Bójka i pobicie

Aspekty wykrywcze i dowodowe

Warszawa 2009

Karolina Olszak

Bójka i pobicie

Aspekty wykrywcze i dowodowe

Stan prawny na 30 czerwca 2009 r.

Wydawca: Magdalena Górniewicz

Redaktor prowadzący: Małgorzata Buczna

Opracowanie redakcyjne: Studio Diament

Sk³ad, ³amanie: Studio Diament

© Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2009

ISBN 978-83-7601-780-8

ISSN 1897-4392

Wydane przez:

Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.

Redakcja Książek

01-231 Warszawa, ul. Płocka 5atel. (022) 535 80 00, (022) 535 82 00

31-156 Kraków, ul. Zacisze 7tel. (012) 630 46 00

e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl

www.wolterskluwer.plKsięgarnia internetowa www.profinfo.pl

5

Spis treści

Wykaz skrótów .................................................................................................... 9

Wprowadzenie ................................................................................................... 11

Rozdział I Przestępstwo bójki lub pobicia w polskim prawie karnym ..................... 171..Zachowanie.podmiotu.przestępstwa.......................................................... 182..Skutek.czynu................................................................................................... 253..Strona.podmiotowa.przestępstwa............................................................... 294..Użycie.niebezpiecznego.przedmiotu.–.art..159.k.k................................... 31

Rozdział II Charakterystyka czynu .................................................................................... 351..Uczestnicy.zdarzenia..................................................................................... 35

1.1..Sprawcy.................................................................................................... 361.2..Ofiary........................................................................................................ 40

2..Sposób.popełnienia.przestępstwa............................................................... 453..Czas.i.miejsce.czynu....................................................................................... 484..Następstwa.czynu.......................................................................................... 525..Motywacyjne.uwarunkowanie.czynu........................................................ 55

Rozdział III Wstępne informacje o przestępstwie ............................................................ 611..Źródła.informacji.o.przestępstwie............................................................... 612..Sposób.wykorzystania.pierwszych.informacji.o.przestępstwie............. 72

Rozdział IV Wyjaśnienia i zeznania w sprawach o przestępstwo bójki i pobicia ...... 771..Wyjaśnienia..................................................................................................... 802..Zeznania.świadków....................................................................................... 863..Konfrontacje.................................................................................................... 90

6

Spis treści

Rozdział V Okazanie w sprawach o przestępstwo bójki lub pobicia .......................... 971..Przygotowanie.do.okazania,.przesłuchanie............................................. 1002..Prezentacja.parady.identyfikacyjnej......................................................... 1033..Uzasadnienie.rozpoznania.......................................................................... 107

Rozdział VI Oględziny w sprawach o przestępstwa bójki i pobicia ........................... 1101..Oględziny.miejsca........................................................................................ 1132..Oględziny.osoby........................................................................................... 1183..Oględziny.zwłok........................................................................................... 1214..Oględziny.rzeczy.......................................................................................... 1245..Dokumentacja.oględzin............................................................................... 127

Rozdział VII Opinie biegłych w sprawach o przestępstwa bójki lub pobicia ............ 1331..Opinie.sądowo-lekarskie.w.sprawach.o.przestępstwa..

bójki.lub.pobicia........................................................................................... 1352..Opinie.sądowo-psychiatryczne.i.psychologiczne..

w.sprawach.o.przestępstwo.bójki.i.pobicia............................................. 1463..Pozostałe.opinie.biegłych.w.sprawach.o.przestępstwa.bójki..

i.pobicia.......................................................................................................... 153

Rozdział VIII Inne czynności dowodowe w sprawach o przestępstwa bójki lub pobicia ........................................................................................................ 1581..Przeszukanie.................................................................................................. 1592..Eksperyment.procesowy............................................................................. 1643..Wizja.lokalna................................................................................................. 167

Rozdział IX Ocena dowodów przez organy procesowe ................................................ 1701..Ocena.zeznań.i.wyjaśnień.......................................................................... 1732..Ocena.czynności.okazania.......................................................................... 1813..Ocena.opinii.biegłych.................................................................................. 1844..Ocena.pozostałych.dowodów.................................................................... 188

Podsumowanie ................................................................................................ 1911..Właściwe.przyjęcie.zawiadomienia.o.zaistnieniu.bójki.lub.pobicia........1942..Pierwsze.działania.po.uzyskaniu.zawiadomienia.o.bójce..

lub.pobiciu..................................................................................................... 195

Spis treści

3..Taktyka.przesłuchania................................................................................. 1964..Taktyka.i.technika.prowadzenia.oględzin............................................... 1975..Korzystanie.z.pomocy.biegłych................................................................. 1986..Taktyka.i.technika.prowadzenia.pozostałych.czynności..

dowodowych................................................................................................ 1997..Ocena.dowodów........................................................................................... 2008..Uwzględnienie.specyfiki.służby.wojskowej............................................ 201

Spis akt sądowych spraw o przestępstwa bójki lub pobicia, z których pochodzą użyte w książce przykłady ....................................... 203

Bibliografia ....................................................................................................... 205

9

Wykaz skrótów

Apel.-Lub... –.. .Apelacja..Orzecznictwo.Sądu.Apelacyjnego.w.Lublinie

Arch..Med..Sąd..Krym... –.. .Archiwum.Medycyny.Sądowej.i.Kryminolo-gii

Biul..Aka.. –.. .Biuletyn..Orzecznictwo.Sądu.Apelacyjnego.w.Katowicach.i.Sądów.Okręgowych

Biul..SN.. –.. .Biuletyn.Sądu.Najwyższegok.k... –.. .ustawa.z.dnia.6.czerwca.1997.r..–.Kodeks.kar-

ny.(Dz..U..Nr.88,.poz..553.z.późn..zm.)k.p.k... –.. .ustawa.z.dnia.6.czerwca.1997.r..–.Kodeks.po-

stępowania.karnego.(Dz..U..Nr.89,.poz..555.z.późn..zm.)

kodeks.karny.z.1969.r... –.. .ustawa.z.dnia.19.kwietnia.1969.r..Kodeks.kar-ny.(Dz..U..Nr.13,.poz..94.z.późn..zm.)

