Bernard Mandeville, Ul Malkontent czyli łajdaki umoralnione

• Bernard Mandeville (1670-1733)• Holenderski lekarz• Wyemigrował do Anglii w wieku 29 lat• Świetnie opanował angielski• Zajmował się medycyną, ekonomią i literaturą (satyrą)• W 1705 opublikował satyrę poetycką „Ul malkontent,

czyli łajdaki umoralnione”, później wcieloną do większego dzieła „Bajka o pszczołach” (1714)

Bajka o pszczołach – opis społeczeństwa

• Na przykładzie ula alegorycznie opisuje pewne społeczeństwo i gospodarkę

• Ul zamieszkują pszczoły żyjące w komforcie, luksusie, dobrobycie

• Bogacze bogacą się bez wysiłku• Biedni, ludzie pracy, nie lubią ciężkiej pracy, nie wiele

różnią się od złodziei• „Nie było fachu bez krętactwa, przeniknął wszystko

duch krętactwa”• Prawnicy – przewlekają procesy

Bajka o pszczołach – ludzkie wady

• Lekarze dbają o pieniądze głównie zamiast leczyć• Kapłani – „nieuki i gwałtowni”, leniwi, pyszni• Wojskowi – przekupni, unikali walki• Ministrowie – oszukiwali króla, okradali go• Sprawiedliwość – przekupna• Zatem: „Każdą część [państwa] żarły więc liszaje”• Wszystkie grupy zawodowe przeżarte były grzechem

– ludzie nie działali cnotliwie, mają prywatne wady etyczne

• Korzeniem złego – chciwość• Wszyscy ludzie są chciwi, kierują się własnym

interesem

Bajka o pszczołach – konsekwencje ludzkich wad• Ale:

„Luksus zatrudniał milion sił ubogich,A wstrętna pycha – milion drugi”

• Oraz:„Zawiść i próżność – seria podnietWytwórczość ożywiały zgodnie”

• Dalej:„Bowiem odmiana mody nagłaW rzeczach ubrania, mebli, jadłaPrześmieszna słabość ta – istotnieObrót zwiększała wielokrotnie.”

Bajka o pszczołach – konsekwencje ludzkich wad

„Zdrożności wzmogły wynalazczość:W przymierzu z czasem oraz pasjaWysiłku – razem tak do szczytuPodniosły komfort, poziom wygód,Że i ubodzy żyli lepiej,”

• Czyli ludzkie prywatne wady prowadzą do społecznych korzyści – wzrostu całkowitej produkcji, zatrudnienia, sprzedaży, dobrobytu nawet dla ubogich poprzez …… bodźce jakie dają ludzkie wady do bogacenia się i konkurowania

Bajka o pszczołach – reakcja na etyczne wady

• Wiele „pszczół” krytykuje jednak publicznie wady innych – nieuczciwość, egoizm, zapominając o własnych wadach

• W reakcji na to wszyscy zaczynają się zachowywać uczciwie, etycznie

• Ceny spadają, długi są spłacane, spory zażegnane, sprawiedliwość wprowadzona, korupcja zlikwidowana, nadużycia zniknęły

• Konsekwencja: znika luksus, ale i możliwości zarobkowania dla ubogich, spada produkcja, ceny domów i innych towarów, rośnie bezrobocie, znika postęp

• Zanik chciwości prowadzi do spadku poziomu życia wszystkich warstw

Bajka o pszczołach - morał• Prywatne wady etyczne prowadzą do wyższego poziomu

życia wszystkich warstw społecznych (społeczne korzyści), niż prywatne zalety (uczciwość, dobroczynność, altruizm)

• „Wykazanie, że owe cechy, których wszyscy niby to sie wstydzimy, są wielka podporą kwitnącego społeczeństwa, było celem zamieszczonego wyżej poematu”

• Wg Mandevilla ludzie z natury są niedoskonali, ale w odpowiednich warunkach wynikają z tego społeczne korzyści (pochwała kierowania się własnym interesem)

• Zmiana ludzkiej natury nie przyczyni się do sukcesu czy bogactwa społeczeństwa

• Krytyka wystąpienia Mandevilla– Dla wielu współczesnych (zwłaszcza chrześcijan) było skandalem