedszkolna, ogród szkolny lub zadrzewiony plac zabaw.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności w lesie.

Cele ogólne: – rozbudzanie ciekawości przyrodniczej,– rozwijanie sprawności manualnej dzieci, – rozwijanie spostrzegawczości,– wdrażanie do pracy w grupie i zespole, – kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, – doskonalenie koncentracji uwagi,– ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki

człowieka,– poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom,– rozwijanie postawy proekologicznej,– budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka,– uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych,– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka,– kształtowanie więzi emocjonalnej z przyrodą,– uwrażliwienie na piękno jesiennych drzew poprzez obserwacje przyrodnicze w ogrodzie szkolnym,– poznawanie świata poprzez zmysły,– poznanie składu pokarmu wilka,– poznanie pojęcia łańcucha pokarmowego.


– wie, że nie należy niszczyć drzew,– poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko,– wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka,– wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka,– przestrzega zasad „kulturalnego” zachowania się w stosunku do przyrody,– wie, że las jest domem dla zwierząt,– zna zapach drzew,– rozpoznaje pokarm wilka,– umie ułożyć w odpowiedniej kolejności ogniwa łańcucha pokarmowego.

Metody pracy:– czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom, zabawy przyrodniczo-badawcze,– słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci,– oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów.



• „Co zjada wilk” – karta pracy nr 1, obrazki do kolorowania, kredki;• „Kto kogo zjada?” – karta pracy nr 2;• miniwykład pana leśniczego – spotkanie z zaproszonym gościem, aparat fotograficzny, rolki po

papierze toaletowym, lupy;

35

• zabawy jesienne – zabawy przyrodniczo-ruchowe w ogrodzie szkolnym;• pobaw się z wilkiem – zabawa ruchowa;• jesienny bukiet z liści;• dzieci i drzewa – zabawy przyrodniczo-ruchowe w ogrodzie szkolnym;• zielony ogród – praca w kąciku przyrody, nasiona, doniczki, ziemia ogrodowa, rękawiczki.

Faza wstępna zajęć:1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz, następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego on dotyczy?, jakie występują postacie?, kim jest pan leśniczy?, czym się zajmuje pan leśniczy?Mijały lata. Kuba z chłopca wyrósł na mężczyznę i stał się Jakubem. Swoją czerwoną bluzę z kapturem za-mienił na zielony mundur i czapkę leśniczego. Leśniczy to ktoś, kto dba o las. To strażnik lasu, który pilnuje, by nikt w nim nie śmiecił, nie niszczył krzewów, nie wycinał drzew, nie rozpalał ognisk poza wyznaczonymi miejscami, nie straszył ptaków i zwierząt, a także nie zastawiał na nie pułapek.Leśniczy Jakub, dawno temu zwany Czerwonym Kapturkiem, zamieszkał w starym domku swojej babci za lasem. Każdego dnia odkrywa tajemnice roślin i zwierząt, i chętnie opowiada o nich dzieciom.Wspomina, jak kiedyś z lasu zniknęły kolory i uciekły wszystkie zwierzęta. Opowiada też o tym, jak wykopał dół w lesie, by złapać wilka i sam do niego wpadł, a wilk go z niego wydostał.Zastanawia się potem, czy dzieci w szkołach i przedszkolach wierzą w tę jego opowieść. Wierzą, czy nie – na pewno wiele się z niej nauczą.

2. „Pobaw się z wilkiem” – zabawa ruchowa (5–7 minut)Wszyscy siedzą w kręgu na dywanie. Jedno dziecko wchodzi do środka i siada po turecku – będzie wilkiem. Dzieci mówią wierszyk: Idzie, idzie wilk. Zostań z nami kilka chwil.My się z tobą pobawimy, Wszystkie ruchy powtórz.Dziecko siedzące w środku kręgu wykonuje proste ćwiczenie gimnastyczne lub pokazuje jakiś gest (np. skacze jak żabka, podskakuje na jednej nodze, macha ręką itp.). Wszyscy powtarzają ćwiczenie. Dziecko ze środka kręgu wybiera dowolną osobę na swego następcę. Zabawa toczy się przez dowolną liczbę rund. Rozwinięcie zajęć:3. „Miniwykład pana leśniczego” – spotkanie z zaproszonym gościem (10–15 minut)Nauczyciel przedstawia zaproszonego gościa – pana leśniczego z nadleśnictwa, który opowie dzieciom, jakie zwierzęta żyją w lesie, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska życia wilka, pokarmu wilka i zależności pokarmowych w lesie. Opowiada lub pokazuje prezentację:„Ekologia to taka nauka, która zajmuje się wszystkimi żywymi organizmami i środowiskiem, w jakim one żyją. O to środowisko, czyli całą naszą planetę Ziemię, trzeba bardzo dbać i w miarę swoich możliwości zapobiegać wszelkim zagrożeniom. A tych zagrożeń jest wiele: zanieczyszczenia wód, zanieczyszczenia gleby, powietrza, wypalanie traw, nielegalna wycinka drzew, brak segregowania śmieci. Również dzieci mogą dbać o naszą planetę poprzez segregowanie śmieci, dbanie o przyrodę poprzez nieniszczenie trawników i klombów z kwiatami, niełamanie gałęzi drzew i krzewów, dbanie o żyjące zwierzęta. Niezwykle ważne zarówno dla człowieka, jak i dla środowiska żyjących zwierząt jest dbanie o drzewa. To one są «zielonymi płucami» Ziemi. Są domem zwierząt oraz wytwarzają tlen potrzebny do życia człowiekowi. Jeśli nie będziemy o nie dbać i ich szanować, to świat zginie. Od nas zależy, czy nasza planeta będzie piękna i czysta, czy brzydka i szara”.Nauczycielka pyta dzieci, czy chcą zadać panu leśniczemu pytania; dzieci oczywiście mają mnóstwo pytań. Pani ogranicza czas do 5–7 minut i po pytaniach przechodzą wspólnie do rozwiązania kart pracy: dalej zadają pytania i proszą o pomoc pana leśniczego.

4. „Co zjada wilk?” – karta pracy nr 1 (5–10 minut)Na karcie pracy znajdują się obrazki zwierząt: baran, dżdżownica, osa, pies, dzik, sarna. Dzieci kolorują te, którymi żywią się wilki.

36

5. „Kto kogo zjada?” – karta pracy nr 2 (5–10 minut)Dzieci łączą ze sobą obrazki zwierząt i roślin tak, aby powstał łańcuch pokarmowy (mogą zwrócić się o pomoc do pana leśniczego). Na karcie pracy znajdują się: żaba, biedronka, sarna, mniszek lekarski (mlecz), wilk.Pożegnanie pana leśniczego i wręczenie mu przygotowanego wcześniej, jesiennego bukietu z liści (dzieci biją brawo).

6. „Zabawy jesienne” – zabawy przyrodniczo-ruchowe w ogrodzie szkolnym (20 minut)Nauczyciel prosi, aby każde dziecko wśród drzew poszukało swojego przyjaciela. Każde dziecko wybiera drzewo, zapoznaje się z nim za pomocą dotyku, węchu, wzroku (przytula je, obejmuje, wącha korę, przygląda się gałązkom). Zwraca uwagę na barwę, odszukuje takie same kolory na własnym ubraniu. Przykłada do pnia najpierw ucho, potem rolkę od papieru toaletowego. Wypowiada się na temat swojego drzewa: „Moje drzewo nazywa się…” (dziecko nadaje imię drzewu). Po zakończeniu wypowiedzi przez dzieci nauczyciel robi zdjęcia na tle drzew. Zdjęcia również pozwolą na dostrzeżenie zmian i różnic w wyglądzie w różnych porach roku.

7. „Dzieci i drzewa” – zabawy przyrodniczo-ruchowe w ogrodzie szkolnym (10 minut)Jedno dziecko jest drzewem i stoi nieruchomo, a drugie biega wokół niego. Dzieci łączą się w pary, a na hasło nauczyciela – „ukryj się” – każde kuca za swoim drzewem.Dzieci znajdują liście i machają nimi w górę i w dół, intensywnie na nie dmuchają, puszczają je. Zabierają je do sali przedszkolnej.

Zakończenie zajęć.Dzieci wracają do sali i układają listki zgodnie z instrukcją podaną przez nauczyciela. Jesienny bukiet wędruje do kącika przyrody.

8. „Zielony ogród” – praca w kąciku przyrody (15–20 minut)Nauczycielka odkrywa niespodziankę: nasiona, ziemię, doniczki, konewkę, jednorazowe rękawiczki. Dzieci próbują odgadnąć, po co to wszystko zostało przygotowane. Dzieci zapoznają się z wyglądem nasion i roślin na opakowaniach. Nauczycielka dzieli grupę na 4–5 zespołów. Każda grupa sadzi inny rodzaj nasion. Podlane „ogródki” umieszczamy w kąciku przyrody. Przez następne dni i tygodnie dzieci będą obserwować i pielęgnować swoje roślinki, a kiedy urośnie już pietruszka, szczypior i rzeżucha – mogą spożywać je samodzielnie, przygotowując zielone kanapki.Dzieci opowiadają, co im w zajęciach najbardziej się podobało, i odpowiadają na zadane pytania:

1. Co zjada wilk?2. Ekologia jest to…?3. Co zagraża środowisku?4. Gdzie mieszka wilk?

Bibliografia:1. Stowarzyszenie dla Natury WILK: http://www.polskiwilk.org.pl2. B. Łuczak: Scenariusze zajęć integralnych dla klas 1–3, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Poznaniu, Poznań 1998.3. A. Konieczna, E. Grodzka– Jurczyk: Wesoła Szkoła, przewodnik metodyczny, część 1, Warszawa 2001.4. B. Stolarska: Las jesienią. Scenariusze zajęć integralnych dla klas 1-3 WOM w Poznaniu, Poznań 1998.5. W. Fibakiewicz: Ucz się z klimatem. Scenariusze zajęć przedszkolnych, Wilkowice 2014.6. K. Popko – Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków 2011.

37

Aneks:„Co zjada wilk?” – karta pracy nr 1Na karcie pracy znajdują się obrazki zwierząt: baranek, dżdżownica, osa, pies, dzik, sarna. Dzieci kolorują te, którymi żywią się wilki, czyli barana, dzika, sarnę.

5. „Kto kogo zjada?” – karta pracy nr 2Dzieci łączą ze sobą obrazki zwierząt i roślin tak, aby powstał łańcuch pokarmowy. Na karcie pracy znajdują się: trawa, żaba, biedronka, sarna, mniszek lekarski (mlecz), wilk.Dzieci łączą strzałkami kolejno: trawa, strzałka w prawo, sarna, strzałka w prawo, wilk.

38


„Góry, nasze góry, czyli góry śmieci”Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 4–6 lat.Miejsce zajęć: sala przedszkolna.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności w lesie.

Cele ogólne: – kształtuje emocjonalny stosunek do przyrody,– rozumie potrzebę segregowania odpadów,– potrafi segregować odpady według przynależności do utylizacji lub powtórnego wykorzystania,– wie, w jaki sposób ludzie zanieczyszczają Ziemię,– wie, co można zrobić, żeby było mniej śmieci,– ma poczucie współodpowiedzialności za stan środowiska naturalnego i wie, jakie podejmować

działania, żeby ratować Ziemię,– zna podstawowe kolory (żółty, niebieski, zielony, czerwony, biały),– wyjaśnienie pojęć: „segregacja odpadów”, „recykling”,– rozwijanie twórczej wyobraźni,– wskazywanie możliwości wtórnego wykorzystania odpadów.


– rozumie pojęcia: „śmieci”, „segregacja”, „recykling”,– zna kolory pojemników na odpady,– segreguje odpady do odpowiednich pojemników,– wypowiada się poprawnie na temat wiersza pt. „Sznurek Jurka”,– wykonuje pracę plastyczną z odpadów,– zna ekologiczny sposób wyrzucania śmieci,– potrafi podać cele i sposób segregacji odpadów,– wie, że wszyscy ludzie muszą dbać o środowisko naturalne,– ma poczucie odpowiedzialności za środowisko, w którym żyje.

Metody pracy:Sytuacja problemowa, rozmowa, pokaz, obserwacja, metoda ćwiczeń praktycznych, metoda gier i zabaw dydaktycznych, metoda zabaw i gier ruchowych z elementami tańca, inscenizacja.



• „Sznurek Jurka” – wiersz I. Sikiryckiego;• „Zaśmiecona polana” – ilustracja A;• „Gdzie ucieka wilk?” – karta pracy nr 1, labirynt, kredki;• 4 kolorowe kosze: niebieski, czerwony, żółty, zielony;• „Segregujemy odpady” – karty pracy nr 2, wycinanka nr 1 z odpadami, nożyczki;• „Taniec z gazetami” – gra ekologiczno-edukacyjna, gazety, gwizdek;• „Celujemy do kosza” – gra ekologiczno-edukacyjna;• „Moja planeta” – piosenka M. Jeżowskiej;• „Ekośmieciorek” – praca, plastikowe butelki, gazety, kolorowy papier.

Faza wstępna zajęć:1. Nauczycielka wita wszystkich, tak aby każdy czuł się indywidualnie powitany:

– witam wszystkich tych, którzy są dzisiaj w radosnym nastroju (machanie ręką),

39

– witam wszystkich, którzy są dzisiaj smutni, i życzę, aby dzisiejszy dzień przyniósł Wam wiele radosnych wrażeń,

– witam wszystkie dziewczynki,– witam wszystkich chłopców,– witam serdecznie wszystkich rodziców, którzy nas odwiedzili!

2. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz, następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego on dotyczy?, jakie występują postacie?, dlaczego Kuba postanowił posprzątać las?Kuba i wilk, zmęczeni, przez chwilę leżeli obok siebie. Pierwszy podniósł się wilk. Otrzepał futro i pochylił się nad twarzą Czerwonego Kapturka. Chłopiec bał się. Zwierzak spojrzał mu prosto w oczy, pową-chał go i swoim szorstkim językiem polizał po nosie. Zaraz potem zniknął w szarych zaroślach.W tej samej chwili Kuba zauważył w oddali światła latarek i usłyszał wołanie:– Kuba! Kubusiu! Gdzie jesteś?! Czerwony Kapturku!– Tutaj! Tu jestem! – krzyczał na całe gardło.Wkrótce chłopca znaleźli ratownicy. Był zdziwiony, że szukało go tak wiele osób. W ekipie ratunkowej, oprócz policjantów i strażaków, było mnóstwo mieszkańców miasteczka. Najważniejsze było jednak to, że wraz z innymi szukali go również babcia i rodzice. Okazało się, że mama Kuby już wyzdrowiała i wyszła ze szpitala. Razem z tatą chcieli zrobić synkowi niespodziankę i czekali na niego w domku babci. Gdy długo nie wracał, zawiadomili policję i rozpoczęły się poszukiwania.– Co się z tobą działo, synku? – zapytała mama, płacząc ze szczęścia.– Gdzie byłeś, Kubusiu? – dopytywał tata.– To bardzo długa historia – odpowiedział Czerwony Kapturek. – I bardzo smutna – dodał i wtulił się w swo-ich rodziców.Następnego dnia Czerwony Kapturek wstał z łóżka wcześnie rano, włożył swoją czerwoną bluzę z kapturem i przy śniadaniu zapytał tatę:– Pomógłbyś mi posprzątać las?Tata tylko uśmiechnął się, mrugnął do synka okiem i chwilę potem wędrowali razem leśną ścieżką. Porozrzu-cane wszędzie papierki, puszki i butelki zbierali do worków na śmieci.Las powoli nabierał barw i wkrótce wróciły do niego ptaki i zwierzęta. Znów było jak dawniej.Pojawiła się także wilcza rodzina, a Czerwony Kapturek miał nowego przyjaciela – wilka. Spotykali się codziennie na leśnej polanie. Na powitanie wilk merdał ogonem i lizał chłopca po dłoni, a on drapał wilka za uchem. Potem biegali razem po lesie, aż do utraty tchu – mały człowiek i zwierzę.

