420073(2008)

Certyfikacja produktów tradycyjnych i regionalnych

Certyfikacja w przemyśle motoryzacyjnym

Ile można zarobić na auditach

Spis treści:

1. Wstęp.......................................................................................................................................................... .2

2.. TUVdotCOM................................................................................................................................................. .3

3. Tendencjejakościowewpolskiejadministracjipublicznej–doświadczeniaiwnioski.. CzęśćII........................................................................................................................................................ .4

4. Certyfikacjaproduktówtradycyjnychiregionalnych.............................................................................. .7

5. Ilemożnazarobićnaauditach?.............................................................................................................10

6. DlakogocertyfikacjawgspecyfikacjiISO/TS16949:2002...............................................................12

7. SzkoleniaTÜVAkademiaPolska............................................................................................................14

8. Podróże.....................................................................................................................................................16

TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o.

Zarząd:Janusz Grabka – Prezes Zarządu

Marek Mucha – Wiceprezes Zarządu

Siedziba:02-146 Warszawaul. 17 Stycznia 56

tel.: 022/ 846 79 99tel.: 022/ 846 51 63fax: 022/ 868 37 42

Oddziały:41-800 Zabrze

ul. Wolności 327tel.: 032/ 271 64 89tel.: 032/ 271 06 23fax: 032/ 271 64 88

60-729 Poznańul. Łukaszewicza 43

tel./fax: 061/ 867 81 87tel./fax: 061/ 864 22 58tel./fax: 061/ 864 31 34

10-434 Olsztynul. Kołobrzeska 50

tel.: 089/ 533 14 80tel./fax: 089/ 533 15 39tel. kom.: 0609 238 186

20-950 Lublinul. Czechowska 4

tel./fax: 081/ 532 86 68tel./fax: 081/ 532 86 87

42-200 Częstochowaul. Kucelińska 22

tel./fax: 034/ 323 50 54tel. kom.: 0603 784 817

77-100 Bytówul. Lęborska 24

tel./fax: 059/ 822 79 53tel. kom.: 0695 888 838

85-130 Bydgoszczul. Grudziądzka 27-29

tel./fax: 052/ 345 80 80 tel./fax: 052/ 373 97 05tel. kom.: 0609 371 661

35- 103 Rzeszówul. Handlowa 4

tel./fax: 017/ 850 41 59tel. kom.: 0603 784 813

32-020 Wieliczka Park Kingi 1

tel./fax: 012/ 288 30 90tel./fax: 012/ 278 75 40tel./fax: 012/ 278 75 41

43-300 Bielsko-Białaul. I Dywizji Pancernej 45

tel. 033/ 810 43 47tel. kom.: 0609 440 910

81-452 Gdyniaul. Batalionów Chłopskich 12

tel. 058/ 661 33 54

70-033 Szczecinul. Zapadła 10

tel. kom.: 0603 781 358

Redakcja: Mariusz Petri

tel.: 032/271 64 89 w. 106 e-mail: mariusz.petri@pl.tuv.com

e-mail: post@pl.tuv.com www.tuv.pl

�

Szanowni Państwo,

OddającwPaństwaręcekolejnewydaniaBiuletynuJakości,zawszekierujemysięzasadąprze-kazuwartościowychinformacji,pochodzącychzbieżącychwydarzeńnarynkucertyfikacji.Jed-nymztakichwydarzeńdlaTÜVRheinlandPolskaSp.zo.o.jestpowiększeniewłasnegozakresuusługonowąpozycjęcertyfikacjiproduktówtradycyjnychiregionalnych,którejprocesprzedsta-wiamywniniejszymwydaniuBiuletynu.KontynuujączpoprzedniegowydaniaBiuletynuJakościtematykętendencjijakościowychwpol-skiejadministracjipublicznej,przedstawiamydrugączęśćartykułuPanaMarkaMuchy–Wice-prezesaZarządu,Dyrektorads.CertyfikacjiTÜVRheinlandPolskaSp.zo.o.Wszystkich zainteresowanych tematem certyfikacjiw przemyślemotoryzacyjnym zapraszamydoprzeczytaniaartykułuPanaAdamaBiegaj,opisującegopodstawowezałożeniadouzyskaniacertyfikatuwedługspecyfikacjiISO/TS16949:2002.Ciekawespostrzeżeniawkwestiiukazaniapotencjalnychobszarówdlauzyskaniadodatkowychkorzyścifinansowychwprzedsiębiorstwie,przedstawiawswoimartykulept.„Ilemożnazarobićnaauditach?”PaniBeataŁuczakAuditorTÜVRheinlandPolskaSp.zo.o.TradycyjniejużzapraszamyPaństwadozapoznaniasięzaktualnąofertąszkoleńprowadzonychprzezTÜVAkademiaSp.zo.o.oraznaostatniąstronęBiuletynu,gdzieprezentujemykraj,wktó-rymswójoddziałulokowałTÜVRheinlandGroup.

Prezentujemy numery ID naszych Klientów, które posłużą Państwu do sprawdzeniai uzyskania interesujących Was informacji odnośnie produktów i samych producentów.

TUVdotCOM ww

w.tuvdotcom

.comNazwa Adres Kod Miasto TUVdotCOM ID

Przedsiębiorstwo Handlowe „ANDA” Andrzej Siedlarski ul. Hallera 18 40-321 Katowice 9105046015Przedsiębiorstwo Handlowe ELMAT Sp. z o.o. ul. Wspólna 4a 35-205 Rzeszów 9105026325Przedsiębiorstwo Handlowo-Produkcyjne MALWINA I ADAM Janusz Sworczuk ul. B. Prusa 1 80-209 Chwaszczyno 9105037755

Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe DARMAR Marek Gruba, Dariusz Kupiec S.j. ul. Budowlana 2 05-300 Mińsk

Mazowiecki 9105047132

Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe MAYCO-WASHTEC ul. Wadowicka 8H 30-415 Kraków 9105022717Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe TRANS-MET ul. Graniczna 11 05-082 Stare Babice 9105039372Przedsiębiorstwo Innowacyjno-Wdrożeniowe IPCHEM Sp z o.o. ul. Annopol 6 03-236 Warszawa 9105033113

Przedsiębiorstwo Inżynierii Sanitarnej PIS Sp. z o.o. ul. Lecha 14 62-200 Gniezno 9105044591Przedsiębiorstwo Inżynierii Środowiska EkoWodrol Sp. z o.o. ul. Połczyńska 71a 75-811 Koszalin 9105017625Przedsiębiorstwo Inżynieryjno-Budowlane EKOBUD Sp z o.o. ul. Tokarska 8 40-859 Katowice 9105017664

Przedsiębiorstwo Montażowe KOTŁOMONTAŻ Sp.z o.o. ul.Łącząca 1 41-103 Siemianowice Śląskie 9105017677

Przedsiębiorstwo Motoryzacyjne MATBIS Rafała Damps ul. J. Wybickiego 48 84-207 Koleczkowo 9105041548Przedsiębiorstwo Odmetanowania Kopalń „Zachód” Sp.z o.o. ul. Ks. Tunkla 147b 41-707 Ruda Śląska 9105022255Przedsiębiorstwo Produkcji Kruszywa i Usług Geologicznych KRUSZGEO SA ul. Mikołaja Reja 16 35-959 Rzeszów 9105018300

Przedsiębiorstwo Produkcji i Usług Rynkowo Eksportowych „POLDE” Sp. z o.o. ul. Kolejowa 21 43-246 Strumień 9105017792

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe „ENERGO-INWEST” Sp. z o.o. ul. Podmiejska 7 44-207 Rybnik 9105028672

Przedsiębiorstwo Produkcyjne H. Leszczynski Spółka Koman-dytowa ul. Komornicka 2 62-052 Głuchowo 9105038783

Przedsiębiorstwo Produkcyjne PAGUM B.Papiez i Wspólnicy Spółka Jawna Borek Szlachecki 250 32-050 Skawina 9105018401

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe FARM-PAK Franciszek Masadyński s.c. ul. 1-go Maja 15/A 62-032 Luboń 9105046027

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe STRO-STAL Wilkonice 11 63-830 Pępowo 9105039343Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „EKO-ENERGIA” Sp. z o.o. ul. Ujastek 1 30-969 Kraków 9105022435

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „Inter-Castor” Sp. z o.o. ul. Krośnieńska 5 66-600 Połupin 9105038278

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „RADKOM” Sp. z o.o. ul. Witosa 76 26-600 Radom 9105013737

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe Andrzej Tutajewski ul. Lipowa 26 32-052 Radziszów 9105017814

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „ESKULAP” M. Furyk, J. Matlosz Spółka Jawna ul. Elsnera 6 44-105 Gliwice 9105040379

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „LAKMET” Mariusz Kasicki Zakład Pracy Chronionej ul. Cz. Nagórskiego 6 83-200 Starogard

Gdański 9105037371

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe AROMA-POL Edward Budzulak ul. Gnieźnieńska 53a 61-015 Poznań 9105018097

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe KOMI-DREW Sp.J. Bogdan Korbutowicz, Bronisław Misikonis ZAKŁAD PRODUK-CYJNY

ul. Długa 1 72-304 Brojce 9105040380

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe KONIMPEX-PLUS Sp. z o.o. ul. Spółdzielców 18 62-510 Konin 9105023610

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe MOKRED-PLASTICS ul. Leśna 6B 75-584 Koszalin 9105039300Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe MOTOPLAST ul. Nasturcjowa 1 60-175 Poznań 9105025331

