Bernadetta Fuchs - u227.e-cryptex.pl · 11 Normy kolizyjne dla umów ubezpieczenia w prawie...

9

Normy kolizyjne dla umów ubezpieczenia w prawie wspólnotowym...

Rejent * rok 19 * nr 1(213)styczeñ 2009 r.

Bernadetta Fuchs

Normy kolizyjne dla umów ubezpieczeniaw prawie wspólnotowym i w prawie polskim –

zagadnienia wybrane1

I. Wprowadzenie

Umowy ubezpieczenia i wynikaj¹ce z nich stosunki obligacyjne doœæczêsto wykazuj¹ zwi¹zki z obszarem wiêcej ni¿ jednego pañstwa2. Zwi¹zkite mog¹ mieæ najró¿niejszy charakter, istotne jest jednak, by owe powi¹-

1 Artyku³ niniejszy powsta³ dziêki Fundacji Profesora Ernsta von Caemmerera, któraumo¿liwi³a mi pobyt i badania na Uniwersytecie Ludwika Alberta we Freiburgu (Niemcy).Fundacji, zw³aszcza zaœ nie¿yj¹cemu ju¿ Panu Profesorowi Peterowi Schlechtriemowi,sk³adam serdeczne wyrazy wdziêcznoœci.

2 Por. E. L o r e n z, Das auf grenzüberschreitende Lebensversicherungsverträge an-wendbare Recht – eine Übersicht über die kollisionsrechtlichen Rechtsgrundlagen,Zeitschrift für die gesamte Versicherungswissenschaft 1991, Bd 80, s. 121 i nast.; H. S t o l lund F. K a r a t z e n i s, R. B u s c h, Stellungnahmen und Gutachten zum EuropäischenInternationalen Zivilverfahrens- und Versicherungsrecht. Im Auftrag der II Kommissiondes Deutschen Rates für Internationales Privatrecht, Tübingen 1991, s. 179 i nast., s. 210i nast.; U. K r a m e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht, Karlsruhe 1995, s. 134i nast.; H. L ü b b e r t, Th. Vo g l, Grenzüberschreitende Versicherungsverträge, ForumVersicherungsrecht 2000, Nr 1, s. 5 i nast.; U.P. G r u b e r, Internationales Versicherungs-vertragsrecht, Karlsruhe 1999, s. 1 i nast.; L. H u e i h - We h n, Internationales Versiche-rungsvertragsrecht. Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Juristischen Fach-bereichs (Juristische Fakultät) der Georg – August – Universität Göttingen, Göttingen2000, s. 1; K. S i e h r, Internationales Privatrecht. Deutsches und europäisches Kollision-srecht für Studium und Praxis, Heidelberg 2001, s. 189 i nast.; E. K o w a l e w s k i, Pro-blematyka kolizyjnego prawa ubezpieczeniowego, Pañstwo i Prawo 2005, z. 2, s. 21 i nast.

10

Bernadetta Fuchs

zania z zagranic¹ mia³y donios³oœæ kolizyjnoprawn¹3. W powy¿szychsytuacjach pojawia siê pytanie o prawo w³aœciwe dla umowy ubezpie-czenia i wynikaj¹cego z niej stosunku obligacyjnego. Jakkolwiek tzw.miêdzynarodowe prawo ubezpieczeniowe jest czêœci¹ prawa prywatnegomiêdzynarodowego, dziedzina ta wykazuje wiele odrêbnoœci.

Dalsze wywody poœwiêcone bêd¹ poszukiwaniu prawa w³aœciwegodla umów ubezpieczenia objêtych dyrektywami wspólnotowymi wrazz odniesieniami do systemów prawnych Niemiec, Austrii i Szwajcarii.Wszystkie wymienione pañstwa – jako kraje Europejskiego ObszaruGospodarczego – implementowa³y dyrektywy ubezpieczeniowe orazzawarte w nich normy kolizyjne dla umów ubezpieczenia. Ka¿dy z wy-mienionych krajów uczyni³ to jednak w inny sposób. Wywody te stanowi¹t³o dla przyjêtych w prawie polskim rozwi¹zañ kolizyjnych dla umówubezpieczenia regulowanych dyrektywami.

Omawiaj¹c problematykê w³aœciwoœci prawa dla umów ubezpiecze-nia, pomijam tzw. ogólne prawo kolizyjne, koncentruj¹c siê wy³¹cznie naumowach ubezpieczenia z ryzykiem zlokalizowanym w EuropejskimObszarze Gospodarczym, zatem tych umowach, które regulowane s¹dyrektywami wspólnotowymi. Nie przedstawiam szczegó³owo rozwi¹-zañ konwencji rzymskiej oraz zastêpuj¹cego j¹ w 2009 r. rozporz¹dzenia„Rzym I”, ustaw krajowych o prawie prywatnym miêdzynarodowym,a tak¿e norm kolizyjnych zawartych w konwencjach miêdzynarodowych.Nie podejmujê tak¿e próby ustalenia relacji pomiêdzy tymi aktami prawnymi.Kwestie te zostan¹ jedynie zasygnalizowane w niezbêdnym zakresie.

Rozpoczêcie wywodów zasadniczych nale¿y poprzedziæ ustaleniamiterminologicznymi. W stosunkach ubezpieczeniowych wystêpuj¹ ró¿nekonstelacje podmiotowe. Mo¿na mówiæ o ubezpieczycielu, ubezpiecza-j¹cym, ubezpieczonym i uposa¿onym. Rozró¿nienie tych pojêæ jest do-men¹ przede wszystkim materialnego prawa ubezpieczeñ, ale bez wiêk-szego znaczenia dla omawianych tutaj kwestii. St¹d te¿ w dalszychwywodach pos³ugiwaæ siê bêdê zasadniczo terminem „ubezpieczaj¹cy”,maj¹c na myœli stronê umowy ubezpieczenia, bez wzglêdu na to, czyubezpieczaj¹cy to jednoczeœnie ubezpieczony.

3 Por. E. K o w a l e w s k i, Problematyka…, s. 23, 24.

11


II. Wspólnotowe dyrektywy w zakresie ubezpieczeñ

W ramach Wspólnot Europejskich od dawna ju¿ d¹¿ono do ujedno-licenia prawa i to zarówno merytorycznego, jak i prawa kolizyjnego w sferzeubezpieczeñ4. Problematyka kolizyjna tych umów zosta³a wy³¹czonaz zakresu konwencji rzymskiej z 19 czerwca 1980 r. o prawie w³aœciwymdla zobowi¹zañ umownych5. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 3 konwencjirzymskiej nie stosuje siê jej do umów ubezpieczenia z ryzykiem zloka-lizowanym na terytorium pañstwa cz³onkowskiego Wspólnoty. Jak pod-kreœlaj¹ w swoim raporcie M. Giuliano i P. Lagarde, zasadniczym po-wodem wy³¹czenia umów ubezpieczenia z zakresu zastosowania konwencjirzymskiej by³y zaawansowane prace nad dyrektywami, które mia³yzawieraæ regulacje szczególne6.

Jednoczeœnie do umów ubezpieczenia z ryzykiem zlokalizowanym pozaobszarem Wspólnoty stosuje siê ogólne zasady konwencji dotycz¹ceposzukiwania prawa w³aœciwego7. To, czy w konkretnym przypadkuryzyko jest zlokalizowane na terytorium pañstwa cz³onkowskiego podlegaocenie prawa krajowego (art. 1 ust. 3 zd. 2 konwencji rzymskiej)8. Mamytutaj zatem do czynienia z kwalifikacj¹ wedle legis fori 9.

4 Por. W.-H. R o t h, Internationales Versicherungsvertragsrecht. Das Versicherungs-verhältnis im internationalen Vetragsrecht – Zugleich ein Beitrag zum Schutz des schwäche-ren Vertragspartners im IPR und zur Dienstleistungsfreiheit in der Europäischen Gemein-schaft, Tübingen 1985, s. 650 i nast.; F. R e i c h e r t - F a c i l i d e s, Versicherungs-vertragsrecht in Europa am Vorabend des Binnenmarktes. Ein Kolloquiumsbericht ausFlorenz, Versicherungswirtschaft 1991, z. 13, s. 805 i nast.; Sir L. B r i t t a n, Der Eu-ropäische Binnenmarkt der Versicherungen: Was noch zu tun bleibt, Versicherungswirt-schaft 1990, z. 13, s. 754 i nast.; J.M. S c h e r p e, Gründe und Methoden europäischerAngleichung der Versicherungsrechte – Ein europäischer Binnenmarkt für Versicherun-gen, [w:] H. Herrmann, A. Wambach (Hrsg), Reform des Versicherungsvertragsrechts.Erster Nürnberger Versicherungstag am 19. Februar 2003, Nürnberg 2003, s. 29 i nast.;P. S c h i m i k o w s k i, Versicherungsvertragsrecht, 3., neubearbeitete Auflage, München2004, s. 255, 256; E. K o w a l e w s k i, Problematyka…, s. 24.

5 Por. Dz.Urz. WE C 169 z 8.7.2005, s. 10 i nast.6 Por. M. G u l i a n o, P. L a g a r d e, Raport wyjaœniaj¹cy do konwencji rzymskiej

z 19 czerwca 1980 roku o prawie w³aœciwym dla zobowi¹zañ umownych, Dz.Urz. WE(obecnie „Dziennik Urzêdowy Unii Europejskiej”) C 282, z 31 paŸdziernika 1980, s. 13.

7 Por. M. G u l i a n o, P. L a g a r d e, Raport wyjaœniaj¹cy.., s. 13; K. S i e h r, Interna-tionales Privatrecht…, s. 190, 191.

8 Tam¿e.9 Por. M. P a z d a n, Prawo prywatne miêdzynarodowe, wyd. 9, Warszawa 2005, s. 55

i nast.

12

Bernadetta Fuchs

W doktrynie podkreœla siê, ¿e w przypadku ¿adnego innego produktuprawo stanowi¹ce jego „bazê” nie ma tak istotnego znaczenia jak w przy-padku ubezpieczeñ, bowiem „produkt”, jakim jest ubezpieczenie, powstajew³aœnie poprzez zawarcie umowy10.