Rozwinięcie zajęć:3. „Sznurek Jurka” – I. Sikirycki (15 minut)Nauczycielka zaprasza wszystkie dzieci do skupienia uwagi. Dzieci siadają w kręgu, nauczyciel inscenizuje wiersz pt. „Sznurek Jurka”. Następnie z uprzednio przygotowanego koszyka dzieci wybierają przedmioty, które znalazły się w treści wiersza, i układają je na stole: stary sznurek, skórka od banana, torby po śniadaniu, papierki po cukierkach, ścierka, pusta bombonierka, patyki od lodów, plastikowy kubek, pestki od słonecznika, kalosz, nauszniki, stare trampki, piłka z dziurą, połamane wieczne pióro, opony od rowerów, stos papieru (nauczyciel dokłada jeszcze plastikowe butelki, puszki po konserwie, słoiki, puszkę po napoju, tekturkę, starą książkę, zeszyt, gazety, reklamówkę).

Nauczyciel zadaje pytania:– W jaki sposób boisko zamieniło się w śmietnik?– Jak oceniasz postępowanie Jurka i jego kolegów?– Czy Jurek myślał o konsekwencjach wyrzucenia przez siebie poplątanego sznurka?

4. „Zaśmiecona polana” – ilustracja A (5 minut)Dzieci analizują rysunek przedstawiający zaśmieconą polanę i bawiące się opodal dzieci oraz uciekające wilki. Dzieci odpowiadają na pytania nauczyciela:

– Dlaczego las zamienił się w śmietnik?– Czy dzieci zachowały się właściwie?

40

– Gdzie powinny się znaleźć pozostawione przez nie rzeczy?– Co Wy robicie ze śmieciami?

5. „Gdzie ucieka wilk?” – karta pracy nr 1 (5–7 minut)Nauczyciel prosi, aby dzieci doszły jedną z trzech dróg do czystego lasu: wilk ma trzy drogi dojścia i tylko na końcu jednej znajduje się czysty las – to właśnie ją trzeba wybrać.

6. Segregujemy odpady” – karta pracy nr 2 (10-15 minut)Nauczyciel wyjaśnia pojęcie „segregacja” (sposób gromadzenia odpadów, polegający na ich podziale ze względu na materiał, z jakiego zostały wytworzone, w celu ponownego ich wykorzystania). Zwróćcie uwagę, że w sali znajdują się 4 kosze na śmieci (czerwony na szkło, niebieski na papier, żółty na plastik, zielony na inne odpady). Dzieci na karcie pracy łączą kartoniki z odpowiednim koszem – w ten sposób segregują odpady (nie wszystkie czytają, więc tu rola rodziców):

a) papier (niebieski) – książka, zeszyt (bez zszywaczy), patyczek drewniany po lodzie, sznurek, tektura, papierek po cukierkach, gazeta, bombonierka, ścierka (dodawane są tekstylia do masy papierowej),

b) szkło (czerwony) – słoik,c) plastik i puszki (żółty) – woreczek po śniadaniu, plastikowa butelka, reklamówka, kubeczek po

jogurcie, wieczne pióro (obudowa plastikowa), puszka,d) inne odpady (zielony) – pozostałe śmieci: kalosz, piłka, opona, trampki. Nauczyciel wyjaśnia , że

utylizacja odpadów to przetwarzanie lub unieszkodliwianie ich.

7. „Taniec z gazetami” – gra ekologiczno-edukacyjna (5 minut)Dzieci razem z rodzicami dobierają się parami i tańczą w rytm piosenki pt. „Zielona wyspa” M. Jeżowskiej, trzymając gazetę między wymienionymi częściami ciała: między dłońmi, brzuchem, łokciami, kolanami itp. – ale bez pomocy rąk.

8. „Celujemy do kosza” – gra ekologiczno-edukacyjna (5 minut)Dzieci, ustawione w dwóch rzędach naprzeciwko siebie, na sygnał gwizdka celują zgniecionymi kulkami z gazet do kosza ustawionego po środku.

9. „Z obserwacji i doświadczeń dzieci” – pytania i odpowiedzi (5 minut)Na świecie rosną coraz wyższe góry odpadów i śmieci. Każdy z nas w ciągu roku wyrzuca kilkaset kilogramów śmieci!

– Co robicie ze śmieciami w swoim domu?– Kto w Twoim domu odpowiada za wynoszenie śmieci?

Każdy z Was słyszał kiedyś takie słowo jak „recykling”. Oznacza ono powtórne wykorzystanie materiałów (posegregowanych odpadów) do ponownego przetworzenia.

Zakończenie zajęć:10. „Ekośmieciorek” – praca plastyczna wykona wspólnie z rodzicami (15 minut)Dzieci siedzą w kole wspólnie z rodzicami, nauczyciel objaśnia im, jak wykonać śmiesznego ludzika ze zgromadzonych w klasie śmieci (pociętą na paski gazetę umieszczamy w otworze butelki – to będzie czupryna „Ekośmieciorka, z kolorowego papieru doklejamy oczy, nos i usta, z gazety można również zrobić ludzikowi sukienkę lub inny element stroju).Dzieci pracują przy stolikach. Po skończonym zadaniu i sprzątnięciu miejsca pracy „przedstawiają” swoje ludziki kolegom (np. wymyślają imię). Na koniec wszystkie prace dzieci zostają umieszczone na wystawie.Dzieci odpowiadają na pytania:

1. Segregacja jest to…?2. Recykling jest to…?3. Odpady są to…?4. Przyjaciel przyrody jest to…?

41

Bibliografia:1. Cz. Rosik–Dulewska: Podstawy gospodarki odpadami, Warszawa 2012.2. M. A. Gostomczyk: Gospodarka odpadami: ćwiczenia projektowe, Kalisz 2011.3. B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły?, Białowieża 1991.4. K. Popko – Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków 2011.5. J. Dołkin: Zielony Ekran– program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok 2000.6. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków 2010.

Aneks:„Sznurek Jurka” – wiersz I. Sikiryckiego Nauczycielka zaprasza wszystkie dzieci do skupienia uwagi. Dzieci siadają w kręgu, nauczyciel inscenizuje wiersz pt. „Sznurek Jurka”. Następnie z uprzednio przygotowanego koszyka dzieci wybierają przedmioty, które znalazły się w treści wiersza, i układają je na stole: stary sznurek, skórka od banana, torby po śniadaniu, papierki po cukierkach, ścierka, pusta bombonierka, patyki od lodów, plastikowy kubek, pestki od słonecznika, kalosz, nauszniki, stare trampki, piłka z dziurą, połamane wieczne pióro, opony od rowerów, stos papieru (nauczyciel dokłada jeszcze plastikowe butelki, puszki po konserwie, słoiki, puszkę po napoju, tekturkę, starą książkę, zeszyt, gazety, reklamówkę).

„Zaśmiecona polana” – ilustracja ARysunek przedstawiający zaśmieconą polanę i bawiące się nieopodal dzieci oraz uciekające wilki.Dzieci udzielają odpowiedzi na pytania nauczyciela:

– Dlaczego las zamienił się w śmietnik?– Czy dzieci zachowały się właściwie?– Gdzie powinny się znaleźć pozostawione przez nie rzeczy?– Co Wy robicie ze śmieciami?

„Gdzie ucieka wilk?” – karta pracy nr 1Labirynt, na którym z jednej strony znajduje się wilk i ma trzy drogi dojścia, na których końcu znajduje się czysty las – wybiera jedną drogę, którą dotrze do celu; dzieci wybierają i rysują poprawną drogę.

„Segregujemy odpady” – karta pracy nr 2Nauczyciel wyjaśnia pojęcie „segregacja” (sposób gromadzenia odpadów, polegający na ich podziale ze względu na materiał, z jakiego zostały wytworzone, w celu ponownego ich wykorzystania).Zwróćcie uwagę, że w sali znajdują się 4 kosze na śmieci (czerwony na szkło, niebieski na papier, żółty na plastik, zielony na inne odpady). Dzieci na karcie pracy łączą kartoniki z odpowiednim koszem – w ten sposób segregują odpady (nie wszystkie czytają, więc tu rola rodziców)



jogurcie, wieczne pióro (obudowa plastikowa), puszka,d) inne odpady (zielony) – pozostałe śmieci: kalosz, piłka, opona, trampki. Nauczyciel wyjaśnia , że

utylizacja odpadów to przetwarzanie lub unieszkodliwianie ich.

42

Scenariusze zajęć szkolnych dotyczące bioróżnorodności

przygotowane w ramach projektu:Podlaska Akademia Przyrody

Scenariusz zajęć szkolnych pod hasłem:

„Nie było nas, był wilk”Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 7–9 lat.Miejsce zajęć: sala szkolna.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości dzieci na temat bioróżnorodności i wyrobienie u dzieci praktycznych nawyków ochrony lokalnej fauny i flory.

Cele ogólne: – rozbudzanie ciekawości przyrodniczej, – poznanie miejsca życia wilka, – rozwijanie sprawności manualnej dzieci,– rozwijanie spostrzegawczości,– wdrażanie do pracy w grupie i zespole, – kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, – doskonalenie koncentracji uwagi, – ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku przyrodniczemu w wyniku niewłaściwej

gospodarki człowieka,– poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom,– rozwijanie postawy proekologicznej,– budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka,– poszerzanie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowo: „ekologia”, – uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych,– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka.


– potrafi wskazać las jako środowisko życia wilka, – wie, że nie należy niszczyć drzew,– poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko,– wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka,– wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka,– zna znaczenie słowa „ekologia”,– podejmuje działania proekologiczne w najbliższym środowisku poprzez napisanie petycji do władz

miasta.




• „Gdzie mieszka wilk” – karta pracy nr 1, nożyczki, klej, atlas geograficzny;• „Wycieczka” – wiersz W. Ścisłowskiego; • „Zagrożenia dla Ziemi” – arkusze szarego papieru z konarem drzewa, farby, pinezki, taśma

dwustronna;• „Strażnicy wody” – karta pracy nr 2;• „Strażnicy energii elektrycznej” – karta pracy nr 3;• „Strażnicy odpadów” – karta pracy nr 4;• „Happening ekologiczny” – apel do dorosłych, biały materiał, farby, pinezki, kołki drewniane;

47

• „Zielony ogród” – praca w kąciku przyrody, nasiona, doniczki, ziemia ogrodowa, rękawiczki;• „Zdrowy styl życia” – karta pracy nr 5, ankieta.

Faza wstępna zajęć:1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu oraz zadaje pytania: dlaczego zwierzęta uciekły z lasu?, dlaczego tak postępował Kuba?Czerwony Kapturek bardzo kochał swoją babcię i przy niej zawsze był grzeczny. Zachowywał się wręcz wzorowo. Zupełnie inaczej, niż przy rodzicach. Pilnie odrabiał lekcje, chętnie pomagał w prostych pracach domowych, a nawet robił zakupy w miasteczku. Kiedy jednak babcia nie patrzyła, znów był tym samym Kubą, jakim znali go tata i mama.Gdy szedł przez las, na całe gardło wykrzykiwał najbrzydsze słowa, jakie tylko znał. Walił drągiem w drzewa i krzewy, niszczył ich liście i łamał gałęzie. Rozdeptywał żaby i grzyby, wyrywał owadom nogi i skrzydełka, rzucał kamieniami w ptaki i napotkane zwierzęta, a przy tym strasznie śmiecił: rozrzucał w lesie papierki po cukierkach, torebki po chipsach i puszki po napojach.Ptaki i zwierzęta były przerażone zachowaniem Czerwonego Kapturka w lesie. Przecież las był ich domem, a chłopiec ten dom niszczył! Najpierw odfrunęły z lasu wszystkie ptaki, a zaraz za nimi wyprowadziły się wszystkie zwierzęta. Co do jednego!To jednak nie koniec nieszczęść. Gdy las opustoszał, nagle stracił wszystkie kolory i stał się całkiem szary. Szary, pusty i ponury.Wilki odchodziły z lasu jako ostatnie ze zwierząt. Tylko ciekawski wilczek, który już urósł, wydoroślał i stał się przywódcą watahy, postanowił zostać. Chciał sprawdzić, dlaczego las jest teraz tak samo szary, jak jego futro.– Będziemy za tobą tęsknić – skomleli jego bracia i siostry. Skulili grzbiety i schowali ogony między nogi. W ten sposób pokazywali, jak bardzo się boją.– Nie bójcie się. Nie pozwolę, aby ktoś wypędzał nas z naszego domu – zawarczał młody wilk i ze złości zjeżył sierść. Stanął na sztywnych nogach, wyprostował ogon i śmiało spojrzał pozostałym wilkom w oczy. Chciał im pokazać, że niczego się nie boi.– Wkrótce się spotkamy – szczeknął i zniknął w lesie. Ale gdy został sam, nagle obleciał go strach. Podkulił ogon, zwinął się w kłębek pod krzakiem i zaskomlał cicho.Czerwonego Kapturka wcale nie obchodziło to, że las stracił kolory, a wokół leżą porozrzucane przez niego śmieci. Jakby nic się nie stało, codziennie wędrował leśną ścieżką, z głową schowaną pod czerwonym kaptu-rem swojej bluzy. Jak dawniej krzyczał, przeklinał, niszczył i śmiecił.

Rozwinięcie zajęć:2. „Gdzie mieszka wilk” – karta pracy nr 1 (5 minut)Na konturowej mapie Polski dziecko wycina i przykleja dwa napisy: Karpaty i Puszcza Białowieska. Może skorzystać z pomocy nauczyciela. Przy wykonaniu tego zadania pomoże atlas geograficzny.