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe POLSKÓR ul. Szczęśliwa 31 97-200 Tomaszów Mazowiecki 9105037566

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe TADplast Tadeusz Jędryszczak ul. Połczyńska 67A 75-816 Koszalin 9105032921

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe UNITECH Sp.z o.o. ul. Hagera 41 41-800 Zabrze 9105034090Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „EKO-INZ.” S.J. ul. Przemysłowa 11 28-400 Pinczow 9105029837

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe A-LIMA-BIS Sp. z o.o. 5, ul. Grudnia 27 63-000 Środa Wlkp. 9105018110

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe GEORGE Małgorzata Kuzak Marcinkowice 351 33-393 Marcinkowice 9105026940

TUVdotCOM ww

w.tuvdotcom

.com

�

�

Tendencje jakościowe w polskiej administracji publicznej – doświadczenia i wnioski. Część II

Marek Mucha Wiceprezes Zarządu

- Dyrektor ds. Certyfikacji TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o.

e-mail: marek.mucha@pl.tuv.com

Systemy zarządzania jakością pełnią kilka bardzo ważnych funkcji. Są nie tylko sposobem na utrzymy-wanie i doskonalenie jakości usług (po części jakości organizacji), ale pełnią funkcję edukacyjną, integrującą, wprowadzającą ład organizacyjny. Są one podporą decyzyjną, a w mniejszym stopniu służą do walki z zachowaniami nieetycznymi.

System jakości pełni bardzo ważną funkcję eduka-cyjną. Już na etapie identyfikowania kluczowych procesów, a później opracowywania procedur urzęd-nicy „uczą się organizacji”, w coraz większym stopniu poznają biurokratyczne mechanizmy zarządzania. Ale równocześnie uczą się projakościowego myślenia i działania.

Procedury są doskonałym podręcznikiem jakości dla klientów i urzędników.

Zdecydowana większość osób odpowiedzialnych za funkcjonowanie systemów zarządzania jakością w administracji publicznej twierdzi, że systemy te mają dobroczynny wpływ na organizację pracy, szerzej – wprowadzają ład organizacyjny.

System zarządzania jakością, a ściślej procedury systemowe muszą stać się „podporą decyzyjną”. Urzędnicy powinni korzystać z procedur w sytua-cjach, w których nie mają wiedzy jak postępować. Przepisy prawa zawarte w ustawach i rozporządze-niach są zbyt skomplikowane. Procedury nie zastąpią aktów prawnych, ale mogą być niezmiernie pomocne w wykonywaniu codziennych obowiązków, a w szcze-gólności w sytuacjach kryzysowych.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że system zarządzania jakością jest nie tylko zbudowany w oparciu o normę jakości. W praktyce organizacja, niekorzystająca z norm ISO, może posiadać i / lub budować własny system zarządzania jakością. Musi on uwzględniać fakt, iż na jakość wpływają różne współzależne od siebie części, które można pogrupować, np. w podsystemy. Ponadto, system może być udokumentowany (np. w postaci procedur i instrukcji) lub nieudokumentowany (utrwalony w wiedzy, narzędziach pracy). Urzędy, które nie wprowa-dziły systemów opartych o normy ISO też mają swoje systemy zarządzania. Działają one zgodnie z instrukcjami kancelaryjnymi, ustawami i rozporządzeniami resorto-wymi. Ten zbiór zewnętrznych przepisów determinuje przebieg procesów realizowanych w urzędach. Nie tylko administracja państwowa jest zarządzana „z zewnątrz”. Administracja samorządowa też nie jest samodzielna. Nie może sama zmieniać większości procesów obsługi klienta, dokonywać zakupów, itp.

Podejmując decyzję o implementacji systemu należy uwzględniać na pierwszym miejscu potrzeby klienta, a nie potrzeby urzędu. Wdrażanie i stałe dosko-nalenie systemu zarządzania jakością jest przyczyną poprawy poziomu świadomości jakości.

Z tego właśnie powodu znaczna część organizacji po uzyskaniu certyfikatu ISO decyduje się na wprowa-dzenie koncepcji TQM. W najlepszych urzędach system jakości z czasem stanie się „niewidoczny”, stanie się czymś pospolitym, do czego urzędnicy i klienci nie będą przywiązywać większej wagi.

Jeden z Prezydentów miast wyznaczając zadania dla pełnomocnika stwierdził: „system jakości musi dobrze służyć klientom, co nie oznacza, że ma być widoczny”.

Urzędy administracji publicznej mają dzisiaj wszelkie możliwości do tego, aby wykonać kolejny krok na drodze do doskonalenia jakości. Już dzisiaj wiele z nich zabiega o miano najlepszych urzędów w Europie, wdraża model doskonałości EFQM (Europejski Fundusz Zarządzania Jakością).

Systemy zarządzania jakością nie sprawdzają się w tych urzędach, gdzie ich wdrożenie zatrzymało się tylko na „ustanowieniu”. System nie działa, gdy wszyscy kompetentni pracownicy nie są zaangażowani w jego doskonalenie, gdy zarządzającym brakuje wiedzy i wytrwałości. Systemy funkcjonują źle, gdy są narzu-cane w sposób odgórny, a przy ich projektowaniu nie uwzględnia się warunków specyficznych każdego poszczególnych urzędów.

Urzędy są dynamicznymi organizacjami. Fakt, że podlegają zewnętrznej kontroli sprawia, że są w dużym stopniu zorganizowane zgodnie z wytycznymi prawa. Nie oznacza to jednak, że są one pozbawione bogatego wewnętrznego życia. Aktualnie normy ISO 9001: 2000 mogą być stosowane we wszystkich organizacjach, niezależnie od charakteru działania, funkcjonowania. Każda organizacja jest inna, specyficzna. Nie ma dwóch takich samych urzędów. Dlatego najwyższe kierowni-ctwo musi poszukiwać własnych rozwiązań.

Polityka jakości wyznacza misję i wizję urzędu, określa podstawowe cele jakości. Od precyzji wyznacza-nia celów, a później od skuteczności ich realizacji zależy w dużej mierze proces doskonalenia jakości usług i całej organizacji. Systemy i koncepcje zarządzania jakością muszą być wspierane przez zarządzanie przez cele (MBO). Cele wynikające z polityki muszą być powiązane z celami jakości realizowanymi w poszczególnych komórkach organizacyjnych. Te ciągłe wyznaczanie celów jakości, ich pomiar, sprzyja spójności organizacyjnej.

Zarządzanie jakością

System zarządzania jakością jest: System nie jest:

Zbiorem reguł, zasad i norm postępowaniaKoncepcją lub filozofią zarządzania

Narzędziem doskonalenia jakościDynamiczną strukturą pozwalająca na uporządkowanie organizacji

Gwarantem wysokiej jakościGwarantem stabilnej jakościDobrym narzędziem edukacji Sposobem na sprawne zarządzanie całą

organizacjąPodstawą wdrażania filozofii TQM

�

Zasadą zarządzania jakością w administracji publicznej jest dokonywanie samooceny. Istnieją specjalne modele samooceny (takie jak: CAF, Speyer, Charter Mark) oraz modele uniwersalne, które zostały zaadoptowane do potrzeb administracji publicznej (M. Baldrige’a, EFQM). Samoocena pozwala na dokonanie szczegółowej diagnozy całej organiza-cji, a nie tylko systemu zarządzania jakością. To, co niewąt-pliwie przemawia nad jej stosowaniem, to uboczne rezultaty edukacyjne i intergracyjne. Samoocena wytycza kierunki doskonalenia jakości całej organizacji.

W administracji publicznej należy stosować politykę „otwartych drzwi”. Dostępność do wprowadzonych informa-cji, jawność podejmowanych decyzji to najlepsze sposoby sprawowania zewnętrznego nadzoru. Żadna instytucja kontrolna nie zastąpi obywatela, ale równocześnie otwar-tość jest wyrazem zaufania i uskutecznia procesy wymiany wiedzy, a w konsekwencji doskonalenia jakości.

Nie da się kształtować jakości bez dobrych relacji z otoczeniem. Doskonaląc jakość usług należy uczyć się od klientów, dostawców, uczyć się od innych organizacji.

Jednym z przejawów zaufania, jakie możemy zaobser-wować w administracji publicznej jest próba stosowania koncepcji empowermentu.

Uważa się, że empowerment nie jest tylko procesem dawaniu komuś czegoś (np. władzy). Jest to proces usuwania strachu i wszelkich przeszkód utrudniających podejmowanie decyzji.

Empowerment nie oznacza tylko i wyłącznie delegowa-nia władzy i uprawnień decyzyjnych. Jest on dzisiaj swoistą filozofią zarządzania. Jest strategią zarządzania i przeja-wem zaufania do sił tkwiących w potencjale społecznym organizacji.

Empowerment towarzyszy wdrażaniu koncepcji TQM w administracji publicznej od początku lat 90.

Systemy zarządzania jakością będą tak długo potrzebne, jak długo będą pełnić funkcję edukacyjną, podnoszącą poziom świadomości usług, wyznaczającą kulturę jakości. W rzeczywistości poziom usług świadczonych przez urzędy certyfikowane i te, które nie wdrożyły systemu może być taki sam. Dbałość o kulturę, etykę, zabieganie o zaangażowanie obywateli oraz stosowanie podejścia procesowego – może przynieść takie same albo większe korzyści dla jakości usług, jak wdrażanie systemów jakości.

