2

WSTĘP.......................................................................................................................................3

ROZDZIAŁ 1 CHARAKTERYSTYKA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO..........5

1.1 PODSTAWOWE POJĘCIA I SKŁADNIKI BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO............................51.2. WSPÓŁCZESNE POJĘCIE I ZAKRES BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO................................9

ROZDZIAŁ 2 POLSKA W EUROPEJSKIM SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO....................................................................................................................16

2.1. POLSKA W NATO..........................................................................................................222.2. POLSKA W UE.................................................................................................................27

ROZDZIAŁ 3 ZAŁOŻENIA STRATEGII BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO....36

3.1.POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO...................................................................363.2.STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO.................................................................393.3. SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO POLSKI.......................................................43

ZAKOŃCZENIE.....................................................................................................................60

BIBLIOGRAFIA.....................................................................................................................63

Spis rysunków...........................................................................................................................65

3

Wstęp

Bezpieczeństwo państwa to kategoria, która w sensie przedmiotowym wykazuje

tendencję do poszerzania się – wymiarowi militarnemu, towarzyszy polityczny, społeczny,

kulturowy, cywilizacyjny i inne – lista nie jest oczywiście zamknięta. Zwiększa się przy tym

zakres odpowiedzialności państwa, którego rola, jako podmiotu bezpieczeństwa zmienia się.

Maleje bowiem jego zdolność do tworzenia bezpiecznego środowiska życia i rozwoju

obywateli w oderwaniu od relacji z innymi podmiotami stosunków międzynarodowych.

Mówimy tu o współzależności, jako zespole czynników, kształtujących współczesny obraz

bezpieczeństwa międzynarodowego. Dynamiczny jest obraz zagrożeń, do przeciwdziałania

którym państwa muszą koncentrować swoje wysiłki i podejmować wspólne działania.

Wzrasta rola informacji o zagrożeniach, jako czynnika ukierunkowującego działalność

instytucji bezpieczeństwa. Rośnie liczba podmiotów zaangażowanych w tworzenie

bezpiecznego środowiska. Państwowemu sektorowi bezpieczeństwa, na który składają się

organy i służby odpowiedzialne za jego zapewnienie, towarzyszy rosnący sektor

pozapaństwowych podmiotów, ukierunkowanych na świadczenie usług na dynamicznie

rozwijającym się rynku. Maleje społeczne poczucie bezpieczeństwa – co może być

postrzegane, jako jedna ze społecznych konsekwencji rewolucji informacyjnej – zwiększa

się bowiem natężenie strumienia przekazów, eksponujących zagrożenia, w publicznym

obiegu informacji.

Powyższe uwarunkowania wskazują, że tworzenie bezpiecznych warunków bytu

i rozwoju w ramach państwa, ma obecnie w ogromnym stopniu charakter informacyjny i ten

czynnik będzie determinował wysiłki w sferze kierowania instytucjami bezpieczeństwa, a

także społeczny odbiór tych zabiegów.

Ważne jest aby postrzegać bezpieczeństwo państwa nie tylko, jako stanu wolności od

zagrożeń, ale w większym stopniu eksponować ujęcie obejmujące całokształt wysiłków

podejmowanych dla zapewnienia bezpieczeństwa danego podmiotu.

Warunki, w jakich współczesne państwo organizuje ochronę istotnych z punktu

widzenia bezpieczeństwa zasobów.

Niniejsza praca licencjacka składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy z nich opisuje

pojecie i główne wyznaczniki bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego.

Bezpieczeństwo jest jedną z najważniejszych kategorii w funkcjonowaniu państw i stosunków

międzynarodowych. Drugi rozdział przedstawia miejsce Polski w europejskim systemie

bezpieczeństwa. W wyniku przemian ostatniej dekady XX wieku, Polska obecnie jest

członkiem Paktu Północnoatlantyckiego oraz Unii Europejskiej. Stan ten jest efektem

wieloletnich starań Polski o integrację z strukturami euroatlantyckimi i europejskimi.

4

Zmieniło to pozycje Polski w regionie, wpływając zarazem na jej otoczenie. Trzeci a zarazem

ostatni rozdział ukazuje obecny stan i możliwy przyszłościowy rozwój bezpieczeństwa

narodowego Polski. Dążenie do dostosowania bezpieczeństwa naszego kraju do stanu

bezpieczeństwa w strefie NATO, wzajemnej współpracy w walce z terroryzmem i szerzącym

się coraz bardziej cyberterroryzmem.

5

Rozdział 1 Charakterystyka bezpieczeństwa narodowego

Pojęcie „bezpieczeństwo” jest jednym z najpowszechniej stosowanych pojęć w życiu

codziennym, organizacji i funkcjonowaniu życia społecznego i państwowego oraz w nauce.

Ta powszechność rodzi jego wieloznaczność, stąd współcześnie dla dokładnego określenia

dziedziny (obszaru) bezpieczeństwa dodaje się przymiotniki (osobiste, publiczne,

energetyczne , narodowe).

Bezpieczeństwo jest stanem i jednocześnie ciągłym procesem, ciągłym działaniem na

rzecz stworzenia i utrzymywania tego stanu bezpieczeństwa. Innymi słowy, bezpieczeństwo

jako najwyższa wartość i potrzeba jednostek, grup społecznych, państw i wspólnot

wielopaństwowych jest wytworem, swego rodzaju produktem, wszystkich podmiotów

bezpieczeństwa, które muszą być do tego przygotowane i zdolne. Oczekiwanie albo liczenie

na to, że bezpieczeństwo będzie efektem jednorazowego działania (np. założenia instalacji

alarmowej, wygrania wojny itp.), darem losu, szczęścia czy Boga jest błędne.

Dla ogarnięcia umysłem i uporządkowania szerokiej problematyki bezpieczeństwa

niezbędne jest postrzeganie jego podstawowych wymiarów:

• podmiotowego (jednostkowy, narodowy, międzynarodowy, globalny);

• przedmiotowego (wartości, środki i narzędzia, aktywność państwowa);

• procesualnego (polityka, strategie, współzależności);

• strukturalno-realizacyjnego (organizacje, instytucje, działania).

Szczególną cechą współczesnego bezpieczeństwa jest zasadniczy wzrost zakresu

przedmiotowego bezpieczeństwa.

Tradycyjne bezpieczeństwo narodowe (państw) było utożsamiane przede wszystkim

z siłą wojskową według uproszczonego schematu: zagrożenie to agresja (wojna),

a bezpieczeństwo to obrona militarna. Jest oczywiste, że w rzeczywistości od niepamiętnych

czasów bezpieczeństwo kształtowały również inne czynniki, obecnie coraz szerzej

wyróżniane w miarę czasowego oddalania się od koszmaru wojen XIX i XX wieku, które

ukształtowały militarne postrzeganie bezpieczeństwa.

1.1 Podstawowe pojęcia i składniki bezpieczeństwa narodowego

Bezpieczeństwo, jako jedna z elementarnych potrzeb ludzkich, już od czasów

starożytnych stanowiło przedmiot analizy myślicieli i badaczy. Najczęściej definiowano to

pojęcie przez odwołanie do samej etymologii łacińskiego słowa „securitas - sine cura”, co

oznacza brak pieczy, trosk, stan wolny od zmartwień i niepokojów.

6

Stanu bezpieczeństwa nie można zmierzyć żadną miarą, dlatego też ważną kwestią

w zapewnieniu bezpieczeństwa jest jego postrzeganie przez społeczeństwo i władze państwa.

Owo postrzeganie stanu bezpieczeństwa może przybrać - w ujęciu szwajcarskiego politologa

D. Frei - następujące postacie:

stan braku bezpieczeństwa - wówczas, gdy występuje duże rzeczywiste zagrożenie,

a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe;

stan obsesji występuje wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie jest postrzegane jako duże;

stan fałszywego bezpieczeństwa ma miejsce wówczas, gdy zagrożenie jest poważne,

a postrzegane bywa jako niewielkie;

stan bezpieczeństwa występuje wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne,

a jego postrzeganie prawidłowe1.

Zakłada się, że „poczucie bezpieczeństwa określane jest zarówno przez czynniki

obiektywne i wymierne, jak i czynniki subiektywne, trudno wymierne i nie zawsze

racjonalne”2. Równocześnie „rola tych drugich bywa równie ważna jak pierwszych,

a niekiedy nawet większa, bowiem przeświadczenie o zagrożeniu jest impulsem działania co

najmniej równie silnym, jak zagrożenie realne, (...)- dosyć często bywa niedoceniane,

a czasem również przeceniane”3. Stąd też J. Stańczyk sformułował istotną dla organizacji

bezpieczeństwa tezę, iż „do pewnego stopnia subiektywizm poczucia bezpieczeństwa jest

więc zjawiskiem obiektywnym, nierozerwalnie związanym z postrzeganiem zagrożeń”4.

Przez bezpieczeństwo rozumie się również proces, w którym stan bezpieczeństwa i jego

organizacja podlegają dynamicznym zmianom stosownie do naturalnych zmian uwarunkowań

bezpieczeństwa5. Nie ma więc czegoś takiego, jak trwałe czy raz ustanowione czy

zorganizowane bezpieczeństwo.

Innymi słowy bezpieczeństwo jako proces oznacza ciągłą działalność jednostek,

społeczności lokalnych, państw czy organizacji międzynarodowych w tworzeniu pożądanego

stanu bezpieczeństwa. Spotyka się również określenie bezpieczeństwa jako zarazem stanu

i procesu6.

Kolejne znaczenie, to rozumienie bezpieczeństwa jako naczelnej potrzeby i wartości

człowieka i grup społecznych, a zarazem ich najważniejszego celu7. To kapitalne rozumienie

bezpieczeństwa preferuje prof. R. Kuźniar: w powodzi haseł w rodzaju „po pierwsze,

gospodarka” lub „po pierwsze człowiek”, szybko zapominamy, że fundamentem tego 1 J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, 1996, s.17,2 Ibidem3 Ibidem, s.18;4 Ibidem, s.18;5 J. Stefanowicz, Bezpieczeństwo współczesnych państw, Warszawa 1984, s.18;6 Ibidem7 Ibidem

7

wszystkiego, co po pierwsze jest bezpieczeństwo. Jest ono pierwotną, egzystencjalną potrzebą

jednostek, grup społecznych, wreszcie państw. Idzie przy tym nie tylko o przetrwanie

integralności czy niezawisłości, lecz także o bezpieczeństwo rozwoju, który zapewnia

ochronę i wzbogacenie tożsamości jednostki czy narodu. Owo bezpieczeństwo zależy od tego,

co dzieje się wokół nas, od środowiska zewnętrznego, z którego mogą pochodzić ewentualne

zagrożenia, zależy także od nas samych - naszego zdrowia i gotowości sprostania takim

zagrożeniom”8.

Przedstawiając podstawowe składniki bezpieczeństwa warto przytoczyć za

J. Stańczykiem, że „bezpieczeństwo... posiada dwa zasadnicze składniki: gwarancje

nienaruszalnego przetrwania danego podmiotu oraz swobody jego rozwoju”.9

W tradycyjnym, potocznym ujęciu, bezpieczeństwo ogranicza się często do zapewnienia

przetrwania - jest to ułomne, tzw. negatywne rozumienie bezpieczeństwa. Natomiast jego

pozytywne rozumienie obejmuje zespolenie obydwu składników bezpieczeństwa -

zapewnienia przetrwania oraz swobody rozwoju danego podmiotu. Warto podkreślić, że nie

są to jednak dwa równorzędne składniki w tworzeniu (zapewnieniu) bezpieczeństwa. To

właśnie zapewnienie nienaruszalnego przetrwania danego podmiotu stanowi podstawę

bezpieczeństwa, dając możliwość fizycznego trwania, stanowiąc najbardziej powszechne

rozumienie bezpieczeństwa.

Zapewnienie przetrwania jest podstawą bezpieczeństwa, ponieważ zapewnienie ciągłego,

nienaruszalnego przetrwania danego podmiotu stanowi warunek konieczny swobód rozwoju.

Przez swobodę rozwoju w kontekście bezpieczeństwa można ogólnie rozumieć także warunki

ochrony i obrony wartości i interesów danego podmiotu, które umożliwiają co najmniej

dorównywanie danego podmiotu w szeroko rozumianym postępie cywilizacyjnym innym

(otaczającym) podmiotom.

Innymi słowy, w ciągłym postępie cywilizacyjnym świata czy danego regionu, narody

(państwa) są zmuszone do nadążania w tym postępie, żeby nie dopuścić do opóźnienia, czy

nierównowagi z otoczeniem, które zwykle stanowi samo w sobie zagrożenie bezpieczeństwa

opóźnionego (zacofanego) narodu (państwa).

Według J. Stańczyka „istotą opartego na gwarancjach nienaruszalnego przetrwania

i swobodach rozwojowych bezpieczeństwa jest pewność. Pewność jest bowiem warunkiem

obu tych składników, a może być ona obiektywna lub subiektywna. Bezpieczeństwo

w syntetycznym ujęciu można więc określić jako obiektywną pewność gwarancji

nienaruszalnego przetrwania i swobód rozwojowych”10.

8 R. Kuźniar, Po pierwsze bezpieczeństwo, „Rzeczpospolita”, 09.01.19969 J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, 1996, s.18;10 Ibidem, s.28;

8

Bezpieczeństwo jest kategorią wielowymiarową i może być rozważane w kilku układach

odniesienia: w stosunku państwa do obywateli i ich wspólnoty; w sieci współzależności

między różnymi państwami; w ramach czynników życia międzynarodowego oraz wobec

nadrzędnych norm moralności i prawa międzynarodowego. Stale też następują w nim

przeobrażenia. Jeśli w przeszłości typowym zagrożeniem bezpieczeństwa była agresja

zewnętrzna, to współcześnie wiele zakłóceń bezpieczeństwa ma przyczyny w konfliktach

wewnętrznych.

Bezpieczeństwo to - w ocenie z kolei Józefa Kukułki - ważna potrzeba egzystencjalna,

wynikająca z obiektywnych warunków bytowania ludzi i różnych grup społecznych oraz ich

wzajemnych relacji, wymagająca troski o jej zaspokojenie. Potrzeba ta może napotykać na

interesy innych ludzi (grup społecznych, państw) i powodować konflikty wymagające

kompromisowego rozwiązania. Z samej istoty bezpieczeństwo łączy się z zagrożeniem

i poczuciem zagrożenia. Odbiór zagrożeń jest silnie uzależniony od czynnika

świadomościowego. Trafne jest rozróżnienie Ryszarda Zięby, iż w praktyce spotykamy

węższe i szersze rozumienie bezpieczeństwa11. Wąskie ujęcie traktuje bezpieczeństwo jako

brak zagrożeń (ujęcie negatywne). Natomiast szersze kładzie nacisk na aktywne kształtowanie

bezpieczeństwa jako pewności przetrwania i rozwoju (ujęcie pozytywne).

Podsumowując możemy stwierdzić, że bezpieczeństwo jest jednym z głównych

łączników stosunków między ludźmi, małymi i dużymi grupami społecznymi (państwami,

sojuszami, wspólnotami). Zawiera w sobie obiektywne oceny zagrożenia (stanu zbrojeń,

zawartych układów, wymiany handlowej, rozwoju osobowego itp.) oraz subiektywne oceny

poczucia zagrożenia podstawowych wartości politycznych, gospodarczych oraz

kulturalno-cywilizacyjnych.

W analizach bezpieczeństwa występuje podstawowy podział (patrz rys.1)

na bezpieczeństwo narodowe (utożsamiane z bezpieczeństwem państwa) oraz bezpieczeństwo

międzynarodowe. Szerszy zakres znaczeniowy ma bezpieczeństwo międzynarodowe. Jest ono

nie tylko sumą bezpieczeństwa poszczególnych państw, ale zawiera też wartości wspólne dla

określonego systemu, takie jak: stabilność, poczucie pewności, równowaga i współpraca.

11 R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, 1997, s.3;

Bezpieczeństwo

Bezpieczeństwo międzynarodoweBezpieczeństwo narodowe

9

Rys.1. Podstawowy podział bezpieczeństwa

Źródło: Opracowanie własne

1.2. Współczesne pojęcie i zakres bezpieczeństwa narodowego

Współczesne składniki bezpieczeństwa to - obok aspektów wojskowych

i politycznych - czynniki gospodarcze i technologiczne, zasoby surowcowe oraz polityka

w zakresie ekologii, demografii, spraw społecznych i humanitarnych. Koncepcje

bezpieczeństwa należy poszerzyć o sprawy związane z zachowaniem narodowej tożsamości

oraz zapewnieniem właściwego udziału w rozwoju cywilizacyjnym współczesnego świata.

Zyskał na znaczeniu także „ludzki wymiar” bezpieczeństwa, czyli poszanowanie

podstawowych praw i swobód obywatelskich”12. Stąd też „bezpieczeństwo współcześnie jest

czymś więcej niż synonimem biologicznej egzystencji narodu i istnienia państwa; zawiera

w sobie określone osiągnięcia lub aspiracje dotyczące sposobu i poziomu życia, a także

kryteria ustrojowe”13. Tak szerokie podejście do problemu bezpieczeństwa funkcjonuje w

praktyce NATO.

W Koncepcji Strategicznej Sojuszu (23-24.04.1999 r.) stwierdza się, że „Ważnym

elementem polityki sojuszu jest szerokie podejście do problematyki bezpieczeństwa, zgodnie

z którym czynniki polityczne, gospodarcze, społeczne i środowiskowe odgrywają ogromne

znaczenie, uzupełniając niejako niezmiennie ważny wymiar obronny”14.

W procesie tworzenia bezpieczeństwa międzynarodowego żywotne interesy narodowe

mają przewagę nad interesami międzynarodowymi. Wynika to z tego, że

„pierwszoplanowym celem państw i narodów jest zapewnienie bezpieczeństwa przede

wszystkim sobie. Oczywista jest ponadto odpowiedzialność rządów za własne

społeczeństwa, nie zaś za społeczność międzynarodową (można nawet postawić tezę, że to

właśnie dla zagwarantowania bezpieczeństwa społeczności ludzkich powstały państwa)15.

Spośród wielu definicji bezpieczeństwa narodowego funkcjonujących w politologii

(w której ramach wyodrębnia się dziedzinę nauki o bezpieczeństwie), na uwagę zasługują

dwie definicje. Pierwsza określa bezpieczeństwo narodowe jako cel działania państwa

i rządu dla „zapewnienia wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających rozwojowi

12 J. Stefanowicz, Bezpieczeństwo współczesnych państw, Warszawa 1984, s.18;13 Ibidem, s.19; 14 R. Jakubczak, J. Flis, Bezpieczeństwo Narodowe Polski w XXI wieku, Bellona 2008, s. 1915J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, 1996, s.23;

10

państwa, jego życiowym interesom, oraz ochrony przed istniejącymi i potencjalnymi

zagrożeniami"16. Druga głosi, że „bezpieczeństwo narodowe (...) jest nie tylko ochroną

naszego narodu i terytorium przed napaścią, lecz również ochroną - za pomocą różnych

środków - żywotnych interesów ekonomicznych i politycznych, których utrata zagroziłaby

żywotnie podstawowym wartościom państwa"17 .

Bezpieczeństwo narodowe tworzy cały naród każdego dnia, pracą swych umysłów,

serc i rąk zwiększając siłę narodową, chroniąc swe wartości oraz interesy narodowe

i broniąc ich przed nieustannymi zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi, a także tworząc

sprzyjające naszym interesom warunki w środowisku międzynarodowym .

