Biomedyczne podstawy rozwoju

Prowadzący: dr Artur Stachura

Forma zajęć: wykład - 9 godz., ćwiczenia - 9 godz.

Cele zajęć:

1. Poznanie charakterystycznych własności rozwoju biologicznego człowieka

2. Umiejętność wykorzystania wiedzy o rozwoju człowieka w działaniachwychowawczych, profilaktycznych i terapeutycznych.

3. Refleksja nad czynnikami warunkującymi rozwój

Tematyka wykładów:

1. Czynniki determinujące rozwój biologiczny człowieka

2. Przebieg rozwoju człowieka

3. Kierowanie rozwojem: organizacja korzystnych warunków do rozwoju.

Tematyka ćwiczeń

1. Diagnozowanie poziomu rozwoju biologicznego dziecka: techniki,interpretacja pomiarów (normy), wnioski dla opiekunów i wychowawców

2. Planowanie rozwoju dziecka. Diagnoza i kontrolowanie czynników determinującychrozwój: czynniki wrodzone i środowiskowe.

3. Profilaktyka i kontrola stanu zdrowia u dzieci i dorosłych.

Literatura

Wolański N., Rozwój biologiczny człowieka, PWN, Warszawa 2012

Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania (red. A. Jaczewski), Wyd. Akademickie "Żak", Warszawa 2003

Woynarowska B., Kowalewska A., Izdebski Z., Komosińska K., Biomedyczne podstawy kształcenia i wychowania, PWN, Warszawa 2010

Wykład 1. Czynniki determinujące rozwój biologiczny człowieka

1. Wprowadzenie; podstawowe pojęcia. Pojęcie rozwoju. Właściwości rozwoju: poziom, tempo, dynamika. Rozwój gatunkowy a rozwój osobniczy.

2. Organizm jako system. Właściwości systemu. Homeostaza.

3. Własności rozwoju: ciągłość, indywidualność, systemowość.

4. Aspekty rozwoju osobniczego człowieka

5. Czynniki wpływające na rozwój człowieka

Rozwój: własności ogólne

● zmiana względnie długotrwała● kilka zmian następujących po sobie (ciąg zmian)● ciąg jednokierunkowy (otwarty) - nie cykliczny● ciąg zmian tworzy uporządkowaną w czasie sekwencję● dotyczy wewnętrznej struktury obiektu● zmiany są względnie nieodwracalne● kluczowe przyczyny tkwią w samym obiekcie● czynniki zewnętrzne mogą wpływać na zmiany (przyśpieszać

albo opóźniać) ale nie inicjują zmian

Podstawowe prawo rozwoju:

przechodzenie od stanów jednorodności do różnorodności

oraz

od nieokreśloności i chaosu do uporządkowania i integracji

1. IndywidualnośćRozwój człowieka jest procesem indywidualnym. Rozwój każdej jednostki charakteryzuje inne tempo, czas i dynamika.

2. CiągłośćZmiany poszczególnych własności człowieka są zmianami wielkościowymi bądź ilościowymi.Pozostałe zmiany "jakościowe" są jedynie dialektyczną konsekwencją zmian wielkościowych albo ilościowych.

3. SystemowośćCzłowiek jest względnie autonomicznym systemem dążącym do homeostazy. Poszczególne składniki tego systemu są ze sobą połączone siecią sprzężeń. Dlatego zmiana każdej właściwości jest konsekwencją innych zmian (zarówno zachodzących wewnątrz organizmu jak i bodźców z zewnątrz) oraz ma konsekwencje dla innych właściwości.

Własności procesu naturalnego rozwoju człowieka

Auksologia: dyscyplina nauki zajmująca się rozwojem

osobniczym człowieka:

nauka o czynnikach, mechanizmach i progresywnym

przebiegu rozwoju człowieka w procesie ontogenezy oraz o

sposobach umacniania zdrowia i metodach kontroli rozwoju

biologicznego, psychicznego i społecznego.

Rozwój osobniczy: proces genetycznie zaprogramowanych zmian zachodzących w ciągu życia człowieka [Wolański 2010, s.14].

Obejmuje trzy aspekty: - wzrastanie (zwiększanie parametrów wielkościowych organizmu)- różnicowanie (zmiany struktury organizmu)- dojrzewanie (doskonalenie funkcji organizmu)

Koncepcja rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona

● Człowiek przechodzi od momentu narodzin, poprzez dorosłość aż do starości przez stadia związane z dorastaniem i nowymi wyzwaniami życiowymi, społecznymi.

● W każdym ze etapów człowiek mierzy się z nowym wyzwaniem (kryzysem), związanym z wiekiem (stopniem rozwoju) i sytuacjami społecznymi w jakich się znajduje. Kryzys rozumiany jest jako konieczność wypracowania nowych form przystosowania się do środowiska i realizacji potrzeb.

● Przejście do kolejnego etapu wymaga przejścia przez wszystkie etapy poprzedzające. Niepełna realizacja etapów wcześniejszych spowoduje problemy w przyszłości.

● Osiągnięcia na poszczególnych etapach nie są ostateczne - mogą być uzupełniane i rozwijane później.

Etapy rozwoju osobniczego

okres prenatalny:faza zarodkafaza płodu

okres postnatalny:noworodkowyniemowlęcywczesne dzieciństwoprzedszkolnymłodszy wiek szkolnypokwitaniemłodzieńczywczesna dorosłośćdorosłośćwiek przedstarczywczesna starośćpóźna starośćdługowieczność

stabilizacja

rozwójregresywny

rozwójprogresywny

Woynarowska i in. 2010, s. 28

Oczekiwana długość trwania życia (life expectancy) w 2015 r.

