Dnipro Kyjiv 1964

Dity Bezmeia ce poetyna kazka pro maj-butni polioty na ini planety, ce himn liudkomu ro-zumovi, serciu liudkij munosti, tvorym molyvos-tiam liudyny.

Polit Ivana Zahravy i Mariji Rajduhy na planetuMu systemy Tau Kyta i pryhody cych kosmonavtivdue cikavi, chvyliujui.

Fantazija avtora smilyvo uhaje u nevidome,stvoriuje zachopliujui kartyny, rozkryvaje dalekiobriji, zmuuje dumaty pro molyvis yttia na in-ych planetach.

Roman-fejerija

Chud. H. S. Kovpanenko

Liudyno, ty voistynu prekrasna!Pohlia navkolo spadyna tvoja. Polia bezmeni, hory snino-bili, i sy moriv, i tychyj um

lisiv. Use tvoje bahatstvo i ozdoba, i ty hospodar dyvnoji krasy. Idy, zakvitanyj, do Soncia j dozirok, nesy u serci vohniani darunky, skladaj jich rado na oltar Bezmeia.

Jako tebe v dorozi zapytaju, chto ty i zvidky jde, vidpovidaj: Ja je Bezmeia Vo-hnianoho Syn! Iz prachu vstav ameboju nimoju, iz vod pravinych vypovzav na suu, roslynoju,tvarynoju stavav, ob, zretoju, pidniaty pohliad vhoru

Pryrodo-Maty! Pryvitaj mene. Ja tvij jedynyj syn i spadkojeme. I buv, i jes, i vino budu y.Kaminnia na liachu, koliui terny, i ma v serciach, i bytvy za svobodu use ce vichy poukivmojich.

Pozadu hlia mijardy rokiv boju, smertej, liubovi, rozpau i muk. A speredu ja bauznovu prostir, a v niomu obriji, kazkovi, nezbahnenni. Vony mene chvyliuju, klyu, du. Bez-meia! Ne spyniusia ja nikoly! Dytia tvoje, ja znovu jdu vpered, onovlenyj, mohutnij i bezsmert-nyj!

Tak skae ty smilyvo. Ci slova ty maje pravo vymovyty. uje?Bo ty najbia cinnis u Butti. Ty Serce Vsesvitu, joho nadija, rozum.Nechaj na dovhomu, ternystomu liachu liahaju v zemliu hordi ukai. Za nymy jdu na

zminu i zrostaju smilyvi poslidovnyky syny. Oho vidvahy, munosti i viry onovliuje jim dui isercia.

Jedynymy staju liachy planet, dalekych son, tumannostej sriblystych. Potoky Rozumu uVsesviti teu, zapovniuju uroyste Bezmeia. Koly buly pomylky i nevdai, koly buly tyrany ibohy! Teper tobi ne treba sirych tinej. Ty Vsemohutnij, Vsiudysuyj, Vinyj!

Zachoe sam utvory Novyj Svit, nebaenymy kvitamy zasije, zapovny muzykoju dyv-noju joho I bude vse v tvojich rukach, v tvojij deravnij, nepobornij voli Vohnem sviaennym,ystym Piznannia ty pojednaje u Jedynyj Plomi rozirvanu tkanynu Vsebuttia!

Ty Bako j Syn, ty Vytvir i Tvore!

Vseredyni kazky, jak vsi my rozumijemo, tajisia pravda, ta jakokazku zlamaje, jak ihraku dity lamaju, to pravdy ne znajde.

M. Pryvin

Tovaryi, vy mene bez noa zariete, pouvsia plaksyvyj holos. Na porozi vyroslakruhla posta dyrektora Lysyci. Rideki brovy blahano morylysia na perenissi.

Za dveryma hrymila radila. Na prozorych dveriach metlialysia tini tanciujuych. Dy-rektor pokazav na nych rukoju, povano skazav:

Liudy tono dotrymujusia instrukciji. A vy? A my? z usmikoju pocikavyvsia ohriadnyj syvyj olovik z hostrym, pronyzlyvym

pohliadom. Poruujemo instrukciju? Ne baajemo tanciuvaty? Ehe ! I potim na verandi ui. Chto? Zvidky? Dyrektor stroho pohlianuv na

molodoho chlopcia v zapylenomu sportyvnomu kostiumi. Ce do vas, tovaryu Hry-majlo?

Do mene, pidtverdyv syvyj olovik. Nespodivana zustri. Kolynij mij student.Dyvliusia jde berehom. o za dyvo? Neve Ivan Zahrava? Huknuv vin. Znajete, de vinteper? U Kosmocentri. Bude litaty na ini planety.

Dyrektor z sumnivom ohlianuv chudorliave oblyia, tonkyj pro chlopcia, dyvnusyvu mitku v brovi. Chm! Kosmonavt. Nikoly b ne skazav. Zvyajna liudyna. A potim dyvy slava na ve svit.

Due radyj poznajomyty. Jakym vitrom siudy? Poriad selo bakiv, skupo skazav Zahrava. Pryjov na bereh pohuliaty, poku-

paty.

Aha. Nu o , huliajte. My ne zapereujemo!Hrymajlo i Zahrava perezyrnuly, zasmijalysia. Lysycia konfuzlyvo posmichnuvsia,

pirnuv nazad u dveri i ino zaynyv jich. M-da, zitchnuvy, movyv Hrymajlo. Tak my sluchajemo, Ivane, dali. Vy poaly

hovoryty pro ini planety.Siri oi Zahravy zahorilysia. Vin ohlianuv prysutnich, vpevneno skazav: Ja perekonanyj, o yttia je na biosti planet i o vono vyoho rivnia, ni u nas,

na Zemli. Davno ve pora vidkynuty egocentrynu dumku, o my, zemliany, jaki osoblyviistoty.

Junak, o sydiv u zatinku pid velykym kusom, nachylyvsia vpered, tonki vusta johoskryvylysia v skeptynij posmici.

Dyvno uty ce vid majbutnioho kosmonavta. Ja vvaav, o vaa profesijaserjoznia!

Ne rozumiju vas, znyzav pleyma Zahrava. Vy znajete, o nauka ne dovela najavnosti rozumnych istot u naij systemi krim

Zemli Slava bohu, cho na Zemli dovely, proburav Hrymajlo. I navriad, y vony je, viv dali skeptynyj junak. Dosy toho, o za vsiu istoriju

liudstva my ne bayly pryliotu hostej. A ci prylioty nemynui, jakby ini planety buly zase-leni

Prybuci buly, serjozno skazav Zahrava. I ne odyn raz. Tiky ukaty treba zvidkrytymy oyma.

Junak pyrchnuv. Tungukyj meteoryt, maliunky na skeliach, poznaky na kistkach! uly, ytaly!

Eklektyka, vyhadka, kazoky dlia ditej!.. Je kazoky reanii vid dijsnosti, tverdo odrizav Hrymajlo. U vsiakomu razi,

na druh Ivan Zahrava i taki, jak vin, peretvoriuju kazoky Cilkovkoho v reanis. o vy porivniujete? obraeno vyhuknuv skeptyk. To velykyj venyj, a to ma-

rennia Ideji Cilkovkoho pivstolittia tomu zvaly marenniam, nasmikuvato zapereyv

Hrymajlo. A vtim, o my spereajemosia po-pustomu. Ivane, vy b zavitaly zavtra. Ra-nie. ob ne poruuvaty instrukciji budynku vidpoynku.

Zaliubky, skazav Zahrava. Do rei, zachopliu dejaki zapysy. udovo. Spivbesidnyky budu. Tut vidpoyvaje profesor Sum, bilog. Due cikavyj

uenyj. Je molodi veni. Rozhorysia supereka. Ja te pryjdu, prodzveniv dytiayj holosok z boku Dnipra. Prysutni zdyvovano

pohlianuly v toj bik. o za dyvo? Veranda opyrajesia na betonni pali nad potokom riky.Chto b ce mih buty?

Hrymajlo perechylyvsia erez barjer, schopyv koho rukoju, vytiahnuv na svitlo. Zdy-vovani sluchai pobayly chudeku desiatylitniu divynku z ornymy kiskamy i bly-skuymy, trochy rozkosymy oyma.

Ty oho tut? Sluchaju Jak probralasia? Ty upade u vodu! Ne vpadu, chorobro zajavyla divynka. A vpadu vyplyvu! De tvoja mama? Tobi ve spaty pora. A ja spliu! Vona ne znaje. Aj-ja-jaj! posvaryvsia pacem Hrymajlo. Chiba tak mona!

A vy sami poruujete reym! zasmijalasia divynka. Ja ula, jak dyrektor lajavvas. Aha!

o tut skae! rozviv rukamy venyj. Pryperla do stinky.Prysutni zasmijalysia. Divynka vyprualasia z ruk Hrymajla, asnula za baliustradu. Ja j zavtra pryjdu, pouvsia jiji pryhluenyj holosok. Taka pryjde, rozuleno ozvavsia Hrymajlo. Nijaka instrukcija ne vtrymaje.Nastupnoho ranku na podvirji budynku vidpoynku buv perepoloch. Zustrialy za-

kordonnych hostej. Ce buv korespondent gazety ju-Jork tajms arlz Nojs i johodruyna Elen. Amerykane vyniuchuvav use do tonkoiv: joho cikavyly i profesiji vid-poyvajuych, i vartis budive, i zarplata prybyrany, i pejzai, i osvita samoho dyrektora,i charuvannia.

Lysycia suprovoduvav hostej, povano davav pojasnennia. V kabineti dyrektoravlatuvaly bahatyj obid. Nojs pyv horilku, ampanke, greno vidpovidav na tosty, baavzdorovja hospodariam. Pislia toho vin huliav ponad berehom, napravo i nalivo strekotavkinoaparatom, a potim zabaav pohovoryty z vidpoyvajuymy. Lysycia poznajomyv johoz Hrymajlom, jakyj spoyvav pid kuem lozy. Uenyj pryvitavsia, zaprosyv sidaty. Amery-kane bezceremonno siv na pisok.