KZS.. –.. .Krakowskie. Zeszyty. Sądowe.. Orzeczenia.Sądu.Apelacyjnego.w.Krakowie.w.sprawach.karnych

NP.. –.. .Nowe.PrawoOSA.. –.. .Orzecznictwo.Sądów.ApelacyjnychOSN.w.SK.. –.. .Orzecznictwo. Sądu.Najwyższego.w. spra-

wach.karnych.(pełny.urzędowy.zbiór.orze-czeń.Izby.Karnej.i.Izby.Wojskowej.Sądu.Naj-wyższego)

OSNKW.. –.. .Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Kar-na.i.Wojskowa

OSNPG.. –.. .Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego,.Wydaw-nictwo.Prokuratury.Generalnej

PiM.. –.. .Prawo.i.Medycyna

Wykaz skrótów

PiP.. –.. .Państwo.i.PrawoProbl..Krym... –.. .Problemy.KryminalistykiProk..i.Pr... –.. .Prokuratura.i.PrawoRPEiS.. –.. .Ruch.Prawniczy,.Ekonomiczny.i.SocjologicznyWPP.. –.. .Wojskowy.Przegląd.PrawniczyZeszyty.Naukowe.ASW.. –.. .Zeszyty.Naukowe.Akademii.Spraw.Wewnętrz-

nych

11

Wprowadzenie

„Wszystkie.przestępstwa.mają.jakieś.«rodzinne».podobieństwo.i.gdy.się.zna.jak.własne.pięć.palców.szczegóły.tysiąca.zbrodni,.dziwne.by.było.nie.rozwikłać.tysiąc.pierwszej”1..

Słowa.wypowiedziane.przez.fikcyjnego.detektywa.Sherlocka.Holme-sa.w.noweli.pod.tytułem.„Studium.w.szkarłacie”.autorstwa.Artura.Conan.Doyle’a.stanowią.w.pewnym.sensie.myśl.przewodnią.tej.książki..Jest.ona.bowiem.opisem.poszukiwań.„rodzinnych”.podobieństw.pomiędzy.prze-stępstwami.bójki.i.pobicia.osądzonymi.przez.sądy.powszechne.i.wojskowe.z.terenu.Lubelszczyzny.i.Garnizonu.Warszawskiego.w.latach.1998–2005.

Istnieje.wiele.opracowań.na.temat.aspektów.wykrywczych.i.dowo-dowych.zabójstw,.rozbojów,.kradzieży.z.włamaniem,.kradzieży.kieszon-kowych.itp..Bardzo.mało.miejsca.natomiast.poświęcono.dotychczas.pro-blematyce.kryminalistycznej.bójek.i.pobić..Skłania.to.do.zastanowienia.nad.przyczyną.takiego.stanu.rzeczy..Czy.oznacza.to,.że.przy.wykrywaniu.i.do-chodzeniu.wymienionych.przestępstw.nie.występują.żadne.odrębności,.które.uzasadniałyby.potrzebę.sformułowania.taktycznych.i.technicznych.wskazówek.dotyczących.postępowania.organów.procesowych.w.przy-padku.zaistnienia.bójki.lub.pobicia?

Jeżeli.weźmie.się.pod.uwagę.fakt,.iż.opis.znamion.przestępstw.bójki.i.pobicia.w.polskim.prawie.karnym.decyduje.o.przypisaniu.im.wielu.cech.charakterystycznych,.takich.jak:.wielość.i.zmienność.uczestników,.prze-mieszczanie.się.sprawców.z.miejsca.na.miejsce,.kontynuowanie.działań.agresywnych.po.przerwach.czy.rozłożenie.zdarzenia.w.czasie,.uprawnio-ne.wydaje.się.założenie,.iż.właściwości.te.znajdą.swoje.odzwierciedlenie.na.miejscu.zdarzenia,.w.osobach.w.nim.uczestniczących,.pamięci.świad-ków.itp.

1. A..Conan.Doyle,.3 x Sherlock Holmes,.Warszawa.1969,.s..27.

12

Wprowadzenie

Przeanalizowanie,.na.podstawie.akt.sądowych,.szczegółów.popeł-nionych.przestępstw.oraz.prowadzonych.postępowań.przygotowawczych.i.sądowych.powinno.zatem.umożliwić.dogłębne.poznanie.aspektów.kry-minalistycznych.przestępstwa.bójki.i.pobicia.oraz.doprowadzić.do.wypra-cowania.wniosków.dotyczących.optymalnej.taktyki.i.techniki.wykrywania.i.dowodzenia.tego.rodzaju.przestępstw..W.tym.celu.w.toku.prowadzo-nych.badań.należało.uzyskać.odpowiedź.na.szereg.pytań.szczegółowych..Po.pierwsze.–.scharakteryzować.przestępstwa.bójki.i.pobicia.biorąc.pod.uwagę.uczestników.zdarzenia,. sposób. ich.działania.oraz. towarzyszące.zdarzeniu.okoliczności..Po.drugie.–.prześledzić,.w.jaki.sposób.doszło.do.ujawnienia.przestępstwa.i.wykrycia.jego.sprawców..Po.trzecie.–.zbadać,.jakie.czynności.podjęto.i.w.jaki.sposób.je.przeprowadzono,.aby.uzyskać.dowody.popełnienia.czynu.i.winy.sprawców..Po.czwarte.–.przeanalizować.ocenę.zebranych.dowodów.dokonaną.przez.organy.procesowe.

Rezultaty.przeprowadzonych.badań.aktowych.zdecydowały.o.sys-tematyce.poszczególnych.rozdziałów..Dlatego.też.w.wielu.przypadkach.nie.stosowano.podziałów.według.kryteriów.przyjmowanych.zazwyczaj.w.literaturze.prawa.karnego,.procedury.karnej.czy.kryminalistyki,. lecz.dostosowywano.je.do.specyfiki.opisywanego.tematu..Na.przykład.w.roz-dziale.V.poświęconym.okazaniu,.ze.względu.na.to,.że.większość.czynności.przeprowadzanych.przy.przestępstwach.bójki.i.pobicia.dotyczyła.rozpo-znawania.osób,.podrozdziały.wyodrębniono.według.kryterium.etapów.dokonywanej.czynności,.nie.zaś.przedmiotu.okazania..Podobnie.w.roz-dziale.IX,.dotyczącym.oceny.dowodów.przez.organy.procesowe,.ze.wzglę-du.na.to,.że.uzasadnienia.aktów.oskarżenia.w.zasadzie.nie.zawierały.opinii.prokuratorów.na.temat.wartości.przeprowadzonych.dowodów,.a.jedynie.ich.przywołanie.i.opis.ustalonego.stanu.faktycznego,.podziału.na.podroz-działy.dokonano.w.oparciu.o.rodzaj.dowodów.ocenianych.przez.organy.zarówno.na.etapie.postępowania.przygotowawczego,.jak.i.sądowego.

W.celu.uzyskania.większej.przejrzystości,.w.rozdziałach.poświęco-nych.poszczególnym.czynnościom,.szczegółowe.wyniki.badań.uzyskane.przez.innych.autorów.oraz.literatura.dotycząca.omawianego.przedmiotu.przywoływane.są.w.przypisach.dolnych.

Materiał.badawczy.stanowiły.akta.zakończonych.prawomocnym.wy-rokiem.spraw.o.przestępstwa.bójki.albo.pobicia.rozpatrywanych.przez.Sąd.Okręgowy.w.Lublinie,.Sąd.Rejonowy.w.Lublinie,.Wojskowy.Sąd.Okręgo-wy.w.Warszawie,.Wojskowy.Sąd.Garnizonowy.w.Warszawie.i.Wojsko-wy.Sąd.Garnizonowy.w.Lublinie.w.latach.1998–2005..Ogółem.zbadano.

