Budowa dwutorowej linii elektroenergetycznej 400...
28
Budowa dwutorowej linii elektroenergetycznej 400 kV Piła Krzewina – Plewiska INWESTOR WYKONAWCA INŻYNIER KONTRAKTU Inwestycja liniowa
Transcript of Budowa dwutorowej linii elektroenergetycznej 400...
Budowa dwutorowej linii elektroenergetycznej 400 kVPiła Krzewina – Plewiska
INWESTOR WYKONAWCAINŻYNIER KONTRAKTU
Inwestycja liniowa
2
Inwestor
Inżynier Kontraktu
Wykonawcy
Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. (PSE) są operato-rem systemu przesyłowego energii elektrycznej w Polsce. Spółka jest własnością Skarbu Państwa o szczególnym zna-czeniu dla polskiej gospodarki. Forma prawna oraz zakres jej odpowiedzialności – jako Operatora Systemu Przesyło-wego (OSP) – określony jest w ustawie Prawo energetycz-ne. PSE zajmują się przesyłaniem energii elektrycznej siecią przesyłową (400 kV i 220 kV oraz częstotliwości 50 Hz) do wszystkich regionów kraju. Są odpowiedzialne za wykony-wanie szeregu obowiązków związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa pracy polskiego systemu elektroenerge-tycznego oraz rozwojem sieci przesyłowej i połączeń trans-granicznych z sąsiednimi systemami. PSE są właścicielem ponad 14 000 km linii oraz ponad 100 stacji elektroenerge-tycznych najwyższych napięć.
www.pse.pl
PSE Inwestycje S.A. to spółka należąca do Grupy Kapita-łowej PSE. Firma wykonuje szereg działań wspierających realizację projektów inwestycyjnych, które pozwalają osią-gać statutowe cele Krajowego Operatora Systemu Przesy-łowego. Działalność PSE Inwestycje S.A. obejmuje nadzór inwestorski nad realizowanymi inwestycjami (funkcja inży-niera kontraktu) oraz sporządzanie projektów sieci i urzą-dzeń elektroenergetycznych (biuro projektów).
www.pse-inwestycje.pl
IDS ENERGETYKA Sp. z o.o. (spółka należąca do IDS-BUD S.A.) to spółka powstała w związku z prężną rozbudo-wą jednej z największych polskich firm budowlanych – IDS-BUD S.A., która wspiera ją swoim doświadczeniem. IDS-BUD skupia w swoich szeregach doświadczonych pra-cowników o wysokich kwalifikacjach. Inżynierowie spółki oraz jej pozostała kadra pracowali przy wielu projektach w kraju, takich jak: budowa linii 400 kV Ełk – Granica, budo-wa Mostu Północnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą, CH Auchan, III nitki rurociągu „Przyjaźń”, rurociągów dla PKN Orlen SA, Grupy Lotos i wielu innych.
www.ids-bud.pl
ENPROM HVL Sp. z o.o. (spółka należąca do grupy ENPROM) – grupa ENPROM HVL to prężna firma gwaran-tująca najwyższą jakość wykonywanych usług w branży elektroenergetycznej na rynku polskim i zagranicznym. Realizuje liczne kontrakty dla PSE S.A., jak również polskich spółek dystrybucyjnych. Firma opiera się na doświadczo-nej, rzetelnej i doskonale wyszkolonej kadrze zarządzają-cej i nadzorującej prace, a także pracownikach o wysokich kwalifikacjach i długim stażu w branży elektroenergetycz-nej. Wieloletnie doświadczenie kadry oraz bogate zaplecze techniczno-sprzętowe pozwalają przedsiębiorstwu na sku-teczną realizację wszelkich zadań z zakresu budowy, prze-budowy oraz remontów linii wysokich napięć.
www.enprom.pl
3
budowa linii 400 kV Piła Krzewina – Plewiska to inwestycja ważna dla bezpieczeństwa energetycznego północnej i zachod-niej Polski, a zwłaszcza województwa wielkopolskiego. To duże i złożone przedsięwzięcie, obejmujące swoim zasięgiem nawet kilkanaście gmin. Podobne inwestycje realizowane są dziś na terenie całego kraju. Zastąpią one w dużej mierze wysłużone połączenia 220 kV, które mają za sobą dziesiątki lat nieprzerwanej eksploatacji. Budowa linii najwyższych napięć jest wyzwaniem nie tylko inżynieryjnym, ale przede wszystkim społecznym. Zaprojekto-wanie linii oznacza podjęcie trudu uwzględnienia i w miarę możliwości pogodzenia oczekiwań tysięcy osób, organizacji społecznych, ekologicznych i naturalnie władz terenów, gdzie planuje się inwestycję. Dlatego naszą pracę rozpoczynamy od konsultacji społecznych, do udziału w których zapraszamy wszystkie zainteresowa-ne osoby. Folder, który trzymacie Państwo w rękach, służy dostarczeniu możliwie najszerszych informacji o inwestycji. Spotkania z nami będą doskonałą okazją do zgłębienia interesujących Państwa zagadnień. Na kolejnych stronach publikacji zamieszczamy odpowiedzi na pytania dotyczące procesu wyznaczania trasy linii i zaan-gażowania w niego mieszkańców i organizacji społecznych, a także wpływu inwestycji na środowisko. Piszemy o tech-nologii, aspektach formalnoprawnych przedsięwzięcia, a więc wszystkich tych sprawach, które z naszej perspektywy – doświadczonego Wykonawcy – zwykle Państwa interesują. Zachęcamy do lektury i zadawania pytań, które będzie można do nas kierować bezpośrednio, podczas spotkań, ale rów-nież m.in. za pośrednictwem skrzynki kontaktowej umieszczonej na stronie internetowej www.liniapilaplewiska.pl, a także listownie – na adres podany na okładce publikacji.
Zespół projektu
Szanowni Państwo,
Spis treściKto jest kim w inwestycji? 2 Słowo wstępu 3 Nasz zespół 4Harmonogram inwestycji 5Dlaczego powstaje linia 400 kV Piła Krzewina – Plewiska? 7Czy budowa linii jest konieczna? 9
Element dużego projektu 10Konsultacje pod lupą 12Co wpływa na wybór trasy linii? 15Technologia – jak będzie wyglądała linia? 20Prywatne nieruchomości na trasie linii 22Linia i bezpieczeństwo 23Najczęściej zadawane pytania 26
4
formalnoprawnymi, a także konsultacjami społecznymi. Cały zespół liczy kilkadziesiąt osób. Nadzór nad całym projek-tem sprawują zarządy firm IDS ENERGETYKA i INPROM HVL. Osoby, z którymi będą Państwo spotykać się najczęściej w toku realizacji inwestycji, to:
Tak duża inwestycja wymaga współpracy specjalistów z różnych dziedzin. Projekt realizuje konsorcjum przedsię-biorstw budowlanych IDS ENERGETYKA i ENPROM HVL. Wspierają nas firmy, które na co dzień zajmują się ochroną środowiska, procedurami planistycznymi, uzgodnieniami
Nasz Zespół
Na zdjęciu od lewej: Jacek Miciński (FORWARD PR) – rzecznik prasowy inwestycji; Piotr Mucha (INPLUS Energetyka) – dyrektor ds. formalnoprawnych; Piotr Cyran (ENPROM HVL) – projektant linii; Krzysztof Miłosz (IDS ENERGETYKA) – dyrektor, nadzoruje całość inwestycji; Łukasz Nazimek (ENPROM HVL) – projektant linii; Jakub Dębski (ENPROM HVL) – kierownik projektu
5
Harmonogram inwestycji
Prace budowlane to w istocie końcowy etap inwestycji. W stosunku do całego czasu przeznaczonego na projekt, montaż konstrukcji zajmuje zwykle niewiele ponad rok. Poprzedzają go: inwentaryzacja uwarunkowań tereno-wych, konsultacje społeczne, uzgodnienia planistyczne, rozmowy z właścicielami nieruchomości, na których dział-kach lokalizowana będzie linia, a także równolegle trwają-ce procedury środowiskowe. Cała inwestycja potrwa 5 lat.
„Aglomeracja poznańska to obszar o ogromnej dynamice rozwoju. Tempo zmian powoduje, że właściwie żadna mapa nie jest do końca aktualna. Dlatego przez kilka miesięcy opra-cowywaliśmy szczegółowe mapy terenu od Poznania aż do Piły. Badaliśmy zapisy dokumentów planistycznych, inwenta-ryzowaliśmy wszystkie miejsca, gdzie możliwe jest zlokalizo-wanie linii. Analizowaliśmy w szczególności obszary rozwoju zabudowy. Wykonaliśmy ogromną pracę przygotowawczą, dzięki której teraz możemy przystąpić do procesu konsulta-cyjnego z rzetelną wiedzą na temat uwarunkowań terenu.” Jakub Dębski
„Konsultacje społeczne to proces, w trakcie którego pozna-jemy opinie mieszkańców, władz gminy oraz wszystkich tych, którzy interesują się inwestycją i chcą z jakiegoś względu mieć wpływ na jej kształt. Chcemy porozmawiać z każdym i wie-rzę, że te rozmowy pomogą nam ustalić najlepszy możliwy przebieg linii. Podstawą konsultacji jest rzetelna informacja o szczegółach projektu. Dlatego dużą część pracy z Państwem przeznaczymy na to, żeby przekazać dokładne informacje o tym, co robimy i na jakich zasadach się to odbywa. Zgro-madzone od Państwa informacje i opinie pomogą wybrać ostateczny wariant linii.”
Jacek Miciński
„Dla inwestycji celu publicznego przewidziano różne roz-wiązania prawne. Będziemy wnioskować o wprowadzenie linii do studiów i miejscowych planów ponieważ uważamy, że ta droga w największym stopniu gwarantuje udział miesz-kańców w procedurze lokalizacji inwestycji.”
Piotr MuchaKwiecień–listopad 2016 r. Konsultacje społeczne – spotkania ze wszystkimi osobami zaintere-
sowanymi inwestycją. Dostarczanie informacji o projekcie. Zebranie opinii
o propozycjach przebiegów i poszukiwanie opty-malnej trasy linii. Szukanie najbardziej adekwatnych i sprawdzonych rozwiązań technicznych.
Wrzesień–listopad 2018 r. Uchwalanie studiów i miejsco-wych planów zagospodarowania
przestrzennego (MPZP) – projekt trasy musi trafić do gminnych MPZP.
Styczeń–kwiecień 2016 r. Inwentaryzowanie uwarunko-wań terenu.
6
„Na trasie linii znajdzie się ogromna liczba nieruchomo-ści. Nie jest wykluczone, że będzie to nawet tysiąc działek, które znajdą się w pasie technologicznym linii. Dla każdej z nich sporządzony będzie operat szacunkowy. Z każdym właścicielem będziemy prowadzić indywidualne rozmowy, bazujące na rzetelnych informacjach o rodzaju gruntu i jego wycenie. Wychodzimy z założenia, że o pieniądzach należy rozmawiać przejrzyście, w oparciu o jednakowe kryterium wyceny. Dlatego będziemy w tym procesie korzystać z wiedzy rzeczoznawców majątkowych.”
Krzysztof Miłosz
„Po ustaleniu przebiegu trasy, niezwłocznie rozpoczniemy prace projektowe. Przed nami trudny etap polegający na po-godzeniu dziesiątek uwarunkowań, począwszy od istniejącej i planowanej zabudowy, poprzez kwestie ochrony środowi-ska, archeologię, geologię, plany i studia gmin i oczywiście możliwości techniczne poprowadzenia linii. Projekt budowla-ny wraz z decyzją środowiskową i uzgodnieniami z właścicie-lami gruntów dadzą nam zielone światło do złożenia wniosku o pozwolenie na budowę.”
Łukasz Nazimek
„Budowa to duże wyzwanie logistyczne. Trzeba skoordyno-wać dostawy, ustalić trasy dojazdu, znaleźć miejsca na bazy. Wiele zależy od pogody, bo to wpływa chociażby na grzą-skość terenu. Prace na tym etapie rozpoczniemy od ustalania z właścicielami terenów i gminami tras dojazdu do słupów. W pierwszej kolejności będziemy szukać podwykonawców niektórych prac wśród firm z Wielkopolski. W fazie budowla-nej staramy się wykorzystywać potencjał lokalnych i regional-nych firm.”
Jakub Dębski
Do października 2021 r. Ustanawianie służebności przesyłu i zakończenie spraw formalnopraw-
nych – w zamian za wynagrodzenia, będziemy pozyskiwać zgody właści-
cieli na poprowadzenie linii przez ich działki.
Do lutego 2019 r. Uzyskanie pozwolenia na budowę
– to ostatni etap formalnoprawny, który pozwala rozpocząć budowę
samej linii.
Listopad 2019 r. do października 2020 r. Prowadzenie prac budowla-nych – fundamenty, konstrukcje no-
wych słupów i montaż przewodów potrwają ok. roku. Elementem inwesty-
cji jest też rozbiórka istniejącej linii 220 kV.
7
Pytanie, które często zadaje wielu mieszkańców – po co po-wstaje linia 400 kV i dlaczego przebiega właśnie przez moją gminę? Linia Piła Krzewina – Plewiska ma kluczowe zna-czenie dla zagwarantowania stabilnych dostaw prądu do północnej i zachodniej Polski. Województwo wielkopolskie oraz regiony położone na północy wykorzystują prąd pro-dukowany w elektrowniach znajdujących się na południu. Elektrownie Pątnów, Adamów, Konin czy Bełchatów wy-twarzają energię, która trafia do aglomeracji poznańskiej, a stąd dalej do miast znajdujących się bliżej wybrzeża. Dziś odbywa się to za pośrednictwem istniejącej od 1965 roku linii 220 kV. To mocno wysłużone połączenie, dlatego, jak
Dlaczego powstaje linia 400 kV Piła Krzewina – Plewiska?
wiele podobnych, zostanie rozebrane i zastąpione nową, dwutorową linią 400 kV. Umożliwi ona przesłanie większej ilości energii. Jest to ważne, bo zapotrzebowanie stale ro-śnie – średnio o ok. 2% rocznie – i jak pokazują statystyki, ta tendencja utrzymuje się od lat. Linia posłuży także do odbioru energii, która jest wytwarzana przez farmy wia-trowe. Te ostatnie, choć ekologiczne, to jednak potrzebują mocnej i stabilnej sieci przesyłowej, która wytrzyma waha-nia związane z tym, że farmy wiatrowe raz generują dużo energii, innym razem – kiedy nie ma wiatru – nie produkują jej wcale.
90 000
100 000
110 000
120 000
130 000
140 000
150 000
160 000
170 000
80 000
1989
1990
Produkcja energii elektrycznej Zużycie energii elektrycznej
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
[GW
h]
[Lata]
Rys. 1. Produkcja i zużycie energii elektrycznej w latach 1989–2014 w PolsceŹródło: Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.
8
Takie linie, jak ta z Piły do Plewisk, nie są sieciami dystrybu-cyjnymi dostarczającymi prąd bezpośrednio do Państwa mieszkań. To sieci przesyłowe, które pozwalają przesłać energię z miejsc jej wytwarzania do obszarów dalszej dys-trybucji. Przesyłanie prądu odbywa się pomiędzy kolejnymi
Inwestycja celu publicznego
Dwutorowa napowietrzna linia elektroenergetycz-na 400 kV Piła Krzewina – Plewiska to inwestycja celu publicznego. Będzie jednym z filarów bezpieczeństwa energetycznego Wielkopolski i regionów zachodniej i północnej Polski. Przez inwestycję tego typu rozumie się zadania realizowane na szczeblu lokalnym (gmin-nym), ponadlokalnym (powiatowym i wojewódzkim) i krajowym (obejmującym również inwestycje mię-
dzynarodowe i ponadregionalne), stanowiące realiza-cję celów, o których jest mowa w art. 6 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Budowę linii Piła Krzewina – Plewiska uwzględniono również w Wykazie strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych, stanowiącym załącznik do Ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o przygotowaniu i realizacji stra-tegicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych.
węzłami, które stanowią stacje elektroenergetyczne. Stacje pozwalają przesyłać prąd dalej, do kolejnych węzłów lub, zmniejszając jego napięcie, rozsyłać go do sieci dystrybucyj-nej wysokiego (110 kV), średniego i niskiego napięcia, które zasilają bezpośrednio domy i zakłady pracy.
