Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dla Elektrycznego Sprzêtu Medycznego - cz. 1

TÜV Rheinland Group

TUVdotCOM-ID

Numer 1-2004 (8)

TÜV RheinlandPolska Sp. z o.o.

Zarz¹d:Janusz Grabka-Prezes Zarz¹du

Marek Mucha-Wiceprezes Zarz¹du

Siedziba:02-146 WARSZAWAul. 17 Stycznia 56tel. 022/ 846 79 99tel. 022/ 846 51 63fax 022/ 868 37 42

41-800 ZABRZEul. M. Sk³odowskiej-Curie 34

tel. 032/ 271 64 89tel. 032/ 271 06 23fax 032/ 271 64 88

60-003 POZNAÑul. Wo³czyñska 37

tel. 061/ 867 81 87, 864 84 37

20-079 LUBLINul. Chmielna 2

tel. 081/ 532 86 68tel. 081/ 532 86 87

tel.kom. 0 607 057 028

10-702 OLSZTYNul. Warszawska 98tel. 089/ 524 05 01tel. 089/ 524 05 03

tel. kom. 0 693 410 037

42-200 CZÊSTOCHOWA ul. Kuceliñska 22tel. 034/ 323 50 54

70-370 SZCZECINul. Bohaterów Warszawy 15/16

tel./fax. 091/ 484 49 67

77-100 BYTÓWul. Lêborska 24

tel./fax 059/822 79 53tel. kom. 0695 888 838

85-825 BYDGOSZCZul. Wojska Polskiego 65tel./fax. 052/ 374 73 87tel. kom.: 0 607 464 786

W zwi¹zku z mo¿liwo�ci¹ zamieszczeniaadresów internetowych Pañstwa firm na naszejstronie internetowej, gor¹co prosimy zaintere-sowanych o kontakt (telefoniczny lubmailowy) w tej sprawie z nastêpuj¹c¹ osob¹:

Marek ÆwiokTel. 032/ 271 06 23 mcwiok@pl.tuv.com

Prze�lemy Pañstwu stosowny formularzo�wiadczenia, w którym wyrazicie Pañstwozgodê na umieszczenie adresu internetowegona naszej stronie internetowej.

SPIS TRE�CI:

1. Kilka s³ów od Redakcji2. TUVdotCOM-ID3. Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce

bezpieczeñstwa produktów dla Elektrycznego Sprzêtu Medycznego4. Nadzór nad dokumentacj¹ i zapisami? Pestka.4. Jako�æ w szkole - rok po uzyskaniu certyfikatu 5. Wydarzenia z kraju6. Szkolenia, konferencje, seminaria7. Ró¿no�ci

Zespó³ redakcyjny:41-800 Zabrzeul. M. Sk³odowskiej-Curie 34tel. 032/ 271 06 23e-mail mcwiok@pl.tuv.com

Zespó³ redakcyjny zastrzega sobie prawo do skracania objêto�ci artyku³ów nadsy³anych przez Pañstwa.

Pierwszy numer Biuletynu Jako�ci w 2004 roku dotar³ ju¿ doPañstwa. Tak jak zapowiadali�my w ostatnim numerze prezentujemypodsumowanie osi¹gniêæ spó³ek Grupy TÜV Rheinland w Polsce za2003 rok.

W oficjalnym Li�cie skierowanym do Pañstwa, Zarz¹d TÜVRheinland Polska stara siê zachêciæ do korzystania z Pieczêci TÜV Rheinland jako bardzo dobrego instrumentu informacyjnego i mar-ketingowego.

W bie¿¹cym numerze poruszamy temat norm odno�nie elek-trycznego sprzêtu medycznego w Europie i Ameryce Pó³nocnej.Kontynuujemy tematykê systemu zarz¹dzania jako�ci¹ w szkole, o czympisali�my w numerze wrzesieñ/pa�dziernik 2003.

Na drugiej stronie naszego Biuletynu znajdziecie Pañstwo adresnowego Oddzia³u w Bydgoszczy, który rozpocz¹³ funkcjonowanie odlutego 2004 roku.

Zespó³ redakcyjny

Szanowni Pañstwo,

2

23

46781011

BIULETYN JAKO�CI3

TUVdotCOMw

ww

ww

w.tu

v.tu

vdo

tcom

.com

do

tcom

.com

Szanowni Pañstwo,

W zwi¹zku z licznymi zapytaniami, jeszcze raz przedstawiamy krótk¹ informacje nt.TUVdotCOM jednocze�nie sk³adaj¹c propozycjê skorzystania z tego instrumentu.

Wdra¿aj¹c System Zapewnienia Jako�ci otrzymali�cie Pañstwo Certyfikat TÜV Rheinland. Dlaswoich Klientów TÜV Rheinland przygotowa³ Platformê TUVdotCOM. Platforma to instrument infor-macyjny i marketingowy, dostêpny dla Klientów z ca³ego �wiata. Ka¿dy Klient posiadaj¹cy aktualny cer-tyfikat mo¿e otrzymaæ indywidualny numer identyfikacyjny - ID wraz z Pieczêci¹ TÜV Rheinland.

Chcia³bym podkre�liæ, i¿ korzystanie z Platformy oraz Pieczêci TÜV Rheinland jest bezp³atnetak d³ugo, na jak d³ugo zawarli�cie Pañstwo Porozumienie dotycz¹ce korzystania z logo TÜV CERT.Podkre�lenia wymaga fakt, i¿ jako Klienci TÜV Rheinland Polska macie prawo umieszczaæ ten znak naswoich materia³ach reklamowych i produktach. Je�li jeste�cie Pañstwo zainteresowani, prosimy o infor-macjê, a indywidualnie Pieczêæ TÜV Rheinland wraz z umow¹ na jej bezp³atne wykorzystanie zostaniedla Pañstwa przygotowana i przes³ana do podpisu.

Zachêcam do korzystania z tej formy podkre�lania jako�ci w³asnych produktów oraz wykorzy-stania wielofunkcyjnego narzêdzia marketingowego wyró¿niaj¹cego Pañstwa firmê spo�ród konkurencji.W sprawie umowy i Pieczêci TÜV Rheinland proszê siê kontaktowaæ z nastêpuj¹c¹ osob¹:Marek Æwiok - Dzia³ Rozwoju - Oddzia³ Zabrze, tel. 32/ 271 64 89

Jeszcze raz gor¹co zachêcam do korzystania z Platformy TUVdotCOM.

Z powa¿aniemJanusz Grabka

Prezes Zarz¹du Dyrektor Generalny

Definicja "Medycznych Urz¹dzeñ Elektrycznych"

Jednym z wyzwañ, przed którym stoj¹ in¿ynierowie dzisiaj tookre�lenie, co jest uwa¿ane za "sprzêt medyczny". W pó�nych latach osiemdziesi¹tych, kiedy publikowanodrug¹ nowelizacjê normy IEC 60601-1 nie spodziewano siêpowstania tak z³o¿onych urz¹dzeñ. W tamtym czasie internetnie by³ jeszcze tak rozwiniêty i dzielenie siê informacjamidiagnostycznymi lub dokonywanie operacji przez internetby³o po prostu nie mo¿liwe.Dlatego w³a�nie, definicja elektrycznego sprzêtu medy-cznego z tamtego czasu jest czasami interpretowana w du¿oszerszy sposób. W normie IEC 60601-1:1988 medyczneurz¹dzenie elektryczne jest definiowane jako "Urz¹dzenieelektryczne wyposa¿one w nie wiêcej ni¿ jedno przy³¹cze dodanej sieci zasilaj¹cej i przeznaczone do diagnozowania,leczenia lub monitorowania pacjenta pod nadzorem medy-cznym, i które tworzy fizyczny lub elektryczny kontakt z pacjentem, i/lub przesy³a energiê do lub od pacjenta, i/lubwykrywa taki przep³yw energii do lub od pacjenta. Urz¹dze-nie zawiera takie wyposa¿enie okre�lone przez producenta,które jest niezbêdne, aby umo¿liwiæ normalne u¿ytkowanieurz¹dzenia". Ogólna interpretacja terminu "sieæ zasilaj¹ca"obejmuje równie¿ wewnêtrznie / bateryjnie zasilaneurz¹dzenia. Termin "nadzór medyczny" nie oznacza, ¿epielêgniarka lub lekarz musz¹ byæ blisko pacjenta ca³y czas,ale ¿e, ogólnie pewien stopieñ nadzoru musi byæ uwzglê-dniony przy u¿yciu tego sprzêtu. Nadzór ten mo¿e obej-mowaæ regularne zaplanowane wizyty u pacjentów z akty-wnymi implantami, lub przesy³anie pomiarów od pacjenta