Ujednolicanie prawa w zakresie ubezpieczeñ w Unii Europejskiej jestnierozerwalnie zwi¹zane z d¹¿eniami do stworzenia wspólnego rynku(Binnenmarkt) tak¿e w tej dziedzinie. Wspólny rynek oznacza bowiem,¿e nie tylko ubezpieczaj¹cy mo¿e bez przeszkód zawieraæ umowy ubez-pieczenia przekraczaj¹ce granicê pañstwa, ale tak¿e ubezpieczyciele mog¹oferowaæ takie us³ugi, zatem konieczne jest efektywne otwarcie krajo-wych rynków dla ubezpieczycieli z innych krajów cz³onkowskich11. St¹dte¿, w celu okreœlenia przes³anek dla realizacji idei wspólnego rynku,mianowicie harmonizacji prawa w zakresie nadzoru nad ubezpieczeniami,regulacje wspólnotowe bezpoœrednio by³y skierowane na stworzenie prawanadzoru nad ubezpieczeniami i prawa kolizyjnego. Do dzisiaj nie mo¿najednak powiedzieæ, ¿e dosz³o do ujednolicenia prawa merytorycznego12.

W dziedzinie ubezpieczeñ, w doktrynie mówi siê o „trzech generacjachdyrektyw”13. W interesuj¹cym nas zakresie szczególna rola przypadanastêpuj¹cym dyrektywom:

10 Por. J.M. S c h e r p e, Gründe und Methoden…, s. 29; W.-H. R o t h, Das Allgeme-ininteresse im europäischen Internationalen Versicherungsvertragsrecht, Versicherung-srecht. Juristiche Rundschau für die Individualversicherung 1993, z. 4, s. 129 i nast.

11 Por. J.M. S c h e r p e, Gründe und Methoden…, s. 30, 31; E. K o w a l e w s k i, Pro-blematyka…, s. 21, 22.

12 Por. F. R e i c h e r t - F a c i l i d e s, Europäisches Versicherungsvertragsrecht?, [w:]Festschrift für Ulrich Drobnig zum siebzigsten Geburtstag, Tübingen 1998, s. 119 i nast.;J.M. S c h e r p e, Gründe und Methoden..., s. 30, 31.

13 Por. A.K. S c h n y d e r, [w:] Ch. Reithmann, D. Martiny (Hrsg), InternationalesVertragsrecht. Das internationale Privatrecht der Schuldverträge, 6. völlig neubearbeiteteund wesentlich erweiterte Auflage, Köln 2004, s. 1015; K. L e n z i n g, EuropäischesGemeinschaftsrecht, [w:] J. Basedow, T. Fock (Hrsg) unter Mitwirkung von. D. Janzen,Europäisches Versicherungsrecht, Bd I, Tübingen 2002, s. 139 i nast.; L. H u e i h - We h n,Internationales Versicherungsvertragsrecht…, s. 12; F. R e i c h e r t - F a c i l i d e s, Zur Ko-difikation des deutschen internationalen Versicherungsvertragsrechts, Praxis des interna-tionalen Privat- und Verfahrensrechts 1990, z. 1, s. 1 i nast.; U. H ü b n e r, InternationalesPrivatrecht des Versicherungsvertrages und EG – Recht. Zu den Entwicklungen des EG –rechtes und ihren Auswirkungen auf das Versicherungsvertragsrecht, Zeitschrift für die gesamteVersicherungswissenschaft 1983, Bd 72, s. 21 i nast.; M. G r u b m a n n, Das Verischerung-svetragsgesetz, Wien 2002, s. 471 i nast.; J.M. S c h e r p e, Gründe und Methoden…,

13


1) pierwsza dyrektywa z 24 lipca 1973 r. w sprawie koordynacjiprzepisów prawnych i administracyjnych w odniesieniu do podejmowaniai wykonywania dzia³alnoœci w zakresie ubezpieczeñ bezpoœrednich (z wy-³¹czeniem ubezpieczenia na ¿ycie)14,

2) pierwsza dyrektywa z 5 marca 1979 r. w sprawie koordynacjiprzepisów prawnych i administracyjnych w odniesieniu do podejmowaniai wykonywania dzia³alnoœci w zakresie ubezpieczeñ bezpoœrednich (ubez-pieczenia na ¿ycie15,

3) druga dyrektywa z 22 czerwca 1988 r. w sprawie koordynacjiprzepisów prawnych i administracyjnych w zakresie ubezpieczeñ bezpo-œrednich (z wy³¹czeniem ubezpieczenia na ¿ycie) i w odniesieniu dou³atwienia faktycznego wykonywania dzia³alnoœci i swobodnego przep³y-wu us³ug, jak równie¿ w sprawie zmiany (pierwszej) dyrektywy16,

4) druga dyrektywa z 8 listopada 1990 r. w sprawie koordynacjiprzepisów prawnych i administracyjnych w zakresie ubezpieczeñ bezpo-œrednich (ubezpieczenia na ¿ycie) i w odniesieniu do u³atwienia faktycz-nego wykonywania dzia³alnoœci i swobodnego przep³ywu us³ug, jak równie¿w sprawie zmiany (pierwszej) dyrektywy17,

5) dyrektywa z 18 czerwca 1992 r. w sprawie koordynacji przepisówprawnych i administracyjnych w zakresie ubezpieczeñ bezpoœrednich(z wy³¹czeniem ubezpieczenia na ¿ycie), jak równie¿ w sprawie zmiany(wczeœniejszych) dyrektyw (trzecia dyrektywa w zakresie ubezpieczeniaod szkody)18,

s. 29 i nast.; V. H a h n, Die „europäischen“ Kollisionsnormen für Versicherungsverträge.Untersuchung der Art. 7 ff. EGVVG unter besonderer Berücksichtigung des zwingendenRechts, Karlsruhe 1992, s. 1 i nast.; P. R e i f f, Die Auswirkungen des Gemeinschaftsrechtsauf das deutsche Versicherungsvertragsrecht, Versicherungsrecht. Juristiche Rundschau fürdie Individualversicherung 1997, z. 7, s. 267 i nast.

14 Dz.Urz. WE z 1973, Nr L 228, s. 3 i nast.15 Dz.Urz. WE z 1979, Nr L 63, s. 1 i nast.16 Dz.Urz. WE z 1988, Nr L 172, s. 1 i nast.; por. tak¿e F. R e i c h e r t - F a c i l i d e s,

Zur Kodifikation..., s. 4 nast.17 Dz.Urz. WE z 1990, Nr L 330, s. 50 i nast.; por. tak¿e F. R e i c h e r t - F a c i l i d e s,

Zur Kodifikation …, s. 4 nast.18 Dz.Urz. WE z 1992 r., Nr L 228, s. 1 i nast.; por. tak¿e N. R e i c h, Dritte Richtlinie

Schadensversicherung 92/49/EWG vom 18. Juni 1992 und Lebensversicherung 92/96/EWG vom 10. November 1992 und der Schutz des privaten Versicherungsnehmers/Ver-sicherten, Verbraucher Und Recht 1993, s. 1, s. 10 i nast.

14

Bernadetta Fuchs

6) dyrektywa z 10 listopada 1992 r. w sprawie koordynacji przepisówprawnych i administracyjnych w zakresie ubezpieczeñ bezpoœrednich(ubezpieczenia na ¿ycie), jak równie¿ w sprawie zmiany (wczeœniejszych)dyrektyw (trzecia dyrektywa w zakresie ubezpieczenia na ¿ycie)19.

Wieloœæ dyrektyw sprawia³a, ¿e regulacja sta³a siê nieprzejrzysta. St¹d te¿podjêto starania skierowane na ujêcie w jednym akcie trzech dyrektyw.W zakresie ubezpieczenia na ¿ycie przygotowano skonsolidowany tekst nowej,(po³¹czonej) dyrektywy. To dyrektywa 2002/83/EG Parlamentu Europejskie-go i Rady z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie ubezpieczenia na ¿ycie20.

Wspólnotowe dyrektywy dotycz¹ nie tylko samej Unii, ale równie¿Europejskiego Obszaru Gospodarczego, tak¿e w stosunku do pañstw po-zostaj¹cych poza Uni¹ przejmowane s¹ na zasadzie acquis communautaire21.

III. Prawo w³aœciwe dla umowy ubezpieczenia w œwietle dyrektyw

W Unii Europejskiej normy kolizyjne dla umów ubezpieczenia podle-gaj¹cych regulacji dyrektyw zawieraj¹ w pierwszym rzêdzie wymienionedyrektywy, art. 7 i 8 drugiej dyrektywy o ubezpieczeniu na wypadekszkody, art. 4 drugiej dyrektywy dotycz¹cej ubezpieczenia na ¿ycie (tak¿eart. 32 skonsolidowanej dyrektywy)22.

Artyku³ 7 drugiej dyrektywy okreœla zakres jej zastosowania, wy³¹czaj¹cz niego ubezpieczenia na ¿ycie (life), poniewa¿ s¹ one regulowane inn¹dyrektyw¹, a tak¿e umowê reasekuracji i koasekuracji, poddaj¹c je dotych-czasowym regu³om kolizyjnym. Z zakresu wy³¹czono tak¿e umowy zawie-

19 Dz.Urz. WE z 1992 r., Nr 360, s. 1 i nast.; por. tak¿e N. R e i c h, Dritte RichtlinieSchadensversicherung…, s. 10 i nast.

20 Dz.Urz. UE z 2002 r., Nr L 345, s. 1 i nast.; por. tak¿e K. S i e h r, InternationalesPrivatrecht…, s. 190, 191; U. K r a m e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht...,s. 153, 154.