Vy, zdajesia, akademik? Ce zdorovo. Due pryjemne znajomstvo. Ja uv vaeprizvye v ju-Jorku. o zvjazane z problemoju asu i gravitaciji. Tak?

Vy vhadaly, vsmichnuvsia Hrymajlo. U vas udova pamja. Profesijne, pochvalyvsia Nojs. Znay, ce budynok dlia venych, dlia vyzna-

nych liudej? Vsiaki je, skazav akademik. U nas nema nevyznanych. Aby choroa liudyna

bula, a chto vona akademik y sliusar, ce ne maje znaennia. Tak, tak, tonko vsmichnuvsia Nojs. Ce vidomi slova. Nu, a ym vy zajmajete

tut? Jak-to ym? zdyvuvavsia Hrymajlo. Vidpoyvajemo! Popravliajemo. Hulia-

jemo. A jak vy dyvyte na minarodne stanovye? Na perspektyvy kosminych poliotiv? Chm Jak ja dyvliu? Ce ve, vybate, dovha rozmova. Znajete o Koly choete

zalyajte do veora. Vveeri u nas bude rozmova na kosmini i losofki temy. Poslu-chajete. Ja vyslovliu i svoju dumku.

Oi amerykancia zablyaly cikavistiu. On jak? Filosofkyj veir? Zahani zbory? Ce zaplanovano?Hrymajlo vsmichnuvsia, ne zvertajuy uvahy na Lysyciu, o blahano machav

rukamy, skazav: Ne zbory, a dyskusija, supereka. Rozumijete? Absoliutno vino? zdyvuvavsia Nojs. Absoliutno vino. A Jak ce u vas hovorysia Predstavnyk zhory bude na veori?Hrymajlo ironino perezyrnuvsia z Sumom, jakyj prysluchavsia do rozmovy, poka-

liav. Predstavnyk, jako choete, u nas bude. Tiky ne specino, a vypadkovo. O vin

tovary Lysycia. Ale nam vin ne zavaatyme. Vy ce chotily skazaty? Ni, ni! rozhubyvsia Nojs. Ja prosto tak. Todi zaliubky zalyu na veir. Ce

sensacija. Filosofkyj dysput u budynku vidpoynku nad Dniprom. Elen! Ty zhodna? Cho na misia, riue vidpovila amerykanka, radisno posmichajuy. Pid ju-

Jorkom ne znajde takoho rozkinoho miscia!

Todi do veora, poproavsia Nojs, pidvodiay z pisku. Do veora.Lysycia poviv hostej dali, dokirlyvo ohliadajuy na akademika i pochytujuy holo-

voju.

Jak i vora, hrymila radila v zali dlia tanciv, ale tanciujuych bulo malo. Vsi inizibralysia na vidkrytomu majdanyku. Pryjov bilog Sum suchekyj staryj uenyj, za-panyj, nasmikuvatyj. Pryjlo troje kyjivkych junakiv-aspirantiv z riznych instytutiv bilog Ananij um, zyk Sergij Malyna, losof Petro Nosenko. Zacikavyvsia superekoju ikolhospnyj agrotechnik Kori vedmedkuvatyj, movaznyj olovik.

Veir buv jasnyj, zorianyj. Zdavalosia, navi nebo prynyklo, zacikavyvy dyvnymzboryem. Zdaleka dolynala pisnia. Z dverej vyzyrnuv dyrektor, usmichnuvsia, poterpuchli doloni.

Tak o? Moe, oberemo prezydiju? Vidkryjemo, tak by movyty?Pouvsia smich. Hrymajlo machnuv rukoju. Ne treba prezydiji. Obijdemosia. Tak na omu my zupynylysia vora? Na ytti, zadzveniv holosok za baliustradoju. yttia na inych planetach.Hrymajlo vdovoleno zasmijavsia, pohlianuv tudy. U sutinkach blyaly oi divynky.

Vin vytiahnuv jiji na majdanyk, posadyv na kolina. Pryjla-taky, kyrpata. Jak tebe zvaty? Mania! Tiky ja ne chou pro sebe. Ja chou sluchaty! Ty hlia! zdyvuvavsia Sum. Skromna. Vidznaymo ce. Znay, ponemo. Spo-

atku pro yttia vzahali. Vono ne moe buty vypadkovym. Vono zakonomirnis. Bietoho, ja hadaju, o yttia ce sama materija, reanis, jaka isnuje navkolo nas, u cilomusviti, u bezkonenosti.

Pojasni prostie, poprosyv chto. Bu laska, rado vidpoviv Sum. U yvych klitynach, v organizmach nema ni-

oho takoho, o b ne bulo v Pryrodi, v navkolyniomu seredovyi. Ti sami elementy,reovyny, ridyny, hazy i tverdi tila. Ote, funkciji yvoho tila tisno zvjazani z jakostiamyneyvych til. Korote kauy, jakby v benzyni ne bulo molyvosti horinnia, vybuchu, to vinby ne hodyvsia dlia palyva v motori. Jakby v neorganinij materiji ne bulo molyvosti vid-bytku, viduttia, vzajemodiji, podraznennia, to j yttia vyoji formy nikoly b ne vynyklo.Joho molyvis bula zakladena v najprymityvniomu rusi materiji, v jiji elektromagnitnij,jadernij vzajemodiji, v syli tiainnia, v inych, neznajomych e nam sylach. y jasno jakau?

Jasno! prohuly navkolo. Kau dali. Jako chto bude zapereuvaty hovori odrazu, ob ne zabutysia

Ote, ja vedu do toho, o organine yttia, bilkove, te, jake my baymo na svojij planeti,je lye astkoju jedynoho Vselenkoho yttia Materiji, rezutatom projavu pry pevnychumovach prychovanych jakostej cijeji Materiji

Ce o ne te, raptom ozvavsia Nosenko. Dosi my vvaaly, o yttia zarodylo-sia v pervisnych okeanach, tak by movyty, strybkom, jak perechid kikosti v jakis. A vyzapevniajete, o vono isnuvalo zavdy

Hrymajlo serdyto pyrchnuv hubamy, jak kit. Do oho u vas tiamky zabyti, junae! Bilkove yttia ne isnuvalo zavdy. Vono zja-

vylosia jak rezutat uskladnennia nyych staniv yttia. Moete nazyvaty ce ne yttiam, aruchom, syloju, vzajemodijeju, jak choete! Zrozumilo? Profesor Sum hovory pro te, okoly v karalupi nema yvoho zerna, tobto potencijno dereva y roslyny, to nioho z tojikaralupy ne vyroste. Tak i tut Jakby v materiji ne bulo potencijnoji molyvosti vyohobilkovoho, skaimo, yttia, to vono j ne vynyklo b nikoly, nizao! Ote, z povnym pravom

mona nazyvaty bu-jakyj stan materiji yttiam na pevnomu rivni. y tak ja kau, kolego? Tak, pidtverdyv Sum. Diakuju vam! A o zjiv oblyznia? zasmijavsia Malyna. Profesore, ce fenomenano! Ce ge-

nina dumka! Ne treba, oblyte! zamachav rukamy Sum. Ci genini dumky vyslovliuvaly

tysiaolittia tomu. Ne prysvojujte meni avtorstva. Junae! Vy e choete zapereuvaty? Ni, kyslo vidpoviv Nosenko. Todi pily dali. Znay, my domovyly, o vidome nam yttia cilkom mona vy-

vodyty z pevnych jakostej materiji, abo objektyvnoji i jedynoji reanosti. Tobto my proho-loujemo jednis yttia u Vsesviti. omu? Bo u Vsesviti nema nioho, krim jedynoji re-anosti, o isnuje poza naoju svidomistiu. Oskiky cia reanis, abo Materija, ochopliujebezmenis, to, znay, i yttia bezmene.

To vono nikoly j ne vynykalo? zdyvovano ozvalasia Mania. Nikoly, kyrpata, usmichnuvsia jij Sum. Take, jak u nas abo na inych planetach,

vynykaje zanovo, a u Vsesviti vono, jak Materija, isnuje zavdy. Jak by tobi pojasnyty Tak diadia kazav, zradila Mania. Tak, jak derevo v zerni. Ehe ? Pravyno! Molodyna! Ty dumaje vyde, ni ja. Jdemo dali.Raptom bilia dverej chto zametuyvsia, liudy rozstupylysia. Zjavyvsia dyrektor, a za

nym amerykanki hosti. Lysycia pokaliav, jakym derevjanym holosom skazav: Tovaryi, tut nai zakordonni hosti baaju posluchaty m-m vau dyskusiju. Jako dozvolyte? vvilyvo posmichnuvsia Nojs. A oho , znyzav pleyma Sum. U nas ne zakryti zbory. Vsim vino.Nojs z druynoju protysnulysia do barjera. Dvi molodi divyny zvinyly jim miscia u

pletenych krislach.Sum, maje ne zvernuvy uvahy na hostej, viv dali: Ote, my moemo smilyvo proholouvaty jednis yttia u bezmenomu Vsesviti, bo

nema najmenoho atoma, jakyj by ne buv zvjazanyj z usim Kosmosom. Ade nedarma ska-zano, o najmena astka materiji vidbyvaje vsiu bezkonenis, trymaje jiji v sobi, u po-tenciji. Mikrosvit i Makrosvit jedyni. Najmene yttia i yttia Bezmeia tisno zvjazani.Vony isnuju vino, vony neznyenni i nikoly ne perestanu isnuvaty.

Chto vse-taky jich stvoryv? raptom zapytav Nojs, perehlianuvy z druynoju.Prysutni zahomonily, zauukaly. Sum zdyvovano zyrknuv na zakordonnoho hostia,

znyzav pleyma. Probate, mistere Nojs. Probate, mistere Nojs, my davno zalyyly supereky na teleologini1 temy. Ta os-

kiky vy zaepyly ce pytannia, ja vidpovim: Materiju, abo yttia, nichto ne stvoryv. U Bez-mei vony isnuju vino. Bie toho vony i je Vsesvit. Ne mona hovoryty pro Vsesvit,pro Buttia bez Materiji. Ne bulo b Materiji, ne bulo b i Vsesvitu. Dlia oho tut tvore?