do lekarza przez internet. Oparta na tej definicji stacjarobocza, która jest umieszczona w biurze lekarza, niewchodz¹ca w kontakt z pacjentem i nie u¿ywana w jegos¹siedztwie nie mo¿e byæ traktowana jako elektryczny sprzêtmedyczny. W takich przypadkach, nie ma konieczno�cistosowania dla niej surowych wymagañ dla sprzêtu medy-cznego.Odnotowaæ nale¿y, ¿e definicja "urz¹dzenia medycznego"wed³ug kanadyjskich przepisów odno�nie urz¹dzeñ medy-cznych, dyrektywy Unii Europejskiej odno�nie wyrobówmedycznych i amerykañskiej ustawy o ¿ywno�ci, narko-tykach i kosmetykach ró¿ni¹ siê od definicji "medycznegourz¹dzenia elektrycznego". Sprzêt elektryczny objêty wspo-mnianymi wy¿ej przepisami, mo¿e nie byæ objêty zakresemnormy IEC 60601-1. Dlatego, te produkty mog¹ mie�ciæ siê w granicach zakresu normy IEC 61010 (sprzêt laboratoryjny)lub normy IEC 60950 (sprzêt technologii informacyjnej).

Przegl¹d Norm Bezpieczeñstwa dla MedycznychUrz¹dzeñ Elektrycznych

Podstawow¹ norm¹ bezpieczeñstwa dla elektrycznegosprzêtu medycznego jest norma IEC 60601-1 (MedyczneUrz¹dzenia Elektryczne - Czê�æ pierwsza Ogólne wymaganiabezpieczeñstwa). Aktualna nowelizacja tej normy zosta³aopublikowana przez Miêdzynarodow¹ KomisjêElektrotechniczn¹ w 1988 roku. Dwie znacz¹ce poprawki doniej zosta³y opublikowane w 1991 i 1995 roku, aby dodaæwymagania dotycz¹ce kompatybilno�ci elektromagnetycznej,etykietowanie sprzêtu oraz dodatkowe wymagania w kilku

TÜV - MEDYCYNA

BIULETYN JAKO�CI4

Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskienormy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produk-tów dla Elektrycznego Sprzêtu Medycznego

Elektryczne Urz¹dzenia Medyczne i odpowiednienormy staj¹ siê bardziej z³o¿one.

Urz¹dzenia medyczne i sprzêt diagnostyczny nale¿¹ do sektorówo naj�ci�lejszych regulacjach. Fakt ten nie powinien byæ zaskocze-niem, zwa¿ywszy na to, ¿e urz¹dzenia medyczne s¹ u¿ywane dokontaktu z chorym, unieruchomionym lub nie�wiadomym pacjentem,którego funkcje ¿yciowe zale¿¹ od urz¹dzeñ medycznych, a który mo¿ebyæ pod³¹czony do wiêcej ni¿ jednego urz¹dzenia w tym samym czasie.Procedury radiacji terapeutycznej i diagnostycznej zwykle s¹ u¿ywane wspólnie w przypadkach, gdyb³¹d urz¹dzenia lub ludzki mog¹ mieæ znacz¹cy wp³yw na zdrowie pacjenta oraz profesjonaln¹ opiekêzdrowotn¹. In¿ynierowie musz¹ sprostaæ nie tylko wzrostowi ró¿norodno�ci narodowych i miêdzyna-rodowych norm i regulacji, ale te¿ wyzwaniom spowodowanym powstawaniem coraz bardziejz³o¿onych produktów, które czêsto stanowi¹ kombinacje tradycyjnych urz¹dzeñ medycznych i produk-tów nie-medycznych. Ten artyku³ to ogólny przegl¹d ró¿nych norm i innych wymagañ przydatnych dla medycznychurz¹dzeñ elektrycznych, które powinny byæ brane pod uwagê nie tylko podczas procesu tworzenia pro-duktu, ale te¿ podczas ca³ego cyklu ¿ycia produktu.

Autor: Heinz Joerg Steneberg, Manager Sekcji Medycznej (USA)

paragrafach normy. Kolejna nowelizacja tej normy jest przy-gotowywana, ale nie nale¿y siê spodziewaæ jej publikacji w najbli¿szej przysz³o�ci. Kilka pañstw, miêdzy innymiKanada i USA okre�li³o krajowe odstêpstwa dla normy IEC60601-1. Mimo to, normy te s¹ tak samo usystematyzowanejak norma IEC 60601-1, u¿ywaj¹ tej samej struktury, systemunumeracji i podstawowych zasad. Krajowe odstêpstwo dlaKanady zosta³o zawarte w normie CAN/CSA-C22.2 Nr. 601.1-M90 i dotyczy testowania uziemieñ ochronnych, orazochrony przed ogniem i zbiorników ci�nieniowych. NormaUL 2601-1:1997 opisuje odstêpstwa od normy IEC 60601-1 w USA. Te odstêpstwa zawieraj¹ okre�lone wymagania dlapr¹dów up³ywu, sprzêtu wykorzystuj¹cego tlen lubu¿ywanego w atmosferach wzbogaconych w tlen, i sprzêtu z obudowami polimerycznymi, oraz wiele innych wymagañ.Obie nowelizacje normy IEC 60601-1 zosta³y zawarte w normie UL 2601-1:1997, z wyj¹tkiem wymagania u¿ywaniajednostek Systemu SI (Systemu Miêdzynarodowego). Jednak,ta klauzula jest obowi¹zkowa od 6 lutego 2004 roku.Przegl¹d odstêpstw w USA i Kanadzie zawiera Tabela nr 1.

Zasady Ogólne

Najwa¿niejsz¹ zasad¹ norm serii IEC 60601 jest zapewnieniebezpieczeñstwa pacjentów, u¿ytkowników i innych osób,przy normalnym u¿ytkowaniu w normalnych warunkachoraz w stanie pojedynczego uszkodzenia. Jest to szczególniewa¿ne dla sprzêtu podtrzymuj¹cego ¿ycie, gdzie przerwa w dzia³aniu mog³aby spowodowaæ zagro¿enie dla pacjenta.Bezpieczeñstwo sprzêtu powinno byæ rozwa¿ane jako czê�æca³kowitego bezpieczeñstwa, które obejmuje równie¿ bez-pieczeñstwo instalacji sprzêtu, remontu i u¿ytkowania.