3. „Wycieczka” – wiersz W. Ścisłowskiego (5 minut)Nauczyciel prosi jednego ucznia, aby odczytał wiersz.

4. „Zagrożenia dla Ziemi” (5–7minut)Uświadomienie zagrożeń dla Ziemi ze strony człowieka. Nauczyciel dzieli klasę na 5 zespołów 2–3-osobowych, każdy z nich dostaje arkusz szarego papieru z namalowaną sylwetką drzewa. Dzieci piszą farbami na konarach drzewa przykłady zagrożeń człowieka dla przyrody w postaci haseł, np.:


Przedstawienie prac grup i omówienie treści oraz wyciągnięcie wniosków. Przygotowanie wystawy z prac w klasie.

48

5. „Strażnicy przyrody” – karty pracy 2, 3, 4, (10–15 minut)Nauczyciel dzieli uczniów na trzy zespoły, uczniowie losują kolorowe paseczki: czerwone, żółte i zielone. Pierwszą grupę tworzą uczniowie z czerwonymi, druga to paski żółte, trzecia – zielone. Nauczyciel wydaje polecenia grupom. Obserwuje ich pracę i służy pomocą. Po odczytaniu uzupełnionych kart pracy zachęca do dyskusji. Uczniowie w zespołach wypełniają karty pracy, przedstawiają efekty swej pracy klasie.

Karta pracy nr 2:ZESPÓŁ I – STRAŻNICY WODY

Co możesz zrobić na rzecz oszczędzania wody: Nasze hasła zachęcające do oszczędzania wody:– podczas mycia zębów nalewamy wody do

kubka, a kran zakręcamy,– dobrze zakręcamy krany, aby nie kapała

woda,– obserwujemy krany: jeżeli pojawiają się

przecieki, wymieniamy uszczelkę,– korzystamy z krótkiego prysznica, a nie

z kąpieli w wannie, – staramy się używać pralki wtedy, gdy uzbiera

się odpowiednia liczba rzeczy do prania, – naczynia myjemy w komorze zlewozmywaka,

a nie pod bieżącą wodą, – warzywa i owoce myjemy w misce, wodę po

umyciu możemy wykorzystać do podlania roślin,

– działki i ogrody podlewamy wieczorem, aby uniknąć szybkiego parowania wody z gleby.

Przykładowe odpowiedzi w kolumnie drugiej: – Nie marnuj wody, bo to składnik życia i urody!– Oszczędność wody w moim domu nie szkodzi nikomu!– Każdy z nas wody potrzebuje, dlatego nią mądrze gospodaruję!– Nie stracisz swej urody, gdy będziesz zmniejszał zużycie wody!– Rozważne wody używanie – to nasze rodzinne zadanie!– Ten tylko chwat, kto wody brat!– Ochrona wody jest ochroną życia!

Karta pracy nr 3:ZESPÓŁ II – STRAŻNICY ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Co możemy zrobić na rzecz oszczędzania energii elektrycznej:

Nasze hasła zachęcające do oszczędzania energii elektrycznej:

– używamy światła tylko wtedy, gdy jest nam potrzebne,

– kupujemy żarówki energooszczędne,– włączamy radioodbiorniki, telewizory,

komputery tylko wtedy, gdy z nich korzystamy,

– nalewamy do czajników elektrycznych taką ilość wody, jaka jest nam potrzebna.

Przykłady odpowiedzi w drugiej kolumnie: – Każdego intryguje, gdy elektryczność się marnuje!– Oszczędzając energię – oszczędzasz na wydatkach!

49

Karta pracy nr 4:Co możemy zrobić na rzecz zmniejszenia ilości odpadów:

Nasze hasła zachęcające do zmniejszania ilości odpadów:

– segregować odpady domowe, celem ponownego wykorzystania surowców (butelki szklane, plastik, papier, metale),

– kupować artykuły pakowane w opakowania wielokrotnego użytku, np. napoje w butelkach szklanych.

Przykłady odpowiedzi w drugiej kolumnie: – Człowieku młody – segreguj śmieci, a będziesz zdrowszy!– Segregując odpady, myślisz o przyszłości nie tylko swojej, lecz także swych dzieci!

6. „Happening ekologiczny” – apel do dorosłych (20–30 minut)Uczniowie, czyli strażnicy trzech grup, na białym płótnie piszą farbami hasła:

• Zespół 1 – „Strażnicy wody” – wybierają hasło z kolumny nr 2 na karcie pracy 2,• Zespół 2 – „Strażnicy energii elektrycznej” – wybierają hasło z kolumny nr 2 na karcie pracy 3,• Zespół 3 – „Strażnicy odpadów” – wybierają hasło z kolumny nr 2 na karcie pracy 4.

Po przygotowaniu transparentów uczniowie wychodzą przed szkołę i przez 10 minut wędrują po osiedlu wokół szkoły, głosząc swoje hasła.

Zakończenie zajęć:7. „Zdrowy styl życia” – karta pracy nr 5 (5–7 minut) Uczniowie odpowiadają na pytania ankiety, przyznając po 1 punkcie, jeżeli jest to prawda:

• Czy chodzisz na piesze wędrówki lub jeździsz rowerem trzy razy w tygodniu?• Czy spożywasz codziennie warzywa i owoce?• Czy robiąc zakupy, zwracasz uwagę na ilość konserwantów zawartych w produkcie?• Czy wykorzystujesz swoje zeszyty do ostatniej strony?• Czy wyłączasz światło, gdy wychodzisz z pokoju?• Czy wyrzucasz śmieci do kosza?• Czy segregujesz śmieci?• Czy opiekujesz się jakimś zwierzakiem?• Czy jesteś pomocny dla innych?• Czy działasz w szkole w kółku ekologicznym?

Punktacja:9–10 × TAK – Brawo! Jesteś ekologiczny i Twoi koledzy mogą brać z Ciebie przykład.5–8 × TAK – Styl życia jest bliski ekologicznemu, ale musisz zrobić jeszcze kilka postanowień, np. ograniczyć słodycze, więcej się poruszać.4 i mniej × TAK – Nie martw się, wszystko przed Tobą! Zacznij od małych kroczków. Powodzenia!Na podsumowanie dzieci odpowiadają na pytania:

1. Na czym polega segregacja?2. Czy dbasz o środowisko?3. Gdzie mieszka wilk?4. Co to jest happening?

Bibliografia:1. H. Okarma: Wilk–monografia przyrodniczo–łowiecka, Białowieża 1992.2. K. Chwedeńczuk: Pies czy wilk, Warszawa 1987. 3. B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły? Białowieża 1991.4. K. Popko – Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków2011.5. B. Łuczak: Scenariusze zajęć integralnych dla klas 1–3, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Poznaniu, Poznań 1998.

50

6. A. Konieczna, E. Grodzka– Jurczyk: Wesoła Szkoła, przewodnik metodyczny, część 1, Warszawa 2001.5. J. Dołkin: Zielony Ekran– program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok 2000.

Aneks:„Gdzie mieszka wilk” – karta pracy nr 1Na konturowej mapie Polski dziecko wycina i przykleja dwa napisy: Karpaty i Puszcza Białowieska. Może skorzystać z pomocy nauczyciela. Przy wykonaniu tego zadania pomoże dziecku atlas geograficzny.

„Zagrożenia dla Ziemi” Arkusz szarego papieru z namalowaną sylwetką drzewa. Dzieci piszą farbami na konarach drzewa przykłady zagrożeń człowieka dla przyrody w postaci haseł, np.:


Karta pracy nr 2: Uczniowie uzupełniają drugą kolumnę:

ZESPÓŁ I – STRAŻNICY WODY Co możesz zrobić na rzecz oszczędzania wody: Nasze hasła zachęcające do oszczędzania

wody:– podczas mycia zębów nalewamy wody do

kubka, a kran zakręcamy,– dobrze zakręcamy krany, aby nie kapała

woda, – obserwujemy krany – jeżeli pojawiają się

przecieki, wymieniamy uszczelkę, – korzystamy z krótkiego prysznica, a nie

z kąpieli w wannie, – staramy się używać pralki wtedy, gdy uzbiera

się odpowiednia liczba rzeczy do prania, – naczynia myjemy w komorze zlewozmywaka,

a nie pod bieżącą wodą, – warzywa i owoce myjemy w misce, wodę po

umyciu możemy wykorzystać do podlania roślin,

– działki i ogrody podlewamy wieczorem, aby uniknąć szybkiego parowania wody z gleby.

Przykładowe odpowiedzi w kolumnie drugiej:– Nie marnuj wody, bo to składnik życia i urody!– Oszczędność wody w moim domu nie szkodzi nikomu!– Każdy z nas wody potrzebuje, dlatego nią mądrze gospodaruję!– Nie stracisz swej urody, gdy będziesz zmniejszał zużycie wody!– Rozważne wody używanie – to nasze rodzinne zadanie!– Ten tylko chwat, kto wody brat!– Ochrona wody jest ochroną życia!

51

Karta pracy nr 3:ZESPÓŁ II – STRAŻNICY ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Co możemy zrobić na rzecz oszczędzania energii elektrycznej:

Nasze hasła zachęcające do oszczędzania energii elektrycznej:

– używamy światła tylko wtedy, gdy jest nam potrzebne,

– kupujemy żarówki energooszczędne,– włączamy radioodbiorniki, telewizory,

komputery tylko wtedy, gdy z nich korzystamy,

– nalewamy do czajników elektrycznych taką ilość wody, jaka jest nam potrzebna.

Przykłady odpowiedzi w drugiej kolumnie:– Każdego intryguje, gdy elektryczność się marnuje!– Oszczędzając energię – oszczędzasz na wydatkach!

Karta pracy nr 4:ZESPÓŁ III – STRAŻNICY ODPADÓW

Co możemy zrobić na rzecz zmniejszenia ilości odpadów:

Nasze hasła zachęcające do zmniejszania ilości odpadów:

– segregowanie odpadów domowych, by wykorzystać ponownie surowce (butelki szklane, plastik, papier, metale),

– kupować artykuły pakowane w opakowania wielokrotnego użytku, np. napoje w butelkach szklanych.

Przykłady odpowiedzi w drugiej kolumnie:– Człowieku młody – segreguj śmieci, a będziesz zdrowszy!– Segregując odpady, myślisz o przyszłości nie tylko swojej, lecz także swych dzieci!

„Zdrowy styl życia” – karta pracy nr 5Uczniowie przyznają sobie po 1 punkcie za każdą odpowiedź „TAK”,

• Czy chodzisz na piesze wędrówki lub jeździsz rowerem trzy razy w tygodniu?• Czy spożywasz codziennie warzywa i owoce?• Czy robiąc zakupy, zwracasz uwagę na ilość konserwantów zawartych w produkcie?• Czy wykorzystujesz swoje zeszyty do ostatniej strony?• Czy wyłączasz światło, gdy wychodzisz z pokoju?• Czy wyrzucasz śmieci do kosza?• Czy segregujesz śmieci?• Czy opiekujesz się jakimś zwierzakiem?• Czy jesteś pomocny dla innych?• Czy działasz w szkole w kółku ekologicznym?

Punktacja:9–10 × TAK – Brawo! Jesteś ekologiczny i Twoi koledzy mogą brać z Ciebie przykład.5–8 × TAK – Styl życia jest bliski ekologicznemu, ale musisz zrobić jeszcze kilka postanowień, np. ograniczyć słodycze, więcej się poruszać.4 i mniej × TAK – Nie martw się, wszystko przed Tobą! Zacznij od małych kroczków. Powodzenia!

52


„Rzadkie, piękne, ginące…”Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 7–9 lat.Miejsce zajęć: sala szkolna, sala komputerowa.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności i konieczności ochrony zwierząt, w tym wilka.

Cele ogólne: – zapoznanie z ssakami drapieżnymi występującymi w Polsce, – uświadomienie konieczności ochrony drapieżników, w tym wilków, – rozwijanie zainteresowania przyrodą, – kształtowanie umiejętności pracy w grupie,– rozbudzanie ciekawości przyrodniczej– rozwijanie sprawności manualnej, – rozwijanie spostrzegawczości,– wdrażanie do pracy w grupie i zespole, – kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, – doskonalenie koncentracji uwagi,– ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki

człowieka,– poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom,– rozwijanie postawy proekologicznej,– budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka,– uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych,– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka.


– potrafi wyjaśnić rolę zwierząt drapieżnych w biocenozie, – potrafi uzasadnić potrzebę ochrony drapieżników, – podaje przykłady polskich ssaków drapieżnych,– potrafi nazwać leśne zwierzęta chronione,– wyjaśnia, na czym polega właściwe zachowanie się w lesie,– wie, co to jest „Polska Czerwona Księga”,– jest wrażliwe na los zwierząt,– wie, jakie czynniki zagrażają zwierzętom leśnym.



dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności, konieczności ochrony zwierząt, w tym wilka;

• „Zwierzęta, które wyginęły” – karta pracy nr 1, rysunki zwierząt;• „Zwierzęta zagrożone wyginięciem” – zdjęcia zwierząt do obejrzenia w internecie;• „Co zagraża zwierzętom leśnym?” – kolorowe karteczki samoprzylepne, szary arkusz papieru;• „Chronić czy polować?” – karta pracy nr 2;• „Ryjówka średnia”;• „Niedźwiedź brunatny”;• „Wilk szary”;

55

• „Jeż europejski”; • „Żubr nizinny”;• „Wiewiórka pospolita”;• „Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 3, krzyżówka;• „Polska Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 4, kredka czerwona;• „NT” – karta pracy nr 5;• atlasy zwierząt – z polskimi drapieżnikami oraz z rybami, ptakami, płazami, gadami i ssakami.