21 Por. A.K. S c h n y d e r, [w:] Internationales Vertragsrecht…, s. 1016.22 Tam¿e, s. 1017; E. L o r e n z, Das auf grenzüberschreitende Lebensversicherung-

sverträge..., s. 132 i nast.; N. R e i c h, Dritte Richtlinie Schadensversicherung…, s. 19i nast.; J.M. S c h e r p e, Gründe und Methoden…, s. 33 i nast.; A.K. S c h n y d e r, Par-teiautonomie im europäischen Versicherungskollisionsrecht, [w:] Aspekte des internatio-nalen Versicherungsvertragsrechts im Europäischen Wirtschaftsraum. Referate und Di-skussionsberichte eines deutsch – österreichisch - schweizerischen Kolloquiums, Tübingen1994, s. 49 i nast.; U.P. G r u b e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht…, s. 6 i nast.;K. S i e h r, Internationales Privatrecht…, s. 190, 191.

15


rane z zak³adem ubezpieczeñ posiadaj¹cym siedzibê poza Wspólnot¹. Jed-noczeœnie stwierdzono, ¿e dyrektywa obejmuje jedynie te umowy ubezpie-czenia, które dotycz¹ ryzyk zlokalizowanych w pañstwie cz³onkowskim23.

Umowy ubezpieczenia, które maj¹ za przedmiot du¿e ryzyka, w przy-padku zbie¿noœci miejsca lokalizacji ryzyka z miejscem zwyk³ego pobytu(ewentualnie g³ównego zarz¹du) podlegaj¹ prawu tego kraju (art. 7 ust. 1lit. a). O ile prawo tego kraju cz³onkowskiego zezwala jednak na dokonanieprzez strony wyboru prawa, strony mog¹ wybraæ prawo innego pañstwa.Je¿eli jednak mamy do czynienia z rozbie¿noœci¹ obu miejsc, strony mog¹dokonaæ wyboru pomiêdzy prawami obu krajów (art. 7 ust. 1 lit. b).W sytuacji, gdy chodzi o tych ubezpieczonych, którzy prowadz¹ dzia³al-noœæ gospodarcz¹ czy te¿ wykonuj¹ wolny zawód, a umowa pokrywaryzyka zwi¹zane z prowadzeniem tych dzia³alnoœci, które zlokalizowane s¹w dwóch lub wiêcej pañstwach cz³onkowskich, wybór prawa w³aœciwegodla umowy obejmuje prawa tych pañstw cz³onkowskich oraz prawo kraju,w którym ubezpieczony ma miejsce zwyk³ego pobytu lub miejsce g³ównegozarz¹du (art. 7 ust. 1 lit. c). Je¿eli jednak prawa krajów cz³onkowskichokreœlone pod lit. b i c przyznaj¹ wiêkszy zakres swobody w zakresiewyboru prawa w³aœciwego dla umowy, strony mog¹ uczyniæ u¿ytekz przyznanego im uprawnienia (art. 7 ust. 1 lit. d)24.

W przypadku, gdy strony nie uczyni³y u¿ytku z przys³uguj¹cej imswobody wyboru prawa b¹dŸ te¿ nie mo¿na ustaliæ owego wyboru,w dyrektywie przewidziano powi¹zanie obiektywne, przy czym kryte-rium rozstrzygaj¹cym jest tutaj najœciœlejszy zwi¹zek (art. 7 ust. 1 lit. h,zd. 2). Jednoczeœnie domniemywa siê, ¿e umowa wykazuje najœciœlejszyzwi¹zek z prawem kraju, w którym zlokalizowane jest ryzyko (art. 7ust. 1 lit. h, zd. 4)25. Je¿eli jednak samodzielna czêœæ umowy wykazuje

23 Por. U. K r a m e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht…, s. 144, 145;A.K. S c h n y d e r, Parteiautonomie…, s. 49 i nast.

24 Por. E. L o r e n z, Die Umsetzung der internationalprivatrechtlichen Bestimmun-gen der Zweiten Schadenversicherungsrichtlinie (88/357/EWG) zur Regelung der Direk-tversicherung der in der EWG belegenen Risiken, [w:] H. S t o l l und F. K a r a t z e n i s,R. B u s c h, Stellungnahmen und Gutachten zum Europäischen Internationalen Zivilver-fahrens- und Versicherungsrecht. Im Auftrag der II Kommission des Deutschen Rates fürInternationales Privatrecht, Tübingen 1991, s. 210 i nast.

25 Por. U. K r a m e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht…, s. 146;A.K. S c h n y d e r, Parteiautonomie…, s. 54 i nast.

16

Bernadetta Fuchs

œciœlejszy zwi¹zek z innym – z wchodz¹cych w grê – praw, stosuje siêwyj¹tkowo prawo tego (innego) pañstwa (art. 7 ust. 1 lit. h, zd. 3).

Ustawodawca wspólnotowy – jak mo¿na zauwa¿yæ – czyni¹c tow interesie ubezpieczaj¹cego, wiêksz¹ wagê przywi¹zuje do ³¹cznikówobiektywnych, z kolei wybór prawa (³¹cznik subiektywny) stosunkowoczêsto doznaje ograniczeñ w ten sposób, ¿e strony mog¹ dokonaæ wyborujednego z kilku praw wskazanych w treœci dyrektyw26.

W treœci omawianej dyrektywy zamieszczono tak¿e inne normy o ko-lizyjnoprawnej donios³oœci. Stwierdzono mianowicie, ¿e wybór prawamo¿e zostaæ dokonany w sposób wyraŸny lub dorozumiany (art. 7 ust. 1lit. h zd. 1). Przewidziano tak¿e rozwi¹zanie problemu prawa niejedno-litego, polegaj¹ce na tym, ¿e ka¿da jednostka terytorialna traktowana jesttak jak pañstwo (art. 7 ust. 1 lit. i). Jednak¿e pañstwo, w którymposzczególne jednostki terytorialne posiadaj¹ w³asne normy prawnew odniesieniu do zobowi¹zañ umownych, nie jest zobowi¹zane do sto-sowania dyrektyw dla kolizji pomiêdzy porz¹dkami prawnymi poszcze-gólnych jednostek terytorialnych (art. 7 ust. 1 lit. i zd. 2).

Omawiana dyrektywa przewiduje tak¿e szczególn¹ zasadê uwzglêd-niania przepisów wymuszaj¹cych swoje zastosowanie pañstwa cz³on-kowskiego w przypadkach okreœlonych w art. 7 ust. 1 lit. a) lub f), o ile– w wymienionych przypadkach – inne elementy stanu faktycznegow chwili dokonania wyboru prawa s¹ zlokalizowane w tym pañstwie(art. 7 ust. 1 lit. g) dyrektywy). Jednoczeœnie nie wy³¹cza siê stosowaniaprzepisów o takim charakterze nale¿¹cych do prawa pañstwa forum (art. 7ust. 2 akapit 1).

26 Szerzej na temat norm kolizyjnych w dyrektywach pisz¹ miêdzy innymi:W.- H . R o t h, Internationales Versicherungsvertragsrecht. Das Versicherungsverhältnisim internationalen Vetragsrecht – Zugleich ein Beitrag zum Schutz des schwächeren Ver-tragspartners im IPR und zur Dienstleistungsfreiheit in der Europäischen Gemeinschaft,Tübingen 1985, s. 650 i nast.; ten¿e, Dienstleistungsfreiheit und Allgemeininteresse imeuropäischen internationalen Versicherungsvertragsrecht, [w:] F. Reichert-Facilides (Hrsg),Aspekte des internationalen Versicherungsvertragsrechts im Europäischen Wirtschaftsraum.Referate und Diskussionsberichte eines deutsch – österreichisch – schweizerischen Kol-loquiums, Tübingen 1994, s. 1 i nast.; E. L o r e n z, Das auf grenzüberschreitende Leben-sversicherungsverträge…, s. 133; N. R e i c h, Dritte Richtlinie Schadensversicherung…,s. 19 i nast.; A.K. S c h n y d e r, Parteiautonomie…, s. 49 i nast.; U. K r a m e r, Interna-tionales Versicherungsvertragsrecht…, s. 133 i nast.

17


W przypadku, gdy prawo pañstwa cz³onkowskiego to przewiduje,mog¹ byæ zastosowane przepisy wymuszaj¹ce swoje zastosowanie tegopañstwa, w którym zlokalizowane jest ryzyko, wzglêdnie tego, któregoprawo reguluje obowi¹zek ubezpieczeniowy, o ile z prawa tych pañstwwynika, ¿e przepisy te winny zostaæ zastosowane bez wzglêdu na to,jakiemu prawu umowa podlega (art. 7 ust. 2 akapit 2).

Je¿eli umowa pokrywa ryzyka zlokalizowane w wiêcej ni¿ jednympañstwie cz³onkowskim, przyjmuje siê – na potrzeby art. 7 ust. 2 – ¿ejedna umowa odpowiada wielu umowom ubezpieczenia, z których ka¿daodnosi siê do jednego tylko pañstwa cz³onkowskiego (art. 7 ust. 2 akapit 3)27.

Z art. 7 ust. 3 dyrektywy wynika jednoznacznie, ¿e inne umowypodlegaj¹ ogólnym regu³om kolizyjnym dla zobowi¹zañ umownych.W prawie wspólnotowym takie regu³y kolizyjne (ogólne) dla zobowi¹zañumownych zawiera konwencja rzymska z 19 czerwca 1980 r. o prawiew³aœciwym dla zobowi¹zañ umownych28. Jednak¿e wspomniane ju¿dyrektywy przewiduj¹ odstêpstwa od ogólnych zasad poszukiwania prawaw³aœciwego dla umów (w ogólnoœci), bowiem zdaniem ustawodawcywspólnotowego, w przypadku ryzyk zlokalizowanych na obszarzeWspólnoty (Europejskiego Obszaru Gospodarczego) jest to koniecznez uwagi na potrzebê zwiêkszonej (silniejszej) ochrony ubezpieczaj¹cego.Zatem pomiêdzy konwencj¹ rzymsk¹ a normami kolizyjnymi zawartymiw dyrektywach istnieje relacja „regu³a – wyj¹tek”.