Zagro¿enia powinny byæ eliminowane mo¿liwie rozs¹dnie,w nastêpuj¹cy sposób:1. �rodki ostro¿no�ci stosowane przy projektowaniu

(z natury bezpieczne projektowanie).2. Dodatkowe �rodki ostro¿no�ci np. alarmy.3. Ograniczenia i ostrze¿enia w instrukcjach i na etykietach.Rozwa¿ania powinny równie¿ dotyczyæ przypadkówpora¿enia elektrycznego, awarii mechanicznych, niezamie-rzonego lub nadmiernego promieniowania, nadmiernej tem-peratury, nienormalnych warunków u¿ytkowania lub b³êduludzkiego.Zgodno�æ z normami serii IEC 60601 to podstawa, aby otrzy-maæ dopuszczenie do obrotu w Unii Europejskiej, Kanadziei Stanach Zjednoczonych. Chocia¿ zgodno�æ z norm¹ EN60601-1 nie jest obowi¹zkowa, aby sprostaæ podstawowymwymaganiom Dyrektywy dla Wyrobów Medycznych UniiEuropejskiej, to mo¿e okazaæ siê k³opotliwe wykazanie w inny sposób, ¿e elektryczny sprzêt medyczny odpowiadajej wymaganiom. Nowe przepisy kanadyjskie odno�nieurz¹dzeñ medycznych zawieraj¹ wymagania odno�nie bez-pieczeñstwa i skuteczno�æ, które musz¹ byæ spe³nione przezwszystkie urz¹dzenia. W USA elektryczny sprzêt medycznymusi byæ przetestowany wed³ug normy UL 2601-1 przezUznane Laboratorium Krajowe (NRTL), b¹d� poddany tzw."etykietowaniu polowemu". FDA opublikowa³ przewodnikdo rozpoznawania i u¿ywania norm zgodnych w dniu 20czerwca 2001 roku, aby dostarczyæ pomoc dla przemys³u i recenzentów FDA, celem u³atwienia rozpoznawania kra-jowych i miêdzynarodowych norm zgodnych. Chocia¿agencja FDA jasno o�wiadcza, ¿e zgodno�æ z norm¹ IEC60601-1 lub UL 2601-1 nie jest obowi¹zkowa, to zgodno�æ z któr¹kolwiek z tych norm mo¿e upro�ciæ proces nadzor-czy.

Normy Uzupe³niaj¹ce

Jako dodatek do IEC 60601-1, która opisuje ogólne wyma-gania odno�nie bezpieczeñstwa, normy serii IEC 60601 zawieraj¹ równie¿ normy uzupe³niaj¹ce i normyszczegó³owe dla poszczególnych grup produktów. Normyuzupe³niaj¹ce s¹ przydatne do okre�lonych kategorii elektrycznego sprzêtu medycznego i mog¹ byæ u¿ywanetylko w po³¹czeniu z norm¹ IEC 60601-1.

TÜV - MEDYCYNA

BIULETYN JAKO�CI5

Tabela nr 1. Przegl¹d odstêpstw od normy IEC 60601-1 dla UL2601:1997 i CAN/CSA 22.2.601

Artyku³ udostêpniony i przet³umaczony za zgod¹redakcji World News- International Journal of Safety &Standards, Trends & Information November/December2003

Od tysiêcy lat papier s³u¿y ludziom do tworzenia zapisów -dowodów, ¿e zdarzenie mia³o miejsce. Dlatego tak wa¿nejest zapewnienie, ¿e zapisy i dokumenty, z którymi na codzieñ pracujemy s¹ aktualne i zgodne z rzeczywisto�ci¹.Dlatego wszystkie nowoczesne systemy zarz¹dzania wyma-gaj¹ nadzorowania dokumentacji i zapisów - jako ich nieod-zownego elementu. Nic dziwnego - pe³na kontrola nadobiegiem informacji jest przecie¿ warunkiem dalszego roz-woju ka¿dego przedsiêbiorstwa. Jako Pe³nomocnik ds.Jako�ci chcia³abym podzieliæ siê do�wiadczeniami zwi¹zany-mi z wprowadzaniem w naszej organizacji systemu nadzorunad dokumentacj¹ i zapisami.Mija drugi rok odk¹d wdro¿yli�my system zarz¹dzania jako�-ci¹. Wiele siê od tej pory zmieni³o. Obszary, które wydawa³ysiê z pocz¹tku problematyczne, takie jak na przyk³ad po-miary jako�ci naszych us³ug, da³y siê ostatecznie rozwi¹zaæ.Pragnê nadmieniæ, ¿e jeste�my firm¹ us³ugow¹, a nasze pro-dukty s¹ zazwyczaj kilkumiesiêcznymi projektami.Wydawa³o siê, ¿e pomiary niewidocznych us³ug bêd¹przys³owiow¹ o�ci¹ w gardle.Jednak okaza³o siê wkrótce - o�æ utknê³a w punkcie 4.2normy PN EN ISO 9001:2001 - to, co spêdzi³o mi sen z powiek na wiele miesiêcy by³ nadzór nad dokumentacj¹,danymi i zapisami. Wydawa³oby siê: sprawa prosta - w koñcu firma informatyczna, zatem pewnie dokumentybêdzie przechowywaæ w formie elektronicznej. Do nieda-wna nie by³o to jednak mo¿liwe - procedury umieszczone w segregatorze by³y jedyn¹ szans¹ na zapanowanie nademisj¹ nowych wydañ i kopii procedur. Na pewno ka¿dy Pe³nomocnik zna ból nadzorowania, abyw³a�ciwe rozdzielniki by³y podpisywane przez w³a�ciweosoby. I aby nowo zatrudniony pracownik wiedzia³, któredokumenty, formularze, zarz¹dzenia i regulaminy go doty-cz¹, aby po�wiadczy³ zapoznanie siê z powy¿szymi i abywiedzia³, gdzie szukaæ druków, instrukcji i procedur. Zajmujeto ogromn¹ ilo�æ czasu i nie pozwala skupiæ siê na zaga-dnieniach doskonalenia procesów i innych istotnych dla roz-woju organizacji. "Papier cierpliwy, ale uci¹¿liwy" - jak s³usznie przeczyta³amkiedy� na jednej ze stron internetowych po�wiêconych ideielektronicznych zapisów. Maj¹c do�æ drukowania rozdzielni-ka dla ka¿dej nowo wprowadzonej zmiany zawi¹zali�mySztab Problemowy, którego zadaniem by³o definitywnerozwi¹zanie k³opotów z nadzorem nad dokumentacj¹.Tak narodzi³ siê Quality Manager. Moje uczestnictwo w pra-cach nad tym programem polega³o na wymy�laniu jegozadañ i przysz³ych funkcji. Programista t³umaczy³ moje ideena jêzyk programowania i po kilku miesi¹cach intensywnejpracy mog³am wdro¿yæ wersjê testow¹ w firmie, w którejpracujê. Po wprowadzeniu danych dotycz¹cych struktury organiza-cyjnej, stanowisk pracy, personelu, zasobów - w tymzarówno �rodków trwa³ych, transportu, jak i urz¹dzeñ po-miarowych, zestawu obowi¹zuj¹cych nas przepisów prawa,norm polskich i miêdzynarodowych, przysz³a kolej na doku-mentacjê systemu. Wiedzieli�my, ¿e wprowadzanie doku-mentów do bazy programu sprawi, ¿e zacznie siê ona rozras-