Stacja SN/NN Linie przesyłoweNN 400 kV i 220 kV
Stacja rozdzielcza i transformatorowa
NN/WN
Linia WN 110 kV
Linia nn 400/230 V Stacja transfor-matorowa WN/SN
Linia rozdzielcza SNTransformatorSN/nn
Odbiorca
Wytwórca
NN – najwyższe napięcia WN – wysokie napięcia SN – średnie napięcia nn – niskie napięcia
Rys. 2. Droga energii elektrycznej od wytwórcy do odbiorcy
9
Linia Piła Krzewina – Plewiska nie zasila tylko kilku gmin czy nawet jednego województwa – oprócz znaczenia regional-nego ma również znaczenie krajowe. Trzeba pamiętać, że wszystkie linie o napięciu 220 kV i 400 kV tworzą system naczyń połączonych. Awaria jednego elementu wpływa na pracę całości. Dlatego, mówiąc o tej linii, używamy terminu połączenia systemowego. O tym, czy nowocze-sna linia jest potrzebna, najlepiej świadczy fakt, że tereny północnej Wielkopolski są zasilane pięćdziesięcioletnią
SSSŁ
O W AAAA C JJJJJJJJA
CC
ZZZ
E
CC
H
Y
CCCCCZZZZ
EEEEEE
CCCCCC
HHHHHHHHHHHH
YYY
R O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J A
LLLLLLLL
IIII
TTTTTTT
WWWW
A
BII
AŁ
OOR
UŚ
UU
KKKKKKKKKK
RRRRRA
IN
AA
NNNNNNNNNNIIIIIIII
EMMM
CCCCCCYYYYY
SSSSSSSSŁŁŁŁŁŁŁ
OOOO WWWW AAAAAAAAAAA CCCC JJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJAAAA
CCCCCCCCCCCCCCC
ZZZZZZZZ
EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE
CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC
HHHH
YYYY
CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCZZZZZZZZZZZZZ
EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE
CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC
HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
YYYYYYYYYYYYY
R O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J AR O S J A
LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL
IIIIIIIIIIIIIIII
TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT
WWWW
AAAAAAAAAA
BBBBBBIIIIIIII
AAAAAAAAŁ ŁŁ Ł
O OO ORRRRRRR
UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚŚ
UUUUU
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK
RRRRRRRRRRRRRRAAAAA
I II IN NN N
A AA AAA A
NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNIIIIIIII II III III III III III III I
E EE EMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM
CCCCCCCCCCCCCCCCYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY
Biała Lądecka
Młynów
ka Malborska
Warta
Obra
Haná
Váh
Váh
Vlta
va
Jizer
a
Bělá
Úpa
Úpa
Labe
Orla
Spree
Ner
Ner
Ner
Bzura
Uherka
Bug
Bug
Bug
Bug
Cety
nia
Bug
Łęg
Łęg
Trzeb
ośni
ca
ada
Rata
Pór
Pór
San
UżUzh
San
San
San
San
Wiar
San
San
San
aba
Nida
Rawka
Solokiia
Pravaja Liasnaja Lievaj
aLi
asna
ja
Liasnaja
Prypiat
’
Huc
zwa
Bolotna
Bila
Svynia
Wisznia
Szkło
Stryvihor
Dniester
DniesterBystrytsia
Nez
hukh
ivka
Stryi
Stryi
Stryi
Opir
Svič
aLaborec
Ond
ava
Topl'a
Topl'a
Torysa
Poprad
PopradBiely Váh
Vá
h
Orava
Kysu
ca
Mor
ava
Litava
Svra
tka
Jihlava
Rokytná
Jihlava
Mor
. D
yje
Nežar
ka
Lužnice
Vltava
Lužn
ice
Jihlava
Trn
ava
Svitava
Svra
tka
Sázava
Sázava
Blan
ice
Sázava
Vltava
Labe
Jizer
a
ŁabaLabe
NovohradkaChrudimka
Loučná
Cicha Orli
caTichá O
rlice
Divoká Orlice
Dzika Orlica
Orlice
Bystřic
e
Cidlina
Labe
Labe
Izera
Ploučnice
Oslava Sv
ratk
a
Svitava
Morava
Bečva Bečva
Odra
Mor
avic
e Opava
Olza
Odra
Ost
ravi
ce
Moravice
Opava Morava
sná
Moraw
a M
orava
Třebůvka
OdraOder
Spree
Oder-Spree-Kan.
Spre
e
Odra
Malxe
Nysa Łuży
cka
Lausitzer Neiße
Spree
Spree
S chwarzer Schöps
Weißer Schöps N
ysa Łużycka
Spre
e
SmědáWitka
Pełta
Sona
Wkra
Raciążnica
Łydyn
ia
Utrata
Pisia
Leśna
Nurzec
Nurze
c
Brok
Bug
Toczna
Li wiec
KostrzyńŚwider
Wisła
Utrata
Jezio
rka
Wilga
Okrzejka
Wieprz Minina
Tyśmienica
Świnka
Kan
ał W
iepr
z-K
rzna
Wieprz
Bystrzy
ca
Gie
łcze
wka
Lubaczówka Wisł
ok
Mlec
zka
San
Osław
a
Wet
lina
Wisłok
Wis
łoka
Ropa
Biała
Łososina
Dunajec
Skawa
Skawa
Soł a
Wisła
Pszczynka
Przemsza
Brynica
Mała Panew
Czar
na P
rzem
sza
Biała Przemsza
Liwiec
Rządza
Pilic
a
Wisła
Za
gożdżo
nka
Iłżanka
Wis
ła
Chodelka
Wyżnica
Sanna
Wisł
a
Koprzywianka
Ta
Wisłoka
BreńDunajec
Uszw
ica
Raba
Raba
Warta
War
ta
Warta Lisw
arta
Prosna
Widawa
Ślęza
Strze
goka
Ślęza
Mała Ślęza
Oła
wa
Kry
nka
Nys
a K
łodz
ka
Ścinawa N
iem
odliń
ska
Biała
Oso
błog
a
Stra
duni
a
Odra
Wisła
Troja
Psina
Nys
a Kłodzka
Ścinawka
Nysa Kłodzka
Byst
rzyca
Strzegomka
Nysa
Szal
onaK
aczawa
Bóbr
Bóbr
Kwisa
Kwis
a
Czerna Wielka
Kw
isa
Szprotawa
Odra
Odra
Obra
Kłodnica
Dunac
Kamienica
Uszwica
Dunajec
Ropa
Jasiołka
Wisłok
Stobnica
Wisł
ok
Opaw
a
Ondava
Czarna
Ora
wa
Sołokija
Wisła
Prądnik
Dłubnia
Szreniawa
Szreniawa
W
isła
Breń
Wschodnia
Czarna
Nida
Czarna Nida
Pilic
a
Pilica Mierzawa
Mała Panew
Odra
Odra
Oława
Odra Kaczawa
Skora
Sąsiecznica
Złotnica
PolskaWoda
Barycz
Orla
Barycz
Odra
Śląs
ki R
ó w
Rów Polski
Obra
Obrzański
Kanał Północny
Obr
zańs
ki
Kana
ł Po
łudn
io
wy
War
ta
Prosna
Czarna Struga
Lutynia
Wrześnica
Warta
Noteć
Noteć
Wełna
Wełna
Mała Wełna
Warta
WełnaW
arta
Warta
Łęcz
a
Pliszka
Bóbr
Lubsz
a
Budkowiczanka
Bogacica
Stobrawa
Wid
awa
Pros
na
Łużyca
Swędrnia
War
ta
Widawka
Luciąża
Drzewiczka
Czarna Kamienna
Kamienna
Bukowa
Wiep
rz
Wolica
Włodaw
ka
Piwonia
K
anał Wieprz-K
rznaZielaw
a
Ziela
wa
Żarnica
Rudka
Krzna
Krzna
Klukówka
Białka
Krzna Płd.
Tyśmien
ica
Mała Bystrzyca
Opatówka
Iłżanka
Radom
ka
Drz
ewic
zka
Pilica
Mogielanka
Raw
ka
Pilica
Wolbórka
Grabia
Widawka
War
ta
Ole
śnic
a
Warta
Bzura
Mos
zcze
nica
Skierniew
ka
Bzura
Byst
rzyc
a
Wilga
Powa
Noteć
Ochnia
Myśla
Osownica
LiwiecBug
Skrwa
Skrwa
Zgłowiącz
ka
Ugoszcz
Sam
a
Kopa
nica
Kanał
Mosiński
J. DominickieJ.Osłonińskie
Górskie
Bóbr
Żółkiewka
Rzeczyca
Tanew
Czarna
Przy
rwa
Solinka
Sękówka
Przysowa
Bzura
Zb. Pogoria IV
Ryta
Asipaŭka
Tys’m
enyts
ia
Ūla
RośRoss’
Łyna
Łyna
Osa
Noga
t
Wel
Wel
Nida
Ełk
Ełk
Ełk
Ełk
Pisa
Turośl
Rozoga
Szkwa
Róż
Orz
Orz
Gać
Wda
Wda
Noteć
Ina
Ina
Rega
Łeba
Mień
Pregolja
Lava
Mazurskij kanal
Prohladnaja
Dejma
Pregolja
Angr
apa
Krasnaja
Pissa
Instr
uč
Tum
anna
ja
SzeszupaŠešup ė
Višakis
Jes
iaJiesia
Dovine
Šešu
pė
Verknė
Nem
unas
Mer
kys
Ko
tra
Kotra
Svisl
ač
Świna D
ziwna
Uec
ker
Randow
Randow
Welse
OdraOder
Odr
a W
sch.
Odr
a Za
ch
.
Tywa
Kirsna
Szesz
upa
Czarna
Hańcza
Rospuda
Kan
ał A
ugus
towsk
i
Biebrza
Sidr
a
Sokołda
Supraśl
Supraśl
Ślina
Narew
Narew
Orzyc
Wkra
Marycha
Biebrza
Jegrznia
Wissa
Bieb
rza
Narew
Orlanka
Brok
Narew
Narewka
Noteć
Gąsawka
Noteć
Kanał Bydgoski
Łobżonka
Łobżonka
PiławaDobrzyca
Płytnica
Piława
Gw
da
Brda
Kró
wka
Brda
Brda
Parsęta
Rega
Ukleja
Odra
Płonia
Mała Ina
Ina
Płonia
Draw
a
Bukówka
Miała
Not
eć
Kłodaw
ka
Wisła
Drwęca
Wisł
a
Mąt
awa
Drw
ęca
Wkra
Mławka
Łydyn
ia
Orzyc
Omulew
Pisa
Skrw
a
Brda
Wis
ła
Liwa
Wierzyca
Wda
Łupawa Słupia
Wieprza
Parsęta
Rega
Mołstow
a
Wołcza
Parsęta
Wieprza
Pokrzywna
Brda
Słupia
Łupa
wa Łeba
Reda
Piaśnica
Reda
Łeba
Radunia
Krępiel
Krępa Drawa
Drwęca
Szkotówka
Orzyc
Omulew
Rozoga
Lega
Dejna
Guber
Guber
Łyna
Pasłęka
Kanał Elbląski
Dzi
erzg
oń
Wisła
Szka
rprawa
Bauda
PasłękaLi
wa
Drwęca
Pasłęka
Kośnik
Łyna
Jark
aGoł
dapaW
ęg
orapa
Drawa
Czarna Hańcza Kanał Augustowski
Pissa Pisa
Martwa
Wisła
J. Wicko Wlk.
Kanał Wdy
Pokrzy
wnica
Mog
lica
Mioduński
Kanał
KanałNotecki
Rurzyca
Putilovka
Borodinka
Šeimena
Širv
inta
Šešupė Szeszupa
Niem
en
Nem
unas
Kan.BrożajckiGrabowa
Wałsza
Liwna
Pisa
Rospuda
Wierzyca
Radew
W
ołczenica
Gow
ienica
Szkw
a
Płoc
iczn
a
Korytnica
Zakhidnyi Buh
Zakh
idny
i Buh
Zach
odni
Buh
Zapa
dnyj
Bug
Czernica
Narew
Wisła
Mro
ga
Świder
Prosna
Lubsza
Czarna
Pilica
Kanał Gliwicki
Soła
Głomia
Krzna Płn.
WytyckieJ.
Elbląg
Wąska
Kanał Mazurski
Narew
Pisa
Warta
Orla
Kurówka
Wisłoka
Jasiołka
Nio
man
N
ëman
Nioman
Naraŭ
Muchaviec Muhavec
Vyšnja
Dniester
Béla
Poprad
Lausitze r Neiße
Łyna
Grabia
Czarna Woda
C icha Woda
Liswarta
Słupia
BiałaN
ida
Nidzica
Postomia
Biała
Wieprz
Radomka
Oleś
ni
ca
Bystrzyc
a
Wie
rna
Rze
ka
Bug
Zakhidnyi Buh
Włodzienin
Z a l e w S z c z e c i ń s k i
S t e t t i n e r H a f f
Za
le
w
W
iś
la
ny
Ka
l in
in
gr
a
ds
k
ij
z a l i v
J. Rogowskie
J. Wiecanowskie
MilickieStawy
J. Turawskie
J. Mietkowskie
J. Słup
J. Nyskie
J. Otmuchowskie
TalsperreSpremberg
vod n.Rozkoš
J. Głuszyńskie
J. Skulskie
J. Powidzkie
J. Niedzięgiel
PopielewskieJ.
J. Ostrowite
Kan
ał
Śles
ińsk
i
J. Lednica
J. Strykowskie
J. Bytyńskie
Zalew Radzyny
J. Błędno
J. Chobienickie
J. Niesłysz
J. Sławskie
Helenesee
Schwielochsee
J. Sulejowskie
J. Porajskie
oz. Pulemets'ke
Svitiaz'ke oz.
oz. Luky
voz.Arechaŭskajeoz. Orehovskoe
Malorita
Malaryta
ZegrzyńskieJ.
J. Rybnickie
J. Goczałkowickievod. n. SlezskáHa
n.Kružberk
vodninádržSlapy
Brněnskápřehrada
v. n. Dalešice
v. n. Švihow
(Želivka)
v. n. Žermanice
J. Międzybrodzkie
J. Żywieckie
vod. n. Nová Bystrica
J. Myczkowskie
J. Beskie
J. Solińskie
J. Dobczyckie
ŚwinnaPoręba (bud.)
vod. n.Vel'. Domaša
vod. n.Starina
vod. nádrž Orava
vod. n. Liptovská Mara
Czorsztyńskie J.
J. Klimkowskie
J.Rożnowskie
J. Czchowskie
TalsperreQuitzdorfTalsperre
Bautzen
BerzdorferSee
J. Nielisz
Obrzy
Z a t o k aP u c k a
Z a t o k a
G d a ń s k a
W l k .Z a l e w
Gothensee
Z a t o k aP o m o r s k a
RoztokaOdrzańska
A c h t e r -w a s s e r
M OR
ZE
BA
ŁT
YC
KI E
Siemianowskie J.
J. PogubieWlk.
J. ZyzdrójWlk.
J. SasekMł.
J. Kośno
J. Pisz
J. Wałpusz
J. SasekWlk.
J. Leleskie
J. Dłużek
J. Omulew
J. Łańskie
J. Pluszne Wielkie
J. Mielno
J.Maróz
J. DąbrowaWlk. J. Kownackie
J. Skarlińskie
J. Szymbarskie
J. Dzierzgoń
J. Gil Wlk.
J. Druzno
J. RudaWoda
J. Bartężek
J. Drwęckie
J. Morąg
J. UkielJ. Isąg
J. Wadąg
J. SzelągWlk.
J. Wulpińskie
J. Narie
J. Ewingi
J. Blanki
J. Luterskie
J. Kalwa
J. Dadaj
J. Babięty Wlk.
J. Białe
J. Piłakno
J. Juksty
J. Juno
J. Gielądzkie
J. Ryńskie
J. Tałty
J. Mokre
J. Mamry
J. Rydzówka
J. Oświn
J. Dobskie
J. Kisajno
J. Dargin
J. Święcajty
J. Dejguny
Niegocin
J. Jagodne
J. Łuknajno
J. ŚniardwyJ. Mikołajskie
J. Buwełno
J. Kruklin
J. Kocioł
J. SekstyJ. BełdanyJ. Warnołty
J. Lipińskie
J. DruglinJ. Orzysz
J. Selmęt Wlk.
J. Ełckie
J. Łaśmiady
J. Szóstak
J. Wydmińskie
J. Gawlik
J. Gołdapiwo
J. Łaźno
J. SzwałkWlk.
J. OleckoWlk.
J. Gołdap
J. Rospuda Filipowska
J. Hańcza
J. Wiżajny
J. SzelmentWlk.
J. Wigry
J. Rajgrodzkie
J. Sajno
J. Dręstwo
J. Białe AugustowskieJ. Necko
J. Studzienicze
J. Serwy
J. Blizno
J. Pomorze
J. Gaładuś
Vištyneckoe oz.
Nedingis ež.
Daugų ež.
Elektrėnų mariosZb. Elektreński
Metelio ež.
Žuvintas ež.
Ilgio ež.
Simnas ež.
Serijas ež.
Veisiejis ež.
Seira
Ančia ež.
voz. Bielaje
J.
Dusios ež.
Żurskie J.
J. Raduńskie Dln.
J. Kałębie
J. Charzykowskie
J. Karsińskie
J. Dybrzk
J. Wdzydze
J. Somińskie
J. Kruszyńskie
J. Raduńskie Górne
J. Mausz
Gowidlińskie J.J. Jasień
J. Wierzchowo
J. Dołgie
J. Wielimie
J. Krępsko
J. SzczytnoMł.
J. SzczytnoWlk.
J. BobięcińskieWielkie
J. Łętowskie
J. Kopań
J. Bukowo
J. Żarnowieckie
J. Sarbsko
J. Gardno
Zat. Wrzosowska
Zat.Cicha
Kanał
Piasowski
J. Koprowo
J. Nowowar-pieńskie
Małe Dąbie
J. Płoń
J. Długie
J. Myśliborskie
J. Woświn
J. Ińsko
J. Lubie J. Wąsosze
J. DrawskoJ. Siecino
J. Ostrowiec
J. Osiek
J. Pełcz
J. Komorze J. Pile
J. Zdbiczno
MargonińskieJ.