Według A. Bocheńskiego „walkę o byt i godność toczy nie rycerstwo raz na rok, ale

każdy obywatel - każdego dnia o oczywisty i nadrzędny cel działań całego społeczeństwa,

jakim jest zawsze troska i walka o wzrost sił narodowych”18. Z kolei prof. R. Kuźniar

twierdzi, iż „rządzący i rządzeni muszą mieć przy tym świadomość, że nadzwyczajny

narodowy wysiłek jest nam niezbędny nie tylko po to, aby odrobić ogromny dystans

dzielący nas od krajów wyżej rozwiniętych, lecz także po to, aby nie wypaść

z obecnej - niezaspokajającej nawet aspiracji - kategorii państw, pogarszając jeszcze swoją

sytuację. Postęp i sukces wymaga mobilizacji energii, wyrzeczeń i twardych argumentów

w obronie podstawowych interesów narodowych. Zamiast samopobłażania i poszukiwania

okazji do wytchnienia pod nierzadko złudnymi hasłami troski o człowieka potrzebna jest

mądra państwowa strategia narodowego wysiłku. Zniechęceniu i pokusie zatrzymania się

w pół drogi należy przeciwstawić wizję owoców wytrwałości. Brak wytrwałości był

przyczyną naszych porażek w przeszłości. Podstawowa odpowiedzialność spoczywa tu na

klasie politycznej”19.

Polityka bezpieczeństwa państwa obejmuje wypracowanie strategii bezpieczeństwa

oraz kierowanie przygotowaniem środków i realizacją zadań z zakresu bezpieczeństwa

narodowego w koordynacji z innymi państwami oraz instytucjami bezpieczeństwa

międzynarodowego.

W dziedzinie życia narodu i funkcjonowania jego państwa od skuteczności obrony

zależy ich los i pomyślność, stanowiące o ich być albo nie być. Bezwzględnie konieczne jest

przygotowanie i wykorzystanie wszystkich własnych narzędzi i środków działania oraz

pomocy innych państw, o ile można taką pozyskać. Ponieważ zagrożone mogą być byt

16 R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004, s.61;17 Ibidem, s.62;18 A. Bocheński, Rozmyślania o polityce polskiej, Warszawa 1987, s.31;19 R. Kuźniar, Po pierwsze bezpieczeństwo, Rzeczpospolita, 09.01.1996, s.18-19;

11

i pomyślność wszystkich Polaków, wszystkich instytucji i dziedzin życia narodowego

i społecznego obrona narodu musi obejmować wszystkie sprawy.

Istotne dla zrozumienia współczesnego charakteru i struktury obrony narodowej poglądy

zaprezentował były prezydent Czech Vaclav Havel: „Nadszedł czas aby ludzie w Europie

Środkowej postrzegali państwo jako narzędzie ochrony swych domów, a co za tym idzie

samych siebie (…). Byłoby fatalną pomyłką wierzyć, że skoro wydajemy pieniądze na siły

zbrojne, to obrona narodowa jest sprawą wyłącznie wojskową, którą reszta społeczeństwa nie

powinna się interesować. Przygotowanie skutecznej obrony państwa jest nie do pomyślenia

bez większego lub mniejszego udziału wszystkich instytucji państwowych. Te zaś angażują

się w wysiłek obrony na tyle, na ile społeczeństwo stawia obronę na pierwszym planie. Jest

więc konieczne uświadomienie sobie w porę , że obrona państwa oznacza przede wszystkim

obronę ludzkiej godności każdego z nas.”20

Do narzędzi współczesnej obrony narodowej zalicza się :

struktury organizacyjne - organy władzy,

służbę zagraniczną ,

siły zbrojne,

służby wywiadu,

policję,

straż graniczną,

straż pożarną,

placówki naukowo-badawcze,

obiekty i ośrodki kultury,

służby inspekcyjne,

stowarzyszenia pozarządowe,

strategię polityki państwa,

prawo państwowe,

naukę i edukację.

Środki obrony narodowej stanowią:

środki polityczne obrony narodowej,

środki gospodarcze obrony narodowej,

wojskowe,

bezpieczeństwa publicznego i powszechnego,

20 R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004, s.63;

12

naukowo-techniczne obrony narodowej,

ekologiczne, normatywne,

środki ideologiczne obrony narodowej.

Całość środków obrony narodowej można podzielić na środki powszechne (niemilitarne)

stosowane w codziennej ochronie, a także w zabezpieczaniu wartości i interesów

narodowych, oraz środki wojskowe traktowane jako ostateczny środek obrony narodowej.

Rys.2. Środki obrony narodowej

Źródło: R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP,

Warszawa 2004, s. 427

W dokonanym przez generała broni Władysława Sikorskiego w 1934 r. ujęciu

„nowoczesnej obrony kraju” całość organizacji obrony narodowej została podzielona na dwie

równorzędne części : „cywilną i wojskową organizację obrony narodowej”. Upływ czasu,

bogaty w wojenne i pokojowe doświadczenia, potwierdził trafność takiego ujęcia struktury

narodowej, którego wykorzystanie w tworzeniu narodowej tożsamości jest celowe. Obydwa

aspekty, cywilny i wojskowy obrony narodowej ( patrz rys.3) są ze sobą ściśle powiązane

relacjami współpracy i koordynacji na szczeblu centralnym w czasie pokoju i w okresie

kryzysu czy ewentualnej wojny.

13

Rys.3. Ogólna struktura obrony narodowej

Źródło: R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP,

Warszawa 2004, s.429

W ujęciu systemowym – system obrony narodowej- składa się z podsystemu

kierowania obroną narodową (organy władzy), podsystemu wojskowego oraz podsystemu

cywilnego obrony narodowej.

Bezpieczeństwo jest też najczęściej definiowane jako zdolność narodu do obrony jego

wewnętrznych wartości przed zewnętrznymi zagrożeniami. Bezpieczeństwo narodowe jest

używane zamiennie z pojęciem bezpieczeństwa państwa, bo państwa są podstawową formą

organizacji życia politycznego narodów.

Rys. 4. Relacja racji stanu, polityki i bezpieczeństwa państwa

Źródło: Opracowanie własne.

Potrzeby bezpiecznego rozwoju państwa i narodu wynikają zarówno z ich

wewnętrznej struktury jak i z funkcjonowania otoczenia zewnętrznego. Są realizowane

w pierwszym rzędzie przez politykę zagraniczną państwa i wyrażają żywotne interesy

narodowe, które charakteryzuje się częstokroć jako rację stanu. Innymi słowy bezpieczeństwo

jest ważnym interesem egzystencjalnym państwa. Ma treści zbieżne z podstawowymi

Racja stanu (Interes narodowy)

Polityka państwa Polistrategia

Polityka bezpieczeństwa Strategia bezpieczeństwa

14

wartościami racji stanu i przyczynia się do zaspokojenia najżywotniejszych potrzeb istnienia,

przetrwania i rozwoju państwa. Ujęcie wzajemnych relacji prezentuje rys. 4.

Polityka państwa winna uwzględniać wartości racji stanu, przy kształtowaniu polityki

bezpieczeństwa. Występują też relacje odwrotne: polityka bezpieczeństwa państwa wpływa

na politykę państwa i w ten sposób współkształtuje jego rację stanu.

Wśród części autorów występuje zamiennie używanie pojęć racji stanu i bezpieczeństwa

narodowego. W ramy bezpieczeństwa włączają oni bardzo szeroki zakres problemów uznając,

że w interesie narodowym (racji stanu) leży głównie zachowanie i umacnianie

bezpieczeństwa państwa, a z kolei bezpieczeństwo umożliwia swobodę realizacji interesów

narodowych (rys. 5). Wysoki poziom bezpieczeństwa narodowego pozwala na zachowanie

tożsamości narodowej (kultury, języka, świadomości narodowej, wspólnoty zamieszkania)

oraz jakości życia materialnego i duchowego narodu.

Rys.5. Istota bezpieczeństwa narodowego

Źródło: J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, 1996, s.92

Charakteryzując podstawowe wartości składające się na bezpieczeństwo narodowe Józef

Kukułka zalicza do nich cztery21:

przetrwanie (państwowe, etniczne i biologiczne);

integralność terytorialną;

niezależność polityczną (w sensie ustrojowym, samowładności i swobody afiliacji);

jakość życia (przyzwoity standard życia, prawa i swobody obywatelskie, rozwój

kulturalny, należyte środowisko naturalne itp.)

Wartości te są dość powszechnie łączone z bezpieczeństwem, chociaż

spotykamy również poglądy, że zbyt szeroko ujmują zakres problemów

bezpieczeństwa nakładając się na wartości interesu narodowego. Trudno jest

rozdzielać te wartości, bo każde suwerenne państwo, w trosce o własne

21 J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska, Współzależności i sprzeczności interesów, 1982, s.32

Bezpieczeństwo narodowe

Racja stanu

Czynniki wewnętrzne

Czynniki zewnętrzne

15

bezpieczeństwo, może ustalać zespół wartości, szczególnie chronionych przed

zagrożeniami, a zarazem ustala odpowiedni zestaw środków zabezpieczających.

Państwa dążą do jednoczesnego realizowania bezpieczeństwa wewnętrznego

i zewnętrznego. Jedno z nich wpływa na stan drugiego i na ogół trudno je

rozgraniczyć.

Współczesne procesy międzynarodowe skłaniają państwa do szerokiego

współdziałania z innymi państwami. Jest to uwarunkowane szybkim postępem

naukowo-technicznym oraz rozwojem różnego rodzaju współzależności

międzynarodowych (układów, porozumień, wspólnot, sojuszy). Współczesne państwa

z reguły wiążą strategię bezpieczeństwa narodowego z istniejącymi strukturami

bezpieczeństwa międzynarodowego.

16

Rozdział 2 Polska w europejskim systemie bezpieczeństwa narodowego

Na kontynencie europejskim funkcjonuje ponad czterdzieści organizmów

państwowych, które prowadzą suwerenną politykę bezpieczeństwa, formułują narodowe

doktryny obrony i organizują własne armie, powołane do obrony żywotnych interesów

państw, które je stworzyły. Generalnie, wszystkie państwa europejskie deklarują, że użyją

swoich sił zbrojnych do obrony: granic, integralności terytorialnej, życia swoich obywateli,

ich bezpieczeństwa i stanu posiadania (dobrobytu). Dlatego też cokolwiek byśmy powiedzieli

o obronie europejskiej, to na pewno możemy stwierdzić, że pozostaje ona narodowa. Dzieje

się tak mimo silnie zaawansowanych procesów integracyjnych i ścisłej współpracy

europejskich narodów, również w dziedzinie bezpieczeństwa.

Prawdą jest, że w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia doszło do

przyspieszenia procesów integracyjnych w Europie Zachodniej, które objęły również

środkową część kontynentu. Faktem jest także zbliżenie stanowisk w kwestii bezpieczeństwa

globalnego i regionalnego, co znalazło wyraz w uzgodnieniu przez przedstawicieli 25 państw

Strategii Bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Jednakże najważniejszy element bezpieczeństwa,

czyli obrona przed zbrojną napaścią, pozostaje obowiązkiem państw.

Społeczeństwa dokonują wyboru sposobu zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Jest ich

wiele, np. neutralność, niezaangażowanie, organizacje bezpieczeństwa zbiorowego. Jednakże

najczęściej spotykanym modelem stosowanym w Europie był sojusz polityczno-wojskowy.

Wspólną cechą wszystkich europejskich organizacji zajmujących się problematyką

bezpieczeństwa i obrony jest ich międzyrządowy charakter, co oznacza, że państwa

w stosunkach ze sobą występują jako równoprawne podmioty prawa międzynarodowego,

a w związku z tym w sprawach mających implikacje dla bezpieczeństwa narodowego,

a zwłaszcza obrony narodowej, obowiązują procedury jednomyślnego podejmowania decyzji.

Bezpieczeństwo narodowe, podobnie jak polityka zagraniczna państw, nadal pozostaje

koronnym atrybutem suwerenności. W tym rozumieniu Europa nie wykształciła jednolitej

kultury strategicznej, a w ujęciu historycznym można wyspecyfikować wiele cech

charakterystycznych dla wielu europejskich kultur narodowych, spośród których najbardziej

znane są: brytyjska, francuska, hiszpańska, niemiecka i rosyjska. Niewątpliwie także Polacy

ukształtowali zręby narodowej kultury strategicznej, z której możemy być dumni, gdyż

najbardziej wyrazistym elementem tej kultury była walka „Za wolność waszą i naszą”.

17

W dekadzie lat dziewięćdziesiątych w Europie toczono zażarte debaty na temat roli sił

zbrojnych w bezpieczeństwie narodowym. Podejmowano między innymi problem tzw.

„autonomizacji armii”, tzn. wyłączenia sił zbrojnych jako sprawnie funkcjonującego systemu

i stopniowe odchodzenie od angażowania całego społeczeństwa w zagadnienia wojskowe.

Niektórzy eksperci uznali, że armie masowe związane z okresem walki o biologiczne

przetrwanie nie mają już uzasadnienia. We wcześniejszych wojnach zasadnicze znaczenie

miało panowanie nad przestrzenią, gdyż kontrola nad przeciwnikiem miała charakter

kontaktowy.

Wojny przełomu XX i XXI w. udowodniły, że nawet względnie silna masowa armia

typu tradycyjnego nie jest w stanie przeciwstawić się mniej licznym, ale nowoczesnym siłom

atakującym z zewnątrz. Zajęcie terytorium przeciwnika przestało warunkować osiągnięcie

celów wojny. Udowodniły to operacje wojskowe przeprowadzone w Iraku w 1991 r., w byłej

Jugosławii w 1999 r., w Afganistanie w 2001 r. i znowu w Iraku w 2003 r. Siły koalicyjne

prowadzące operacje osiągnęły sukces przy niewielkich stratach własnych.

Generalnie wystąpiło zjawisko, które nazwano „wyciąganie korzyści z pokoju”. Od

czasu zakończenia zimnej wojny państwa Europy Zachodniej zredukowały swoje wydatki

obronne o około 25%. Wydatki na wyposażenie sił zbrojnych europejskich członków NATO

wynoszą zaledwie jedną trzecią wydatków Sojuszu. Stany Zjednoczone wydają dwa i pół razy

więcej na badania i rozwój, niż ich europejscy partnerzy. W konsekwencji siły zbrojne 25

państw UE, które liczą ogółem około 2 mln żołnierzy, znacznie ustępują siłom amerykańskim

liczącym 1,45 mln żołnierzy. W tej sytuacji budżet NATO to budżet USA i biedne budżety

dwudziestu pięciu pozostałych państw członkowskich.

Europejscy członkowie NATO przyjmowali bardzo różne postawy wobec tych

przewartościowań. Pierwszy radykalny krok uczynił rząd belgijski. Jego premier J. Delécroix

ogłosił doktrynę uznającą za bezcelowe utrzymywanie względnie licznej armii z poboru.

Delécroix wyszedł z założenia, że Belgii nie zagraża napaść z zewnątrz, natomiast

w przypadku poważniejszego konfliktu regionalnego terytorium Belgii będzie chronione

przez siły koalicji sojuszniczej. W konsekwencji zredukowano armię o połowę jej stanu.

Pozostawiono w pełni profesjonalne siły (30-40 tys.), których głównym zadaniem będzie

prowadzenie operacji utrzymania pokoju.

We Francji dosyć długo występował sprzeciw przeciwko uzawodowieniu armii.

Początkowo większość polityków i wojskowych uznała, że należy utrzymać służbę

z powszechnego poboru, co znalazło wyraz w oficjalnej doktrynie opublikowanej w 1994 r.

18

Jednakże dwa lata później, w lutym 1996 r., prezydent Jaques Chirac podjął decyzję

o profesjonalizacji armii, którą zakończono w 2002 r.

W Polsce, analogicznie jak w innych krajach NATO, podjęte zostały działania,

przystosowujące Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej do realizacji misji i zadań, zgodnych

z oceną obecnych i prognozowanych zagrożeń bezpieczeństwa.

Rada Ministrów w „Programie profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na

lata 2008-2010”, wyznaczyła nowe zadania dla planowania obronnego. Brzmią one

następująco: „Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej powinny być mobilne oraz gotowe do

działania w krótkim czasie, zarówno w układzie koalicyjnym, jak i narodowym oraz

nowocześnie uzbrojone i doskonale wyszkolone. Tym trudnym wymaganiom współczesnego

systemu bezpieczeństwa może sprostać jedynie w pełni profesjonalna armia. Jej struktura,

skład i wyposażenie muszą gwarantować w czasie pokoju gotowość do wykonywania

konstytucyjnych funkcji oraz wypełniania misji wynikających z zobowiązań sojuszniczych

i umów międzynarodowych”22.

Decyzja o rezygnacji z obowiązkowych form służby wojskowej spowodowała zmiany także

w systemie gromadzenia i użycia rezerw osobowych.

Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych zawiera postanowienia o utworzeniu

Narodowych Sił Rezerwowych (NSR)23, ich przeznaczeniu, o stworzeniu materialnych

rekompensat i zachęt do pełnienia służby w ramach NSR, a także o stworzeniu rekompensat

dla pracodawców, zatrudniających żołnierzy rezerwy. W myśl tych postanowień NSR

utrzymywane będą na potrzeby reagowania kryzysowego, jak również wzmocnienia

jednostek wojskowych w razie potrzeby ich użycia do działań poza granicami państwa.

NSR stanowią integralną część systemu uzupełniania Sił Zbrojnych. Liczba stanowisk

przeznaczonych dla żołnierzy NSR w jednostce wojskowej jest uzależniona od jej specyfiki

i realizowanych zadań kryzysowych. W jednostkach wojskowych, mających krótki czas

osiągania gotowości, liczba stanowisk uzupełnianych żołnierzami NSR jest niewielka. Są to

niemal wyłącznie stanowiska, których obsada w czasie pokoju nie jest konieczna i opłacalna.

Żołnierze NSR służą przede wszystkim do uzupełniania stanów osobowych do wymaganego

wskaźnika rozwinięcia w jednostkach wsparcia i zabezpieczenia. Zasady służby w NSR,

z uwagi na jej ochotniczy charakter, muszą być przejrzyste i społecznie atrakcyjne,

zapewniając przyjęcie dodatkowych obowiązków przez wystarczająco liczną z punktu

22 Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010, uchwalony przezRadę Ministrów w dniu 5 sierpnia 2008 r.23 Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U.z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. zm.).

19

widzenia potrzeb obronnych grupę obywateli. Służba żołnierzy rezerwy w NSR jest

odbywana na podstawie przydziałów kryzysowych nadawanych w wyniku ochotniczo

zawartych kontraktów. Źródłem naboru do NSR w pierwszym etapie ich tworzenia są byli

żołnierze zawodowi, żołnierze zwolnieni ze służby kandydackiej i dobrze wyszkoleni

żołnierze rezerwy. Nabór kandydatów do służby w NSR, ma w zasadzie charakter

terytorialny.

Pozyskanie kandydatów spoza danego województwa, jest dopuszczalne w przypadku

braku kandydatów o wymaganych kwalifikacjach. Napływ do NSR wymaganej liczby

rezerwistów o pożądanych przez wojsko kwalifikacjach i predyspozycjach będzie zapewniony

w wyniku wzmacniania motywacji patriotycznej do służby przez odpowiednie warunki

materialne dla żołnierzy NSR. Z doświadczeń armii zawodowych wiadomo, że prestiż służby

w rezerwie jest istotnym elementem motywacji, jednak musi być on poparty systemem

materialnych zachęt i uprawnień.