Trzecia dyrektywa dotycz¹ca ubezpieczenia na wypadek szkodyzawiera – w swoim art. 27 – rozwi¹zanie kolizyjne, zmieniaj¹c art. 7 ust. 1lit. f drugiej dyrektywy. Swoboda wyboru prawa zosta³a rozci¹gniêta nawszystkie du¿e ryzyka wymienione w art. 5 lit. d.29

W zakresie ubezpieczeñ na ¿ycie stosuje siê odmienn¹ terminologiêni¿ w omawianych powy¿ej ubezpieczeniach na wypadek szkody. Tutajcentralnym pojêciem staje siê „zobowi¹zanie” oraz „pañstwo cz³onkow-skie zobowi¹zania”. Drugi z terminów oznacza „pañstwo cz³onkowskie,

27 Por. W.-H. R o t h, Dienstleistungsfreiheit und Allgemeininteresse…, s. 33 i nast.28 Por. U. K r a m e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht…, s. 147, 148;

A.K. S c h n y d e r, Parteiautonomie…, s. 57; E. L o r e n z, Das auf grenzüberschreitendeLebensversicherungsverträge…, s. 133; N. R e i c h, Dritte Richtlinie Schadensversiche-rung…, s. 19 i nast.

29 Por. U. K r a m e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht…, s. 151; N. R e -i c h, Dritte Richtlinie Schadensversicherung…, s. 19 i nast.

18

Bernadetta Fuchs

w którym ubezpieczony ma miejsce zwyk³ego pobytu, lub – gdy ubez-pieczony jest osob¹ prawn¹ – pañstwo cz³onkowskie, w którym znajdujesiê oddzia³ tej osoby prawnej, do której odnosi siê umowa”.

Zasadniczym kryterium powi¹zania umów ubezpieczenia na ¿ycie jest„pañstwo cz³onkowskie zobowi¹zania”. Z regu³y bêdzie to oznacza³o prawokraju, w którym miejsce swojego pobytu ma ubezpieczony. Pañstwocz³onkowskie zobowi¹zania mo¿e jednak¿e dopuœciæ wybór prawa30.

Dyrektywa dotycz¹ca ubezpieczenia na ¿ycie – podobnie jak omówio-na dyrektywa dotycz¹ca ubezpieczenia na wypadek szkody – zawieraregulacje problematyki prawa niejednolitego, przepisów wymuszaj¹cychswoje zastosowanie, a tak¿e odes³anie do zasad ogólnych w przypadkachumów niepodlegaj¹cych dyrektywom.

Dyrektywa dotycz¹ca ubezpieczenia na ¿ycie zawiera jednak szcze-góln¹ normê kolizyjn¹, bowiem strony mog¹ wybraæ prawo kraju, któ-rego obywatelem jest ubezpieczony. Wymagane jest jednak, by podmiotten nie mia³ w tym kraju miejsca swojego zwyk³ego pobytu31.

IV. Implementacja norm kolizyjnych zawartych w dyrektywachw Niemczech, Austrii oraz w Szwajcarii – uwagi ogólne

Normy kolizyjne zawarte w dyrektywach zosta³y w³¹czone do prawaniemieckiego ustawami z 28 czerwca 1990 r.32 oraz z 21 lipca 1994 r.do ustawy wprowadzaj¹cej do ustawy o prawie umów ubezpieczenia(Einführungsgesetz zu dem Gesetz über den Versicherungsvertrag, zwanadalej EGVVG)33. Inny zespó³ norm kolizyjnych dla umów ubezpieczeniaw prawie niemieckim to ustawa wprowadzaj¹ca kodeks cywilny z 1896 r.(Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch, zwana dalej EGBGB)34.

30 Por. U. K r a m e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht…, s. 153, 154;N. R e i c h, Dritte Richtlinie Schadensversicherung…, s. 19 i nast.

31 Por. U. K r a m e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht…, s. 153, 154.32 Bundesgesetzblatt, Teil I, s. 1249; por. tak¿e U.P. G r u b e r, Internationales Ver-

sicherungsvertragsrecht…, s. 13 i nast.33 Bundesgesetzblatt, Teil I, s. 1630; por. tak¿e, U.P. G r u b e r, Internationales Ver-

sicherungsvertragsrecht…, 13 i nast; V. H a h n, Die „europäischen“…, s. 15 i nast.34 Por. M. F r i c k e, Das IPR der Versicherungsverträge außerhalb des Anwendungs-

bereichs des EGVVG, Versicherungsrecht. Juristiche Rundschau für die Individualversiche-rung 1994, z. 19, s. 773 i nast.; por. tak¿e U.P. G r u b e r, Internationales Versicherung-svertragsrecht…, 13 i nast.

19


Ju¿ na wstêpie nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e normy kolizyjne z Artt. 7 do15 EGVVG stanowi¹ specjalne (szczególne) normy kolizyjne w stosunkudo tych zawartych w EGBGB35.

Z uwagi na tê dwoistoœæ regulacji kolizyjnych dla umów ubezpieczeniaw prawie niemieckim ju¿ na wstêpie pojawia siê pytanie: w którym akcieprawnym nale¿y poszukiwaæ miarodajnej normy kolizyjnej dla konkretnej umowyubezpieczenia?36 Czy bêdzie to EGVVG, czy EGBGB? Ustawa wprowadzaj¹caniemiecki kodeks cywilny (EGBGB) reguluje kwestiê w³asnego zastosowaniaw sposób poœredni (art. 37 Nr 4 EGBGB). Zgodnie bowiem ze wska-zanym przepisem „ustawa ta nie znajduje zastosowania do umówubezpieczenia, w których ryzyko zlokalizowane jest na obszarze UniiEuropejskiej b¹dŸ Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej (EuropejskiObszar Gospodarczy)”37. Od tej zasady istnieje jednak wyj¹tek na rzeczumów reasekuracji. To oznacza w konsekwencji, ¿e regulacja EGBGB znajdujezastosowanie do umów reasekuracyjnych bez wzglêdu na lokalizacjê (po³o-¿enie) ryzyka oraz do wszystkich umów ubezpieczenia z ryzykiem zlokalizo-wanym poza obszarem Unii i/lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego38.

W Austrii, podobnie jak w Niemczech, kolizyjna problematyka umówubezpieczenia regulowana jest dwiema ustawami. Po pierwsze, ustaw¹1993/89 o miêdzynarodowym prawie umów ubezpieczenia dla Europej-skiego Obszaru Gospodarczego (Bundesgesetz über Internationales Ver-

35 Por. M. F r i c k e, Das IPR der Versicherungsverträge…, s. 773, 774; J. P r ö l s s,A. M a r t i n, Versicherungsvertragsgesetz. Kommentar zu VVG und EGVVG sowie Kom-mentierung wichtiger Versicherungsbedingungen – unter Berücksichtigung des ÖVVG undösterreichischer Rechtsprechung, 27., völlig neubearbeitete Auflage, München 2004, s. 1033i nast.; H. D ö r n e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht. Kommentar zu den Ar-tikeln 7 bis 15 EGVVG mit Materialien, Berlin, Heidelberg, New York, Barcelona, Buda-pest, Hongkong, London, Mailand, Paris, Santa Clara, Singapur, Tokio 1997, s. 12 i nast.;por. tak¿e: U.P. G r u b e r, Internationales Versicherungsvertragsrecht…, s. 13 i nast.

36 Por. M. F r i c k e, Das IPR der Versicherungsverträge…, s. 774; J. P r ö l s s, A. M a r -t i n, Versicherungsvertragsgesetz…, s. 1033 i nast.; por. tak¿e: U.P. G r u b e r, Internatio-nales Versicherungsvertragsrecht…, s. 13 i nast.

37 Por. M. F r i c k e, Das IPR der Versicherungsverträge…, s. 774; A.K. S c h n y d e r,[w:] Internationales Vertragsrecht …, s. 1018; P. S c h i m i k o w s k i, Versicherungsver-tragsrecht…, s. 255; S. I m b u s c h, Das IPR der Versicherungsverträge über innerhalbder EG belegene Risiken, Versicherungsrecht. Juristiche Rundschau für die Individualver-sicherung 1993, z. 25, s. 1059 i nast.

38 Por. M. F r i c k e, Das IPR der Versicherungsverträge…, s. 774; J. P r ö l s s, A. M a r -t i n, Versicherungsvertragsgesetz…, s. 1033 i nast.

20

Bernadetta Fuchs

sicherungsvertragsrecht für den Europäischen Wirtschaftsraum IVVG)39,po wtóre, w ustawie z 1978 r. o prawie prywatnym miêdzynarodowym40.

Zgodnie z § 1 ust. 1 zd. 1 IVVG „ustawa wskazuje prawo w³aœciwedla umów ubezpieczenia z elementem zagranicznym, które dotycz¹ ryzykzlokalizowanych w pañstwie cz³onkowskim Europejskiego Obszaru Gospo-darczego”41. Ów „element zagraniczny” w treœci wspomnianego przepisu mia³doprowadziæ do harmonizacji IVVG z przepisami ustawy o prawie prywat-nym miêdzynarodowym (IPRG), co znaczy, ¿e czysto wewnêtrzne stosunkiprawne nie podlegaj¹ prawu wybranemu, ale prawu austriackiemu42.

W prawie austriackim nie istnieje ryzyko zwi¹zane ze zmian¹ statutu,bowiem normy kolizyjne z IVVG wyraŸnie wskazuj¹ subokreœlnik tem-poralny. Dla kolizyjnoprawnej oceny miarodajne jest powi¹zanie istniej¹cew chwili zawarcia umowy43. W doktrynie wskazuje siê jednak tak¿eujemne nastêpstwa tego rozwi¹zania. Wobec otwartych granic, tak¿ez uwagi na jedn¹ ze wspólnotowych swobód, mianowicie swobodê prze-mieszczania siê, raz ustalone prawo w³aœciwe dla umowy nie bêdzie siêpokrywa³o z miejscem (aktualnego) pobytu ubezpieczaj¹cego44.

Austriacka ustawa o prawie prywatnym miêdzynarodowym z 1978 r.(IPRG) bêdzie mia³a zastosowanie do umów ubezpieczenia w dwóchprzypadkach. Po pierwsze, w sprawach nieuregulowanych w IVVG (§ 1ust. 1 zd. 2 IVVG), po drugie, w procesie poszukiwania prawa w³aœci-wego dla umów ubezpieczenia z ryzykiem zlokalizowanym poza Euro-pejskim Obszarem Gospodarczym.

