BIOLOGIA BIOLOGIA A ZACHOWANIEA ZACHOWANIE

przygotowała: Paula PILARSKA

Na podstawie: 1. PSYCHOLOGIA I ŻYCIE, Zimbardo Philip, Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009 2. PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA Lepiej, więcej, przystępniej, Rathus Spencer, Wydawca:

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2004

STRUKTURY I PROCESY O CHARAKTERZE

BIOLOGICZNYM, FIZJOLOGICZNYM

O różnych procesach wnioskujemy

na podstawie obserwacji zachowania

(emocje, procesy poznawcze)

NATURA CZY ŚRODOWISKO?

Co przekazujemy z pokolenia na pokolenie?

Biopsychologowie analizują związki procesów

psychicznych ze strukturami i procesami

biologicznymi na kilku różnych płaszczyznach:

• Neurony - podstawowy budulec układu nerwowego. Nasze ciało

zawiera miliardy tych komórek.

• Układ nerwowy - kombinacje neuronów tworzą układ nerwowy.

Układ ten zawiera różne elementy odpowiedzialne za ruchy mięśni,

spostrzeganie, automatyczne funkcje w rodzaju oddychania czy

wydzielania hormonów oraz za procesy psychiczne, takie jak

myślenie i uczucia.

Biopsychologowie analizują związki procesów

psychicznych ze strukturami i procesami

biologicznymi na kilku różnych płaszczyznach (c.d.):

• Kora mózgowa - jest dużą, silnie pofałdowaną masą zamkniętą w

naszej czaszce. U ludzi szczególnie dobrze wykształcona.

• Układ hormonalny - dzięki wydzielaniu hormonów reguluje wiele

funkcji - od wzrostu ciała w dzieciństwie do wytwarzania mleka

przez organizm kobiety karmiącej piersią.

• Dziedziczność - w każdej komórce naszego ciała znajduje się

około 100000 genów. Decydują one o tym, jakiego rodzaju

stworzeniem jesteśmy, począwszy od koloru włosów i temperatury

ciała, a skończywszy na fakcie, ze mamy ręce i nogi.

Budowa Budowa

NEURONUNEURONU

Przewodzenie jednokierunkowe

NEURONYNEURONY

• Rodzimy się wyposażeni w 100 miliardów

komórek nerwowych

• Komunikują się ze sobą za pomocą substancji

chemicznych – NEUROPRZEKAŹNIKÓW –

wydzielanych do innych neuronów, mięśni,

gruczołów.

• Przekazywanie informacji odbywa się za

pomocą impulsów nerwowych

NEURONY c.d.NEURONY c.d.

• Są różnej wielkości

• Proces MIELINIZACJI – element procesu

dojrzewania

• Stwardnienie rozsiane – zamiast osłonki

mielinowej twarda substancja. Upośledza to

przewodzenie impulsów – zaburza kontrolę

mięśni

• Impuls nerwowy – 3 (w niezmielinizowanych) do

400 km/h Potencjał neuronu

Przekaźnictwo Przekaźnictwo

synaptycznesynaptyczne

Kolbka synaptyczna

Działanie neuroprzekaźnikówDziałanie neuroprzekaźników

• Pobudzanie innych neuronów – czyli wywołanie ich

wyładowań

• Hamowanie działania neuronów – czyli zapobieganie

ich wyładowaniom

• Neuroprzekaźniki biorą udział w różnych procesach –

od skurczu mięśni do reakcji emocjonalnych

• Nadmiar lub niedobór neuroprzekaźników powiązany

jest z różnymi chorobami psychicznymi

NeuroprzekaźnikiNeuroprzekaźnikiNEUROPRZEKAŹNIKNEUROPRZEKAŹNIK DZIAŁANIEDZIAŁANIE FUNKCJEFUNKCJE UWAGIUWAGI

ACETYLOCHOLINA (ACh)

ogólnie pobudzające

Kontroluje skurcze mięśni i zapamiętywanie.