taæ w niekontrolowany sposób, co znacznie spowolni pracêprogramu. Dlatego zastosowali�my inne rozwi¹zanie -wszystkie dokumenty wprowadzone do bazy bêd¹ zawiera³yelementy identyfikacyjne: numer, tytu³, datê wydania i obowi¹zywania, nazwiska autorów i osóbzatwierdzaj¹cych, numery wersji i wydania oraz, po prostu,�cie¿kê dostêpu do pliku. Proste rozwi¹zania s¹ zwyklenajlepsze. Klikniêcie w ikonê "Poka¿" uruchamia plikzapisany w �cie¿ce dostêpu. I nie wa¿ne, jaki jest format tegopliku:.doc, .xls, .jpg, .txt czy inne. Tworzê dokumentacjê w ró¿nych programach: procedury w edytorze tekstu, tabelew Excelu, a schematy blokowe w MS Visio. Dla QualityManagera nie stanowi to ró¿nicy - jedyne, co musi pamiêtaæ,to zapisana �cie¿ka dostêpu. Program u³atwi³ pracê nie tylko mi, jako Pe³nomocnikowi ds.Jako�ci. Równie¿ nasza kadrowa bardzo go polubi³a,poniewa¿ umie�ci³a w nim wszelkie pracownicze druki,które dotychczas samodzielnie drukowa³a na pro�by pra-cowników: wnioski urlopowe, rozliczenie zaliczek, drukidelegacji, wszelkie ankiety i kwestionariusze. Teraz ka¿dypracownik, je�li potrzebuje jakiego� formularza, po prostu gowyszukuje w Quality Manager, zamiast zastanawiaæ siê, gdziedruk jest przechowywany. S³usznie czytelnik mo¿e pomy�leæ, ¿e nie da siê wyelimi-nowaæ "papierologii" do zera. Ja te¿ jako Pe³nomocnikzdawa³am sobie sprawê, ¿e pewna czê�æ dokumentacjizachowa formê tradycyjn¹ - na przyk³ad umowy z klientamii dostawcami. Dlatego w naszym autorskim programie mogêwpisaæ, ¿e dokument ma formê papierow¹ a w miejsce�cie¿ki dostêpu wpisujê fizyczne miejsce przechowywania.To definitywnie rozwi¹za³o problem odpowiedzi na ci¹glezadawane pytania: "Gdzie jest umowa partnerska z Microsoftem?", "Czy zosta³ podpisany aneks do umowy z TPSA?" i inne tego typu. Zamiast doskonalenia umiejêtno-�ci ³owieckich przy tropieniu dokumentów papierowychoszczêdzam czas i wyszukujê w Quality Manager potrzebneinformacje: "No tak, umowa z Microsoftem" jest w segrega-torze "MBS" u Prezesa, a aneks z TPSA jest podpisany w zesz³ym miesi¹cu i wraz z umow¹ wpiêty do segregatora"Umowy z dostawcami" u G³ównego Ksiêgowego.Nieod³¹czn¹ czê�ci¹ pracy naszego Prezesa jest wydawaniezarz¹dzeñ. I jakkolwiek by³o to stosunkowo proste w naszejfirmie (wszyscy maj¹ skrzynkê e-mailow¹) - Prezes po pros-tu wysy³a³ zarz¹dzenie e-mailem tak przesta³o, gdy wskutekdynamicznego rozwoju nasza kadra zaczê³a rosn¹æ w szy-bkim tempie. Jednym z pierwszych zarz¹dzeñ po wdro¿eniuSZJ by³ obowi¹zek codziennego czytania poczty e-mailowejw s³u¿bowych skrzynkach. Kiedy zarz¹dzeñ pojawi³o siêwiêcej i zaczêli�my przyjmowaæ do pracy nowe osoby,poszukiwali�my narzêdzia, które pomo¿e nowemu praco-wnikowi zapoznaæ siê z obowi¹zuj¹cymi go zarz¹dzeniami,dokumentami, formularzami i wszystkim, co zosta³o doniego przypisane. I tu Quality Manager zda³ egzamin. Odemnie wymaga to teraz jednego klikniêcia, aby przypisaænowego pracownika do zasobów i dokumentów. Tak miêdzy nami, Pe³nomocnikami - czy nie wspania³ympomys³em jest taki, aby po wydaniu nowego dokumentu

BIULETYN JAKO�CI6

QMS

NADZÓR NAD DOKUMENTACJ¥ I ZAPISAMI? PESTKA

W moim poprzednim artykule przedstawi³em drogêZespo³u Szkó³ Nr 1 w K³obucku do zdobycia certyfikatujako�ci wg normy ISO 9001:2000. Czas szybko biegnie i ju¿30 kwietnia 2003 r. minê³a rocznica otrzymania tegozaszczytnego wyró¿nienia. My�lê, ¿e jest to w³a�ciwa chwilaaby dokonaæ pierwszych podsumowañ i analiz.

Ostatnie 12 miesiêcy w mojej placówce o�wiatowejto okres ciê¿kiej pracy a jednocze�nie �wiadomo�æ wielkiejsatysfakcji z posiadanego certyfikatu. Certyfikat jako�ciniew¹tpliwie wp³yn¹³ na umocnienie pozycji szko³y nalokalnym i regionalnym rynku edukacyjnym. Obecnie kiedyka¿da organizacja mocno zabiega o klientów, certyfikatjako�ci jest dodatkowym (bardzo znacz¹cym) argumentem,który czêsto decyduje o wyborze danej firmy przez zaintere-sowane osoby. Na pewno znak ISO 9001 ma bardzo du¿ywp³yw na promocjê i marketing szko³y. Obecny nabóruczniów na rok szkolny 2003/2004 jest jednym z lepszych w historii szko³y. Dobra opinia o szkole rozchodzi siê w�róduczniów i rodziców w sposób b³yskawiczny. Kilka tygodnitemu by³em �wiadkiem rozmowy dwóch uczniów gim-nazjum - pierwszy z uczniów zapyta³ drugiego: "Gdzieidziesz do szko³y". Na to pytany odpowiedzia³: "Wybieramsiê do szko³y na Zagórzu, bo to jest szko³a z atestem". Bezkomentarza.

Wdro¿enie i utrzymanie systemu zarz¹dzania jako�-ci¹ to nie tylko czerpanie samych, ³atwo przychodz¹cychkorzy�ci. Wiele wysi³ku kosztowa³o dyrekcjê i osobyodpowiedzialne za SZJ przekonanie pracowników szko³y(oczywi�cie nie wszystkich), ¿e warto postawiæ na kierunekzwi¹zany z jako�ci¹. Pocz¹tki by³y trudne. Jeszcze dwa, trzylata temu niewiele osób zwi¹zanych z Zespo³em Szkó³ Nr 1by³o entuzjastami ISO. Wynika³o to przede wszystkim z braku odpowiedniej wiedzy w tym zakresie. Systematyczneszkolenia i przeprowadzenie du¿ej kampanii informacyjnejprzynios³o znacz¹ce efekty. Obecnie w szkole trudnoznale�æ osoby, które nie wiedz¹ co to jest ISO i zwi¹zany z tym certyfikat jako�ci.

Na pe³nomocniku ds. jako�ci spoczywa wielkaodpowiedzialno�æ za funkcjonowanie SZJ. Nie bêdê ukry-wa³, ¿e rok temu mia³em pewne obawy zwi¹zane z dzia³aniem systemu. Moja niepewno�æ wi¹za³a siê z faktem,jak poszczególni pracownicy zaakceptuj¹ nowe wymagania,

audity wewnêtrzne, procedury, dodatkowe formularze itp.Moje obawy okaza³y siê nieuzasadnione. Wiêkszo�æ pracowników dobrze wype³nia swoje obowi¹zki wynikaj¹cez SZJ. Jestem mile zaskoczony postaw¹ nauczycieli i pracowników szko³y na auditach wewnêtrznych. Ich pro-fesjonalizm i chêæ poprawienia jako�ci jest godna pochwa³y.Dobra atmosfera i zaanga¿owanie w trakcie auditów �wia-dcz¹ o pe³nej akceptacji dla ISO.