W prawie prywatnym miêdzynarodowym Szwajcarii prawa w³aœci-wego dla umów ubezpieczenia poszukuje siê w ustawie z 1987 r. (IPR-

39 Bundesgesetz 1993/89 idF 1994/508; por. tak¿e: M. G r u b m a n n, Das Verische-rungsvetragsgesetz…, s. 471 i nast..; J. B a s e d o w, Das österreichische Bundesgesetz …,s. 89 i nast.; B. R u d i s c h, Europäisches Internationales Versicherungsvertragsrecht fürÖsterreich, Zeitschrift für vergleichende Rechtswissenschaft 1994, Bd 93, s. 80 i nast.

40 Bundesgesetz vom 15. Juni 1978, Bundesgesetzblatt 304; por. tak¿e M. Grubmann,Das Verischerungsvetragsgesetz…, s. 471 i nast.

41 Por. J. B a s e d o w, Das österreichische Bundesgesetz…, s. 89 i nast.; M. G r u b -m a n n, Das Verischerungsvetragsgesetz…, s. 471 i nast.; B. R u d i s c h, Europäisches…,s. 80 i nast.

42 Por. J. B a s e d o w, Das österreichische Bundesgesetz…, s. 95, 96.43 Por. B. R u d i s c h, Europäisches…, s. 106.44 Por. B. R u d i s c h, Europäisches…, s. 106 oraz powo³ana tam w przypisach litera-

tura.

21


Gesetz) oraz we wspomnianej ju¿ ustawie z 1908 r. Druga z nich stanowijednak lex specialis45. Szczególna regulacja kolizyjna umów ubezpieczeniaw prawie szwajcarskim, art. 101a-c VVG, by³a czêœci¹ tzw. pakietuSwisslex, który zosta³ przyjêty przez Parlament 18 czerwca 1993 r.46

Zgodnie z art. 101a VVG, postanowienia art. 101b i c obowi¹zuj¹ takd³ugo, jak d³ugo pozostaje w mocy umowa miêdzynarodowa, któraprzewiduje uznanie ¿¹dañ i œrodków o charakterze nadzorczym, jak równie¿gwarantuje, ¿e w innym pañstwie dojdzie do zastosowania takich samychœrodków jak w Szwajcarii47. Stosownie do postanowieñ art. 101b ust. 1VVG, „do umów ubezpieczenia na wypadek szkody objêtych ustaw¹ z 20marca 1992 roku, gdy dotycz¹ one ryzyka zlokalizowanego w pañstwiecz³onkowskim, stosuje siê zasady przewidziane t¹ ustaw¹”. (Pañstwolokalizacji ryzyka okreœla art. 2a ust. 3 ustawy z 1992 r.)

Szwajcarska ustawa o prawie prywatnym miêdzynarodowym (IPRG)z 1987 r. jest stosowana subsydiarnie. Stosuje siê j¹ w sprawach nieure-gulowanych w VVG oraz w poszukiwaniu prawa dla umów ubezpiecze-nia, które nie podlegaj¹ szczególnej regulacji VVG48.

V. Implementacja norm kolizyjnych zawartych w dyrektywachdo polskiego prawa prywatnego miêdzynarodowego

1. Uwagi ogólneNormy kolizyjne dla umów ubezpieczenia z ryzykiem zlokalizowanym

w obrêbie Europejskiego Obszaru Gospodarczego zosta³y zawarte w ustawie

45 Por. F. F i n g e r h u t h, Anknüpfung des Versicherungsvertrages im schweizerischenIPR-Gesetz – Eine Standortbestimmung, Zeitschrift für vergleichende Rechtswissenschaft1989 (88), s. 4 i nast.; A.K. S c h n y d e r, Parteiautonomie…, s. 49 i nast.; R. N e b e l,[w:] H. Honsell, N.P. Vogt, A.K. Schnyder (Hrsg), Kommentar zum schweizerischen Pri-vatrecht. Bundesgesetz über den Versicherungsvertrag (VVG), Basel, Genf, München 2001,s. 1177 i nast.

46 Por. R. N e b e l, [w:] H. Honsell, N.P. Vogt, A.K. Schnyder (Hrsg), Kommentar...,s. 1177 i nast., s. 1204; M. M ä c h l e r - E r n e, Parteiautonomie am Horizont des inter-nationalen Versicherungsvertragsrechts der Schweiz, [w:] Rechtskollisionen, Festschrift fürAnton Heini zum 65. Geburtstag, Zürich 1995, s. 257 i nast.

47 Por. R. N e b e l, [w:] H. Honsell, N.P. Vogt, A.K. Schnyder (Hrsg): Kommentar...,s. 1204; M. M ä c h l e r - E r n e, Parteiautonomie..., s. 267.

48 Por. R. N e b e l, [w:] H. Honsell, N.P. Vogt, A. K. Schnyder (Hrsg), Kommentar…,s. 1219; F. F i n g e r h u t h, Anknüpfung des Versicherungsvertrages…, s. 4 i nast.;

22

Bernadetta Fuchs

z dnia 22 maja 2003 r. o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej49. Ustawa ta stanowi³ask³adnik tzw. pakietu ustaw ubezpieczeniowych50, w sk³ad którego wesz³ytak¿e: ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowi¹zkowych,Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpie-czeñ Komunikacyjnych51, ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorzeubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych52, a tak¿eustawa z dnia 22 maja 2003 r. o poœrednictwie ubezpieczeniowym53.

2. Implementacja wspólnotowych norm kolizyjnych w ustawieo dzia³alnoœci ubezpieczeniowej

Normy kolizyjne zawarte w ustawie o dzia³alnoœci ubezpieczeniowejnie maj¹ charakteru powszechnego, ale dotycz¹ jedynie umów zawiera-nych z zagranicznym zak³adem ubezpieczeñ prowadz¹cym w Polscedzia³alnoœæ gospodarcz¹ przy za³o¿eniu, ¿e zak³ad ów pochodzi z krajucz³onkowskiego Unii Europejskiej54.

Zgodnie z art. 129 ust. 3 ustawy, zak³ad ubezpieczeñ w zakresie okreœlaniaprawa w³aœciwego dla umowy ubezpieczenia jest obowi¹zany stosowaænastêpuj¹ce zasady:

1) „je¿eli ubezpieczaj¹cy ma miejsce zamieszkania lub siedzibê zarz¹duw pañstwie cz³onkowskim Unii Europejskiej umiejscowienia ryzyka, doumów ubezpieczenia stosuje siê prawo tego pañstwa cz³onkowskiego UniiEuropejskiej, z zastrze¿eniem, ¿e gdy pozwala na to prawo tego pañstwacz³onkowskiego, strony mog¹ wybraæ prawo innego pañstwa.”

M. A m s t u t z, N.P. Vo g t, M. Wa n g, [w:] H. Honsell, N.P. Vogt, A.K. Schnyder (Hrsg),Kommentar zum schweizerischen Privatrecht. Internationales Privatrecht, Basel und Frank-furt am Main 1996, s. 814 i nast.

49 Dz.U. Nr 124, poz. 1151.50 Por. D. F u c h s, Wp³yw wejœcia w ¿ycie tzw. pakietu ustaw ubezpieczeniowych na

charakterystykê cech umowy ubezpieczenia, [w:] Rozprawy prawnicze. Ksiêga pami¹tko-wa Profesora Maksymiliana Pazdana, Kraków 2005, s. 915 i nast.

51 Dz.U. Nr 124, poz. 1152 z póŸn. zm.52 Dz.U. Nr 124, poz. 1153.53 Dz.U. Nr 124, poz. 1154.54 Por. E. K o w a l e w s k i, Problematyka…, s. 29; t e n ¿ e, Prawo ubezpieczeñ go-

spodarczych, wyd. 3, Toruñ 2006, s. 118 i nast.; E. K o w a l e w s k i, T. S a n g o w s k i,Prawo ubezpieczeñ gospodarczych. Komentarz, Warszawa 2004, s. 131 i nast.

23


Jakkolwiek, zgodnie z powy¿sz¹ regu³¹, zasadniczo nale¿y stosowaæprawo (pañstwa – cz³onka Unii Europejskiej) miejsca zamieszkania lubsiedziby ubezpieczaj¹cego, je¿eli w kraju tym zlokalizowane jest ryzyko,ale przewidziano tutaj mo¿liwoœæ odes³ania. Je¿eli bowiem prawo todopuszcza wybór prawa, strony mog¹ dokonaæ wyboru prawa innegopañstwa.

2) „je¿eli ubezpieczaj¹cy nie ma sta³ego miejsca zamieszkania lub siedzibyzarz¹du w pañstwie cz³onkowskim Unii Europejskiej umiejscowienia ryzyka,strony umowy ubezpieczenia mog¹ wybraæ jako w³aœciwe prawo pañ-stwa cz³onkowskiego Unii Europejskiej umiejscowienia ryzyka lub prawopañstwa, w którym ubezpieczaj¹cy ma miejsce zamieszkania lub siedzibêorganu zarz¹dzaj¹cego”;

3) „je¿eli ubezpieczaj¹cy wykonuje dzia³alnoœæ gospodarcz¹ lubwykonuje wolny zawód, a umowa ubezpieczenia obejmuje co najmniejdwa ryzyka, zwi¹zane z t¹ dzia³alnoœci¹ i umiejscowione w innychpañstwach cz³onkowskich Unii Europejskiej, swoboda wyboru prawaw³aœciwego w odniesieniu do umowy ubezpieczenia bêdzie rozci¹gaæ siêna prawo tego pañstwa Unii Europejskiej, w którym ubezpieczaj¹cy mamiejsce zamieszkania lub siedzibê organu zarz¹dzaj¹cego”;

W polskiej doktrynie sygnalizuje siê w¹tpliwoœæ, czy regu³y zawartew przepisach ustawy o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej w istocie s¹ nor-mami kolizyjnymi. W¹tpliwoœæ tê, jak podnosi E. Kowalewski, uzasadniaredakcja zacytowanych przypisów, które zawieraj¹ wprawdzie nakazstosowania okreœlonego prawa, ale jest on adresowany do stron umowy,a nie – co jest regu³¹ – do organu stosuj¹cego prawo55.