Czynnikiem motywującym do służby w NSR jest perspektywa służby poza granicami

państwa w ramach polskich kontyngentów wojskowych, z uwagi na wyższe wynagrodzenie.

Czynnik ten może być jednak osłabiany problemami rodzinnymi lub komplikacjami w pracy

zawodowej. W procesie rekrutacji do służby w ramach NSR, bardzo ważne jest pozyskanie

żołnierzy rezerwy posiadających specjalności lub umiejętności wartościowe z punktu

widzenia Sił Zbrojnych, w szczególności lekarzy, pracowników średniego personelu

medycznego, tłumaczy, prawników, psychologów, mediatorów, analityków, informatyków,

inżynierów, specjalistów public relations, CIMIC24 oraz działań psychologicznych.

Pozyskanie odpowiednich kandydatów do służby w NSR i proces ich tworzenia

wymaga zaangażowania i współdziałania całego resortu obrony narodowej, stosownie do

zakresu kompetencji oraz zadań, określonych w decyzji Nr 401/MON Ministra Obrony

Narodowej z dnia 2 grudnia 2009 r. w sprawie przedsięwzięć zapewniających realizację

procesu tworzenia Narodowych Sił Rezerwowych.

Liczebność NSR odpowiada potrzebom obronności państwa w czasie kryzysu,

zapewniając pozyskanie do Sił Zbrojnych wystarczającej liczby ochotników o pożądanych

predyspozycjach i kwalifikacjach. Ewidencyjni Siły Zbrojne będą liczyć do 120 tys.

żołnierzy, w tym ok. 20 tys. żołnierzy NSR. Z uwagi na uwarunkowania budżetowe, kadrowe

i infrastrukturalno-organizacyjne przyjęto, że początkowo, tj. na koniec 2010 r., NSR będą

liczyły do 10 tys. żołnierzy rezerwy. W roku 2011 nastąpi dalszy wzrost ich liczebności, aby

na koniec tego roku osiągnąć poziom do 20 tys. żołnierzy. NSR tworzą żołnierze rezerwy,

24 CIMIC (ang. Civil-Military Co-operation), oznacza współpracę cywilno-wojskową.

20

którym nadano przydziały kryzysowe. Nie stanowią one oddzielnego, wyodrębnionego

organizacyjnie komponentu Sił Zbrojnych. Oznaczają sposób uzupełniania części etatowych

stanowisk poszczególnych jednostek wojskowych. Określenie liczby stanowisk na potrzeby

NSR, a także ich obsada należy do kompetencji właściwych dowódców, komendantów,

szefów jednostek organizacyjnych, stosownie do realizowanych i planowanych zadań.

Przeznaczenie NSR wynika z ich definicji, zawartej w ustawie o powszechnym

obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Żołnierze rezerwy na przydziałach

kryzysowych, z uwagi na dyspozycyjność do okresowego pełnienia czynnej służby

wojskowej w razie potrzeby, stanowią wzmocnienie potencjału jednostek wojskowych

w przypadkach uzasadnionych potrzebami obrony państwa, potrzebami Sił Zbrojnych lub

zarządzania kryzysowego.

Zadaniem NSR, tak jak i całych Sił Zbrojnych, jest zapewnienie suwerenności

i niepodległości Narodu Polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju. Siły Zbrojne mogą

także brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach

antyterrorystycznych i z zakresu ochrony mienia, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania

lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych

i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu, a także w realizacji

zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Zadania NSR z zakresu zarządzania kryzysowego

mogą być realizowane w trybie natychmiastowego stawiennictwa żołnierzy rezerwy. Ponadto

NSR służyć powinny uzupełnieniu stanowisk służbowych występujących w strukturach

polskich kontyngentów wojskowych poza granicami państwa. NSR są tym elementem,

którego jednym z zadań jest utrzymywanie więzi Sił Zbrojnych ze społeczeństwem, co ma

szczególne znaczenie w przypadku armii zawodowej. Narodowych Sił Rezerwowych.

Podział ról w europejskiej wspólnocie bezpieczeństwa nie był jednoznaczny i do dziś

występują różnice zdań co do charakteru relacji transatlantyckich. Jedni są bardziej skłonni

uznać NATO za układ „hegemoniczny” o tradycyjnych, dobrowolnych formach

podporządkowania liderowi, czyli USA, niektórzy uznają Zachód za „umiędzynarodowione

państwo blokowe”. Natomiast od czasu powstania Unii Europejskiej w relacjach

transatlantyckich stawiane jest pytanie: Who is The Boss ( Kto jest szefem)?

W okresie konfrontacji Wschód-Zachód odpowiedź była jednoznaczna - liderem

Zachodu były Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Gdy przestał istnieć system bipolarny

i gdy jeden z bossów, czyli ZSRR, przestał istnieć, zakwestionowano także pozycję drugiego

bossa, czyli USA. Europejczycy marzyli o systemie wielobiegunowym i rysowali różne figury

21

geometryczne: kręgi, kwadraty, prostokąty i trójkąty. Eksperci dzielili role między różne

organizacje międzynarodowe, formułując teorię bezpieczeństwa kooperacyjnego.

W połowie lat dziewięćdziesiątych wobec USA stawiano sporo zarzutów dotyczących

tendencji izolacjonistycznych, egoizmu bogatego narodu, braku poczucia odpowiedzialności

za bezpieczeństwo międzynarodowe i zbyt mały w niego wkład. Niewątpliwie pod wpływem

tych zarzutów, ale także w wyniku kalkulacji strategicznej, prezydent Bill Clinton podjął

wyzwania zwane doktryną „engagement and enlargement”(z ang. zaangażowanie

i rozszerzenie). USA zaangażowały się w konflikty bałkańskie doprowadzając do zawarcia

porozumienia pokojowego w sporze Bośni i Hercegowiny.

Następny etap amerykańskiego zaangażowania to wojna przeciwko dyktaturze

Slobodana Miloszevicza, w obronie praw człowieka, również przeprowadzona głównie przy

wykorzystaniu potencjału wojennego USA. Wojna w Kosowie uświadomiła Europejczykom

ich niemoc strategiczną. W składzie wojsk interwencyjnych w Kosowie Europejczycy

stanowili tylko połowę żołnierzy.

W Unii Europejskiej eufemistycznie (z gr. eufemizm - dobrze mówić) mówi się i pisze

o luce technologicznej w dziedzinie zdolności obronnych między Europą a Ameryką

Północną. Tymczasem to już nie jest luka, ale przepaść strategiczna między europejskimi

członkami NATO a Stanami Zjednoczonymi. Zarówno Amerykanie, jak też europejscy

członkowie NATO podjęli działania zmierzające do adaptacji Sojuszu do nowych zadań.

Podczas jubileuszowego szczytu w Waszyngtonie w kwietniu 1999 r. przyjęto program

nazwany Inicjatywą Zdolności Obronnych (DCI - Defence Capacity Initiative). Działania

podejmowane w ramach tego programu miały przygotować siły zbrojne Sojuszu do

zróżnicowanych operacji. Dotyczą one między innymi: katastrof, operacji humanitarnych oraz

operacji wymuszania pokoju. Poza tym Europejczycy zamierzają poprawić możliwości

obronne w przypadku walki o dużym natężeniu. DCI ma na celu podniesienie poziomu

interoperacyjności, możliwości dyslokacji, samowystarczalności logistycznej, możliwości

przetrwania w przypadku użyciu broni masowej zagłady oraz funkcjonowania tzw. 3C, czyli

dowodzenia, łączności i kontroli.

Niemal równocześnie Europejczycy z UE głosili chęć realizacji Europejskiego Celu

Operacyjnego, czyli zbudowania „europejskiej armii” powołanej do prowadzenia działań anty

kryzysowych. Amerykanie sceptycznie podchodzili do możliwości zaangażowania

europejskich sił antykryzysowych, obawiając się, że będzie to kolejne, pozorne działanie

o charakterze wyłącznie instytucjonalnym, nie mające pokrycia w środkach materialnych.

Proponowali zatem sprawdzone procedury NATO.

22

Między Unią Europejską a USA występują liczne rozbieżności. Dotyczą one

zagadnień fundamentalnych. Europejczycy mają do Amerykanów pretensje o wiele spraw:

stosunek do prawa międzynarodowego;

przestrzeganie praw człowieka poza granicami USA;

politykę wobec środowiska naturalnego.

Szczególnie ostro zarysowały się różnice zdań sojuszników w sprawie amerykańskiej

interwencji zbrojnej w Iraku w marcu 2003 r. Z czasem okazało się, że spór nie dotyczył

spraw fundamentalnych, czyli wartości zadań i funkcji NATO jako sojuszu obronnego.

Wybór między Ameryką a Europą był trudny i ryzykowny, ale konieczny, pomimo

konsekwencji, jakie za sobą mógł pociągnąć. Motywem, a zarazem rezultatem tego wyboru

miało być wzmocnienie autorytetu i pozycji międzynarodowej USA.

2.1. Polska w NATO

Przyczyn, dla których Polska, po rewolucyjnych zmianach lat osiemdziesiątych weszła

na drogę prowadzącą do NATO, było niewątpliwie wiele25. Za najbardziej ważny argument

wejścia naszego kraju na tę drogę należy jednak uznać dążenie do zapewnienia swemu

krajowi stabilizacji i bezpieczeństwa, których od ponad trzech wieków nie miał, co

pozwoliłoby mu także rozwijać się w otoczeniu kulturowo bliskim.

Droga ta nie była wcale łatwa. Dla osiągnięcia celu trzeba było walczyć nie tylko

z przeciwnikami wewnętrznymi, lecz również, a może nawet przede wszystkim

z zewnętrznymi. Wśród tych ostatnich na pierwszy plan wysunęła się niewątpliwie Rosja,

która każde rozwiązanie, które jej byłych sojuszników wiązało z Zachodem, uznawała

za naruszenie istniejącej równowagi i tym samym zwiększające zagrożenie kraju. Dlatego dla

utrzymania swej mocarstwowej pozycji czyniła różne zabiegi, aby kraje Europy Środkowej

i Wschodniej nie weszły do NATO. Istota problemu tkwiła bowiem w tym, aby

przeciwdziałać zmianie potencjałów w zakresie bezpieczeństwa między Rosją a Stanami

Zjednoczonymi oraz Rosją i NATO.

Niestrudzonymi orędownikami rozszerzenia NATO okazali się m.in. Madaleine

Albright i Javier Solana. Wahadłowa dyplomacja obu tych wysokich przedstawicieli USA

i NATO oraz rozmowy z Rosjanami przypominały powiedzenie „dwa kroki w przód i jeden

w tył”.26

25 J. Kaczmarek, A. Skowroński, NATO EUROPA POLSKA, atla 2, Wrocław 1998, s.134

26 R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004, s.111

23

Dużą rolę w tym zakresie należy przypisać Polonii amerykańskiej, a wśród niej

Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu. Aby trafić do większości 10 mln „amerykańskich”

Polaków wpadł na pomysł, aby jego artykuły pojawiały się w 180 najważniejszych

dziennikach od Atlantyku aż po Pacyfik.

Niewątpliwe zasługi mają również inni nasi rodacy, w tym dwaj prezydenci - Lech

Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski oraz ówcześni premierzy, ministrowie i ambasadorzy.

Po złożeniu w Waszyngtonie, 12 marca 1999 r., na ręce rządu Stanów Zjednoczonych

Aktu ratyfikacji w sprawie przystąpienia Polski do Traktatu Północnoatlantyckiego, kraj nasz

stał się oficjalnie dziewiętnastym członkiem NATO.

Rys.6. Etapy rozszerzania NATO w Europie

Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Pax_Europaea

Rangę tego wydarzenia określają cele, które w wyniku tego aktu zostały spełnione,

a przede wszystkim:

zagwarantowanie krajowi i jego obywatelom bezpieczeństwa przez udział

w północnoatlantyckim systemie obronnym;

zapewnienie trwałego wejścia Polski do zachodniego obszaru cywilizacyjnego oraz

potwierdzenie w stosunku do społeczności międzynarodowej przywiązania Polski do

zasad demokracji, wolności jednostki, praworządności i gospodarki wolnorynkowej.

24

Niemiecka „Süddeutsche Zeitung” napisała wówczas: „NATO to klub bogatych

i osiągających sukcesy państw, nic więc dziwnego, że nowi posttotalitarni członkowie dzięki

członkostwu w Sojuszu obiecują sobie stabilność i demokrację, podobnie jak wcześniej

Niemcy, Włochy, Hiszpania i Portugalia”27. NATO jest obecnie jedyną organizacją, która

otworzyła przed nami drzwi. Sojusz oznacza dla nowych członków polityczne i militarne

zabezpieczenie. Polska może wyzwolić się z koszmaru ostatnich stuleci, kiedy to Prusy, Rosja

i Habsburgowie dzielili między siebie jej terytorium. Teraz stoi za nią najpotężniejsza na

świecie organizacja.

Pierwszym, prawnie obowiązującym dokumentem, który zmienił politykę bezpieczeństwa

Polski o 180 stopni i w rezultacie doprowadził do naszego członkostwa w NATO, była

opracowana przez Komitet Obrony Kraju i podpisana w 2 listopada 1992 r. przez prezydenta

RP Lecha Wałęsę: „Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej”.

Polacy już wówczas uznali, że niezrealizowanie zawartych w tym dokumencie koncepcji

może spowodować, iż Europa stanie się kontynentem rozdartym i rozdrobnionym,

niejednolitym w działaniu, niezdolnym do rozwiązywania stojących przed nim problemów,

ogniskiem stałych niepokojów - kontynentem bez przyszłości. Ponadto uważali, że państwa

Europy Środkowej i Wschodniej powinny dążyć do:

szybkiej integracji politycznej i gospodarczej w ramach Wspólnoty Europejskiej;

zintegrowania dialogu i wszechstronnej współpracy wszystkich państw zmierzających

do stopniowego włączenia poszczególnych krajów do euroatlantyckiego systemu

bezpieczeństwa;

rozbudowania międzynarodowych organów kontrolnych i decyzyjnych, w tym m.in.

OBWE;

dalszego ograniczania i redukcji zbrojeń.

Członkostwo Polski w NATO stało się jednym z najważniejszych priorytetów. Często

mówiło się o potrzebie kompatybilności sprzętu wojskowego i uzbrojeniu polskich sił

zbrojnych do poziomu sił zbrojnych NATO.

„Przed uzyskaniem kompatybilności w siłach zbrojnych udało się nam uzyskać

„kompatybilność” polskiej myśli politycznej z myśleniem państw NATO o kwestiach

bezpieczeństwa europejskiego. Sprzyjała temu daleko idąca zgodność Polaków w kwestii

członkostwa w NATO. Za główne zadania, po naszym wejściu do NATO, uznano:

odpowiednie „ustawienie się” w ramach samego Sojuszu;

27 R. Jakubczak, J. Flis, Bezpieczeństwo Narodowe Polski w XXI wieku, Bellona 2008, s. 128.

25

ustosunkowanie się do planów jego poszerzenia o nowych członków i wspólnych akcji

poza jego obszarem, na przykład na terenie Jugosławii;

ułożenie stosunków ze wschodnimi sąsiadami, a zwłaszcza Rosją;

dalszy wszechstronny rozwój kraju zmierzający do osiągnięcia standardów Europy

Zachodniej;

aktywny udział w zapewnieniu stabilności i pokoju na naszym kontynencie.” 28

Za szczególnie ważne zadanie uznano utrzymanie dobrych stosunków z państwami

NATO oraz naszymi siedmioma sąsiadami, z którymi zawarliśmy układy noszące w sobie

zbliżone w treści postanowienie o dobrym sąsiedztwie i współpracy. Zobowiązano się

wzajemnie do niezgłaszania roszczeń terytorialnych, potwierdzono wcześniej przyjęte

zobowiązania OBWE do niestosowania siły, a także groźby jej użycia oraz wyrażono wolę

rozwoju pokojowej współpracy na zasadach równorzędności.

Polska jako członek NATO będzie nadal istotnie zainteresowana sprawą stosunków ze

swymi północnymi i wschodnimi sąsiadami. Istotne znaczenie ma tu region Bałtyku. Trzy

kraje: Niemcy, Dania i Polska utworzyły nawet wspólny korpus, którego dowództwo znajduje

się w Szczecinie.

Od lat łączą nas przyjazne stosunki z Czechami i Słowacją oraz z Węgrami. Tworzymy

tzw. Grupę Wyszehradzką, która ma duże osiągnięcia w cementowaniu naszych stosunków.

Spowodowała nawet utworzenie wspólnej jednostki wojskowej, co powoduje dążenie do

dalszego umacniania i utrwalania tych stosunków.

Za szczególnie ważne uznano stosunki z Ukrainą, jako ewentualnym członkiem NATO.

Wkrótce po powołaniu Rady NATO - Rosja, został podpisany układ o stałych konsultacjach

Sojuszu z Ukrainą, który doprowadził do powołania Rady NATO - Ukraina.

Z zasygnalizowanych problemów politycznych wynika, że główną rolą Polski jako

„przyczółka” NATO było i jest oddziaływanie naszym przykładem na wschód. Czym więcej

będziemy mieli sukcesów na drodze do nowoczesnej demokracji i gospodarki, tym bardziej

będziemy oddziaływali na otoczenie.

Istotne znaczenie ma dla nas również dalszy wszechstronny rozwój kraju oraz działalność

zmierzająca do osiągnięcia pełnej interoperacyjności i kompatybilności w zakresie

bezpieczeństwa, szczególnie w obszarze sił zbrojnych, z pozostałymi członkami Sojuszu.

28 R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004, s.118.

26

W Polsce już od 1994 r., czyli od przystąpienia do Partnerstwa dla Pokoju są prowadzone

prace dla osiągnięcia interoperacyjności naszych sił zbrojnych. Osiągnęliśmy niewątpliwie

duże sukcesy na tym polu. Ich potwierdzeniem mogą być liczne przykłady, m.in.:

objęcie przez gen. M. Bieńka dowództwa Brygady Nordyckiej, działającej w ramach

SFOR29 (Bośnia i Hercegowina), w składzie 1 Dywizji Pancernej USA, gdzie po raz

pierwszy polski generał objął dowództwo nad jednostką biorącą udział w operacji

NATO;

funkcjonowanie szczecińskiej 12 Dywizji Zmechanizowanej w składzie polsko-

niemiecko-duńskiego korpusu armijnego;

udział w siłach stabilizacyjnych NATO w Afganistanie;

kierowanie przez polskiego dowódcę międzynarodową dywizją w Iraku.

Wyzwaniem stojącym przed polską gospodarką jest również konieczność technicznej

modernizacji naszej armii. „Zakłada się, że w najbliższych 10-12 latach wojsko powinno

w wielu dziedzinach osiągnąć europejski standard. Obecnie około 15% techniki bojowej

Wojska Polskiego spełnia uznawane normy. W 2012 r. planowany jest poziom 20%.

Przypuszcza, że realizacja kolejnego programu pozwoliłaby około 2020 r. zbliżyć się do

granicy 30%”30.