J. KaliszańskieJ. DużeŻnińskie
J. Dybrzno
J. Bytyń
J. Koronowskie
J. Cekcyńskie
Zal.Kamieński
J. Wicko
J. Rejowickie
J. Rejsko--Przymorskie
IławskiKanał
J. Nidzkie
Wał
pusz
a
J. Rumiańskie
Čornaja Hanča
Chełst
J. Jeziorak
J. Łebsko
J. Roś
J. Dąbie
J. Miedwie
J. Gopło
J. Jamno
Jez.Włocławskie
J. ZygmuntaAugusta
ZalewPilzno
Czarna Hańcza
Jez. Jeziorsko
EGGESIN
TORGELOW
UECKERMÜNDE
BRÜSSOW
PASEWALK
GARTZ
PENKUN
SCHWEDT
WRIEZEN
SEELOWMÜNCHEBERG
LEBUS
FRANKFURT (ODER)
BEESKOW
MÜLLROSE
LIEBEROSE
EISEN-HÜTTENSTADT
GUBEN
PEITZ
COTTBUS
DREBKAU
DÖBERN
BAD MUSKAU
FORST
WEIßWASSER
SPREMBERG
HOYERSWERDA
ROTHENBURG
NIESKY
WEIßENBERG
GÖRLITZ
BAUTZEN
SCHIRGISWALDE
WILTHEN
LÖBAU
SEIFHENNERSDORF
OSTRITZ
EBERSBACH--NEUGERSDORF
ZITTAU
�ŠLUKNOV
VARNSDORF
RUMBURK
FRÝDLANT
NOVÉ MĚSTOpod Smrkem
HRÁDEKnad Nisou
JABLONECnad Jizerou
ŽELEZNÝ BROD
HODKOVICE
SMARŽOVKA
DESNÁ
ŠPINDLERŮV MLÝN
NOVÁ PAKA
MĚSTECKRÁLOVÉNYMBURK
ROZTOKY
KRALUPYn. Vlt.
CELÁKOVICE
BENÁTKYn. Jizerou
PODĚBRADY
ROVENSKO
SOBOTKA
MNICHOVOHRADISTE
ČESKÝ DUBMIMOŇ
CVIKOV
NOVÝBOR
ČESKÁ LIPA
JABLONNÉ
CHRASTAVA
DOKSY
DUBÁ
CHLUMEC nad Cidlinou
VRCHLABÍ
SVOBODAnad Úpou
BROUMOVTEPLICEnad Metuji
NÁCHOD
NOVÉ MĚSTOn. Metují
JAROMĚŘ
HOŘICE
TURNOV
HRADECKRÁLOVÉ
TRUTNOV
JIČÍNMLADÁ
BOLESLAV
PRAHA
LIBEREC
MĚLNÍK
NERATOVICE
BRANDÝS n. L--ST. BOLESLAV
ČÁSLAV
PŘELOUČ
PARDUBICE
CHRUDIM
DVŮR KRÁLOVÉnad Labem
LETOHRAD
HANUŠOVICEKRÁLÍKY
ČESKÁTŘEBOVÁ
KOSTELECnad Orlicí
HOLICE
CHOCEŇ
VAMBERK
ÚSTÍ nad OrlicíUŚCIE nad OrlicąVYSOKÉ MÝTO
LITOMYŠL
ŠUMPERK
ZÁBŘEH
RÝMAŘOV
ZLATÉHORY
VRBNOpod Pradědem
JESENÍK
KRNOV
OPAVA
FRÝDEK-MÍSTEK
NOVÝJIČÍN FRÝDLANDn. Ostravicí
PŘÍBOR
HRANICE
VSETÍN
ZLÍN
BRUŠPERK
VITKOV
BYSTRICE P. HOST.
UHERSKÝ BROD
SLAVIĆÍN
VIZOVICE
FRYŠTÁK
BRUMOW-BYLNICE
BOŽNOV
VALAŠSKÉMEZIŔÍČÍ
BILOVEC
FULNEK
ODRY
FRENŠTÁTp. Radhoštěm
KOPŘIVNICE
STUDÉNKA
OSTRAVA PETŘVALD
HLUČÍN
ORLOVÁ
BOHUMÍNKARVINÁ
HAVÍŘOV
ČESKÝTĚŠÍN
TŘINEC
JABLUNKOV
BYTČA
PÚCHOV
ŽILINA
MARTIN
KYSUCKÉ NOVÉMESTO
ČADCA
POVAŽSKABYSTRICA
DOLNÝ KUBÍN
TVRDOŠÍN
TRSTENÁ
RUŽOMBEROK
LIPTOVSKÝ MIKULÁŠ
LEVOČA
POPRAD
VYSOKÉ TATRY
KEŽMAROK
SPIŠSKÁ BELÁ
PODOLÍNEC
STARÁL’UBOVŇA
SPIŠSKÁ STARÁ VES
SABINOV
PREŠOVHANUŠOVCE nad Topl'ou
GIRALTOVCE
STROPKOV
BARDEJOV
SVIDNÍK
MEDZILABORCE
STEBNYK
STRYI
DOLYNA
BORYSLAV
DROHOBYCH
STARYI SAMBIR
KHYRIV
SAMBIR ROZDIL
MYKOLAIV
NYZHANKOVYCHI RUDKY
MORŠYN
SKOLE
TURKA
BORYNJA
VERCHNJESYN’OVYDNE
BOLECHIV
MOSTYS'KASUDOVA VYSHNIA HORODOK
PUSTOMYTY
NOVOIAVORIVS´KYAVORIVKRAKOVETS'
KULYKIV
ZHOVKVANEMYRIV
RAVA-RUS'KA
VELYKI MOSTY
BELZ
NOVOVOLYNS’K
USTYLUH
LIUBOML’
SVISLAČ
PAHRANIČNY
VIALIKAJA BIERASTAVICAVAŬKAVYSK
ROŚ
MASTY
SKIDAĹ
ASTRYNA
HRODNA
LAZDIJAI
VEISIEJAI
DRUSKININKAI
VARĖNA
DAUGAI
ALYTUS
JIEZNAS
ELEKTRĖNAIELEKTRENY
PRIENAIPRENY
SIMNAS
GARLIAVAGODLEWO
KAZLŲ RŪDAKOZŁOWA RUDA
KALVARIJA
MARIJAMPOLĖ
VILKAVIŠKISKYBARTAI
KUDIRKOS NAUMIESTISWŁADYSŁAWÓW
NESTEROV
GUSEV
ČERNJAHOVSK
ŽELEZNODOROŽNYJ
PRAVDINSK
KALININGRADKRÓLEWIEC
BAGRATIONOVSK
GUR’EVSK
MAMONOVO
LADUŠKIN
PRIMORSK
BALTIJSK
ZNAMENSK
POLESSK
SHATS'K
DAMAČAVA
MALARYTA
BREST
ŽABINKA
KOBRYN
KAMIANIEC
VYSOKAJE
ŠARAŠOVA
PORAZAVA
L’VIV
DOBROMYL’
GVARDEJSK
VRATIMOV
NOVÝ BYDŽOV
JAVORNÍK
HARRACHOV
WARSZAWA
RADOM
KATOWICE
BYDGOSZCZ
POZNAŃ Liw
Nur
Ułęż
Orla
Oksa
Tczów
Borki
Hanna
Repki
Czyże
Sidra
Miłki
Złota
Czarnocin
Obsza
Cisna
Żytno
Popów
Klwów
Zduny
Sońsk
PurdaOsiek
Borów
Lądek
Osina
Rewal
Wicko
TarłówBałtów
Sienno
Kamień
Górzno
StaninChynów
DrelówOsieck
Wąsewo
Gnojno
Łączna
Rudnik
Dzwola
Radków
Kodrąb
Ręczno
Będków
Słupia
Chąśno
Bedlno
Ojrzeń
Rojewo
Krasne
Stupsk
Szydłowo
Stolno
Udanin
Perzów
Kolsko
Santok
Kęsowo
Manowo
Słupia
Milejów
Przyłęk
Siemień
Wodynie
Wiśniew
HuszlewOlszanka
MielnikKorczew
Stoczek
Sadowne Ceranów
Klukowo
Narewka
Czerwin
Troszyn
Grabowo
Wiżajny
Drwinia
Koszyce
Tuczępy
Nielisz
Zarszyn
Telatyn
Obrazów
Mucharz
Irządze
Rudniki
Rząśnia
Paradyż
Rusinów
Przytyk
Bolimów
BaranówDaszyna
Krzymów
Łanięta
Winnica
Bądkowo Fabianki
Regimin
Lutocin
Dragacz
Rogóźno
Świątki
Markusy
Lelkowo
Krokowa
Męcinka
Czermin
Gizałki
Brodnica
Krzęcin
Bielice
Warnice
Lipnica
Dorohusk
StromiecNowodwór
Trojanów
Sosnówka
Platerów
Somianka
Grodzisk
Goworowo
Sorkwity
Kalinowo
Przerośl
Krzeszów
Chłopice
Komańcza
Krzywcza
Rachanie
Wilczyce
Trzyciąż
Poczesna
Kruszyna
Mniszków
SławnoWieniawa
Gielniów
Drużbice
Brzeźnio
PotworówInowłódz
Zapolice
Pęczniew
Mycielin
Nieborów
Jaktorów
Kampinos
Radzanów
Płużnica
Osieczna
Rychliki
Lichnowy
Milejewo
Domaniów
Żukowice
Niechlów
Szydłowo
Sicienko
Świerzno
Jaśliska
Rzeczniów
Ciepielów
Sosnowica
Głowaczów
Magnuszew
Korytnica
Trzcianne
NowyDwór
Racławice
Nagłowice
Chorkówka
Białopole
Szastarka
Baćkowice
Żarnowiec
Moskorzew
Kiernozia
Dąbrowice
Ostrowite
BaruchowoNaruszewo
Szczutowo
Ciechocin
Ostaszewo
Kamiennik
Świerczów
Brzeźnica
Bobrowice
Mieleszyn
Kozielice
Marianowo
Ostrowice
Postomino
Smołdzino
Puchaczów
Gierzwałd
Gniewoszów
Sieciechów
Niedźwiada
Jeziorzany
Suchożebry
Milejczyce
Andrzejewo
Pałecznica
Wojaszówka
Tarnawatka
Roźwienica
Kluczewsko
Szczytniki
Goszczanów
BelskDuży
Wartkowice
Rościszewo
Stoszowice
Dobromierz
Kostomłoty
Platerówka
Kołaczkowo
Przelewice
Janów
Strzyżewice
Szudziałowo
Bakałarzewo
Jeleniewo
Solec--Zdrój
Czerniewice
DębowaŁąka
Morzeszczyn
Pakosławice
Marcinowice
Pielgrzymka
BorzytuchomTrzebielino
DębowaKłoda
KsiążWielki
Gawłuszowice
StaryZamość
WielkieOczy
PotokWielki
Raciechowice
LgotaWielka
Sędziejowice
Budziszewice
NowaKarczma
Kondratowice
Niegosławice
Gorzków
Boguty--Pianki
LewinKłodzki
Stara Dąbrowa
Sterdyń
JabłonnaLacka
Wietrzychowice
TyrawaWołoska
NowaBrzeźnica
ŁękaOpatowska
ZławieśWielka
StareCzarnowo
KrypnoKościelne
ŁopiennikGórny
Chotcza--Józefów
OsiekJasielski
TuszówNarodowy
DąbrowaZielona
KobieleWielkie
RudaMaleniecka
ŚwiniceWarckie
OpinogóraGórna
PapowoBiskupie
WądrożeWielkie
ZarębyKościelne
TurośńKościelna
Lasowice Wielkie
ZawidzKościelny
BargłówKościelny
GodzieszeWielkie
PuszczaMariańska
KijewoKrólewskie
ChrzypskoWielkie
MiastkówKościelny
Radomyślnad Sanem
LipowiecKościelny
Gródeknad Dunajcem
WieczfniaKościelna
NowogródekPomorski
Kąkolewnica
Kornowac
Dubiecko
Pomiechówek
Ulan--Majorat
Biała Druga
Kuczbork--Osada
LipnicaMurowana
Przewóz
Giby
Leszno
Łąck
Sobków
Wyryki
Dubeninki
Rutka-Tartak
Szypliszki
Kosakowo
BudryPłoskinia
Parchowo
Malechowo
Będzino
Karnice Studzienice
Wilczęta
GodkowoKiwity
Kolno
Płaska
NowinkaWieliczki
Konarzyny StaryDzierzgoń
Gietrzwałd
Kołbas-kowo
Kobylanka
Świecienad Osą
Grodziczno
Fijewo
Mszanowo
Czarnia
Turośl Przytuły
Korycin
Jaświły
Jasionówka
ZawadyLelis
DzierzgowoKrzynowłogaMała
JanowiecKościelny
Zbiczno
Bobrowo
Zbójno
Chrostkowo
Brzuze
Wąpielsk
Wiśniewo CzerniceBorowe
Płoniawy--Bramura
Sypniewo
Młynarze StaryLubotyń
KołakiKościelne
KuleszeKościelne
Kobylin--Borzymy
JuchnowiecKościelny
DubiczeCerkiewne
Wyszki
Poświętne
Nowe Piekuty
SzulborzeWielkie
RzewnieStary Szelków
Czerwonka Włościańska
Gzy
Gołymin--Ośrodek
Siemiątkowo
MochowoKoneckDąbrowa
Biskupia
Lubiszyn
Łubowo
JezioraWielkie
Bytoń Bulkowo
Dzierzążnia
Joniec
Załuski
PokrzywnicaZatory
Zabrodzie
Sabnie
Perlejewo Dziadkowice
Przesmyki
Paprotnia
Bielany-Żylaki
Grębków
Wierzbno
Strachówka
Klembów
Dąbrówka
LeoncinCzosnów
BrochówIłów
Strzelce
SzczawinKościelny
NoweOstrowy
Topólka
Boniewo
Wierzbinek
Kleszczewo
KuślinMiedzichowo
Maszewo
Skąpe
Krzykosy
Dominowo
Rzgów
OsiekMały
OlszówkaKrzyżanów
Oporów
Pacyna
KocierzewPołudniowy
NowaSucha
Lesznowola
Jakubów
Poświętne
RokitnoLeśnaPodlaska
Zalesie
Domanice
WolaMysłowska
BorowiePrażmów
Pniewy
ŻabiaWolaRadziejowice
KowiesyNowyKawęczyn
Godzianów
Bielawy
Dalików
Parzęczew
Góra Św.Małgorzaty
Przykona
KawęczynBlizanów
Dąbie
Brody
Pęcław
Żelazków
Ceków--Kolonia
Zadzim
Wodzierady
Brójce
Rokiciny--Kolonia
Żelechlinek
Regnów
CielądzSadkowice
Promna
Goszczyn
Grabównad Pilicą Podedwórze
StaryBrusStary Uścimów
SernikiAbramów
StaraBłotnicaRadzanów
Zakrzew
Poświętne
Grabica
Rokiciny
Wróblew
Jemielno
WartaBolesławiecka
WiszniaMała
Ostrówek
Kiełczygłów
Aleksandrów
BorkowiceKazanów
Jastków
Wojciechów
Ludwin
Wierzbica
Żmudź
Leśniowice
SiennicaRóżanaRybczewice
Drugie KrzczonówWilkołaz Pierwszy
Borzechów
Łaziska
Smyków
Słupia (Konecka)
ŁękiSzlacheckie
Masłowice
Ładzice
Ruja
Mściwojów
Krotoszyce
Mietków
SkarbimierzOsiedle
Radłów
Wielgomłyny
Osiedle-Nowiny
Waśniów
WojciechowiceTrzydnikDuży
Batorz
Zakrzew
WysokieŻółkiewka-Osada
Sułów
KraśniczynUchanie
GrabowiecTrzeszczany
Pierwsze
Krynice
Komarów--Osada
Radecznica
Samborzec
Lipnik
Kije
Niegowa
Janów
Olszanka
Imielno
Łubnice
Łoniów
Jarczów
Wiślica
Bejsce
OpatowiecGręboszów
Słaboszów
Radziemice
Gołcza
Koniusza
Krasiczyn
Niebylec
Fredropol
Krempna
Czorsztyn Solina
Czarna Górna
Lutowiska
Rogowo
Rybno
Konopnica
Brody
Dzierzkowice--Rynek
Terpentyna
Rokietnica
Bartniczka
Mirów
Chodów
Bolesław
Mędrzechów
Osiek
Lubrza
Rudnik
Ostrówek
Wilków
Gać
Łyse
Wyry
Orły
Gdów
Tomaszkowice
Osie
Otyń
Sawin
HańskPierwszy
Cyców
Wohyń
Wilga
Kodeń
Mrozy
Kotuń
Dobre
Jadów
Boćki
Rudka
Narew
Wizna
Puńsk
Lyski
Nędza
Cisek
Walce
Herby
GórnoPanki
ŁużnaMoszczenica
Besko
Sitno
Goraj
Hyżne
Rytro
Łącko
Dobra
Godów
Psary
Poraj
Lelów
Gidle
Lipie
Kluki
Maków
Kikół
Rybno
Gruta
Łukta
Murów
Pokój
Rudna
Kotla
ChoczZabór
Łagów
Wapno
SadkiBanie
Sośno
Dobra
Rymań
Linia
ChodelMirzec
Niemce
ŻyrzynMichów
Firlej
Jabłoń
TucznaŁomazy
Obryte
Sokoły
Rzekuń
Gródek
Zbójna
Wąsosz
Piecki
Raczki
Kobiór
Olesno
Kozłów
WodzisławTworóg
Turawa
Opatów
Czudec
Haczów
Mircze
Susiec Bełżec
ŁukowaJeżowe
Laszki
Stubno
Dydnia Bircza
Medyka
Ostrów
Cmolas
Borowa
Czermin
Grębów
Pawłów
Ujsoły
Rajcza
ŚwinnaLipowa
LubieńBrenna
Budzów
Iwkowa
WieprzChybie Tomice
Pleśna
LiszkiBabice
Klucze
BliżynFałków
Pątnów
Żarnów
Widawa
Dłutów
Błędów
Lisków
Grabów
Raszyn
Kramsk
Babiak
Skulsk
Choceń
Słupno
Bielsk
StaraBiała
Dobrcz
Lisewo
Janowo
JeżewoLniano
Cekcyn
Ryjewo Dywity
Bobowo
Zblewo
Stegna
Kotlin
Lubsza
Wilków
Kunice
Bralin
SośnieWińsko
Pępowo
Piaski
Wijewo
Lubrza
Powidz
Kwilcz
Słońsk
Rogowo