Nojs, vychopyvy bloknot z kyeni, o hariakovo stroyv u niomu. Siajuy tu-nymy zubamy, vin epnuv Hrymajlu:

Sensacija bude! Nikoly ne dumav, o zustrinu take.A koly Sum zakinyv frazu, korespondent jechydno zapytav: Vy vidkydajete tvorcia? Znay, vidkydajete bezsmertia osoby! Vy ne dajete nijakoji

perspektyvy liudiam. Narodyvsia, vmer, a dali pusto. Pima. Vaa ideologija ne maje pid

1Teleologinyj cilespriamovanyj.

soboju ni moranoji, ni etynoji osnovy. Va indyviduum ce prymara. Vin zjavliajesia vsvit vypadkovo, yve, jak metelyk, korotke yttia i nazavdy znykaje v pimi.

Ne tak! Zovsim ne tak! hariae ozvavsia Ivan Zahrava. Anu, anu, junae, pidochotyv Sum. Skai jomu vy, a to v mene ve vid cych

supereok horlo boly. Dozvote vodyky. Spasybi. Vy kaete smer! palko skazav Zahrava. Tak, osoba vmyraje. Ale my zovsim

inake dyvymo na yttia i smer. Liudyna, osoba vynykaje ne na pustomu misci, a jak re-zutat mynulych vdoskonale. Ce jasno. Ce axima.

Molode! zapleskav u doloni Malyna. Rudobrove lyce joho siajalo zadovolen-niam. Znaj naych

Dali, dali. Ce interesno, zacikavyvsia Nojs. Zvjazok liudyny z mynulym, z navkolynim, z majbutnim u vsiomu. V praci, tvor-

osti, podychu, v narodenni ditej, u mrijach. Konym ruchom, konym pomyslom liudynazvjazana z Bezmeiam. Daleka zirka, galaktyka, kvitka trojandy, kosmini promeni, laskay hniv, radis y sum vse vplyvaje na liudynu, formuje jiji charakter, jiji osobu, jijizvjazok z suspistvom, vyznaaje jiji vplyv na majbutniu istoriju Istorija liudstva i vsichinych dalekych liudstv na uych planetach poynajesia ne z predkovinoji mavpy i navine z tvaryny, ne z ameby, a z pervisnoji materiji. I vona nikoly ne zakinysia. Istorija liud-stva vina. I y mona viddilyty osobu vid ciloho liudstva? Ni. Jak ne mona viddilyty bu-jaku nau klitynu vid organizmu. Vony skladaju jedyne cile. Tak i nae yttia, nai dila vly-vajusia v jedynyj organizm liudstva. Tiky tak my dyvymo na zvjazok liudyny i Vsesvitu.

Ce prekrasno! zajavyv Nojs. Due perekonlyvo i humanno. Ale v omu todimeta buttia?

Vina evoliucija. Velykyj syntez protylenostej, jaki stvoriuju vsiu hamu yttia Vse-svitu. I znovu vpered, vpered, do piznannia novych tajemny. Stupeni svidomosti i usvido-mlennia bezmeni. Vid mineralu do liudyny. Vid liudyny do A vtim, chto skae, de zaki-nysia vdoskonalennia svidomosti i usvidomlennia svitu? Vono nide ne zakinysia! Vonovine!

Prysutni pryvitaly palkyj vystup Zahravy drunymy opleskamy.Sum pidniav ruku, vtychomyryv sluchaiv. Tovaryi, tyche. Tak pro o my poynaly? Aha, zhadav. Pro te, o yttia ne

vypadok, a zakonomirnis. Jako vono vynyklo v bilkovych formach na Zemli, to mohlovynyknuty v jakycho formach i na inych planetach. Spravdi, omu j ni. Materija je. Ener-gija vyprominiuvannia vid Soncia je, obmin reovyn je, kruhovorot stychij bu laska. Nemoe buty, ob na Zemli vse ce pryvelo do pojavy vysokoorganizovanoho yttia, a na Ve-neri, Marsi y na Jupiteri prosto do peremiuvannia haziv abo reovyny. Antydilekty-nyj absurd. Zemlia len simji Soncia. A Soniana systema jedynyj organizm. Vychody,i yttia Zemli astyna spinoho yttia naoji systemy. Ja hlyboko viriu v ce.

Viryty malo, profesore, proskrypiv Ananij, skeptyno usmichajuy. Treba ej znaty.

Profesor serdyto pohlianuv na harnoho orniavoho junaka, nachmuryvsia. Kaete, treba znaty? o , my budemo znaty. Nezabarom. U najblyi desia rokiv.

Ale todi, jak kosmonavty, jak na molodyj druh Zahrava pryvezu z Venery y Marsaroslyny j tvaryn i tknu vas nosom u nych, velykoji zasluhy ne bude skazaty: yttia nainych planetach je. Todi, vybate, j dure konstatuje fakt.

A holoslivno stverduvaty mona te o zavhodno, obraeno skazav um. Vy sami tiky o tak zapereuvaly misteru Nojsu.

o vy zmialy boyj dar z jajeneju! My vychodymo z naukovych peredumov.

Chiba ne vidkryvaly planet, ne baay jich, lye na osnovi matematynych zakoniv? Ote,dumka pro yttia na inych planetach absoliutno naukova, obgruntovana i spyrajesia nadilektynu logiku. Zhadajte Cilkovkoho. Ce buv spravnij venyj. Vin buv perekonanyj,o yttia isnuje ne tiky na velykych planetach, a j u poronei prostoru

Nu, ce ve zanadto A omu zanadto? Na asterojidach materija je? Je. Soniana energija je? Je. Vona

moe pryvesty do zjednannia, do spoluk, nevidomych na Zemli. A tym bie na velykychplanetach. Na Jupiteri, Saturni ta inych veletniach amini atmosfery, nyka temperatura,burchlyvi atmosferni teiji. Nu to j o? Ce vvaajesia pereponoju dlia yttia. Ehe , dliatakoho yttia, jak u nas, na Zemli. A dlia inoho?

Jakoho inoho? uyplyvo zapytav um. Jakoho zavhodno! tverdo zajavyv Sum. Materija bezmeno rozmajita u svojich

projavach. Vy povynni ce znaty. Potencijne yttia materiji prystosujesia do tych umov,jaki panuju na danij planeti, i obovjazkovo stane rozvyvaty vye i vye, a do vysokojisvidomosti.

Vy skaete, o j na Sonci, na zirkach molyve yttia? Chtozna! Moe, j tak. Tiky take yttia nioho ne matyme spinoho z naym. Dejaki

veni ve hovoryly pro vohnianu fazu yttia. Moe, v sviti vona de zustriajesia. Ale myuchylylysia vbik. Ja chou skazaty, o na inych planetach naoji systemy, a tym bie naVeneri i Marsi, yttia obovjazkovo je.

A jake vono? zavoruylasia na kolinach u Hrymajla Mania. Nezabarom pobaymo! probasyv akademik. O na tovary Zahrava polety na

Veneru y Mars i pryveze marsinyna A o vin kosmonavt? proebetala divynka. Spravnij. Takyj, jak Haharin! Oj zdorovo! A harnyj jakyj!Prysutni zasmijalysia. Ivan rozhubleno zakaliav. Roste vaa nareena, poartuvav Hrymajlo. Pamjataj, kyrpata, ob ne zabula

joho. Ni, ne zabudu, serjozno poobiciala divynka. Dyvy, jak prysoromyla dorosloho diadiu, zasmijavsia Sum. Nu, zakinymo pro

planety. Znay, pro Veneru. Cho vona j pokryta chmaramy, a ostanni doslidennia dajuymalo cinnoho. Voda na Veneri je, kyse tako, energiji dosy. Tam je vse dlia vynyknen-nia yttia navi zemnoho typu. Dali. Venera mena vid Zemli, maje bilia visimdesiaty estyprocentiv zemnoji masy. Ote, vona staria vid naoji planety.

omu? znovu ne strymavsia um. Tomu, o mena masa ocholone skorie A jako pochodennia planet ne vohniane, a cholodne, po midtu? Vse odno. Mena masa vyde evoliucinuje. I ja hadaju, o na Veneri yttia mohlo

dosiahty bi vysokoho rivnia, ni na Zemli. A na Marsi? Na Marsi jak? Je yttia? zachvyliuvalasia Mania. Na Marsi obovjazkovo, vidpoviv Zahrava. I ne prosto yttia, a vysokoorgani-

zovane Stari spivanky, skazav um. Kanaly, tuni suputnyky i vsiaki ini tuky A o vy moete zapereyty proty nych? nakynuvsia na uma Zahrava. Nioho,

krim ironiji. ym vy moete pojasnyty, o vesnoju, koly tanu snihy na poliusach, smuhyroslynnosti zeleniju? omu ci smuhy roztaovani tak tono geometryno? V pryroditakoho ne buvaje. Abo vimemo suputnyky Fobos i Dejmos. Chiba vony schoi na ini

suputnyky planet Sonianoji systemy? Ni. Po-pere, vony due maleseki porivniano z svo-jeju planetoju. Po-druhe, vony javno ui dlia Marsa

omu ui? vychopylo u koho. Tomu o, skaimo, Fobos povnistiu poruuje elementarni zakony nebesnoji me-

chaniky. Vin obertajesia navkolo Marsa vtryi vyde, ni sama planeta navkolo osi.Znay, vin ne sporidnenyj z Marsom

Mars zachopyv ci suputnyky v pojasi asterojidiv! ozvavsia um. Ne hodysia! pouvsia za spynoju molodoho biloga hunyj holos. Vsi ozyrnuly-

sia. Hovoryv movaznyj astronom Truba. Vin odkaliavsia i povtoryv: Ne hodysia vaadumka. Mars ne zachopyv Fobosa i Dejmosa v pojasi asterojidiv. Jakby ce bulo tak, toobydva suputnyky obertalysia b navkolo Marsa po due vytiahnutych orbitach. Fakt.Vimi olive. Pidrachujte. A vony obertajusia po maje tonych kruhovych

Znay, vy te vvaajete, o vony tuni? zapytav um. Ne znaju. Ne chou hovoryty, znyzav pleyma astronom. Ale, u vsiakomu razi,

vony ne pryrodnoho pochodennia My ve ne kaemo pro hipotezu klovkoho, pidchopyv Ivan. Jako navi

klovkyj ne pravyj i Fobos ne padaje na Mars, vse odno cej suputnyk, a tako Dejmos utvory rozumu.