Faza wstępna zajęć:1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu oraz zadaje pytania: dlaczego Czerwony Kapturek polował na wilka?, jak wytłumaczysz powiedzenie: „kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada”?Pewnego razu, gdy Czerwony Kapturek szedł przez las do miasteczka, z zarośli wyskoczył wilk. Stanął na-przeciw Kuby na wyprostowanych nogach, zjeżył sierść na grzbiecie, wystawił kły i groźnie spojrzał chłopcu prosto w oczy.– Kim jesteś? – zapytał Czerwonego Kapturka, ale chłopiec nie rozumiał języka wilków i usłyszał tylko war-czenie: – Wrrrr... Grrrr...Czerwony Kapturek przypomniał sobie ostrzeżenia babci, aby nigdy nie rozmawiać z obcymi, ale nie zamie-rzał słuchać dobrych rad. Postanowił przetrzepać wilkowi skórę gałęzią, która leżała na ścieżce. Gdy już się po nią schylał, wilk nagle skoczył w krzaki i zniknął w szarym lesie.Wilk nigdy wcześniej nie widział stworzenia, które nie bałoby się jego ostrych kłów i nie uciekałoby na widok groźnie zjeżonej sierści. Nigdy nie spotkał człowieka i nie wiedział, jak dać mu nauczkę za to, co stało się z lasem i jego mieszkańcami. Każdej nocy wdrapywał się na niewielką górkę, wyciągał szyję w stronę księży-ca i długo wył z tęsknoty za rodziną.Wycie wilka budziło Czerwonego Kapturka. Zrywał się z łóżka i przez okno wypatrywał zwierzęcia w ciem-nym lesie.– Poczekaj, już ja ci pokażę – szeptał chłopiec przez zaciśnięte zęby.Czerwony Kapturek postanowił schwytać wilka w pułapkę. Wziął ze sobą szpadel i w różnych miejscach w lesie wykopał głębokie doły. Potem, aby były niewidoczne, przykrył je gałęziami i liśćmi.Praca ta zajęła mu cały dzień. Wrócił do domu i w brudnym ubraniu położył się do łóżka. Gdy zasnął, przy-śnił mu się wilk, który wpada do dołu i nie może się z niego wydostać. Chłopiec uśmiechnął się przez sen.Każdego dnia Czerwony Kapturek sprawdzał, czy zwierzak dał się złapać w jedną z pułapek. Zawsze jednak znajdował je puste.– Dlaczego wilk nie wpada do tych dołów? – chłopiec bardzo się dziwił i denerwował. Nie wiedział o tym, że wilk ma bardzo dobry węch, a zapach człowieka działa na niego jak sygnał ostrzegawczy. Wrodzona ostroż-ność i superczuły nos wystarczały mu, by unikać niebezpieczeństwa.Mijały dni i tygodnie. Czerwony Kapturek przestał chodzić do szkoły i odwiedzać mamę w szpitalu. Myślał tylko o jednym – jak schwytać wilka?– Co się z tobą dzieje, Kubusiu? – babcia niepokoiła się zachowaniem wnuka.– Wszystko w porządku, babciu. Mam dużo dodatkowych zajęć – powiedział i schował twarz pod czerwonym kapturem, bo nie chciał spojrzeć babci prosto w oczy.– Odrobiłeś już lekcje? Idziesz dzisiaj do mamy? – dopytywała staruszka.– Tak, tak, babciu, już lecę – skłamał i pobiegł do lasu. Może tym razem wilk wpadł w pułapkę?Stare, mądre przysłowie mówi: „Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada”. Tak też się stało. To nie wilk, ale Czerwony Kapturek złapał się w pułapkę! Wystarczył jeden, nieostrożny krok i chłopiec wylądował w głębokim, wykopanym przez siebie dole.– Auuu! Boli... – zapłakał Kuba, bo upadając, skręcił nogę.Zbliżała się noc. W szarym, pustym lesie zrobiło się ciemno.– Poooomoooocy! Raaaaaatunkuuuuu! – wołał na cały głos uwięziony w głębokim dole Czerwony Kapturek. Skręcona noga puchła i bolała go coraz bardziej. Przestraszony Kuba zapłakał. Pomyślał, że nikt za nim nie tęskni i wcale nie będzie go szukał.– Mamusiu... Tatusiu... Babciu... Byłem dla was taki niedobry – wyszeptał i pociągnął nosem.

56

Rozwinięcie zajęć:1. „Zwierzęta, które wyginęły” – karta pracy nr 1 (5 minut)Dzieci oglądają wybrane gatunki zwierząt: tygrys szablozębny, lew workowaty, moa, tur, dodo.

2. „Zwierzęta zagrożone wyginięciem” (5 minut)Nauczyciel korzystając z zasobów internetowych, prezentuje zdjęcia wybranych gatunków, które są zagrożone wyginięciem: panda wielka, wyjec gwatemalski, płetwal błękitny, słoń indyjski, orangutan, bocian czarnodzioby.

3. „Co zagraża zwierzętom leśnym?” – burza mózgów (5–7 minut)Nauczyciel: „Dzisiaj chciałabym Wam opowiedzieć o zwierzętach leśnych, ale są to zwierzęta wyjątkowe, ponieważ zagrożone wyginięciem, rzadkie i chronione. Jest ich coraz mniej i jeśli zagrażające im czynniki nie przestaną działać, to znikną zupełnie z powierzchni Ziemi”.Nauczyciel pyta: „Jakie czynniki zagrażają obecnie zwierzętom zamieszkującym tereny leśne?”.Uczniowie zapisują na kolorowych karteczkach samoprzylepnych swoje propozycje (każdy uczeń jedną) i przyczepiają je do szarego arkusza papieru. Przykładowe odpowiedzi:

– wycinanie lasów,– dzikie wysypiska śmieci,– polowania,– kłusownictwo,– lokalizacja obiektów przemysłowych na terenach leśnych,– odłowy, – zamiana lasów w pastwiska.

Nauczyciel podsumowuje, iż zwierząt chronionych nie wolno zabijać, okaleczać, chwytać i płoszyć. Nie wolno niszczyć ich gniazd, lęgowisk, nor i żeremi, a także jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych. Nie można zwierząt chronionych przetrzymywać, nabywać, wywozić poza granice państwa, a w okresie rozrodu i wychowu młodych także filmować i fotografować.

4. „Chronić czy polować?” – karta pracy nr 2 (5–7 minut)Nauczyciel dzieli klasę na 2–3-osobowe zespoły i prosi o zajęcie miejsc w sali komputerowej. Uczniowie, korzystając z internetu, zapisują ciekawostki z życia zwierząt: ich występowanie, przyczyny wymierania, konieczność ochrony.

Grupa 1.„Ryjówka średnia”1. Występowanie – przykład odpowiedzi: Puszcza Białowieska2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: zręby zupełne Puszczy Białowieskiej3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: nieznana jest ich liczba

Grupa 2.„Niedźwiedź brunatny”1. Występowanie – przykład odpowiedzi: Karpaty2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie, odłowy młodych do tresury w cyrkach3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: do końca XIX wieku za zabicie niedźwiedzia wypłacano premię

57

Grupa 3.„Wilk szary”1. Występowanie – przykład odpowiedzi: wschodnia część Polski2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie, lokalizacja ośrodków przemysłowych i ośrodków wypoczynkowych w obrębie lasu, niszczenie naturalnych ekosystemów3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa, prawo łowieckie4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: około 500 osobników w Polsce

Grupa 4.„Jeż europejski” 1. Występowanie – przykład odpowiedzi: zamieszkuje widne lasy z bogatym podszyciem, zarośla, obrzeża obszarów zabudowanych, także parki miejskie i ogrody Polski2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie,3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: ma około 500 kolców

Grupa 5.„Żubr nizinny”1. Występowanie – przykład odpowiedzi: Bieszczady, Puszcza Białowieska, Puszcza Knyszyńska2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: działania wojenne, kłusownictwo3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: zjada 60 kg paszy dziennie

Grupa 6.„Wiewiórka pospolita” 1. Występowanie – przykład odpowiedzi: pospolita w całej Polsce2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: wirus3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: nosiciel wścieklizny

Prezentacja wyników każdej grupy (10 minut).

5. „Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 3 (7–10 minut)Nauczyciel korzystając z zasobów internetowych, prezentuje zdjęcia wybranych gatunków zwierząt: kormoran czarny, bóbr europejski, żółw błotny, ryjówka średnia, żbik, łosoś, wilk szary, sokół wędrowny, jelonek rogacz, kozica, niedźwiedź brunatny, orzeł przedni, wąsatka. Uczniowie rozpoznają je i wpisują do krzyżówki. Zaznaczone pola utworzą hasło krzyżówki: Czerwona Księga Zwierząt.

6. „Polska Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 4 (5–7 minut)Nauczyciel wyjaśnia, co oznacza powyższy termin: „Czerwona Księga” to wydawnictwo ukazujące się od 1966 r., zawiera wykaz gatunków zagrożonych. W Polsce odpowiednikami Czerwonej Księgi są: Czerwone Listy, Polska Czerwona Księga Zwierząt, Polska Czerwona Księga Roślin. Prowadzone są przez Zakład Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN w Krakowie. Uczniowie dostają kartę pracy z obwolutą „Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt” i kolorują ją na czerwono.

7. „Wilki idą” Lady Pank – wysłuchanie piosenki nagranej przez zespół Lady Pank w pierwszej połowie lat 90. XX wieku. Nauczyciel opowie ciekawostkę, że nie została ona wydana na żadnej z płyt, ponieważ Jan Borysewicz napisał ją do rysunkowego teledysku stworzonego przez Macieja Ćwieka do programu „Animals”, w celu obrony wilków z Białowieży zagrożonych odstrzałem.

58

8. „Kategoria NT” – karta pracy nr 5 (15 minut), w tle piosenka „Wilki idą” Lady PankWilk w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt zaliczany jest do kategorii NT, co jest skrótem od angielskiego near threatened (po polsku: bliski zagrożenia). Do tej kategorii należą również:

1) ciosa 2) dzięcioł białogrzbiety 3) głowacz pręgopłetwy 4) kania czarna 5) kania ruda (rdzawa) 6) kiełb białopłetwy 7) kiełb Kesslera 8) koszatka 9) minóg strumieniowy 10) minóg ukraiński 11) mroczek pozłocisty 12) niedźwiedź brunatny 13) nocek Bechsteina 14) piskorz 15) płochacz halny 16) podróżniczek 17) popielica 18) puchacz 19) różanka 20) rybitwa białoczelna 21) rybitwa białoskrzydła 22) ryjówka średnia 23) ryś 24) sapa 25) tchórz stepowy 26) traszka grzebieniasta 27) wilk 28) zielonka 29) żaba zwinka

Uzupełnijcie poniższą tabelkę, przyporządkowując wymienione zwierzęta do gromad, do których należą. W razie wątpliwości wykorzystajcie atlasy zwierząt rozdane przez nauczyciela.

Zakończenie:Nauczyciel prosi dzieci, aby opowiedziały, o czym były dzisiejsze zajęcia i co najbardziej im się spodobało. Dzieci odpowiadają na pytania:

1. Polska Czerwona Księga Zwierząt to…?2. Co oznacza skrót NT?3. Jakie poznałeś zwierzęta drapieżne?4. Introdukcja to…?

Bibliografia:1. H. Okarma: Wilk–monografia przyrodniczo–łowiecka, Białowieża 1992.2. http://www.2007.przyroda.katowice.pl/czerwona_ksiega_kregowcow.html (20.11.2014r.) 3. Piosenka: http://www.youtube.com/watch?v=aoF–gqUMnKs (20.11.2014r.)4. J. Dołkin: Zielony Ekran– program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok 20005. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków 2010.

Aneks:„Zwierzęta, które wyginęły” – karta pracy nr 1Dzieci oglądają wybrane gatunki zwierząt: tygrys szablozębny, lew workowaty, moa, tur, dodo.

59

„Chronić czy polować?” – karta pracy nr 2Nauczyciel korzystając z zasobów internetowych, prezentuje zdjęcia wybranych gatunków, które są zagrożone wyginięciem: panda wielka, wyjec gwatemalski, płetwal błękitny, słoń indyjski, orangutan, bocian czarnodzioby.

Grupa 1.„Ryjówka średnia”Występowanie – przykład odpowiedzi: Puszcza BiałowieskaPrzyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: zręby zupełne Puszczy BiałowieskiejOchrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowaCiekawostka – przykład odpowiedzi: nieznana jest ich liczba

Grupa 2.„Niedźwiedź brunatny” Występowanie – przykład odpowiedzi: KarpatyPrzyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie, odłowy młodych do tresury w cyrkachOchrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowaCiekawostka – przykład odpowiedzi: do końca XIX wieku za zabicie niedźwiedzia wypłacano premię

Grupa 3.„Wilk szary”

1. Występowanie – przykład odpowiedzi: wschodnia część Polski2. Wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie, lokalizacja ośrodków

przemysłowych i ośrodków wypoczynkowych w obrębie lasu, niszczenie naturalnych ekosystemów3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa, prawo łowieckie4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: około 500 osobników w Polsce

Grupa 4.„Jeż europejski”

1. Występowanie – przykład odpowiedzi: zamieszkuje widne lasy z bogatym podszyciem, zarośla, obrzeża obszarów zabudowanych, także parki miejskie i ogrody Polski

2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: ma około 500 kolców

Grupa 5.„Żubr nizinny”

1.Występowanie – przykład odpowiedzi: Bieszczady, Puszcza Białowieska, Puszcza Knyszyńska2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: działania wojenne, kłusownictwo3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: zjada 60 kg paszy dziennie

Grupa 6.„Wiewiórka pospolita”

1. Występowanie – przykład odpowiedzi: pospolita w całej Polsce2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: wirus3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: nosiciel wścieklizny

„Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 3, krzyżówka,Nauczyciel korzystając z zasobów internetowych, prezentuje zdjęcia wybranych gatunków zwierząt: kormoran czarny, bóbr europejski, żółw błotny, ryjówka średnia, żbik, łosoś, wilk szary, sokół wędrowny,

60

jelonek rogacz, kozica, niedźwiedź brunatny, orzeł przedni, wąsatka. Uczniowie rozpoznają je i wpisują do krzyżówki. Zaznaczone pola utworzą hasło krzyżówki: Czerwona Księga Zwierząt.

„Polska Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 4Uczniowie kolorują obwolutę księgi na czerwono – piktogram okładki z żubrem. „Wilki idą” Lady Pank – piosenka do wysłuchania

„Kategoria NT” – karta pracy nr 5Nauczyciel wyjaśnia, iż wilk w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt zaliczany jest do kategorii NT, co jest akronimem od angielskiego near threatened (po polsku: bliski zagrożenia). Do tej kategorii należą również:

1) ciosa 2) dzięcioł białogrzbiety 3) głowacz pręgopłetwy 4) kania czarna 5) kania ruda (rdzawa) 6) kiełb białopłetwy 7) kiełb Kesslera 8) koszatka 9) minóg strumieniowy 10) minóg ukraiński 11) mroczek pozłocisty 12) niedźwiedź brunatny 13) nocek Bechsteina 14) piskorz 15) płochacz halny 16) podróżniczek 17) popielica 18) puchacz 19) różanka 20) rybitwa białoczelna 21) rybitwa białoskrzydła 22) ryjówka średnia 23) ryś 24) sapa 25) tchórz stepowy 26) traszka grzebieniasta 27) wilk 28) zielonka 29) żaba zwinka

Uczniowie uzupełniają poniższą tabelkę, przyporządkowując wymienione zwierzęta do poszczególnych gromad do których należą. W razie wątpliwości korzystają z atlasów zwierząt rozdanych przez nauczyciela.

61


„Zielona planeta – bez drzew nie ma życia!”Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 7–9 lat.Miejsce zajęć: sala szkolna, ogród szkolny bądź zadrzewione miejsce wokół szkoły.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności w lesie.