13

Wprowadzenie

200.spraw,.w.tym.100.osądzonych.przez.sądy.powszechne.i.100.przez.sądy.wojskowe..Wybór.do.badań.terenu.Lubelszczyzny.pozwolił.uzyskać.pe-łen.przekrój.różnego.rodzaju.pobić.i.bójek,.od.popełnionych.w.środowi-sku.miejskim,.w.dzielnicach.zamieszkiwanych.przez.warstwy.najuboższe.i.margines.społeczny,.na.terenie.blokowisk.czy.miasteczka.akademickiego,.po.typowe.„bijatyki”.na.zabawach.wiejskich.i..w.ośrodkach.wypoczynko-wych.w.miejscowościach.położonych.na.Polesiu.Lubelskim.

Drugą.część.materiału.badawczego,.w.pewnym.sensie.porównawczą,.stanowiły.akta.spraw.rozpatrzonych.przez.Wojskowe.Sądy.Garnizonowe.w.Lublinie.i.Warszawie.oraz.nadrzędny.nad.nimi.Wojskowy.Sąd.Okręgo-wy.w.Warszawie..Przeprowadzenie.badań.w.dwóch.sądach.garnizono-wych.spowodowane.było.faktem.mniejszego.napływu.tego.rodzaju.spraw.do.sądów.wojskowych..Akta.dobierano.z.dwóch.sądów.znajdujących.się.w.tym.samym.okręgu..Wybór.terenu.badań.w.przypadku.sądów.wojsko-wych.miał.zresztą.mniej.istotne.znaczenie.z.uwagi.na.specyfikę.środowi-ska.wojskowego.oraz.specyfikę.postępowania.w.sprawach.o.przestępstwa.popełnione.przez.żołnierzy2.

Przedstawienie.podobieństw.i.różnic.dotyczących.charakteru.prze-stępstw.bójek.i.pobić.popełnianych.przez.osoby.cywilne.lub.żołnierzy.oraz.taktyki.i.techniki.działań.podejmowanych.przez.powszechne.i.wojskowe.organy.ochrony.porządku.prawnego.porusza.temat.dotychczas.w.zasadzie.pomijany.w.literaturze.–.przestępstwa.pospolitego,.którego.sprawcą.jest.żołnierz.oraz.konsekwencji,.jakie.ta.rola.sprawcy.ma.dla.przyjętej.przez.organy.prowadzące.postępowanie.taktyki.i.techniki.dowodzenia.mu.winy.i.sprawstwa.bójki.lub.pobicia..Zagadnienie.to.jest.materią.niezwykle.skom-plikowaną.z.uwagi.na.trwające.od.wielu.lat.nieustanne.zmiany.w.Wojsku.Polskim,.które.mają.na.celu.zawieszenie.przymusowego.poboru.do.armii.i. stworzenie. formacji.zawodowej,. składającej. się.z.ochotników..Zatem.przeprowadzone.na.potrzeby.niniejszej.monografii.badania.akt. spraw.rozpatrywanych.przez.sądy.wojskowe.uchwyciły.środowisko.wojskowe.na.jednym.z.etapów.tej.transformacji..Mimo.to,.ze.względu.na.charakter.przestępstw.bójki.i.pobicia.oraz.pewne.niezmienne.cechy.armii,.takie.jak:.hierarchiczna.sformalizowana.struktura,.nacisk.na.dyscyplinę.wojskową,.konieczność.ujednolicenia.żołnierzy.pod.względem.wyglądu,.ubioru,.za-chowania,.wykonywanie.zadań. (szkoleń,.ćwiczeń.poligonowych,.misji.

2.Właściwość.sądu.wojskowego.określa.się.biorąc.pod.uwagę.jednostkę.wojskową,.w.której.żołnierz.pełnił.służbę.w.chwili.wszczęcia.przeciwko.niemu.postępowania.karnego.(art..651.§.1.i.2.k.p.k.).

14

Wprowadzenie

zagranicznych).w.warunkach.dużego.obciążenia.psychicznego,.skoszaro-wania,.rozłąki.z.najbliższymi.itp.,.większość.wniosków.ma.charakter.uni-wersalny,.niezależny.od.stopnia.profesjonalizacji.armii.

Mając.to.na.uwadze.w.prezentowanej.monografii.mniejszy.nacisk.położono.na.warstwę.kryminologiczną.badań,.w.szczególności.dotyczącą.takich.cech.uczestników.zdarzeń,.jak:.wiek,.płeć,.wykształcenie.itp..Tym.bardziej,.że.aspekty.kryminologiczne.przestępstwa.bójki.i.pobicia.stanowi-ły.w.przeszłości.już.kilkakrotnie.przedmiot.rozważań.takich.autorów.jak.B..Hołyst.i.Z..Kubec3,.Z..Skarżyński4.czy.K..Krajewski5.

Natomiast.aspekty.kryminalistyczne.nie.były.dotychczas.szerzej.opi-sywane.w.literaturze..Tymczasem.są.one.niezwykle.istotne.dla.podstawo-wej.kwestii.w.procesie.karnym,.którą.jest.ustalenie.stanu.faktycznego.oraz.przypisanie.winy.sprawcy.przestępstwa..Prawidłowa.kwalifikacja.czynu.np..jako.pobicie.z.użyciem.niebezpiecznego.przedmiotu.może.zależeć.od.prawidłowego.przeprowadzenia.oględzin.wiążącego.się.z.ujawnieniem.na.ciele.ofiary.śladów.narzędzia,.którym.zadawano.uderzenia..Przypisa-nie.zaś.winy.konkretnemu.sprawcy.zależy.od.właściwego.zabezpieczenia.tego.śladu,.w.sposób.umożliwiający.identyfikację.przedmiotu..Ogromnie.ważna.dla.wyjaśnienia.charakteru.zajścia.będzie.również.taktyka.prze-słuchania.uczestników.i.świadków.zdarzenia..Niejednokrotnie.niewielkie.niuanse.w.wyjaśnieniach.i.zeznaniach.będą.decydowały.o.zakwalifikowa-niu.go.jako.bójki,.pobicia,.rozboju.czy.odróżnieniu.osoby.interweniującej.od.sprawcy.przestępstwa.

Dlatego. też. najwięcej.miejsca.w. tej. książce. poświęcono. analizie.czynności.procesowych.i.kryminalistycznych.najczęściej.podejmowanych.w.sprawach.o.przestępstwa.bójki.lub.pobicia.pod.kątem.celowości.i.pra-widłowości.przeprowadzenia.oraz.ich.wpływu.na.ustalony.przez.proku-ratora.a.następnie.sąd.stan.faktyczny,.przyjętą.kwalifikację.prawną.oraz.ustalenia.dotyczące.winy.albo.niewinności.uczestników.zdarzenia.