Gąsawa
LubaszBudzyń
Dolice
Rąbino Karsin
Brojce
Lipusz
Dygowo
Mielno
Cewice
Filipów
Mełgiew
JakubowiceMurowane
KłoczewMilanów
Sobolew
Krzywda
Rossosz
Parysów
Kołbiel
Miedzna
Rząśnik
Szumowo
Kuźnica
Prostki Sztabin
WydminyŚwiętajno
Srokowo
Lubomia
Bierawa
Izbicko
Boronów
Miedźno
Pacanów
Świlcza
Lubenia
Brzyska
Lipinki
Horodło
Miączyn
Łabunie
Ulhówek
Tryńcza
Markowa
Żołynia
Niwiska
Raniżów
Bojanów
Bogoria
Gorzyce
Dwikozy
Sadowie
Urzędów
Poronin
Istebna
Ślemień
Laskowa
Jaworze
Hażlach Porąbka
GromnikŁapanów
GnojnikSiepraw
Rzezawa
Olsztyn
SeceminPrzyrów
Mykanów
SkomlinMokrsko
Osjaków
Orońsko
Lututów
Wolanów
Klonowa
Czajków
Głuchów
Malanów
Brudzew
Witonia
Teresin
Sanniki
Słubice
WilczynOrchowo
Gozdowo
Wielgie
Szreńsk
GruduskRadomin
Unisław
KsiążkiPruszcz
Lubiewo
Gardeja
Śliwice
Jonkowo
KaliskaMałdyty
Subkowy
Kolbudy
Branice
Dąbrowa
SulikówRychtal
Zawonia
Tuplice
Przemęt
Lipno
Siedlec
Granowo
Dopiewo
Pszczew
BledzewGórzyca
KłodawaDrawsko
Kaczory
Koczała
Stężyca
Damnica
Łęczyce
GronowoElbląskie
DubienkaRejowiec Pokrówka
Trawniki
Janowiec
UrszulinPoliczna
KamionkaJedlińsk
Wisznice
Latowicz Piszczac
Siennica
Wiązowna
Mokobody
Nieporęt
Śniadowo
Baranowo
Kadzidło
Radziłów
Barciany
Borzęcin
Michałów
Koszęcin
Pawonków
Morawica
Zębowice
Krasocin
Łopuszno
Frysztak
Domaradz
Korczyna
Dębowiec
Zaklików
Księżpol
Rakszawa
Baligród
Bukowsko
Nozdrzec
Żurawica
Zarzecze
Adamówka
Rytwiany
Pysznica
Szaflary
Jabłonka
Nawojowa
Jeleśnia
Słopnice KorzennaGilowice
ŁękawicaGoleszówTokarnia
ŻegocinaStryszówTrzciana
BestwinaMogilany
Bojszowy
Zielonki
Bolesław
Kroczyce
Kłomnice
Gomunice
Czastary
Jastrząb
Galewice
Doruchów
Burzenin
Odrzywół
Rzeczyca
Opatówek
Koźminek
WiskitkiNadarzyn
Bodzanów
Osięciny
Sochocin
BaboszewoP�� ���� �ddzia�Świercze
Tłuchowo
Karniewo
Raciążek
Skrwilno
Łysomice
Lubowidz
Łubianka
Osielsko
Wielbark
Bukowiec
Warlubie
Sadlinki
Miłoradz
Lubomino
Somonino
SztutowoChmielno
Gniewino
Popielów
Czernica
Miękinia
ZagrodnoMalczyce
Krośnice
Pakosław Cieszków
Trzebiel
GołuchówDobrzyca
Duszniki
Kiszkowo
Deszczno
Połajewo
Ryczywół
Zwierzyn
Tarnówka
Zakrzewo
Gostycyn
Stepnica
Tuchomie
Potęgowo
Choczewo
Igołomia
Ruda--Huta
Wąwolnica
Serokomla
Miastkowo
Świętajno
PozezdrzeKrasnopol
JejkowiceGaszowice
Szczurowa
Rudziniec
Wielowieś
Przystajń
Piekoszów
Strawczyn
Radgoszcz
Tarnowiec
Godziszów
Olszanica
PawłosiówIwierzyce
Kuryłówka
Klimontów Zaleszany
Koszarawa
Stryszawa
Wilkowice ZembrzyceJodłownik
Jasienica
Zabierzów
Sułoszowa
Ożarowice
Konopiska
Radoszyce
Trzcinica
Kleszczów
Chlewiska
GowarczówBiałaczów
Szczerców
Czarnocin
Mała Wieś Wieliszew
Radzanowo
Strzegowo
Lubichowo
Pszczółki
Suchy Dąb
Przodkowo
Przeworno
PodgórzynMarciszów
Paszowice
Długołęka
Grębocice
Gaworzyce
Rozdrażew
Siedlisko
Jaraczewo
Zaniemyśl
Kamieniec
Szczaniec
Komorniki
CzerwonakSuchy Las
Krzeszyce
BogdaniecMieścisko
Bierzwnik
Widuchowa
Dziemiany
Świeszyno
Sulęczyno
Kobylnica
Główczyce
Buczkowice
Fajsławice
Sławatycze
Celestynów
Brańszczyk
Jednorożec
MałyPłock
Marklowice
Pilchowice
Jemielnica
Wojsławice
Werbkowice
Wiązownica
RabaWyżna
Łodygowice
Lanckorona
CzernichówSpytkowicePrzeciszów
Mierzęcice
SiemkowiceWierzchlas
BrąszewiceKraszewice
Lutomiersk
Łyszkowice
Grzegorzew
Staroźreby
Bobrowniki
Czernikowo
Dźwierzuty
StaryTarg
StarePole
Skoroszyce
Ciepłowody
Czarny Bór Łagiewniki
Kobierzyce
Dobroszyce
Osiecznica
Strzałkowo
Niechanowo
Rokietnica
Przytoczna
Damasławek
Wierzchowo
Rzeczenica
Przechlewo
Sławoborze
Siedliszcze
Maciejowice Czemierniki
Wojcieszków
Stanisławów
Długosiodło
Krasnosielc
StareJuchy
Ornontowice
Pawłowiczki
Reńska Wieś
Zbrosławice
Dołhobyczów
PotokGórny
NowaSłupia
Kościelisko
Podegrodzie
WielkaWieś
Michałowice
Bolesławiec
Moszczenica
Domaniewice
Młodzieszyn
NoweMiasto
Iłowo--Osada
Strzeleczki
Łambinowice
Mysłakowice
Domaszowice
Siekierczyn
KobylaGóra
BiałeBłota
Białośliwie
Przybiernów
Biesiekierz
Kołczygłowy
Sierakowice
Radziechowy
DębeWielkie
Konstantynów
CZYŻEW
Wawrzeńczyce
NoweBrzesko
Gierałtowice
Świerklaniec
KrupskiMłyn
Chrząstowice
PRÓSZKÓW
Modliborzyce
Stary Dzików
Trzebownisko
Skierbieszów
ŁapszeNiżne
Zebrzy-dowice
Krzyżanowice
Jerzmanowice
StareBabice
NowyDuninów
BrudzeńDuży
Świedziebnia
Komprachcice
Sieroszewice
Krzemieniewo
Święciechowa
Włoszakowice
Boleszkowice
Stare Kurowo
LubiczDolny
StaraKornica
Nurzec--Stacja
Rutki-Kossaki
BiałyDunajec
Stara Kiszewa
CedryWielkie
JeżówSudecki
Dzietrzkowice
JanówPodlaski
KowaleOleckie
TarnówOpolski
MiedzianaGóra
WadowiceGórne
Horyniec--Zdrój
PadewNarodowa
CzarnyDunajec
LipnicaWielka
ŁososinaDolna
TrąbkiWielkie
DobrzeńWielki
LegnickiePole
DziadowaKłoda
NiedrzwicaDużaSolec
nad Wisłą
BanieMazurskie
Polska Cerekiew
WręczycaWielka
UścieGorlickie
GrodziskoDolne
JawornikPolski
OchotnicaDolna
WęgierskaGórka
JordanówŚląski
Jedlnia--Letnisko
DobrzyniewoDuże
KrościenkoWyżne
KamienicaPolska
Nowa WieśWielka
LipinkiŁużyckie
TarnowoPodgórne
UstronieMorskie
Garbatka--Letnisko
LubyczaKrólewska
KazimierzBiskupi
DębnicaKaszubska
KomarówkaPodlaska
PietrowiceWielkie
JasienicaRosielna
Goczałkowice--Zdrój
ZłotnikiKujawskie
DąbrowaChełmińska
Nw. WieśLęborska
GościeradówUkazowy
BukowinaTatrzańska
WolaKrzysztoporska
LipceReymontowskie
Czerwińsknad Wisłą
MikołajkiPomorskie
KarczmiskaPierwsze
WielopoleSkrzyńskie
KamieniecZąbkowicki
Nowe Miaston. Wartą
MiasteczkoKrajeńskie
RzepiennikStrzyżewski
Iwanowice Włościańskie
Krościenkonad Dunajcem
Szydłów
Zagnańsk
Łubniany
GromadkaKońskowola
Lisia Góra
Izabelin C
WolaUhruska
Wierzchosławice
MiejscePiastowe
MajdanKrólewski
Trzebieszów
Jabłonna
Kozy
Pawłowice
Szemud
CzarnaDąbrówka
Siemyśl
Kruklanki
Liniewo
Grzmiąca
Stawiguda
SmętowoGraniczne
Brzeżno
RadowoMałe
Lipka
Świekatowo
DrzycimBiskupiec
Kurzętnik
Dąbrówno
Jedwabno
Rozogi
Piątnica Poduchowna
Kozłowo
Płośnica
Brzozie
Obrowo
Olszewo--Borki
MałkiniaGórna
Waganiec
Zakrzewo
Czeremcha
Sarnaki
Bytnica
StareMiasto
Władysławów
KościelecCegłów
Skórzec Zbuczyn
Dmosin
Piątek
Grodziec
Bojadła
Trzebiechów
RogówJeżów
Jasieniec
Baranów
Jastrzębia
Ujazd
LubochniaDobroń
Buczek
Radwanice
Jerzmanowa
Miłkowice
Sokolniki
Czarnożyły
RusiecRozprza
Gózd
Kowala--Stępocina
Kurów
GarbówMarkuszów
Konopnica
Józefównad Wisłą
Mniów
GorzkowiceSulmierzyce
StrzelceWielkie
StaraKamienica
JanowiceWielkie
StareBogaczowice
Żórawina
Rędziny
Masłów Pierwszy
Bieliny Turobin
Chrzanów
Izbica
AdamówTereszpol-Zaorenda
Jarocin
Iwaniska
RakówPierzchnica
Starcza
Ciasna
Kochanowice
Tułowice
Walim
Włodowice
Charsznica
Biszcza
Dzikowiec
NowyKorczyn
Suszec
KłajSkrzy-szów
Żyraków
Chmielnik
Białobrzegi
WiśniowaJodłowa
Szerzyny
Skołyszyn
DębnoMszana
PcimTymbark
KamienicaKamionkaWielka
Ropa
NowyŻmigród
Sękowa
ŁabowaMilówka
Jabłonna
SkarżyskoKościelne
Zakrzówek
OleśnicaStopnica
TrąbkiBrzeźnicaOsiek
Jankowice
Gorzyce
MałaNieszawka
Wierzbica
Wiśniowa
Dębowiec
Czernichów
Wieprz
Przywidz
Dobre
Sobienie--Jeziory
Dąbrowa
Luzino
Jenin
Białowieża
Wymiarki
Świdnica
Baranów
Adamów
Stężyca
GóraPuławska
Łagów
Kamień
Czarna
Pustków Czarna
Spytkowice
Krasne
Brzeziny
Bodzechów
HEL
JASTARNIA
SEJNY
KORSZE
SĘPOPOL
PIENIĘŻNO
GÓROWOIŁAWECKIE
MŁYNARY
FROMBORK
TOLKMICKO
KRYNICA MORSKA
ŻUKOWO
KĘPICESIANÓW
MIĘDZYZDROJE
KAMIEŃ POMORSKI
KARLINO
POLANÓW
BOBOLICE
SKARSZEY
NOWY STAW
ORNETA
MIŁAKOWO
JEZIORANY
BISZTYNEK
RESZEL
LIPSK
RAJGRÓD
ORZYSZ
MIKOŁAJKI
RYN
BARCZEWOZALEWO
MIŁOMŁYN
DZIERZGOŃ
GNIEW
PELPLIN
SKÓRCZCZERSK
CZARNAWODA
BRUSYBIAŁY BÓR
BARWICE POŁCZYN-ZDRÓJ
RESKOPŁOTY
WOLIN
GOLCZEWO
NOWEWARPNO
MASZEWO
DOBRA
WĘGORZYNO
CZAPLINEK
BORNE SULINOWO
SUSZ
NOWE
PASYMCZARNE
PRABUTY
SZCZUCZYN
SUCHOWOLA
OLSZTYNEKKISIELICE
BIAŁA PISKA
RUCIANE--NIDA
DĄBROWABIAŁOSTOCKA
ŁASIN
IŃSKO
SUCHAŃ
LUBAWA
OKONEK
GONIĄDZ
KNYSZYN
DEBRZNO
JEDWABNE
STAWISKI
WIĘCBORK
DOBRZANY
CHOCIWEL
MYSZYNIEC
JASTROWIE
MIROSŁAWIEC
KALISZPOMORSKI
KAMIEŃKRAJEŃSKI
RADZYŃCHEŁMIŃSKI
CZARNABIAŁOSTOCKA
SĘPÓLNOKRAJEŃSKIE
JABŁONOWOPOMORSKIE
RECZ
TUCZNO
WYSOKA
MROCZADRAWNO
GÓRZNO
TYKOCIN
SUPRAŚL
KRYNKI
WYRZYSK
NOWOGRÓDWASILKÓWLIDZBARK
CHORZELE
KRAJENKA
CHOROSZCZ
ŁOBŻENICA
KOWALEWOPOMORSKIE
MORYŃRÓŻAN
UJŚCIE
BIEŻUŃ
WIELEŃ
KCYNIASZUBIN
CHOJNA
CZŁOPA
CEDYNIA
GOŁAŃCZ
LIPIANYŻUROMIN
ZABŁUDÓW
ŁABISZYN
MARGONIN
SZAMOCIN
PEŁCZYCE
DOBIEGNIEW
TRZCIŃSKO--ZDRÓJ
KRZYŻWIELKOPOLSKI
WYSOKIEMAZOWIECKIE
BROK
SKĘPE
RACIĄŻ
BRAŃSK
DROBIN
PAKOŚĆ
BARCIN
WITNICAJANIKOWO
NIESZAWA
OBRZYCKO
GLINOJECK
GNIEWKOWO
MIESZKOWICE
CIECHANOWIEC
JANOWIECWIELKOPOLSKI
KOWAL
SKOKI
SEROCK
ŁOCHÓW
LWÓWEK
PNIEWY
KŁECKO
NASIELSKSTRZELNOOSTRORÓG
SIERAKÓW
LUBRANIEC
KRUSZWICA
RADZIEJÓW
LUBNIEWICE
TRZEMESZNO
KLESZCZELEKOSÓWLACKI
POBIEDZISKA
OŚNOLUBUSKIE
BRZEŚĆKUJAWSKI
DOBRZYŃnad Wisłą
PIOTRKÓWKUJAWSKI
BUK
MORDY
NEKLA
GĄBIN
ŚLESIN
KÓRNIK
TORZYM
RZEPIN
ŁOSICE
CHODECZ
TRZCIEL
TŁUSZCZ
KLECZEW
CYBINKA
ZBĄSZYŃ STĘSZEW
WITKOWO
PRZEDECZ
KOSTRZYN
RADZYMIN
SOMPOLNO
DROHICZYN
WYSZOGRÓD
ZAKROCZYM
ZBĄSZYNEK
OPALENICA
CZERNIEJEWO
PUSZCZYKOWO
LUBIEŃKUJAWSKI
IZBICAKUJAWSKA
DĄBIE
ŻERKÓW
GOLINA
PYZDRY
RYCHWAŁ
HALINÓW
ŻYCHLIN
KŁODAWA
KARGOWA
CZEMPIŃZAGÓRÓW
TERESPOL
KAŁUSZYNBABIMOST
MIŁOSŁAW
TULISZKÓW
WIELICHOWO
CZERWIEŃSK
KROŚNIEWICE
RAKONIEWICE
PODKOWALEŚNA
OŻARÓWMAZOWIECKI
KSIĄŻWIELKOPOLSKI
DOBRA
DOLSK
SŁAWA
PILAWATARCZYNKRZYWIŃ
STRYKÓW
UNIEJÓW
ŚMIGIEL
OSIECZNA
ŻELECHÓWPOGORZELA
MSZCZONÓW
STAWISZYN
PODDĘBICE
STOCZEKŁUKOWSKI
BOREKWIELKOPOLSKI
KOŹMINWIELKOPOLSKI
NOWOGRÓDBOBRZAŃSKI
KOCK
ZELÓW
WARTA
IŁOWA
ZDUNY
TUSZYN
SZADEK
WĄSOSZ
PONIECKROBIA
JASIEŃ
ZWOLEŃPRUSICE
MIKSTAT
RASZKÓW
ZŁOCZEW
BŁASZKI
ŚCINAWA
ŻMIGRÓD
ŁĘKNICA
KOBYLIN
RYDZYNA
JUTROSIN
DRZEWICA
GOZDNICA
PRZEMKÓWODOLANÓW
MAŁOMICE
BOJANOWO
KOŻUCHÓW
ŁASKARZEW
CHOCIANÓW
MOGIELNICA
MIĘDZYBÓRZ
SULMIERZYCE
BIAŁOBRZEGI
BIAŁARAWSKA
SZLICHTYNGOWA
MIEJSKAGÓRKA
OSTRÓWLUBELSKI
NOWEMIASTECZKO
BYTOMODRZAŃSKI
NOWESKALMIERZYCE
NOWE MIASTOnad Pilicą
GRABÓWnad Prosną
IŁŻAPIASKI
PIEŃSK
LIPSKO
BEŁŻYCE
SULEJÓW
NAŁĘCZÓW
KAMIEŃSK
SKARYSZEWWĘGLINIECWIERUSZÓW
PRZYSUCHA
PROCHOWICE
TWARDOGÓRA
NOWOGRODZIEC
ŚRODAŚLĄSKA
KAZIMIERZDOLNY
OPOLELUBELSKIE
OBORNIKI ŚL.