Autor zwraca uwagê tak¿e na niejasnoœæ przejawiaj¹c¹ siê tym, jakicharakter nale¿y przypisaæ wskazówkom zawartym w art. 129 i 130ustawy o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej. Czy chodzi wy³¹cznie o ogra-niczenie wyboru prawa, czy te¿ regu³y te stanowi¹ jedynie domniemaniaco do tego, jak nale¿y ustalaæ pañstwo, z którym umowa ubezpieczeniajest najœciœlej zwi¹zana? To by oznacza³o, ¿e regu³y te zwi¹zane by³ybyz ³¹cznikiem „najœciœlejszego zwi¹zku” (art. 129 § 3 pkt 8 ustawy), któryjednak¿e jest ³¹cznikiem subsydiarnym. Taka interpretacja, jak podnosiE. Kowalewski, nie doœæ, ¿e wprowadza pewien ³ad w ten ustawodawczy

55 Por. E. K o w a l e w s k i, Problematyka…, s. 29.

24

Bernadetta Fuchs

chaos, to w dodatku zbli¿a regulacje kolizyjne umów ubezpieczenia dofilozofii i g³ównych za³o¿eñ konwencji rzymskiej56.

Przeciwko takiemu rozumieniu przemawia jednak redakcja art. 129§ ust. 3 pkt 6 ustawy o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej, który stanowi, ¿e„je¿eli wybór nie zosta³ dokonany zgodnie z pkt 1-7, prawem w³aœciwymdla danej umowy ubezpieczenia bêdzie prawo pañstwa cz³onkowskiegoUnii Europejskiej, z którym umowa jest najœciœlej zwi¹zana.” Widaæ wiêcwyraŸnie, ¿e zasadê najœciœlejszego zwi¹zku przywo³uje siê dopiero w dalszejkolejnoœci, tak wiêc koncepcja powy¿sza jest nie do obrony57.

Jedyne daj¹ce siê zaakceptowaæ rozwi¹zanie to przyjêcie, ¿e normyustawy o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej opieraj¹ siê na koncepcji ³¹czni-ków kaskadowych. £¹czniki te to: swobodny wybór prawa, ale stronymog¹ wybraæ jedynie prawo pañstwa nale¿¹cego do Unii Europejskiej,wybór œciœle limitowany oraz ³¹cznik najœciœlejszego zwi¹zku58.

Rozwi¹zania kolizyjne w ustawie o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej s¹niezwykle skomplikowane, chaotyczne i nad wyraz kazuistyczne. I chocia¿wielokrotnie mówi siê o „wyborze prawa”, nie jest to wybór ca³kowicienieograniczony, ale – wrêcz przeciwnie – najczêœciej limitowany do prawpañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej59. Znalaz³o to expressis verbispotwierdzenie w art. 129 § 3 pkt 4, w którym stwierdza siê, ¿e „w za-kresie okreœlonym w pkt 2 i 3 dopuszcza siê mo¿liwoœæ swobody wyboruprawa w³aœciwego.” Dopuszcza siê wybór, ale jednoczeœnie wyznaczazakres, w jakim ów wybór jest dopuszczalny. Kolejne potwierdzenie tejzasady stanowi art. 129 § 3 pkt 5, który stanowi, ¿e „je¿eli ryzyko ograniczasiê do zdarzeñ zachodz¹cych w pañstwie cz³onkowskim innym ni¿ prawoumiejscowienia ryzyka, niezale¿nie od przepisów pkt 1-3, strony mog¹wybraæ prawo pierwszego z tych pañstw.”

W przypadku ubezpieczenia wielkich ryzyk, strony umowy ubezpie-czenia mog¹ wybraæ prawo dowolnego pañstwa cz³onkowskiego UniiEuropejskiej. To zastrze¿enie, ¿e przedmiotem wyboru mo¿e byæ jedynie

56 Tam¿e.57 Choæ propozycja taka by³aby kusz¹ca, w¹tpliwoœci co do jej bezzasadnoœci nie ma

tak¿e E. K o w a l e w s k i, Problematyka…, s. 30.58 Tam¿e.59 Por. E. K o w a l e w s k i, Problematyka…, s. 31; t e n ¿ e, Prawo ubezpieczeñ...,

s. 118 i nast.

25


prawo pañstwa cz³onkowskiego Unii Europejskiej sprawia, i¿ mo¿na mówiæjedynie o quasi-nieograniczonym wyborze. Sytuacjê dodatkowo kompli-kuje okolicznoœæ, i¿ ustawodawca – co podkreœla E. Kowalewski – takokreœli³ przes³anki uznania okreœlonego ryzyka za du¿e, ¿e wielokrotniewyst¹pi¹ powa¿ne trudnoœci z kwalifikacj¹ konkretnego ryzyka. To z koleiŸle wp³ywa na pewnoœæ prawn¹60.

Szczególny re¿im przewidziano dla umów ubezpieczenia na ¿ycie.I tak, zgodnie z art. 130 ustawy o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej:

1) „prawem w³aœciwym dla umowy ubezpieczenia jest prawo pañ-stwa cz³onkowskiego Unii Europejskiej, w którym ubezpieczaj¹cy mamiejsce zamieszkania lub siedzibê zarz¹du”;

2) „je¿eli ubezpieczaj¹cym jest osoba fizyczna maj¹ca miejsce za-mieszkania w pañstwie cz³onkowskim Unii Europejskiej innym ni¿ pañ-stwo, którego jest obywatelem, ubezpieczaj¹cy mo¿e wybraæ prawopañstwa cz³onkowskiego Unii Europejskiej, którego jest obywatelem.”

W przypadku ubezpieczenia na ¿ycie co do zasady przyjêto, ¿ew sytuacji, gdy ubezpieczaj¹cy ma domicyl w pañstwie, którego jest oby-watelem, wybór prawa jest niedopuszczalny. W art. 130 pkt 2 mamy doczynienia z dwoma ³¹cznikami alternatywnymi (lex domicili i lex patriae),ale ³¹cznikiem pierwszoplanowym jest ³¹cznik domicylu, drugi zaœ ma cha-rakter subsydiarny i jego zastosowanie zale¿y od woli ubezpieczaj¹cego61.

Do kolizyjnej regulacji ustawy o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej niezwy-kle krytycznie odniós³ siê K. Kowalewski62. Autor stwierdzi³, i¿ „regu³yte wprowadzi³y daleko id¹cy chaos regulacyjny wyra¿aj¹cy siê g³ówniew tym, ¿e powsta³a wieloœæ re¿imów prawnych. Dodatkowo sytuacjêkomplikuje fatalny poziom techniczno-legislacyjny uregulowañ kolizyj-nych i to tak znacz¹cy, i¿ rodzi siê w¹tpliwoœæ co do tego, czy danyprzepis zawiera normê kolizyjn¹, czy te¿ jak¹œ normê innego typu, którejcharakteru nie da siê zidentyfikowaæ. Zwa¿ywszy tak¿e na obowi¹zek

60 Por. E. K o w a l e w s k i, Problematyka…, s. 31, 32.61 Por. E. K o w a l e w s k i, Problematyka…, s. 31; t e n ¿ e, Prawo ubezpieczeñ go-

spodarczych, s. 120, 121.62 Por. E. K o w a l e w s k i, Problematyka…, s. 32; t e n ¿ e, Prawo ubezpieczeñ go-

spodarczych, s. 120, 121 i nast.; A. C h r ó œ c i c k i, Umowa ubezpieczenia po nowelizacjikodeksu cywilnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 32, 33.

26

Bernadetta Fuchs

okreœlony w art. 812 § 7 k.c.63 co do okreœlenia w ka¿dej umowie ubez-pieczenia cross-border prawa w³aœciwego, rodzi siê smutna refleksjawyra¿aj¹ca siê w pytaniu, czy praktyka ubezpieczeniowa poradzi sobiez tym zadaniem.”64

Trudno odmówiæ racji E. Kowalewskiemu i nie podzielaæ wyra¿onychobaw. Polska regulacja kolizyjna umów ubezpieczenia jest nieprzejrzysta,chaotyczna. Nale¿y tak¿e zauwa¿yæ, ¿e mocno odbiega od przedstawio-nych powy¿ej obcych rozwi¹zañ kolizyjnych. Nie chodzi tylko o to, bynormy kolizyjne dla umów ubezpieczenia zawiera³a odrêbna ustawa (jakto uczyniono w Austrii), ale o jasnoœæ w regulacji zagadnienia w³aœciwoœciprawa dla umów ubezpieczenia regulowanych dyrektywami. Szkoda, ¿epolski ustawodawca nie wykorzysta³ nale¿ycie obcych wzorców.

Na temat wspomnianego powy¿ej art. 812 § 7 k.c. wypowiadali siêtak¿e inni autorzy65. Starannie unikali oni jednak jakiejkolwiek próby zajêciastanowiska w kwestii znaczenia przepisu art. 812 § 7 k.c. dla kolizyj-noprawnej oceny umów ubezpieczenia. Omawiany przepis zosta³ uchy-lony ustaw¹ z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy – Kodekscywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw66. Jednoczeœnie jednakdokonano zmiany ustawy o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej, dodaj¹c art.13a.67 Zgodnie z jego brzemieniem: „Zak³ad ubezpieczeñ, przed zawarciem

63 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 16, poz. 93 z póŸn.zm. Artyku³ 812 k.c. zmieniony przez art. 233 pkt 3 ustawy o dzia³alnoœci ubezpiecze-niowej.