Wypracowane.na.tej.podstawie.wnioski.umożliwiły.sformułowanie.podstawowych.zaleceń,.zawartych.w.zakończeniu.niniejszej.monografii,.które.mogą.przyczynić.się.do.sprawniejszego.i.efektywniejszego.prowa-dzenia.postępowań.przygotowawczych.i.sądowych.w.sprawach.o.prze-

3. B..Hołyst,.Z..Kubec,.Bójka i pobicie (problemy dogmatyki prawa, kryminologii i kryminalistyki),.Warszawa.1962..

4. Z..Skarżyński,.Bójka i pobicie w polskim prawie karnym,.Warszawa.1994.5. K..Krajewski,.Bójka i pobicie: analiza kryminologiczna,.Kraków.1988.

Wprowadzenie

stępstwa.bójki.lub.pobicia,.pozostających.we.właściwości.powszechnych.i.wojskowych.organów.ochrony.porządku.prawnego.

Książka.powstała.na.podstawie. rozprawy.doktorskiej. obronionej.w.Instytucie.Prawa.Karnego.Wydziału.Prawa.i.Administracji.Uniwersyte-tu.Warszawskiego..Autorka.pragnie.złożyć.podziękowania.swojemu.pro-motorowi.prof..dr..hab..Tadeuszowi.Tomaszewskiemu.za.umożliwienie.napisania.tej.pracy.w.ramach.prowadzonego.przez.niego.seminarium.oraz.prof..dr..hab..Piotrowi.Girdwoyniowi.za.zachętę.do.jej.publikacji..Podzię-kowania.kieruje.również.do.płk..w.st..spocz..dr..Stanisława.M..Przyjem-skiego,.płk..Jana.Gęsicha,.płk..Piotra.Raczkowskiego.oraz.płk..Jacka.Białasa.za.życzliwą.pomoc.przy.opracowywaniu.tematu.oraz.udostępnienie.ma-teriału.do.badań.

17

Rozdział I Przestępstwo bójki lub pobicia

w polskim prawie karnym

Nie.sposób.zająć.się.aspektami.wykrywczymi.i.dowodowymi.prze-stępstw.bójek.i.pobić.nie.odnosząc.się.najpierw.do.uregulowań.prawa.kar-nego.materialnego.definiujących.te.przestępstwa,.które.określają.zakres.tej.tematyki..W.celu.opracowania.taktyki.i.techniki.wykrywania.i.dochodzenia.omawianych.przestępstw.niezbędne.jest.bowiem.ustalenie,.jakie.zachowania.człowieka.wypełniają.znamiona.czynów.o.charakterze.bójki.lub.pobicia.

Przestępstwo.bójki.lub.pobicia.kryminalizuje.art..158.k.k.:„Art..158.§.1..Kto.bierze.udział.w.bójce.lub.pobiciu,.w.którym.naraża.się.czło-

wieka.na.bezpośrednie.niebezpieczeństwo.utraty.życia.albo.nastąpienia.skutku.określonego.w.art..156.§.1.lub.w.art..157.§.1,.podlega.karze.pozba-wienia.wolności.do.lat.3.

§.2..Jeżeli.następstwem.bójki. lub.pobicia.jest.ciężki.uszczerbek.na.zdrowiu. człowieka,. sprawca. podlega. karze. pozbawienia.wolności. od.6.miesięcy.do.lat.8.

§.3..Jeżeli.następstwem.bójki.lub.pobicia.jest.śmierć.człowieka,.spraw-ca.podlega.karze.pozbawienia.wolności.od.roku.do.lat.10”.

Ponadto.art..159.k.k..określa.przestępstwo.bójki.lub.pobicia.z.użyciem.niebezpiecznego.przedmiotu:

„Art..159.Kto,.biorąc.udział.w.bójce.lub.pobiciu.człowieka,.używa.broni.palnej,.

noża.lub.innego.podobnie.niebezpiecznego.przedmiotu,.podlega.karze.pozbawienia.wolności.od.6.miesięcy.do.lat.8”.

Wśród.analizowanych.spraw.(tabela.nr.1.1).zdecydowaną.większość.stanowiły.czyny.zakwalifikowane.z.art..158.§.1.k.k..Przeważały.one.zwłasz-cza.w.materiale.pochodzącym.z.sądów.wojskowych..Na.drugim.miejscu.

18

Rozdział I. Przestępstwo bójki lub pobicia w polskim prawie karnym

znalazły.się.pobicia.z.użyciem.niebezpiecznego.przedmiotu.–.art..159.k.k.,.następnie.pobicia.ze.skutkiem.śmiertelnym.–.art..158.§.3.k.k.,.a..w.dalszej.kolejności.–.bójki.i.pobicia.skutkujące.ciężkim.uszkodzeniem.ciała.–.art..158.§.2.k.k..W.całym.badanym.materiale.obejmującym.200.spraw.zaledwie.3%.przypadków.stanowiły.bójki,.z.których.2%.miało.miejsce.w.środowisku.wojskowym.a.1%.w.cywilnym.

Tabela nr 1.1. Kwalifikacja prawna bójek i pobić

Kwalifikacja prawna

Sprawy rozpatry-

wane przez sądy po-

wszechne

Pobi-cia/

bójki%

Sprawy rozpa-

trywane przez sądy wojskowe

Pobi-cia/

bójki%

Ogółempobicia/

bójki%

1 2 3 4 5 6 7 8 9

158.§.1.k.k. 68 67/1 68 90 86/4 90 153/5 79

158.§.2.k.k. 5 4/1 5 2 2/0 2 6/1 3,5

158.§.3.k.k. 14 14/0 14 0 0/0 0 14/0 7

159.k.k. 13 13/0 13 8 8/0 8 21/0 10,5

Ogółem 100 98/2 100 100 96/4 100 194/6 100

Przestępstwa.bójki.i.pobicia.należą.do.tzw..przestępstw.powszech-nych,.których.podmiotem.może.być.każda.osoba.fizyczna,.która.osiągnęła.określony.wiek..Kluczowymi.elementami. tych.przestępstw.są.znamio-na.określające.zachowanie.podmiotu,.skutek.czynu.oraz.w.przypadku.art..159.k.k..–.dotyczące.sposobu.popełnienia.czynu..Kwestiom.tym.po-święcone.są.kolejne.podrozdziały.opracowania.

1. Zachowanie podmiotu przestępstwa

Przepis.art..158.§.1.k.k..opisuje.zachowanie.podmiotu.jako.„branie.udziału”.w.bójce.lub.pobiciu..Według.słownika.języka.polskiego.wyrażenie.„brać.udział”.oznacza.uczestniczyć,.działać.w.akcji.zbiorowej,.współdzia-łać..Słowo.„bójka”.definiowane.jest.jako.awantura.połączona.z.biciem.się,.„pobicie”.zaś.–.jako.zadanie.wielu.ciosów,.kilkakrotne.uderzenie.kogoś1..