Cele ogólne: – rozbudzanie ciekawości przyrodniczej,– rozwijanie spostrzegawczości,– wdrażanie do pracy w grupie i zespole,– ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki

człowieka,– poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom,– rozwijanie postawy proekologicznej,– budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka,– uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych,– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka,– uwrażliwienie na piękno jesiennych drzew poprzez obserwacje przyrodnicze w ogrodzie szkolnym,– poznawanie świata poprzez zmysły,– poznanie składu pokarmu wilka,– poznanie pojęć: „łańcuch pokarmowy” oraz „drapieżnik”.


– wie, że nie należy niszczyć drzew,– poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko,– wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka,– wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka,– przestrzega zasad „kulturalnego” zachowania się w stosunku do przyrody,– wie, że las jest domem dla zwierząt,– zna zapach drzew,– rozpoznaje pokarm wilka,– umie ułożyć w odpowiedniej kolejności ogniwa łańcucha pokarmowego.

Metody pracy:– czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom, zabawy przyrodniczo-badawcze,– słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci,– oglądowa: ilustracje, obserwacje.

Środki dydaktyczne: • fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz, dotyczący znaczenia lasu dla

lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności;

• „Znam drapieżniki” – karta pracy nr 2, krzyżówka;• „Co zjada wilk?” – karta pracy nr 3;• „Kto kogo zjada?” – karta pracy nr 4;• „Miniwykład” – opowieść leśniczego, może być prezentacja multimedialna;• białe kartki, ksero, lupy;• „Moje drzewo” – zabawa dramowa i sensoryczna;• szary papier, flamastry, ołówki, klej;• „Czy ludzie i zwierzęta mogą żyć bez drzew?” – karta pracy nr 1;• „Lunetka” – zabawa badawcza, instrukcja – karta pracy nr 5;

65

• „Jakim jesteś drzewem?” – zabawa badawcza, instrukcja – karta pracy nr 6;• sztywne podkładki, białe kartki.

Faza wstępna zajęć:1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz, następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu i odpowiedzenie na pytania: czego on dotyczy?, jakie występują postacie?, czym zajmuje się pan leśniczy?Mijały lata. Kuba z chłopca wyrósł na mężczyznę i stał się Jakubem. Swoją czerwoną bluzę z kapturem za-mienił na zielony mundur i czapkę leśniczego. Leśniczy to ktoś, kto dba o las. To strażnik lasu, który pilnuje, by nikt w nim nie śmiecił, nie niszczył krzewów, nie wycinał drzew, nie rozpalał ognisk poza wyznaczonymi miejscami, nie straszył ptaków i zwierząt, a także nie zastawiał na nie pułapek.Leśniczy Jakub, dawno temu zwany Czerwonym Kapturkiem, zamieszkał w starym domku swojej babci za lasem. Każdego dnia odkrywa tajemnice roślin i zwierząt, i chętnie opowiada o nich dzieciom.Wspomina, jak kiedyś z lasu zniknęły kolory i uciekły wszystkie zwierzęta. Opowiada też o tym, jak wykopał dół w lesie, by złapać wilka i sam do niego wpadł, a wilk go z niego wydostał.Zastanawia się potem, czy dzieci w szkołach i przedszkolach wierzą w tę jego opowieść. Wierzą, czy nie – na pewno wiele się z niej nauczą.

Rozwinięcie zajęć:2. „Miniwykład pana leśniczego”– spotkanie z zaproszonym gościem (10–15 minut)Nauczyciel przedstawia zaproszonego gościa – pana leśniczego z nadleśnictwa, który opowie dzieciom, jakie zwierzęta żyją w lesie, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska życia wilka, pokarmu wilka i zależności pokarmowych w lesie. Między innymi opowie lub zaprezentuje również ciekawostki na temat ekologii: „Ekologia to taka nauka, która zajmuje się wszystkimi żywymi organizmami i środowiskiem, w jakim one żyją. O to środowisko, czyli całą naszą planetę Ziemię, trzeba bardzo dbać i w miarę swoich możliwości zapobiegać wszelkim zagrożeniom. A tych zagrożeń jest wiele: zanieczyszczenia wód, zanieczyszczenia gleby, powietrza, wypalanie traw, nielegalna wycinka drzew, brak segregowania śmieci. Również dzieci mogą dbać o naszą planetę poprzez segregowanie śmieci, dbanie o przyrodę poprzez nieniszczenie trawników i klombów z kwiatami, niełamanie gałęzi drzew i krzewów, dbanie o żyjące zwierzęta. Niezwykle ważne zarówno dla człowieka, jak i dla środowiska żyjących zwierząt jest dbanie o drzewa. To one są «zielonymi płucami» Ziemi. Są domem zwierząt oraz wytwarzają tlen potrzebny do życia człowiekowi. Jeśli nie będziemy o nie dbać i ich szanować, to świat zginie. Od nas zależy, czy nasza planeta będzie piękna i czysta, czy brzydka i szara”.Nauczycielka pyta dzieci, czy chcą zadać panu leśniczemu pytania; dzieci oczywiście mają mnóstwo pytań. Pani ogranicza czas do 5–7 minut. Dziękujemy za przybycie panu leśniczemu i wręczamy wcześniej przygotowany jesienny bukiet z liści.

3. „Czy ludzie i zwierzęta mogą żyć bez drzew?” – karta pracy nr 1 (5–7 minut)Nauczyciel dzieli klasę na 2–3-osobowe grupy. Na karcie znajduje się narysowane drzewo, a dzieci do gałęzi dokleją uprzednio wycięte hasła:

• Drzewo jako producent tlenu potrzebnego do oddychania• Drzewo jako dom dla zwierząt i ptaków• Drzewo jako pochłaniacz spalin i zanieczyszczeń• Drzewo jako ochrona przed hałasem i wiatrem• Drzewo jako ochrona przeciwpowodziowa• Drzewo jako fabryka tlenu• Zwierzęta nie miałyby domów• Spaliny i zanieczyszczenia zatrułyby ludzi i zwierzęta• Wiatr strasznie wiałby i od hałasu bolałaby nas głowa• W razie powodzi woda rozlałaby się i zalałaby wszystkie domy• Trudno byłoby oddychać

4. „Znam drapieżniki” – karta pracy nr 2, krzyżówka (10 minut)

66

Dzieci odgadują zwierzęta i wpisują je do krzyżówki.1) niedźwiedź 2) tygrys 3) sowa 4) pająk5) wilk 6) lew 7) jeż8) rekin 9) delfin 10) kot Hasło: drapieżnik.

5. „Co zjada wilk?” – karta pracy nr 3 (5–7 minut)Z rozsypanki literowej na karcie pracy nr 2 należy ułożyć nazwy trzech zwierząt, na które poluje wilk. Poskładaj literki z koła w wyraz i dopasuj do odpowiedniego obrazka. W pierwszym kole literki tworzą wyraz „owca”, w drugim kole – „sarna”, a w trzecim – „dzik”.

6. „Kto kogo zjada?” – karta pracy nr 4 (5–7 minut)Uczniowie łączą poszczególne obrazki, tak aby powstał łańcuch pokarmowy, w którym ostatnim ogniwem jest wilk. Na karcie pracy znajdują się: trawa, żaba, biedronka, mniszek lekarski, wilk. Dzieci łączą w kolejności: trawa, sarna, wilk.

7. „Moje drzewo” – zabawa ruchowa w ogrodzie szkolnym (5 minut)Każde dziecko wyszukuje swoje drzewo, nadaje mu imię, zapoznaje się z nim poprzez obejmowanie, przytulanie, dotykanie i pocieranie jego kory dłońmi, plecami, czołem; wypatruje jego mieszkańców, wsłuchuje się w jego bicie serca: szum liści, odgłosy jego mieszkańców.

8. „Zabawa badawcza” – instrukcja (5 minut)Zawężenie pola widzenia dziecka poprzez spoglądanie w zwinięty rulon z kartki i obserwowanie korony drzewa, kory, struktury korzeni, wypatrywanie ptaków, owadów, motyli, pająków, dżdżownic.

9. „Jakim jesteś drzewem?” – zabawa badawcza (10 minut), instrukcjaNa sztywnej podkładce, w pewnej odległości szkicowanie sylwetki drzewa; mierzenie objętości pnia za pomocą rozciągniętych palców dłoni i zapisanie pomiarów, za pomocą kresek, na szkicu drzewa na szarym arkuszu papieru; mierzenie za pomocą wspólnie wybranej miary jego objętości, z zaznaczaniem śladu przy użyciu flamastra; porównanie pomiarów poprzez przyłożenie miar z zaznaczonymi wynikami względem siebie; oglądanie kory przy pomocy lupy, poszukiwanie faktury kory drzewa za pomocą techniki froutage, czyli mocnego pocierania płasko ułożonego ołówka po kartce przyłożonej do kory.

Zakończenie zajęć:10. Powrót do sali, omówienie wyników obserwacji, wywieszenie prac ze szkicem drzewa w sali szkolnej; wystawa. Uczniowie odpowiadają na pytania:

1. Ekologia jest to…?2. Co zjada wilk?3. Drapieżnik, któż to taki?4. Czym zajmuje się pan leśniczy?

67

Bibliografia:1. B. Stolarska: Las jesienią. Scenariusze zajęć integralnych dla klas 1-3 WOM w Poznaniu, Poznań 1998.2. W. Fibakiewicz: Ucz się z klimatem. Scenariusze zajęć przedszkolnych, Wilkowice 2014.3. B. Łuczak: Scenariusze zajęć integralnych dla klas 1–3, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Poznaniu, Poznań 1998.4. A. Konieczna, E. Grodzka– Jurczyk: Wesoła Szkoła, przewodnik metodyczny, część 1, Warszawa 2001.5. K. Popko – Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków 2011.

Aneks:„Czy ludzie i zwierzęta mogą żyć bez drzew?” – karta pracy nr 1 Nauczyciel dzieli klasę na 2–3-osobowe grupy. Na karcie znajduje się narysowane drzewo i dzieci do gałęzi dokleją uprzednio wycięte hasła.

• Drzewo jako producent tlenu potrzebnego do oddychania• Drzewo jako dom dla zwierząt i ptaków• Drzewo jako pochłaniacz spalin i zanieczyszczeń• Drzewo jako ochrona przed hałasem i wiatrem• Drzewo jako ochrona przeciwpowodziowa• Drzewo jako fabryka tlenu• Zwierzęta nie miałyby domów• Spaliny i zanieczyszczenia zatrułyby ludzi i zwierzęta• Wiatr strasznie wiałby i od hałasu bolałaby nas głowa• W razie powodzi woda rozlałaby się i zalałaby wszystkie domy• Trudno byłoby oddychać

„Znam drapieżniki” – karta pracy nr 2, krzyżówkaDzieci odgadują zwierzęta i wpisują je do krzyżówki:

1) niedźwiedź 2) tygrys 3) sowa 4) pająk5) wilk 6) lew 7) jeż8) rekin 9) delfin 10) kot Hasło: drapieżnik.

„Co zjada wilk?” – karta pracy nr 3Z rozsypanki literowej dzieci układają nazwy trzech zwierząt, na które poluje wilk. Poskładaj literki z koła w wyraz i dopasuj do odpowiedniego obrazka. W pierwszym kole literki tworzą wyraz „owca”, w drugim kole – „sarna”, a w trzecim – „dzik”. Poniżej na tej samej karcie zwierzęta: owca, sarna, dzik – łączą obrazek z nazwą zwierzęcia.

„Kto kogo zjada?” – karta pracy nr 4Uczniowie łączą poszczególne obrazki, tak aby powstał łańcuch pokarmowy, w którym ostatnim ogniwem jest wilk. Na karcie pracy znajdują się: trawa, żaba, biedronka, sarna mniszek lekarski, wilk. Łączą w kolejności: trawa, sarna, wilk.

„Lunetka” – zabawa badawcza, instrukcjaZwiń rulon z kartki i obserwuj korony drzew, korę, strukturę korzeni; wypatruj ptaków, owadów, motyli, pająków i dżdżownic. Opowiedz o spostrzeżeniach.

68

„Jakim jesteś drzewem?” – zabawa badawcza, instrukcja 1. Na sztywnej podkładce, w pewnej odległości naszkicuj sylwetkę drzewa.2. Zmierz objętość pnia za pomocą rozciągniętych palców dłoni i zapisz pomiar za pomocą kresek na

szkicu drzewa na szarym arkuszu papieru.3. Zmierz za pomocą wspólnie wybranej miary jego objętość, z zaznaczaniem śladu przy użyciu

flamastra; porównaj pomiary poprzez przyłożenie miar z zaznaczonymi wynikami względem siebie.4. Obejrzyj korę przy pomocy lupy, poszukuj fakturę kory drzewa za pomocą techniki froutage, czyli

mocnego pocierania płasko ułożonego ołówka po kartce przyłożonej do kory.

69


„Życiodajna woda”Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 7–9 lat.Miejsce zajęć: sala szkolna.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości dzieci na temat bioróżnorodności.

Cele ogólne:– rozbudzanie ciekawości przyrodniczej, – poznanie miejsca życia wilka, – rozwijanie sprawności manualnej dzieci,– rozwijanie spostrzegawczości,– wdrażanie do pracy w grupie i zespole, – kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, – doskonalenie koncentracji uwagi, – ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki

człowieka,– poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom,– rozwijanie postawy proekologicznej,– budzenie zainteresowania otaczającym światem przyrody,– poszerzanie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowo: „ekologia”, – uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych,– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka.


– wie, że woda gwarantuje życie,– rozumie konieczność jej oszczędzania, – potrafi udzielać odpowiedzi na pytania otwarte,– wie, że woda występuje w trzech stanach skupienia,– potrafi analizować zaobserwowane zjawiska, – potrafi wskazać las jako środowisko życia wilka, – rozumie stałość obiegu wody w przyrodzie, – utrwali zasadę picia wody wyłącznie przegotowanej – motywuje się do prowadzenia systematycznej obserwacji – pozna w zabawie właściwości wody,– rozumie znaczenie wody dla ludzi, zwierząt i roślin,– wie, że bez wody nie mogłoby istnieć życie na Ziemi,– potrafi ułożyć puzzle sylabowe i odczytać hasło,– poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko,– wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka,– podejmuje działania proekologiczne.




• „Bariera z tkaniny”:

71

– doświadczenie nr 1: słoiki lub zlewki, gumki recepturki, chusteczki, „Co pływa, nie tonie”;– doświadczenie nr 2: moneta, gwóźdź, klucz, ołówek, spinacz biurowy, klocek plastikowy, skorupki

orzecha, piórko, piłeczka, styropian, miski z wodą, szklanka, igła, plastelina;• „Magiczny ziemniak”:– doświadczenie nr 3: plastry ziemniaka, woda, sól, szklanki lub zlewki;• „Życie w kropli wody” – praca z mikroskopem, mikroskop, szkiełka podstawowe, woda ze zbiornika

wodnego, woda z kranu, instrukcja – karta pracy nr 1, zakraplacz;• „Krążąca kropelka” – karta pracy nr 2;• „Woda” – T. Ferenc;• „Ratujmy wodę” – karta pracy nr 3;• „Ślubowanie” – karta pracy nr 4.