REJOWIECFABRYCZNY
WLEŃ
KUNÓWŻARÓW
MIRSK
LEŚNA
BOLKÓW
BYCHAWA
WĄCHOCK
WOŁCZYN
PRASZKA
BYCZYNA
ZAWIDÓW
KRZEPICE
BIERUTÓW
PAJĘCZNO
BODZENTYN
PRZEDBÓRZ
SIECHNICE
ŚWIERZAWALUBOMIERZ
DZIAŁOSZYN
SUCHEDNIÓW
WOJCIESZÓW
GORZÓWŚLĄSKI
GRYFÓW ŚL.
LWÓWEK ŚL.
ŚWIERADÓW--ZDRÓJ
KĄTYWROCŁAWSKIE
STĄPORKÓW
OŻARÓW
FRAMPOL
ANNOPOL
ZAWICHOST
SZCZEBRZESZYN
OSIEK
ŻARKI
BARDOULANÓW
KALETY
RADKÓW
WIĄZÓW
OPATÓW
OLESNO
CHĘCINY
ĆMIELÓW
WOŹNIKIZIĘBICE
GRODKÓWNIEMCZALUBAWKA
KARPACZ
SOBÓTKA
TYSZOWCEGŁUSZYCA
PIESZYCE
CHMIELNIK
SĘDZISZÓW
ZAWADZKIE
KONIECPOL
NIEMODLINMIEROSZÓW
DOBRODZIEŃ
MAŁOGOSZCZ
KRASNOBRÓDKOZIEGŁOWY
PIECHOWICE
KOLONOWSKIE
ZWIERZYNIEC
SZCZEKOCINY
PIŁAWAGÓRNA
JEDLINA--ZDRÓJ
LEWINBRZESKI
SZCZAWNO--ZDRÓJ
SZKLARSKAPORĘBA
JAWORZYNAŚL.
BARANÓWSANDOMIERSKI
KOPRZYWNICA
ŁAZYUJAZD
NAROL
BIAŁA
TOSZEKPILICA
PORĘBA
LEŚNICA
GOGOLIN
WOLBROM
PACZKÓW
SŁAWKÓW
POŁANIECSIEWIERZ
GŁOGÓWEK
SZCZYTNAOTMUCHÓW
WOJKOWICECIESZANÓW
KORFANTÓW
TARNOGRÓD
SKALBMIERZ
ZŁOTYSTOK
DZIAŁOSZYCE LĄDEK--ZDRÓJ NOWA
SARZYNA
POLANICA--ZDRÓJDUSZNIKI-
-ZDRÓJ
STRONIEŚLĄSKIE
RUDNIKnad Sanem
MIASTECZKO ŚL.
ŻABNO
SKAŁA
KIETRZCHEŁMEK
IMIELINBABORÓW
SŁOMNIKI
ALWERNIA
PROSZOWICE
KOLBUSZOWA
MIĘDZYLESIE
SOŚNICOWICERADOMYŚL
WIELKI
KUŹNIARACIBORSKA GŁOGÓW
MAŁOPOLSKI
KAZIMIERZAWIELKA
SOKOŁÓWMAŁOPOLSKI
SĘDZISZÓWMŁP.
DYNÓW
ZATOR
CZCHÓW
TUCHÓW
PILZNO
TYCZYN
RYGLICE
BRZOSTEK
KOŁACZYCE
RADYMNO
BŁAŻOWA
OLESZYCESIENIAWA
KAŃCZUGA
DOBCZYCE
STRUMIEŃ STRZYŻÓW
SUŁKOWICE
ŚWIĄTNIKIGÓRNE
KRZANOWICE
WILAMOWICE
NIEPOŁOMICE
NOWYWIŚNICZ
KALWARIAZEBRZYDOWSKA
BIECZ
LESKO
ZAGÓRZ
GRYBÓW
RYMANÓW
SZCZYRK
BRZOZÓW
JEDLICZE
CIĘŻKOWICE
MSZANADOLNA
IWONICZ--ZDRÓJ
USTRZYKIDOLNE
SUCHA BESKIDZKA
MAKÓWPODHALAŃSKI
DUKLA
MUSZYNA
SZCZAWNICA
STARYSĄCZ
PIWNICZNA--ZDRÓJ
BOGUCHWAŁA
PRUCHNIK
TYCHOWO
DZIWNÓW
GOŚCINO
MICHAŁOWO
SZEPIETOWO
OLSZYNA
RZGÓW
WOLBÓRZ
Dobryszyce
DALESZYCE
ŁASZCZÓW
OGRODZIENIEC
SZCZUCIN
PRZECŁAW
RADŁÓW
WOJNICZ
ZAKLICZYN
BOBOWA
WYŚMIERZYCE
SURAŻ
ŁAPY
KĘTY
REDA
RYKI
PISZ
ŁASK
KOŁO
PUCK
GÓRA
ŻNIN
WARKA
ZĄBKI
MARKI
PSZÓW
WISŁA
MORĄG
SYCÓW
GUBIN
DĘBNO
ŁOBEZ
USTKA
KOLNOMOŃKI
NISKO
LIPNO
RYPIN
SZTUM
JAWOR
LUBAŃ
KĘPNO
WOŁÓW
BYTÓW
RADLIN
PIONKI
DĘBLIN
OZIMEK
USTROŃ
LIBIĄŻ
GŁOWNO
BŁONIE
KOWARY
LUBSKO
MOSINA
WRONKI
ŁAŃCUTBIERUŃ
ŁĘCZNA
WĘGRÓW
OLECKO
GOŁDAP
WIELUŃ
GRÓJEC
PŁOŃSK
SIERPC
MILICZ
RAWICZ
GOSTYŃ
SŁUPCA
ZŁOTÓW
SŁAWNO
JÓZEFÓW
KARCZEW
KOBYŁKA
ORZESZE
SKOCZÓW
SKAWINA
LĘDZINY
BUKOWNO
OZORKÓW
BRWINÓW
PIASTÓW
CHEŁMŻA
CHOJNÓW
ROGOŹNO
MIASTKO
DARŁOWO
WŁODAWA
PARCZEW
PUŁTUSK
ZAMBRÓW
SOKÓŁKA
GRAJEWO
MRĄGOWO
MIECHÓW
PIŃCZÓW
KŁOBUCK
LEŻAJSK
STASZÓW
BRZESKO
KOŃSKIE
OPOCZNO
ŁĘCZYCA
CHEŁMNONIDZICA
KARTUZY
PRUDNIK
WSCHOWA
PLESZEW
KOŚCIAN
SŁUBICE
SULĘCIN
MOGILNO
PYRZYCE
GRYFINO
TUCHOLA
ŚWIDWIN
GRYFICE
ZIELONKA
KOLUSZKI
ŁOMIANKI
STRZEGOM
SULECHÓW
BARLINEK
KORONOWO
NOWOGARD
LUBARTÓW
GARWOLIN
HAJNÓWKA
ROPCZYCE
LUBACZÓW
LIMANOWA
WADOWICE
BRZEZINY
GOSTYNIN
BRANIEWO
STRZELIN
NAMYSŁÓW
WOLSZTYN
OBORNIKI
CZARNKÓW
CHODZIEŻ
GOLENIÓW
CZŁUCHÓW
PYSKOWICE
TRZEBINIA
PONIATOWA
SULEJÓWEK
RYDUŁTOWY
NOWADĘBA
ANDRYCHÓW
BRZESZCZE
MILANÓWEK
BISKUPIEC
NOWARUDA
BOGATYNIA
SZPROTAWA
DREZDENKO
TRZCIANKA
KOZIENICE
WĘGORZEWO
JĘDRZEJÓWLUBLINIEC
PRZEWORSK
MYŚLENICE
WIELICZKA
PRZASNYSZ
DZIAŁDOWO
WĄBRZEŹNO
GŁUBCZYCE
ZŁOTORYJA
TRZEBNICA
POLKOWICE
SZAMOTUŁY
MYŚLIBÓRZ
CHOSZCZNO
RADZIONKÓW
BLACHOWNIA
GŁUCHOŁAZY
SKWIERZYNA
ZŁOCIENIEC
TRZEBIATÓW
KRASNYSTAW
HRUBIESZÓW
WŁOSZCZOWA
SZYDŁOWIEC
KRAPKOWICE
OSTRZESZÓW
ŚWIEBODZIN
MIĘDZYCHÓD
RABKA--ZDRÓJ
KRZESZOWICE
CIECHOCINEK
ŚWIEBODZICE
BRZEGDOLNY
SIEMIATYCZE
BUSKO--ZDRÓJ
NOWYTOMYŚL
MIĘDZYRZECZ
KOŚCIERZYNA
DOBREMIASTO
WŁADYSŁAWOWO
KUDOWA--ZDRÓJ
GÓRA KALWARIA
ŁAZISKA G.
KRYNICA--ZDRÓJ
GOLUB-DOBRZYŃ
KAMIENNAGÓRA
SOLECKUJAWSKI
BOGUSZÓW--GORCE JANÓW
LUBELSKI
JELCZ--LASKOWICE
RADZYŃPODLASKI
RAWAMAZOWIECKA
MUROWANAGOŚLINA
SOKOŁÓWPODLASKI
MAKÓWMAZOWIECKI
KOSTRZYNnad Odrą
BYSTRZYCAKŁODZKA
OSTRÓWMAZOWIECKA
DĄBROWATARNOWSKA
STRZELCEOPOLSKIE
TOMASZÓWLUBELSKI
NOWY DWÓRGDAŃSKI
ZĄBKOWICE ŚL.
KROSNOODRZAŃSKIE
NAKŁO
nad Notecią
DRAWSKOPOMORSKIE
ALEKSANDRÓWŁÓDZKI
LIDZBARKWARMIŃSKI
ŚRODA
MIĘDZYRZECPODLASKI
KONSTANCIN--JEZIORNA
KONSTANTYNÓWŁÓDZKI
STRZELCEKRAJEŃSKIE
ALEKSANDRÓWKUJAWSKI
NOWE MIASTOLUBAWSKIE
GRODZISKWIELKOPOLSKI
ŁEBA
NYSA
ŻARY
ŚREM
RUMIA
LUBOŃ
ŁUKÓW
JASŁO
SANOK
TUREK
KUTNO
MŁAWA
IŁAWA
SOPOT
BRZEG
OŁAWA
ŻAGAŃ
WAŁCZ
KNURÓW
KROSNO
OTWOCK
DĘBICA
ŻYWIEC
OLKUSZ
ŁOWICZ
POLICE
LĘBORK
CZELADŹ
BIELAWA
GORLICE
ŚWIDNIK
WOŁOMIN
WYSZKÓW
GIŻYCKOKĘTRZYN
MIKOŁÓW
KRAŚNIK
CIESZYN
BOCHNIA
MYSZKÓW
SIERADZ
ŚWIECIE
OSTRÓDA
KWIDZYN
MALBORK
KŁODZKO
JAROCIN
SWARZĘDZ
AUGUSTÓW
BIŁGORAJ
JAROSŁAW
ZAKOPANE
PSZCZYNA
OŚWIĘCIM
CHRZANÓW
RADOMSKO
ŻYRARDÓW
BRODNICA
SZCZYTNO
OLEŚNICA
NOWA SÓL
WRZEŚNIA
CHOJNICE
PIASECZNO
KLUCZBORK
NOWYTARG
SOCHACZEW
CIECHANÓW
WEJHEROWO
ZGORZELEC
KROTOSZYN
WĄGROWIEC
BIAŁOGARD
KOŁOBRZEG
SANDOMIERZ
BARTOSZYCE
SZCZECINEK
DZIERŻONIÓW
BOLESŁAWIEC
ŚWINOUJŚCIE
ZDUŃSKAWOLA
SKIERNIEWICE
BIELSKPODLASKI
PRUSZCZGDAŃSKI
MIŃSKMAZOWIECKI
STAROGARDGDAŃSKI
GRODZISKMAZOWIECKI
CZERWIONKA-LESZCZYNY
CZECHOWICE--DZIEDZICE
NOWY DWÓRMAZOWIECKI
EŁK
ŻORY
PIŁA
CHEŁM
ŁOMŻA
KONIN
TCZEW
LUBIN
PUŁAWY
MIELEC
ZAMOŚĆ
BĘDZIN
ZAWIERCIE
ZGIERZ
GŁOGÓW
LESZNO
SŁUPSK
SIEDLCE
SUWAŁKI
GNIEZNO
RACIBÓRZ
PRZEMYŚL
JAWORZNO
PRUSZKÓW
ŚWIDNICA
PABIANICE
OSTROŁĘKA
NOWYSĄCZ
MYSŁOWICE
BEŁCHATÓW
LEGIONOWO
TARNOBRZEG
INOWROCŁAW
JELENIAGÓRA
STARACHOWICE
STALOWAWOLA
BIAŁAPODLASKA
ŚWIĘTOCHŁOWICE
PIEKARY ŚL.
TARNOWSKIEGÓRY
WODZISŁAWŚLĄSKI
KĘDZIERZYN--KOŹLE
JASTRZĘBIE--ZDRÓJ
SKARŻYSKO--KAMIENNA
TOMASZÓWMAZOWIECKI
OSTRÓWWIELKOPOLSKI
SIEMIANOWICE ŚL.
PIOTRKÓWTRYBUNALSKI
STARGARDSZCZECIŃSKI
OSTROWIECŚWIĘTOKRZYSKI
OPOLE
TYCHY
BYTOM
PŁOCK
TORUŃ
TARNÓW
RYBNIK
ZABRZE
KIELCE
KALISZ
ELBLĄG
GLIWICE
CHORZÓW
RZESZÓW
OLSZTYN
LEGNICA
KOSZALIN
SOSNOWIEC
WŁOCŁAWEK
GRUDZIĄDZ
WAŁBRZYCH
RUDA ŚL.
CZĘSTOCHOWA
ZIELONA GÓRA
BIELSKO--BIAŁA
DĄBROWA G.
GORZÓW WLKP.
LUBLIN
GDAŃSK
GDYNIA
SZCZECIN
BIAŁYSTOK
ŁÓDŹ
KRAKÓW
WROCŁAW
Warszawa, 2012
2016-2021r.
2019r.
2019r.
2017r.
2018r.
2021-2025r.
2016-2021r.
2018r.
2020r.
2018r.
2016r.
2016-2019r.
2017
r.
2016-2019r.
2016r.
2018r.
P��r.
2022r.
2016r.
2017r.
2017r.
2016-2021r..
2019r.
WARSZAWA
P�an sieci e�e�troener�et�czne� na�w��sz�ch na�i������� �� ��� �� ����� ��� �� ��� ��
������� ��
������
�R�����R�����
�����
istnie��ce
w �udowie
������
rozdzie�cze
���K�R�W��� cie��ne
wodne
stac�e dzie�one
�ranice wo�ew�dztw
P��
���
KR�
����������� ��
������� �� rozdzie�cze w �udowie
cie��ne w �udowie
stac�e ��d�ce w�asno�ci� ��P
stac�e nie ��d�ce w�asno�ci� ��P
��anowane
��anowane na ��� �� a �racu��ce na ��� ��
istnie��ce ��� �� �racu��ce na ��� �� istnie��ce ��� �� �racu��ce na ��� ��
rozdzie�cze ��anowane
cie��ne ��anowane �tan na ���������5 ro�u z ��anowan�mi zamierzeniami inwest�c��n�mi do ���� ro�u
miasta siedzi�� �ddzia��w
�ranice �owiat�w�ranice �ddzia��w
� P�� ���� �ddzia� w Warszawie � P�� ���� �ddzia� w Katowicach � P�� ���� �ddzia� w ��d�oszcz� � P�� ���� �ddzia� w Radomiu� P�� ���� �ddzia� w Poznaniu
2021-2025r . zakończenie prac budowlano-montażowych
���
���
�P�
��K
���
�R�
P��
�R�
P��
��K
���
���
��R
���
KR����
���
���
���
P��
R��
���
���
��K
�R�
������
�R�
���
���
W��
P��
P��
K��
���
PP�
���
P��
PKW
��R
�R�
R��
��K
P��
P�����
���
�����K
���
P��
W��
��R
��R
���
��K
���
��� ���
K��
R��
P�� ���
��R���
�KR���
���
���
R��
KPKK��
P����� ��W
R��
���
���
KR�
���
W���K�
�����P
���PR�
��R
K��
���
���
K�K
���
������R�K
���
K�P
K��
W��
���
���
���
WR�
���
���
������
���
���
���
���
KR�
���
��P
P�P
WR�
���
���
P��
��R �� �
PR�
���
K��
��R
������
�R�
P�W
W�� �R�
��K
���
W��
P��
��K�is
R��
���
���
K�� ���
��W
���R�� P��� R��W��� ����� PR������W�� �� ���� R�K�P��� R��W��� ����� PR������W�� �� ���� R�K�P��� R��W��� ����� PR������W�� �� ���� R�K�P��� R��W��� ����� PR������W�� �� ���� R�K�P��� R��W��� ����� PR������W�� �� ���� R�K�
2020r.