1. E..Sobol.(red.),.Nowy słownik języka polskiego,.Warszawa.2003,.s..62,.675,.1072.

1. Zachowanie podmiotu przestępstwa

19

Potoczne.rozumienie.tych.słów,.chociaż.zawiera.pewne.elementy.charak-terystyczne.dla.podejścia.prawniczego.do.przestępstwa.bójki.lub.pobicia,.nie.oddaje.całkowicie.istoty.tych.przestępstw.

Z.punktu.widzenia.przepisów.prawnych.nie.ulega.bowiem.wątpli-wości,.że.bójka.i.pobicie.są.dwoma.odrębnymi.przestępstwami..Zarówno.w.orzecznictwie,. jak.i.w.doktrynie.przyjmuje.się,.że.bójka.jest.starciem.przynajmniej.trzech.osób,.z.których.każda.jest.jednocześnie.napastnikiem.i.broniącym.się2..Zdaniem.L..Gardockiego.przyjęcie,.że.bójka.musi.być.star-ciem.co.najmniej.trzech.osób,.nie.wynika.z.dosłownego.brzmienia.przepi-su,.lecz.z.jego.interpretacji..Ustalenie,.kto.jest.sprawcą.uszkodzenia.ciała.lub.śmierci.drugiej.osoby.nie.jest.trudne,.gdy.w.zajściu.biorą.udział.dwie.bijące.się.osoby..W.takiej.sytuacji.przepis.o.bójce.nie.jest.potrzebny3..Po-dobne.stanowisko.zajął.Sąd.Apelacyjny.w.Łodzi.w.wyroku.z.dnia.12.paź-dziernika.2000.r..stwierdzając,.że.„konstrukcja.art..158.k.k..jest.wynikiem.niemożności.ustalenia,.który.z.uczestników.zajścia.zadał.cios.pociągający.za.sobą.skutki.decydujące.o.kwalifikacji.prawnej”4..Zbliżony.pogląd.wy-raził.w.postanowieniu.z.dnia.7.września.2004.r..również.Sąd.Najwyższy:.„Przestępstwo.z.art..158.k.k..(branie.udziału.w.bójce.lub.pobiciu).stanowi.relikt.odpowiedzialności.zbiorowej.(...)”5.

Pobicie.natomiast.oznacza.dokonanie.czynnej.napaści.przynajmniej.dwóch.osób.na. inną.osobę.albo.grupy.osób.na. inne.osoby,.przy.czym.w.tym.ostatnim.wypadku.cechą.charakterystyczną. jest.przewaga.osób.napadających.nad.napadniętymi..Sąd.Najwyższy.w.wyroku.z.dnia.5.listo-pada.1980.r..wskazał:.„Nie.oznacza.to.jednak,.że.w.wypadku.większej.licz-by.pokrzywdzonych.poszczególni.sprawcy.muszą.wziąć.udział.w.pobiciu.każdego.z.nich,.gdyż.do.bytu.przestępstwa.wystarczające.jest.działanie.skierowane.chociażby.przeciwko.jednemu.z.pokrzywdzonych,.oczywiście.z.zachowaniem.wspólności.zamiaru.i.tożsamości.zdarzenia”6..Podobny.po-gląd.wyraził.Sąd.Apelacyjny.w.Katowicach.w.wyroku.z.dnia.25.września.2003.r.:.„Dla.przyjęcia.udziału.w.pobiciu.w.rozumieniu.art..158.§.1.k.k..nie.

2. L..Gardocki,.Prawo karne,.Warszawa.2008,.s..238;.K..Daszkiewicz,.Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Rozdział XIX Kodeksu Karnego. Komentarz,.Warszawa.2000,.s..353;.wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Krakowie.z.dnia.15.grudnia.1994.r.,.II.Akr.195/94,.KZS.1995,.z..1,.poz..25.

3. L..Gardocki,.Bójka i pobicie,.(w:).I..Andrejew,.L..Kubicki,.J..Waszczyński.(red.),.System prawa karnego. O przestępstwach w szczególności,.t..IV..część.I,.Warszawa.1985,.s..457.

4.Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Łodzi.z.dnia.12.października.2000.r.,.II.AKa.181/2000,.KZS.2001,.z..7-8,.poz..65.

5. Postanowienie.SN.z.dnia.7.września.2004.r.,.II.KK.377/03,.LEX.137739.6.Wyrok.SN.z.dnia.5.listopada.1980.r.,.Rw.382/80,.OSNKW.1981,.nr.1–2,.poz..5.

20

Rozdział I. Przestępstwo bójki lub pobicia w polskim prawie karnym

jest.konieczne,.aby.konkretna.osoba.zadała.innej.osobie.(napadniętemu).cios.w.postaci.uderzenia,.kopnięcia.itp..Wystarczy.świadome.połączenie.działania.jednego.ze.sprawców.z.działaniem.innego.człowieka.lub.grupy.osób.przeciwko.innemu.człowiekowi.lub.grupie.ludzi”7.

A..Marek.zwraca.uwagę,.że.dla.właściwej.oceny.zajścia.istotne.zna-czenie.ma. jego.początek..Ustalenie,. czy. było. to. starcie.wzajemne,. kto.kogo.i..w.jakim.celu.zaatakował.jest.tym.istotniejsze,.że.osoby.napadnięte.mają.prawo.do.skutecznej.obrony,.„może.się.więc.zdarzyć,.że.uzyskają.one.przewagę,.co.nie.zmienia.automatycznie.ich.roli,.chyba.że.atak.ustał,.a.pierwotnie.napadnięci.atakują.przeciwników.dla.wywarcia.zemsty.(stają.się.wówczas.napastnikami)”8.

Cechą.wyróżniającą.te.przestępstwa. jest.ponadto.duża.dynamika.zdarzeń.oraz.zmienność.składu.osobowego.uczestników,.miejsca.zdarze-nia.oraz.rozłożenie.zdarzenia.w.czasie..Wspomniana.dynamika.powoduje,.że.w.trakcie.trwania.bójki.przewagę.mogą.uzyskiwać.różni.uczestnicy..Natomiast.pobicie.może.przybrać.taki.obrót,.że.osoby,.które.początkowo.zostały.napadnięte,.broniąc.się.uzyskają.przewagę.nad.napastnikami.i.role.w.trakcie.zajścia.ulegną.odwróceniu..Rodzi.to.problemy.z.zakwalifikowa-niem.udziału.poszczególnych.osób.oraz.z.ustaleniem.jedności.lub.wielości.czynów.zabronionych.

Nadal.obowiązująca.jest.teza,.że.„bójka.nie.przestaje.być.jednolita,.chociaż.zawiera.przerwy. i.przenosi. się.na. inne.miejsce. i. chociaż.biorą.w.niej.udział.różni.ludzie”9..Stanowisko.takie.zajął.również.Sąd.Najwyż-szy.w.wyroku.z.dnia.13.września.1974.r.,.stwierdzając,.że.„bójka.pozostaje.jednolitym.czynem.nawet.wtedy,.gdy.następują.w.niej.przerwy.i.przenosi.się.ona.z.miejsca.na.miejsce,.jak.również.wtedy,.gdy.kolejno.biorą.w.niej.udział.różne.osoby,.jeżeli.jednolitość.zamiaru.uczestników.obejmuje.cechy.działania.określonego.w.art..158.k.k.”10.