Faza wstępna zajęć:1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego on dotyczy?, jakie występują postacie?, czym się zajmują?Następnego dnia Czerwony Kapturek wstał z łóżka wcześnie rano, włożył swoją czerwoną bluzę z kapturem i przy śniadaniu zapytał tatę:– Pomógłbyś mi posprzątać las?Tata tylko uśmiechnął się, mrugnął do synka okiem i chwilę potem wędrowali razem leśną ścieżką. Porozrzu-cane wszędzie papierki, puszki i butelki zbierali do worków na śmieci.Las powoli nabierał barw i wkrótce wróciły do niego ptaki i zwierzęta. Znów było jak dawniej.Pojawiła się także wilcza rodzina, a Czerwony Kapturek miał nowego przyjaciela – wilka. Spotykali się codziennie na leśnej polanie. Na powitanie wilk merdał ogonem i lizał chłopca po dłoni, a on drapał wilka za uchem. Potem biegali razem po lesie, aż do utraty tchu – mały człowiek i zwierzę.Mijały lata. Kuba z chłopca wyrósł na mężczyznę i stał się Jakubem. Swoją czerwoną bluzę z kapturem za-mienił na zielony mundur i czapkę leśniczego. Leśniczy to ktoś, kto dba o las. To strażnik lasu, który pilnuje, by nikt w nim nie śmiecił, nie niszczył krzewów, nie wycinał drzew, nie rozpalał ognisk poza wyznaczonymi miejscami, nie straszył ptaków i zwierząt, a także nie zastawiał na nie pułapek.Leśniczy Jakub, dawno temu zwany Czerwonym Kapturkiem, zamieszkał w starym domku swojej babci za lasem. Każdego dnia odkrywa tajemnice roślin i zwierząt, i chętnie opowiada o nich dzieciom.Wspomina, jak kiedyś z lasu zniknęły kolory i uciekły wszystkie zwierzęta. Opowiada też o tym, jak wykopał dół w lesie, by złapać wilka i sam do niego wpadł, a wilk go z niego wydostał.Zastanawia się potem, czy dzieci w szkołach i przedszkolach wierzą w tę jego opowieść. Wierzą, czy nie – na pewno wiele się z niej nauczą.

Rozwinięcie zajęć:2. „Zagadki słuchowe o wodzie” – płyta CD (5 minut)Dzieci siedzą w kręgu i słuchają z płyty CD z odgłosami wody: padający deszcz, szum morza, kapiąca woda, wodospad, ulewa itd. Odgadują, jaki to odgłos wody, głośno odpowiadając.

3. „Woda – z czym ci się kojarzy?” – zagadki słowne (5–7 minut)Dzieci, dalej siedząc w kręgu, kolejno podają swoje skojarzenia. Starają się nie powtarzać wypowiedzi kolegów.

4. „Doświadczenia z wodą” – zasady obowiązujące podczas przeprowadzenia doświadczeń w grupach (2–3 minuty):

• uważne słuchanie poleceń nauczyciela,• postępowanie zgodne z instruktażem lub instrukcją pisemną, • zachowanie szczególnej ostrożności,• zgodna współpraca w grupie.

5. „Bariera z tkaniny” – doświadczenie nr 1 (5 minut)Nauczyciel dzieli dzieci na 5 grup 3–4-osobowych. Do słoika nalewamy wodę, na wierzch za pomocą

72

gumki recepturki nakładamy zwilżoną chusteczkę z materiału.Dzieci obserwują, że po odwróceniu słoika dnem do góry woda nie wylewa się.Wniosek: Nacisk powietrza na materiał od dołu nie pozwala mu się oderwać – ciśnienie atmosferyczne działa!

6. „Co pływa nie tonie” – doświadczenie nr 2 (15 minut)Do miski z wodą wrzucamy różne przedmioty: ołówek, kamień, monetę, gwóźdź, spinacz biurowy, klucz, klocek plastikowy. Dzieci obserwują, co się dzieje. Następnie wrzucają styropian, skorupki orzecha, piórko, piłeczkę ping-pongową.Toną: moneta, gwóźdź, klucz – czyli rzeczy wykonane z metalu.Pływają: ołówek, spinacz biurowy, klocek plastikowy, skorupki orzecha, piórko, piłeczka, styropian.

• Następnie nauczyciel prosi dziecko, aby wrzuciło kulkę plastelinową, a potem ją rozpłaszcza, tworząc z niej łódkę, i kładzie na wodzie. Nie tonie!

• Nauczyciel napełnia po brzegi szklankę wodą i kładzie na nią igłę. Nie można zanurzyć końca igły, gdyż utonie – musi być idealnie poziomo, wtedy unosi się na powierzchni.

7. „Magiczny ziemniak” – doświadczenie nr 3 (5–7 minut)Dzieci przygotowują 2 szklanki z wodą: w jednej woda z solą, w drugiej bez soli. W każdej umieszczają plaster ziemniaka. Dzieci obserwują, że w szklance z solą ziemniak pływa, bez soli – tonie.Wniosek: Woda słona ma większy ciężar niż słodka, dlatego w niej wszystko pływa lepiej.

8. „Życie w kropli wody” – praca z mikroskopem (15–20 minut)Nauczyciel pomaga uczniom w pracy z mikroskopem; uczniowie wykonują dwa preparaty:

• preparat nr 1 – kropla wody z kranu,• preparat nr 2 – kropla wody z rzeki, jeziora, stawu lub innego zbiornika wodnego.

Uczniowie zgodnie z instrukcją oglądają preparaty.Wniosek: W preparacie nr 1 nic nie widać (mogą być widoczne bąbelki powietrza), w nr 2 widać organizmy mikroskopijne – pierwotniaki.Nauczyciel mówi, że organizmy te wywołują zatrucia pokarmowe.Wniosek: Należy pić wodę przegotowaną.

Instrukcja mikroskopowania – karta pracy nr 11. Umieszczamy preparat na stoliku, tak aby przedmiot znalazł się na środku otworu stolika. 2. Obniżamy tubus maksymalnie, uważając, by nie rozgnieść preparatu. 3. Patrzymy lewym okiem w okular i kręcimy powoli śrubą mikrometryczną w celu uzyskania ostrego

obrazu. Obserwacje zaczynamy od najmniejszego powiększenia.4. Aby zobaczyć więcej szczegółów, nastawiamy większe powiększenie, przekręcając rewolwerem. 5. Po skończonej obserwacji przestawiamy obiektyw na małe powiększenie.

9. „Krążąca kropelka” – karta pracy nr 2 (10 minut)Uczniowie dostają kartę pracy przedstawiającą obieg wody w przyrodzie, kolorują na każdej kropelkę wody na niebiesko.

10. „Woda” – T. Ferenc (5 minut)Nauczyciel czyta dzieciom wiersz.

11. „Ratujmy wodę” – karta pracy nr 3 (5–7 minut) Po przeczytaniu wiersza uczniowie wyciągają wniosek, że o wodę należy dbać. Dzieci przedstawiają za pomocą rysunków poniższe czynności:

– myjąc zęby, zakręcaj kran, – weź prysznic zamiast kąpieli w wannie,– sprawdź, czy woda nie kapie z kranu,– racjonalnie używaj środków do mycia naczyń itd.

73

12. „Ślubowanie” – karta pracy nr 4 (3 minuty)Dzieci składają ślubowanie „Przyjaciela wody”:ŚLUBUJĘ UROCZYŚCIE, ŻE ZAWSZE BĘDĘ PRZYJACIELEM WODY.BĘDĘ OSZCZĘDNIE Z NIEJ KORZYSTAĆ,NIE BĘDĘ BEZMYŚLNIE JEJ WYLEWAĆ.PRZYRZEKAM!

Zakończenie:Nauczyciel prosi dzieci, aby opowiedziały, o czym były dzisiejsze zajęcia i co najbardziej im się spodobało.Odpowiadają na pytania:

1. Skraplanie jest to…?2. Oszczędzanie jest to…?3. Na zajęciach najbardziej podobało mi się…?4. Dzisiaj zaskoczyło mnie…?

Bibliografia:1. B. Montana: Woda, nie wystarczy żeby żyć, ale bez niej żyć się nie da, Warszawa 2000.2. K. J. Dąbrowski: Barwy twojego zdrowia, Ełk 2002.3. H. Okarma: Wilk–monografia przyrodniczo–łowiecka, Białowieża 1992. 4. J. Dołkin: Zielony Ekran– program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok 2000.

Aneks:„Instrukcja mikroskopowania” – karta pracy nr 1

1. Umieszczamy preparat na stoliku, tak aby przedmiot znalazł się na środku otworu stolika. 2. Obniżamy tubus maksymalnie, uważając, by nie rozgnieść preparatu. 3. Patrzymy lewym okiem w okular i kręcimy powoli śrubą mikrometryczną w celu uzyskania ostrego

obrazu. Obserwacje zaczynamy od najmniejszego powiększenia. 4. Aby zobaczyć więcej szczegółów, nastawiamy większe powiększenie, przekręcając rewolwerem. 5. Po skończonej obserwacji przestawiamy obiektyw na małe powiększenie.

„Krążąca kropelka” – karta pracy nr 2Uczniowie dostają kartę pracy przedstawiającą obieg wody w przyrodzie, kolorują na każdej kropelkę wody na niebiesko.

„Woda” – T. Ferenc Nauczyciel czyta dzieciom wiersz.

„Ratujmy wodę” – karta pracy nr 3Po przeczytaniu wiersza uczniowie wyciągają wniosek, że o wodę należy dbać. Dzieci przedstawiają za pomocą rysunków poniższe czynności:

– myjąc zęby, zakręcaj kran, – weź prysznic zamiast kąpieli w wannie,– sprawdź, czy woda nie kapie z kranu,– racjonalnie używaj środków do mycia naczyń itd.

„Ślubowanie” – karta pracy nr 4Dyplomy „Przyjaciela wody” z tekstem ślubowania:ŚLUBUJĘ UROCZYŚCIE, ŻE ZAWSZE BĘDĘ PRZYJACIELEM WODY.BĘDĘ OSZCZĘDNIE Z NIEJ KORZYSTAĆ,NIE BĘDĘ BEZMYŚLNIE JEJ WYLEWAĆ.PRZYRZEKAM!

74


„Wyprawa do Lasu Zwierzynieckiego…”

Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 7–9 lat.Miejsce zajęć: sala szkolna, Park Konstytucji 3 Maja w Białymstoku – fragment Lasu Zwierzynieckiego, Akcent ZOO w Białymstoku.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności.

Cele ogólne: – rozbudzanie ciekawości przyrodniczej,– poznanie miejsca życia wilka,– rozwijanie sprawności manualnej,– rozwijanie spostrzegawczości,– wdrażanie do pracy w grupie i zespole,– kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania,– doskonalenie koncentracji uwagi,– ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki

człowieka,– rozwijanie zainteresowania życiem dzikich zwierząt,– uświadomienie, że zwierzęta porozumiewają się ze sobą,– przekazanie wiedzy o formach komunikowania się wilków,– budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka,– poszerzanie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowa, np. „ekologia”,– uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez obserwację w terenie,– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka.


– potrafi wskazać las jako miejsce występowania wilka,– wie, że nie należy niszczyć drzew,– poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko,– wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka,– wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka,– potrafi nazwać drzewa znajdujące się w parku,– potrafi rozpoznać drzewa i krzewy leśne na przykładzie atlasów i przewodników do oznaczania

gatunków leśnych,– potrafi omówić warstwową budowę lasu,– umie praktycznie posługiwać się lupą,– potrafi dostrzec w przyrodzie piękno jesiennego lasu,– potrafi obserwować życie zwierząt,– wie, jak zapisywać wyniki obserwacji,– potrafi opowiedzieć o formach komunikowania się wilków.



dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności i konieczności ochrony lokalnej flory;

• „Charakterystyka mojego drzewa” – karta pracy nr 1;

77

• lupa, ołówek;• torebki foliowe, 4 łopatki;• „Warstwowa budowa lasu” – instrukcja;• 4 arkusze szarego papieru, flamastry kolorowe;• atlasy i przewodniki do oznaczania roślin i zwierząt leśnych w Polsce• „dzienniki obserwacji” (karty, w których uczniowie dokonują notatek z obserwacji podczas

wycieczek);• „Mowa ciała wilków” – karta pracy nr 2.

Faza wstępna zajęć:1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz, następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego ona dotyczy?, jakie występują postacie?, jaką mowę ciała przedstawia wilk?Zbliżała się noc. W szarym, pustym lesie zrobiło się ciemno.– Poooomoooocy! Raaaaaatunkuuuuu! – wołał na cały głos uwięziony w głębokim dole Czerwony Kapturek. Skręcona noga puchła i bolała go coraz bardziej. Przestraszony Kuba zapłakał. Pomyślał, że nikt za nim nie tęskni i wcale nie będzie go szukał.– Mamusiu... Tatusiu... Babciu... Byłem dla was taki niedobry – wyszeptał i pociągnął nosem.Tylko wilk usłyszał wołanie Czerwonego Kapturka i ruszył w jego stronę. Zakradł się nad krawędź dołu i przyglądał się Kubie, jak płacze i wzywa pomocy.Nagle wilk szczeknął, by ostrzec chłopca. Czerwony Kapturek aż podskoczył ze strachu. Podniósł głowę i ujrzał nad sobą wyszczerzone zęby wilka.Wilk długo krążył wokół dołu, węszył i nasłuchiwał. Ani na chwilę nie odrywał wzroku od Czerwonego Kap-turka, ale uwięziony chłopiec nie mógł zrobić mu żadnej krzywdy. Usiadł na tylnych łapach i rozejrzał się.Las nie miał kolorów, nie było w nim ptaków i zwierząt, a wszędzie walały się śmieci.Kto był temu winien?To ten mały człowiek w bluzie z czerwonym kapturem, który teraz siedzi w dole w środku ciemnego lasu.– Należy ci się kara – zawarczał wilk i tym razem Czerwony Kapturek go zrozumiał.Chłopiec był pewien, że za chwilę zostanie przez wilka pożarty. Podciągnął kolana pod brodę, skulił się i czekał.Nagle usłyszał huk. Pomyślał, że to wilk wskoczył do dołu i zaraz go dopadnie. Nic się jednak nie działo. Wolno podniósł głowę i zobaczył obok siebie długą, grubą gałąź. To wilk ją tam wrzucił, aby pomóc chłopcu wydostać się z pułapki.Czerwony Kapturek oparł gałąź o krawędź dołu i zaczął się po niej wspinać. Co chwilę jednak spadał w dół, bo bardzo bolała go skręcona noga. Gdy kolejny raz podciągał się na gałęzi, nagle poczuł, jak wilk chwyta zębami kaptur jego czerwonej bluzy. Zwierzę ciągnęło chłopca z całej siły, aż wreszcie Kuba znalazł się na górze.Kuba i wilk, zmęczeni, przez chwilę leżeli obok siebie. Pierwszy podniósł się wilk. Otrzepał futro i pochylił się nad twarzą Czerwonego Kapturka. Chłopiec bał się. Zwierzak spojrzał mu prosto w oczy, powąchał go i swoim szorstkim językiem polizał po nosie. Zaraz potem zniknął w szarych zaroślach.