Nauczyciele wykorzystuj¹ dokumentacjê systemu doopracowywania wymagañ na kolejny stopieñ awansuzawodowego. Si³¹ napêdow¹ Zespo³u Szkó³ Nr 1 w K³obucku s¹ ludzie i ich du¿a umiejêtno�æ wspó³pracymiêdzy sob¹. SZJ uporz¹dkowa³ pracê wielu komórek orga-nizacyjnych szko³y, okre�li³ precyzyjnie wymagania i obowi¹zki poszczególnych pracowników. Sens ka¿dej pracy cz³owieka polega na tym aby i�æ do przo-du i doskonaliæ swoje dzia³ania. System zarz¹dzania jako�ci¹pozwala regularnie nadzorowaæ bie¿¹ce funkcjonowanieszko³y i planowaæ jej rozwój. Z perspektywy 12 miesiêcy oddaty uzyskania certyfikatu jako�ci stwierdzam, ¿e by³o wartopostawiæ na ISO i zwi¹zan¹ z tym jako�æ. Szko³a dynamicznie siê rozwija, jest lepiej zarz¹dzana, eliminowanes¹ b³êdy i niezgodno�ci na ka¿dym etapie dzia³ania.

Uzyskany certyfikat jako�ci jest na pewno wielkimwyró¿nieniem i powodem do dumy. Jest jednocze�nie (a mo¿e przede wszystkim) motywacj¹ do ci¹g³egodoskonalenia jako�ci pracy szko³y, poszukiwania nowychpomys³ów i rozwi¹zañ w zakresie funkcjonowania placówki.Szkole ze znakiem ISO 9001 nie wypada przecie¿ spocz¹æ nalaurach i cieszyæ siê tylko z uzyskanego certyfikatu.Wymagania klientów szko³y szybko siê zmieniaj¹, poprze-czka jest zawieszana coraz wy¿ej, dlatego SZJ musi byæ ca³yczas "¿ywy" i doskonalony.

W perspektywie wej�cia Polski do Unii Europejskiejposiadania certyfikatu jako�ci ISO 9001:2000 jest kluczem dodalszego rozwoju placówki o�wiatowej w zjednoczonejEuropie.

Janusz MoñkaPe³nomocnik ds. Jako�ci Zespó³ Szkó³ Zawodowych NR 1 w K³obucku

JAKO�Æ W SZKOLE - ROK PO UZYSKANIU CERTYFIKATU

BIULETYN JAKO�CI7

QMS

innym u¿ytkownikom pojawia³ siê na ekranie komunikat,którego nie mo¿na odrzuciæ? Ostatnio wydawa³am now¹wersjê procedury dotycz¹cej szkoleñ: zrobi³am elektronicznyrozdzielnik i ju¿ po chwili na ekranach wszystkich praco-wników, których procedura dotyczy pojawi³o siê ¿ó³te du¿eokno, informuj¹ce, ¿e wydano now¹ procedurê. Komunikatmo¿na zatwierdziæ, co jest jednoznaczne z podpisem narozdzielniku lub od³o¿yæ. Od³o¿ony pojawia siê w regu-larnych odstêpach czasu i nie da siê go wy³¹czyæ. W dodatkuw ka¿dej chwili mogê sprawdziæ, kto siê ju¿ zapozna³, a ktojeszcze nie z nowym dokumentem. Wspania³e narzêdzie.Przekonali�my siê, ¿e norma ISO jest skutecznymnarzêdziem zwiêkszania efektywno�ci wszystkich dzia³añ

w organizacji, poniewa¿ zmusza do poszukiwaniarozwi¹zañ, które u³atwiaj¹ ¿ycie naszym pracownikom,klientom, dostawcom i partnerom. Rozwi¹zuj¹c problemnadzoru nad danymi i zapisami mogli�my siê skupiæ na tym,co jest najwa¿niejsze i tym samym przyczyniaæ siê do dyna-micznego rozwoju naszej firmy.Doskonalenie jest procesem ci¹g³ym, a Quality Managerbêdzie siê zmienia³ i doskonali³ wraz z nami. Ma³gorzata BabiakPe³nomocnik ds. Jako�ciSoftadax Sp. z o.o.iso@softadax.plwww.qm.softadax.pl

Dokoñczenie ze strony 6

TÜV Akademia Polska wyró¿niona w ramachPHARE 2000 na �l¹sku

W dniu 02 Marca 2004 roku w Górno�l¹skim CentrumKultury w Katowicach mia³a miejsce uroczysto�æ wrêczeniecertyfikatów dla najsolidniejszych Partnerów Konsorcjumrealizuj¹cego Projekt Phare 2000 Spójno�æ Spo³ecznoGospodarcza - Rozwój Zasobów Ludzkich na �l¹sku.Liderem Konsorcjum by³ Danish Technological Institute(DTI) z Danii.Biuro Projektu reprezentuj¹ce Konsorcjum wyró¿ni³o w tymzakresie TÜV Akademia Polska, jako firmê realizuj¹c¹ Pakiet4 - Systemy Jako�ci. Z r¹k kierownictwa Projektu certyfikatsolidnego partnera odbierali Janusz Grabka - Prezes Zarz¹duoraz Anna Królicka - Menad¿er Dzia³u Szkoleñ TÜVAkademia Polska.

TÜV Rheinland Polska certyfikuje Urzêdy Celne.

W dniu 26 stycznia 2004 roku mia³a miejsce uroczysto�æwrêczenia certyfikatu dla Urzêdu Celnego w Koroszczynie.Certyfikat wrêcza³ Wiceprezes Zarz¹du TÜV RheinlandPolska - Marek Mucha. W uroczysto�ci uczestniczy³ MinisterLech Nikolski.Urz¹d certyfikowa³ siê na zgodno�æ z norm¹ ISO 9001:2000.Certyfikat wa¿ny jest do 12 stycznia 2007 roku.

TÜV Rheinland Polska uruchomi³ kolejny oddzia³ w Bydgoszczy

Od miesi¹ca lutego 2004 roku rozpocz¹³ dzia³alno�æ kolejnyOddzia³ w strukturach TÜV Rheinland Polska. Oddzia³obs³uguje Klientów Spó³ki g³ównie w zakresieAnlagentechnik.Dane adresowe oddzia³u:

ul. Wojska Polskiego 6585-825 Bydgoszcztel/fax: (052) 374 73 87tel kom: 0 607 464 786

Wydarzenia

BIULETYN JAKO�CI8

W nastêpnym numerze

1. TÜV Rheinland Japan - akredytowanyjako japoñska Jednostka Certyfikuj¹c¹produkty radiowo-komunikacyjne.

2. Dobrowolna certyfikacja wyrobów i dodatkowe znaki kontrolne jakoskuteczne narzêdzie marketingowewspó³czesnego unijnego rynkutowarowego.

3. Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dlaMedycznych Urz¹dzeñ Elektrycznych -cz. 2

TROCHÊ STATYSTYKI

BIULETYN JAKO�CI9

Wydarzenia

Kursy szkoleniowe z zakresu badañ nieniszcz¹cych odbywaj¹ siêwe wspó³pracy z Instytutem Spawalnictwa w Gliwicach oraz SLVHalle. Szczegó³ów odno�nie programów szkoleñ udzielaj¹ pracownicy:Anna Królicka - Menad¿er Dzia³u SzkoleñArtur Donath - Kierownik Sekcji Szkoleñ ds. Badañ Nieniszcz¹cychTÜV Akademia Polska Sp. z o.o.ul. M. Sk³odowskiej - Curie 3441-800 Zabrzetel/fax.: (32) 271 64 87

Nazwa szkolenia Termin Tematyka

Auditor Wewnêtrzny SystemuZarz¹dzania Bezpieczeñstwem

Pracy wg OHSAS 18001

16-18.06.2004 1. Cele Systemów Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem i Higien¹ Pracy2. Struktura OHSAS 18001 i rozumienie zawartych tam definicji3. Przegl¹d OHSAS 18001 z punktu widzenia auditora4. Planowanie i przygotowanie siê do auditu5. Przygotowanie listy kontrolnej6. Prowadzenie auditu7. Sprawozdania z auditu i przedstawianie niezgodno�ci8. Dzia³ania poauditowe9. Omówienie obszarów, w których auditorzy napotykaj¹ na trudno�ci10. Æwiczenia i warsztaty11. Test egzaminacyjny