64 Por. E. K o w a l e w s k i, Problematyka…, s. 32, 33; t e n ¿ e, Prawo ubezpieczeñgospodarczych, s. 120, 121.

65 Por. miêdzy innymi: L. O g i e g ³ o, Umowa ubezpieczenia, [w:] Kodeks cywilny.Komentarz do artyku³ów 450-1088, t. II, red. K. Pietrzykowski, wyd. 4, Warszawa 2005,s. 646 i nast.; W. D u b i s, Umowa ubezpieczenia, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz doartyku³ów 535-1088, t. II, red. E. Gniewek, Warszawa 2004, s. 493 i nast.; H. C i e p ³ a,Umowa ubezpieczenia, [w:] Komentarz do kodeksu cywilnego. Ksiêga trzecia: Zobowi¹-zania, t. II, red. G. Bieniek, wyd. 6, Warszawa 2005, s. 564 i nast.; B. C z e c h, Umowaubezpieczenia, [w:] Kodeks cywilny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, t. II: art. 353-1088, Warszawa 2005, s. 536 i nast.

66 Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz o zmia-nie niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2007 r. Nr 82, poz. 557; por. tak¿e: M. O r l i c k i,J. P o k r z y w n i a k, Umowa ubezpieczenia. Komentarz do nowelizacji kodeksu cywilne-go, Warszawa 2008; A. C h r ó œ c i c k i, Umowa ubezpieczenia…, s. 32, 33.

67 Art. 2 ust. 2 ustawy, o której mowa w przypisie poprzedzaj¹cym.

27


umowy ubezpieczenia, obowi¹zany jest udzieliæ ubezpieczaj¹cemu, bêd¹-cemu osob¹ fizyczn¹ informacji dotycz¹cych:

1) prawa w³aœciwego dla umowy, w razie gdy strony nie maj¹ swobodywyboru prawa;

2) prawa w³aœciwego, którego wybór proponuje zak³ad ubezpieczeñ,gdy strony maj¹ swobodê wyboru prawa;

3) (...)”Wydaje siê jednak, ¿e przywo³any przepis niewiele wnosi w proble-

matykê poszukiwania prawa w³aœciwego dla umów ubezpieczenia. Mamytutaj bowiem do czynienia wy³¹cznie z obowi¹zkiem informacyjnymobci¹¿aj¹cym zak³ad ubezpieczeñ. Ten bowiem winien poinformowaæosobê fizyczn¹ bêd¹c¹ kontrahentem o prawie w³aœciwym dla umowy.

3. Ogólne normy kolizyjne dla umów ubezpieczeniaUmowy ubezpieczenia, które nie s¹ regulowane dyrektywami, dla

których nie obowi¹zuj¹ szczególne normy kolizyjne, de lege lata podlegaj¹konwencji rzymskiej, bowiem jest ona stosowana w naszym kraju,zastêpuj¹c – w kwestiach ni¹ regulowanych – ustawê z 12 listopada1965 r. – Prawo prywatne miêdzynarodowe. W konwencji rzymskiej –w procesie poszukiwania prawa w³aœciwego dla zobowi¹zañ umownych– ³¹cznikiem pierwszoplanowym jest wybór prawa (art. 3 konwencji).Jest to wybór nieograniczony68. Gdyby jednak wszystkie elementy stanufaktycznego w chwili wyboru prawa zlokalizowane by³y w tym samympañstwie, wybór prawa obcego dla zobowi¹zania z takiej umowy bêdziemia³ charakter jedynie materialnoprawnego wskazania (art. 3 ust. 3konwencji rzymskiej)69.

W braku wyboru prawa, w œwietle konwencji rzymskiej, zobowi¹-zanie umowne podlega prawu pañstwa, z którym umowa wykazujenajœciœlejszy zwi¹zek (art. 4 ust. 1 konwencji)70. By jednak u³atwiæ proces

68 Dz.U. Nr 46, poz. 290 z póŸn. zm.69 Por. J. S k ¹ p s k i, Konwencja EWG z 19 czerwca 1980 r. o prawie w³aœciwym dla

zobowi¹zañ umownych jako „model” dla regulacji miêdzynarodowego prawa obliga-cyjnego w prawach krajowych, ze szczególnym uwzglêdnieniem prawa polskiego, Kwar-talnik Prawa Prywatnego 1994, z. 2, s. 195 i nast.; W. P o p i o ³ e k, Konwencja EWGo prawie w³aœciwym dla zobowi¹zañ, Pañstwo i Prawo 1982, z. 9, s. 110 i nast.

70 Por. W. P o p i o ³ e k, Konwencja EWG…, s. 107. Na temat materialnoprawnegowskazania por. M. P a z d a n, Materialnorawne wskazanie a kolizyjnoprawny wybór pra-wa, Problemy Prawne Handlu Zagranicznego 1995, t. 18, s. 107 i nast.

28

Bernadetta Fuchs

poszukiwania prawa w³aœciwego, twórcy konwencji wprowadzili do-mniemanie, ¿e umowa wykazuje najœciœlejszy zwi¹zek z prawem kraju,w którym swoj¹ siedzibê ma strona zobowi¹zana do spe³nienia œwiad-czenia charakterystycznego71. W przypadku umów ubezpieczenia dopro-wadzi to do w³aœciwoœci prawa kraju, w którym swoj¹ siedzibê ma zak³adubezpieczeñ.

Ustawa z 1965 r. tak¿e przewidywa³a w³aœciwoœæ prawa kraju ubez-pieczyciela72. Zosta³o to wyra¿one w art. 27 § 1 pkt 3 polskiej ustawyz 1965 r., zgodnie z którym „do zobowi¹zañ z umów ubezpieczenia –(stosuje siê) – prawo pañstwa, w którym w chwili zawarcia umowy masiedzibê zak³ad ubezpieczeñ”. Ta norma kolizyjna – z uwagi na stosowaniew naszym kraju konwencji rzymskiej o prawie w³aœciwym dla zobowi¹-zañ umownych – zosta³a pozbawiona praktycznego znaczenia.

VI. Normy kolizyjne dla umów ubezpieczenia w œwietlerozporz¹dzenia „Rzym I”

Od kilku lat toczy³y siê prace nad rozporz¹dzeniem „Rzym I”, którezast¹pi wspomnian¹ ju¿ konwencjê rzymsk¹. Rozporz¹dzenie ParlamentuEuropejskiego i Rady Nr 593/200/WE w sprawie prawa w³aœciwego dlazobowi¹zañ umownych (Rzym I) zosta³o ostatecznie przyjête 17 czerwca2008 r.73 W Polsce rozporz¹dzenie to zacznie byæ stosowane najpóŸniej7 grudnia 2008 r.

Autorzy rozporz¹dzenia 593/2008 uznali, ¿e „w zwi¹zku ze szczegól-nym charakterem umów przewozu i umów ubezpieczenia szczególneprzepisy powinny zapewniæ odpowiedni poziom ochrony podró¿nychi ubezpieczaj¹cych. Dlatego art. 6 (dotycz¹cy umów konsumenckich,przypis BF) nie powinien mieæ zastosowania w przypadku tych szcze-

71 Por. W. P o p i o ³ e k, Konwencja EWG…, s. 110 i nast.; J. S k ¹ p s k i, KonwencjaEWG…, s. 200 i nast.; M. P a z d a n, Prawo prywatne…, s. 128.

72 Por. A. S c h n i t z e r, Handbuch des internationalen Privatrechts, Bd 2, Basel 1958,s. 639 i nast.; M.A. Z a c h a r i a s i e w i c z, Teoria charakterystycznego œwiadczenia w dok-trynie i orzecznictwie zachodnioeuropejskim, Studia Iuridica Silesiana 1979, z. 3, s. 51 i nast.;W. P o p i o ³ e k, Konwencja EWG…, s. 110; M. P a z d a n, Prawo prywatne…, s. 128, 129;M. F r i c k e, Das IPR der Versicherungsverträge…, s. 776; E. L o r e n z, Das auf grenzüber-schreitende Lebensversicherungsverträge…, s. 126 i nast.

73 Dz.Urz. UE L 177 z 4 lipca 2008 r., s. 6 i nast.

29


gólnych umów”.74 Dodatkowo „w przypadku gdy umowa ubezpieczenianieobejmuj¹ca du¿ych ryzyk obejmuje wiêcej ni¿ jedno ryzyko, z któregoco najmniej jedno jest umiejscowione w pañstwie cz³onkowskim, a conajmniej jedno jest umiejscowione w pañstwie trzecim, szczególne regu³ydotycz¹ce umów ubezpieczenia zawarte w niniejszym rozporz¹dzeniustosuje siê jedynie do ryzyka ubezpieczeniowego lub ryzyk umiejscowio-nych w danym pañstwie cz³onkowskim lub pañstwach cz³onkowskich”75.

Rozporz¹dzenie 593/2008 zawiera normy kolizyjne dla umów ubez-pieczenia (art. 7). Przepis ten ma nastêpuj¹ce brzmienie:

1. Niniejszy artyku³ stosuje siê do umów, o których mowa w ust. 2,niezale¿nie od tego, czy ryzyko ubezpieczeniowe umiejscowione jestw pañstwie cz³onkowskim, a tak¿e do wszystkich umów ubezpieczeniaobejmuj¹cych ryzyka umiejscowione na terytorium pañstw cz³onkow-skich. Niniejszego artyku³u nie stosuje siê do umów reasekuracji.

2. Umowa ubezpieczenia obejmuj¹ca du¿e ryzyko w rozumieniu art. 5lit. d pierwszej dyrektywy Rady 73/239/EWG z dnia 24 lipca 1973 r.w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i admi-nistracyjnych odnosz¹cych siê do podejmowania i prowadzenia dzia³al-noœci w dziedzinie ubezpieczeñ bezpoœrednich (innych ni¿ ubezpieczeniana ¿ycie) (2) podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z art. 3niniejszego rozporz¹dzenia. W zakresie, w jakim strony nie dokona³ywyboru prawa, umowa ubezpieczenia podlega prawu pañstwa, w którymubezpieczyciel ma miejsce zwyk³ego pobytu. Je¿eli ze wszystkich oko-licznoœci sprawy wyraŸnie wynika, ¿e umowa pozostaje w znacznieœciœlejszym zwi¹zku z innym pañstwem, stosuje siê prawo tego innegopañstwa.