2. „Kontrakt” – ustalenie zasad zachowania się w lesie (10–15 minut)Nauczyciel podaje cel wyprawy, tzn. Park Konstytucji 3 Maja w Białymstoku i Akcent ZOO. Przypomina wspólnie z uczniami zasady bezpiecznego poruszania się po drodze, zachowania się w parku i lesie, w tym celu zawiera pisemny kontrakt. Dzieli klasę na 4 grupy i rozdaje szary papier z flamastrami. Uczniowie ustalają zasady zachowania się i podpisują się pod kontraktem. Proponowane zasady:

– Zachowujemy się kulturalnie– Idziemy parami, zwartą kolumną– Słuchamy poleceń nauczyciela– Zachowujemy się w lesie cicho– Pracujemy w grupie, w ciszy– Uczestniczymy aktywnie w obserwacjach

Uczniowie podpisują kontrakt i wychodzą na wycieczkę.

78

Rozwinięcie zajęć:3. „Charakterystyka mojego drzewa” – karta pracy nr 1, (15–20 minut)Nauczyciel mówi uczniom, gdzie się znajdują, i jeszcze raz przypomina o tym, jak należy się zachować. Nauczyciel prosi, aby uczniowie wybrali swoje drzewo i przeszli do rozwiązania trzech zadań znajdujących się na karcie pracy nr 1.Zadaniem uczniów jest rozwiązanie poniższych zadań i zapisanie wyników na karcie pracy nr 1. Wyniki zapisują w „dziennikach obserwacji”.

Zadanie 1Narysuj poniżej pokrój i zmierz wysokość swojego drzewa. Zastanów się, jakie czynniki mogły wpłynąć na kształt Twojego drzewa. Pomiar wysokości drzewa: poproś kolegę, który wie, ile ma centymetrów wzrostu, aby stanął pod Waszym drzewem. Ty stań w odległości kilkunastu kroków, tak abyś widział dokładnie wierzchołek drzewa. Weź ołówek, wyciągnij przed siebie wyprostowaną w łokciu rękę i utrzymaj ją na wysokości ramienia. Przymknij jedno oko i kciukiem zaznacz na ołówku wysokość swojego kolegi. Następnie policz, ile takich odległości można odłożyć od podłoża do czubka drzewa, czyli ile razy drzewo jest wyższe od Twojego kolegi. Otrzymaną liczbę pomnóż przez wzrost – to będzie wysokość Twego drzewa. Brawo!

Zadanie nr 2Znajdź liść należący do Twojego drzewa. Odrysuj go na karcie pracy. Zwróć uwagę na wielkość, kształt, brzeg blaszki liściowej.

Zadanie nr 3 Odrysuj ołówkiem korę swojego drzewa za pomocą techniki froutage, czyli mocnego pocierania faktury kory drzewa za pomocą płasko ułożonego ołówka po karcie pracy nr 1 przyłożonej do kory. Zwróć uwagę na barwę, grubość, strukturę, korę obejrzyj przez lupę.Omówienie wyników prac.

4. „Warstwowa budowa lasu” – instrukcja (15 minut)Nauczyciel dzieli uczniów na 4 grupy i przydziela im zadania zgodnie z instrukcją.Grupa I – Odkryj łopatką ściółkę, zaobserwuj i zanotuj, co się w niej znajduje, jakie zwierzęta tam żyją. Wykorzystaj do obserwacji lupę. Zbierz trochę ściółki do woreczka. Grupa II – Zaobserwuj i zanotuj w dzienniku obserwacji, jakie zwierzęta znajdują się wśród mchów, paproci i grzybów. Możesz wykorzystać lupę. Grupa III – Rozpoznaj krzewy i młode drzewka oraz zamieszkujące tam zwierzęta, zanotuj swoje obserwacje w dzienniczku obserwacji.Grupa IV – Obserwuj korony drzew. Rozpoznaj rodzaje drzew. Zapisz swoje obserwacje.

5. „Mowa ciała” – mowa ciała na przykładzie wilka (10 minut)Wędrujemy ścieżką w kierunku Akcent ZOO w celu zaobserwowania zachowań organizmów, czyli obserwacji mowy ciała na przykładzie wilka. Wędrując ścieżką, nauczyciel opowiada o wilczych odgłosach, czyli sygnałach dźwiękowych wydawanych przez wilki, np.:

• szczekanie – używane jest do ostrzeżenia obcych osobników, że zbliżyły się za bardzo do nory lub zdobyczy;

• warczenie – tak jak u psów, jest oznaką agresji. • skomlenie – w celu okazania uległości lub prośby o coś (np. o dostęp do jedzenia).• piski – towarzyszą wilczej zabawie. • wycie – służy do komunikacji między osobnikami i zacieśnianiu więzów grupy. Wilki wyją, by

oznajmić innym swoje położenie, kończą w ten sposób udane polowanie lub odstraszają. Wilki wyją zazwyczaj wieczorem i wcześnie rano. Dźwięk jest jednostajny, trwający od kilku do kilkunastu

79

sekund, często powtarzany (sesja może trwać do 2 minut). Wycie stada zaczyna się od pojedynczego głosu samca, po czym dołączają do niego kolejne osobniki. Wycie szczeniąt przypomina raczej skomlenie i skowyt. Wycie słychać zazwyczaj z odległości 2–3 km.

6. „Mowa ciała wilków” – obserwacja zachowań wilków (15 minut)Uczniowie obserwują wilki w zoo i odgadują język ciała, czyli różne znaki i sygnały – korzystają przy tym z karty pracy nr 2. Dzieci porównują je z zachowaniem wilków w ogrodzie zoologicznym i dzielą się swoimi spostrzeżeniami, zapisując je w „dzienniku obserwacji”.

Faza końcowa zajęć:7. Uczniowie wracają do szkoły, składają dzienniki obserwacji, skarby jesieni w kąciku przyrody – wystawa klasowa. Dzieci opowiadają o swoich obserwacjach podczas wycieczki oraz kończą zdania:1. Wilk jest…2. Dowiedziałem się, że…3. Las ma…4. Wycie szczeniąt to…

Bibliografia:1. H. Okarma: Wilk–monografia przyrodniczo–łowiecka, Białowieża 1992. 2. K. Chwedeńczuk: Pies czy wilk, Warszawa 1987. 3. B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły? Białowieża 1991.4. K. Popko – Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków 2011.5. B. Łuczak: Scenariusze zajęć integralnych dla klas 1–3, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Poznaniu, Poznań 1998.6. A. Konieczna, E. Grodzka– Jurczyk: Wesoła Szkoła, przewodnik metodyczny, część 1, Warszawa 2001.7. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków 2010.

Aneks:„Charakterystyka mojego drzewa” – karta pracy nr 1Zadaniem uczniów jest rozwiązanie poniższych zadań i zapisanie wyników na karcie pracy nr 1. Wyniki mogą zapisać w „dziennikach obserwacji”.

Zadanie nr 1Narysuj poniżej pokrój i zmierz wysokość swojego drzewa. Zastanów się, jakie czynniki mogły wpłynąć na kształt twojego drzewa. Pomiar wysokości drzewa: poproś kolegę, który wie, ile ma centymetrów wzrostu, aby stanął pod Twoim drzewem. Ty stań w odległości kilkunastu kroków, tak abyś widział dokładnie wierzchołek drzewa. Weź ołówek, wyciągnij przed siebie wyprostowaną w łokciu rękę i utrzymaj ją na wysokości ramienia. Przymknij jedno oko i kciukiem zaznacz na ołówku wysokość swojego kolegi. Następnie policz, ile takich odległości można odłożyć od podłoża do czubka drzewa, czyli ile razy drzewo jest wyższe od Twojego kolegi. Otrzymaną liczbę pomnóż przez wzrost – to będzie wysokość Twego drzewa. Brawo!

Zadanie nr 2Znajdź liść należący do twojego drzewa. Odrysuj go na karcie pracy. Zwróć uwagę na wielkość, kształt, brzeg blaszki liściowej.

Zadanie nr 3Odrysuj ołówkiem korę swojego drzewa za pomocą techniki froutage, czyli mocnego pocierania faktury kory drzewa za pomocą płasko ułożonego ołówka po karcie pracy nr 1 przyłożonej do kory. Zwróć uwagę na barwę, grubość, strukturę, obserwuj korę przez lupę.

„Warstwowa budowa lasu” – instrukcja pod hasłem

80

Uczniowie pracują w 4 grupach i zapisują swoje obserwacje w dzienniczkach obserwacji.Grupa I – Odkryj łopatką ściółkę, zaobserwuj i zanotuj, co się w niej znajduje, jakie zwierzęta tam żyją. Wykorzystaj do obserwacji lupę. Zbierz trochę ściółki do woreczka. Grupa II – Zaobserwuj i zanotuj w dzienniku obserwacji jakie zwierzęta znajdują się wśród mchów, paproci i grzybów. Możesz wykorzystać lupę. Grupa III – Rozpoznaj krzewy i młode drzewka oraz zamieszkujące tam zwierzęta, zanotuj swoje obserwacje w dzienniczku obserwacji.Grupa IV – Obserwuj korony drzew. Rozpoznaj rodzaje drzew. Zapisz swoje obserwacje.

„Mowa ciała wilków” Obserwacja zachowań wilka w Akcent ZOO i porównanie ich z kartą pracy nr 2.Zapisanie wyników obserwacji w dziennikach obserwacji.Dominacja Dominujący wilk stoi na sztywnych nogach. Ogon jest wyprostowany i uniesiony. Uszy postawione, sierść nieco nastroszona. Często patrzy prosto w oczy innym wilkom lub wspina się na nie.PoddaństwoCałe ciało „obniżone”, wygięte w łuk, wargi i uszy opuszczone. Poddany wilk liże pysk dominanta szybkimi ruchami języka, z opuszczonym zadem. Ogon położony nisko, często podwinięty pod tylne łapy.ZłośćUszy postawione, futro zjeżone. Uniesione wargi ukazują zęby. Grzbiet może być wygięty, zwierzę warczy.StrachUszy przylegają do głowy, ogon między nogami. Wilk kuli się. Może skomleć lub szczekać.ObronaCiało przy ziemi, uszy położone.AtakFutro zjeżone. Wilk warczy i przykuca.ZrelaksowanieUszy położone, wilk wypoczywa, leżąc na brzuchu lub boku. Może machać ogonem. NapięcieOgon nieruchomy, położony, wilk może przykucnąć.ZadowolenieEnergiczne machanie ogonem, język może zwisać z pyska.PolowanieWilk jest spięty, ale jego ogon prosty, w jednej linii z ciałem. Zabawa Machanie ogonem, wilk jest ruchliwy, skacze, biega. Często opuszcza przednią część ciała na sztywnych łapach.

81


„Mamy rady na odpady”

Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.Wiek dzieci: 7–9 lat.Miejsce zajęć: sala szkolna.Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności w lesie.

Cele ogólne:– kształtuje emocjonalny stosunek do przyrody,– rozumie potrzebę segregowania odpadów,– potrafi segregować odpady według przynależności do utylizacji lub powtórnego wykorzystania,– wie, w jaki sposób ludzie zanieczyszczają Ziemię,– wie, co można zrobić, żeby było mniej śmieci,– ma poczucie współodpowiedzialności za stan środowiska naturalnego i wie, jakie podejmować

działania, żeby ratować Ziemię,– wyjaśnienie pojęć: „segregacja odpadów”, „recykling”,– rozwijanie twórczej wyobraźni,– wskazywanie możliwości wtórnego wykorzystania odpadów.


– rozumie pojęcia: „śmieci”, „segregacja”, „recykling”,– zna kolory pojemników na odpady,– segreguje odpady do odpowiednich pojemników,– wykonuje pracę plastyczną z odpadów,– zna ekologiczny sposób wyrzucania śmieci,– potrafi podać cele i sposób segregacji odpadów,– wie, że wszyscy ludzie muszą dbać o środowisko naturalne,– ma poczucie odpowiedzialności za środowisko, w którym żyje.

Metody pracy:Sytuacja problemowa, rozmowa, pokaz, obserwacja, metoda ćwiczeń praktycznych, metoda gier i zabaw dydaktycznych, metoda zabaw i gier ruchowych z elementami inscenizacji.



• „Na odpady mamy rady” – inscenizacja dzieci, karta pracy nr 1, karteczki z napisami na bluzki: kosz 1, kosz 2, plastik, szkło, papier, puszki;

• „Serwis informacyjny”– karta pracy nr 2, nożyczki;• „Moja planeta” M. Jeżowskiej – biała bibułka, kredki, woda;• „Segregujmy odpady” – karta pracy nr 3;• „Recykling – mądre słowo” – karta pracy nr 4, piktogram, zielona kredka;• „Dokąd wędruje śmieć”;• „Przyjaciel przyrody” – karta pracy nr 5.

Faza wstępna zajęć:1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz, następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego on dotyczy?, jakie występują postacie?, dlaczego Kuba postanowił posprzątać las?W tej samej chwili Kuba zauważył w oddali światła latarek i usłyszał wołanie:

85

– Kuba! Kubusiu! Gdzie jesteś?! Czerwony Kapturku!– Tutaj! Tu jestem! – krzyczał na całe gardło.Wkrótce chłopca znaleźli ratownicy. Był zdziwiony, że szukało go tak wiele osób. W ekipie ratunkowej, oprócz policjantów i strażaków, było mnóstwo mieszkańców miasteczka. Najważniejsze było jednak to, że wraz z innymi szukali go również babcia i rodzice. Okazało się, że mama Kuby już wyzdrowiała i wyszła ze szpitala. Razem z tatą chcieli zrobić synkowi niespodziankę i czekali na niego w domku babci. Gdy długo nie wracał, zawiadomili policję i rozpoczęły się poszukiwania.– Co się z tobą działo, synku? – zapytała mama, płacząc ze szczęścia.– Gdzie byłeś, Kubusiu? – dopytywał tata.– To bardzo długa historia – odpowiedział Czerwony Kapturek. – I bardzo smutna – dodał i wtulił się w swo-ich rodziców.Następnego dnia Czerwony Kapturek wstał z łóżka wcześnie rano, włożył swoją czerwoną bluzę z kapturem i przy śniadaniu zapytał tatę:– Pomógłbyś mi posprzątać las?Tata tylko uśmiechnął się, mrugnął do synka okiem i chwilę potem wędrowali razem leśną ścieżką. Porozrzu-cane wszędzie papierki, puszki i butelki zbierali do worków na śmieci.Las powoli nabierał barw i wkrótce wróciły do niego ptaki i zwierzęta. Znów było jak dawniej.Pojawiła się także wilcza rodzina, a Czerwony Kapturek miał nowego przyjaciela – wilka. Spotykali się codziennie na leśnej polanie. Na powitanie wilk merdał ogonem i lizał chłopca po dłoni, a on drapał wilka za uchem. Potem biegali razem po lesie, aż do utraty tchu – mały człowiek i zwierzę.