Dlatego.też.jako.udział.w.bójce.lub.pobiciu.kwalifikowane.są.czyny.w.sytuacjach,.gdy:

–. sprawcy.przemieszczają.się.z.miejsca.na.miejsce,–. kontynuują.działania.agresywne.po.przerwach,

7.Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Katowicach.z.dnia.25.września.2003.r.,.II.AKa.249/03,.KZS.2004,.z..2,.poz..38.

8. A..Marek,.Prawo karne,.Warszawa.2007,.s..446–447.9. Por..J..Makarewicz,.Kodeks karny z komentarzem,.Lwów.1938,.s..543.10. A..Lisowski,.Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu,.Toruń.1996,.s..234–235.

1. Zachowanie podmiotu przestępstwa

21

–. ze.względu.na.przerwy,.a.także.inne.okoliczności.(np..rozmiary.bójki,.szczególną.zaciekłość.jej.uczestników).te.zdarzenia.„rozciągają.się.w.czasie”,

–. zmianie. ulega. „skład. osobowy. sprawców”. (np.. jedni. rezygnują.z.uczestnictwa.w.bójce,.a.inni.do.niej.dołączają),

–. zmianie.ulega.„skład.osobowy.ofiar”.(np..jednej.z.osób.napadniętych.udaje.się.uciec,.a.napastnik.„w.zamian”.zaczyna.bić.inną)11.Niejednokrotnie.przedmiotem.rozważań.Sądu.Najwyższego.oraz.są-

dów.apelacyjnych.było.pytanie.o.to,.na.czym.powinno.polegać.zachowanie.podmiotu,.aby.wypełniało.ono.znamię.uczestnictwa.w.bójce.lub.pobiciu..W.wyroku.z.dnia.23.listopada.2000.r..Sąd.Apelacyjny.w.Łodzi.stwierdził,.że.„dla.przyjęcia.udziału.w.pobiciu.w.rozumieniu.art..158.§.1.k.k..nie.jest.też.konieczne,.aby.konkretna.osoba.zadała.innej.osobie.(napadniętemu).cios.w.postaci.uderzenia,.kopnięcia.itp..Wystarczy.świadome.połączenie.dzia-łania.jednego.ze.sprawców.z.działaniem.drugiego.człowieka.lub.większej.grupy.osób.przeciwko.innemu.człowiekowi.lub.grupie.osób”12.

Wymienione.wyżej.zachowanie.sprawcy.może.zdaniem.Sądu.Naj-wyższego. polegać. również. na. „zagrzewaniu. co. najmniej. dwóch. jego.uczestników.do.kontynuowania.przestępnego.działania.lub.na.ułatwianiu.im.w.jakikolwiek.sposób.takiego.działania,.które.wyraża.się.w.zadawaniu.razów.określonej.osobie”13.

Podobną.wymowę.ma.wyrok.Sądu.Najwyższego.z.dnia.30.sierpnia.1972.r.,.który.mówi,.że.„dla.przyjęcia.udziału.w.pobiciu.nie.jest.konieczne,.by.sprawca.zadał.jakieś.konkretne.ciosy,.lecz.wystarczy.niekiedy.czy.to.«zagrzewanie».do.walki,.czy.nawet.przyjęcie.takiej.solidarnej.z.napastni-kami.postawy,.że.wskazuje.ona.na.potencjalną.gotowość.zadania.takich.ciosów,.gdy.tylko.nadarzy.się.okazja.lub.zajdzie.potrzeba”14..Zdanie.Sądu.Najwyższego.podziela.również.Sąd.Apelacyjny.w.Łodzi,.który.w.wyroku.z.dnia.21.września.2000.r..przypisuje.odpowiedzialność.na.gruncie.art..158.

11. K..Daszkiewicz,.Przestępstwa przeciwko życiu...,.s..358.12.Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Łodzi.z.dnia.23.listopada.2000.r.,.II.AKa.169/2000,.Prok..i.Pr..2001,.

nr.6,.poz..20..Por..też.wyrok.SN.z.dnia.28.lipca.1972.r.,.Rw.692/72,.OSNKW.1972,.nr.11,.poz..181.13.Wyrok.SN.z.dnia.10.kwietnia.1972.r.,.I.KR.325/71,.Biul..SN.1971,.nr.10,.poz..102..Odmiennie.

A..Marek,.który.uważa.za.zbyt.daleko.idące.uznawanie.w.doktrynie.i.orzecznictwie.za.„udział”.w.bójce.lub.pobiciu.słownego.zachęcania.uczestników.do.agresywnych.działań;.A..Marek,.Kodeks karny. Komentarz,.Warszawa.2006,.s..324;.podobnie.M..Filar.(red.),.Kodeks karny. Komentarz,.Warszawa.2008,.s..627.

14.Wyrok.SN.z.dnia.30.sierpnia.1972.r.,.I.KR.127/72,.RPEiS.1973,.nr.3,.s..347..Por..także.wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Gdańsku.z.dnia.24.listopada.1994.r.,.Akr.365/94,.Prok..i.Pr..1995,.nr.7–8,.poz..19.

22

Rozdział I. Przestępstwo bójki lub pobicia w polskim prawie karnym

§.3.k.k..również.sprawcy,.„który.nie.zadał.ofierze.żadnego.ciosu,.ale.okrzy-kami.zagrzewał.uczestników.bójki.do.agresji.i.zadawania.ciosów”15.

Sąd.Apelacyjny.w.Katowicach.w.wyroku.z.dnia.24.czerwca.2008.r..stwierdził,.że.„Zakres.pojęciowy.pobicia.w.ujęciu.kodeksowym.jest.znacz-nie.szerszy.niż.wynikałoby.to.z.potocznego.rozumienia.tego.słowa..(...).Samo.oddanie.strzału.z.broni.palnej.może.być.elementem.pobicia”16..Zbli-żony.pogląd.wyraził.Sąd.Apelacyjny.w.Katowicach.w.wyroku.z.dnia.28.lu-tego.2003.r.:.„Formuła.udziału.w.pobiciu.w.rozumieniu.art..158.i.159.k.k..jest.szersza.od.potocznego.rozumienia.słowa.«pobicie»..W.wypadku.użycia.broni.może.się.ona.wyrażać.w.oddaniu.strzału,.rażenia.pociskiem,.przez.co.niewątpliwie.naraża.się.człowieka.na.bezpośrednie.niebezpieczeństwo.utraty.życia.albo.nastąpienia.skutku.określonego.w.art..156.§.1.k.k.. lub.art..157.§.1.k.k.”17.