Nie należy jednak zapominać, że żyjemy w okresie niebywałego postępu we wszystkich

dziedzinach, a więc również w obszarze bezpieczeństwa. Polska, chcąc być liczącym się

członkiem NATO, powinna w miarę swych możliwości nadążać za tym postępem. Niezbędny

jest więc rozwój wszystkich dziedzin naszego życia, a przede wszystkim nauki, techniki

i technologii.

Z przedstawionych danych wynika, że Polska jako członek NATO przyjęła podstawę

aktywnego udziałowca, a nie konsumenta. Zespół znawców amerykańsko-niemiecko-polskich

w RNAD-IABG-MON uważa, że Polska ma w tym zakresie następujące możliwości:

traktować członkostwo w NATO jako tarczę obronną i zabezpieczenie przestrzeni

życiowej dla politycznego i ekonomicznego rozwoju;

widzieć swój wkład w bezpieczeństwo Europy przede wszystkim jako udział

w przedsięwzięciach na rzecz utrzymania pokoju;

29 SFOR, (ang. NATO's Stabilisation Force – Siły Stabilizacyjne NATO) – wojskowa grupa międzynarodowa rozlokowana w Bośni i Hercegowinie, której przewodziło NATO. Zasadniczym celem SFORu było utrzymanie porozumienia z Dayton.30 Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2007-2012 i 2009-2018

27

dążyć do uzyskania roli głównego stabilizatora w obszarze Bałtyku oraz w szerszym

kontekście - Europy Środkowo-Wschodniej, w kontekście członkostwa w NATO;

starać się, jako kraj położony na wschodnich obrzeżach NATO, zostać „budowniczym

mostów” między NATO i Europą Wschodnią;

traktować Sojusz jako ramy dla budowania specjalnych stosunków z głównymi

sojusznikami, na przykład w ramach „trójkąta weimarskiego”;

traktować członkostwo w NATO jako sposób na osiągnięcie akceptacji w zachodniej

rodzinie narodów;

starać się wykreować dla siebie znaczącą rolę w NATO, jako cel sam w sobie, lub

starać się rozszerzyć swoje wpływy w innych obszarach.31

2.2. Polska w UE

Wspólnota Europejska odgrywała istotną rolę w handlu z Polską jeszcze przed

transformacją ustrojową w roku 1989. Co więcej, w latach osiemdziesiątych ponad 20%

polskiego importu i eksportu było kierowane do Wspólnoty Europejskiej, choć nie istniały

wówczas żadne formalne podstawy wzajemnych stosunków handlowych.

Ten swoisty stan bezumowny w handlu wynikał przede wszystkim z sytuacji

politycznej w Europie podzielonej żelazną kurtyną. Dopiero trzy miesiące po podpisaniu 25

czerwca 1988 r. politycznej deklaracji między Europejską Wspólnotą Gospodarczą (EWG) a

Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), normalizacji uległy wzajemne relacje

między tymi ugrupowaniami. Rok później powołano Misję RP przy Wspólnocie Europejskiej

w Brukseli.

We wrześniu 1989 r. została natomiast podpisana umowa w sprawie handlu oraz

współpracy handlowej i gospodarczej, która zakończyła długi okres bezumownych stosunków

handlowych i stworzyła formalnoprawne ramy dalszej współpracy między Polską

a Wspólnotą Europejską.

W związku z tym, iż umowa z 1989 r. nie miała charakteru preferencyjnego, Polska

zaczęła zabiegać o porozumienie ze Wspólnotą, które zapewniłoby jej lepszy status

w stosunkach z tym ugrupowaniem. W grudniu 1991 r. - po roku negocjacji - został

podpisany Układ Europejski ustanawiający stowarzyszenie między Polską a Wspólnotą

Europejską i jej krajami członkowskimi. Układ wszedł w życie 1 lutego 1994r. Wcześniej, bo

już 1 marca 1992 r., zaczęła obowiązywać część handlowa układu w formie tzw. Umowy

31 B. Balcerowicz, Sojusz a obrona narodowa, Bellona, Warszawa 1999, s. 167

28

Przejściowej. Była to najbardziej kompleksowa umowa podpisana przez Polskę w okresie

powojennym, zarówno pod względem uregulowań spraw, jak i stopnia zobowiązań, jakie

Polska przyjęła (na zasadzie wzajemności) w stosunkach ze Wspólnotą Europejską.

Rys.7. Państwa Unii Europejskiej

Źródło: http://wiking.edu.pl/article.php?id=258

Podstawowe cele układu to m.in.:

ustanowienie zakresu dialogu politycznego umożliwiającego rozwój bliskich

stosunków politycznych między stronami;

popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych między stronami

w celu sprzyjania dynamicznemu rozwojowi gospodarczemu i dobrobytowi w Polsce;

stworzenie podstaw do finansowej i technicznej pomocy Wspólnoty Europejskiej dla

Polski;

ustanowienie właściwych ram stopniowej integracji Polski ze Wspólnotą.32

32 R. Jakubczak, J. Flis, Bezpieczeństwo Narodowe Polski w XXI wieku, Bellona 2008, s.130

29

Zakres uregulowań w Układzie Europejskim, poza dialogiem politycznym, był

stosunkowo szeroki. Oprócz problematyki handlowej (obejmującej m.in. utworzenie strefy

wolnego handlu artykułami przemysłowymi), stanowiącej najbardziej rozbudowaną część,

układ zawierał postanowienia dotyczące przepływu usług pracowników, kapitału oraz

zakładania przedsiębiorstw. Regulował on ponadto problematykę zbliżenia reguł konkurencji

oraz harmonizowania polskich przepisów prawnych z legislacją wspólnotową.

Poza współpracą gospodarczą i finansową strony układu zgodziły się na włączenie do

niego kwestii współpracy w dziedzinie kultury. Ten punkt miał i nadal ma istotne znaczenie

dla zbliżenia Polski z narodami Unii.

Unia Europejska zobowiązała się do udzielenia Polsce pomocy finansowej na

przyspieszenie reform systemowych i przezwyciężenie niekorzystnych skutków społecznych

restrukturyzacji gospodarki. Na to wsparcie złożyła się pomoc bezzwrotna w ramach

Programu PHARE33, kredyty Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz pomoc doraźna.

W latach 1990-1994 Polska otrzymała z Programu PHARE 1011 mln ecu34, na kolejne pięć

lat, do roku 1999 włącznie, przewidziano 1015 mln ecu. Warto podkreślić, że w coraz

większym stopniu pomoc bezzwrotna była kierowana na przygotowanie Polski do

członkostwa w Unii Europejskiej.

Polska 8 kwietnia 1994 r. złożyła oficjalny wniosek o członkostwo w UE, a w 1996 r.

dostarczyła komisji niezbędne dane do oceny Polski jako kandydata do Unii. Natomiast

w 1997 r. przedstawiła Narodową Strategię Integracji.

Rozpoczęcie rokowań nastąpiło w marcu 1998 r. W pierwszym etapie rozpoczęto

przegląd polskiego prawa i ustalono obszary, które wymagały dopracowania, by mogły być

uznane za zgodne z przepisami obowiązującymi w Unii. Po nim nastąpił przegląd następnych

dziedzin naszej państwowości. Zakończenie tego procesu nastąpiło 1 maja 2004 r., kiedy to

Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej.

W debatach i sporach towarzyskich - jak pisze Irena Popiuk-Rysińska- „często

pojawia się zatroskanie o suwerenność państw członkowskich UE Jest to zrozumiałe,

ponieważ suwerenność należy do istotnych cech państw, a także do podstawowych wartości

społecznych i politycznych...”. W przypadku Europy Zachodniej należy uwzględnić jeszcze

33 Program PHARE (ang. Poland and Hungary: Action for the Restructuring of the Economy) powstał w roku 1989 w celu udzielania materialnej pomocy państwom kandydującym do Wspólnot Europejskich. Zaniechany w 2007 na rzecz nowego programu Instrument Pomocy Przedakcesyjnej.34 ECU (ang. European Currency Unit) – jednostka rozliczeniowa w Europejskim Systemie Monetarnym używana w latach 1979–1998; pełniła ponadto funkcję składnika rezerw walutowych w krajach Unii Europejskiej. 1 stycznia 1999 zastąpiona przez euro w relacji 1 ECU = 1 EUR. Nigdy nie była pieniądzem i nie przyjmowała postaci materialnej. Była konstrukcją prawno-finansową, umożliwiającą rozliczanie się w handlu międzynarodowym.

30

dodatkowy element. Otóż procesy integracyjne wraz z całą ich ponadnarodową nadbudową

burzą wiele tradycyjnych i utrwalonych wyobrażeń na temat suwerenności państw. Nie są

więc odosobnione poglądy, że integracja prowadzi do „ ograniczenia suwerenności”. 35.

Tezę o suwerenności państw - pisze dalej autorka „Unii Europejskiej” – „ nietrudno

udowodnić, gdy weźmie się pod uwagę funkcjonowanie Unii w dziedzinach politycznych.

W tych sprawach Unia nie dysponuje samodzielnymi uprawnieniami. Państwa nie przekazały

dotąd jej organom żadnych uprawnień władczych. W tym wypadku organy Unii są przede

wszystkim użytecznym forum współpracy międzynarodowej, np. wymiany informacji,

konsultacji, wypracowania kompromisów, przyjmowania wspólnego stanowiska i jego

prezentacji na zewnątrz. Żaden organ nie podejmie decyzji wiążącej prawnie poszczególne

państwa. Ponadto, co jest bardzo ważne, każde państwo dysponuje prawem weta.

Jednomyślność jest najlepszą ochroną jego samodzielności.”36

Przekazanie niektórych uprawnień organom Unii nie oznacza, że państwa całkowicie

utraciły nad nimi kontrolę. Procesy decyzyjne w Unii nie przebiegają bowiem ponad i poza

państwami. Uczestniczą w nich aktywnie przedstawiciele wszystkich państw członkowskich.

Odbywają się dyskusje, przetargi, zawierane są kompromisy. Państwa zabiegają o swoje

interesy i dbają o nie.

Należy jednak podkreślić, że poszczególne państwa przystępując do Unii Europejskiej

kierują się wieloma motywami, przede wszystkim jednak gospodarczymi, osiągając dzięki

integracji większe korzyści. Choć różne środowiska wielokrotnie torpedowały wejście ich

państwa do Unii, żadne z państw członkowskich, jak dotąd, nie wystąpiło z niej. Pozwala to

sądzić, że członkostwo przynosi wymierne korzyści, przede wszystkim gospodarcze.

Należy dodać, że integracja została pomyślana nie tylko dla korzyści politycznych,

ekonomicznych oraz zwiększenia stanu bezpieczeństwa37, lecz również dla polepszenia

warunków pracy i życia, a także kształtowania wspólnoty obywateli oraz pozytywnych więzi

między obywatelami a instytucjami. Służy temu wiele powołanych instytucji.

Katalog praw obywateli Unii obejmuje m.in.:

prawo swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium każdego państwa

członkowskiego;

35 I. Popiuk-Rysińska, Unia Europejska, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.36 Ibidem.37 Korzyści płynące dla państw członkowskich w obszarze bezpieczeństwa przedstawiono w pracy pt. NATO-Europa-Polska 2000, Wyd. Atla-2, Wrocław 2000,

31

prawa wyborcze (czynne i bierne) do organów lokalnych oraz Parlamentu

Europejskiego w miejscu zamieszkania na obszarze każdego państwa

członkowskiego;

prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej każdego państwa

członkowskiego;

prawo wnoszenia petycji do Parlamentu Europejskiego oraz Rzecznika Praw

Obywatelskich.

Z przedstawionych poglądów wynika, że udział Polski w integracji europejskiej ma jak

każde rozwiązanie, dodatnie i ujemne strony. Patrząc na ten problem z punktu widzenia

naszych organów władzy, należy jednak stwierdzić, że wszystkie z istniejących i liczących się

polskich ugrupowań (partii) doszły do wniosku, iż za strategiczny cel należy uznać starania

o wejście Polski do Unii Europejskiej.

Z kolei dr Janusz Kaczuba, dyrektor KIG Europaconsulting w wywiadzie z 17 stycznia

2000 r. stwierdził: „Dla Polski udział w Unii Europejskiej jest niepowtarzalną szansą

utrwalenia i przyspieszenia awansu ekonomicznego, cywilizacyjnego i społecznego oraz

dążenia najpierw do grupy średnio, a potem wysoko rozwiniętych krajów. W pojedynkę, poza

strukturami Unii, osiągniemy niewiele, ponosząc bez porównania większe koszty”.

Proszę zwrócić uwagę - stwierdza dalej J. Kaczuba – „daty się zmieniają, lecz nawet

najwięksi sceptycy z Komisji Europejskiej nie stawiają pod znakiem zapytania naszego

udziału w strukturach unijnych. Nie tylko Unia potrzebna jest nam. Również my jesteśmy jej

potrzebni. Przede wszystkim potrzebni jesteśmy jej ze względów szeroko rozumianego

bezpieczeństwa: politycznego, ekologicznego, warunków konkurowania itp.” 38

Integracja z Unią Europejską powinna zagwarantować po raz pierwszy w naszych

nowożytnych dziejach wyrwanie się Polski z kontynentalnych, a nawet światowych peryferii

rozwojowych. Dlatego jest to kluczowy problem służący zagwarantowaniu podstawowych

interesów Polski.

Odrzucenie członkostwa w Unii oznaczałoby degradację Polski do roli państwa

drugorzędnego i peryferyjnego. Polska poza Unią byłaby bowiem jakąś kolejną wersją

Białorusi Aleksandra Łukaszenki lub Słowacji za czasów Władimira Mecziara.

Między innymi z tych powodów, a także biorąc pod uwagę przyszłość chrześcijańskiej

Europy, Kościół, będąc instytucją najbardziej zakorzenioną w polskiej tradycji

38 J. Kaczuba, Daleko do Unii Europejskiej, wywiad z K. Kraussem, „Trybuna” z 17 stycznia 2000 r.

32

i rzeczywistości, zdecydowanie opowiedział się za integracją naszego kraju z Unią

Europejską.

Członkostwo w Unii Europejskiej wymaga szerokich dostosowań, zwłaszcza w sferze

gospodarczej i społecznej. Komitet Integracji Europejskiej, widząc potrzebę sprostania

wymogom procesu dostosowawczego, 10 grudnia 1997 r. podjął decyzję opracowania

Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej (NPPC).

Dokument został przygotowany przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej we współpracy

z ministerstwami i urzędami centralnymi i przyjęty do realizacji 20 kwietnia 1998 r.

Należy jednak pamiętać, że osiągnięte przez Polskę wyniki na drodze do członkostwa

w Unii nie są jedynie rezultatem trwających ponad pięć lat negocjacji. Jest to efekt trwającego

przeszło 12 lat niezwykle złożonego procesu integracji. Osiągniecie tych rezultatów nie

byłoby możliwe bez proeuropejskiego nastawienia społeczeństwa oraz determinacji kolejnych

polskich rządów.

Szefowie państw i rządów 15 krajów Unii Europejskiej i 10 przyszłych państw

członkowskich Unii uchwalili w piątek 13 grudnia 2002 r. deklarację, w której stwierdza się

między innymi: „Ten dzień jest wielką chwałą dla Europy. Zakończyliśmy dzisiaj negocjacje

akcesyjne między Unią Europejska a Cyprem, Czechami, Estonią, Litwą, Łotwą, Maltą,

Polską, Słowacją, Słowenią i Węgrami. 75 milionów ludzi zostanie powitanych jako nowi

obywatele Unii Europejskiej. My, obecne i wstępujące państwa członkowskie, deklarujemy

pełne poparcie dla ciągłego i nieodwracalnego procesu poszerzenia”.39

W rezultacie przeprowadzonych rozmów Polska-jak oszacowała Komisja Europejska -

dostanie „na czysto” z unijnego budżetu prawie 7 mld euro w pierwszych trzech latach

członkostwa 16 mld euro.

Leszek Balcerowicz, prezes NBP, powiedział „Wprost”, że akces do Unii oznacza dla

Polski stworzenie trzech sprężyn rozwoju. Będą one działać już w najbliższych miesiącach.

Pierwsza sprężyna - to włączenie kraju w obszar silniejszej konkurencji, co wymusi na

monopolistach obniżenie cen na naszym rynku. Druga sprężyna - to większa wiarygodność

Polski, co oznacza napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych.” Ten proces zaczął się

już kilka miesięcy przed Szczytem w Kopenhadze. Na przykład japońscy inwestorzy,

przewidując przyjęcie Polski do Unii, zaczęli nas traktować tak, jakbyśmy tam już byli.

„Trzecia sprężyna rozwoju - to dodatkowe fundusze na modernizację państwa.”40

39 J. Kaczmarek, A. Skowroński, NATO EUROPA POLSKA, atla 2, Wrocław 1998, s.8940 „Wprost”, Kopenhaskie rozwiązanie, nr 51/52/2002, s. 18

33

Przyjęcie Polski do Unii stanowi zachętę dla firm ze strefy Pacyfiku, ale także

z Europy Zachodniej do przenoszenia produkcji do naszego kraju.

Polska od 1994 r. rozpoczęła również dostosowywanie się do wymogów

obowiązujących w Unii w zakresie bezpieczeństwa. Nowy wymiar debaty w tym zakresie

oznaczał także postawienie pytania, jaką rolę chcemy pełnić w Unii i jak chcemy przyczyniać

się do stabilizacji tego regionu? Jak zamierzamy uczestniczyć w podziale obowiązków

w zakresie polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obronności obu organizacji - NATO i UE?

Polska uczestniczy we wszystkich przedsięwzięciach polityczno-militarnych jako

członek stowarzyszony UZE -jak to na przykład miało miejsce w konflikcie jugosłowiańskim

bądź jako członek NATO - na przykład w Afganistanie.

Równocześnie są rozwijane wszystkie dziedziny zmierzające do zapewnienia

interoperacyjności i kompatybilności Polski, nie tylko pod względem militarnym, lecz

również politycznym, organizacyjnym, teoretycznym i ekonomicznym.

W realizacji poszczególnych problemów pojawia się wiele poglądów

kontrowersyjnych, co zmusza do przyjmowania rozwiązań kompromisowych. Na przykład

mimo rozbieżności, które pojawiły się wokół sytuacji w Iraku, Polska zaakceptowała swój

udział w tych działaniach u boku Stanów Zjednoczonych. Należy przy tym nadmienić, że jest

to największa akcja militarna, w której nasz kraj uczestniczył.

Można w tej kwestii mieć różne poglądy, co de facto ma miejsce, lecz Polska przez te

działania stała się jednym z widocznych partnerów NATO i UE na scenie międzynarodowej,

a ponadto - co przy okazji jednej z wizyt w Iraku stwierdził prezydent A. Kwaśniewski -

można mieć jak najlepiej wyposażoną, uzbrojoną i wyszkoloną armię oraz przegrywać bitwy.

Armii potrzebne są bowiem także praktyczne doświadczenia, a tych, bez udziału w różnego

rodzaju misjach, a więc takich w których bierzemy udział, nigdy byśmy nie posiedli. Chodzi

więc o zdobycie - uwzględniając współczesne zagrożenia - niezbędnych doświadczeń

praktycznych.

Polskie dylematy i interesy w ewoluującym NATO należy rozpatrywać w ścisłym

wzajemnym powiązaniu. U schyłku pierwszej dekady obecnego stulecia cztery z nich były

decydujące dla polskiej polityki:

1. Konieczność utrzymania zdolności Sojuszu do kolektywnej obrony w sytuacji stałego

wzrostu potencjału ekspedycyjnego i nabierania przez NATO cech organizacji

postmodernistycznych (…).