Pe³nomocnik i Auditor TÜV�SZ wg ISO 14001

17-21.05.2004 1.Wymagania zawarte w PN EN ISO 14000 i EMAS2.Badanie �rodowiskowe 3.Polityka �rodowiskowa4.Dokumentacja systemu zarz¹dzania �rodowiskowego 5.Deklaracja �rodowiskowa6.Wstêpny raport �rodowiskowy7.Ekspertyzy, wspó³czynniki �rodowiskowe8.Lista pytañ auditowych9.Procedura certyfikacji i walidacji10.Plan auditu, raport z auditu

Auditor Wewnêtrzny�rodowiskowego SystemuZarz¹dzania wg ISO 14001

12-14.05.2004 1.Struktura i wymagania normy ISO 140012.Metodologia przeprowadzania auditów w �wietle wymagañ normy ISO 140013.Cele auditu4.Odpowiedzialno�æ i uprawnienia osób uczestnicz¹cych w audicie5.Planowanie auditów 6.Ustalanie niezgodno�ci z wymaganiami7.Wymagania wobec auditorów8.Zapisy dotycz¹ce auditów9.Dzia³ania koryguj¹ce10.Æwiczenia i warsztaty11.Test egzaminacyjny

Pe³nomocnik SZJ w Przemy�leMotoryzacyjnym wg ISO TS

16 949

22-29.05.2004 1. Podej�cie procesowe oraz zarz¹dzanie procesem2. Wytyczne dotycz¹ce certyfikacji3. Balance Score Card i elementy controllingu4. Norma: punkt 7,85. SPC i MSA6. FMAE7. APQP i PPAP8. Egzamin

Auditor Wewnêtrzny wg ISOTS 16949

28-30.06.2004 1. Geneza i struktura normy ISO/TS 169492. Wymagania normy ISO/TS 16949 - interpretacja i porównanie z norm¹ ISO9001 3. Wymagania normy ISO/TS 16949 i ISO 4. Cele auditów5. Definicje stosowanych okre�leñ6. Wymagania wobec auditorów, zasady organizacji auditów7. Odpowiedzialno�æ i kompetencje pracowników uczestnicz¹cych w audicie wewn.8. Planowanie auditów9. Wzorcowy przebieg auditu10. Techniki badania auditowego11. Ustalanie niezgodno�ci z wymaganiami12. Zapisy dotycz¹ce auditów13. Dokumentowanie auditu, mo¿liwe dzia³ania poauditowe14. Æwiczenia15. Test egzaminacyjny

Efektywna komunikacja wpraktyce

- Szkolenie obejmuje analizê sytuacji w sytuacjach zawodowych (rodzaj komunikacji,jako�æ, p³ynno�æ obiegu informacji, w¹skie gard³a itp.), naukê skutecznych procedurkomunikacyjnych oraz sugestie zachowañ w konkretnej strukturze organizacyjnej.

Negocjacje handlowe bezbarier

- Szkolenie poprzez gry negocjacyjne, symulacje i analizy zachowañ dostarcza uczest-nikom wiedzê i praktyczne do�wiadczenia dotycz¹ce procesu negocjacji. Obejmujezagadnienia pojêæ okre�laj¹cych sytuacjê negocjacyjn¹; jej dynamikê orazkierowanie ni¹ poprzez specyficzne taktyki i techniki. Przejmuj¹c kontrolê nadw³asn¹ emocjonalno�ci¹ i posiadaj¹c wiedzê o motywacji/strategii kontrahenta,uczestnicy szkolenia bêd¹ w stanie kontrolowaæ ca³y proces negocjacji osi¹gaj¹cza³o¿one cele strategiczne. Szkolenie obejmuje te¿ zagadnienia wspó³pracy w zes-pole negocjatorów.

Dostosowanie SZJ doWymagañ Nowej Normy EN

ISO 9001:2000

- 1. Identyfikacja procesów i powi¹zañ miêdzy nimi2. Okre�lanie celów3. Dokumentacja systemu zarz¹dzania jako�ci¹

Auditor Wewnêtrzny SZJ wgEN ISO 9001:2000

- 1. Struktura i wymagania systemu zarz¹dzania jako�ci¹ wg ISO 9001:20002. Przegl¹d ISO 9001 z punktu widzenia auditora3. Planowanie i przygotowanie auditów4. Prowadzenie auditów5. Æwiczenia i warsztaty6. Test egzaminacyjny

Auditor Jako�ci TÜV 06-10.09.2004 1. Zarz¹dzanie procesem2. Wymagania norm serii ISO 9000:2000 - badanie spe³nienia wymagañ normy

w organizacji3. Dokumentacja systemu zarz¹dzania jako�ci¹ - badanie dokumentacji w organizacji4. Auditowanie - planowanie i przeprowadzanie auditów5. Akredytacja, certyfikacja, notyfikacja6. Umiejêtno�ci interpersonalne7. Zajêcia warsztatowe8. Egzamin

Pe³nomocnik Jako�ci TÜV 31.05-08.06.2004 1. Zarz¹dzanie procesem2. Wymagania norm serii ISO 9000:20003. Dokumentacja systemu zarz¹dzania jako�ci¹4. Podstawy auditowania i certyfikacji, audit dostawcy5. Podstawy komunikacji6. Zajêcia warsztatowe7. Egzamin

Punkty Normy EN ISO9001:2000 - 5.3, 5.4 i 8

- 1. Polityka jako�ci2. Cele organizacji dla poszczególnych funkcji i szczebli3. Dobór procesów monitorowania, pomiarów i analizy organizacji

Badanie Satysfakcji Klienta 26-28.04.2004 1. Znaczenie badania satysfakcji klienta w �wietle wymagañ normy ISO 9001:20002. Wymagania normy ISO 9001:2000 w aspekcie badania satysfakcji klienta3. Budowanie i doskonalenie kwestionariuszy badañ4. Analiza wyników badañ5. "Klienta nasz Pan" - kontakty z klientami, prezentacja oferty firmy, postêpowanie

z trudnym klientem6. Æwiczenia i warsztaty

Nazwa szkolenia Termin Tematyka

Szkolenia z zakresu badañ nieniszcz¹cych na (1 i 2) oraz 2 stopieñ kwalifikacji wg EN 473

VT (1+2) 20-24.09.2004 Badania wizualne

MT (1+2) 15-19.11.2004 Badania magnetyczno-proszkowe

UT 2 06-17.12.2004 Badania ultrad�wiêkowe

RT 2 FER24-29.05.2004

29.11-04.12.2004

Badania radiograficzne - kurs uzupe³niaj¹cy doRT2FAS

PT (1+2) 04-08.10.2004 Badania penetracyjne

RT 2 FAS10-14.05.200422-27.11.2004 Ocena zdjêæ radiograficznych po³¹czeñ spawanych

Szkolenia z zakresu badañ nieniszcz¹cych na 3 stopieñ kwalifikacji wg EN 473

Basic 19-30.04.2004 kurs podstawowy 3-go stopnia dla wszystkich metod

PT3 06-08.09.2004 Metoda g³ówna - badania penetracyjne

MT3 08-10.09.2004 Metoda g³ówna - badania - magnetyczno-proszkowe

VT3 18-20.10.2004 Metoda g³ówna - badania wizualne

EN ISO 9001:2000

Nazwa szkolenia Termin Tematyka

Dokumentacja systemuHACCP

14-17.06.2004 1. Ogólne pojêcie HACCP, GMP, GHP oraz metoddokumentowania. Dokumentowanie GMP i GHP