Znay, tam yvu liudy? zdyvovano promovyv Kori. yvu. I yly, radisno vidpoviv Zahrava. Tak oho vony ne prylitaju teper? spivue zapytala Mania. omu vony nikoly

ne buvaly na Zemli? A chto tobi skazav, o ne buvaly? Moe, j buvaly. Je bahato faktiv z davnyny i navi

teperinich Zakrutylosia, skeptyno zajavyv um. Tut ue pide v dilo vse i Tungukyj

meteoryt, i znachidky v Afryci. I pide, rozserdyvsia akademik Hrymajlo. oho ce vy, junae, vse vysmijujete.

Moe, liudy baaju posluchaty Baajemo! Due cikavo! prolunaly vyhuky. Komu ne cikavo chaj vyjde, ne

sluchaje. Ot bate, zasmijavsia Hrymajlo. Sydi tycho, a to bude lycho. Znay, poyna-

jesia novyj rozdil programy: Pryeci z Kosmosu. Tiky znajete o, akademik pohli-anuv na chronometr, ve dvanadciata hodyna, my, zdajesia, zasydilysia

Oj lyeko! splesnuv rukamy Lysycia. Otak zamoroyly holovuPrysutni zasmijalysia. Sum rozviv rukamy. Nu o , pidemo spaty, druzi. Chto choe prychote zavtra!.. Pryjdemo, zahuly sluchai. Zalyu i ja, ozvavsia Nojs. Elen, ne mona jichaty, ne pouvy, do oho vony

dohovoriasia Ja zhodna, liubyj I amerykanciv zajilo, posmichalysia u temriavi liudy. Z umom i hamom zbudeni

sluchai rozchodylysia z verandy.Hrymajlo vstav, trymajuy Maniu na rukach. Jiji holivka chylylasia na plee akade-

mika, oi zapliuyly. Ot bida, nino skazav vin. Zovsim naa nareena zasynaje Ja ne spliu, tycheko prospivala divynka. Ja drimaju Ja vse uju Tobi pora dodomu. Jak ty proberesia v chatu? U vikno Ja chytra

o z toboju robyty? bidkavsia Hrymajlo. Dovedesia nesty na rukach. Tiky ja ne znaju dorohy

Ja skau, murkotila Mania. Idi priamo erez horb Potim napravo Perachata zliva od dorohy Zliva akacija, a pid neju vidkryte vikno

Zapamjatav, serjozno skazav Hrymajlo. o , zavdannia vykonaju! Cho cebie vaa turbota, zvernuvsia vin do Ivana.

omu b to? rozhubyvsia toj. uly vaa nareena. E, take skaete. Nu, nu, artuju. Tak pryjdete zavtra? A to siohodni ne vyjlo pro pryeciv. A bez

vas ne tak cikavo. Pryjdu. Dyvisia Hrymajlo zijov na bereh, trymajuy Maniu na rukach, proelestiv kuamy, znyk.Ivan mynuv pianu kruu, zahlybyvsia u lis, povino piov steekoju pomi viko-

vymy sosnamy. Jak udovo, prekrasno! Jake nepovtorne yttia. Kona chvylyna joho nesenovyj dosvid, novi radoi y rozaruvannia. Vin navi ne spodivavsia, o zustrine na be-rehach Dnipra takych cikavych spivbesidnykiv. Posmichnuvsia. Pryjichav na kika dniv po-huliaty, a potrapyv na dyskusiju. o , tym krae! Znannia ve ne staje pryvilejem okre-mych naukovych erciv, vono rozhortaje kryla svoji nad vsim narodom. Ce liach dorozuminnia velykoji jednosti liudej, pryrody, Vsesvitu. Pro ce asto liuby hovoryty johoUyte:

Zavdy, vsiudy namahajsia ujavyty sebe astynoju ciloho, dytynoju Pryrody, synomKosmosu, klitynoju Zemli. Tiky todi do tebe pryjde nezjasovne viduttia bezsmertia

V tych slovach velyka istyna. Ale ne blykyj i ne lehkyj liach do velykoho jednan-nia z Pryrodoju.

Ivan napruuje svoji pouttia, zahostriuje rozum. O vakymy, mohutnimy udaramypusuje ridna Zemlia. uty jiji vselenkyj podych v epoti lisu, v pliuskoti chvyli. uty jijibahatobarvnyj holos u himnach vesnianych, o jich spivaju ptachy, v dalekij symfonijipoliv, u neutnij melodiji zorianych promeniv. Zaraz odna my vse stane jasnym, vsezilliesia v o odne, proste, zrozumile, jak obraz materi, jak zvyajnyj podych.

Hu-u-u-u-u! prozvualo vdalyni, protianoju lunoju vidhukujuy po dniprovkijdolyni.

ary znykly. Polifonija pryrody rozsypalasia na miridy zvukiv, zrujnovana zvyaj-nym hudkom paroplava. Ivan rozarovano pohlianuv na pleso, de hojdaly vidbytky zirok.Ne vyjlo! e rano! Ale jak prekrasno! Jak udovo, o mona v konij podiji, v konij reii javyi znajty sebe, svoju astynu, pus svoho yvoho, trepetnoho sercia.

I chlope radisno ruyv upered.

Lysycia vyhliadav u vikno kabinetu, serdyto burav: Ne budynok vidpoynku, a dyskusijnyj klub! o vony ve misia budu mozolyty

meni oi?Holovni sporyky, jak nazvav jich Lysycia, ve sydily v krislach na verandi. Akade-

mik Hrymajlo, schylyvy do Ivana, zadovoleno buboniv: Odnis ja vau nareenu vora dodomu, koly nazustri mama Jaka mama? Ta jiji mama Mani naoji. Splesnula rukamy, kynulasia do neji, pytaje, o take.

Kau, ne bijte. Vaa doka pryjmala uas u dyskusiji. Vona j bidkalasia, i smijalasia. Potimodnesla jiji v chatu spaty. My e trochy pohovoryly. I znajete, chto vona mama naojidivynky?

Chto? pocikavyvsia Zahrava. Majbutnij astrobilog. Hotujesia letity na ini planety, ob vyvaty tamteniu

oru i faunu Pravda? o ja vyhaduvatymu? Ta vona pryjde siudy, obiciala. Nezabarom ve rajon zbiysia do naoho budynku vidpoynku, movyv veselo

Sum. Ne zavadylo b, skazav Hrymajlo. I ne lye v okremych misciach, a vsiudy treba

vidkryty dyskusijni kluby. ob liudy mohly pislia roboty ne tiky podyvytysia kino ypjesu, a j pospereatysia, podumaty razom nad riznymy problemamy, rozvyvaty svoje mys-lennia

Sum smyknuv akademika za rukav pidaka, pokazujuy na bereh. Pohliate, chto pryjov.Akademik prydyvyvsia, tycheko zasmijavsia. Ivane, vaa nareena. I ne sama, a z mamoju.Zahrava z cikavistiu hlianuv u toj bik, kudy pokazuvav Hrymajlo. V sutinkach vin po-

bayv maleku posta Mani, a poriad z neju nevysoku chudeku inku v bilij koftoci itemnych vukych taniach.

Siudy, do mene, zagrymiv akademik. Maniu, vedy j mamu siudy.Doka i mama probralysia kri jurbu sluchaiv do baliustrady. inka nijakovo pohli-

adala navkolo, vybalyvo hovoryla hluchym pryjemnym holosom: Ne vyterpila, due zacikavyla. Mania take rozpovidala Ne poalijete, zapevnyv jiji akademik. Sidajte, bu laska Ne vidmovliajte, ce

misce Mani. Pomistyte udvoch. A ce, znajomte, nareenyj vaoji Mani, Ivan ZahravaZahrava nevdovoleno peresmyknuv pleyma. o za arty? Zovsim ne arty! bez tini posmiky skazav Hrymajlo. Pravda, Maniu? Ne arty, pidtverdyla serjozno divynka. Ja budu daty.Jiji mama veselo, bezzvuno zasmijalasia. Zahrava, pohlianuvy na neji, te rozvese-

lyvsia. Jomu odrazu spodobala maleka chudeka inka z velykymy, temnymy oyma, zplavnymy, strymanymy ruchamy. ymo synym i nezlamnym vijalo vid neji, yrym i ser-denym.

Tania Rajduha, nazvala vona sebe, a Zahrava, tysnuy minitiurnu ruku, pro sebedumav: Taka polety. Kudy zavhodno. Ne lye na ini planety, a j do dalekych zirok.

Tym asom Sum, vstavy z krisla, ohlianuv prytychlych sluchaiv i skazav: Pro o my vora poaly rozmovu? Pro pryeciv! zahuly sluchai. Ne zabuly, schvano skazav Sum. o , todi damo slovo naomu kosmonavtu.

Ivane, poynajte, liudy du Vy obicialy!Nojs, jakyj sydiv z druynoju poriad z akademikom, znovu vychopyv bloknot, ruku.

U Zahravy schvyliovano zabylosia serce. Tak bulo zavdy, koly zachodyla rozmova pro ta-jemni, zapovitni javya i rei. Chlope odkaliavsia, vybalyvo skazav:

Ja specino ne zajmavsia cijeju problemoju. Budu hovoryty sumburno. Ce prostomoji dumky

Ne treba peredmov, poperedyv artoma Sum. Vse odno supereka bude Harazd. Ja ponu z odnoho zapytannia Ujavi sobi, o sto rokiv tomu otut, na

berezi Dnipra, abo bu-de v inomu misci z neba raptom opuskajesia dyvnyj aparat, a znioho vychodia nevidomi istoty. I odiahneni vony tak, jak, skaimo, nai kosmonavty. Uholubych kombinezonach, olomy na holovi, dyvni prystroji Jak by zustrily takych istotnai didy?