2. Realizacja specyficznych polskich interesów narzuca potrzebę i obowiązek

przeciwdziałania niebezpieczeństwu rozluźniania rygorów art.5 (kolektywna obrona),

34

a także art.4 (obowiązkowe i niezwłoczne konsultacje w razie zagrożenia) Traktatu

Waszyngtońskiego. Naczelnym zadaniem Polski w NATO jest utrzymanie

żywotności, niezawodności i jak największego automatyzmu działania Sojuszu

w razie potrzeby odwołania się do art.5, fundamentu sojuszniczych zobowiązań (…).

3. Problemem dla Polski jest utrzymywanie równowagi między różnymi geograficznymi

i przedmiotowymi wymiarami Sojuszu w toku ewolucji wiodącej NATO do coraz

bardziej globalnego zaangażowania. Obejmuje to dwa elementy: pierwszy to

wspomniane już zachowanie klasycznych atrybutów sojuszu obronnego, w tym

partnerstwa sojuszniczego. Drugi to zwracanie uwagi Sojuszu na tzw. Wschodni

wymiar jego polityki, w warunkach równoległego dynamicznego rozwoju Dialogu

Śródziemnomorskiego i tzw. Inicjatywy Stambulskiej nakierowanej na Zatokę Perską

czy też wspierania regionalnych form współpracy na Bałkanach i w rejonie Morza

Czarnego(…).

4. Ważny dla polskich interesów jest zakres naszego uczestnictwa w operacjach sojuszu

(…).

5. Wyzwaniem jest też równoważenie udziału Polski w NATO, w unijnej polityce

bezpieczeństwa i obrony (…).41

Dotychczasowy stan badań rozwoju integracji europejskiej wskazuje, że formułowane

idee i myśli integracyjne zostały w znacznej części wprowadzone w życie. Powstała

wspólnota międzynarodowa o dalszych możliwościach rozwoju. Jej rola w świecie będzie

wzrastać, jeśli nadal będzie umiejętnie łączyć politykę gospodarczą i społeczną

ze skutecznością w działaniach międzynarodowych. Dla tego celu niezbędne jest dalsze

rozwijanie polityki bezpieczeństwa UE i tworzenie właściwej struktury obronnej oraz

tworzenie wspólnotowej świadomości społeczeństw europejskich. W procesie tym Polska

aktywnie uczestniczy.

Niewątpliwie stosunków między NATO i UE, jak również między członkami tych

organizacji, a więc i Polską, nie można uznać za łatwe. Dlatego w wielu sprawach, zwłaszcza

dotyczących problematyki bezpieczeństwa, pojawiały się i należy sądzić, że nadal będą się

pojawiały, rozbieżności. Za główne źródło wynikających stąd sporów i napięć należałoby

uznać różny skład członkowski, rozbieżność interesów, a także odmienność dwóch

organizacji o różnych strukturach i regułach funkcjonowania. Sojusz działa według uzgodnień

41 J. M. Nowak, NATO: główne dylematy i pytania o przyszłość, [w:] [red:] A. D. Rotfeld, Dokąd zmierza świat?, Poligrafia Bracia Szymańscy, Warszawa 2008, s 287-291.

35

międzynarodowych, pod silnymi wpływami USA. Natomiast rozwój Unii jest nadal

wypadkową procesu rywalizacji między państwami i strukturami unijnymi. Wymaga wielu

uzgodnień i przyjmowania rozwiązań kompromisowych, a także zaspokajania ambicji

głównych państw. Nie mniej jednak powoli systematycznie owe bariery są pokonywane.

Z przedstawionych danych wynika również, że we współczesnym świecie istotne

znaczenie mają: rozwój i rywalizacja. Natomiast istniejące zagrożenia, zwłaszcza ze strony

radykalnego fundamentalizmu, zmuszają do intensywnego współdziałania, a w określonych

sytuacjach do prowadzenia różnych form walki, ze zbrojną włącznie. Wynika stąd, że dla

zapewnienia bezpieczeństwa nadal niezbędne są odpowiednie siły i środki zdolne do działania

nie tylko w skali państwa czy kontynentu, lecz również w obszarze międzykontynentalnym

i globalnym.

Wynika z tego, że zarówno NATO, jak i UE są nadal niezbędne. Skoro obie te

organizacje zapewniały dotychczas stabilność i pokój na kontynencie, należy sądzić, że

pokonując różnego rodzaju trudności, nadal będą spełniać swoją rolę.

Rozdział 3 Założenia strategii bezpieczeństwa narodowego

W działalności państwa kluczową rolę w tworzeniu i utrzymywaniu bezpieczeństwa

narodowego odgrywa polityka i strategia bezpieczeństwa narodowego. Szczególnie wyzwanie

dla polskiej polityki bezpieczeństwa narodowego stanowi: zapewnienie sprawnego

przywództwa w zakresie bezpieczeństwa, organizacja systemu zarządzania kryzysowego,

a także przywrócenie najwyższej rangi osłonie strategicznej oraz działaniom

nieregularnym – środkom całkowicie zlekceważonym przez II RP, z tragicznymi

konsekwencjami podczas wojny 1939 r.

3.1.Polityka bezpieczeństwa narodowego

Politykę bezpieczeństwa narodowego stanowi celowa i zorganizowana działalność

kompetentnych organów państwa, zmierzające do stałego zapewnienia bezpieczeństwa

narodowego, a także współudziału państwa w tworzeniu bezpieczeństwa międzynarodowego.

36

Rys.8. Główne cele polityki bezpieczeństwa państwa

Źródło:http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_rozwoju/SRK/Ekspertyzy_aktualizacja_SRK__1010/Documents/budowa_zintegrowanego_systemu_bezpieczenstwa_narodowego_Polski_ekspertyza_2010.pdf

Działalność organów państwa w zakresie polityki bezpieczeństwa narodowego

obejmuje ustalenie celów i zadań polityki bezpieczeństwa, określenie strategii bezpieczeństwa

narodowego oraz koordynację działania różnych organów państwa w zapewnieniu

bezpieczeństwa oraz budowaniu zewnętrznych warunków bezpieczeństwa narodowego.

Podstawa do ustalenia celów i zadań polityki bezpieczeństwa jest Konstytucja III RP

z 1997r., która w art. 5 stwierdza że ”Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości

i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i praw człowieka i obywatela oraz

bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę

środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”42. Wobec tego cele polityki

bezpieczeństwa narodowego Polski można ująć następująco:

1. Ochrona niepodległości i niezawisłości Rzeczypospolitej oraz utrzymanie

nienaruszalności granic i integralności terytorialnej państwa.

2. Ochrona demokratycznego porządku ustrojowego, bezpieczeństwa obywateli oraz

praw człowieka i podstawowych wolności wszystkich osób znajdujących się pod

jurysdykcją RP.

42 http://www.bbn.gov.pl/palm/pl/475/398/Konstytucja_Rzeczypospolitej_Polskiej.html

Cele polityki bezpieczeństwa państwa

zapewnienie pewności istnienia i przetrwania narodu (społeczeństwa) i organizacji

państwowej, ich stanu, posiadania (tożsamości) oraz niezakłóconego funkcjonowania i rozwoju

Przetrwanie - państwa jako instytucji- narodu jako grupy etnicznej- ludności (biologiczne przeżycie)

Integralność terytorialna

państwa

Niezależność polityczna

isuwerenność

Sprawne funkcjonowanie

instytucji państwa i stabilność wewnętrzna

Kompleksowy rozwój

społecznogospodarczy

37

3. Ochrona dziedzictwa narodowego, w tym substancji materialnej i duchowej

wytworzonej przez pokolenia, których spadkobiercą jest dzisiejsze społeczeństwo

Rzeczypospolitej.

4. Zapewnienie warunków cywilizacyjnego i gospodarczego rozwoju Polski, dobrobytu

jej obywateli, pomyślnych perspektyw rozwojowych, które są podstawą społecznej

stabilności i pozycji międzynarodowej państwa.

5. Ochrona środowiska naturalnego jako dobra narodowego, będącego warunkiem

zrównoważonego rozwoju i ludzkiego bezpieczeństwa.

6. Wnoszenie wkładu w umacnianie pokoju, stabilności i bezpieczeństwa

międzynarodowego.

Z kolei za najważniejsze uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego można uznać:

1. Opóźnienie w rozwoju społeczno-gospodarczym w stosunku do państw Europy

Zachodniej szacowane na 30-50 lat.

2. Opóźnienia w organizacji i funkcjonowaniu instytucji państwa po okresie państwa

totalitarnego.

3. Olbrzymi potencjał młodego pokolenia.

4. Szanse wsparcia i zwielokrotnienia wysiłku narodowego przez członkostwo w NATO

i UE.

5. Niepewność i niestabilność warunków i organizacji bezpieczeństwa w otoczeniu

Polski oraz w środowisku międzynarodowym.

6. Zagrożenie zniweczenia potencjału i szans rozwoju na skutek wewnętrznych animozji

i sporów partyjnych.

7. Odbudowanie mocarstwowych pozycji wielkich sąsiadów Polski.

8. Globalizacja zagrożeń terroryzmem, degradacja środowiska naturalnego, nielegalna

migracja oraz epidemie.

W świetle tego rodzą się wyzwania stojące przed polityką bezpieczeństwa narodowego oraz

zadania polityki bezpieczeństwa narodowego dla strategii bezpieczeństwa narodowego u

progu XXI w.

Przed polityką bezpieczeństwa narodowego stoją następujące wyzwania:

1. Unikniecie powtórzenia błędów polityki bezpieczeństwa z przeszłości, a zwłaszcza

sprzed 1939r.

38

2. Zapewnienie skutecznej ochrony i obrony interesów narodowych Polski, samodzielnie

i w ramach NATO.

3. Likwidacja skutków opóźnień cywilizacyjnych w stosunku do Europy Zachodniej oraz

umocnienie siły narodowej do poziomu odpowiadającego wymogom kluczowego dla

bezpieczeństwa Europy położenia geopolitycznego Polski.

4. Całkowite wykorzystanie szans na zapewnienie bezpiecznych warunków rozwoju

Polski oraz zwielokrotnienie siły obronnej, jaką daje członkostwo w NATO i w UE.

5. Współuczestniczenie w tworzeniu i utrzymywaniu bezpieczeństwa

międzynarodowego w celu uprzedzenia zagrożeń zewnętrznych bezpieczeństwa

narodowego i zapobiegania im.

Zadania polityki bezpieczeństwa narodowego w stosunku do strategii bezpieczeństwa

narodowego na progu XXI w. można ująć następująco:

1. Zapewnić skuteczną ochronę i obronę wartości i interesów narodowych samodzielnie

oraz w ramach obrony wspólnej NATO.

2. Osiągnąć wzrost siły narodowej odpowiadający zakładanej pozycji Polski w Europie

i świecie wzorem nowoczesnych i bogatych państw Europy Zachodniej.

3. Osiągnąć trwałą, wiarygodną i korzystną dla interesów narodowych Polski pozycję

w strukturach NATO i UE.

4. Inicjować dwustronne i międzynarodowe działania tworzące i utrzymujące

bezpieczeństwo międzynarodowe i współuczestniczyć w nich.

3.2.Strategia bezpieczeństwa narodowego

Przez strategię bezpieczeństwa narodowego można rozumieć wybór, dokonywany na

podstawie wiedzy i analizy strategicznej, środków właściwych i koniecznych, a będących

w dyspozycji państwa do osiągnięcia celów i realizacji zadań określonych przez politykę

bezpieczeństwa.

Istotą strategii jest określenie priorytetów, czyli dokonywanie trudnych wyborów.

Natomiast zadaniem strategii jest osiągnięcie celów ustalonych przez politykę, przy jak

najlepszym wykorzystaniu posiadanych środków. Przy czym w strategii nie należy obierać za

punkt wyjścia tego, co jest możliwe, ale szukać tego, co jest konieczne i starać się to

osiągnąć.

Właściwym i koniecznym środkiem dla zapewnienia trwałego bezpieczeństwa

narodowego Polski jest powszechne przygotowanie obronne narodu, rozumiane jako

39

powszechna ochrona i obrona narodowa. Taki charakter obrony narodowej określa

Konstytucja III RP i ustawa o powszechnym obowiązku obrony.

Ochrona i obrona powszechna to taka, która dla stałej ochrony i obrony w sytuacjach

zagrożeń wartości i interesów duchowych, kulturowych, politycznych, ekonomicznych

i państwowych, przygotowuje i wykorzystuje wszystkie zasoby ludzkie, duchowe, materialne

i terytorialne państwa.

Konieczność powszechności ochrony i obrony wynika z wielu strategicznych

względów:

1. Pierwszy to maksymalne wykorzystanie środków i możliwości działania dla

zapewnienia skutecznej ochrony i obrony wartości i interesów narodowych, a więc

fundamentalnej dla przetrwania i przyszłej pomyślności narodu i państwa,

decydującego o być albo nie być dla obecnego i przyszłych pokoleń.

2. Drugi to strategiczne i geograficzne położenie Polski między dwoma potęgami, które

w naturalny sposób rozszerzają swoje wpływy, wartości i władze – czego

doświadczyliśmy w historii.

3. Trzeci to współczesny charakter zagrożeń bezpieczeństwa narodowego, które nie

sprowadzają się tylko do wojen, ale atakują i wypierają wartości narodowe-

świadomość narodową i kulturę narodową, czego nie można ochronić i obronić przy

pomocy siły zbrojnej, ale postawą wszystkich Polaków. Równocześnie podmiotem

zagrożenia i obrony jest nie tylko państwo jako ogół, ale także każda osoba ludzka,

jej mienie, środowisko naturalne i społeczne. Stąd tez powszechna samoobrona

obywateli wspierana przez rządowe i pozarządowe formy organizacji formy

organizacji bezpieczeństwa – jest istotą nowoczesnej, powszechnej obrony narodowej

demokratycznej i suwerennej Polski.

4. Czwarty wzgląd to moralny, prawny i obywatelski obowiązek, ale i prawo wszystkich

Polaków do współtworzenia najważniejszego wspólnego dobra jakim jest trwałość

i pomyślność Ojczyzny.43

Powszechna obrona narodowa nie oznacza izolacji Polski i zamknięcia się na wszelkie

wpływy otoczenia w dobie tak dynamicznych zmian we wszystkich dziedzinach życia.

Chodzi o mądrość czerpania i wykorzystania wartości ogólnoludzkich tworzonych

w otoczeniu kraju, a zarazem ochronę i obronę przed destrukcyjnymi „zdobyczami postępu”.

43 R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004, s.17;

40

Tym co w rzeczywistości decyduje o pozycji każdego państwa w środowisku

międzynarodowym, w tym szczególnie o jego bezpieczeństwie, pozycji w rozwiązywaniu

problemów dwustronnych i regionalnych, międzynarodowym wizerunku i o zachowaniu się

do niego innych państw- jest jego siła narodowa.

Głównym wyzwaniem wzmacniania siły narodowej Polski na progu XXI w. jest

odrobienie olbrzymiego zapóźnienia gospodarczego oraz dostosowanie organizacji

i sprawności rządzenia do standardów demokracji zachodnich. Sprostanie tym wyzwaniom

ma decydujące znaczenie dla przyszłości Polski, bowiem jak stwierdza prof. R. Kuźniar –

„bezpieczeństwo narodowo-państwowe w naszym kręgu cywilizacyjnym zależy przede

wszystkim od najszerzej pojętego rozwoju gospodarczego”44.

Podstawą racjonalnego wychodzenia z zapóźnień społeczno-gospodarczych jest

sformułowanie wizji docelowej Polski obejmującej kompleksowe ujęcie koniecznych do

realizacji zamierzeń strategicznych.

Docelową wizję Polski sformułowana przez wybitnych naukowców polskich

pracujących od lat na Zachodzie i mających możliwości porównania opóźnień Polski

z rozwojem cywilizacyjno-gospodarczym Zachodu, można ocenić jako najbardziej

wiarygodną. Prof. Andrzej Targowski, jeden z twórców polskiej informatyki, a obecnie

profesor informatyki Western Michigan University, w „Syntezie wizji Polski” docelową wizje

Polski sformułował w dziesięciu punktach:

1. System wartości moralnych i cnót obywatelskich, będący rezultatem na przykład

chrześcijańskiego wychowania.

2. Demokracja liberalna gwarantująca prawa obywatelskie i ludzie.

3. Pokojowa i suwerenna polityka wobec sąsiadów, wsparta zdolnością do skutecznej

obrony niepodległości.

4. Prawo równe dla wszystkich i szanowane przez wszystkich, zabezpieczenie własności

prywatnej i ochrony środowiska.

5. Dobrze wykształcone społeczeństwo.

6. Gospodarka rynkowa otwarta na świat.

7. Praworządna administracja publiczna: centralna i samorządowa.

8. Równowaga finansów państwowych.

9. Nowoczesny system funkcjonowania obywateli i organizacji, otwartość na świat,

pragnienie współżycia z przodującymi państwami i zdolność przystosowania losu

Polski do losu przodujących państw w świecie.

44 R. Kuźniar, Polska Polityka Bezpieczeństwa 1989-2000, Warszawa 2001, s.31;

41

10. Zamożność obywateli i państwa jako naturalny rezultat stosowania losu Polski do losu

przodujących państw na świecie.45

Według prof. Targowskiego, gdyby wszystkie te zamierzenia udało się zrealizować,

można liczyć że w najbliższym czasie Polska stanie się państwem nowoczesnym,

wchodzącym do klubu 30 najnowocześniejszych i najbardziej zamożnych krajów świata,

a w roku 2040 awansuje do klubu 20.

Warunkiem osiągnięcia tak ambitnej wizji docelowej Polski jest dokonanie transformacji

wewnętrznej oraz uwzględnienie w polskiej polityce transformacji zewnętrznej.

Równocześnie konieczna jest motywacja i mobilizacja społeczeństwa do nadzwyczajnego,

narodowego wysiłku po to aby odrobić ogromny dystans dzielący nas od krajów wyżej

rozwiniętych, lecz także po to, aby nie wypaść z obecnej- niezaspokajającej naszych

aspiracji - kategorii państw, pogarszających jeszcze swoją sytuację.

Uczestnictwo w Sojuszu Północnoatlantyckim zasadniczo wzmacnia narodowe

zdolności obronne, a zarazem włącza Polskę w proces tworzenia i utrzymywania

bezpieczeństwa w strefie euroatlantyckiej oraz poza nią. Jednakże samo uczestnictwo

w Sojuszu, bez wielkiego narodowego wysiłku modernizacji i zwiększania polskiego

potencjału obronnego, może okazać się złudne, zwłaszcza wobec możliwych zmian w samym

NATO i w środowisku międzynarodowym. Wykorzystanie szansy jaką jest uczestnictwo

w NATO polega na wykorzystaniu dostępu do najnowszych technologii wojskowych dla

modernizacji i zwiększenia zdolności bojowych sił zbrojnych, a także na tworzeniu trwałych

powiązań obronnych z innymi państwami Sojuszu. Szczególną role dla bezpieczeństwa Polski

odgrywa partnerska współpraca ze Stanami Zjednoczonymi, czego przykładem było wsparcie

USA w Iraku czy Afganistanie.