2018
r.
2021r.
2021r.
2019r.
2020r.
2019r . .
P�� ���� �ddzia�w ��d�oszcz�
P�� ���� �ddzia�Osieczna
P�� ���� �ddzia�w RadomiuOsieczna
P�� ���� �ddzia�Osieczna
w Poznaniu Żurskie J.
w Warszawie Żurskie J.
w KatowicachOsieczna
2018r.
2018
r.
2017r.
2020r.
2016r.
2016-2021r.
2016-2021r.
2020r.
2021
r.
2018r.
2020r.
2019r.
2020r.2020r.
��K
2017r.
2016-2021r.
KED
2016r.
2016r.
�W�
2018r.
2021r.
WZE 2018 r.
Kaźmierz
2020r.
ELS
- przesuwniki fazowe
2021-2025r.
Rys. 3. Plan rozwoju sieci przesyłowej do 2025 roku
Czy budowa linii jest konieczna?linią 220 kV ze stacji Plewiska do stacji Piła Krzewina. Mało tego, linii tej nie można wyłączyć na dłuższy czas, nawet planując taką operację z odpowiednim wyprzedzeniem. Dzieje się tak, ponieważ ciągle brakuje alternatywnych, no-woczesnych połączeń 400 kV, które łączyłyby południową z północną częścią kraju. Widać to na załączonej mapie prze-biegu sieci najwyższych napięć. Dziś, zwłaszcza w Polsce północno-zachodniej, brakuje nowoczesnych linii 400 kV.
10
jest realizowane w kilku województwach jednocześnie. Ten projekt ma pomóc zapewnić dostawy prądu na najbliż-sze dziesięciolecia oraz stworzyć system przesyłu energii z nowych źródeł, np. farm wiatrowych. Linia, która dotyczy bezpośrednio Państwa gminy, będzie stanowiła filar zasila-nia dla zachodniej i północnej Polski. W ostatnich latach Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. uruchomiły proces inwestycyjny na niespotykaną dotych-czas skalę. Plan rozbudowy i modernizacji sieci elektro-energetycznej, nazywany drugą elektryfikacją, to obok nowoczesnych dróg i autostrad, bez wątpienia największy impuls dla rozwoju ekonomicznego i zwiększenia możli-wości inwestycyjnych w naszym kraju. To także zwiększe-nie komfortu życia Polaków. Znaczna część środków na ten cel pochodzi ze środków Unii Europejskiej.
Obecna linia 220 kV Piła Krzewina – Plewiska jest jednym z elementów tzw. Krajowego Systemu Elektroenergetycz-nego. To rodzaj szkieletu zbudowanego z sieci najwyższych napięć, który pozwala przesyłać energię po całej Polsce. Składa się na niego ponad 100 stacji elektroenergetycz-nych i ponad 14 000 km sieci. Podstawa tego systemu, tak jak wspomniana sieć przesyłowa, powstała na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku. Dziś wymaga pilnej rozbudo-wy i modernizacji, żeby zagwarantować dostawy prądu do wszystkich, nawet najodleglejszych części kraju. Dlatego Polskie Sieci Elektroenergetyczne uruchomiły jeden z naj-większych projektów infrastrukturalnych w historii. Dzięki temu przedsięwzięciu do 2025 roku wybudowanych zosta-nie ok. 4 000 km nowych sieci najwyższych napięć. Projek-towana właśnie linia 400 kV Piła Krzewina – Plewiska jest jednym z elementów tego ambitnego zadania, które dziś
Element dużego projektu
Regionalna linia, ponadlokalny projekt
Rys. 4. Plan rozwoju sieci przesyłowej
Rys. 5. Łączna długość linii napowietrznych 400 kV i 220 kV na 1 000 km2 powierzchni kraju
5Linia elektroenergetyczna Ełk – granica RP
Budujemy w harmonii ze środowiskiem
Skalę problemu pozwalają zrozumieć następujące dane: W Polsce wciąż jest więcej linii 220 kV niż linii 400 kV. Od-chodzi się jednak od ich budowy, stopniowo zastępując je liniami 400 kV, którymi można przesłać nawet cztery razy więcej energii elektrycznej niż liniami 220 kV. Choć z roku na rok, dzięki staraniom Polskich Sieci Elektroenergetycz-nych Operator S.A., powstaje coraz więcej nowoczesnych obiektów służących do przesyłu i rozdziału energii, to na-dal wiele istniejących linii i stacji elektroenergetycznych najwyższych napięć wymaga modernizacji lub całkowitego zastąpienia. Niektóre linie działają od blisko pół wieku! Równolegle do modernizacji system połączeń jest stale rozbudowywany o nowe linie i stacje elektroenergetyczne. Częścią tego procesu jest przygotowanie do budowy linii dwutorowej 400 kV z Ełku do granicy RP.
Szwajcaria
Grecja
Niemcy
Francja
Holandia
Włochy
Czechy
Hiszpania
Belgia
Słowacja
Portugalia
Polska
Węgry
41 km
50 km 100 km 150 km
Linia Ełk – granica RP to kluczowy element kilku-nastu inwestycji realizowanych jednocześnie w ra-mach projektu połączenia elektroenergetycznego Polska – Litwa. Jego znaczenie jest tak duże, gdyż właśnie za pośrednictwem tej linii dojdzie do po-łączenia systemów energetycznych Polski i Litwy. Linia po przekroczeniu granicy zostanie doprowa-dzona do miejscowości Alytus na Litwie. Mapa obok przedstawia kilka najważniejszych re-alizowanych obecnie zadań w zakresie rozbudowy sieci przesyłowej, w tym linię Ełk – granica RP. Wraz z ich ukończeniem w Polsce północno-wschodniej powstanie nowoczesna sieć przesyłowa najwyż-szych napięć. Zapewni ona stabilne dostawy ener-gii elektrycznej na dziesiątki lat.
Rozpoczęcie eksploatacji elektroenergetycznego połączenia Polska – Litwa, którym przesyłana bę-dzie energia elektryczna o mocy 500 MW, zapla-nowane jest na 2015 rok.
Budowa stacji Ołtarzew
Budowa linii 400 kV Narew – Ostrołękawraz z rozbudową stacji Ostrołęka oraz rozbudową stacji Narew
Budowa linii 400 kV Miłosna – Siedlce Ujrzanów
wraz z budową stacji Siedlce Ujrzanów (etap I)
Budowa dwutorowej linii 400 kVEłk – Łomża wraz z rozbudową stacji Ełkoraz budową stacji Łomża
Budowa dwutorowej linii 400 kVEłk – granica RP wraz z rozbudową stacji Ełk
Olsztyn
Bydgoszcz Białystok
Lublin
Warszawa
Projekt połączenia elektroenergetycznego Polska – Litwa
Najważniejsze inwestycje realizowane w ramachpołączenia Polska – Litwa
Łączna długość linii napowietrznych 400 kV i 220 kV na 1000 km2 powierzchni kraju
2025
2025
17,5 tys.
Liczba stacji elektroenergetycznychw Polsce
118
2016
2016
14 tys.
106
w Polsce (w km)
11
Budowa nowych linii elektroenergetycznych, takich jak 400 kV Piła Krzewina – Plewiska, nabiera szczególnego znaczenia, gdy spojrzymy na mapę napowietrznych sieci przesyłowych pozostałych państw Europy. To ważne, bo rozwój infrastruktury przesyłowej warunkuje także rozwój ekonomiczny. Nowe zakłady produkcyjne czy przedsię-biorstwa wymagają, oprócz dróg i potencjału ludzkiego, również stabilnych dostaw prądu. Wskaźnikiem rozwoju sieci jest jej długość w przeliczeniu na 1 000 km2. W Polsce
Polski system przesyłu na tle Europy
ten wskaźnik oscyluje na dość niskim poziomie 41 km. Dla porównania w Niemczech długość napowietrznych linii 220 kV i 400 kV przekracza 100 km na 1 000 km2. We Francji ten współczynnik sięga 90 km. W bliskich nam Czechach to ponad 70 km. Dziś nasi sąsiedzi dysponują gęstą siecią połączeń elektroenergetycznych, która zapewnia im bez-pieczeństwo dostaw prądu do gospodarstw domowych, jak i przemysłu.
Rys. 6. Sieć przesyłowa najwyższych napięć w Polsce i w EuropieŹródło: European Network of Transmission System Operators for Electricity
Gęstość sieci przesyłowej na terenie Polski
Gęstość sieci przesyłowej na terenie Europy Zachodniej
12
Konsultacje pod lupą
Budowa linii 400 kV Piła Krzewina – Plewiska to duża in-westycja. Szacowana długość trasy może wynieść nawet 100 km i będzie przebiegać przez kilkanaście gmin. Usta-lenie jej przebiegu wymaga spełnienia wielu wymagań środowiskowych, planistycznych, inżynieryjnych, ekono-micznych, a przede wszystkim musi uwzględniać interesy mieszkańców i właścicieli nieruchomości, przez które bę-dzie przebiegać. Dlatego kluczowe dla ustalenia najbar-dziej optymalnej trasy linii jest przeprowadzenie szeroko zakrojonych konsultacji społecznych, pozwalających na przekazanie wszystkim zainteresowanym pełnej informacji o planowanej inwestycji. Konsultacje stwarzają możliwość zgłoszenia Wykonawcy uwag i propozycji dotyczących przebiegu trasy linii.
Umożliwiają również zadanie pytań dotyczących szeregu innych zagadnień, takich jak estetyka konstrukcji, ich wy-sokość czy aspekty środowiskowe. Konsultacje społeczne dają gwarancję, że linia będzie wytyczona w oparciu o ja-sne i transparentne zasady. Do procesu konsultacji zapro-szeni będą mieszkańcy gmin objętych inwestycją, przed-stawiciele organizacji społecznych i ekologicznych, władze i reprezentanci gmin, przedstawiciele administracji powia-towej i wojewódzkiej, a także inne instytucje opiniujące projekt. W praktycznym wymiarze proces konsultacji w od-niesieniu do linii 400 kV Piła Krzewina – Plewiska to przede wszystkim seria spotkań służących przekazaniu informacji i zebraniu opinii zainteresowanych osób i instytucji. Sam proces poprzedzają rzetelne przygotowania.
ETAP 1
Inwentaryzacja danych terenowych dotyczących zabudowy, zapisów studiów i miejscowych pla-nów zagospodarowania przestrzennego. Wstęp-ne badanie uwarunkowań środowiskowych, a także wszystkich czynników, które mogą wpły-nąć na inwestycję (np. obecność lotnisk, istnieją-ca infrastruktura energetyczna i drogowa).
W ten sposób gromadzona jest wiedza niezbędna do wytyczenia i zaprojektowania linii. Dzięki niej Wyko-nawca może odnieść się w sposób rzeczowy do każdej propozycji poprowadzenia trasy linii.
13
ETAP 2
Spotkania informacyjne z władzami gmin (wój-towie, burmistrzowie, rady gmin). Inwestycja realizowana jest na terenach, na których interes społeczności reprezentuje m.in. wojewoda, ale także wójtowie, burmistrzowie, rady gmin.
Władze zapoznają się z projektem, ale przede wszyst-kim mają możliwość poznania planów Wykonawcy w zakresie procesu konsultacji i zgłoszenia uwag do nich, a także do koncepcji tras, które będą prezentowa-ne społecznościom.
ETAP 3
Spotkania ze stowarzyszeniami i innymi grupami reprezentującymi interes szerszej społeczności.
Przedstawiciele grup zainteresowanych inwestycją, po-dobnie jak władze z terenów objętych projektem, mogą pozyskać informacje o inwestycji i sposobie prowadze-nia konsultacji. Stowarzyszenia opiniują pierwsze kon-cepcje tras, które będą prezentowane społecznościom.
14
ETAP 4
Konferencja interesariuszy z udziałem władz regionu, a także przedstawicieli wszystkich za-interesowanych stron (np. stowarzyszenia repre-zentujące mieszkańców), organizacji zaangażo-wanych w inwestycję ze względów formalnych. Spotkanie ma formułę konferencji z sesją pytań do Wykonawcy i zaproszonych ekspertów.
Wszyscy zainteresowani inwestycją otrzymują najważ-niejsze informacje na jej temat. Poruszane są kwestie środowiskowe, właścicielskie, techniczne, projekto-we. Prezentowane są propozycje tras linii, które na-stępnie analizowane są w procesie konsultacyjnym. Materiały z konferencji są udostępnianie na stronie www.liniapilaplewiska.pl. Mogą się z nimi zapo-znać wszyscy mieszkańcy jeszcze przed spotkaniami w gminach.
ETAP 5
Spotkania Wykonawcy z mieszkańcami terenów objętych planowaną inwestycją. W spotkaniach biorą udział eksperci z różnych dziedzin związa-nych z realizacją inwestycji. Ostateczny kształt procesu konsultacyjnego ustala się z zaintereso-wanymi.
Podobnie jak w przypadku konferencji, na którą nie sposób (ze względu na liczbę właścicieli na trasie ca-łej linii) zaprosić wszystkich mieszkańców, a jedynie ich przedstawicieli, celem spotkań jest dostarczenie jak najszerszych informacji o projekcie i odpowiedź na pytania osób zainteresowanych inwestycją. Spotkania mają charakter otwarty.
Po zakończeniu procesu konsultacyjnego Wykonawca, w oparciu o zgromadzoną wiedzę o uwarunkowaniach i oczekiwa-niach interesariuszy inwestycji, wybiera możliwie optymalny przebieg linii.
15
Co wpływa na wybór trasy linii?
Jak Pan ocenia trudności inżynierskie zadania Piła Krzewina – Plewiska?
Projektowo to zadanie trudne, zwłaszcza w części połu-dniowej, blisko Poznania. To obszar dynamicznego rozwo-ju zabudowy; plany i studia są często aktualizowane. Do tego jest tam dużo obiektów infrastrukturalnych. Droga S11, inne linie, lotnisko Ławica i wynikające z jego bliskości ograniczenia. Nie ma zbyt wiele miejsca na linię. Nie można też zapominać o środowisku, w północnym fragmencie linii są obszary Natura 2000, których staramy się nie naruszać.
Jak w takim razie zaprojektować nowe połączenie?
Przede wszystkim w oparciu o precyzyjną wiedzę o uwa-runkowaniach terenowych. Przystępując do tego zadania, wiedzieliśmy, że musimy zacząć naszą pracę od szczegó-łowej weryfikacji tego, co faktycznie dzieje się nie tylko na mapie, w dokumentach, ale także w rzeczywistości. Pracownicy naszej firmy spędzają dużo czasu na miejscu, w terenie. Analizujemy i oglądamy tam wszystkie możliwe opcje przejścia.
Jak to się ma do wariantów poprowadzenia linii, które pojawiły się w toku przetargu? Wywołały sporo emocji.
Rzeczywiście tak było. Staraliśmy się jednak wyjaśnić, że to na razie koncepcje. Nie znaczy to, że w jakimś stop-niu z nich nie skorzystamy, bo przestrzeń, zwłaszcza wokół Poznania, jest naprawdę ograniczona.
Rozmowa z projektantem linii
Wywiad z Łukaszem Nazimkiem – projektantem, dyrektorem ds. projektów
Przykładowy słup linii 400 kV
16
Im bardziej na północ, tym lepiej, ponieważ zagęszczenie zabudowy jest mniejsze, ale przecież również tam i gminy, i mieszkańcy mają swoje plany, które my musimy brać pod uwagę. Myślę, że po konsultacjach zaproponujemy osta-teczny wariant. Zobaczymy wówczas, jak do naszej propo-zycji odniosą się właściciele.
Co w takim razie będzie miało wpływ na przebieg linii?
Przede wszystkim zabudowa. Ta, którą widać, i ta, której jeszcze nie ma – a więc również przeznaczenie terenu. To, co na mapie jest łąką, kiedy patrzymy do studiów, już jest działką budowlaną. Na miejscu okazuje się, że w terenie widzimy wyprowadzenia wody i prądu. Bierzemy również pod uwagę istniejący przebieg linii. W wielu miejscach te-ren został zachowany, przewidziano, że linię 220 kV zastą-pi nowa linia. Ale tak nie jest wszędzie. Są miejsca, gdzie domy szczelnie otoczyły linię i nie zmieścimy w nich nowej konstrukcji. Jest jeszcze szereg innych czynników: środowi-sko, archeologia, geologia, ograniczenia związane z lotni-skiem, zasady krzyżowania dróg publicznych, inne linie. To naprawdę trudny teren.
Co wiemy o konstrukcjach, jakie zostaną wykorzystane przy budowie linii?
Wiemy, że w miejscach, gdzie rozwija się zabudowa, będą
to konstrukcje specjalnie zaprojektowane na tę okolicz-ność. Walczymy o każdy metr wysokości i szerokości słupa, starając się je obniżyć i zawęzić, bo wiemy jak ważne jest to dla mieszkańców terenów bezpośrednio przy linii. Mogę powiedzieć jedno – słupy linii Piła Krzewina – Plewiska będą dużo niższe niż konstrukcje dwu- czy czterotorowe, które widzimy, jadąc autostradą w stronę Poznania.