Oho-ho! zasmijavsia chto. Takyj by molebe ustruhnuly Ot bayte, skazav Ivan, vy pravyno rozumijete. Dlia oho ja zapytuju pro ce?

Tomu o asto hovoria ne podumavy: jakby pryeci buly na Zemli v mynuli viky, istorijavidznayla b taki podiji. A ja kau: ni, ne vidznayla b. omu? Tomu o svitohliad liudstvabuv zabobonnyj i prymityvnyj. Zemlia mlyne sered okeanu, nebo sklianyj y kryta-levyj kupol nad holovoju, zirky svitynyky, prybyti do sfery. Za sferoju ytlo bohiv,angeliv. Ote, chto opuskajesia z neba toj yte raju, syn boha, angel, boyj visnyk Ko-rote kauy, chto zavhodno, tiky ne liudyna, ne zvyajna istota. Ujavlennia pro ini pla-nety liudy ne maly, a zvidsy i take spryjniattia miplanetnych hostej.

Ja ne zhoden, promovyv um. Poalosia, poter zadovoleno doloni Malyna. Ananij pohaniaje svij nemazanyj

viz. A ty movy, ohryznuvsia Ananij. Tak, ja ne zhoden z vamy. omu? Tomu o ne vsi buly nevihlasamy v peredistoryni y istoryni asy. My znajemo,

o todi buly veni z vysokym myslenniam. Buly astronomy, inenery, matematyky. Vonyvidriznialy planety vid zirok, navi vyrachovuvaly vidstani do nych. Vony vyly pro atomis-tynu budovu materiji. Napryklad, Aristarch Samokyj. A velykyj venyj Pifagor vyv prote, o Sonce je centrom naoho svitu. o Zemlia ta ini planety bihaju po orbitach na-vkolo Soncia.

Nu to j o? hariae zahovoryv Ivan. Vy kaete pravdu. Buly taki veni, bulypravyni pohliady, okremi ideji, jaki zbihajusia z naymy dosiahnenniamy. Ale osnovnamasa narodu yla v temriavi! My diznalysia pro pohliady Aristarcha Samokoho i Pifagoratiky z davnich rukopysiv. A sered narodu, ta j ne lye narodu, a j sered venych, panuvalyprymityvni ideji geocentrynoho svitohliadu. Bie toho Moe, taki liudy, jak Pifagor abochto inyj, znaly, chto taki pryeci z neba, ale vony ne mohly peredaty svoho znannialiudiam. Ti prosto ne zrozumily b jich. Chiba ne tak? Chiba pohliady Ejntejna pro para-doxy asu i prostoru ne probyvaly sobi dorohy uprodov pivstolittia do umiv uenych, nekauy ve pro zvyajnych liudej?

Pravyno, Ivane, zauvayv Hrymajlo. Harno hovoryte.um promovav. A Zahrava, rozpalyvy, hovoryv dali, i joho hariai slova lynuly nad

prynykloju teijeju Dnipra:

Ote, jako perekazy pro pryeciv zalyylysia, to jich treba ukaty ne v istory-nych rukopysach, a v kazkach, u mitach, u religijnych legendach. Taki javya vykorysto-vuvaly erciamy dlia svojeji mety, vony peredavalysia z vust v usta, obrostaly podrobyci-amy, stavaly legendoju, kazkoju. Zhadajte nai kazky, legendy Litajui drakony, odychaju polumjam? Zvidky vony? De jich bayly nai predky, o skladaly kazky?

Oto dyvyna! skeptyno ozvavsia um. Ptachiv bayly? Bayly! Blyskavkubayly? Te bayly. Spoluyly razom taki javya, splely v odne vyjov drakon, odychaje polumjam.

Mudre jakyj! serdyto vyhuknuv Malyna. y ty vvaaje naych predkiv za du-rnykiv. Blyskavycia je blyskavycia, a ptach je ptach. ob spoluyty ci rei treba, obmi nymy buv organinyj zvjazok. U kazkach jasno skazano: drakon, o vyryhaje polumja.Tobto, polumja vylitaje z joho rota. Take javye due schoe na raketu.

Same ce ja j chotiv skazaty, pidchopyv Zahrava. Tak mona o zavhodno dovesty, proburav um. Probate, tak mona j o zavhodno zapereyty, vtrutyvsia Sum. Davajte, vy-

sluchajemo naoho druha do kincia. Hovori, Ivane. Harazd. Zhadajmo mity, znovu poav hovoryty Ivan. Zvidky v nych taki kos-

mini motyvy? Bytvy gigantiv, vsesvitni katastrofy, dyvni aparaty, udesni transformaciji.Abo v bibliji. Litajui chmary, litajui dysky, holos z neba, udesne osvitlennia, krytaleviozera, v jakych vydno vsiaki podiji, nebaeni istoty v chymernomu vbranni. Vy znajete, onai predky myslyly dosy konkretno, opysuvaly te, o bayly. Korote, abstrakcinistivsered nych ne bulo.

A chto znaje? poartuvav Hrymajlo. U vsiakomu razi, maliunky, jaki vony zalyyly, svida, o predky buly realistamy.

Tak do oho ja vedu Opysy, jaki asto zustriajusia v legendach, mitach, v religijnychperekazach, vako pojasnyty, jako ne vyznaty, o to je rozpovidi oevydciv pro pryecivz Kosmosu.

Fakty, fakty, vymahav um. Vy nam procytujte. Harazd, procytujemo. Ne turbujte A pered tym ohlianemo riad faktiv, pro jaki

ve pysaly nai gazety i urnaly. I jaki zasudeni venymy, jechydno skazav um. Dyvliay, jaki fakty, i dyvliay, jaki veni, perebyv joho Sum. Ne pospiajte

popered baka v peklo. Koen fakt mona traktuvaty jak zavhodno. Ne treba prykladatysvoju mirku zazdalehi.

Vsim vidomyj fakt Baabekka veranda, viv dali Ivan. o v nij dyvnoho?omu poaly hovoryty pro cej utvir? Tomu, o veranda zmurovana z bryl kameniu vahojupo kika mijoniv kilogramiv. Vynyklo zapytannia: dlia oho, koly zbuduvaly cejmajdanyk? Fundament dlia jakoji nevidomoji budivli? Vybryk samodura-faraona?Nichto ne mih skazaty nioho pevnoho. Potim, jak mona bulo peremistyty kaminci pokika tysia tonn vid kamenolomni i zmuruvaty majdanyk? My znajemo, o v davnynusuasnych kraniv ne bulo, ta j suasni krany bie otyriochsot tony, jako ja ne pomylia-ju, ne pidijmaju.

Rabiv bulo dosy, skazav um. Holymy rukamy navi rabkoju syloju takoho ne zroby, zapereyv Ivan. O

omu vynykla dumka, o Baabekku verandu zbuduvaly mohutni istoty pryeci z Kos-mosu.

Dlia oho? poulosia zapytannia z temriavy. Chto zna, dlia oho. Moe, ce buv fundament dlia jakoji budivli. Moe, prosto

pamjatnyk, znak perebuvannia na uij planeti. Molyvo, pid verandoju schovano zapovitdlia majbutnich pokoli liudej Zemli.

Natiaka, prezyrlyvo zajavyv um. Ne natiaka, a smilyva mrija! skazav Zahrava. U vsiakomu razi, taki grandizni

budovy buly ne pid sylu naym predkam. Sumnivna dumka! raptom ozvavsia Sum. Due sumnivna. omu? rozhubyvsia Zahrava. Tomu o je hipotezy pro vysoki davni cyvilizaciji. Hondvana, Atlantyda. e odna fantasmahorija, ne vytrymav um. I navi ne odna, vidrizav Sum. Ja chou skazaty, drue Ivane, o Baabekka

veranda moe buty zalykom atlantynoji kutury. Chiba atlanty maly technini zasoby dlia takych pobudov? Starodavni perekazy kau, o maly. Je zhadky pro te, o atlanty znaly sekret ja-

dernoji energiji, abo jakoji inoji, analoginoji jadernij. Znajete o, vtrutyvsia Hrymajlo. Vy, kolego, zaepyly e odnu temu, due

cikavu. Ale zaraz chaj prodovuje hovoryty Ivan. Pro pryeciv. y zhoda, tovaryi? Zhoda! druno pidchopyly sluchai. Ivan, rozvivy rukamy, skazav: Jak bayte, v mene vybyvaju grunt z-pid nih. Ale bajdue. My budemo vidznaaty

fakty sumnivni j bezsumnivni. Ote, Baabekka veranda pid sumnivom, jak utvir pryeciv.Jdemo dali. Vy vsi znajete pro vidkryttia francukoho venoho Anri Loota v Centri Sa-chary, v horach Dabarena?

Ne vsi znaju, zajavyla Mania, zavoruyvy na kolinach U materi. Nu raz ne vsi, vsmichnuvsia Zahrava, todi ja skau kika sliv. Anri Loot u 1956

roci vidkryv u horach, pro jaki ja zhadav, bahato naskenych maliunkiv. Cilyj muzej. Tysi-ai riznych motyviv. Na tych skeliach veni vidkryly cilyj svit, svit, jakyj isnuvav desiatkytysia rokiv tomu. Tam i sceny poliuvannia, i postati starodavnich nehriv, jichnich inok,zrazky vbrannia, pobutovi kartynky, rizni tvaryny dyki i domani. Vse ce vykonano vcilkom realistynij maneri. My nedavno hovoryly, o predky maliuvaly lye te, o bayly.Tak ot, nioho zajvoho, nijakych domysliv. I raptom nezvyajni postati. Sered holychabo napivholych nehriv y nehrytianok istoty v sucinych vakych vbranniach, iz zakry-tym oblyiam, u olomach, o prykripleni nahlucho do vbrannia.