Niedobór wiąże się z paraliżem i chorobą Alzheimera

DOPAMINA hamujące Bierze udział w regulowaniu dowolnych czynności rucho-wych, uczenia się i pamięci oraz reakcji emocjonalnych

Niedobory prowadzą do choroby Parkinsona. Nadmierne zużycie jest wiązane ze schizofrenią

NORADRENALINA pobudzające Działa jako neuroprzekaźnik i jako hormon przyspiesza procesy somatyczne i jest odpowiedzialna za pobu-dzenie, uczenie się i pamięć oraz jedzenie

Nierównowaga wiąże się z zaburzeniami afektywnymi

SEROTONINA hamujące Uczestniczy w regulowaniu pobudzenia emocjonalnego, nastroju, snu oraz jedzenia

Niedobory wiązane są z depresją, agresją, zaburzeniami odżywiania i bezsennością

ENDORFINY

(endogenna morfina)

hamujące Hamuje odczuwanie bólu Może zwiększać zaufanie do siebie i wiązać się z podwyższeniem nastroju

• Dlaczego psychologów interesują

takie biologiczne zagadnienia jak:

działanie układu nerwowego,

hormonalnego i dziedziczenie?

• Czy ludzki mózg jest większy od

mózgów zwierzęcych?

Nerw – wiązka aksonów i dendrytów

Układ nerwowy:

• mózg

• rdzeń kręgowy

• nerwy łączące mózg i rdzeń kręgowy

z receptorami w narządach zmysłów oraz

efektorami w mięśniach i gruczołach

UKŁAD NERWOWY

OBWODOWY UKŁAD

NERWOWY:

• UKŁAD SOMATYCZNY

(neurony czuciowe – wstępujące,

i ruchowe – zstępujące; kontrola

dowolnych ruchów ciała)

• UKŁAD AUTONOMICZNY:

– Układ współczulny

– Układ przywspółczulny

OŚRODKOWY UKŁAD

NERWOWY

• MÓZGOWIE

• RDZEŃ KRĘGOWY

(odruchy rdzeniowe)

UKŁAD AUTONOMICZNY

Układ przywspółczulny

- Najbardziej aktywny w procesach

odnawiania zasobów

energetycznych (jedzenie)

- zwęża źrenicę

- zwęża oskrzela (spowolnienie

oddychania)

- spowalnia akcję serca

- pobudza działanie układu

trawiennego

Układ współczulny

- Najbardziej aktywny w procesach

zużywania energetycznych

zasobów organizmu (reakcja

walki/ucieczki)

- rozszerza źrenice

- rozszerza oskrzela

(przyspieszone oddychanie)

- przyspiesza akcję serca

- hamuje działanie układu

trawiennego

• Dlaczego układ współczulny w momencie

reakcji walki / ucieczki hamuje działanie

układu trawiennego?

• Czy zdarzyło Ci się kiedykolwiek

wymiotować z powodu lęku lub strachu?

Jakie procesy biologiczne są

odpowiedzialne za to, że stany lękowe

mogą powodować zaburzenia trawienia?

BUDOWA MÓZGUBUDOWA MÓZGU

PÓŁKULE MÓZGUPÓŁKULE MÓZGU

• Przekonanie, że każda z półkul odpowiedzialna

jest za odmienne funkcje:

– osoby, u których dominuje półkula lewa, powinny być

racjonalne i kierować się regułami logicznymi,

– a te z dominacja półkuli prawej winny się cechować

intuicją, twórczością i uczuciowością.

PÓŁKULE MÓZGUPÓŁKULE MÓZGU

• Badania wskazują, ze u osób prawo-ręcznych półkula

lewa jest silniej zaangażowana w intelektualne czynności

wymagające analizy logicznej i zdolności do

rozwiązywania problemów

• Natomiast półkula nie dominująca (zwykle prawa) jest

sprawniejsza w funkcjach przestrzennych (układaniu

puzzli), rozpoznawaniu twarzy, rozróżnianiu kolorów,

reakcjach estetycznych i emocjonalnych, rozumieniu

przenośni i twórczym myśleniu matematycznym.

PÓŁKULE MÓZGUPÓŁKULE MÓZGU

• Funkcje obu półkul częściowo się pokrywają

i zwykle obie półkule reagują równocześnie,

gdy skupiamy na czymś uwagę.

• Tę współpracę półkul zapewnia spoidło

wielkie - wiązka 200 milionów aksonów

łączących obie części mózgu

RĘCZNOŚĆRĘCZNOŚĆ

• Co mają ze sobą wspólnego Michał Anioł, Leonardo da Vinci, Pablo Picasso?