Podstawa zapewnienia wiarygodności wzmocnienia przez inne państwa NATO obrony

Polski w sytuacji zagrożeń, a także polskiego uczestnictwa w operacjach wojskowych NATO

poza terytorium, jest osiągnięcie zdolności do wspólnego działania przez wojska operacyjne

i przygotowanie infrastruktury oraz całej organizacji państwowej do realizacji misji państwa.

Równocześnie członkostwo Polski w NATO umożliwi działanie na rzecz dalszego

poszerzenia sojuszu o wschodnich sąsiadów Polski, co leży żywotnym interesie naszego

bezpieczeństwa. Z kolei wstąpienie Polski do UE to wielka szansa i konieczność

wykorzystania doświadczeń sprawnych i bogatych krajów Europy Zachodniej do szybkiego

45 L. Balcerowicz, Z. Brzeziński, B. Geremek, A. Targowski i inni, „Wizja Polski” , „Synteza wizji Polski”- Andrzej Targowski, Agencja Wydawnicza CB Warszawa 1997 r., s.11.

42

uporania się z zacofaniem gospodarczym i organizacyjnym Polski, a więc do wzmocnienia

naszej siły narodowej.

Członkostwo w UE, obok możliwości korzystania z pomocy i doświadczeń, jest

również polem do promocji Polski. Ale to również pole do walki o własne interesy

poszczególnych państw, które wykorzystają każdą słabość Polski do ekspansji swoich

interesów, wartości czy koncepcji, które niejednokrotnie mogą zagrażać wartościom

i interesom bezpieczeństwa narodowego Polski. Stąd tak ważne jest poznanie mechanizmów

funkcjonowania UE oraz przygotowanie społeczeństwa, a zwłaszcza elit politycznych

i gospodarczych, do ochrony i obrony naszych interesów politycznych.

Tworzenie przyjaznych stosunków współpracy z sąsiadami Polski oraz współdziałanie

z nimi w tworzeniu przygranicznych i regionalnych warunków bezpieczeństwa jest istotnym

środkiem bezpieczeństwa narodowego.

Wielostronne formy współpracy to Trójkąt Weimarski (Polska, Niemcy, Francja) oraz

Grupa Wyszehradzka (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry), a także Rada Państw Morza

Bałtyckiego46.

Strategicznie ważna dla bezpieczeństwa Polski oraz całej Europy jest współpraca

sąsiedzka z Ukrainą, ukierunkowana na wzmocnienie jej niepodległości i włączenie do

struktur NATO i UE.

Wzrastająca skala zagrożeń transgranicznych (elektrownie jądrowe, powodzie,

nielegalna migracja, przestępczość zorganizowana) wymusza konieczność szerokiej

współpracy, w tym udzielania pomocy w zakresie bezpieczeństwa, tworząc trwałe instytucje

i procedury współdziałania sąsiedzkiego.

Współpraca sąsiedzka z Rosją na zasadach partnerstwa ma również kapitalne

znaczenie dla bezpieczeństwa Polski ( ale jak jest w rzeczywistości, sami wiemy, wystarczy

przytoczyć wątek Katastrofy Smoleńskiej z 10 kwietnia 2010 r.) i całej Europy.

Warto zwrócić uwagę na niespotykane w dotychczasowej historii formy współpracy

wojskowej z sąsiadami, jaką są wspólne formacje wojskowe: korpus polsko-niemiecko-

duński, brygada polsko-czeska, batalion polsko-ukraiński, batalion polsko-litewski.

Wyrazem nowoczesnej, twórczej strategii bezpieczeństwa narodowego jest

uczestnictwo Polski w dyplomatycznych, humanitarnych i wojskowych działaniach poza

granicami RP oraz poza obszarami obrony NATO, mające na celu zapobieganie

46 Rada Państw Morza Bałtyckiego, CBSS (Council of the Baltic Sea States) – organizacja międzynarodowa (Dania, Estonia, Finlandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Polska, Rosja, Szwecja) powstała z inicjatywy rządów Polski i Szwecji, które w dniach 2-3 września 1990 roku przyjęły na konferencji w Ronneby w Szwecji Deklarację Morza Bałtyckiego.

43

i przeciwdziałanie zagrożeniom, a także wymuszanie i utrzymywanie ładu i pokoju

w niebezpiecznych rejonach. Celowość, a nawet konieczność tego rodzaju działań, wynika

z wciąż wzrastającej współzależności bezpieczeństwa narodowego od skuteczności

reagowania na zagrożenia pojawiające się w otoczeniu Polski, Europy i poza nią.

Na początku XXI w. Polska aktywnie uczestniczy w operacjach wojskowych na

Bałkanach oraz Bliskim i Środkowym Wschodzie. Wiele wskazuje na to , że bezpieczeństwa

Polski i Europy trzeba będzie bronić na obszarach oddalonych od nas o tysiące kilometrów,

czego przykładem jest globalna wojna z terroryzmem. Uczestnicząc w tego rodzaju

operacjach poza terytorium Polski, nasze państwo kształtuje również wizerunek

odpowiedzialnego i wiarygodnego partnera w środowisku międzynarodowym.

3.3. System Bezpieczeństwa Narodowego Polski

Rozwój właściwie zorganizowanego, sprawnego, wydajnego systemu bezpieczeństwa

państwa pozostaje podstawowym zadaniem polskiej polityki bezpieczeństwa. Na system ten

składają się wszystkie odpowiedzialne za bezpieczeństwo w świetle Konstytucji RP

i właściwych ustaw organy oraz instytucje należące do władz ustawodawczych,

wykonawczych i sądowniczych, w tym Parlament, Prezydent RP, Rada Ministrów i centralne

organy administracji rządowej. Ważnymi jego elementami są siły zbrojne oraz służby

i instytucje rządowe zobowiązane do zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom

zewnętrznym, zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, prowadzenia działań ratowniczych

oraz ochrony ludności i mienia w sytuacjach nadzwyczajnych, a także - w zakresie

przewidzianym w Konstytucji RP i właściwych ustawach - władze samorządowe oraz inne

podmioty prawne, w tym przedsiębiorcy tworzący potencjał przemysłowo- obronny47.

Całościowa wizja bezpieczeństwa (patrz rys. 9), odpowiadająca współczesnym

realiom międzynarodowym oraz charakterowi zagrożeń i wyzwań, a także świadcząca o woli

maksymalizacji rezultatów działań na rzecz bezpieczeństwa państwa i jego obywateli,

wskazuje na potrzebę podejmowania przez Polskę wysiłków w każdej sferze życia

społecznego. Rodzi to konieczność rozwoju zdolności do koordynacji i integracji wysiłków

podejmowanych przez poszczególne organy, instytucje i służby państwowe.

47 http://www.bbn.gov.pl/palm/pl/475/398/Konstytucja_Rzeczypospolitej_Polskiej.html

44

Rys.9. Relacje między bezpieczeństwem narodowym a innymi rodzajami

bezpieczeństwa

Źródło: W. Kitler, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP, slajd 8

Dlatego wyjątkowo pilnym zadaniem jest nadanie Systemowi Bezpieczeństwa Narodowego

RP charakteru w pełni zintegrowanej, spójnej i uporządkowanej całości. Służyć temu będzie

wypracowanie mechanizmów kompleksowego i długofalowego planowania rozwoju systemu

bezpieczeństwa opierającego się na celach i potrzebach wspólnych dla wszystkich jego

składników oraz wynikających z całościowo ujmowanych interesów narodowych. Skuteczna

integracja systemu bezpieczeństwa wymagać będzie także modyfikacji niektórych rozwiązań

prawnych, co powinno prowadzić do uporządkowania jego konstrukcji, precyzyjnego

określenia kompetencji poszczególnych jego składników, w tym organów kierujących oraz

zwiększenia możliwości współdziałania międzyresortowego. Polska będzie dążyć do

podnoszenia zdolności poszczególnych elementów krajowego systemu bezpieczeństwa do

współpracy z odpowiednimi strukturami pozostałych członków UE i sojuszników, przy

zachowaniu możliwości skutecznego działania samodzielnego.

„System bezpieczeństwa narodowego musi być zorganizowany i wyposażony

w sposób gwarantujący jego szybkie i sprawne działanie w każdych warunkach oraz

w reakcji na wszelkiego typu zagrożenia i kryzysy”48. Zdolność ta będzie weryfikowana

w szczególności przez regularne ćwiczenia, prowadzone w ramach całego systemu

bezpieczeństwa narodowego lub określonych jego części. System bezpieczeństwa

48 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz. U. z 2004 r. Nr 98 poz. 978)

45

narodowego będzie podlegał również cyklicznym przeglądom służącym ocenie jego

skuteczności, gotowości do działania oraz odpowiedniości względem najważniejszych

w danym czasie potrzeb oraz możliwości kraju. Należy zwrócić uwagę na rozwój zdolności

całego systemu i poszczególnych jego składników do prowadzenia działań prewencyjnych

oraz reagowania na powstające problemy, wyzwania i zagrożenia w jak najwcześniejszej

fazie. Wymagać to będzie umacniania zdolności właściwych instytucji i organów państwa,

wchodzących w skład systemu, do prognozowania rozwoju sytuacji międzynarodowej

i wewnętrznej oraz do wczesnego wykrywania wszelkich zmian negatywnie wpływających

na bezpieczeństwo Polski.

Wyjątkowe znaczenie dla sprawności działania systemu bezpieczeństwa mają

kompetencje, umiejętności i wiedza specjalistyczna osób uczestniczących w poszczególnych

jego podsystemach. Szczególną uwagę należy zwrócić na rozwijanie u pracowników,

a zwłaszcza kadry kierowniczej, umiejętności współdziałania w skali międzyresortowej,

a także - przede wszystkim w związku z postępem integracji europejskiej oraz zacieśnianiem

więzów sojuszniczych - międzynarodowej. Polska powinna rozwijać swe zdolności do

promocji i wdrażania - w ramach wszystkich właściwych organów, instytucji

i służb -najbardziej wydajnych rozwiązań w zakresie zarządzania personelem, również dzięki

systemowi międzyinstytucjonalnej wymiany doświadczeń.

Dążenie do stworzenia w pełni zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego

wymaga, „oprócz opracowania i wdrożenia odpowiednich rozwiązań prawnych

i organizacyjnych oraz zapewnienia wysokiej jakości personelu, ciągłego usprawniania

komunikacji między wszystkimi elementami systemu. Istotne znaczenie ma w tym względzie

dalsza informatyzacja i unowocześnianie sieci telekomunikacyjnych właściwych służb

i organów, a zwłaszcza administracji państwowej oraz instytucji odpowiedzialnych za

porządek publiczny”49.

Podsystem kierowania tworzą organy władzy publicznej i kierownicy jednostek

organizacyjnych, które wykonują zadania związane z bezpieczeństwem narodowym oraz

organy dowodzenia Sił Zbrojnych RP. Szczególna rola w kierowaniu bezpieczeństwem

narodowym przypada Parlamentowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i Radzie

Ministrów. Naczelnym zadaniem podsystemu kierowania jest zapewnienie ciągłości

podejmowania decyzji i działań w celu utrzymania bezpieczeństwa narodowego.

49 Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010, uchwalony przezRadę Ministrów w dniu 5 sierpnia 2008 r.

46

Rys.10. Struktura ogólna systemu bezpieczeństwa narodowego (wg W.Kitler)

Źródło: W. Kitler, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP, slajd 1

Podsystem kierowania bezpieczeństwem narodowym realizuje ponadto

przedsięwzięcia związane z monitorowaniem źródeł, rodzajów, kierunków i skali zagrożeń;

zapobieganiem powstawaniu zagrożeń bezpieczeństwa narodowego na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej oraz poza jej granicami; zapobieganiem skutkom tych zagrożeń

oraz ich usuwaniem, a także kierowaniem obroną narodową.

Dla zapewnienia sprawnego przekazu informacji w ramach procesów związanych

z kierowaniem bezpieczeństwem narodowym organy władzy rządowej wykorzystują w tym

celu między innymi dedykowany wydzielony system łączności, będący w dyspozycji

ministra właściwego do spraw wewnętrznych. System ten zapewnia bezpieczną i niezawodną

komunikację pomiędzy podmiotami realizującymi zadania w zakresie kierowania

bezpieczeństwem narodowym.

„Podsystemy wykonawcze tworzą siły i środki pozostające we właściwościach

ministrów kierujących działami administracji rządowej, centralnych organów administracji

rządowej, wojewodów, organów samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów

odpowiedzialnych za realizację ustawowo określonych zadań w zakresie bezpieczeństwa

narodowego”50.

Podstawowym zadaniem podsystemów wykonawczych jest wczesne rozpoznawanie

wyzwań i zapobieganie zagrożeniom bezpieczeństwa kraju, a w razie ich wystąpienia -

przeciwdziałanie negatywnym następstwom. Równie istotnym zadaniem tych służb jest

zwiększanie potencjału państwa i jego zdolności do realizacji interesów narodowych.

50 W. Kitler, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP

47

Efektywność podejmowanych wysiłków zapewni harmonijne i sprawne współdziałanie

wszystkich instytucji państwowych, a także podmiotów prywatnych istotnych dla

bezpieczeństwa kraju. Niezbędne jest również społeczne poparcie dla działań struktur

państwowych, co wymaga od właściwych instytucji publicznych należytego informowania

obywateli o międzynarodowej sytuacji bezpieczeństwa oraz o podejmowanych w tej sferze

przez państwo inicjatywach.

Zapewnienie bezpieczeństwa państwa wymaga aktywności jego organów w obrebie

polityki zagranicznej. Członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim i Unii Europejskiej

spotęgowało zadania polskiej dyplomacji. Objęły one swym zasięgiem wiele sfer życia

politycznego, wojskowego, gospodarczego i społecznego. Charakter współpracy w dziedzinie

bezpieczeństwa i stosunków z wieloma państwami uległ zmianie. Wzrosło znaczenie

działalności analitycznej i promocyjnej służby dyplomatycznej. W mniejszym natomiast

stopniu dyplomacja pośredniczy w międzynarodowych kontaktach polskich instytucji z ich

odpowiednikami zagranicznymi i instytucjami wspólnotowymi. W tej sytuacji coraz bardziej

niezbędna jest konieczność sprawnego koordynowania działań zewnętrznych polskich

instytucji rządowych. Niezbędna jest dalsza rozbudowa i poprawa efektywności służby

konsularnej. Aktywna polityka państwa w dziedzinie bezpieczeństwa wymaga zwiększenia

ochrony Polaków za granicą oraz kontroli wjazdów cudzoziemców na terytorium Polski i do

strefy Schengen.

Wzrost znaczenia kwestii ekonomicznych w polityce bezpieczeństwa państwa

powinien przekładać się na rozwój dyplomacji ekonomicznej oraz systemu promocji

gospodarczej Polski i polskich podmiotów gospodarczych. W działalności promocyjnej

niezbędne jest wpływanie na kształtowanie pozytywnych opinii o Polsce i wspieranie

korzystnych procesów decyzyjnych z punktu widzenia polskiej racji stanu i bezpieczeństwa

kraju. Istotnym zadaniem pozostaje umacnianie prawa międzynarodowego i rozbudowa

stosunków traktatowych Polski.

Zasadniczym elementem obrony narodowej są Siły Zbrojne RP. Ich podstawowym

zadaniem jest zapewnienie zdolności państwa do obrony oraz utrzymywanie gotowości do

przeciwstawienia się agresji w ramach zobowiązań sojuszniczych. Polska będzie rozwijać

zdolności bojowe sił zbrojnych dla zapewnienia skutecznej obrony i ochrony polskich granic

w ramach działań prowadzonych samodzielnie oraz w ramach obrony kolektywnej, jak

również poza jej granicami, zgodnie z artykułem V Traktatu Waszyngtońskiego. „Siły

Zbrojne RP będą utrzymywały gotowość do udziału w działaniach o charakterze

asymetrycznym, w tym w wielonarodowych, połączonych operacjach zwalczania terroryzmu,

48

prowadzonych zgodnie z prawem międzynarodowym, organizowanych przez NATO, UE lub

doraźną koalicję państw”51.

Siły Zbrojne RP współuczestniczą w stabilizowaniu sytuacji międzynarodowej.

Pozostają one w gotowości do udziału w wielonarodowych połączonych operacjach

stabilizacyjnych, pokojowych oraz humanitarnych poza terytorium kraju. W celu

skutecznego wykonywania tego typu zadań powinny one posiadać zdolności operacyjne,

które pozwolą na znaczący udział w operacjach reagowania kryzysowego prowadzonych

przez NATO i UE oraz wsparcie tego typu operacji organizowanych przez ONZ. Siły

Zbrojne RP będą kontynuować dwustronną i wielostronną współpracę wojskową ze

wszystkimi zainteresowanymi partnerami, a zwłaszcza państwami sąsiedzkimi.

Istotnym zadaniem Sił Zbrojnych RP jest również wspieranie pozostałych organów

państwa w zapewnianiu bezpieczeństwa wewnętrznego Polski i udzielanie niezbędnej

pomocy wojskowej właściwym instytucjom i służbom rządowym oraz samorządowym,

organizacjom cywilnym i społeczeństwu w reagowaniu na zagrożenia. Tego rodzaju

działania obejmują obserwację i kontrolę przestrzeni powietrznej Polski, wsparcie ochrony

granicy lądowej i wód terytorialnych, a także działalność rozpoznawczą i wywiadowczą,

monitorowanie skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych na terytorium

kraju oraz prowadzenie akcji oczyszczania terenu z materiałów wybuchowych i przedmiotów

niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. Oprócz tego siły zbrojne utrzymują gotowość do

prowadzenia - samodzielnie bądź we współpracy z innymi organami i służbami

państwowymi - operacji poszukiwawczo - ratowniczych. Uczestniczą w narodowym

systemie zarządzania kryzysowego, stale rozwijając swą zdolność do udzielania pomocy

odpowiednim organom administracji publicznej oraz społeczeństwu w wypadku klęsk

żywiołowych, katastrof spowodowanych przez człowieka i zagrożeń terrorystycznych.

„Zapewnienie Siłom Zbrojnym RP skuteczności w wykonywaniu konstytucyjnych

zadań oraz zdolności do wspólnych działań z wojskami sojuszników, a także umożliwienie

im osiągnięcia i utrzymywania standardów nowoczesnych armii, następować będzie poprzez

ich ciągłą transformację, ukierunkowaną ocenami i rekomendacjami przeglądów obronnych,

realizowanych w ramach Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa”52. Transformacja sił

zbrojnych będzie obejmować przede wszystkim konieczną wymianę uzbrojenia

i wyposażenia oraz reorganizację struktur, zwiększającą gotowość do działania i mobilność

51 „Przegląd Sił Zbrojnych”, „Wojsko Polskie 2012”, 01/2007, s. 4.

52 Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2007-2012 i 2009-2018.

49

wojsk. Transformacja polskich sił zbrojnych będzie również prowadzić do uelastycznienia

oraz wewnętrznego zintegrowania systemu dowodzenia, w celu zapewnienia jego

efektywnego działania w czasie pokoju, kryzysu i wojny.

Liczebność Sił Zbrojnych RP w najbliższej przyszłości nie będzie ulegać istotnym

zmianom. Dokonujące się od około dwudziestu lat redukcje sprowadziły rozmiary sił

zbrojnych do poziomu, w którym kontynuacja tego trendu może nieść niepożądane ryzyko.