Bayly, ozvavsia chto. Publikuvalosia v urnalach. Bayly? zradiv Ivan. Tym krae. Taki istoty kruhloholovi, jak nazvav jich

Anri Loot, zustriajusia na bahatioch maliunkach. I vsi vony schoi mi soboju v detali-ach. Ote, ce ne vyhadka jakoho chudonyka, a reanyj fakt, vidznaenyj oevydciamy

Durnyci, skazav um. Serjozni veni smijusia z takych zapevne. omu? rizko zapytav Sum. Tomu o maliunky, pro jaki hovory Zahrava, zobraaju afrykankych erciv. Na-

vi teper u dejakych plemenach vykorystovujusia erciamy masky, dyvne vbrannia. Otvam i kosmonavty!

Pospinyj vysnovok, zapereyv Sum. Po-pere, erci ne odiahaju sucinohovbrannia na sebe, takoho, jak zobraeno na maliunku, do rei, na skeliach Dabarena jemaliunky erciv z maskamy; po-druhe, na maliunku, pro jakyj kae Ivan, jasno vydno detalioloma, joho kriplennia do skafandra, a po-tretie, same afrykanki erci mohly nasliduvatypryeciv z neba, nadiahajuy chymerni masky, ob buty schoymy na nych.

A moe, atlanty, ozvavsia Malyna. U nych, napevne, buly vodolazy. E, ni! hariae zapereyv Ivan. Cioho faktu ja ne viddam atlantam. Je e bahato

faktiv z riznych krajin. Stovp u Deli, zroblenyj z chimino ystoho zaliza vomymetrovoji

vysoty. Nemolyvo, ob joho zrobyly pradavni indusy, jaki ne maly ni industriji suasnohotypu, ni laboratorij.

Ce mohly zrobyty atlanty, ozvavsia Sum, abo ini plemena vysokoji kutury.Vony maly blyki stosunky z Indijeju.

Harazd, zasmijavsia Ivan. Cej fakt te sumnivnyj. Vy joho vykorystajte dlia at-lantiv. Idu dali. V Andach, na velykych vysotach, je bahato yroennych majdanykiv, vy-kladenych bilym kaminniam u formi tajemnyych znakiv, vydymych lye z litaka. Chto jichzrobyv, dlia oho? Abo tak zvani dorohy inkiv, jaki vedu pid chmary i obryvajusia naverynach hir? Kudy vony vely? Abo chto dav inkam spravedlyvi zakony, koliorovu ba-vovnu, kukurudzu? Majja rozpovidaly, o do nych prychodyly bilolyci borodati pryeci.Holovnyj z nych mav imja Kecakoat. Na niomu bulo dovhe bile vbrannia. Vin dav bahatomudrych zakoniv, navyv majja vyrouvaty gigantku kukurudzu, koliorovu bavovnu. Po-tim pryeci povernulysia dodomu. Vony obicialy vernutysia e ne raz. Vidchid Kecako-atlia opysujesia tak: vin popriamuvav do moria, poav tam plakaty i spalyv sam sebe. Johoserce peretvorylo na rankovu zirku.

Durnycia jaka, skazav um. Ne durnycia, zapereyv Hrymajlo. udovyj obraz. Indinci, jaki ne znaly, v

omu sprava, bayly, o boh pryjov na bereh moria i znyk, vyparuvavsia. A my rozu-mijemo, o tam bulo ne udo, a, skaimo, start korablia. Majja bayly voho, a potim pustemisce. Znay, Kecakoat spalyv sebe. Potim nad morem zasiajala Venera. Znay, bohperetvoryvsia na rankovu zirku. Due prosto.

A vin poletiv na Veneru, pouvsia dzvinkyj holosok Mani. Vustamy ditej hlaholy istyna, zakinyv pid schvanyj um sluchaiv Hrymajlo.

Dali, dali, Ivane. A vimi malovidomyj fakt te v Ameryci, v pusteli Atakama, prodovuvav

Zahrava. Odyn astronom vidukav gigantku kartu zorianoho neba, jaka zroblena biliapjaty tysia rokiv tomu.

o dyvnoho? znyzav pleyma Nosenko. V davnynu prekrasno sposterihalyzirky i planety.

A vy ne zapytaly, z oho zroblena karta! Kona zirka poznaena kupoju kaminnia.I zajmaje vsia ta karta plou bilia pjaty tysia kvadratnych kilometriv.

Oho! poulosia z kraju verandy. Nioho sobi karta. Taku v kolu ne ponese.Sluchai zasmijalysia. Ivan peremono ohlianuv skeptykiv. o skaete? y mona stvoryty taku kartu, ne znajuy, po-pere, doskonalo astro-

nomiji, po-druhe, ne majuy litanych aparativ? M-da, protiahnuv Hrymajlo. Vy znajete, ja te ne uv pro ce. Treba bude pere-

viryty, podumaty. Nu ta dosy faktiv, pidchopyv Ivan. Z toho, o my hovoryly, staje jasno, o

na Zemli pryeci buly, i ne odyn raz. Moe, j ne vsi fakty svida pro ci podiji, ale dejaki znych nezapereni.

Vse ce vylamy po vodi pysano, znovu zajavyv um. Jakby vony prylitaly naZemliu, to, napevno, zalyyly b jaki slidy. Specino!

Dlia koho? zapytav Zahrava. Dlia majbutnich pokoli liudej. Dlia pas, jaki mohly b zrozumity jich. Moe, vony j zalyaly, tiky ti pamjatky ne zberehlysia. Geologini zruennia,

stychijni lycha oho tiky ne bulo na planeti! E, ni! Vony b zalyyly vinyj pamjatnyk! tunyj suputnyk! pidchopyv Malyna.

Pravyno, stverdyv um. tunyj suputnyk. Vony ne durnii za pas i zbahnulyb, kudy pomistyty svoju pamjatku. Ne na Zemli, a same v nebi.

Dumka cikava, ale subjektyvna, serjozno skazav Sum. Na neji mona daty kikavidpovidej. Odna: kosmonavty ne nadavaly nijakoho znaennia tomu, budu majbutniliudy znaty pro nych y ni.

Vy pohanoji dumky pro nych! vyhuknuv Malyna. Ne pospiajte, zapereyv Sum. Vse molyvo. Na jichniomu liachu, jako vony

z inoji zirky, mohlo buty tak bahato planet, o u nych ne vystaylo b asu i zasobiv viatyskri suputnyky. Ta j dlia oho? Ce z vaoji toky zoru potribno, a z jichnioji, moe,zovsim inake. Vy hadajete, o take myslennia, jak u vas, najvye, a vony, moe, vvaajuzovsim inake.

Ne zhoden! zajavyv um. Pidodi, ne perebyvajte. Druha dumka: vony ne zalyyly suputnyka abo inoho

znaku tomu, o zbyrajusia znovu pryletity do nas. Bravo! huknuv Malyna. Oce po-mojemu. I nareti tretia dumka, viv dali Sum. Pryeci buly z naoji, z Sonianoji sys-

temy. Z Marsa, abo z Venery, abo z inych planet. Ote, vony nai susidy, i jim nema ohozalyaty jaki specini znaky.

Nu ce ve zanadto, skazav um. Jakby taka vysoka evoliucija isnuvala poru izZemleju, to vona b spilkuvalasia z namy tisnie! Vony b ne raz, ne dva prylitaly siudy.

A chto vam skazav, o vony ne prylitaly? Abo o teper ne prylitaju? A omu mova? omu ne zavjazuju stosunkiv z liumy? Vy choete nemolyvoho, skazav Sum. Moe, v nych zovsim ina psychika, ini

smaky, prahnennia, myslennia. Abo, skaimo, vony baaju, ob my sami vyriuvaly svojiproblemy. I ce najpravynie. Ujavi sobi, o trapylosia, koly b liudy poaly sylojuvtruatysia v evoliuciju nyych rozumnych istot na uych planetach? My ne znajemo za-koniv toho rozvytku i mohly b nakodyty. Chid rozvytku bu-jakoho narodu y rasy musybuty vnutrinio vypravdanyj, samostijnyj, organinyj. Vsiake nasyllia zboku, navi z cho-roymy namiramy, perekoda svobodi voli. Ina sprava, koly my sami pryletymo donych, pidijmemo na kosminyj rive svidomosti. Todi takyj zvjazok bude korysnym. Tao spereatysia daty zovsim ne dovho. y ne tak, Ivane? Vy kosmonavt.

Na Veneru i Mars rokiv erez sim poletymo, zhodyvsia Zahrava. Ot bayte. Same yttia pidtverdy abo vidkyne nai prypuennia Drue Ivane,

jak? Vy e ne zakinyly? Fakty ve. Ale deo rozpovim e. A sluchai nai ne vtomylysia? Ni, ni! zalunaly vavi vyhuky. Hovori, skiky choete. ujete? zasmijavsia Hrymajlo. Rezoliucija oderana. Ja rozkau vam svij son, poav Ivan. Nam e sniv ne vystaalo, proburav um. Ne perebyvajte, skazav Zahrava. Vy ne znajete, pro o ja rozpovim. Snyvsia

meni son. Niby ja leu na zorelioti. Startuvaly my z jakoji planety. Ce bula ne Zemlia, jadobre pamjataju. Navi takoho poniattia Zemlia ne bulo v mojemu rozumi. Vnyzu vy-nykaly i tanuly pasma chmar, planeta vydavalasia blakytno-zelenkuvatoju kuleju. A spe-redu temniv Kosmos, vsijanyj miridamy zirok i tumannostej.