Za.„udział”.w.bójce.lub.pobiciu.uznawane.są.także.inne.formy.za-chowania,.które.w.działaniu.zbiorowym.niosą.za.sobą.niebezpieczeństwo.utraty.życia.lub.uszkodzenia.ciała,.jak.np..podawanie.narzędzi,.przytrzy-mywanie.ofiary,.krępowanie.jej18,.blokowanie.drogi.ucieczki19,.gaszenie.światła20.itp.

Sąd.Najwyższy.w.postanowieniu.z.dnia.7.września.2004.r..stwierdził.nawet,.że.do.przyjęcia.odpowiedzialności.za.udział.w.pobiciu.wystarczy,.„by.sprawca.swoim.zachowaniem,.np..stworzeniem.warunków.ułatwiają-cych.działania.bezpośrednich.sprawców,.postawą,.a.nawet.samą.obecnością.wśród.osób.czynnie.występujących.przeciwko.pokrzywdzonemu.–.przy.braku.jednoznacznie.wyrażonego.nieakceptowania.takiego.zachowania.–.zwiększał.zagrożenie.u.pokrzywdzonego.i.przyczyniał.się.do.wzrostu.dys-proporcji.siły.pomiędzy.sprawcami.pobicia.i.pokrzywdzonym”21.

Określenie.w.art..158.k.k..działania.sprawcy.pojęciem.„udział”.wpły-wa.na.odmienną.niż.w.przypadku.większości.przestępstw.kwalifikację.pewnych.postaci.zachowania.uczestnika.bójki.albo.pobicia.jako.form.zja-

15.Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Łodzi.z.dnia.21.września.2000.r.,.II.AKa.135/00,.Prok..i.Pr..2001,.nr.6,.poz..21.

16.Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Katowicach.z.dnia.24.czerwca.2008.r.,.II.AKa.41/08,.Biul..AKa.2008,.nr.3,.poz..11.

17.Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Katowicach.z.dnia.28.lutego.2003.r.,.II.Aka.298/02,.KZS.2003,.z..11,.poz..42.

18. K..Daszkiewicz,.Przestępstwa przeciwko życiu...,.s..359.19. A..Marek,.Prawo karne...,.s..447.20.W..Wolter,.Kodeks karny z komentarzem,.Warszawa.1973,.s..464.21.Wyrok.SN.z.dnia.7.września.2004.r.,.II.KK.377/03,.LEX.nr.137739.

1. Zachowanie podmiotu przestępstwa

23

wiskowych.przestępstwa.takich.jak:.sprawstwo,.podżeganie,.pomocnic-two..Zachowanie.sprawcy,.które.w.wypadku.innych.przestępstw.byłoby.zakwalifikowane.jako.podżeganie.lub.pomocnictwo.traktowane.jest.jako.bezpośrednie.sprawstwo.„udziału”.w.bójce.lub.pobiciu..Przyjmuje.się,.że.podżeganie.lub.pomocnictwo.do.przestępstwa.z.art..158.§.1–3.zachodzi.tyl-ko.wówczas,.gdy.zachowanie.podżegacza.lub.pomocnika.nastąpiło.przed.rozpoczęciem.udziału.danej.osoby.w.bójce.lub.pobiciu.i.poza.miejscem,.w.którym.odbywa.się.bójka.lub.pobicie22.

Uczestnika.bójki.albo.pobicia.nie.zwalnia.od.ponoszenia.odpowie-dzialności.karnej.fakt,.iż.on.sam.jest.ofiarą,.np..narażono.go.na.bezpośred-nie.niebezpieczeństwo.utraty.życia.albo.uszkodzenie.ciała,.lub.też.odniósł.obrażenia23..Słuszne.wydaje.się.następujące.stanowisko.Sądu.Najwyższego.w.tej.sprawie:.„Odpowiedzialność.na.podstawie.art..158.zachodzi.nie.tylko.wtedy,.gdy.skutki.wymienione.w.tym.przepisie.dotknęły.ofiarę.pobicia,.ale.również.wówczas,.gdy.skutki.te.dotknęły.jednego.ze.sprawców.pobicia,.co.może.zdarzyć.się.zwłaszcza.w.związku.z.akcją.obronną.bitego.lub.innej.osoby”24.

Podobny.pogląd.na.ten.temat.formułuje.A..Świątkowski..Uważa.on,.iż.w.bójce.nie.ma.osób,.które.można.zwolnić.od.odpowiedzialności.karnej.tylko.z.tego.powodu,.że.doznały.w.trakcie.jej.trwania.uszkodzeń.ciała,.gdyż.wszyscy.uczestnicy.bójki.są.agresorami..„Stan.ten.wynika.z.istoty.bójki..Fakt.doznania.uszkodzeń.ciała.w.warunkach.agresywnego.działania.nie.może.stanowić.przesłanki.przyznania.charakteru.i.praw.pokrzywdzonego”25.

Niektórzy.autorzy,.np..S..Śliwiński26,.Z..Kubec27,.L..Gardocki28.są.zda-nia,.że.w.sytuacji,.gdy.jedynym.pokrzywdzonym.w.bójce.jest.jej.uczestnik,.trudno.mu.przypisać,.że.z.własnej.winy.doprowadził.do.takiego.skutku.względem.własnej.osoby.

W.literaturze.i.orzecznictwie.dotyczących.przestępstwa.bójki.rozwa-żany.był.również.problem.obrony.koniecznej,.ponieważ.uczestnicy.bójki.

22. L..Gardocki,.Bójka...,.s..460.23. Por..A..Zoll.(red.),.Kodeks karny. Komentarz,.Kraków.2006,.s..361;.O..Górniok,.S..Hoc,.M..Ka-

litowski.i.in.,.Kodeks karny. Komentarz, t..II,.Gdańsk.2005,.s..132..24. A..Lisowski,.Przestępstwa przeciwko zdrowiu...,.s..235.25. A.. Świątkowski,.Odpowiedzialność karna pokrzywdzonego uczestnika bójki,.NP. 1969,. nr. 5,.

s..756.26. S..Śliwiński,.Prawo karne materialne. Część ogólna,.Warszawa.1946,.s..379..27. Z..Kubec,.Bójka,.NP.1957,.nr.7–8,.s..114.28. Zdaniem.L..Gardockiego.nie.jest.jednakże.wykluczona.odpowiedzialność.uczestnika.–.

jedynego.pokrzywdzonego.z.art..158.§.1.k.k..L..Gardocki,.Bójka...,.s..457.