Jeszcze innym kierunkiem doskonalenia jakości jest stosowanie modeli samooceny. Ważne jest to, aby ta ocena była systematyczna i dokonywała się przy współudziale klientów.

To urzędnicy samorządu gminnego, powiatowego, urzęd-nicy zatrudnieni w urzędach skarbowych muszą decydować o tym jak obsługiwać klienta. Potrzebna jest kultura zaufania, wyrażająca się empowermentem.

Samoocena systemu zarządzania jakością

Zgodnie z normą ISO 9004: 2000 – Systemy Zarządzania Jakością Wytyczne doskonalenia funkcjonowania (str. 107) – samoocena może być stosowana do oceny całej organi-zacji lub jej części.

Przypomnieć należy, że certyfikacja systemu zarządzania jakością nie jest obowiązkowa.

Dlatego przeprowadzenie ustawicznych ocen zgodnie z normą ISO 9004 jest doskonałym sposobem doskonale-nia jakości, szczególnie w urzędach administracji publicznej. Urzędom tym w mniejszym zakresie potrzebny jest certyfi-kat jakości. Mało tego, jeżeli w ślad za certyfikatem nie idzie autentyczna poprawa jakości usług, to poziom zadowolenia klientów spada. Dobrze przeprowadzona samoocena:

• może służyć do potwierdzenia zgodności wdrożonego systemu z wymaganiami normy (takie potwierdzenie może być dokonywane np. przed certyfikacją właściwą)

• jest prostym sposobem zgromadzenia danych wejściowych do przeglądu zarządzania

• jest narzędziem doskonalenia systemu jakościSamoocena nie jest alternatywą dla auditu jakości.

Jest tak skonstruowana, że w większym stopniu nadaje się na dokonanie oceny całego systemu, a nie jakiegoś jednego wybranego procesu.

Norma EN ISO 9004: 2000 (s. 109) zaleca, aby wprowa-dzić poziomy dojrzałości funkcjonowania systemu. Wyróżnia się pięć poziomów: brak formalnego podejścia, podejście bierne, stabilne i formalne podejście systemowe, nacisk na doskonalenie, najlepsze osiągnięcia w danej klasie.

Pierwszy poziom dojrzałości oznacza, że osoby dokonu-jące samooceny nie potrafią znaleźć jednoznacznych dowodów na to, że system funkcjonuje zgodnie z normami. Podejście bierne przejawia się tym, że system od strony formalnej istnieje, funkcjonuje, widoczny jest jednak brak zaangażowania ze strony najwyższego kierownictwa.

Podejście systemowe jest już podejściem w miarę dojrzałym. System funkcjonuje, realizowane są cele jakości, pojawiają się pierwsze pomysły na jego doskonalenie. Czwarty poziom dojrzałości przejawia się tym, że pracow-nicy podejmują widoczne wysiłki na rzecz doskonalenia systemu. Istnieją dowody na to, że system jest skuteczny i efektywny. Aby stwierdzić, czy udało się osiągnąć poziom 5 należy przeprowadzić badania benchmarkingowe. Musimy być przekonani, że oceniane przez nas pojedyncze rozwiąza-nia należą do tzw. klasy światowej.

Poziom 1 – 3 można nazwać poziomami normatywnymi. Osiągnięcie poziomu 3 jest bardzo trudne, wymaga ustawicz-nej pracy nad doskonaleniem systemu.

Poziomy 4 – 5 to poziomy koncepcyjne, stanowiące podstawę do osiągnięcia najlepszych rezultatów. Propono-wane rozwiązania mogą znacznie wykraczać poza minimalne wymagania normy.

Norma podaje przykłady pytań, ale równocześnie zaleca, aby organizacje stosowały taki zbiór pytań, „które będą odpowiednie dla jej potrzeb” (PN-EN ISO 9004: 2001, s. 109)

W przedstawionym wykazie pytań starano się uwzględ-nić podstawowe wymagania normy ISO 9004. Pytania nie koncentrują się na tym „czy” coś jest robione, lecz „jak” jest realizowane. Niektóre pytania zostały rozszerzone lub dosto-sowane do specyfiki funkcjonowania urzędów.

Pytania te wyznaczają standardy podejmowanych działań, wskazują na ustawiczną potrzebę doskonalenia całego systemu zarządzania jakością.

Artykuł opracowany na podstawie doświadczeń własnych oraz literatury: „Zarządzanie jakością w urzędach Administracji Publicznej”, M. Bugdol, Difin 2008.

Zarządzanie jakością

�

Zarządzanie jakością

Tabela 1 Lista pytań. Samoocena systemu jakości dla urzędów administracji publicznej

1. Zarządzanie procesami i systemami • Jak zostały zidentyfikowane procesy realizacji usługi?• Jak procesy są nadzorowane?• Jak bada się skuteczność i efektywność podejścia procesowego?

2. Odpowiedzialność kierownictwa • Jak najwyższe kierownictwo organizacji angażuje się w utrzymanie i doskonalenie systemu jakości?• Jak najwyższe kierownictwo wyznacza cele jakości? Czy są one zgodne z misją urzędu?• Jak najwyższe kierownictwo dba o zasoby niezbędne do doskonalenia jakości usług?

3. Potrzeby i oczekiwania stron zainte-resowanych

• Jak urząd identyfikuje potrzeby klientów, społeczności lokalnej?• Jak w urzędzie diagnozowany jest system społeczny (a w szczególności poziom zadowolenia pracowników,

kompetencje)?• Jak planowany jest i wspierany rozwój zawodowy kadry urzędniczej?• Czy standardy dotyczące jakości usług są uzgadniane z radnymi i bezpośrednio z mieszkańcami?• Jak urząd współpracuje z innymi urzędami w celu doskonalenia jakości usług?

4. Polityka jakości • Jak cele jakości zostały dostosowane do zidentyfikowanych potrzeb, oczekiwań i standardów jakości?• Jak polityka jakości przyczynia się do doskonalenia systemu jakości, a w konsekwencji jakości usług?• Jak w polityce uwzględniono wizję przyszłości organizacji?

5. Planowanie

• Jak mierzy się cele jakości?• Jak cele nadrzędne przedkładają się na cele operacyjne, realizowane w poszczególnych wydziałach, referatach,

jednostkach?• Jak najwyższe kierownictwo utrzymuje zasoby w odniesieniu do celów organizacji i celów jakości?

6. Odpowiedzialność i uprawnienia

• Jak najwyższe kierownictwo urzędu ustala odpowiedzialność i uprawnienia?• Jak uprawnienia pracowników przyczyniają się do wzrostu skuteczności działania?• Jak informacja o osiągnięciach dotyczących doskonalenia jakości usług przyczynia się do doskonalenia motywa-

cji?

7. Przegląd zarządzania

• Jak identyfikowane i weryfikowane są dane wejściowe do przeglądu?• Jaki jest udział klientów, radnych w realizacji przeglądu?• Jak przegląd zarządzania wpływa na procesy realizacji usług i cały system jakości?• Jak nadzorowane są dane wyjściowe?• Czy klienci mają udział w nadzorowaniu działań udoskonalających, zapobiegawczych, korygujących?

8. Zarządzanie zasobami • Jak zasoby technologiczne, finansowe i inne są planowane przez najwyższe kierownictwo urzędu?

9. Ludzie • Jak i kiedy oceniane są kompetencje urzędników?• Jak kierownictwo wspiera i promuje zaangażowanie pracowników w doskonaleniu jakości?• Jak oceniana jest skuteczność procesów zarządzania zasobami ludzkimi?

10. Infrastruktura • Jak infrastruktura wpływa na realizację celów organizacji i celów jakości?• Jak infrastruktura sprzyja procesom zarządzania środowiskiem?

11. Środowisko pracy • Jak kierownictwo diagnozuje środowisko pracy?• Jak środowisko sprzyja motywacji i zadowoleniu klientów?

12. Informacja • Jak kierownictwo zapewnia, że informacje są dostępne w celu podejmowania decyzji opartych na „faktach”?

13. Dostawy, partnerzy

• Jak oceniani są dostawcy?• Jak dostawcy są angażowani w proces doskonalenia jakości?• Jak kierownictwo promuje partnerskie porozumienia?• Jak radni wpływają na procesy realizacji usług administracyjnych i innych?

14. Zasoby naturalne • Jak urząd realizuje ideę zrównoważonego rozwoju?• Jak w samym urzędzie zmniejsza się negatywne oddziaływanie na środowisko?

15. Zasoby finansowe

• Jaki jest związek między ponoszonymi kosztami a świadomością jakości?• Jak kierownictwo planuje, nadzoruje wykonywanie budżetu?• Jak identyfikowane są koszty jakości?• Jak badana jest efektywność systemu jakości?

16. Realizacja wyrobu • Jak stosowane jest w praktyce „podejście procesowe”?17. Projektowanie i rozwój • Wyłączony

18. Zakupy

• Jak zapewniona jest zgodność między wymaganiami jakości a zakupami?• Jak proces zakupów jest nadzorowany?• Jak identyfikowane są potrzeby dotyczące zakupów?• Jak najwyższe kierownictwo promuje i wspiera zasadę jakości?

19. Dostarczanie usługi • Jak najwyższe kierownictwo zapewnia, że w procesach realizacji usług uwzględnia się potrzeby i oczekiwania

klientów?• Jak dokonywana jest weryfikacja i walidacja?