2. Dokumentowanie metod mycia, dezynfekcji, zwalczania szkodników oraz higieny pracowników

3. Dokumentowanie opisu produktu, dokumentowanieanalizy zagro¿eñ oraz CCP

4.Audit systemu, Ksiêga HACCP, Polityka i cele jako�ci

Auditor wewnêtrzny sys-temu HACCP

02-04.06.2004 1. Podstawowe pojêcia dotycz¹ce zarz¹dzania bezpieczeñstwem¿ywno�ci,

2. Pojêcie systemu zapewnienia jako�ci i bezpieczeñstwa HACCP3. Wymagania HACCP wg normy DS 3027 E:2002 i ich omówie-

nie,4. Rodzaje auditów oraz wymagania i obowi¹zki auditora

wewnêtrznego,5. Proces przygotowania auditu wraz z æwiczeniami,6. Proces przeprowadzenia auditu wraz z æwiczeniami,7. Proces raportowania auditu wraz z æwiczeniami,8. Omówienie dzia³añ poauditowych,9. Omówienie istoty dzia³añ koryguj¹cych10. Egzamin

Auditor Zewnêtrzny sys-temu HACCP

- 1.Podstawy prawne i normatywne referencje, warunki powo³aniana auditora systemu

2.Wprowadzenie duñskiego standardu DS 3027 E:1997

GMP i GHP - 1. Omówienie zasad GMP i GHP, definicje, historia2. Codex Allimentarius, wymagania prawne i dokumentowanie

GMP i GHP

Zintegrowane SystemyZarz¹dzania wg ISO9001 i HACCP

22-25.06.2004 1.Podstawowe pojêcia dotycz¹ce zarz¹dzania jako�ci¹ orazzarz¹dzania bezpieczeñstwem ¿ywno�ci

2.Pojêcie systemu zarz¹dzania jako�ci¹ wg normy ISO 9001:2000oraz systemu HACCP

3.Zasady zarz¹dzania jako�ci¹ i ich omówienie4.Wymagania normy ISO 9001:2000 i ich omówienie5.Wymagania HACCP i ich omówienie6.Rodzaje auditów oraz wymagania i obowi¹zki auditora

wewnêtrznego7.Proces przygotowania auditu 8.Proces przeprowadzenia auditu 9.Proces raportowania auditu 10.Omówienie dzia³añ poauditowych11.Omówienie istoty dzia³añ koryguj¹cych12.Zintegrowane systemy zarz¹dzania13.Æwiczenia14.Test

Ekspert Systemu HACCP 28-30.04.2004 1. Co to jest HACCP? - podstawowe definicje, pojêcie systemu2. Systemy zapewnienia jako�ci w przemy�le spo¿ywczym.3. Omówienie zasad GMP4. Omówienie zasad GHP5. Omówienie zasad GLP6. Dokumentowanie zasad GMP i GHP7. Omówienie wymagañ Codex Allimentarius i wymagañ

prawnych w zakresie GMP i GHP8. 7 zasad i 12 kroków HACCP9. Omówienie normy duñskiej DS 3027:200210. Egzamin

SYSTEM HACCP

Szkolenia z badañ nieniszcz¹cych

10

Szkolenia

£AÑCUT

Tak kochana przez Sarmatów szlachecka wolno�æ mia³aprzedziwn¹ sk³onno�æ do wyradzania siê w samowolê czywrêcz anarchiê. Wielu gwa³towników chadza³o w gloriiw¹tpliwej s³awy, a wszystkich gasi³ z³owieszcz¹ popularno-�ci¹ pan na £añcucie Stanis³aw Stadnicki (1551?-1610) - ¿ywysymbol potêgi, pieniactwa i ducha buntu, z racji swego okru-cieñstwa nazywany Diab³em. W 1608 prywatne wojska

£ukasza Opaliñskiego i Anny Ostrogskiej zdoby³y zamek³añcucki, k³ad¹c kres jego samowoli. W 1628 £añcutprzeszed³ w rêce Stanis³awa Lubomirskiego, który w latach1629-1641 przekszta³ci³ go w przepiêkn¹ wczesnobarokow¹palazzo in fortezza. Pracami kierowa³ zapewne MaciejTrapola. Budowlê otoczono piêciobocznymi fortyfikacjamibastionowymi i g³êbokimi fosami. Obronne baszty naro¿neprzekszta³cono w ozdobne wie¿e. Z owych czasów pozos-ta³y m.in. sztukaterie w Sali pod Zodiakiem, dzie³o JanaChrzciciela Falconiego. Pod koniec XVII w. na zlecenieSebastiana Lubomirskiego w £añcucie pracowa³ Tylman zGameren, ale ograniczy³ siê do unowocze�nienia systemufortyfikacji. W 1745 rodow¹ schedê obj¹³ Stanis³aw (1719-1783), Wraz z ¿on¹ Izabel¹ stworzy³ jeden z najpierwszychdworów magnackich, na którym go�ci³o wielu uciekinierówz Francji ogarniêtej po¿arem Wielkiej Rewolucji, m.in.pó�niejszy król Ludwik XVIII. Trzy razy wtygodniu w zamku odbywa³y siê koncertyzespo³u kameralnego, którym kierowa³ uczeñJózefa Haydna, kapelmistrz Piotr Haensel.Czêsto o¿ywia³ siê pa³acowy teatr - odby³a siêtu m.in. prapremiera "Parad" Jana Potockiego.W³a�ciciele nie zaniedbywali zamku. Podczaswieloletniej przebudowy zas³u¿yli siê m.in.Szymon Bogumi³ Zug i Jan ChrystianKamsetzer oraz dzia³aj¹cy nieco pó�niejChrystian Piotr Aigner. Jego dzie³em - iwynikiem przebudowy z lat 1889-1912 - jestdzisiejsza postaæ pa³acu. Ostatnimi prywatny-mi w³a�cicielami £añcuta (od 1816 do 1945)byli Potoccy, którzy wspania³ej rezydencjinadali (przy udziale A. Banque'a i A. Pio zWiednia) dzisiejszy, eklektyczny kszta³t.

Alfred I Potocki (1786-1862) zaznaczy³ siê w dziejach £añcu-ta ustanowieniem ordynacji zapobiegaj¹cej rozdrobnieniudóbr. Alfred II (1822-1889) niewiele uwagi po�wiêca³³añcuckiej rezydencji, wiêkszo�æ czasu spêdza³ w Wiedniu iwe Lwowie (by³ m.in. namiestnikiem Galicji). Cieszy³ siêspecjalnymi wzglêdami cesarza Franciszka Józefa, któregokilkakrotnie go�ci³ w £añcucie. Zaniedbania nadrobi³ Roman(1851-1915), inicjator ostatniej modernizacji pa³acu. Alfred III(1886-1958) nale¿a³ do najbogatszych ludzi Europy. Podczas

okupacji ocali³ przed wywiezieniem doNiemiec wielu mieszkañców £añcuta.Finansowa³ te¿ codziennie obiady dla 400osób. Kiedy wynik II wojny �wiatowejstawa³ siê ju¿ jasny, ostatni pan £añcutawyekspediowa³ do Wiednia kilkaset skrzyñzawieraj¹cych najcenniejsze dzie³a sztuki, asam opu�ci³ zamek na tydzieñ przedwkroczeniem wojsk sowieckich. Pa³acocali³a przed rabunkiem s³u¿ba. Wnêtrza (aw nich olbrzymie zbiory sztuki, broni irzemios³a artystycznego oraz wspania³abiblioteka), nietkniête zniszczeniami ostat-niej wojny, przyci¹gaj¹ rzesze turystów.Znajdziemy tu pomieszczenia reprezenta-cyjne, a tak¿e amfiladê pokoi o ró¿nymprzeznaczeniu i z rozmaitych epok.Apartament Chiñski, Salonik Pompejañski,Gabinet Zwierciadlany, Jadalnia Zimowa,£azienka ¯ó³ta... Du¿e wra¿enie robi ci¹gsal reprezentacyjnych pierwszego piêtra:Pokój Bilardowy, Jadalnia nad Bram¹, Sala