Ruch korablia pryskoriuvavsia. V iliuminatorach plyvly zirky. V serci bulo pouttiajakoji nevidomoji radosti, velynoho zavdannia, jake stojalo pered namy

Nas bulo semero v kajuti. Ja i e is kosmonavtiv. Ja dyvyvsia na oblyia svojichtovaryiv zvyno, ja znav jich. Ale teper pryhaduju, o to ne buly liudy Zemli. To buly

liudy inoho svitu.Speredu vyrostala v optynomu otvori nova zoriana systema. Vona skladalasia z tri-

och zirok. Dvi ovti i odna ervona, due velyka. My opustylysia na jaku planetu. Ja vyjovna poverchniu novoho svitu. Navkolo spadaly sutinky. Motorona tya panuvala nad er-voniastoju pusteleju. Nedaleko vid korablia ornily u buzkovij imli nyki dereva z pokore-nymy vitamy. My buly na neznajomij planeti.

Ja dyvyvsia v nebo. Sered prozoroji chmarky mij pohliad lovyv zelenkuvatu zirku. Jaznav, o to moja bakivyna, moje sonce. Serce tryvono i bolisno bylosia.

Ivan na chvyliu zamovk, potim ohlianuv prysutnich nevydiuym pohliadom i tychododav:

Oce i vse abo maje vse. Vy, mabu, ekajete, ob ja skazav, do oho vse ce? Ehe . Same tak, uyplyvo ozvavsia um. Skau. My znajemo, o snovydinnia ce nebuvali kombinaciji buvalych vrae.

Zdajesia, je taka klasyna formula. y ne tak, Semene Hordijovyu? zvernuvsia Zahravado Suma.

Pryblyzno tak, ochoe vidpoviv bilog. Chaj bude. Ale zvidky mij polit mi zoriamy? Chiba ja litav u Kosmosi koly-nebu? Ehe-he! pidskoyv na misci um. Vin nas za durnykiv vvaaje. Kosmonavt tiky

j dumaje pro polioty, a pytaje, zvidky taki sny. Kinomy pro Kosmos je? Je. Vy na litakachlitaly? Litaly! V koli kosmonavtiv uyte? Tono. o e potribno?

Ne hariaisia! spokijno vidpoviv Zahrava. Ri u tim, o son cej meni prysny-vsia v dytynstvi. Mou skazaty, o vin buv takyj jaskravyj, jak dijsnis. Pislia cioho snu jadue zacikavyvsia fantastykoju, a potim vyriyv staty kosmonavtom. Ce po-pere. Po-druhe, zvidky taki toni, ale ne baeni mnoju v dijsnosti predmety i javya? Koly namsniasia asocityvni sny, de guruju liudy, mayny, tvaryny, riky, moria, ptachy, vse te, omy zvykly bayty, my ne dyvujemo. Moe pryplestysia o zavhodno. I slon na kolesach, ikorova za pymovym stolom, i vlasnyj pochoron. Svidomis, mozok vidklaly u klitynachpamjati vse te, o liudyna bayla v ytti, a potim vono vidtvoriujesia pid as snu bezkon-trono, v chaotynych snach. Ale ja bayv uu planetu, z jakoji startuvav kosminyj ko-rabe, ne baenyj mnoju na Zemli. Na tij planeti buly ini obrysy materykiv i okeaniv, a netaki, jak zobraeni na globusi. Zorelit buv ne takyj, jak teper u nas abo za kordonom jaznaju vsi ci konstrukciji, i ne takyj, jak u knyhach, na maliunkach, a reanyj: z liukamy, zsystemoju liuziv, z korydoramy, z mechanizmamy, z putom upravlinnia, z nezemnymyaparatamy, z ekipaem ne naych liudej, jaki, prote, zdavalysia meni zvynymy i blykymy.I o u mene vynykla dumka: y ne pereyvaly my koly-nebu toho, o snysia nam?

o vy choete skazaty? zapytav um. Odnu chvylynku. Ja skau. e odyn pryklad. Moja maty zvyajna sika inka.

Vona nikoly ne litala na litaku. I o jij snysia, o vona lety nad polem, nad rikamy, nadmorem. Zvidky ce?

Chiba ce dyvyna? vtrutyvsia Hrymajlo. Maje vsi v dytynstvi litaju u snach. Pravda, zahuly prysutni. Kau, to dytyna roste, osmichnuvsia Kori. Spravdi, je take povirja, skazav Ivan. Ale zvidky sny pro polit u ditej, jaki e

ne maju vrae poliotu, ne dumaju pro ce, v jichniomu dosvidi nema materilu dlia po-budovy takoho snu? Moe, ci vraennia zalyylysia nam vid dalekych predkiv. Vid predkiv,jaki strybaly, litaly, tikaly vid peresliduvannia, padaly v vodu, vmyraly i bylysia za yttia.My e ne znajemo mechanizmu spadkovosti. A a. Moe, same erez nioho, erez cej me-chanizm peredajesia pokolinniam vraennia dalekych predkiv. Vse moe buty

Ja pidtrymuju vas, zajavyv Sum. Vaa dumka ne superey nauci. Navi ele-mentarni astky maju bezkoneno riznomanitni zvjazky iz Vsesvitom, vidbyvaju joho vcych zvjazkach. A o mona skazaty pro nezvyajno skladni, e ne vyveni biloginimolekuly i klityny? A same vony nesu dyvovynyj impus yttia erez okean asu, pereda-juy joho novym i novym istotam. Nio ne znykaje. Ce zakon Vsesvitu. Cilkom molyvo,o vraennia poperednykiv mou vidtvoriuvatysia v naadkach

Ot ja j chotiv pryvesty do cioho, rado pidchopyv Zahrava. Harazd, harazd, zaskrypiv Ananij um. Zhodymosia z vamy. Ale vidomo, o

mavpy ne litaly v povitri, naskiky ja rozbyrajusia v bilogiji, reptyliji tako ne vmily pid-koriaty zoriani prostory

A moe, my pochodymo vid litajuych mavp? vyhuknuv Malyna. Durnyci! Ne svarisia, skazav Ivan. Ce ne te, pro o ja chotiv skazaty. Bahato z vas, i ja

osobysto, baa sny ne pro mechaninyj polit. Napryklad, stoji, napruuje voliu i lety.Bez kryl. o za syla nese tebe nevidomo. Ale znaje, o vona v tobi. Vy rozumijete,odne lye baannia, lehekyj potovch i lety v povitri.

Nauka peredbaaje takyj polit u majbutniomu, zajavyv Truba. Treba ly roz-kryty su gravitaciji.

Ale nai predky ne znaly takoji suti, usmichnuvsia um. Pravyno, ne znaly, zhodyvsia Zahrava. Reane suasne yttia te ne daje ma-

terilu dlia takych snovydi. Polit u litaku za viduttiamy ne vidrizniajesia vid pojizdky vavto. A v sni i viduttia nevahomosti, i plavni strybky na sotni metriv, jak na Misiaci abona asterojidi, napryklad, i fantastynyj polit syloju voli. Ni, druzi, vlasnymy vraenniamyvsioho ne pojasny

Tak zvidky todi podibni vydinnia u naych predkiv? nezadovoleno ozvavsiaAnanij.

Ja maju na uvazi yteliv inych planet, skazav Ivan. Cha-cha-cha! zarehotav um. Na kosmonavt vede svij rid vid zorianych pry-

eciv! Ne lye ja, a bahato liudej, zapereyv Zahrava. Chiba ne mona prypustyty, o

bahato tysiaoli tomu na Zemli buly hosti, jak my ve hovoryly. Dejakyj as vony yly nanaij planeti, moe, navi vchodyly u blykyj zvjazok z naymy liumy. Moe, vony zalyylyna Zemli svoje potomstvo

E, ni! pochytav holovoju Sum. O tut ja povstanu proty vas, Ivane! Oho-ho! zahohotiv Malyna. Ivana bju svoji! Nioho ne bju, skazav Sum. My ukajemo istyny! Tak omu vy zapereujete? zdyvuvavsia Zahrava. Due prosto. Ja kategoryno proty tijeji dumky, o mi istotamy riznych planet

mou buty liuby. Ce lye u fantastiv molyvo. Tak vy proty fantastyky? zdyvuvavsia Zahrava. omu ? zasmijavsia Sum. Ja liubliu ytaty pro taku liubov, o dolaje navi

galaktyni prostory. Jak u Jefremova. Pamjatajete? Mven Mas zakochujesia v krasuniu zEpsilon Tukana! Zarady neji vin choe zrujnuvaty zakony asu i prostoru. Zdorovo napys-ano, chvyliujue.

Vy sami kaete, o ce nemolyvo? Tak to v dijsnosti. A to v mriji. Mrija ne fotograja dijsnosti, a tvoris duchu. Tak

povernemo do reanosti. Z toky zoru nauky povtoriuju liub mi riznymy istotamynemolyvyj. Zovnini oznaky mou zbihatysia. Skaimo, vertykana postava, dvi nohy j

ruky, dvoje oej i tak dali, ale vnutrini organy ne budu odnakovymy. A najmeni rozbi-nosti zroblia nemolyvym zaplidnennia E, ta oho vy zasumuvaly, Ivane?

Ja daremno rozpovidav pro svij son, vidpoviv Zahrava. vydko zdajetesia, pochytav holovoju Sum. A ja chotiv rozpovisty e dejaki

tajemnyi fakty, schoi na vai. y, moe, ne treba? oho tam ne treba, zadovoleno ozvavsia Hrymajlo. Rozkai. Ale ja chotiv daty

ine tlumaennia snam Zahravy. Jake? povavyvsia chlope. My nedavno hovoryly, o nio ne znykaje. Kona dumka, koen ruch, kone

javye vidbyvajesia v navkolynij pryrodi, v astkach, u reach, v elektromagnitnomu,jadernomu, gravitacijnomu poliach, tobto v bezmenomu Vsesviti. I liudyna vzajemodije ztijeju yvoju bezmenistiu. Na neji vplyvaje i svitlo Soncia, i Misiacia, i planet, i dalekychzirok, i kosmini promeni, i pohoda, i nastrij inych liudej. Vse, vse maje znaennia v yttiliudyny. Teper ujavi ale poperedaju, o ce lye moje prypuennia, ujavi, o nasusidnij planeti abo bilia susidnioji zirky yvu rozumni istoty. Vony litaju mi planetamy,vony znaju sekret antytiainnia i bahato udesnych reej, do jakych my e ne dodumaly-sia. Energija jichnioji dumky, tvorosti my u prostir, dolynaje do nas. I cilkom moe buty,o my nesvidomo spryjmajemo jichni vraennia. O omu sniasia taki sny, pro jaki vy,Ivane, hovoryly!