20. Nadzorowanie wyposażenia do pomiarów i monitorowania • Jak nadzoruje się wyposażenie do monitorowania i pomiarów?

21. Pomiary, analiza, doskonalenie • Jak gromadzona jest wiedza służąca do doskonalenia jakości?• Jak urząd wykorzystuje samoocenę?• Jak badany jest poziom satysfakcji klientów?

22. Nadzorowanie niezgodności • Jak zidentyfikowane niezgodności są analizowane i wykorzystywane do doskonalenia procesów?• Jak organizacja nadzoruje niezgodność procesów?

23. Analiza danych • Jak pracownicy analizują dane i jak owa analiza przyczynia się do doskonalenia organizacji?

24. Doskonalenie • Jak działania korygujące i zapobiegawcze przyczyniają się do doskonalenia systemu?• Jak najwyższe kierownictwo promuje i wykorzystuje dostępne metody, techniki i narzędzia doskonalenia jakości?

�

Certyfikacja wyrobów

W miesiącu czerwcu 2008 r. TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. na podstawie decyzji Kierownika Biura ds. Akredytacji PCA AJ-7259/MK/2008 z dnia 18.06.2008 uzyskała poszerzenie zakresu akredyta-cji nr AC 141 o Certyfikację produktów regionalnych i tradycyjnych.

Efektem powyższego poszerzenia zakresu akredytacji była decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr PP-oz-kz-076-515/08 (2694) z dnia 07.08.2008 r. upoważniająca TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. do przeprowadzania kontroli oraz wydawa-nia i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających chronioną nazwę pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub gwarantowaną tradycyjną specjalność (świadectwo specyficznego charakteru) ze specyfikacją.

Wraz z upoważnieniem Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nadał TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. numer identyfikacyjny OZ/jc-06/2008/PL.

Dzięki powyższym decyzjom firma nasza może zaoferować klientom kolejny rodzaj usług związanych bezpośrednio z certyfikacją wyrobów.

W obszarze Certyfikacji produktów regional-nych i tradycyjnych bezpośrednią odpowiedzialność za realizację usług ponosi sekcja Europejskiego Centrum Badań Jakości Artykułów Rolno-Spożyw-czych w Wieliczce.

W tym miejscu nasuwa się pytanie – czy po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r., w dobie otwarcia rynków i granic wewnątrz Unii, w czasach pełnej swobody przepływu towarów pomiędzy krajami członkowskimi Unii Europejskiej istnieje potrzeba certyfikowania procesu wytwarzania produktów rolnych i środków spożywczych poprzez przyznawanie im prawa oznaczania symbolami:

Chroniona Nazwa Pochodzenia oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub, w wyjątkowych przypadkach, kraju, która służy do oznaczenia produktu rolnego lub środka spożywczego:

– pochodzącego z tego regionu, określonego miejsca lub kraju oraz

– którego określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna może być przypisana temu pochodzeniu geograficznemu oraz

– którego produkcja lub przetwarzanie lub przygo-towywanie mają miejsce na określonym obszarze geograficznym.

Chronione Oznaczenie Geograficzne oznacza nazwę regionu albo konkretnego miejsca albo w wyjątkowych przypadkach nazwę kraju używaną do opisu produktu rolnego lub środka spożywczego pochodzącego z regionu, konkretnego miejsca albo kraju. Produkt posiada szczególną jakość, reputa-cję lub inne cechy przypisywane jego pochodze-niu geograficznemu. Produkcja lub przetwórstwo lub przygotowanie produktu odbywa się na ściśle określonym obszarze geograficznym. „Środowisko geograficzne” jest rozumiane poprzez środowisko naturalne i czynniki ludzkie, m.in. klimat, woda, jakość gleby.

Gwarantowana Tradycyjna Specjalność oznacza tradycyjny produkt rolny lub środek spożywczy uznany przez Wspólnotę ze względu na jego specy-ficzny charakter poprzez jego rejestrację zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 509/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie produktów rolnych i środków spożywczych będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami.

Czy dla konsumenta, który obecnie posiada bardzo szeroką ofertę handlową, a produkty rolne i artykuły spożywcze z poszczególnych krajów człon-kowskich Unii obecne są na półkach sklepów obok produktów rodzimego pochodzenia, sprawa posiada-nia przez żywność jednego z trzech w/w certyfika-tów ma znaczenie? Odpowiedź na to pytanie z całą pewnością brzmi tak.

Zarówno dla konsumentów jak i dla producentów możliwość ochrony produktów poprzez określenie obszaru, na którym wyrób może być wytwarzany, ochrona nazwy produktu jak również procesu wytwa-rzania wyrobu, określenie i ograniczenie surowców, z których powstaje „produkt chroniony” ma decydu-

Certyfikacja produktów tradycyjnych i regionalnych

Andrzej KucielSpecjalista ds. Przemysłu SpożywczegoTÜV Rheinland Polska Sp. z o.o.

e-mail: andrzej.kuciel@pl.tuv.com

CHRONIONA NAZWA POCHODZENIA

CHRONIONE OZNACZENIE GEOGRAFICZNE

GWARANTOWANA TRADYCYJNASPECJALNOŚĆ

�

jące znaczenie właśnie w dobie otwarcia rynków zbytu.

Czy np. „Bryndza Podhalańska”, „Oscypek”, „Feta”, „Szynka Parmeńska” zachowałyby swój specyficzny charakter gdyby były powszechnie produ-kowane w całej Unii Europejskiej? Na pewno nie.

Doceniając właśnie specyficzny charakter produktów, tradycję ich wytwarzania liczącą czasem nawet kilkaset lat oraz określone obszary, na których produkty te powstawały, w dobie komercjalizacji produkcji występuje potrzeba podkreślenia specy-fiki produktu i jego ochrony, aby np. „Oscypki” nie były produkowane w Hiszpanii, „Feta” we Francji, a „Szynka Parmeńska” w Polsce.

Cel ten spełniany jest właśnie przez uzyskanie prawa oznaczania produktu jednym z trzech w/w znaków.

Uzyskanie prawnej ochrony produktów w wyniku wpisania ich przez Komisję Europejską do Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub do Rejestru Gwaran-towanych Tradycyjnych Specjalności stwarza gwarancję, że wytwarzane są zgodnie z tradycyj-nymi metodami produkcji i pochodzą z określonych obszarów będących ich rzeczywistym miejscem pochodzenia.

Kto w takim razie może być wnioskodawcą, aby uzyskać prawo ochrony produktu?

Wnioskodawcą o rejestrację Chronio-nej Nazwy Pochodzenia oraz Chronionego Oznaczenia Geograficznego musi przygotować „grupa”, która przygotowuje wniosek i następ-nie przekazuje go do odpowiednich władz krajo-wych. Wyjątek od zasady, że jedynie „grupa” może być wnioskodawcą, wprowadzony został rozporządzeniem Komisji nr 1898/2006 z dnia 14 grudnia 2006 r. określającym szcze-gółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych. Rozporządzenie to określa, że osoba prawna lub jedna osoba fizyczna może być traktowana jako grupa, jeżeli wykaże, że zostały spełnione następu-jące dwa warunki:a) osoba ta jest jedynym producentem na danym

obszarze geograficznym mającym zamiar złożyć wniosek;

b) wyznaczony obszar geograficzny posiada charakterystykę odróżniającą go w zauważalny sposób od obszarów sąsiednich, lub charaktery-styka danego produktu odróżnia go od produktów wytwarzanych w obszarach sąsiednich.Specyfikacja wyrobu produkowanego tylko

przez jednego producenta musi być tak sformuło-wana, aby nie dawała temu producentowi wyłącz-

nego prawa do używania nazwy. Producent nie może stać się monopolistą w wyniku sformu-łowania specyfikacji produktu w taki sposób, który uniemożliwia wytwarzanie produktu innym producentom. Zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 510/2006 zarejestrowanej nazwy może używać każdy podmiot wprowadzający do obrotu produkty rolne lub środki spożywcze, które są zgodne z daną specyfikacją produktu.

Wnioskodawcą występującym o Gwarantowaną Tradycyjną Specjalność do kompetentnych władz w państwach członkowskich może być wyłącznie grupa. Rozporządzenie nr 509/2006 nie dopuszcza możliwości złożenia wniosku przez pojedynczą osobę fizyczną lub prawną. Zgodnie z definicją podaną w art. 2 ust. 1 lit. d rozporządzenia nr 509/2006 „grupa” – oznacza organizację producentów lub przetwórców, niezależnie od jej formy prawnej lub składu, których działalność związana jest z tym samym produktem rolnym lub środkiem spożywczym. Zgodnie z artyku-łem 7 ust. 1 rozporządzenia Rady 509/2006 wyłącznie grupa jest uprawniona do złożenia wniosku o rejestra-cję gwarantowanej tradycyjnej specjalności.

Najważniejsza różnica między oznaczeniami Chroniona Nazwa Pochodzenia, a Chronione Oznaczenia Geograficznego polega na sile związku produktu z miejscem jego pochodzenia. Oznacze-nie Chroniona Nazwa Pochodzenia stosuje się do produktów bardzo blisko związanych z danym obszarem geograficznym. Aby wyrób mógł korzystać z Chronionej Nazwy Pochodzenia zarówno produk-cja surowców, jak i cały proces przetwarzania, aż do produktu końcowego musi się odbywać w danym (zdefiniowanym) obszarze. W przypadku oznaczenia Chronione Oznaczenie Geograficzne produkt musi być wytwarzany w regionie, którego nazwę nosi, ale w porównaniu do Chronionej Nazwy Pochodzenia, przynajmniej jedna z trzech faz produkcji (produkcja lub przetwarzanie lub przygotowanie) musi odbywać się na danym obszarze.