Polska: 77 latJaponia: 84 lata

źródło: WHO, http://www.who.int/gho/mortality_burden_disease/life_tables/situation_trends/en/

Źródło: CBOS, Komunikat z badań nr 160/2016Portret społeczno-demograficzny seniorów

Pod koniec 2014 roku liczba ludności Polski wynosiła 38,5 mln

w tym ponad 8,5 mln stanowiły osoby w wieku 60 lat i więcej.

W porównaniu z rokiem 1989:

- udział osób w wieku 60+ w ogólnej populacji wzrósł z 14,7% do 22,2%

- odsetek dzieci i młodzieży zmniejszył się z prawie 30% do 18%

Struktura wieku ludności Polski w 2012 r.

Biologiczne aspekty rozwoju osobniczego

Aspekty materialne jakościowe:1. Wzrastanie (powiększanie się ciała) a) rozrost (zwiększanie się wymiarów i masy tkanek) b) rozplem (zwiększanie liczby komórek)2. Różnicowanie (doskonalenie struktury)3. Dojrzewanie (doskonalenie funkcji) a) specjalizacja b) integracja4. Doskonalenie organizacji organizmu

Aspekty materialne ilościowe:1. Kinetyka (poziom, na którym rozwój przebiega)2. Rozmach (wielkość zmian względem wielkości początkowej)3. Dynamika (tempo rozwoju)4. Rytm (zmienność tempa)

Aspekty energetyczno-informacyjne:1. Energetyka (źródła energii i koszt energetyczny działania organizmu)2. Informatyka (źródła informacji i procesy jej przetwarzania)3. Metabolika (mechanizmy przemiany energii)4. Dystrybucja (ekonomika wykorzystania zasobów)

[Wolański 2012, s.12]

Tempo wzrostu wybranych układów człowieka

(100% odpowiada wartościom u dorosłego)Woynarowska i in. 2010, s. 31

Czynniki rozwoju człowieka:

1. endogenne genetyczne (zasób genów)

2. endogenne paragenetyczne (działające w okresie prenatalnym, związane z genetyką rodziców)

3. egzogenne (środowiskowe)

4. tryb życia (aktywność własna człowieka)

Czynniki endogenne genetyczne

Genotyp: zespół predyspozycji genetycznychFenotyp: własności organizmu, zrealizowane w procesie rozwoju

Właściwości fizyczne zdeterminowane genetycznie to m.in.: - Płeć - Rasa - Typ konstytucyjny

Właściwości o silnym uwarunkowaniu genetycznym: - wysokość ciała - statyczna siła mięśniowa - prosty czas reakcji - gibkość kręgosłupa - orientacja przestrzenna

5. Martin R., Saller K., Lehrbuch der Anthropologie, IV, 1962

typmezomorficzny

typendomorficzny

typektomorficzny

http://salus-zdrowie.pl/

typmezomorficzny

typendomorficzny

typektomorficzny

Czynniki endogenne genetyczne

ogólnie:

- właściwości wysiłkowe są silniej uwarunkowane niż właściwości spoczynkowe

- właściwości elementarne są silniej uwarunkowane niż zespoły właściwości współzależnych

"Dzieci dziedziczą po rodzicach geny a nie cechy" [Wolański 2012, s.52]

Czynniki endogenne paragenetyczne i pozagenetyczne

Udział (zidentyfikowanych) czynników działających podczas rozwoju śródmacicznego:

- genotyp płodu: 13-18%

- genotyp matki: 24%

- środowisko śródmaciczne: 20%

- wpływy środowiskowe: 30%

- uprzednie ciąże: 7%

- wiek matki: 1%

[Wolański 2012, s.105]

Czynniki egzogenne

- społeczno-ekonomiczne- biogeograficzne- psychospołeczne

Otoczenie człowieka: obiekty i zdarzenia istniejącena zewnątrz (wokół) człowieka

Środowisko człowieka: obiekty i zdarzenia oddziaływujące na człowieka (sygnały lub bodźce)

Relacja między pojęciami „otoczenie” a „środowisko”

środowiskoogólne

środowiskoindywidualne

śr. przyrodnicze

śr. społeczne

śr. rodzinne

śr. sąsiedzkie

śr. szkolne

śr. kulturalne

śr. polityczne

śr. gospodarcze

ukształtowanie ternu

klimat

powietrze

zwierzęta

...

status społeczny rodziny

status materialny

status cywilizacyjny

status kultury materialnej

status kultury funkcjonalnej

status społeczny szkoły

status materialny szkoły

status kulturalny szkoły

pozycja ucznia w klasie

Systemowa eksplikacja pojęcia “środowisko dziecka”

Z.M. Zimny, Metodologia badań społecznych, 2000

Tryb życia

- ruch i wysiłek fizyczny- wypoczynek i sen- odżywianie- kontakty społeczne

Częstość tętna w czasie testu sprawności fizycznej

[Wolański 2012, s.230]

Zmiany masy serca w wyniku treningu

[Wolański 2012, s.235]

„Każdy, kto przestaje się uczyć jest stary, nieważne, czy ma

dwadzieścia czy osiemdziesiąt lat. Każdy, kto ciągle się uczy

jest młody. Najwspanialszą rzeczą w życiu jest mieć młody

umysł”

Henry Ford

(Hill 2008, s. 23).