Czy obniżenie konstrukcji oznacza większe pole elektromagnetyczne?
Zacznijmy od tego, że to nie od wysokości konstrukcji za-leży wartość pola. Największe wartości pola elektroma-gnetycznego znajdują się w miejscach, gdzie przewody są najbliżej ziemi, czyli w środku przęseł. Najważniejsza jest wysokość zawieszenia przewodów nad ziemią. Niższe słupy wcale nie oznaczają, że przewody w środku przęseł będą bliżej ziemi. Przy liniach dwutorowych pola oddzia-łują na siebie, dochodzi do ich wzajemnej kompensacji. Dziś technika i odpowiednie oprogramowanie pozwalają nam kontrolować wartości pola elektromagnetycznego już we wczesnej fazie projektowania. Trzeba też pamiętać o polskich przepisach. Są surowe. Zwłaszcza dopuszczalny poziom składowej elektrycznej 1 kV/m dla terenów prze-znaczonych na stały pobyt ludzi. To oznacza, że musimy tak zaprojektować linię, żeby już na 35 m od osi linii poziom pola i hałasu był tak niski, by możliwe było wybudowanie tam domu.
I tak będzie?
Oczywiście. W praktyce wymagana przepisami wartość pola będzie zachowana nawet bliżej linii. Wymóg 35 m szerokości pasa technologicznego nie ma związku wy-łącznie z polem elektromagnetycznym, ale także z innymi czynnikami, np. wychyleniem przewodów pod wpływem wiatru, a przede wszystkim możliwością wybudowania i eksploatacji linii. Inwestor przyjmuje, co zrozumiałe, zasa-dę ostrożnościową. To, co czasami trudno wyjaśnić, to fakt, że polskie przepisy nie mówią, jak blisko tego typu linii Prace montażowe przy linii 400 kV
17
można budować. One mówią, jaki musi być zachowany po-ziom pól, żeby można było to zrobić. I dla każdej linii on może się nieznacznie różnić, bo zależy m.in. od wysokości zawieszenia przewodów. Warto mieć świadomość, że w sy-tuacji, w której wybudowana linia nie spełni norm, nie ma mowy o dopuszczeniu jej do eksploatacji.
Gdzie w takim razie pole elektromagnetyczne jest największe?
W środku przęsła – tam, gdzie przewody są najbliżej ziemi. Trzeba tylko pamiętać, że musimy tak zaprojektować linię, żeby poziomy pól bezpośrednio pod nią nie przekraczały wartości ujętych w normach i rozporządzeniach. To ozna-cza, że w każdym miejscu pod linią poziom pól ma być bez-pieczny i pozwalać na przebywanie ludzi. Normy są po to, żeby ich przestrzegać. Z naszych doświadczeń wynika, że kwestia przebywania pod słupami najbardziej interesuje rolników, bo prowadzą prace na roli. I prowadzić je mogą, co ma miejsce pod ogromnymi fragmentami istniejącej linii 220 kV i wielu innych linii 400 kV. Może warto w tym kontekście wspomnieć, że dopuszczalny poziom pola elek-tromagnetycznego analizowany jest przy założeniu, że przewody fazowe wiszą najniżej, tj. 10 m nad ziemią, przy jednoczesnym maksymalnym przesyle mocy. Ponadto, ob-liczenia wykonuje się dla większej wartości napięcia, tj. dla 420 kV. Tak stanowi norma. Warto zatem wiedzieć, że takie warunki obciążeniowe mogą nie wystąpić w rzeczywisto-
ści, ale do szacunków przyjmuje się okoliczności najgorsze z punktu widzenia pracy linii.
Skąd pewność, że przeprowadzone symulacje rozkładu pola elektromagnetycznego i hałasu mają odzwierciedlenie w rzeczywistości?
Żadna linia przesyłowa nie powstanie bez wydania dla niej tzw. decyzji środowiskowej. Na etapie uzyskiwania tego dokumentu wykonuje się symulacje rozkładu pola elek-tromagnetycznego oraz hałasu. Po wybudowaniu linia jest próbnie uruchamiana i poddawana badaniom. Sprawdza się wówczas, czy wartości pola elektromagnetycznego i ha-łasu nie są wyższe niż zakładano na etapie projektowania. Badanie takie musi zostać wykonane przez niezależną cer-tyfikowaną jednostkę badawczą. Jeżeli, w którymkolwiek miejscu linii, wartości byłyby przekroczone, wtedy taka linia nie mogłaby zostać oddana do użytkowania. Nasze doświadczenia z innych tego typu inwestycji po-kazują, że wartości rozkładu pola elektromagnetyczne-go i hałasu są zwykle jeszcze niższe niż wyniki symulacji. Wynika to z tego, że w rzeczywistości pod samą linią oraz w jej pobliżu znajdują się różne obiekty. Choćby krzewy, drzewa czy płoty, zaburzając otwartą przestrzeń, wpływają na zmniejszenie wartości pola elektromagnetycznego pod linią i w jej pobliżu. Mogą być Państwo pewni, że przekro-czenie dopuszczalnych wartości pola elektromagnetyczne-go lub hałasu pod linią, spowodowałoby niedopuszczenie jej do użytkowania przez nadzór budowlany.
Niższa konstrukcja oznacza, że słupów będzie więcej?
Tak może być. Zaprezentujemy rozstawy słupów możliwie wcześnie. Temu też służy proces konsultacji. On nie doty-czy wyłącznie trasy, ale także zagadnień odnoszących się do technologii. Nic nie jest przesądzone na początkowym etapie projektowania. Z całą pewnością jednak inaczej pro-jektujemy linie na terenach ściśle rolniczych, inaczej tam, gdzie linia sąsiaduje z zabudową. Osoby uprawiające zie-mię zdecydowanie wolą mniej słupów, bo dla nich to po
Linia 400 kV na terenach rolnych
18
prostu przeszkoda wymagająca ominięcia. I my to rozumie-my. Staramy się, jeśli to możliwe, ustalać z właścicielami, gdzie posadowić słupy i lokalizować je blisko granic dzia-łek, tak aby nie utrudniać prac polowych. Bardzo chcemy, aby lokalizacja linii była jak najmniej uciążliwa.
Jak będzie wyglądała linia? Czy będzie biało-czerwona?
Staramy się tak zaprojektować linię, aby słupy nie stanowi-ły przeszkody lotniczej, bowiem takie obiekty wymagają oznakowania przeszkodowego. Sygnały o tym, że miesz-kańcy nie chcą linii oznaczonej na biało-czerwono dociera-ły do nas od początku. Staramy się więc tak zaprojektować słupy, żeby ich wysokość nie była przeszkodą dla samolo-tów lądujących na lotnisku. Jeśli chodzi o rodzaj słupów, zastosujemy klasyczne słupy kratowe, bo one najlepiej wpisują się w krajobraz.
Czy nie ma obaw o bezpieczeństwo domów w sąsiedztwie linii?
Nie. Ze słupem jest jak z górą lodową. To, co widać na wierz-chu, to zaledwie część. Słup przytwierdzony jest do ziemi mocnym fundamentem. To on daje stabilność konstrukcji, powoduje, że się nie przewraca. Co do samej konstrukcji, jej wytrzymałość bada się podczas testów na certyfikowanej stacji prób. Słupy każdej serii wybudowane próbnie w rze-czywistych wymiarach są tam poddawane oddziaływaniu sił, na jakie zostały zaprojektowane. Dzięki temu weryfikuje się, nie tylko przy pomocy obliczeń, ale już w rzeczywisto-ści, jak wytrzymała jest konstrukcja.
Ale nie da się przecież przewidzieć występowania nietypowych zjawisk atmosferycznych?
Ich nie trzeba przewidywać, bo one są właśnie uwzględnio-ne w normie dotyczącej projektowania elektroenergetycz-nych linii napowietrznych PN-EN 50341, która powstaje m.in. w oparciu o to, co występuje w przyrodzie w długim okresie. Oznacza to, że musimy tak zaprojektować linię,
żeby wytrzymała nawet warunki katastrofalne, bo takie przyjmuje się jako granicę bezpieczeństwa. Norma ta uległa ostatnio zaostrzeniu, np. maksymalne obciążenie szadziowe zwiększono o ok. 40% w stosunku do poprzed-niej normy PN-E 05100-1:1998.
Jaki jest przewidywany czas eksploatacji konstrukcji?
Linie projektuje się przy założeniu pięćdziesięcioletniego okresu eksploatacji. W tym czasie linia powinna bezpiecz-nie pracować. Może oczywiście wystąpić potrzeba prze-prowadzenia drobnych prac eksploatacyjnych, ale bez ko-nieczności prowadzenia większych napraw.
Czy w takim razie można zapewnić, że konstrukcje, które stają dziś, spełnią wyśrubowane kryteria bezpieczeństwa za np. 30 lat?
Żeby uspokoić Państwa obawy, przytoczę kilka istotnych, historycznych faktów z dziedziny elektroenergetyki. War-to wiedzieć, że norma, na podstawie której projektujemy linię Piła Krzewina – Plewiska, ewoluowała przez kilkadzie-siąt lat. Pierwsza norma wydana została zaraz po wojnie w 1948 roku. Kolejne wydania pojawiały się w latach 1958, 1962, 1967, 1975 i 1998. Z każdym wydaniem wprowa-dzano coraz to ostrzejsze kryteria projektowe, wynikające z wieloletnich doświadczeń eksploatacyjnych na liniach napowietrznych. Obecna norma PN-EN-50341, według której zostanie zaprojektowana linia 400 kV Piła Krzewina – Plewiska, zawiera zatem bagaż ponad 60 lat doświadczeń. Mogę Państwa zapewnić, że ta linia przez cały planowa-ny okres eksploatacji będzie spełniała wszystkie wymogi bezpieczeństwa.
19
Komorniki
Dopiewo
TarnowoPodgórne
Rokietnica
Poznań
Oborniki
Połajewo
CzarnkówChodzież
Ujście
Kaczory
SE PLEWISKA
SE PIŁA KRZEWINA
Rys. 7. Schematyczny przebieg trasy istniejącej linii 220 kV Piła Krzewina – Plewiska. Trasa nowej linii 400 kV ustalona zostanie w toku konsultacji społecznych
20
Linia na terenach niezalesionych, głównie rolnych, będzie składała się ze słupów kratowych i łączących je przewo-dów. Typowa rozpiętość przęsła, czyli odległość między dwoma słupami, będzie wynosiła od 350 do 450 m. W uza-sadnionych przypadkach można starać się skrócić lub wy-dłużyć odległości przęseł, tym samym nieco obniżając lub podwyższając konstrukcje słupów. Wówczas jednak trzeba liczyć się z tym, że muszą być one rozstawione gęściej lub rzadziej. O tym będziemy rozmawiać w toku konsultacji społecznych.
Technologia – jak będzie wyglądała linia?
Przykładowa linia przesyłowa 400 kV
Przewody fazowe zostaną zawieszone na słupach poprzez łańcuchy izolatorowe. Przewiduje się zastosowanie potrój-nej wiązki przewodów stalowo-aluminiowych. To bardzo ważne, bo skutecznie obniży poziom tzw. ulotu elektrycz-nego, co z kolei zmniejszy poziom zakłóceń akustycznych wytwarzanych przez linię. Dla ochrony przed wyładowa-niami atmosferycznymi między wierzchołkami wszystkich słupów zostaną zawieszone dwa przewody odgromowe.
Przewody
Przewody robocze linii 400 kV
W projekcie zastosowane zostaną słupy kratowe o wysoko-ści od 49 do 65 m. Te niższe konstrukcje mogą pojawić się na terenach o gęstej zabudowie. Zostaną zaprojektowane specjalnie na potrzeby tej inwestycji. Wysokość 60–65 m to typowa konstrukcja słupa 400 kV i takie pojawią się na terenach oddalonych od zabudowy. W szczególnych przy-padkach, takich jak krzyżowanie innych linii elektroenerge-tycznych, może zaistnieć konieczność podwyższenia poje-dynczych słupów.
Słupy
Montaż słupów
21
Rys. 8. Schemat przęsła dwutorowej linii elektroenergetycznej 400 kV
Odległość pomiędzy najniżej zawieszonym przewodem fazowym a ziemią przy ekstremalnych warunkach pogo-dowych nie będzie mniejsza niż 10 m w najniższym punk-cie, czyli w środku przęsła. Odpowiada to wysokości ok. czwartego piętra w bloku mieszkalnym. Przez ekstremalne warunki rozumie się utrzymujący się upał w połączeniu z maksymalnym obciążeniem prądowym linii. Niezależnie od tego, czy kiedykolwiek wystąpią, nawet największe ma-szyny rolnicze będą mogły bezpiecznie pracować pod linią. W stosunku do istniejącej linii 220 kV przewody będą za-wieszone wyżej o ok. 4 m.
Odległość przewodów od ziemi Pas technologiczny
W celu zapewnienia bezpiecznej eksploatacji linii 400 kV rezerwuje się tzw. pas technologiczny o szerokości 70 m (po 35 m od osi linii w obie strony). W jego obszarze obo-wiązuje zakaz budowy budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi. W pasie technologicznym nie można też sadzić drzew i krzewów, które osiągają wysokość większą niż 4 m. Za utrzymanie pasa odpowiada Inwestor. Nie ma natomiast żadnego zakazu przebywania pod linią, ponieważ dopusz-czalny dla ludzi poziom pola elektromagnetycznego w żad-nym miejscu nie zostanie przekroczony. Odległości linii od budynków, dróg oraz innych obiektów będą zgodne z nor-mą PN-EN 50341.
10 m
W celu ograniczenia poziomuhałasu linii zostaną zastosowanespecjalne przewody fazowe
ok. 350–450 m Odległość pomiędzy sąsiednimi słupami
(rozpiętość przęsła)70 m
Pas technologiczny(po 35 m od osi linii w obie strony)
Dwa przewody odgromowełączące wierzchołki słupów
Minimalna odległośćprzewodów od ziemi
Dwutorowe stalowesłupy kratowewysokości
49–65 m
oś linii
22
Ze względu na charakter inwestycji trudno tak wytyczyć trasę, aby całkowicie ominąć działki prywatne. Część linii planuje się więc poprowadzić przez tereny prywatne. Dla-tego przedstawiciele Wykonawców, po uzgodnieniu prze-biegu linii, będą sukcesywnie kontaktować się z właścicie-lami działek i rozmawiać o warunkach zlokalizowania jej na ich działkach. W zamian za zgodę na lokalizację linii na ich nieruchomościach, przedstawiciele terenowi Wykonawcy przedstawią właścicielom działek propozycje wynagrodzeń.
Czym jest służebność przesyłu?
To instrument prawny służący do regulowania relacji po-między firmami zajmującymi się przesyłem np. gazu czy prądu a właścicielem nieruchomości, na której przedsię-biorstwo zamierza wybudować infrastrukturę przesyło-wą – w tym wypadku linię. Służebność określa precyzyj-nie zasady wykorzystywania nieruchomości na potrzeby elementów systemu przesyłowego. Przepisy o służeb-ności przesyłu mówią też jasno, co firma, która korzysta z prywatnej nieruchomości, może na niej robić, a czego robić jej nie wolno. W praktyce służebność określa, jaką linię można na działce wybudować i zapewnia firmie pra-wo dostępu do tej części działki, gdzie linia się znajduje. Zezwala także na prowadzenie prac eksploatacyjno- -remontowych. Każdemu właścicielowi firma przesyło-wa wypłaca jednorazowo pieniądze z tytułu ustanowie-nia służebności przesyłu. Umowa służebności zawierana jest w formie aktu notarialnego i wpisywana do księgi wieczystej nieruchomości. Jeżeli po wybudowaniu linii, na etapie jej eksploatacji dojdzie do jakichkolwiek znisz-czeń, np. podczas prac malarskich, wówczas właściciel linii zobowiązany jest wypłacić z tego tytułu odszkodo-wanie. Co warto wyraźnie podkreślić – z ustanowieniem służebności absolutnie nie zmienia się właściciel objętej nią nieruchomości.
Prywatne nieruchomości na trasie linii
Jak szacuje się wartość wynagrodzenia za służebność przesyłu?
Wykonawca rozpoczyna pracę od sporządzenia tzw. operatów szacunkowych dla każdej nieruchomości, która położona będzie pod planowaną trasą linii. Taki operat stanowi podstawę do określenia wysokości wy-nagrodzenia i odszkodowania, jakie oferowane będzie właścicielowi. Każdy właściciel nieruchomości położonej w pasie technologicznym linii otrzyma – po podpisaniu z Wykonawcą umowy – wynagrodzenie z tytułu usta-nowienia służebności przesyłu oraz odszkodowanie za zmniejszenie wartości nieruchomości.
Rozmowy z właścicielami krok po kroku
Przedstawiciel Wykonawcy odwiedza właściciela grun-tu. Informuje o inwestycji i pyta o zgodę na lokalizację linii na nieruchomości. Przedstawia również umowę cy-wilno-prawną, którą planuje podpisać z właścicielem. Prezentuje operat i informuje, ile wynosi proponowana kwota wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu oraz w jaki sposób została oszacowana. Po pod-pisaniu pierwszej umowy następuje wypłata pierwszej części wynagrodzenia.Ustanowienie służebności przesyłu wymaga następnie spotkania u notariusza. Zawierana jest wówczas umo-wa w formie aktu notarialnego. Po jej podpisaniu przez właściciela następuje wypłata drugiej transzy wynagro-dzenia.Wykonawca proponuje właścicielom gruntów czytelne umowy na ustanowienie służebności przesyłu. Każdy z właścicieli ma czas, aby sprawdzić wszystkie jej zapi-sy. Zachęcamy do konsultowania i dopytywania naszych przedstawicieli o wszystkie kwestie budzące wątpliwo-ści. Koszty związane z umowami są naturalnie pokrywa-ne przez Wykonawcę.