Wnioskodawcy składający wniosek o wpis produktu na listę produktów tradycyjnych, jako jedno z kryteriów, które muszą być spełnione, zobowią-zani są wykazać, że tradycja wytwarzania produktu rolnego lub środka spożywczego wynosi nie mniej niż 25 lat i jest odpowiednio udokumentowana.

Produkty, które mogą być zarejestrowane jako Chronione Oznaczenie Geograficzne lub Chroniona Nazwa Pochodzenia przedstawione zostały w Rozpo-rządzeniach Rady nr 510/2006 i 509/2006 dotyczą-cych produktów rolnych wymienionych w Załączniku I do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, które przeznaczone są do spożycia przez ludzi oraz środków spożywczych wymienionych w załączni-kach do ww. rozporządzeń, a są to:

– Świeże mięso i podroby jadalne;

Certyfikacja wyrobów

�

– Przetwory mięsne (gotowane, peklowane, wędzone itp.);

– Sery;– Inne produkty pochodzenia zwierzęcego (jaja,

miód, różne produkty mleczarskie, z wyjątkiem masła);

– Oleje i tłuszcze (masło, margaryna, oliwa itp.);– Owoce, warzywa i zboża świeże lub ich

przetwory;– Świeże ryby, mięczaki, skorupiaki i produkty

z nich otrzymane;– Inne produkty wymienione w załączniku I –

przeznaczone do spożycia przez ludzi (przyprawy itp.).Zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 510/2006 r.

jako Chronione Oznaczenie Geograficzne lub Chro-niona Nazwa Pochodzenia mogą zostać zarejestro-wane również nazwy produktów wymienionych w załącznikach do rozporządzenia – czyli:– Piwo;– Napoje z ekstraktów roślinnych;– Chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze,

herbatniki i inne wyroby cukiernicze;– Naturalne gumy i żywice;– Musztarda;– Makarony;– Siano;– Olejki eteryczne;– Korek;– Koszenila (surowiec pochodzenia zwierzęcego);– Kwiaty i rośliny ozdobne;– Wełna;– Czekolada oraz inne produkty zawierające kakao;– Makaron gotowany lub nie, nadziewany lub nie;– Przyrządzone dania, gotowe sosy, przyprawy,

zupy, buliony;– Lody na mleku lub lody na wodzie (sorbety);– Inne produkty wymienione w załączniku I do

Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o., na podstawie

decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr PP-oz-kz-076-515/08 (2694) posiada uprawnienia do przepro-wadzanie certyfikacji w pełnym zakresie.

Obecnie w Unii Europejskiej chronionych jest około 740 zarejestrowanych Oznaczeń Geogra-ficznych i Nazw Pochodzenia. Najwięcej zareje-strowanych produktów pochodzi z Francji i Włoch. Zarejestrowanych Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności jest znacznie mniej bo około 20.

Polska posiada obecnie 3 zarejestrowane produkty jako Chronione Oznaczenie Geograficzne, są to:

• Bryndza Podhalańska;• Oscypek;• Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich.

Ochronę prawną i wpis do rejestru gwaranto-wanych tradycyjnych specjalności uzyskały miody pitne:• czwórniak;• trójniak;• dwójniak;• półtorak.

Wszystkie informacje na temat zarejestrowanych nazw, kategorii produktów oraz liczby znaków posia-danych przez dane państwo członkowskie znajdują się na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Uzyskanie ochrony prawnej produktu wiąże się ze zmianą pozycji na rynku. Już nie wszyscy produ-cenci i nie w każdym miejscu mogą wytwarzać dany produkt i używać nazwy chronionej.

Sytuacja taka daje istotne przywileje producentom uprawnionym do wytwarzania produktu chronionego. Ograniczenia obszaru produkcji, rodzaju surowców, technologii produkcji stwarza nowe możliwości dla ludności zamieszkującej obszar, na którym produkt może być wytwarzany. Następuje również eliminowa-nie z rynku niespełniających wymagań specyfikacji produktu, imitacji i podróbek oryginalnych wyrobów.

Wytwórcy produktów rolnych i środków spożywczych, które zostały wpisane przez Komisję Europejską do Rejestru Chronionych Nazw Pocho-dzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub do Rejestru Gwarantowanych Tradycyjnych Specjal-ności, w celu potwierdzenia, że ich wyrób spełnia wymagania specyfikacji mogą poddać się kontroli, której efektem będzie certyfikat wydany przez TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o, potwierdzając zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających chronioną nazwę pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub gwarantowaną tradycyjną specjalność (świadectwo specyficznego charakteru) ze specyfikacją.

Szczegółowe informacje związane z procedurą kontroli i wydaniem certyfikatu znajdziecie Państwo pod adresem:

TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Europej-ski Centrum Badań Jakości Artykułów Rolno- Spożywczych, 32-020 Wieliczka, ul. Park Kingi 1,tel./fax +48 12 288 30 90, 278 75 40, 278 75 41.

Certyfikacja wyrobów

10

Czy pieniądze, które przynoszą do firmy jej klienci to jedyne źródło finansowania działalności gospodar-czej? Czy przysłowie „pieniądze leżą na ulicy, wystar-czy po nie sięgnąć” ma tu zastosowanie? Jaka w tym jest rola auditów? Za chwilę przekonacie się Państwo, że duża.

O czym myśli gazela budząc się każdego ranka wraz ze wschodem słońca? Uświadamia sobie, że będzie musiała biec jeszcze szybciej, niż lew, który na nią poluje, bo inaczej nie ujdzie z życiem. A lew? Dla niego wtedy staje się jasne, że musi dogonić przynaj-mniej najwolniejszą gazelę. Inaczej umrze z głodu.

Czy Wy, podobnie jak ja, zauważacie tu pewną analogię z przedsiębiorcami, którym przyszło żyć w dobie ogólnoświatowej konkurencji? W której nieustannie trzeba iść naprzód, bo za stanie w miejscu słono się płaci? W której otoczenie zewnętrzne, w tym gusta i preferencje nabywców zmieniają się tak dynamicznie, że jedynym ratunkiem na przetrwanie staje się koniecz-ność ciągłego patrzenia w przyszłość, ciągłego dosto-sowywania się do coraz to nowych wymagań i ciągłej pogoni za innowacyjnością?

Przypomina mi to bieg sztafetowy. Wydaje się, że sytuacja jest pod kontrolą. Zawodnicy pokonali już połowę dystansu i właśnie wyszli na prostą. Jak dotąd wszystko idzie zgodnie z planem. Co prawda powoli, lecz systematycznie zmniejszamy nasz dystans do lidera. Zaraz nastąpi przekazanie pałeczki i kolejna zmiana. Jest fantastycznie do momentu, aż niespo-dziewanie coś się dzieje – zaczynamy tracić dystans. Do tego czyjaś pałeczka upada na ziemię. To przecież nasza! Co się stało? Czy to już koniec marzeń o zwycię-stwie? Niekoniecznie. Musimy tylko szybko znaleźć wystarczające środki na sfinansowanie dalszego nieustannego rozwoju.

Jak bumerang powraca teraz pytanie, które zadałam na początku – czy pieniądze, które przynoszą do firmy jej klienci to jedyne źródło finansowania działal-ności gospodarczej? Może warto czasem zamiast ciągle koncentrować się na tym, jaka sytuacja panuje na zewnątrz, choć raz dokładniej przyjrzeć się temu, co dzieje się wewnątrz firmy? Po co? Czy to właśnie tam znajduje się źródło dodatkowych funduszy, których potrzebujemy? Przekonajmy się.

Patrzenie w głąb ma przyszłość

Jest początek lutego br. Właśnie podano informa-cję o podwyżce opłat za pobór energii elektrycznej. Podobno szykuje się już kolejna. Co robią media, aby uspokoić opinię publiczną? Dają praktyczne wskazówki, jak można w prosty sposób zmniejszyć ilość zużywa-nej energii, by w jak najmniejszym stopniu odczuć

tę podwyżkę. Innymi słowy, pokazują, jak można bez ponoszenia dodatkowych kosztów znaleźć pieniądze na sfinansowanie wyższych wydatków wynikających ze wzrostu cen.

To jest dokładnie ten kierunek, o który mi chodzi.Philip Crosby – amerykański przedsiębiorca i jedno-

cześnie guru jakości w swoim sztandarowym dziele „Quality is free” (z ang. Jakość nic nie kosztuje), która osiągnęła ponad milionowy nakład, zastanawia się, dlaczego z jednej strony tak wielu pracowników nie jest w stanie wykonać swojej pracy dobrze za pierw-szym razem, a z drugiej strony zawsze znajdują czas na naprawianie błędów? Czy takie postępowanie przynosi korzyści finansowe? Niestety nie. Dlatego też Crosby promował hasło „zero błędów”, zachęcał do zapobiegania im, prowadzenia badań marketingo-wych i usprawniania procesów.