Balowa i Wielka Jadalnia, zaprojektowane przez Aignera.Warto zajrzeæ do biblioteki i klasycystycznej SaliKolumnowej, któr¹ zdobi pos¹g Amora d³uta Antonia Canoryz 1787 (rze�biarski portret m³odego HenrykaLubomirskiego). Wokó³ pa³acu rozci¹ga siê rozleg³y park. Napocz¹tku XIX w. przekomponowano jego czê�æ, zw³aszczapo³o¿ony wewn¹trz obwarowañ ogród geometrycznypochodz¹cy z oko³o 1770. W latach 1890-1904 na zewn¹trzfortyfikacji uformowano rozleg³y park krajobrazowy, ogródw³oski i ró¿any, wzniesiono storczykarniê i palmiarniê.Spo�ród parkowych budynków najwa¿niejszy jest ten wys-tawiony w 1902, mieszcz¹cy stajnie i wozowniê.Zgromadzono tu unikaln¹ kolekcjê pojazdów konnych: odreprezentacyjnych karet paradnych, przez ekwipa¿e wizy-towe i podró¿ne do powozów spacerowych, sportowych i my�liwskich.

11

Sa³atka ziemniaczano-warzywna naciep³o

Sk³adniki na 4 porcje: 500 g ziemniaków1 str¹k ¿ó³tej papryki1 str¹k czerwonej papryki4 ma³e cebulel ma³a cukinia1 z¹bek czosnku1 ga³¹zka �wie¿ego tymianku l ga³¹zka �wie¿ego rozmarynu sól�wie¿y zmielony pieprz, 1/4 l wytrawnego bia³ego wina (lub 1/8octu z bia³ego wina i 1/8 l roso³u)100 ml oliwy z oliwek2 dojrza³e pomidorysok z 1 cytryny1/2 pêczka natki pietruszki

Rozgrzaæ piekarnik do temperatury220°C. Ziemniaki obraæ, umyæ i pokroiæw kostkê wielko�ci oko³o 3 cm. Str¹kipapryki oczy�ciæ, umyæ i pokroiæ wpaski szeroko�ci oko³o 3 cm. Cebulêobraæ, pokroiæ na æwiartki. Cukiniêumyæ; oczy�ciæ i pokroiæ na plastrygrubo�ci 1/2 cm.Z¹bek czosnku obraæ i posiekaæ.Poobrywaæ od ³ody¿ek listki tymianku iig³y rozmarynu. Ziemniaki, paprykê icebulê u³o¿yæ w du¿ej p³askiej formie dozapiekania, dodaæ czosnek i zio³a,przyprawiæ sol¹ i pieprzem. Zalaæ winemi oliw¹ z oliwek i wymieszaæ. Wstawiæmieszankê ziemniaczano-warzywn¹ dopiekarnika (termoobieg - 200°C, wgazowym pozycja 3-4) i piec oko³o 45minut, czêsto odwracaj¹c.Pomidory obraæ ze skórki, podzieliæ naósemki. Po 20 minutach dodaæ dowarzyw w piekarniku plasterki cukini.Po dalszych 10 minutach dodaæ do nichpomidory.Sa³atkê wyj¹æ z piekarnika i doprawiæwarzywa do smaku sol¹ i pieprzem.Umyæ natkê pietruszki, osuszyæ iposiekaæ. Sa³atkê podawaæ na ciep³o,posypan¹ natk¹- pietruszki. Do tej sa³atki mo¿na podaæ lekkie czer-wone wino.

Policjant zatrzymuje do kontrolisamochód, w którym jedzie m³odema³¿eñstwo z dzieckiem. Kierowcadmucha w alkomat.- 0,8 promila, obywatelu - stwierdzapolicjant.- Panie w³adzo, ten alkomat jest zep-suty - odpowiada stanowczo kierow-ca. - Niech ¿ona dmuchnie...- Pañska ¿ona te¿ ma 0,8 promila - mówi po chwili policjant. - Macie zepsute urz¹dzenie i koniec.Niech dziecko dmuchnie. - 0,8 promila - konstatuje zdziwionypolicjant i zwraca siê do kolegi: -Stefan, alkomat nam siê zepsu³.Samochód odje¿d¿a, a kierowcamówi do ¿ony:- Widzisz, kochanie. Mówi³a�, ¿ebyKubusiowi nie dawaæ. Zobacz - jemunie zaszkodzi³o, a nam pomog³o.

Dziewczyna idzie sama na imprezê.Zauwa¿a tam super faceta, który�wietnie tañczy. Podchodzi do niegoi mówi:- Ale super tañczysz!A facet krótko:- Spadaj, ma³a!Dziewczyna, trochê zbita z tropu,wycofuje siê. Ale po chwili znowuulega jego urokowi. Podchodzi iznowu swoje:- Ale super tañczysz!Kole� jest nieugiêty:- Spadaj, ma³a!Dziewczyna traci nerwy:- Wiesz co? Jeste� cham i prostak!Facet nie traci rezonu:- No i co z tego! Ale super tañczê!

Spotykaj¹ siê dwaj kumple. Jeden dodrugiego:- Ty wiesz, jaka moja ¿ona jest naiw-na? Robi sobie prawo jazdy i my�li,¿e dam jej samochód. Na to drugi:- To jeszcze nic. Moja jutro jedzie dosanatorium, zagl¹dam do torby, atam 10 prezerwatyw. I ona my�li, ¿eja przyjadê...

Siedz¹ dwa wróbelki na drzewie,do³em przechodzi byk. Jeden zptaszków mówi:- Ty, byk, g³upi jeste�!- Zaraz zrobiê z wami porz¹dek!- Ty, byk, ale ty naprawdê g³upijeste�!Byk siê w�cieka, odchodzi od drze-

wa, rozpêdza siê i wali w pieñ. Padana ziemiê. Jeden z wróbli zlatuje izaczyna skakaæ po byku, a drugi gopyta:- Co ty robisz, przecie¿ on ju¿ nie¿yje?- Ale jeszcze mu ¿ebra po³amiê!

- Chcia³abym kupiæ dla mê¿a jakie�stylowe krzes³o - zwraca siê kobietado ekspedientki.- Ludwik?- Nie, Czes³aw.

Idzie mamut przez pustyniê. Nagletratuje go stado s³oni.Mamut wstaje z trudem, otrzepujesiê, i rozgoryczony wzdycha:- Ach, ci skinhedzi!

Mama pyta synka:- Jak siê Kaziu czujesz w tej szkole?- Jak na komisariacie - odpowiada. -Ci¹gle mnie o co� pytaj¹, a ja oniczym nie wiem.

Podczas zadañ szkoleniowych zrzu-cono z samolotu spadochroniarzy.- Mój spadochron siê nie otwiera -krzyczy jeden.- Dlaczego tak wrzeszczysz? - pytadrugi. Przecie¿ to tylko szkolenie.

Wsiad³szy do autobusu, kontrolerprosi pasa¿era:- Bileciki do kontroli.- Nie mam - odpowiada nagabniêty.- Tak! To teraz kupimy bilet za 50 z³.- Od koników nie kupujê.

- Czy mo¿e pan podaæ d³ugo�æ liniikolejowych w Polsce - zwraca siêprofesor do studenta.- W którym roku?- W którym pan chce.- W 1585 - zero.

Oty³a kobieta pyta lekarza:- Jakie æwiczenia powinnamwykonywaæ, ¿eby schudn¹æ?- Krêciæ g³ow¹ w prawo i w lewo.- Ile razy?- Zawsze, kiedy pani¹ czym� czês-tuj¹.

HUMOR