3. W przypadku umów ubezpieczenia innych ni¿ umowy objête ust. 2jako prawo w³aœciwe strony mog¹ wybraæ, zgodnie z art. 3, jedynie:

a) prawo pañstwa cz³onkowskiego, w którym umiejscowione jestryzyko ubezpieczeniowe w chwili zawarcia umowy;

b) prawo pañstwa, w którym ubezpieczaj¹cy ma miejsce zwyk³egopobytu;

74 Por. motyw 32 preambu³y.75 Por. motyw 33 preambu³y.

30

Bernadetta Fuchs

c) w przypadku ubezpieczenia na ¿ycie – prawo pañstwa cz³onkow-skiego, którego obywatelem jest ubezpieczaj¹cy;

d) w przypadku umowy ubezpieczenia obejmuj¹cej ryzyka ograniczo-ne do zdarzeñ wystêpuj¹cych w jednym pañstwie cz³onkowskim innymni¿ pañstwo cz³onkowskie, w którym umiejscowione jest ryzyko ubez-pieczeniowe – prawo tego pañstwa;

e) je¿eli ubezpieczaj¹cy bêd¹cy stron¹ umowy ubezpieczenia objêtejniniejszym ustêpem prowadzi dzia³alnoœæ handlow¹ lub przemys³ow¹ albowykonuje wolny zawód, a umowa ubezpieczenia obejmuje co najmniej dwaryzyka ubezpieczeniowe zwi¹zane z t¹ dzia³alnoœci¹ i umiejscowione w ró¿-nych pañstwach cz³onkowskich – prawo jednego z tych pañstw cz³on-kowskich lub prawo pañstwa miejsca zwyk³ego pobytu ubezpieczaj¹cego.

4. Do umów ubezpieczenia, w przypadku których pañstwo cz³onkow-skie wprowadza obowi¹zek ubezpieczenia, stosuje siê nastêpuj¹ce regu³ydodatkowe:

a) umowa ubezpieczenia nie czyni zadoœæ obowi¹zkowi ubezpieczenia,o ile nie s¹ zachowane szczegó³owe przepisy odnosz¹ce siê do danegoubezpieczenia przyjête przez pañstwo cz³onkowskie, które nak³ada tenobowi¹zek. W przypadku gdy prawo pañstwa cz³onkowskiego, w któ-rym umiejscowione jest ryzyko ubezpieczeniowe, oraz prawo pañstwacz³onkowskiego, które na³o¿y³o obowi¹zek ubezpieczenia, pozostaj¹w sprzecznoœci, stosuje siê przepisy tego ostatniego;

b) na zasadzie odstêpstwa od ust. 2 i 3 pañstwo cz³onkowskie mo¿epostanowiæ, ¿e umowa ubezpieczenia podlega prawu pañstwa cz³onkow-skiego, które nak³ada obowi¹zek ubezpieczenia.

5. Do celów ust. 3 akapit trzeci i ust. 4, w przypadku gdy umowaobejmuje ryzyka umiejscowione w wiêcej ni¿ jednym pañstwie cz³onkow-skim, uznaje siê, ¿e umowa sk³ada siê z kilku umów, z których ka¿dadotyczy tylko jednego pañstwa cz³onkowskiego.

6. Do celów niniejszego artyku³u pañstwo, w którym umiejscowionejest ryzyko ubezpieczeniowe, ustala siê zgodnie z art. 2 lit. d drugiejdyrektywy Rady 88/357/EWG z dnia 22 czerwca 1988 r. w sprawiekoordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnychodnosz¹cych siê do ubezpieczeñ bezpoœrednich innych ni¿ ubezpieczeniana ¿ycie i ustanowienia przepisów u³atwiaj¹cych skuteczne korzystanieze swobody œwiadczenia us³ug (1), natomiast w przypadku ubezpieczenia

31


na ¿ycie pañstwem, w którym umiejscowione jest ryzyko, jest pañstwozobowi¹zania w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. g dyrektywy 2002/83/WE.

Podkreœliæ jednak nale¿y, ¿e regulacja rozporz¹dzenia „Rzym I” niema charakteru zupe³nego. Z jego zakresu a priori wy³¹czono „umowyubezpieczenia wynikaj¹ce z operacji przeprowadzanych przez organizacjeniebêd¹ce zak³adami, o których mowa w art. 2 dyrektywy 2002/83/WEParlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 listopada 2002 r. dotycz¹cejubezpieczeñ na ¿ycie (1), których przedmiotem jest zapewnienie pracow-nikom lub osobom pracuj¹cym na w³asny rachunek, nale¿¹cym do zak³adulub grupy zak³adów, lub do okreœlonej grupy b¹dŸ grup zawodowych,œwiadczeñ w przypadku œmierci lub do¿ycia okreœlonego wieku, prze-rwania lub ograniczenia dzia³alnoœci, choroby zawodowej lub wypadkuprzy pracy” (art. 1 ust. 2 lit. j rozporz¹dzenia 593/2008). To wy³¹czeniewychodzi³o naprzeciw oczekiwaniom niektórych pañstw cz³onkowskich,w których kwestie te regulowane s¹ w uk³adach zbiorowych pracy.WTprzypadku Polski proponuje siê jednak „rozci¹gniêcie” rozporz¹dzenia„Rzym I” na te umowy (art. 29 projektu ustawy o prawie prywatnymmiêdzynarodowym).

Wspomnieæ nale¿y tak¿e o upowa¿nieniach udzielonych krajowymprawodawcom. Pierwsze z nich zawarte w art. 7 ust. 3 akapit 2 „RzymI” dotyczy sytuacji, w której strony umowy ubezpieczenia (obejmuj¹cejinne ni¿ du¿e ryzyka) dokonaj¹ wyboru prawa polskiego z uwagi na fakt,¿e w Polsce umiejscowione jest ryzyko ubezpieczeniowe (art. 7 ust. 3lit. a i lit. e) b¹dŸ ubezpieczaj¹cy ma miejsce zwyk³ego pobytu w Polsce(art. 7 ust. 3 lit. b i lit. e). Istnieje tutaj mo¿liwoœæ wprowadzenia do-datkowego przepisu kolizyjnego i zagwarantowania stronom szerszejmo¿liwoœci wyboru prawa. Z kolei drugie upowa¿nienie, wyra¿one w art. 7ust. 4 lit. b rozporz¹dzenia „Rzym I” zawiera postanowienie, ¿e „nazasadzie odstêpstwa od ust. 2 i 3 pañstwo cz³onkowskie mo¿e posta-nowiæ, ¿e umowa ubezpieczenia podlega prawu pañstwa cz³onkowskie-go, które nak³ada obowi¹zek ubezpieczenia”. W zwi¹zku z tym w pro-jekcie nowej ustawy o prawie prywatnym miêdzynarodowym proponujesiê art. 30 o nastêpuj¹cym brzmieniu:

1. Je¿eli prawo polskie przewiduje obowi¹zek ubezpieczenia, umowatakiego ubezpieczenia podlega prawu polskiemu.

32

Bernadetta Fuchs

2. Je¿eli prawo pañstwa cz³onkowskiego Europejskiego ObszaruGospodarczego, które przewiduje obowi¹zek ubezpieczenia, ka¿e dlaumowy takiego ubezpieczenia stosowaæ jako w³aœciwe w³asne prawo,stosuje siê to prawo.

VII. Podsumowanie

Ujednolicanie prawa w zakresie ubezpieczeñ, i to zarówno w sensiemerytorycznym, jak i kolizyjnym, od dawna ju¿ by³o planowane w ramachUnii Europejskiej (podówczas Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej).W czêœci kolizyjnej podjêto siê tego zadania wraz z regulacj¹ – w drodzedyrektyw – problematyki swobody œwiadczenia us³ug na rynku ubezpie-czeñ. Trudno jednak przyj¹æ, ¿e by³ to zabieg udany. Wieloœæ dyrektyw– i to zarówno dotycz¹cych ubezpieczenia na ¿ycie (life), jak i ubezpie-czeñ niedotycz¹cych ¿ycia (non-life) sprawi³a, ¿e regulacja ta jest ma³oprzejrzysta. To sprawi³o, ¿e implementacja dyrektyw nie by³a zadaniemprostym. Poszczególne pañstwa ró¿nie poradzi³y sobie z tym zadaniem.Szkoda, ¿e polski ustawodawca nie siêgn¹³ do zagranicznych wzorców,bowiem polskie przepisy s¹ wyj¹tkowo trudne do stosowania.

Twórcy konwencji rzymskiej œwiadomie wy³¹czyli z jej zakresuumowy ubezpieczenia z ryzykiem zlokalizowanym w pañstwie nale¿¹cymdo Europejskiego Obszaru Gospodarczego, natomiast rozporz¹dzenie„Rzym I” takie normy bêdzie zawiera³o. Bêdzie zatem stosowane nie tylkosubsydiarnie (czyli w stosunku do umów niepodlegaj¹cych dyrektywom,co ma miejsce obecnie), ale tak¿e w stosunku do umów z ryzykiemzlokalizowanym w pañstwie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Tymsamym wiêc normy kolizyjne bêd¹ mia³y charakter powszechny. Dodat-kowo bêd¹ to normy kolizyjne zawarte w jednym akcie prawnym. Z dru-giej jednak strony, nie wszystkie umowy ubezpieczenia bêd¹ podlega³yrozporz¹dzeniu 593/2008, co oznaczaæ bêdzie powrót do pytania o prawow³aœciwe i normy kolizyjne dla tych¿e umów. Ustawodawca wspólno-towy nie rozstrzyga tych kwestii jednoznacznie, pozostawiaj¹c decyzjeposzczególnym pañstwom cz³onkowskim, które maj¹ kompetencje dostworzenia regulacji uzupe³niaj¹cej. Wymusi to zatem tak¿e stosowne zmianyw prawie polskim.

Bernadetta Fuchs - u227.e-cryptex.pl · 11 Normy kolizyjne dla umów ubezpieczenia w prawie...

Documents

Transcript of Bernadetta Fuchs - u227.e-cryptex.pl · 11 Normy kolizyjne dla umów ubezpieczenia w prawie...