Co do usprawniania, to pewnie za chwilę usłyszę, że – „nie warto tego robić za wszelką cenę, zwłaszcza, gdy ma to przynieść oszczędności jednostkowe rzędu paru minut czy kilku złotych.” Czyżby? Wykonajmy prostą kalkulację, opierając się na konkretnym przykła-dzie. Załóżmy, że wprowadzone usprawnienie skróciło wykonywanie określonych czynności przez jednego pracownika o 11 minut dziennie. Jeśli do tej pory trzech pracowników wykonywało przez 8 godzin 270 sztuk, czyli 70 200 sztuk w ciągu roku, to obliczmy, o ile zwiększy się odtąd wydajność pracy w tym dziale? Okazuje się, że te wydawałoby się niewiele warte 11 minut umożliwiły wytworzenie dodatkowych 1 560 (6 dodatkowych sztuk x 5 dni x 52 tygodnie) sztuk bez konieczności poniesienia jakichkolwiek dodatkowych kosztów. Opłaciło się, prawda?

I kolejny przykład. J.P.Russell – autor artykułu „Where’s the Money?” i jednocześnie doświad-

Zarządzanie jakością

Ile można zarobić na auditach? cz.1

Beata ŁuczakAuditor

TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Menedżer ds. Szkoleń,

Trener Akademia Doskonalenia Jakości Biznesu

11

Zarządzanie jakością

czony auditor wspomina, że kiedyś przeprowadzał audit w pewnej amerykańskiej firmie transportowej. Po skończeniu rozmowy z kierowcą ciężarówki, skiero-wał się za róg budynku. To, co tam zobaczył, bardzo go zaskoczyło. Na placu stało około stu niszczejących samochodów dostawczych, których nikt już nie używał. Zgadnijcie, jaka pierwsza myśl przyszła mu do głowy? – „Jaka jest wartość aktywów, którymi nikt się nie interesuje?” Czyż nie jest to ewidentny przykład marno-trawstwa? I tym samym świetne źródło dodatkowych funduszy, których właśnie poszukujemy?

Następny przykład pochodzi już z „naszego podwórka”. Jeden z auditorów opowiadał mi ostatnio, że będąc na budowie zauważył leżące na placu gwoździe. Było ich na tyle dużo, że pracownicy stale się o nie potykali. Jednak nikt ani się nimi nie zaintereso-wał, ani nie podniósł z ziemi, by wykorzystać je zgodnie z przeznaczeniem, dla którego zostały kupione. Czy ktokolwiek z potykających się pomyślał, ile te gwoździe kosztowały firmę?

Podobnych sytuacji można by mnożyć. Wystarczy rozejrzeć się wokół siebie.

Jeśli codziennie tyle razy i w tylu miejscach przecho-dzi się obojętnie obok marnotrawstwa, to może warto wykorzystać auditorów, by znaleźli tego typu dodat-kowe źródła pieniędzy, które następnie będzie można przeznaczyć właśnie na rozwój firmy po to, by nie wypaść z rynku?

Czy uważacie, że teoretyzuję albo namawiam Was do eksperymentowania? W żadnym wypadku.

Audity procesu i systemu są cenną formą monitoringu niefinansowego

Kilka lat temu renomowane firmy doradcze Deloitte i Economist Intelligence Unit przeprowadziły ciekawe badanie na grupie 249 przedstawicieli kierownictwa najwyższego szczebla i członków zarządów dużych przedsiębiorstw z całego świata. Okazało się, że 75% badanych widzi coraz większą potrzebę monitorowania wyników nie stricte finansowych. Dlaczego? Tłumaczą, że tradycyjne wskaźniki finansowe- nie dają im pełnego obrazu kondycji przedsiębior-

stwa, którym zarządzają- nie pozwalają na ocenę wielu istotnych czynni-

ków warunkujących odniesienie sukcesu, takich jak zadowolenie klientów oraz jakość produktów/ usług

- rzucają mało światła na poziom ich innowacyjno-ści, co uważa się za kluczowe źródło przyszłych dochodów i zysków

- chcą wiedzieć więcej na temat funkcjonowa-nia różnych procesów i systemów zarządzania oraz tego, w jakim stopniu przyczyniają się one do osiągnięcia założonych na dany okres celów przedsiębiorstwa.

Audit to ważny sprzymierzeniec w poszukiwaniu pieniędzy

Instytut Audytorów Wewnętrznych (The Institute of Internal Auditors) do tego typu niefinansowego monito-ringu, jakiego brakuje kadrze zarządzającej zalicza audity procesu i systemu.

Mają one charakter proaktywny. Oznacza to, że nie bada się wtedy szczegółowo przeszłości, na którą i tak nie mamy już wpływu, w stosunku do określonych wymagań, lecz wykorzystuje teraźniejszość do przewi-dzenia tego, co czeka daną organizację w przyszłości w kategoriach sukcesu lub porażki.

Oprócz wspomnianego już marnotrawstwa audito-rzy, przy zachowaniu pewnych warunków, są w stanie wskazać przykłady nieefektywnych procesów (w tym nadmierne zapasy, przeróbki, zwroty, odrzuty).

Wyniki auditu mogą ujawnić ponadto, że- w badanym okresie nie wprowadzono żadnej

formy doskonalenia- istnieje duże ryzyko utraty przyznanej licencji czy

certyfikatu- istnieje duże ryzyko poniesienia poważnej straty

finansowej.Audity pomagają też lepiej alokować zasoby.

Wystarczy zidentyfikować obszary, w których jest ich nadmiar, a wtedy będzie można przesunąć je tam, gdzie ich brakuje. W ten sposób można również precyzyjnie określić czynności wywierające najwięk-szy wpływ na osiągane wyniki, które są wykonywane na stanowiskach pracy, gdzie brakuje potrzebnych zasobów oraz te wpływające w niewielkim stopniu na wyniki, które z kolei są nadmiernie wyposażone.

Proszę zauważyć, że przesuwając te zapasy we właściwe miejsca można unikać poniesie-nia niepotrzebnych wydatków inwestycyjnych, co w konsekwencji spowoduje obniżenie kosztów. A to będzie stanowiło kolejne źródło dodatkowych funduszy, o które nam chodzi.

Dzięki auditom można pozyskać ich jeszcze więcej. Jak?

Więcej informacji znajdziecie Państwo w książce Łuczak B., Kuklińska D.: Audi/yty i Audi/ytowanie. Jak sprawić, by przynosiły jeszcze więcej korzyści; Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań (2007) we wprowadzeniu do rozdziału II

Źródło moich rozważań: Russell J.P.: Where’s the money; Quality Progress; vol. 38, nr 6, 2005: 87-89; Łuczak B., Kuklińska D.: Audi/yty i Audi/ytowanie. Jak sprawić, by przynosiły jeszcze więcej korzyści; Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań (2007).

1�

Zarządzanie jakością

Branża motoryzacyjna w Polsce rozwija się coraz szybciej. Liczni producenci samochodów lokują w naszym kraju montownie swoich samochodów, co wiąże się z rozwojem sieci dostawców produkujących dla nich wyroby wchodzące później w skład samochodu opuszczającego linię montażową producenta samocho-dów (potocznie zwanego OEM – Original Equipment Manufacturer). Ze względów logistycznych istotnym jest dla OEM-ów ulokowanie dostawców w jak najmniej-szej odległości od linii montażowej, co istotnie wpływa na obniżenie kosztów transportu oraz na elastyczność dostawcy w reagowaniu na aktualne potrzeby produk-cyjne Klienta.

Stąd naturalny postęp dostawców za producentami samochodów w kierunku naszego kraju, co znacząco wpływa na wzrost ilości firm w Polsce rozpoczynających współpracę z branżą motoryzacyjną. Analizując liczbę samochodów wyprodukowanych w Polsce w roku 2007 i trend prognozowany na rok 2008, możemy spodzie-wać się, po raz pierwszy w historii przemysłu motoryza-cyjnego w Polsce, że zostanie przekroczona magiczna liczba 1 miliona sztuk samochodów wyprodukowanych w Polsce. Oznacza to istotny wzrost zapotrzebowania na dostawców części i podzespołów do tych samocho-dów oraz na oficjalne części serwisowe dla jeżdżących już pojazdów po krajach Europy i świata.

Standardem dotyczącym Systemu Zarządza-nia Jakością (QMS – Quality Management System) u dostawców z branży motoryzacyjnej wymaganym przez ogromną większość OEM-ów jest Specyfikacja Techniczna ISO/TS 16949:2002 (zwana dalej TS2).

Specyfikacja TS2 została stworzona przez tzw. Wielką Trójkę motoryzacji, czyli przez koncerny: Ford, General Motors i Daimler–Chrysler, które zawiązały organizację IATF (International Automotive Task Force). Celem Specyfikacji jest zapewnienie wspólnego podej-ścia do Systemu Zarządzania Jakością (QMS) zarówno przez OEM jak i przez dostawców.

Aktualnie wszystkie firmy dostarczające swoje produkty bezpośrednio do większości OEM-ów są zobowiązane do posiadania Systemu Zrządza-nia Jakością (QMS) certyfikowanego na zgodność z wymaganiami TS2 przez uprawnioną jednostkę certyfikującą akredytowaną przez IATF. Dla kolejnych poziomów dostawców wymaganiem minimalnym jest posiadanie przynajmniej QMS certyfikowanego zgodnie z ISO 9001:2000, jednak z zastrzeżeniem, że dostawca ma obowiązek czynić starania w kierunku wdrożenia i certyfikowania QMS wg TS2.

W tej sytuacji organizacje współpracujące z branżą motoryzacyjną napotykają na trudność polegającą na określeniu, czy muszą certyfikować się wg ISO 9001, TS2, a może w ogóle nie muszą certyfikować swojego QMS.