Będzie natomiast postępował proces profesjonalizacji sił zbrojnych. Struktura sił zbrojnych:

Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna, Wojska Specjalne oraz Inspektorat

Wsparcia Sił Zbrojnych jako organizator systemu wsparcia logistycznego sił zbrojnych, jest

właściwie dostosowana do wypełniania zadań. W kontekście trwającej wojny z terroryzmem

szczególnego znaczenia nabierają Wojska Specjalne, jako najlepiej przygotowane do działań

przeciwko zagrożeniom asymetrycznym oraz do współpracy z innymi wyspecjalizowanymi

instytucjami i organami działającymi w systemie bezpieczeństwa państwa. Należy wspierać

rozwiązania mające na celu efektywne wykorzystanie tego rodzaju wojsk.

W wyniku transformacji, oprócz istniejących wojsk operacyjnych, utworzone zostały

wysoce efektywne, nowoczesne i dobrze wyposażone Narodowe Siły Rezerwowe,

przygotowane do realizacji zadań w okresie stanów nadzwyczajnych i stwarzające

możliwości zwielokrotnienia potencjału obronnego państwa. Należy doskonalić system

wieloletniego planowania rozwoju technicznego oraz ustawicznie modernizować wojskowy

sprzęt techniczny zgodnie z wymogami innowacyjności i rozwoju technologicznego

w kontekście wizji przyszłych operacji. Istotnym zadaniem jest przygotowanie

i przeprowadzenie reformy szkolnictwa wojskowego, w celu właściwego dostosowania go do

potrzeb kształcenia kadr wojskowych i cywilnych dla sił zbrojnych oraz całości systemu

bezpieczeństwa narodowego.

Charakter współczesnego środowiska bezpieczeństwa Polski wymaga spójnego oraz

całościowego podejścia, uwzględniającego współpracę, koordynację oraz wymianę

informacji pomiędzy instytucjami i służbami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo

narodowe. „Władze Rzeczypospolitej Polskiej, działając z woli i w interesie narodu,

postrzegają służby specjalne jako ważny instrument ochrony bezpieczeństwa narodowego.”53

Skomplikowana natura obecnych zagrożeń powoduje, że skuteczność służb specjalnych

pozostaje kluczowa dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, praw

53 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz.U.z 2004 r. Nr 98 poz. 978)

50

obywateli i porządku konstytucyjnego państwa. Jednocześnie niezwykle istotna staje się

potrzeba efektywnej cywilnej, demokratycznej kontroli nad działalnością tych służb.

Wywiadowcze i kontrwywiadowcze zadania służb specjalnych dotyczą rozpoznania

i przeciwdziałania zjawiskom zewnętrznym oraz wewnętrznym, które zagrażają interesom

kraju. Podstawowa rola służb specjalnych polega na uzyskiwaniu, analizowaniu,

przetwarzaniu i przekazywaniu właściwym organom informacji, które mogą mieć istotne

znaczenie dla bezpieczeństwa państwa we wszystkich wymiarach, jak również na

wyprzedzającym informowaniu o potencjalnych i istniejących zagrożeniach dla kraju.

Szczególnej uwadze podlega zapobieganie i przeciwdziałanie terroryzmowi, ochrona

zdolności obronnych i ekonomicznych kraju warunkujących jego międzynarodową pozycję,

eliminowanie bądź zmniejszanie ryzyka zakłócenia bezpieczeństwa wewnętrznego

i porządku konstytucyjnego oraz korupcji, jak również przeciwdziałanie niepożądanym

działaniom obcych służb specjalnych. Służby specjalne zapewniają kontrwywiadowczą

ochronę kraju, zwłaszcza w odniesieniu do funkcjonowania głównych elementów

infrastruktury krytycznej, gospodarki państwa i jego systemu obronnego.

Za ważną uznaje się aktywność służb specjalnych w zakresie prognozowania rozwoju

sytuacji międzynarodowej pod kątem występowania wszelkiego rodzaju zagrożeń dla

bezpieczeństwa Polski i jej obywateli. Do najważniejszych zadań służb, przede wszystkim

wojskowych, należy ochrona polskich sił zbrojnych uczestniczących w operacjach poza

granicami kraju. Wśród szeregu wyzwań, które stoją obecnie przed służbami specjalnymi

znajduje się też rozpoznanie i zapobieganie proliferacji broni masowego rażenia i środków jej

przenoszenia. Zjawisko to jest szczególnie groźne w kontekście nasilenia i łatwości

przemieszczania się w skali globalnej zagrożenia terrorystycznego. Do zadań służb

specjalnych należy ponadto ochrona państwa i krajowej władzy, ochrona informacji

niejawnych, w tym wymienianych w toku współpracy sojuszniczej i międzynarodowej, jak

również udział w zapewnianiu bezpieczeństwa teleinformatycznego kraju.

Przynależność Polski do struktur NATO i UE stanowi dodatkową przesłankę dla

stałego podnoszenia efektywności działań służb specjalnych w zakresie ochrony krajowego

systemu informacji niejawnych. Szczególne znaczenie ma w tym względzie ochrona

informacji niejawnych przechowywanych lub przekazywanych w postaci elektronicznej.

Przeciwdziałanie przestępczości komputerowej oraz innym wrogim działaniom

wymierzonym w infrastrukturę telekomunikacyjną, staje się coraz większą potrzebą

w kontekście rozwoju technik komputerowych oraz postępującej informatyzacji.

51

Istotną sferę działalności polskich służb specjalnych stanowi zwalczanie działań

wymierzonych w zasadnicze interesy ekonomiczne i społeczne państwa. W trosce o jakość

życia publicznego w państwie podejmuje się czynności zmierzające do zwalczania korupcji

osób pełniących ważne funkcje publiczne oraz zaangażowanych w działania

zorganizowanych grup przestępczych. Służby specjalne współuczestniczą w zwalczaniu

szczególnie ciężkich form przestępczości, w tym związanych z produkcją towarów,

technologii i usług o strategicznym znaczeniu oraz z obrotem nimi, nielegalnym

wytwarzaniem broni, amunicji i materiałów wybuchowych, ich posiadaniem i handlem nimi,

a także przestępstw narkotykowych.

„Działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa wewnętrznego stanowią jedno

z podstawowych zadań administracji rządowej nie tylko szczebla centralnego, ale również

wojewódzkiego i organów samorządu terytorialnego”.54

Nadrzędnym celem działań Policji jest służba społeczeństwu poprzez skuteczną

ochronę bezpieczeństwa ludzi, mienia oraz utrzymywanie bezpieczeństwa i porządku

publicznego. Policja zapobiega przestępstwom i zjawiskom kryminogennym, w tym

o charakterze transgranicznym, współdziałając z innymi strażami, służbami i inspekcjami

krajowymi oraz policjami innych państw i organizacjami międzynarodowymi. Policja

przygotowywana jest również do szerszego wsparcia misji realizowanych przez inne

podmioty państwowe i pozarządowe, a także Siły Zbrojne RP. Zapobieganie i skuteczne

reagowanie na zjawisko przestępczości zorganizowanej powinno pozostawać troską nie tylko

Policji, ale i innych służb i resortów. Działania Policji powinny być wspierane przez

inicjatywy obywatelskie, programy poprawy bezpieczeństwa obywateli realizowane na

szczeblu samorządowym, zwłaszcza w zakresie edukacji i profilaktyki, we współdziałaniu

z innymi służbami państwowymi działającymi w sferze bezpieczeństwa publicznego. We

współdziałaniu z policją uczestniczyć powinny również organizacje pozarządowe, gremia

i fora obywatelskie. Należy wzmocnić współpracę Policji na forum międzynarodowym oraz

rozwijać jej zdolności do udziału w międzynarodowych operacjach o charakterze policyjnym

na obszarach kryzysowych. Polska policja winna aktywnie uczestniczyć i inicjować

rozwiązania w międzynarodowych instytucjach współpracy policyjnej, jak Interpol czy

Europol, oraz rozwijać sieć swoich oficerów łącznikowych, w sposób czynny

reprezentujących polską policję poza granicami kraju. Za działania priorytetowe należy uznać

współdziałanie organów ścigania Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego 54 A. Podolski, „Polska Strategia Bezpieczeństwa Narodowego jako praktyczna implementacja Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa – między teorią a praktyką”

52

z Centralnym Biurem Antykorupcyjnym, w celu eliminowania zjawisk korupcjogennnych,

mających destrukcyjny wpływ na morale i poczucie uczciwości społecznej.

„Nadrzędnym celem działań Straży Granicznej jest skuteczna ochrona granicy

państwowej oraz kontrola ruchu granicznego zgodnie z interesami bezpieczeństwa

narodowego”55. Szczególna jej rola wynika z ochrony jednego z najdłuższych odcinków

lądowej zewnętrznej granicy zarówno Unii Europejskiej, jak i NATO oraz przyjęcia przez

Polskę w najbliższym czasie zobowiązań zawartych w Układzie z Schengen. Należy

kontynuować transformację struktur Straży Granicznej, aby uzyskać jeszcze większą

racjonalizację organizacyjno-funkcjonalną tej formacji oraz znacząco zwiększyć jej zdolności

operacyjno-rozpoznawcze i dochodzeniowo-śledcze, a także zapewnić efektywną współpracę

ze służbami państw członkowskich UE i krajów sąsiadujących. Niezbędnym jest

kontynuowanie i doskonalenie współpracy pomiędzy Strażą Graniczną a Policją i innymi

służbami. Inny, ważny obszar wymagający zintensyfikowania form współdziałania tych służb

stanowi monitoring i kontrola migracyjna cudzoziemców na terytorium całego kraju, która

powinna mieć również charakter prewencyjny. Zarówno Policja jak i Straż Graniczna,

w ramach działań ustawowych, powinny stale monitorować zagrożenia o charakterze

terrorystycznym, współpracując w tym zakresie z innymi służbami.

Nadrzędnym celem działań Biura Ochrony Rządu jest efektywna ochrona osób,

obiektów i urządzeń ważnych ze względu na dobro i interes państwa. Działalność BOR,

skupiona będzie na zintensyfikowaniu rozpoznania i analizy potencjalnych zagrożeń oraz

zapobieganiu im poprzez doskonalenie wyszkolenia funkcjonariuszy, wyposażenie

w nowoczesny sprzęt oraz ścisłą współpracę z policją, ABW i innymi wyspecjalizowanymi

instytucjami państwowymi. Istotnym zadaniem BOR pozostaje zapewnienie właściwego

bezpieczeństwa polskim placówkom dyplomatycznym, w szczególności przed zagrożeniami

terrorystycznymi. W tym zakresie niezbędne jest stałe współdziałanie wszystkich organów

państwa, w kompetencjach których pozostaje szeroko rozumiane bezpieczeństwo placówek

dyplomatycznych.

„Priorytetowym celem działań Państwowej Straży Pożarnej jest rozpoznawanie

zagrożeń oraz przygotowanie i prowadzenie działań ratowniczych”56. PSP posiada zdolność

do natychmiastowego reagowania podczas wystąpienia nagłego zagrożenia życia i zdrowia,

a także środowiska i mienia oraz w przypadkach nadzwyczajnych zagrożeń, katastrof i klęsk

żywiołowych. Państwowa Straż Pożarna jest również organizatorem Krajowego Systemu

55 http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/475/1144/Strategia_Bezpieczenstwa_Narodowego_RP.html56 http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/475/1144/Strategia_Bezpieczenstwa_Narodowego_RP.html

53

Ratowniczo-Gaśniczego, który jest aktualnie w procesie przekształcania w Zintegrowany

System Ratowniczy, o charakterze powszechnym. PSP współdziała ze wszystkimi służbami

i podmiotami ratowniczymi oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie rozwoju

ratownictwa w Polsce oraz organizowania działań ratowniczych, akcji poszukiwawczo-

ratowniczych i akcji humanitarnych poza granicami państwa. Stanowiska kierowania PSP

analizują bieżącą gotowość operacyjną służb i podmiotów ratowniczych, rozdzielają siły

i środki ratownicze, a także koordynują działania ratownicze. Istotnym celem PSP jest

również szkolenie na potrzeby ochrony ludności. Państwowa Straż Pożarna wspiera także

państwowe służby i inspekcje oraz organizacje pozarządowe w zakresie realizowania zadań

w sferze ochrony ludności. Niezbędnym jest doskonalenie funkcjonowania PSP jako służby

wiodącej w tworzonym Zintegrowanym Systemie Ratowniczym, będącym integralną częścią

Systemu Ochrony Ludności.

Pojawienie się nowych form zagrożeń, w szczególności zagrożeń asymetrycznych

oraz związanych z rozwojem cywilizacyjnym, napięciami politycznymi i społecznymi,

wymusza bardziej zdecydowane poszukiwanie nowych rozwiązań celem sprawniejszej

realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, w tym obrony

cywilnej. Budowa systemu zarządzania kryzysowego wymaga współpracy administracji

publicznej wszystkich szczebli oraz podmiotów spoza tego obszaru. Funkcjonowanie

systemu zarządzania kryzysowego musi mieć silne podstawy prawne. Jedną z nich jest

ustawa o zarządzaniu kryzysowym, która stanowi zasadniczy krok w kierunku wprowadzenia

w kraju systemowych rozwiązań w obszarze zarządzania kryzysowego.

„System Ochrony Ludności rozumiany jako zbiór zadań przypisanych

poszczególnym organom i jednostkom administracji publicznej, służbom zawodowym oraz

organizacjom pozarządowym, w tym społecznym organizacjom ratowniczym, powinien być

skorelowany z systemem zarządzania kryzysowego. W sytuacjach wymagających wsparcia

i zaangażowania dodatkowych sił i środków niezbędnych do ochrony ludności, wsparcie to

powinno być udzielane przy zaangażowaniu struktur zarządzania kryzysowego. System ten

powinien charakteryzować się elastycznością reagowania na sytuacje kryzysowe, aż do

konfliktu zbrojnego włącznie. W ramach budowy Systemu Ochrony Ludności należy dążyć

do: stworzenia i zapewnienia funkcjonowania Sytemu Ostrzegania i Alarmowania Ludności

oraz Zintegrowanego Systemu Ratowniczego funkcjonującego w oparciu i przy

wykorzystaniu Państwowej Straży Pożarnej i jej możliwości organizacyjno - technicznych,

w skład którego wchodzą zawodowe podmioty ratownicze oraz współpracujące podmioty

54

społeczne zdolne do realizacji zadań z zakresu ratownictwa”57. Zintegrowany System

Ratowniczy powinien działać w oparciu o sieć Centrów Powiadamiania Ratunkowego,

obsługujących telefoniczny numer alarmowy „112”. Wprowadzenie i stosowanie standardów

w zakresie organizacji systemu powiadamiania ratunkowego oraz sposobu jego finansowania

przyczyni się do utworzenia jednolitego (kompatybilnego) systemu powiadamiania

ratunkowego dla całego kraju, zapewniającego także obsługę osób obcojęzycznych.

Odpowiedzią na wzrastający poziom zagrożeń wobec obiektów i systemów

infrastruktury, która ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa państwa i jego mieszkańców

powinny być działania ukierunkowane na stworzenie mechanizmu ochrony narodowej

infrastruktury krytycznej. Należy dążyć do opracowania narodowego planu ochrony

infrastruktury krytycznej oraz zaangażowania w proces budowy mechanizmu - poza

administracją i służbą publiczną - także operatorów i właścicieli infrastruktury, w tym

prywatnych. Mając świadomość ponadnarodowego wymiaru funkcjonowania infrastruktury

krytycznej należy zapewnić aktywny udział Polski w pracach nad jej ochroną, toczących się

na forum NATO i UE.

„Kluczowym zadaniem w zakresie informatyzacji w Polsce jest powszechna

implementacja rozwiązań podnoszących stan techniczny systemów i sieci

teleinformatycznych oraz poziom świadczenia usług drogą elektroniczną do przeciętnego

poziomu ich rozwoju w krajach UE”58. W związku z powyższym należy rozwijać system

powszechnie dostępnych usług elektronicznych w administracji publicznej, biznesie

i ochronie zdrowia; stymulować tworzenie i rozwój polskich zasobów w Internecie, istotnych

dla konkurencyjnej pozycji polskiej gospodarki i rozwoju przedsiębiorczości; rozwijać sieci

telekomunikacyjne państwa, zapewniając powszechny szerokopasmowy dostęp do Internetu,

usług świadczonych drogą elektroniczną i dostępnych w nim treści; rozwijać umiejętności

niezbędne do aktywnego i twórczego uczestnictwa w usługach społeczeństwa

informacyjnego oraz adaptować system edukacji do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy.

Ważną rolę w procesie regulacji działalności telekomunikacyjnej i gospodarki

częstotliwościowej odgrywa Urząd Komunikacji Elektronicznej, który wykonuje również

istotne zadania na rzecz obronności, bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego.

57http://www.msz.gov.pl/files/docs/DPB/polityka_bezpieczenstwa/dokumenty_i_komunikaty/strategia_bezp_nar_2007.pdf

58 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz.U.z 2004 r. Nr 98 poz. 978)

55

Podstawą systemu prawnego Rzeczpospolitej Polskiej powinna być troska o ochronę

bezpieczeństwa i spokoju obywateli. „Poprawie bezpieczeństwa obywateli służyć będą

zmiany w zakresie prawa karnego zmierzające do zmiany filozofii karania i prowadzenia

racjonalnej polityki karnej”59. Poczucie sprawiedliwości wymaga, aby sprawcy

najpoważniejszych przestępstw byli karani surowiej. Przewiduje się również szereg

możliwości bardziej elastycznego podejścia sądów do sprawców drobnych przestępstw

popełnianych po raz pierwszy. W celu usprawnienia postępowań karnych należy wprowadzić

instrumenty procesowego dyscyplinowania przez sąd uczestników postępowania.

Nowatorskim rozwiązaniem jest także wprowadzenie procedury przyśpieszonej w stosunku

do spraw dotyczących przestępstw o drobnej i średniej wadze, w tym o charakterze

chuligańskim. Ważnym elementem jest również zapewnienie bezpieczeństwa obrotowi

gospodarczemu o ułatwienie podejmowania działalności gospodarczej. Służyć temu powinna

kompleksowa informatyzacja wydziałów gospodarczych sądów, szkolenie sędziów

specjalizujących się w zagadnieniach ekonomicznych oraz zmiany dotyczące całej procedury

cywilnej, mające na celu znaczne przyśpieszenie i uproszczenie postępowania cywilnego.

Zmiany w zakresie działania komorników sądowych oraz postępowania egzekucyjnego

powinny doprowadzić do znacznego wzrostu efektywności i szybkości przeprowadzanych

egzekucji. Bardzo ważnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom jest również

otwarcie dostępu do zawodów prawniczych.

Decydujące znaczenie dla powszechnych jednostek prokuratury powinna mieć

ochrona bezpieczeństwa i spokoju zwykłych obywateli. Ich bezpieczeństwo i spokój jest

zagrożony zarówno przez drobną przestępczość i zachowania o charakterze chuligańskim,

jak również poprzez działania zorganizowanych grup przestępczych czy organizacji

terrorystycznych. W tym celu należy zwiększać sprawność i skuteczność postępowań, ze

szczególnym uwzględnieniem walki z przestępczością zorganizowaną i korupcją.

Ważnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom jest również reforma

więziennictwa. Poza pozyskiwaniem nowych miejsc w zakładach karnych, między innymi

poprzez przejęcie i adaptację obiektów wojskowych, należy rozważyć budowę nowych

więzień w systemie partnerstwa publiczno - prywatnego. Podstawą sukcesu w tym zakresie

jest również stworzenie nowoczesnej i dobrze wyszkolonej formacji mundurowej. Oblicze

więziennictwa zmieni także wdrożenie alternatywnego wobec tradycyjnej izolacji więziennej

59Ibidem

56

systemu wykonywania kary pozbawienia wolności - w formie dozoru elektronicznego

skazanych.