23
W Polsce istnieje ponad 14 000 km linii najwyższych napięć i wciąż powstają nowe. Niektóre z nich działają nieprzerwa-nie od ponad pół wieku, niektóre oddano do eksploatacji kilka miesięcy temu. Na terenach podmiejskich, zwłaszcza wokół dużych miast, zabudowa mieszkaniowa zbliża się do istniejących linii na możliwą dopuszczalną odległość. Widok osiedli zlokalizowanych 35 m od linii najwyższych napięć jest dosyć powszechny. Jeszcze więcej tego typu przykła-dów można zobaczyć w Europie Zachodniej, gdzie sieć prze-syłowa jest wielokrotnie dłuższa i gęstsza niż w Polsce.
Linia i bezpieczeństwo
Ponad pół wieku eksploatacji linii
Obawy
Normy i regulacje
Mimo to, sąsiedztwo nowej infrastruktury tego typu budzi szereg obaw związanych z jej oddziaływaniem na środowi-sko. Zaniepokojone są głównie osoby, które mają mieszkać w pobliżu linii. Jest to oczywiście zrozumiałe, ponieważ linie niewątpliwie oddziałują na otoczenie, przede wszyst-kim zmieniając krajobraz.
Budowa linii 400 kV Piła Krzewina – Plewiska, tak jak i in-nych tego typu obiektów, podlega niezwykle ścisłym prze-pisom i regulacjom. Kontroluje się przede wszystkim po-ziom pola elektrycznego i magnetycznego oraz dźwięk, jaki towarzyszy pracy linii. Poziomy pól elektrycznych i magnetycznych wytwarzanych przez linie elektroener-getyczne podlegają znacznym ograniczeniom. Wartości dopuszczalne obowiązujące w Polsce mieszczą się w zale-ceniach wydanych przez Unię Europejską oraz odpowied-nie organizacje międzynarodowe. Warto dodać, że polskie normy nie tylko spełniają europejskie standardy, ale są od nich znacznie bardziej rygorystyczne. Prowadzone od lat badania nad oddziaływaniem pól elektromagnetycznych o częstotliwości 50 Hz (źródłem takich częstotliwości są linie
Pole elektryczne
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 paź-dziernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych pozio-mów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów:
10 kV/m – dopuszczalna wartość natężenia w miej-scach dostępnych dla ludzi1 kV/m – dopuszczalna wartość natężenia na obsza-rach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową (dla porównania suszarka do włosów wytwarza natężenie 0,8 kV/m)
elektroenergetyczne) na organizmy żywe nie pozwalają na sformułowanie wniosku o szkodliwym wpływie tego typu linii na zdrowie człowieka. Według obowiązujących w Pol-sce przepisów (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych pozio-mów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposo-bów sprawdzania dotrzymania tych poziomów) dopuszczal-ne w środowisku wartości poszczególnych składowych pola elektromagnetycznego wynoszą:
Oznacza to, że nawet stałe przebywanie w miejscach, w których natężenie pola elektrycznego nie przekracza 1 kV/m, jest całkowicie bezpieczne dla zdrowia. Natomiast w miejscach dostępnych dla ludzi, lecz nieprzeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, wartość pola elektryczne-go nie może przekroczyć 10 kV/m. Warto zwrócić uwagę, że w wielu krajach Europy jest to wartość wymagana dla lokalizacji domów.
24
Zachowanie zgodności z obowiązującymi przepisami weryfikowane jest podczas pomiarów kontrolnych, które są wykonywane zawsze po wybudowaniu i uruchomieniu linii. Bez nich nie ma możliwości uzyskania zgody na eks-ploatację obiektu.
Pole magnetyczne
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 paź-dziernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych pozio-mów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów:
60 A/m – dopuszczalna wartość natężenia w miejscach dostępnych dla ludzi
Zaprezentowane dozwolone wartości natężenia składo-wych pola elektromagnetycznego są bardzo niskie, a prze-bywanie w nim jest całkowicie bezpieczne dla ludzi i zwie-rząt. Warto zauważyć, że są one równe lub nawet bardziej surowe niż w Niemczech, Austrii, Szwecji czy Belgii, czyli w krajach znanych z rygorystycznych przepisów dotyczą-cych ochrony środowiska.
Ustalaniu poziomów dozwolonych wartości obydwu skła-dowych towarzyszyła zasada, że działające na człowieka pole magnetyczne nie może powodować powstawania w organizmie prądów większych niż naturalnie płynące w jego ciele.
Najwyższe dopuszczalne w środowisku natężenie pola elektrycznego (E) według przepisów i zaleceń wybranych krajów europejskich oraz według zaleceń organizacji międzynarodowych
Kraj Wartość dopuszczalna natężenia pola
elektrycznego E (kV/m)
Uwagi
Organizacja międzynarodowa Zalecenia odnośnie stosowania wartości dopuszczalnej
Austria 5 tzw. poziom odniesienia; dopuszczalny prąd rozładowania 0,5 mA
Belgia
10 w miejscach dostępnych dla ludzi
7 na skrzyżowaniach dróg
5 na terenach zabudowy
Czechy 5 przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych
Niemcy10 wartość dla linii już istniejących,
przebywanie ludzi w polu nie dłuższe niż 72 minuty
5 na pozostałych terenach
Szwecja 10 zalecenia szwedzkich służb ochrony radiologicznej
Rekomendacja dla krajów Unii Europejskiej (rekomendacja
Rady Unii Europejskiej)5 tzw. poziom odniesienia; wartość zalecana przy ekspozycji długotrwałej wg
Recommendation 1991/519/EC; dopuszczalny prąd rozładowania 0,5 mA
25
W zależności od rodzaju zabudowy otaczającej linię do-puszczalne w środowisku wartości poziomów hałasu, któ-rego źródłem jest napowietrzna linia elektroenergetyczna, wynoszą: od 40 dB w porze nocnej do 50 dB w dzień.Są to wartości wynikające z Rozporządzenia Ministra Śro-dowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczal-nych poziomów hałasu w środowisku.Określenie „hałas” kojarzy się raczej z odgłosem startują-cego samolotu, pracującego młota pneumatycznego czy dźwiękami dobiegającymi z ruchliwej ulicy w centrum miasta. W kontekście linii elektroenergetycznej mamy do czynienia z szumem towarzyszącym jej pracy. Poziom tego szumu mieści się w przedziale od 30 do 45 dB. Mówiąc obrazowo, natężenie tego dźwięku jest zbliżo-ne do odgłosów szumu lasu albo dźwięków słyszalnych
w mieszkaniu. Warto też wiedzieć, że dźwięk ten pojawia się jedynie w wyjątkowo niekorzystnych warunkach pogo-dowych: gdy mży lub gdy powietrze jest bardzo wilgotne (ok. 35 dni w roku). Przy innej pogodzie linia jest praktycz-nie niesłyszalna.Jeżeli zatem podczas mżawki staniemy tuż pod linią, to fak-tycznie usłyszymy szum, którego źródłem jest tzw. ulot. To zjawisko występujące na powierzchni przewodów, które są pod wysokim napięciem. Warto w tym miejscu dodać, że Wykonawca zastosuje specjalne przewody, które istotnie zmniejszają zjawisko ulotu.Podobnie jak w przypadku pól elektromagnetycznych, obowiązujące przepisy nakładają na właściciela obiektu obowiązek przeprowadzenia pomiarów kontrolnych hała-su jeszcze przed przekazaniem inwestycji do użytkowania.
Hałas
Rys. 9. Porównanie poziomów natężenia dźwięku
Najwyższe dopuszczalne w środowisku natężenie pola magnetycznego (H) według przepisów i zaleceń wybranych krajów europejskich oraz według zaleceń organizacji międzynarodowych
Kraj Wartość dopusz-czalna natężenia pola magnetycz-
nego H (A/m)
Uwagi
Organizacja międzynarodowa
Zalecenia odnośnie stosowania wartości dopuszczalnej
Austria 80 tzw. poziom odniesienia
Belgia – wartość dopuszczana obowiązuje tylko dla składowej elektrycznej (E)
Czechy 80 –
Niemcy80 wartość rekomendowana dla ekspozycji w polach wytwarzanych przez obiekty
oraz instalacje systemu elektroenergetycznego (np. linie napowietrzne)
160 wartość dla linii już istniejących, przebywanie ludzi w polu nie dłuższe niż 72 minuty
Szwecja 80
zalecenia szwedzkich służb ochrony radiologicznej; w przypadku budowy nowych linii zaleca się stosowanie tzw. podejścia ostrożnościowego, zmierzającego do utrzymania
naturalnych poziomów pola magnetycznego, pod warunkiem, że nie pociąga to za sobą nadmiernych kosztów realizacji przedsięwzięcia
Rekomendacja dla kra-jów Unii Europejskiej (rekomendacja Rady
Unii Europejskiej)
80 wartość zalecana przy ekspozycji długotrwałej wg Recommendation1991/519/EC
145 dB
rozmowaciężki transportdrogowydyskotekaciężki sprzęt
budowlanystart
odrzutowca mieszkanielinie
przesyłowenajwyższych
napięć
las
125 dB 105 dB 93 dB 55 dB 45 dB 12 dB30–45 dB
26
W tej części publikacji udzielamy odpowiedzi na pytania, które zwykle zadawane są Wykonawcy przy tego typu in-westycjach. Zachęcamy również do zapoznania się ze stro-ną www.liniapilaplewiska.pl lub kontaktu e-mailowego: [email protected]
Jak blisko linii 400 kV można budować domy?
O tym, jaka odległość musi dzielić dom od linii, decyduje po-ziom pola elektromagnetycznego i hałasu, który jest nieco inny dla każdej linii. Zależy bowiem od wysokości słupów, a zatem wysokości zawieszenia przewodów nad ziemią. Dla linii Piła Krzewina – Plewiska minimalna odległość dzieląca dom od osi linii to 35 m. Oznacza to, że przy zachowaniu ta-kiej odległości wartości pola elektromagnetycznego spada-ją do poziomów, które umożliwiają lokalizowanie budynków na stały pobyt, a dźwięk, jaki czasami towarzyszy pracy linii, nie jest uciążliwy.
Czy przebywanie bezpośrednio pod linią jest bezpieczne?
Tak. W miejscach dostępnych dla ludzi dopuszczalne na-tężenie pola elektrycznego o częstotliwości 50 Hz – czyli takiego, z jakim mamy do czynienia w przypadku linii prze-syłowych – wynosi 10 kV/m. Na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową jest to 1 kV/m. Z kolei natę-żenie pola magnetycznego nie może przekroczyć 60 A/m. Poziomy pól dla projektowanej linii będą poniżej pozio-mów ujętych w polskich regulacjach.
Czy linia zakłóci odbiór sygnału radiowo-telewizyjnego w moim domu?
W pasie technologicznym linii przesyłowej możliwe jest występowanie podwyższonego poziomu zakłóceń radio-wych, co może czasami powodować pogorszenie odbioru radiowego i telewizyjnego. Linia napowietrzna musi jednak spełniać wymagania restrykcyjnej normy dotyczącej do-puszczalnego poziomu emisji zakłóceń radioelektrycznych, co jest sprawdzane po oddaniu linii do użytkowania. Zgod-
nie z przepisami, poziom natężenia pola zakłóceń mierzony w odległości 20 m od rzutu poziomego najbliższego prze-wodu linii nie powinien przekraczać 57,5 dB. Liczne wyniki pomiarów poziomu zakłóceń radioelektrycznych dla nowo budowanych linii 400 kV są jeszcze niższe od tej wartości. A zatem można powiedzieć, że poza pasem technologicz-nym – m.in. w budynkach mieszkalnych – zakłócenia nie wy-stępują. Wiedzą o tym najlepiej właściciele domów w tych gminach, gdzie wokół istniejącej linii 220 kV powstawała zabudowa.
W jakiej odległości od siebie będą słupy i jaka będzie ich wysokość?
Standardowo rozpiętości przęseł pomiędzy słupami będą wynosić ok. 350–450 m. Wszystko zależy od ukształtowa-nia terenu. Może się zdarzyć, że odległości między słupa-mi będą na określonych odcinkach większe lub mniejsze. Wysokość będzie różna, od 49 do 65 m. W uzasadnionych przypadkach, np. z uwagi na ochronę środowiska, mogą być stosowane wyższe konstrukcje słupów.
Czy wypasanie zwierząt pod linią jest bezpieczne?
Tak. W Europie jest ok. 150 000 km takich linii. Wiele z nich pracuje od kilkudziesięciu lat. W większości znajdują się na terenach rolniczych, a widok stada krów pasącego się bezpośrednio pod linią jest powszechny. Przez wszystkie te lata nie stwierdzono żadnego wpływu linii na zwierzęta i ich zachowanie. Zatem wypasanie zwierząt pod linią jest bezpieczne.
Czy po ustanowieniu służebności przesyłu i wybudowaniu linii Inwestor staje się właścicielem gruntu w pasie technologicznym?
Nie. Dzięki służebności przesyłu Inwestor – PSE S.A. – uzy-ska jedynie ograniczone prawo do korzystania z gruntów pod linią w związku z jej budową i eksploatacją. Służeb-ność przesyłu ustanawiana jest w formie aktu notarialnego,
Najczęściej zadawane pytania
27
objętego tym pasem, rodzaju działki, klasy gruntu. Wyna-grodzenie otrzymają też wszyscy właściciele działek, na których zostaną zlokalizowane słupy.Wynagrodzenie wypłacane będzie w dwóch ratach: pierwsza trafi do właściciela po zawarciu umowy, druga – po podpisaniu aktu notarialnego.
Czy wynagrodzenia obejmą szkody związane z budową linii?
Nie. Rekompensaty za ewentualne straty powstałe podczas budowy i eksploatacji linii będą regulowane osobno. Nie da się ich wycenić dziś, bo nie wiadomo, kiedy dokładnie rozpocznie się budowa, czy pola będą wtedy obsiane, czy może będzie już po zbiorach i wówczas Wykonawca będzie musiał jedynie zapłacić za rekultywację terenu. Wypłata odszkodowań za straty powstałe podczas budowy dokonywana jest po zakończeniu budowy. Pojawiają się głosy, że linie mają szkodliwy wpływy na zdrowie ludzi. Czy to prawda?
Nie i nie potwierdza tego żadna licząca się instytucja na-ukowa. Argumentem jednak może być również to, że linie te istnieją tuż przy zabudowie od dziesiątek lat. W samej Polsce pracuje ponad 14 000 km linii najwyższych na-pięć. W Europie mówimy o ok. 150 000 km. Warto dodać, że linia 400 kV budowana jest z poszanowaniem rygory-stycznych norm środowiskowych.
Czy to prawda, że słupy energetyczne ściągają pioruny?
Nie. Miejsce uderzenia pioruna jest losowe. Linie najwyż-szych napięć wyposażone są w przewody odgromowe, co chroni je przed skutkami wyładowań atmosferycznych. Obecność przewodów odgromowych umieszczonych nad przewodami fazowymi powoduje, że przed wyładowaniami atmosferycznymi chroniony jest również obszar o szeroko-ści kilkudziesięciu metrów wzdłuż całej linii napowietrznej.
ale nie ma to nic wspólnego z przeniesieniem własności. Potwierdzić to może każdy notariusz.
Jakie ograniczenia zostaną nałożone na właścicieli działek pod linią?
Ograniczenia dotyczą wyłącznie pasa technologicznego, a więc 70 m (2 x 35 m od osi linii). W jego obrębie zabro-nione jest wznoszenie budynków mieszkalnych i sadzenie wysokich drzew (dopuszcza się drzewa o wysokości do 4 m). Jednak poza granicą pasa nie ma żadnych ograniczeń w użytkowaniu działek.
Czy rodzaj działek zmienia się po wybudowaniu linii?
Nie, jeśli teren pod linią ma przeznaczenie rolne (a tak jest w większości przypadków), to nawet po wybudowaniu linii nie ulega ono zmianie. Nie ma takiej potrzeby ani żadnych przesłanek, bo działka rolna może być wykorzystywana do-kładnie tak samo, jak przed budową. Wyjątkiem jest oczy-wiście teren ściśle pod konstrukcją słupa, gdzie z racji kon-strukcji prowadzenie gospodarki rolnej jest utrudnione.
Komu i za co przysługuje wynagrodzenie?
Do wynagrodzenia uprawnieni są wszyscy właściciele, przez których działki przechodzić będzie pas technolo-giczny. Wysokość kwoty zależna będzie od obszaru działki
Prace montażowe przy linii 400 kV
Inwestor
Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.ul. Warszawska 16505-520 Konstancin-Jeziornatel. 22 242 26 [email protected]
www.pse.pl
Strona internetowa inwestycji
www.liniapilaplewiska.pl
Zdjęcia
archiwum IDS ENERGETYKA Sp. z o.o.i ENPROM HVL Sp. z o.o.
Konstancin-Jeziorna, maj 2016 r.
Generalny Wykonawca
IDS Energetyka Sp. z o.o.ul. Grzybowska 8700-844 Warszawatel. 22 378 80 00
www.ids-bud.pl
Biuro prasowe inwestycji
Jacek Micińskitel. 662 049 663 [email protected]