Oto kilka informacji praktycznych, które pozwolą określić, czy dana organizacja może być certyfikowana wg TS2.

Zgodnie z informacją zawartą w Specyfikacji Technicznej TS2, jest ona przeznaczona dla organi-zacji produkujących części lub podzespoły dla seryjnej produkcji motoryzacyjnej. Wyroby te powinny być częścią pojazdu, która pozostanie w nim przez cały czas jego życia, chyba, że będzie podlegała okresowej wymianie eksploatacyjnej. Pod certyfikację kwalifikują się również producenci wyrobów będących oficjalnymi częściami serwisowymi produkowanymi na podstawie umowy z klientem wymagającym certyfikacji TS2.

W praktyce pewne trudności sprawia organizacjom określenie, jaka działalność jest kwalifikowana, jako motoryzacja, a jaka tej definicji nie podlega. Ogólnie ujmując, w rozumieniu IATF, branżę motoryzacyjną stanowią następujące pojazdy produkowane seryjnie: samochody osobowe i ciężarowe, autobusy i motocy-kle. Zdecydowanie branży motoryzacyjnej nie stanowią pojazdy: rolnicze, górnicze, wojskowe, maszyny budow-lane, czy inne, nie produkowane seryjnie. Pewnym

Dla kogo certyfikacja wg specyfikacji ISO/TS 16949:2002

Adam Biegaj Kierownik Sekcji Systemów

Zarządzania w Przemyśle Motoryzacyjnym

TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o.

e-mail: adam.biegaj@pl.tuv.com

1�

Zarządzanie jakością

nieoficjalnym kryterium ułatwiającym tę identyfikację, jest kryterium możliwości poruszania się danego pojazdu po autostradach. Jeżeli dany pojazd jest dopuszczony do takiego ruchu, z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy go zakwalifikować do branży motoryzacyjnej. Tym samym producenci części dla tych pojazdów mogą ubiegać się o certyfikację wg TS2.

Ponadto certyfikacji wg TS2 mogą podlegać organi-zacje świadczące usługi obróbki powierzchni materiałów, które później są montowane w samochodzie. Chodzi tu między innymi o firmy świadczące usługi na przykład galwanizowania, przygotowania powierzchni wyrobów pod dalsze procesy technologiczne, czy nawet usługi sekwencjonowania.

Należy pamiętać, że w momencie ubiegania się o certyfikację TS2 organizacja musi spełniać następu-jące kryteria:1. Należeć do branży motoryzacyjnej2. Wykazać aktualne dostarczanie wyrobów lub

usług dla motoryzacji3. Wykazać trendy dla kluczowych wskaźników

dla co najmniej 12 miesięcy funkcjonowania organizacji

4. Musi pokrywać wszystkie wymagania TS-a (z wyjątkiem ewentualnych wyłączeń).Brak spełnienia któregokolwiek z powyższych kryte-

riów dyskwalifikuje organizację z możliwości uzyskania certyfikatu TS2. W przypadku niespełnienia kryterium

nr 3 istnieje możliwość przeprowadzenia auditu TS2, jednak jego efektem nie może być certyfikat ISO/TS 16949, a jedynie „Potwierdzenie Zgodności” (Letter of Conformance), które stwierdza, że organizacja spełnia wszystkie wymagania TS2, a jedynie jej System Zarzą-dzania Jakością funkcjonuje krócej niż 12 miesięcy. Po osiągnięciu wymaganych 12 miesięcy funkcjonowa-nia organizacja może ponownie przystąpić do procesu certyfikacji, który może zakończyć się wydaniem certy-fikatu TS2.

Charakter i złożoność procesu certyfikacji wg Specyfikacji ISO/TS 16949 wymagają w wielu przypadkach indywidualnego podejścia do każdej organizacji ubiegającej się o certyfikację wg TS2. Auditorzy Jednostki Certyfikującej są zobowiązani do upewnienia się, czy proces certyfikacji może być prowadzony w danej organizacji, biorąc pod uwagę wszelkie uwarunkowania współpracy organizacji z Klientami, prowadząc audit certyfikujący w dwóch etapach. Ma to na celu między innymi zapewnienie efektywnego zaplanowania i przeprowadzenia drugiej fazy auditu certyfikującego prowadzonej w zakładzie Klienta. Specjaliści Sekcji Motoryzacyjnej TÜV Rhein-land Polska pomagają swoim aktualnym i potencjalnym klientom te kwestie rozwiązać, przedstawiając w przej-rzysty sposób zagadnienia związane z obowiązującymi w branży przepisami.

1�

Terminarz szkoleń

Nazwa szkoleniaCena

szkolenia(PLN)

Termin szkolenia II półrocze

Moduł 1 – Wstęp do systemu zarządzania jakością (ISO 9001:2000) 1200 27.10 - 28.10.2008

Moduł 2 – Auditor wewnętrzny systemu zarządzania jakością (ISO 9001:2000) 1600 01 - 03.10.2008

08 - 10.12.2008

Moduł 3 – Warsztaty doskonalące dla auditorów wewnętrznych 1600 24.11 - 26.11.2008

Warsztaty doskonalące dla auditorów wewnętrznych z nowej normy ISO 9001:2008 120006.11 - 07.11.2008 24.11 - 25.11.2008 15.12 - 16.12.2008

Pełnomocnik Jakości TÜV 3600 15.09 - 21.09.2008

Warsztaty doskonalące dla Pełnomocników Jakości 1600 26.11 - 28.11.2008

Auditor Jakości TÜV 3800 13.10 - 17.10.2008

Badanie satysfakcji klienta pod względem wymagań normyISO 9001:2000 1200 13.10 - 14.10.2008

Moduł 1 – Wstęp do systemu zarządzania środowiskowego (ISO 14001:2004) 1200 29 - 30.09.2008

Moduł 2 – Auditor Wewnętrzny systemu zarządzania środowiskowego (ISO 14001:2004) 1600 13.10 - 15.10.2008

Moduł 3 – Warsztaty doskonalące dla auditorów wewnętrznych 1600 12 - 14.11.2008

Pełnomocnik i Auditor systemu zarządzania środowiskowego TÜV 4000 17 - 21.11.2008

Moduł 1 – Wstęp do systemu zarządzania jakością w przemyśle motoryzacyjnym (ISO/TS 16949:2002) 1200 06.10 - 07.10.2008

Moduł 2 – Auditor wewnętrzny systemu zarządzania jakością w przemyśle motoryza-cyjnym (ISO/TS 16949:2002) 1600 17.11 - 19.11.2008

Pełnomocnik jakości w przemyśle motoryzacyjnym (ISO/TS 16949:2002) 4200 24.11 - 28.11.2008

moduł 1 – Podstawy systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy wg PN-N 18001 1200 24.11 - 25.11.2008

moduł 2 – Auditor wewnętrzny systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy PN-N 18001 1600 17.11 - 19.11.2008

Moduł 1 – Wstęp do systemu HACCP 1200 02.10 - 03.10.2008

Moduł 2 – Auditor wewnętrzny systemu HACCP 1600 08.12 - 10.12.2008

Auditor Wewnętrzny Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem Żywności wg ISO 22000:2005 1600 20.10 - 22.10.2008

Wyroby medyczne - wymagania Dyrektyw MDD/IVDD/AIMD, Technical Files. Zarządzanie ryzykiem wg EN ISO 14971 600 01.10.2008

Auditor wewętrzny systemu Zarządzania Jakością wytwórców wyrobów medycznych 2400 29.10 - 31.10.2008

SZKOLENIA TÜV AKADEMIA POLSKA – ROK 2008

ISO

900

1:20

00

INFORMACJE OGÓLNESZKOLENIA OTWARTESzkolenia otwarte są kierowane zarówno do pracowników różnych firm i organizacji, jak i osób prywatnych, pragnących zdobyć

nowe kwalifikacje. Miejsce realizacji szkoleń ustalane jest na podstawie zróżnicowania geograficznego zgłoszonych uczestników w jednym ze współpracujących z nami ośrodków szkoleniowych. Uczestnicy w cenie szkolenia otrzymują: profesjonalny trening umiejętności, zaświadczenie/ Certyfikat TÜV o nabytych kompetencjach, materiały szkoleniowe, materiały piśmiennicze, zakwate-rowanie w pokojach jednoosobowych, wyżywienie, opiekę rezydenta TÜV Akademia Polska

SZKOLENIA ZAMKNIĘTEOrganizujemy także szkolenia tzw.: „szyte na miarę” tzn. dostosowane do specyfiki firmy oraz potrzeb i oczekiwań uczestników

szkolenia. Ceny szkoleń zamkniętych są ustalane indywidualnie dla każdej firmy.TRENERZYWszystkie zajęcia są prowadzone nowoczesnymi metodami aktywizującymi przez doświadczonych specjalistów: auditorów,

trenerów i konsultantów TÜV Rheinland Group. Uzyskali oni akredytację Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości do realizacji Programów PHARE 2000 – SSG RZL oraz PHARE 2001 – PZ RZL. Docenieniem kompetencji i profesjonalizmu merytorycznego i organizacyjnego TÜV Akademia Polska Sp. z o. o. jest przyznanie złotego certyfikatu oraz tytułu „Przedsiębiorstwo Fair Play”, przez Krajową Izbę Gospodarczą oraz Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym.