• ktoś „ma dwie lewe ręce"

• ktoś coś „wziął na lewo„

• około 8-10% ludzi jest leworęczna

• leworęczność jest powszechniejsza wśród chłopców niż dziewcząt

RĘCZNOŚĆRĘCZNOŚĆ

• leworęczność, wiąże się z trudnosciami

w uczeniu się (dysleksja) i problemami

zdrowotnymi (migreny i uczulenia)

• leworęczne osoby mają dwukrotnie wiekszą

szansę zostać wybitnymi artystami, muzykami

czy matematykami

RĘCZNOŚĆRĘCZNOŚĆ

• ręczność uwarunkowana jest genetycznie

• gdy rodzice są praworęczni, to szanse dziecka na

leworęczność są jak 1 do 50

• gdy jedno z rodziców jest leworęczne, szanse

wynoszą 1 do 6

• gdy leworęczni są oboje to 1 do 2

• ręczność kształtuje się bardzo wcześnie; badania z

uzyciem ultrasonografii wykazują, że 95% płodów ssie

prawy, a nie lewy kciuk

• Kiedy słuchasz wykładu, w twoim mózgu

następują wyładowania neuronów gdzie

znajdują się neurony, których wyładowanie

umożliwia Ci słyszenie słów nauczycielki?

• Czy uważasz się za osobę raczej

lewopółkulową, czy raczej

prawopółkulową?

Wyjaśnij dlaczego.

Płeć mózgu?Płeć mózgu?

DZIEDZICZENIEDZIEDZICZENIE

Dziedziczność

• jest podstawą przekazywania cech fizycznych,

takich jak wzrost, kolor włosów i oczu.

• umożliwia zachowania, jak i je ogranicza.

• Gałąź biologii zajmująca się dziedzicznością

została nazwana genetyką.

• Genetyka zachowania koncentruje się na

przekazywaniu struktur i cech leżących

u podstaw zachowania.

Dziedziczność

współwyznacza prawie wszystkie ludzkie

cechy i zachowania.

Np.: towarzyskość, nieśmiałość, skłonność do

dominacji i agresywność, skłonność do

zachowań przywódczych i poszukiwania

stymulacji, skuteczność w roli rodzica czy

terapeuty, a nawet zainteresowanie rzemiosłem i

sztuką.

Dziedziczność

Wpływy genetyczne mają tez swój udział

w powstawaniu większości zaburzeń, miedzy

innymi leku i depresji, schizofrenii, psychozy

dwubiegunowej, alkoholizmu, a nawet w

przejawianiu skłonności do zachowań

przestępczych.

• Większość wzorców ludzkiego zachowania pozostaje

także pod silnym wpływem doświadczeń życiowych.

• Według Darwina w przyrodzie toczy się walka o byt,

w której różne gatunki i osobniki współzawodniczą ze

sobą o to samo terytorium i te same zasoby. Cechy

adaptacyjne są przekazywane następnym pokoleniom

częściej niż pozostałe cechy.

Karol Darwin (12.02.1809 – 19.04.1882)

Geny i chromosomyGeny i chromosomy• Podstawową jednostką dziedziczenia jest gen. Geny stanowią

materiał biochemiczny regulujący rozwijanie się poszczególnych

cech organizmu (grupa krwi, inteligencja).

• W każdej komórce naszego organizmu znajduje się 100 000 genów.

• Geny są segmentami chromosomów, z których każdy zawiera

ponad 1000 genów. Każda komórka organizmu zawiera 46

chromosomów. Chromosomy są dużymi, złożonymi cząsteczkami

kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA).

• Sekwencja par genów stanowi kod genetyczny, który decyduje

o tym, ze u rozwijającego się organizmu pojawiają się ręce lub

skrzydła, skóra bądź łuski i tak dalej.

Ludzkie zachowanie jest Ludzkie zachowanie jest

rezultatem zarówno wpływów rezultatem zarówno wpływów

dziedzicznych, jak i środowiskowych.dziedzicznych, jak i środowiskowych.

• Badania osób spokrewnionych.

DZIĘKUJĘ DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!ZA UWAGĘ!