24

Rozdział I. Przestępstwo bójki lub pobicia w polskim prawie karnym

występują.w.podwójnej.roli:.zarazem.ofensywnej.i.defensywnej..Przeważa.pogląd.odmawiający.im.prawa.do.tego.rodzaju.obrony..Wyjątek.stanowi.sytuacja,.gdy.uczestnik.wycofuje.się.z.bójki,.lecz.jest.nadal.atakowany..Za.dopuszczalne.uważane.jest.również.wystąpienie.w.obronie.osoby.niezdol-nej.do.dalszego.aktywnego.udziału.w.bójce29..Do.kwestii.tej.ustosunkował.się.również.Sąd.Najwyższy.w.wyroku.z.dnia.20.grudnia.1984.r..Podkreślił.on,.iż.osoba.wycofująca.się.nie.bierze.już.udziału.w.bójce,.zatem.atak.na.nią.należy.oceniać.jako.bezprawny.zamach,.do.odparcia.którego.każdy.atakowany.jest.uprawniony..„Wymaga.to. jednak.dokładnej.oceny,.czy.wspomniane.wycofanie.się.jest.faktyczne,.a.nie.taktyczne.dla.uzyskania.lepszej.pozycji.do.ponowienia.ataku..To.ostatnie.wycofanie.się.nie.upraw-nia.bowiem.do.obrony.koniecznej”30.

Trafniejsze.jednak.wydaje.się.stanowisko.S..Śliwińskiego,.który.kry-tycznie.odniósł.się.do.dopuszczalności.powoływania.się.uczestnika.bójki.na.obronę.konieczną..Jego.zdaniem.możliwe.jest.natomiast.tłumaczenie.się.przez.sprawcę.konkretnego.urazu.działaniem.w.stanie.wyższej.ko-nieczności31..Stanowisko.to.aprobuje.L..Gardocki..Zwraca.on.uwagę,.że.konsekwentne.odmawianie.uczestnikowi.bójki.prawa.do.odpierania.kon-kretnego.zamachu.doprowadziłoby.do.„wyjęcia.spod.prawa”.uczestnika.bójki,.„który.np..w.sytuacji,.gdy.przeciwnik.chce.mu.zadać.śmiertelny.cios,.musiałby.dać.się.zabić,.aby.zachować.się.zgodnie.z.prawem”..Wskazuje.ponadto,.że.przyjęcie.za.podstawę.wyłączenia.odpowiedzialności.prze-pisu.o.stanie.wyższej.konieczności.ma.wiele.zalet,.gdyż.pociąga.za.sobą.konieczność.uwzględnienia.zasady.proporcjonalności.oraz.uniemożliwia.usprawiedliwienie.uczestnika,.który.powoduje.skutek.przy.odpieraniu.konkretnego.zamachu.mimo.możliwości.wycofania.się.z.bójki32.

Specyficznym.problemem.dla.omawianych.przestępstw.jest.kwestia.odpowiedzialności.karnej.osób.włączających.się.do.bójki.lub.pobicia..Moż-na.wyróżnić.dwie.kategorie.takich.osób:

–. osoby,.które.interweniują,.gdyż.dążą.do.zakończenia.bójki.lub.udzie-lenia.pomocy.ofiarom.pobicia..Określa.się.je.jako.osoby,.które.wplą-tały.się.w.bójkę.dlatego,.że.chciały.walczących.rozerwać.albo.jako.interwenientów,.którzy.nie.ponoszą.odpowiedzialności.karnej;

29.M.in..Z..Kubec.(w:).Z..Kubec,.B..Hołyst,.Bójka i pobicie,.Warszawa.1962,.s..57;.S..Śliwiński,.Prawo karne…,.s..163.

30.Wyrok.SN.z.dnia.20.grudnia.1984.r.,.II.KR.289/84,.OSNPG.1985,.nr.7,.poz..92.31. S..Śliwiński,.Prawo karne…,.s..163.32. L..Gardocki,.Bójka...,.s..461–462.

2. Skutek czynu

25

–. osoby. przyłączające. się. do. bójki. lub. pobicia..W. przypadku. tym.decydujący. jest.moment. „przyłączenia. się”.. Jeżeli.w.chwili. kiedy.„przyłączenie.się”.następuje.w.zajściu.tym.człowiek.narażony.jest.na.bezpośrednie.niebezpieczeństwo.utraty.życia.albo.uszkodzenia.ciała.wymienionego.w.art..158.§.1.k.k.,.przyłączający.się.ponosi.od-powiedzialność.karną.za.udział.w.nim33.Chwila.„przyłączenia.się”.rozstrzyga.również.kwestię.odpowiedzialno-

ści.za.udział.w.bójce.lub.pobiciu,.których.następstwem.jest.śmierć.człowieka.lub.ciężki.uszczerbek.na.zdrowiu..Jeżeli.skutki.te.nastąpiły.przed.włączeniem.się.danej.osoby.do.zajścia,.nie.może.za.nie.ponosić.odpowiedzialności34..Na-tomiast.w.sytuacji,.gdy.nastąpiły.one.po.wycofaniu.się.sprawcy,.w.orzecz-nictwie.przyjęto,.że.do.ich.wywołania.przyczynił.się.„również.ten.sprawca,.który.wycofał.się.z.niego.jeszcze.przed.zaistnieniem.następstwa,.a.kwestia.jego.ewentualnej.odpowiedzialności.związana.jest.wyłącznie.z.ustaleniem,.czy.następstwo.to.przewidywał.lub.mógł.przewidzieć”35.

W.orzecznictwie.odniesiono.się.również.do.zagadnienia,.czy.włącze-nie.się.„osoby.trzeciej”.do.waśni.toczącej.się.tylko.pomiędzy.dwiema.oso-bami.przekształca.ją.w.bójkę.lub.pobicie..Sąd.Najwyższy.za.kluczową.dla.rozwiązania.tej.kwestii.uznał.okoliczność,.czy.owa.„osoba.trzecia”.działała.za.wiedzą.i.wolą.uczestnika.zwady..W.wyroku.z.dnia.30.maja.1974.r..wska-zał,.że.za.wzięcie.udziału.w.pobiciu.w.rozumieniu.art..158.k.k..nie.może.być.uznany.fakt,.że.po.stronie.osoby.atakującej.pokrzywdzonego.„sam.na.sam”,.przyłączyła.się.inna.osoba,.która.bez.wiedzy.i.zgody.atakującego.wspomogła.go.w.agresywnych.działaniach36.

2. Skutek czynu

Przestępstwo.bójki.lub.pobicia.jest.przestępstwem.skutkowym,.bo-wiem.karalne.jest.nie.samo.wzięcie.udziału.w.bójce.lub.pobiciu,.lecz.takie.zachowanie,.które.powoduje.zmianę.w.rzeczywistości.w.postaci.wywoła-

33. K..Daszkiewicz,.Przestępstwa przeciwko życiu...,.s..356.34. Por..A..Wąsek.(red.),.Kodeks karny. Część szczególna, t..I, Komentarz do art. 117–221,.Warszawa.

2004,.s..354.35.Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Katowicach.z.dnia.13.lutego.2003.r.,.II.AKa.521/02,.KZS.2003,.

z..7–8,.poz..68.36.Wyrok.SN.z.dnia.30.maja.1974.r.,.II.KR.14/74,.OSNKW.1974,.nr.10,.poz..186;.podobnie.

wyrok.SN.z.dnia.10.czerwca.1981.r.,.V.KRN.68/81,.OSNPG.1981,.nr.10,.poz..110.