Rozwinięcie zajęć:2. „Na odpady mamy rady” – inscenizacja dzieci, karta pracy nr 1 (15–20 minut)Nauczyciel tydzień wcześniej rozdaje dzieciom role do przedstawienia: „Na odpady mamy rady” i prosi, aby uczniowie zapamiętali treść do inscenizacji przedstawienia.Karteczki z napisami na bluzki: kosz 1, kosz 2, plastik, szkło, papier, puszki.

Kosz I (mozolnie): Dzień dobry…Kosz II: Raczej zły niż dobry.Kosz I: Tak, masz rację, źle się czuję. Taki pełny jestem od wszelkiego rodzaju śmieci.Kosz II: Ludzie nie myślą, tylko wrzucają wszystko, jak leci. Przecież butelki szklane mogli sprzedać.Kosz I: Makulaturę też. Papier da się przetworzyć na kartonowe pudełka i inne potrzebne rzeczy. A butelki plastikowe mogli zgnieść, by więcej w nas było miejsca na inne odpady.Kosz II: O takim zachowaniu możemy tylko pomarzyć.Kosz I: Oj, tak, tak…(Kosze przechodzą na bok. Wchodzą ładne kosze z napisami: plastik i puszki, papier, szkło).Kosz Szkło: Dzień dobry!Kosz Plastik: Oj, tak, nawet bardzo dobry.Kosz Plastik: To dobrze, że ludzie wiedzą, co do nas wrzucać!Kosz Szkło: Racja, słońce ładnie świeci, a my mamy w sobie to, co lubimy…Kosz Plastik: W porównaniu do tych dwóch mamy o wiele lepsze życie. Spójrzcie tylko.Kosz Papier: Co Wam dolega?Kosz I: Źle się czujemy, bo nie dajemy sobie rady z tymi wszystkimi śmieciami!Kosz II: Racja, może nam pomożecie?Kosz Szkło: Mam pomysł! Stańmy obok siebie. Ludzie zamiast wszystko wrzucać do jednego z nas, zaczną segregować. Każdy z nas dostanie to, co lubi.Kosz I i II: Hurra! Hej! (wszystkie kosze stają w rzędzie)Chłopiec do dziewczynki: Zobacz, nowe kosze!Dziewczynka: Widzę. Do tego wrzucę plastikowe butelki i puszki, a tu butelki szklane. Tu gazety.Wszyscy: I tak zawsze powinno być!

Nauczyciel zadaje pytania:– O czym było przedstawienie?– Czym różniły się te kosze?

86

– Co znajdowało się w tych koszach? (Nauczyciel wskazuje Kosz I i II) (Odpady)– Czym są odpady? Wyjaśnienie pojęcia „odpady” – to nieużyteczne produkty wyrzucane przez ludzi.

3. „Serwis informacyjny” – karta pracy nr 2 (10 minut)Ciekawostki zaczerpnięte z internetu w postaci haseł.I ciekawostka: Przeciętna ilość odpadów domowych na osobę w Polsce to 245 kg.II ciekawostka: Historia śmieci jest bardzo długa. Ma ona kilka tysięcy lat. Problem śmieci istnieje tak długo, jak długo na Ziemi żyje człowiek. Nawet nasi przodkowie w jaskiniach wytwarzali odpadki. Ulegały one jednak całkowitemu rozkładowi. III ciekawostka: Czy wiecie, że… większość śmieci w środowisku przyrodniczym rozkłada się bardzo długo, np. skórka z pomarańczy lub banana 2 lata, niedopałek papierosa – 4 lata, plastikowa torebka – 10–20 lat, puszki aluminiowe – 80–100 lat, a butelki plastikowe w ogóle się nie rozkładają!IV ciekawostka: Z powodu plastikowych odpadów trafiających do mórz i oceanów rocznie na świecie giną 2 miliony ptaków i ssaków wodnych. V ciekawostka: Czy wiecie, że… wiele osób wciąż jeszcze myśli, że pojemnik na odpady to kosz na śmieci i że można wrzucać do niego wszystko? W wielu pojemnikach, powiedzmy na szkło, widuje się ogryzki, puszki po napojach.VI ciekawostka: Odpady są często zainfekowane. Żerują na nich szczury, muchy, ptaki, a to sprzyja rozpowszechnianiu się chorób.

4. „Segregujmy odpady” – karta pracy nr 4 (10 minut)Nauczyciel wyjaśnia pojęcie „segregacja” (sposób gromadzenia odpadów, polegający na ich podziale ze względu na materiał, z jakiego zostały wytworzone, w celu ponownego ich wykorzystania). Zwróćcie uwagę, że w sali znajdują się 4 kosze na śmieci (czerwony na szkło, niebieski na papier, żółty na plastik, zielony na inne odpady). Dzieci na karcie pracy łączą kartoniki z odpowiednim koszem, w ten sposób segregują odpady (nie wszystkie czytają, więc tu rola rodziców).



jogurcie, wieczne pióro (obudowa plastikowa), puszka,d) inne odpady (zielony) – pozostałe śmieci: kalosz, piłka, opona, trampki; utylizacja odpadów.

Nauczyciel wyjaśnia , że utylizacja odpadów to przetwarzanie lub unieszkodliwianie ich.

5. „Moja planeta” M. Jeżowska (10 minut) Zabawa relaksacyjna przy słowach piosenki M. Jeżowskiej „Moja planeta”.Każdy uczeń otrzymuje białą bibułkę, na której nauczyciel wcześniej zrobił niewielką plamkę czarnym atramentem, oraz kredki. Na bibułce (na stronie bez plamy) dziecko ma narysować swój dom, plac zabaw, swoje podwórko itp. Po narysowaniu prac nauczyciel opowiada o czarnej chmurze, która pojawiła się nad podwórkiem, i zaczął padać obfity deszcz. Wówczas nauczyciel spryskuje bibułki wodą, a uczniowie obserwują, co się dzieje. Wyciągają wnioski, że atramentowa plama, która była dzikim wysypiskiem (o tym dzieci dowiadują się dopiero teraz), rozpłynęła się po całym terenie. Uczniowie wypowiadają się na temat skutków tworzenia dzikich wysypisk.

87

6. „Recykling – mądre słowo” – karta pracy nr 5, piktogram (5–7 minut)Wprowadzenie pojęcia „recykling”; uczniowie kolorują piktogram przedstawiający znak recyklingu.

7. „Dokąd wędruje śmieć” – prezentacje multimedialne

Zakończenie zajęć:8. „Przyjaciel przyrody” – karta pracy nr 6 (5–7 minut)Nauczyciel prosi, aby dzieci sprawdziły, czy są przyjaciółmi przyrody, podkreślając wybraną odpowiedź z karty pracy nr 6.

Co robisz z papierkiem, gdy w pobliżu nie ma kosza?a) zabierasz ze sobą,b) wyrzucasz na ziemię.

Co robisz ze zgromadzonymi czasopismami?a) wyrzucasz na śmietnikb) zanosisz je do punktu skupu makulatury lub wrzucasz do specjalnie oznaczonego pojemnika

W jakich opakowaniach kupujesz napoje?a) w butelkach jednorazowychb) w szklanych opakowaniach

Dzieci odpowiadają na pytania:1. Segregacja jest to…?2. Recykling jest to…?3. Odpady są to…?4. Przyjaciel przyrody to…?

Bibliografia.1. K. Popko – Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków 2011.2. J. Dołkin: Zielony Ekran– program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok 2000.3. Cz. Rosik–Dulewska: Podstawy gospodarki odpadami, Warszawa 2012.4. M. A. Gostomczyk: Gospodarka odpadami: ćwiczenia projektowe, Kalisz, 2011. 5. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków 2010.

Aneks:„Na odpady mamy rady” – inscenizacja dzieci, karta pracy nr 1Role do przedstawienia „Na odpady mamy rady” (tekst poniżej). Uczniowie zapamiętują tekst, gdyż dostają go wcześniej; nauczyciel przydziela role. Wyklejanka nr 1 – karteczki z napisami na bluzki: kosz 1, kosz 2, plastik, szkło, papier, puszki.

Tekst do przedstawienia – karta pracy nr 1:Kosz I (mozolnie): Dzień dobry…Kosz II: Raczej zły niż dobry.Kosz I: Tak, masz rację, źle się czuję. Taki pełny jestem od wszelkiego rodzaju śmieci.Kosz II: Ludzie nie myślą, tylko wrzucają wszystko, jak leci. Przecież butelki szklane mogli sprzedać.Kosz I: Makulaturę też. Papier da się przetworzyć na kartonowe pudełka i inne potrzebne rzeczy. A butelki plastikowe mogli zgnieść, by więcej w nas było miejsca na inne odpady.Kosz II: O takim zachowaniu możemy tylko pomarzyć.Kosz I: Oj, tak, tak…(Kosze przechodzą na bok. Wchodzą ładne kosze z napisami: plastik i puszki, papier, szkło).Kosz Szkło: Dzień dobry!Kosz Plastik: Oj, tak, nawet bardzo dobry.Kosz Plastik: To dobrze, że ludzie wiedzą, co do nas wrzucać!Kosz Szkło: Racja, słońce ładnie świeci, a my mamy w sobie to, co lubimy…

88

Kosz Plastik: W porównaniu do tych dwóch mamy o wiele lepsze życie. Spójrzcie tylko.Kosz Papier: Co Wam dolega?Kosz I: Źle się czujemy, bo nie dajemy sobie rady z tymi wszystkimi śmieciami!Kosz II: Racja, może nam pomożecie?Kosz Szkło: Mam pomysł! Stańmy obok siebie. Ludzie zamiast wszystko wrzucać do jednego z nas, zaczną segregować. Każdy z nas dostanie to, co lubi.Kosz I i II: Hurra! Hej! (wszystkie kosze stają w rzędzie)Chłopiec do dziewczynki: Zobacz, nowe kosze!Dziewczynka: Widzę. Do tego wrzucę plastikowe butelki i puszki, a tu butelki szklane. Tu gazety.Wszyscy: I tak zawsze powinno być!

„Serwis informacyjny” – karta pracy nr 2Ciekawostki zaczerpnięte z internetu w postaci haseł na karteczkach, do rozcięcia:I ciekawostka: Przeciętna ilość odpadów domowych na osobę w Polsce to 245 kg.II ciekawostka: Historia śmieci jest bardzo długa. Ma ona kilka tysięcy lat. Problem śmieci istnieje tak długo, jak długo na Ziemi żyje człowiek. Nawet nasi przodkowie w jaskiniach wytwarzali odpadki. Ulegały one jednak całkowitemu rozkładowi. III ciekawostka: Czy wiecie, że… większość śmieci w środowisku przyrodniczym rozkłada się bardzo długo, np. skórka z pomarańczy lub banana 2 lata, niedopałek papierosa – 4 lata, plastikowa torebka – 10–20 lat, puszki aluminiowe – 80–100 lat, a butelki plastikowe w ogóle się nie rozkładają!IV ciekawostka: Z powodu plastikowych odpadów trafiających do mórz i oceanów rocznie na świecie giną 2 miliony ptaków i ssaków wodnych. V ciekawostka: Czy wiecie, że… wiele osób wciąż jeszcze myśli, że pojemnik na odpady to kosz na śmieci i że można wrzucać do niego wszystko? W wielu pojemnikach, powiedzmy na szkło, widuje się ogryzki, puszki po napojach.VI ciekawostka: Odpady są często zainfekowane. Żerują na nich szczury, muchy, ptaki, a to sprzyja rozpowszechnianiu się chorób.

„Moja planeta” M. Jeżowska – piosenka

„Segregujmy odpady” – karta pracy nr 3 Nauczyciel wyjaśnia pojęcie segregacja (sposób gromadzenia odpadów, polegający na ich podziale ze względu na materiał, z jakiego zostały wytworzone, w celu ponownego ich wykorzystania). Zwróćcie uwagę, że w sali znajdują się 4 kosze na śmieci (czerwony na szkło, niebieski na papier, żółty na plastik, zielony na inne odpady). Dzieci na karcie pracy łączą kartoniki z odpowiednim koszem, w ten sposób segregują odpady (nie wszystkie czytają, więc tu rola rodziców).



jogurcie, wieczne pióro (obudowa plastikowa), puszka,d) inne odpady (zielony) – pozostałe śmieci: kalosz, piłka, opona, trampki; utylizacja odpadów.

Nauczyciel wyjaśnia , że utylizacja odpadów to przetwarzanie lub unieszkodliwianie ich.

„Recykling – mądre słowo” – karta pracy nr 4, piktogram Dzieci kolorują piktogram recyklingu na zielono.

89

„Przyjaciel przyrody” – karta pracy nr 5Dzieci sprawdzają czy są przyjaciółmi przyrody, podkreślając wybraną odpowiedź z karty pracy nr 5:Co robisz z papierkiem, gdy w pobliżu nie ma kosza?

a) zabierasz ze sobąb) wyrzucasz na ziemię

Co robisz ze zgromadzonymi czasopismami?a) wyrzucasz na śmietnikb) zanosisz je do punktu skupu makulatury lub wrzucasz do specjalnie oznaczonego pojemnika

W jakich opakowaniach kupujesz napoje?a) w butelkach jednorazowychb) w szklanych opakowaniach

3 poprawne odpowiedzi: Brawo! 2 poprawne i mniej odpowiedzi: Pracujesz nad sobą!

90

Tekst: Małgorzata Morozewicz

Konsultacja merytoryczna i pedagogiczna: dr Tomasz Sosnowski(Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku)

Korekta: Urszula Łupińska

Skład, przygotowanie do druku: Studio Reklamowe KAWKA, Katarzyna Matuszkiewicz

Druk: PRO100 drukarnia

Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Doradcze i Konsultingowe, ul. Rynek Kościuszki 2, 15-091 Białystok

Współpraca merytoryczna: Towarzystwo Amicus, ul. Brukowa 28 lok. 8, 15-889 Białystok

Białystok 2014

ISBN: 978-83-940838-3-0

„BYŁ SOBIE WILK” - | Podlaska Akademia...

Documents

Transcript of „BYŁ SOBIE WILK” - | Podlaska Akademia...