Realizacja zobowiązań Polski wynikających z członkowstwa w Unii Europejskiej

wymaga rozwijania współpracy pomiędzy polskimi i europejskimi organami wymiaru

sprawiedliwości, szczególnie w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej

i terroryzmu.

Nowe wyzwania stają przed przemysłowym potencjałem obronnym. Jego pozycja

rynkowa w dużej mierze zależeć będzie od dokończenia przekształceń strukturalnych

sektora, w tym zrealizowania drugiego etapu konsolidacji kapitałowej oraz stworzenia

efektywnego systemu wspierania sektora. W celu zintensyfikowania działalności badawczo-

rozwojowej na potrzeby obronności, a także zapewnienia ścisłej współpracy producentów

uzbrojenia i sprzętu wojskowego z jednostkami badawczo-rozwojowymi, należy utworzyć

skonsolidowane zaplecze badawczo- rozwojowe przemysłowego potencjału obronnego.

Należy zmierzać w kierunku tworzenia konsorcjum polskiego przemysłu obronnego,

tworzyć warunki wzrostu jego konkurencyjności i zapewnienia opłacalności produkcji

zbrojeniowej. Równocześnie należy podejmować zdecydowane działania na rzecz szerszego

włączania firm zbrojeniowych do systemu współpracy w rozwoju i produkcji uzbrojenia,

obejmującej kraje NATO i UE oraz ustawicznie poprawiać ich sytuację ekonomiczno

finansową przez zamówienia krajowe oraz stały wzrost nakładów na modernizację sił

zbrojnych. Niezbędne jest również tworzenie sprzyjających warunków wzrostu eksportu

produkcji przemysłu obronnego.

Działania państwa będą koncentrowały się na poprawie stanu finansów publicznych

oraz zarządzania nimi, na zwiększeniu pochłaniania funduszy unijnych i tworzeniu

warunków do efektywnego wykorzystania europejskich funduszy strukturalnych oraz na

pobudzaniu przedsiębiorczości i innowacyjności przedsiębiorstw. Nadrzędnym celem są

prace nad reformą finansów publicznych, w ramach której proponuje się zwiększenie

jawności i przejrzystości finansów publicznych, poprawę skuteczności i efektywności

wydatkowania środków budżetowych, rzeczywistą konsolidację finansów publicznych oraz

uproszczenie procedur zarządzania finansami publicznymi. Cele te powinny zostać osiągnięte

dzięki zmianom w systemie planowania, wykonywania i oceny wykonania budżetu państwa.

Nastąpi zmiana sposobu podejścia do wydatków z podmiotowego na zadaniowy, który

uwzględnia aspekt celowości wydatków, jak również wdrożenie systemu wieloletniego

planowania budżetowego. Tworzone będą funkcje międzyresortowe, obejmujące różne

jednostki organizacyjne realizujące wspólny cel, tak aby umożliwić kontrolę i racjonalne

57

wykorzystanie środków budżetowych. Państwo będzie czuwać nad stabilnością

i bezpieczeństwem krajowego rynku pieniężnego oraz prawidłowym funkcjonowaniem

systemu bankowego. „Doskonalony będzie monitoring transakcji finansowych oraz

współpraca operacyjno-rozpoznawcza z ABW, CBA, Policją, Strażą Graniczną, a także -

w wymiarze międzynarodowym - z jednostkami wywiadu finansowego innych państw,

mające głównie na celu przeciwdziałanie wprowadzeniu do obrotu finansowego wartości

majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz przeciwdziałanie

finansowaniu terroryzmu”60. Szczególnie istotnym elementem jest współpraca

z organizacjami międzyrządowymi, których celem jest walka z praniem brudnych pieniędzy.

Budowa nowoczesnego systemu transportowego, a w szczególności dróg

publicznych, modernizacja kolei, portów lotniczych oraz śródlądowych dróg wodnych,

połączona z wprowadzaniem nowoczesnych środków transportu, stanowi jedną z kluczowych

dziedzin w systemie przygotowań obronnych oraz reagowania kryzysowego państwa. Dla

zapewnienia wysokich standardów bezpieczeństwa w sektorze transportu niezbędne będzie

wdrożenie zintegrowanego systemu bezpieczeństwa, służącego zarówno zapobieganiu

niebezpiecznym zdarzeniom, jak i sprawnemu łagodzeniu skutków wystąpienia takich

zdarzeń. Integracja działań prewencyjnych jest szczególnie ważna w przypadku węzłów

transportowych, stanowiących obszary współdziałania różnych gałęzi transportu - porty

lotnicze i wodne oraz stacje kolejowe integrujące różne środki transportu. Rozbudowa sieci

transportowych oddziaływać będzie na poprawę warunków przemieszczania się osób

i sprzętu, niezbędnych do podejmowania działań w ramach funkcjonowania systemu

bezpieczeństwa narodowego. Przyczyni się również do zapewnienia potrzeb bytowych

ludności, w tym do możliwości jej ewakuacji, a także stanie się istotnym elementem wsparcia

Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych w przypadku kryzysu lub konfliktu zbrojnego.

Istotną rolę w obszarze gospodarki narodowej i współpracy międzynarodowej oraz

obronności państwa będzie odgrywał rozwój nowoczesnego systemu infrastruktury

lotniskowej. Modernizacja dotychczasowych lotnisk oraz powstawanie nowych powinny

zapewnić harmonijny rozwój słabiej uprzemysłowionych regionów, właściwe

funkcjonowanie narodowego rynku transportu i przemysłu lotniczego oraz w ramach

współpracy cywilno-wojskowej, odpowiednią ilość lotnisk do działań dla lotnictwa

wojskowego.

60 Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010, uchwalony przez Radę Ministrów w dniu 5 sierpnia 2008 r

58

Członkostwo w UE stwarza szanse rozwojowe Polski w zakresie szybkiej

modernizacji i budowy systemu transportowego. Niewykorzystanie tych szans może

spowodować marginalizację znaczenia Polski jako kraju tranzytowego oraz pozbawienie

możliwości wymiany handlowej, jakie pojawiają się na rynku wschodnioeuropejskim.

Jednocześnie rośnie ranga skuteczności kontroli i monitorowania przewozu oraz

przechowywania i dystrybucji towarów niebezpiecznych oraz tzw. materiałów podwójnego

zastosowania, z możliwością ich wykorzystania do celów terrorystycznych.

Wspieranie bezpieczeństwa państwa poprzez budowanie społeczeństwa opartego na

wiedzy i tworzenie wykształconych zasobów osobowych, upowszechnianie innowacyjności

i nowych technologii w oparciu o potencjał środowisk naukowych i system szkolnictwa

wyższego. Niezbędne jest stworzenie warunków do jak najszerszych kontaktów krajowych

ośrodków akademickich i badawczych z placówkami zagranicznymi oraz do znaczącego

udziału tych ośrodków w międzynarodowych projektach badawczych, w ramach współpracy

naukowo-technicznej i wymiany intelektualnej. Prowadzone badania naukowe muszą się

koncentrować - przy uwzględnieniu możliwości finansowych państwa - na dziedzinach

umożliwiających zmniejszenie dystansu technologicznego dzielącego Polskę od wysoko

rozwiniętych członków UE. W tym kontekście, szczególną wagę należy przywiązywać do

skrócenia czasu wdrażania wyników badań naukowych, monitorowania kierunków rozwoju

nauki, a także systematycznego zwiększania nakładów na badania naukowe, zgodnie

z założeniami strategii lizbońskiej - w tym również na badania z zakresu bezpieczeństwa oraz

tworzenia warunków do bardziej efektywnego pozyskiwania funduszy UE na badania

naukowe. Pomocne w tym będzie zapewnienie szybkiego przepływu wyników badań do

gospodarki narodowej, powiązania jej z nauką dzięki współfinansowaniu tej ostatniej oraz

zdynamizowanie rozwoju partnerstwa publiczno- prywatnego poprzez wspieranie inicjatyw

sektora prywatnego. Ważnym zagadnieniem jest zapewnienie należytej ochrony własności

intelektualnej, stworzenie warunków, które zachęcałyby osoby wysoko wykwalifikowane lub

posiadające wyjątkowe umiejętności do kontynuowania swej kariery zawodowej w kraju.

Niezbędna jest także aktywizacja środowisk naukowych i pracowników szkolnictwa

wyższego wokół problemów bezpieczeństwa i obronności oraz promowanie tych zagadnień

jako powszechnego obowiązku i dobra ogólnego obywateli.

Zaangażowany udział organów samorządu terytorialnego w działaniach na rzecz

bezpieczeństwa na poziomie województwa stanowi o skuteczności systemu bezpieczeństwa

oraz zapewnia możliwość skutecznego działania podmiotów ratowniczych, a także

zarządzania kryzysowego i właściwego reagowania w sytuacjach zagrożeń. Rolą tych

59

organów jest monitorowanie i zapobieganie wszelkim zagrożeniom, a w sytuacji ich

wystąpienia - dążenie do ich opanowania i likwidacji bądź minimalizacji powstałych

skutków.

Zakończenie

Zapobieganie rozmaitym zagrożeniom bezpieczeństwa jednostki społeczeństwa i państwa

oraz natychmiastowe zdecydowane przeciwdziałanie ujawnionym zagrożeniom przez

(instytucje) państwowe, samorządowe i obywateli daje gwarancję skutecznej obrony

interesów narodu i państwa. W tym celu działania państwa i społeczeństwa ukierunkowane są

przede wszystkim na :

przeprowadzenie rzetelnych analiz i prognoz zagrożeń bezpieczeństwa narodu

i państwa we wszystkich sferach ich występowania ;

zdefiniowanie kryteriów bezpieczeństwa narodowego i wypracowanie kompleksu

działań zapewniających bezpieczeństwo narodowe we wszystkich zagrożonych

dziedzinach;

prace legislacyjne i działania władzy wykonawczej, sądowniczej oraz samorządowej

zmierzające do wyeliminowania a w sytuacjach szczególnych zminimalizowania

zagrożeń dla interesów narodowych;

60

utrzymywanie strategicznych i mobilizacyjnych zapasów państwa na niezbędnym

poziomie.

Zapewnienie Polsce bezpieczeństwa narodowego poprzez stworzenie warunków

rozwoju jednostki, społeczeństwa i państwa, które jest na tyle silne ekonomicznie, stabilne

politycznie i atrakcyjne militarnie, że stanowi pożądane i mocne ogniwo wspólnoty narodów

Europy.

Najważniejszymi zadaniami z zakresu bezpieczeństwa państwa są :

sprawne przeprowadzenie reformy ustrojowej, ubezpieczeń społecznych, służby

zdrowia, edukacji narodowej, przemysłu i rolnictwa;

zdynamizowanie przemian gospodarczych, zmniejszenie bezrobocia, długu

wewnętrznego i zewnętrznego państwa;

doskonalenie ustawodawstwa oraz przystosowywanie go do prawodawstwa wspólnoty

Euroatlantyckiej, umocnienie praworządności i stabilności polityczno - społecznej;

utrzymywanie poprawnych, przyjaznych i równoprawnych stosunków

międzynarodowych ze wszystkimi państwami;

przebudowa systemu obronnego państwa i przystosowanie go do działania

w strukturach Sojuszu Północnoatlantyckiego;

zapewnienie ochrony ludności w warunkach katastrof technicznych, klęsk

żywiołowych i ekologicznych oraz skuteczne przeciwdziałanie im i usuwanie ich

skutków;

ochrona informacji ważnych dla bezpieczeństwa państwa i spokoju społecznego.

Podstawowe znaczenie w zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego ma :

przestrzeganie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ;

świadomość o labilności zagrożeń ich wzajemnym związku, przenikaniu się

i potrzebie elastycznego podejścia do priorytetowego traktowania jednego z nich

kosztem innego;

umiejętność utrzymywania w równowadze wszystkich rodzajów bezpieczeństwa

i niedopuszczenie do bezpodstawnego jej naruszania;

realność formułowanych i podejmowanych zadań;

przestrzeganie norm prawa międzynarodowego i ustawodawstwa polskiego przy

stosowaniu różnych środków o charakterze przymusowym z użyciem sił zbrojnych

włącznie;

61

przygotowany zawczasu i ciągle doskonalony podczas treningów i ćwiczeń system

kierowania siłami i środkami bezpieczeństwa wszystkich szczebli władzy państwowej

i samorządowej oraz podmiotów gospodarczych, przez przygotowane do tego,

wyspecjalizowane organy kierowania (dowodzenia).

Wysiłki społeczeństwa i państwa w zwalczaniu przestępczości winny być skierowane

na stworzenie efektywnego systemu przeciwdziałania, w celu zapewnienia skutecznej obrony

interesów jednostki, społeczeństwa i państwa.

Pierwszoplanowe znaczenie mają następujące zadania :

wzmocnienie roli państwa jako gwaranta bezpieczeństwa narodowego, utworzenie

niezbędnej do tego bazy prawnej oraz mechanizmu jej wykorzystania ;

wzmocnienie systemu organów ścigania;

zaangażowanie organów państwa, w zakresie ich kompetencji w działalność na rzecz

zapobiegania działalności przeciw prawu.

Najważniejszym warunkiem skutecznego zwalczania wszystkich przejawów

przestępczości jest jawność, równość wszystkich obywateli wobec prawa, nieuchronność

odpowiedzialności i poparcie społeczne. W celu profilaktyki przestępczości oraz jej

zwalczania niezbędny jest przede wszystkim rozwój bazy prawnej jako skutecznej obrony

praw i uprawnionych interesów obywateli, jak i przestrzeganie prawno - międzynarodowych

zobowiązań Polski w dziedzinie zwalczania przestępczości i ochrony praw człowieka. Istotne

jest pozbawianie przestępczości pożywek, którym sprzyjają niedoskonałości prawa, kryzysy

w gospodarce i sferze socjalnej. Konieczne jest bardziej aktywne wykorzystywanie metod

działalności operacyjno - śledczej, w celu likwidacji powiązań korupcyjnych zorganizowanej

przestępczości.

Walka z terroryzmem, handlem narkotykami i przemytem stanowi ważny składnik

zapewnienia bezpieczeństwa narodowego Polsce, jak też bezpieczeństwa społeczności

międzynarodowej. Zjawisko to o globalnym znaczeniu międzynarodowym, powinno być

zwalczane z wykorzystaniem możliwości wszystkich rodzajów władzy państwowej w oparciu

o szeroką kooperację służb specjalnych Polski z analogicznymi służbami innych krajów na

poziomie międzypaństwowym. Zasadniczym czynnikiem w skutecznym przeciwdziałaniu

tym rodzajom przestępstw (zagrożeń) jest likwidacja zradzających je przyczyn.

Jednym z najważniejszych elementów zapewnienia Polsce bezpieczeństwa

narodowego jest utrwalenie równoprawnego partnerstwa i współpracy z krajami wspólnoty

międzynarodowej.

62

W interesie Polski leży współkształtowanie systemu bezpieczeństwa

międzynarodowego, który będzie coraz efektywniej eliminować zagrożenia militarne

i sprzyjać budowie równowagi interesów oraz współpracy w rozwiązywaniu globalnych

problemów i wyzwań. Podstawową zasadą polityki bezpieczeństwa naszego państwa jest

traktowanie Europy i Ameryki Północnej jako jednolitego obszaru bezpieczeństwa. Tworzony

żmudnie system bezpieczeństwa europejskiego może stać się w przyszłości głównym

gwarantem suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej. W eliminowaniu źródeł

potencjalnych konfliktów zbrojnych Polska przypisuje duże znaczenie także innym niż

polityczne i militarne dziedzinom ludzkiej aktywności. Kraj nasz dąży do rozszerzenia

współpracy ekonomicznej i przeciwstawia się stosowaniu dyskryminacyjnych ograniczeń

w tej sferze.

Bibliografia

Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010,

uchwalony przez Radę Ministrów w dniu 5 sierpnia 2008 r.

Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2007-2012 i 2009-2018.

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania

systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz.U.z 2004 r. Nr 98 poz. 978)

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. zm.).

Balcerowicz B., Sojusz a obrona narodowa, Bellona, Warszawa 1999

Balcerowicz L., Brzesiński Z., Geremek B., Targowski A. i inni, „Wizja Polski” , Agencja

Wydawnicza CB Warszawa 1997

Barcik J., Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, Oficyna Wydawnicza Branta,

Bydgoszcz – Katowice 2008

Bocheński A., Rozmyślania o polityce polskiej, Warszawa 1987

63

Fehler W., Współczesne bezpieczeństwo, Wydawnictwo Adam Marszałek , Toruń 2002

Jakubczak R., Flis J., Bezpieczeństwo Narodowe Polski w XXI wieku, Bellona 2008

Jakubczak R., Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004

Kaczmarek J., Skowroński A., NATO EUROPA POLSKA, atla 2, Wrocław 1998,

Kaczuba J., „Daleko do Unii Europejskiej”, wywiad z K. Kraussem, „Trybuna” z 17 stycznia

Kitler W., Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP

Kukułka J., Bezpieczeństwo a współpraca europejska, Współzależności i sprzeczności

interesów, 1982

Kuźniar R., Polska Polityka Bezpieczeństwa 1989-2000, Warszawa 2001

Kuźniar R., „Po pierwsze bezpieczeństwo”, „Rzeczpospolita”, 09.01.1996

Podolski A., „Polska Strategia Bezpieczeństwa Narodowego jako praktyczna implementacja

Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa – między teorią a praktyką”

Popiuk-Rysińska I., Unia Europejska, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa

2000

Rotfeld A. D., Dokąd zmierza świat?, Poligrafia Bracia Szymańscy, Warszawa 2008

Stańczyk J., Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, 1996

Stefanowicz J., Bezpieczeństwo współczesnych państw, Warszawa 1984

Urbanowicz J., „Wprost”, „Kopenhaskie rozwiązanie”, nr 51/52/2002,

Zalewski S., Administracja rządowa wobec wyzwań bezpieczeństwa państwa, Bielsko – Biała

2007

Zięba R., Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Wydawnictwa Akademickie i

Profesjonalne 2008

Zięba R., Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, 1997

„Przegląd Sił Zbrojnych”, „Wojsko Polskie 2012”, 01/2007

http://www.bbn.gov.pl

http://www.mrr.gov.pl

http://www.msz.gov.pl

http://pl.wikipedia.org

http://wiking.edu.pl

64

Spis rysunków

Rys.1. Podstawowy podział bezpieczeństwa..............................................................................9

Rys.2. Środki obrony narodowej..............................................................................................12

Rys.3. Ogólna struktura obrony narodowej..............................................................................13

Rys. 4. Relacja racji stanu, polityki i bezpieczeństwa państwa................................................13

Rys.5. Istota bezpieczeństwa narodowego................................................................................14

Rys.6. Etapy rozszerzania NATO w Europie...........................................................................23

Rys.7. Państwa Unii Europejskiej.............................................................................................28

Rys.8. Główne cele polityki bezpieczeństwa państwa..............................................................36

Rys.9. Relacje między bezpieczeństwem narodowym a innymi rodzajami bezpieczeństwa...44

65

Rys.10. Struktura ogólna systemu bezpieczeństwa narodowego..............................................46