ISO

140

01:2

004

ISO

/TS

1694

9:20

02 P

N-N

180

01B

ranż

asp

ożyw

cza

Wyr

oby

med

yczn

e

1�

Terminarz szkoleń

UWAGA: Czas trwania oraz cena szkolenia w danej metodzie i stopniu może ulec zmianie w momencie wejścia w życie nowego wydania normy EN 473.1 Cena szkolenia z wykorzystaniem własnego sprzętu

2 Cena szkolenia z wykorzystaniem sprzętu TÜV Akademia Polska Sp. z o. o.3 Czas trwania i cena szkolenia dotyczy osób posiadających kierunkowe wykształce-nie wyższelub potwierdzone uczestnictwo w szkoleniu z zakresu radiografii

Nazwa szkolenia Symbol Termin szkolenia II półrocze

Czastrwania(godz.)

Cenaszkolenia

Badania ultradźwiękowe UT 1 13.10 – 23.10.200801.12 – 11.12.2008 72 3 500

Badania prądami wirowymi ET 1 29.09 - 03.10 62 3 850

Badania penetracyjne PT (1+2) 06.10 – 10.10.2008 40 2 600

Badania ultradźwiękowe UT 2 24.11 – 04.12.20081 80 4 3501/4 8002

Badania wizualne VT (1+2) 13.10 – 17.10.2008 03.11 - 07.11.2008 40 2 550

Badania magnetyczno-proszkowe MT (1+2) 01.09 – 05.09.2008 40 2 550

Ocena zdjęć radiograficznych RT 2*(FAS) 20.11 – 27.11.2008 60/403 2 6503

Badania radiograficzne- wykonanie (kurs uzupełniający) RT 2 FER4 17.11 – 21.11.2008 50 2 775

Badania radiograficzne RT 2 17.11 – 27.11.20081 80 3 950

Badania prądami wirowymi ET 3 01.12 – 04.12.2008 40 6 750

SzkOLeNIA z zAkreSu BAdAń NIeNISzCząCyCh – rOk 2008

1 stopieńkw

alifikacjiw

geN

473:2000 2 stopień kw

alifikacjiw

g eN 473:2000

Auditor Wewnętrzny Zintegrowanych Systemów Zarządzania (ISO 9001, ISO 14001, PN-N 18001) 2000 04.11 - 07.11.2008

Moduł 1 – Polityka zarządzania bezpieczeństwem informacji 600 13.10.2008

Moduł 2 – Wstęp do zarządzania bezpieczeństwem informacji wg ISO 27001:2005 1600 15.10 - 17.10.2008

Moduł 3 – Auditor wewnętrzny systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji 1600 03.11 - 05.11.2008

Six Sigma 1600 01.12 - 03.12.2008

Lean Management 1600 05.11 - 07.11.2008

Techniki doskonalenia jakości 1600 24.11 - 26.11.2008

FMEA – Analiza przyczyn i skutków potencjalnych wad 1200 24.11 - 25.11.2008

Problem Solving – Rozwiązywanie problemów 750 17.11.2008

Metodologia SPC i MSA 1200 09.10 - 10.10.2008

APQP – Zaawansowane planowanie jakości PPAP – Proces zatwierdzenia części do produkcji 1200 20.10 - 21.10.2008

IRIS – nowy standard jakości w branży kolejowej 550 29.09.2008 27.10.2008

Standard IRIS – warsztaty w budowaniu dokumentacji systemowej 1400 17.11 - 18.11.2008 15.12 - 16.12.2008

zintegrowane

Systemy zarzą-

dzania (ISO 9001,

ISO 14001, PN

-N

18001 ISO

/IeC 27001

doskonalenie system

ówzarządzania

3 stopień kwalifikacji

wg eN

473:2000

PODRÓŻE HUMOR:Kontynuując światową wędrówkę szlakiem oddziałów

TÜV Rheinland Group przybywamy do Andory, niewielkiego górzystego kraju leżącego w Pirenejach, którego najwięk-szą atrakcją jest natura. Bogactwo krajobrazów, czyste rzeki i jeziora oraz brak przemysłu to niezaprzeczalne atuty dla wszystkich, którzy cenią sobie wypoczynek w zgodzie z naturą.

Andora to również jedyny w europie kraj wolnocłowy, mekka dla wszystkich, którzy uwielbiają robić zakupy, zwłaszcza perfum, alkoholi i sprzętu elektronicznego. Przywilej ten sprawia, iż do Andory ściąga co roku ponad 10 mln turystów i handlarzy.

W stolicy Andory, która nosi nazwę Andorra La Vella, mieszają się style bogactwa i żywiołowości na miarę dużych światowych metropolii oraz tandety wprost z arabskich bazarów. Trudno się temu dziwić, kiedy 80% dochodu państwa stanowią wpływy z turystyki i handlu.

Aby jednak naprawdę poznać najcenniejszy dar Andory, jakim bez wątpienia jest natura, należy opuścić gwarną stolicę i udać się na pieszą lub rowerową wycieczkę w przepiękne tereny Pirenejów.

Amatorzy takiej formy spędzania wolnego czasu znajdą tu mnogość bardzo dobrze oznaczonych ścieżek rowero-wych i pieszych szlaków. Przepiękne krajobrazy skalistych, zielonych i niedostępnych Pirenejów z wodospadami, wąwozami i doliną Valira w pełni wynagrodzą nam trudy pokonanych kilometrów podczas wycieczek wśród wąskich dolin i wysoko położonych przełęczy.

Poza turystyką pieszą i rowerową, warto odwiedzić Andorę także w zimie, gdzie sezon zimowy to przede wszystkim turystyka narciarska. Infrastruktura narciarska może śmiało konkurować z najbardziej znanymi kurortami we Włoszech, Francji czy Austrii, a panujące warunki o tej porze roku są rewelacyjne. Stacje narciarskie w Księstwie Andory posiadają ogółem 175 tras o łącznej długości 292 kilometrów, 1129 armatek śnieżnych, 103 wyciągi narciar-

Przychodzi Indianin do wodza i mówi:- Dlaczego mamy takie brzydkie imiona?- Brzydkie? A nie podoba ci się imię syna Sokole

Oko?- No..... podoba....- A imię brata, Ryczący Niedźwiedź?- No.... podoba....- To nie zawracaj mi głowy Śmierdzący

Mokasynie.

Jaskiniowiec wezwał do swojej jaskini dentystę, żeby fachowo usunął mu bolącego zęba. Dentysta wyjmuje z walizeczki dwie maczugi: małą i dużą. Jaskiniowiec pyta: - Do czego służy ta mała maczuga? - Do usunięcia zęba. - A ta duża? - To środek uśmierzający ból. Proszę pochylić

się i skierować głowę w moją stronę.

Mąż do żony:- Kochanie, nie mogę znaleźć herbaty!- Ty beze mnie to z niczym byś sobie nie

poradził! Herbata jest w apteczce, w puszce po kakao, z nalepką „sól”.

Syn pyta ojca:- Czy to prawda, że w niektórych krajach Afryki

mężczyzna nie zna swojej żony do momentu, aż się z nią ożeni?

- To się dzieje w każdym kraju, synu...

skie i ponad 700 instruktorów narciarskich dla tych, którzy dopiero stawiają pierwsze kroki w tej jednej z popularniej-szych dyscyplin okresu zimowego. Największą popular-nością cieszą się ośrodki narciarskie Arinsal, Soldeu czy Ordino-Arcalis, w których przez całe pół roku narciarze mają dogodne warunki do uprawiania „białego szaleństwa”.

Dodatkowym magnesem, który przyciąga turystów poza pięknymi krajobrazami jest możliwość zwiedzania zabytków Andory. Wszyscy, którzy pragną poznać jedną z najwięk-szych atrakcji kulturowych Andory powinni poświęcić czas na zwiedzenie kościołów romańskich, jakie zachowały się na terenie Andory. Zostały one zbudowane między dziewią-tym a trzynastym wiekiem. Większość z nich jest niewielka, ale dobrze zachowana i mieści w sobie prześliczne freski i drewniane rzeźby.

Ponadto najważniejszym religijnym symbolem dla mieszkańców kraju i zarazem ciekawą atrakcją turystyczną jest sanktuarium pod wezwaniem Św. Dziewicy z Meritxell, patronki Andory.

Odwiedzając Andorę warto wybrać się do jednej z licznych restauracji. Choć Andora nie ukształtowała swojej własnej tradycji kulinarnej to mieszanka kuchni hiszpańskiej i francuskiej z całą pewnością zaspokoi każde podniebienie. Do najbar-dziej znanych dań lokalnych należy zaliczyć omlet (truites de casseroles), proste danie z ziemniaków i kapusty, spożywane kiedyś przez katalońskich wieśniaków (trixat), szynkę zapiekaną z miodem (rostes amb mel) i niespotykany nigdzie indziej ser (ormatge de tup). Zupy, podobnie jak w Hiszpanii gotowane są najczęściej na baraninie z warzywami i ziemniakami.

Z całą pewnością pobyt w tym niewielkim europejskim państwie dostarczy nam niezapomnianych wspomnień, pozwoli zregenerować siły i uzyskać wewnętrzny spokój. Pachnącą pamiątką natomiast może być flakonik markowych perfum nabyty po przystępnej cenie. Wszystko więc przemawia za tym, aby spakować walizki i wyruszyć do Andory oddając się w pełni urokowi dostojnych Pirenejów.

Różności