A o , schvyliovano zajavyv Zahrava, ce udova dumka. Ja ne proty! Ta vy ne proty, ja znaju, zasmijavsia akademik. A jak ini? To vychody, o kona naa dumka nese materinyj impus? nedovirlyvo zapy-

tav Nosenko. Bezumovno! stverdyv Hrymajlo. V sviti nema nioho nematerinoho. I taka energija dumky moe spryynyty abo lycho, abo dobro? dopytuvavsia lo-

sof. Nu, a jak e? zdyvuvavsia Hrymajlo. Ce azy dilektyky. Rujinnyka energija

ne moe buty tvoroju, a doky jiji ne perebore. Ale zaekajte, my znovu zaskoyly vbik.Kolego Sum, vy chotily o rozpovisty?

Tak. Znovu pro pryeciv. Tonie, dejaki fakty na korys tijeji dumky, o jiji vid-stojuje Ivan.

Dozvote meni, vychopylo u Tani Rajduhy. Vona schvyliovano i vynuvato po-zyrnula na biloga. Probate, o ja perebyvaju, boju zabuty!

Hovori, hovori. Kau, o vy astrobilog, cikavo, o vy tam prydumaly. Nioho ja ne prydumala. Cia dumka vynykla davno, ale my asto v studentkych

superekach obhovoriuvaly jiji. Ve davno pomieno, o isnujua hipoteza pochodennialiudyny ne zbihajesia z reanymy danymy. Pitekantrop, jakyj nibyto yv mijon abo vi-simsot tysia rokiv tomu, potim synantrop, neandertale, kromajonka liudyna i, nareti,suasnyj typ. Kromajonka liudyna i suasna identyni. V nych odnakovyj typ, rozmirerepa, vaha mozku. I tut vynykaje sumniv

Jakyj e sumniv? vavo zapytav Sum. y mohla b pervisna mavpoliudyna za pivmijona rokiv rozvynuty do suasnoho

typu? Pivmijona ce bahato, mamusiu, serjozno skazala Mania.Sluchai zasmijalysia. Sum natysnuv pacem na kyrpatyj nis divynky, artivlyvo vid-

poviv: Pivmijona ne due bahato dlia rozvytku rozumnoji liudyny. Nu, nu, tak hovori

dali.

My znajemo, o mozok jak zynyj organ svidomosti roste i rozvyvajesia zalenovid suspinych vidnosyn liudej, vid rivnia piznannia svitu

Pravyno. A raz pravyno, to zvidky u kromajonkoji liudyny suasnyj rozmir mozku? Nao

daleko chodyty. Vimemo tak zvani dyki plemena, o buly vidkryti evropejciamy v mynu-lych vikach. Vohnianozemeci, tasmanijci, avstralijki tuzemci, polinezijci, dejaki afry-kanki plemena. Suasna istorija zalyaje vsi ci plemena poza vysokymy cyvilizacijamy. Tozvidky u nych taka vaha mozku, jak i v evropejciv?

Do oho vy vedete? neterpliae perebyv Sum. A do toho, o suasnyj pohliad na istoriju liudstva nezadovinyj. Zvidky u nehriv,

tajitian, amerykankych indinciv, u vsich narodiv, jaki ne prochodyly, jak kae naa isto-rija, cykliv cyvilizaciji, zvidky v nych zdibnis do abstraktnoho myslennia, do suasnohopiznannia? Ade pryroda nioho ne daje napered. Jako vony, vidstali plemena, ne zaj-malysia dyferencinym ta integranym obyslenniam, ne vyvaly vysokych nauk, to omujichnij mozok hotovyj spryjmaty taki premudrosti? My znajemo, o v nych buly lye strily,spysy, vohnye i prymityvni budivli.

A v mynulomu? huknuv Malyna. V mynulomu mohlo buty inake! Oto ja j kau, pidchopyla Tania Rajduha, o mynule pokryte morokom.

Jako rozvytok liudstva jov tak, jak my hadajemo, to nezrozumilo, zvidky suasnyj mo-zok u kromajonkych liudej? Na omu vony joho vyrostyly, na jakych dosiahnenniach? Io vynykaje dumka: abo koly na Zemli isnuvaly vysoki rasy, pro jaki my nioho ne zna-jemo, abo liudy pochodia vid istot uych planet

Cha-cha! zasmijavsia um. My naadky bandytiv z inoji planety. Naipredky v omu provynylysia i jich vykynuly na Zemliu, sered dykych zviriv. yvi i roz-plodujte, spokutujte vynu svoju. Predky dyaviju, rozseliujusia po Zemli i zberihajulegendu pro ridnu planetu jak mit pro vyhnannia Adama i Jevy z raju. uly, uly takuversiju. Suasna traktovka biblejkoji kazoky!

Dlia oho vy tak? pomoryvsia Hrymajlo. Mohlo buty prostie. Kosmonavtypryletily na Zemliu. Avarija. Vony zalyylysia odni, bez prypasiv, u uomu sviti Dovelo-sia prystosuvatysia do tutenioho yttia. A potim rozselennia po planeti. Ot i jasno, omumozok u naych predkiv velykyj pry nykij kuturi. Vin zalyyvsia takym, jakym buv u per-ych prybuciv

Ja kategoryno proty! riue zajavyv Sum. Versija vaa, Taniu, cikava, ale vonaantynaukova. Liudyna dytia Zemli. Vsia vona vid nihtia do sercia, vid volosyny doostannioji kistoky sporidnena z tvarynnym carstvom naoji planety.

A moe, na inych planetach Soncia rozvytok schoyj na na, zauvayv Malyna. I liudy tomu skydajusia budovoju na tvaryn Zemli.

Ni! My hovoryly ve, o zovninia schois moe buty, a vnutrinia nikoly. Cenejmovirno! Ale zaekajte, o vam e odna zahadka

Te pro liudynu? pocikavylasia Tania. Ni, zapereyv Sum. Pro roslyny. Vy znajete, o na Zemli rostu try osnovni

typy roslyn. Starodavni paporotnykovi, o rozmnoujusia sporamy, vidkrytonasinni,tobto chvojni, i pokrytonasinni, abo kvitkovi. Paleobotanika vidkryla, o evoliucija u da-vni epochy jla liachom rozvytku vidkrytonasinnych i paporotnykovych. Ale potim na Ze-mli zjavylysia kvitkovi, pokrytonasinni. Vony rozpovsiudylysia po vsij planeti, pronykly vdolyny, na hory, v vodu, v tundry, skri, de lye je misce, ob prylipytysia. Za desiatokmijoniv rokiv vony zavojuvaly Zemliu.

A o tut dyvnoho? pocikavyvsia Zahrava.

A te, o nevidomo, zvidky pily kvitkovi, hariae vidpoviv Sum. Predky jichnevidomi. liachy rozvytku desiatkiv tysia vydiv kvitok nezrozumili. Vy pohliate nakvity, na tysiai udovych, aromatnych, arivnych roslyn. Pohliate na koliory, na jichnieroztauvannia, na smak, z jakym stvoreno kvitku

Vy choete skazaty, o jich chto stvoryv? jechydno zapytav um. Tak. Same ce ja chou skazaty, tverdo skazav Semen Hordijo-vy. Bez prypu-

ennia, o bezli kvitkovych vynyklo vnaslidok hibrydyzaciji, nemolyvo pojasnyty ni-oho.

Vypadkova hibrydyzacija! znyzav pleyma um. Vypadkovo moe lye pjanyj v jamu zalizty vnoi, rozserdyvsia Sum. Nijaka

teorija jmovirnosti ne pojasny vynyknennia tysia rozmajitych roslyn z udovymy, ne-schoymy odna na odnu kvitkamy. e Darvin kazav, o ce prokliata zahadka. Jaosobysto dumaju, o kvitkovi roslyny pozazemnoho pochodennia. Jich prynesly naZemliu z inych planet

Chto? zapytav um. Ne znaju. U vsiakomu razi, rozumni istoty. Sami soboju zerna i spory navriad y

pereletily b. Abo vimi kuturni roslyny penyciu, hreku, kukurudzu. Zvidky vony? Dejichni predky? Penycia znajdena e v tak zvanych svajnych pobudovach. Jiji vyro-uvaly liudy kamjanoji doby. Kukurudza, za perekazamy majja, vidoma desiatky tysiarokiv tomu v Ameryci. Dykych rodyiv cych roslyn nema. To chto , koly posijav jich naZemli?

Davni narody, nesmilyvo ozvavsia Nosenko. Durnyci. Navi naa selekcijna nauka nespromona vyvesty kuturni vydy roslyn z

dykych. A te, o neosvieni plemena mohly stychijno vyrostyty kukurudzu, penyciu ihreku, ce, probate, bezhluzdia! Dlia takych podvyhiv potribno znannia, jake nabahatoperevyuje nae!

Harazd, harazd! rozdratovano skazav um. Vy proty toho, o liudyna inopla-netnoho pochodennia. A razom z tym hovoryte, o nai predky ne mohly b vyrostytykuturni zlaky. Tak o vy dopuskajete? Zvidky kvitkovi? Zvidky zlaky?

Molyvo, z Venery, spokijno vidpoviv Semen Hordijovy. Vy sposterihaly, olystoky roslyn spoatku biliasti, ervonuvati abo ovtuvati? Vy dumaly, omu ce tak?Moe buty, ce javye atavizmu. Jako roslyny yly na Veneri, to tam vony buly biliastohokolioru, ade na nij temperatura vya, a koly jich perenesly na Zemliu, to vony potemnily,vyrobyly inyj kolir, zelenyj, prystosovanyj dlia intensyvnioho pohlynannia radiciji. Alena poatku rozvytku, vesnoju, vony zberihaju svoje davnie zabarvlennia venerinke.

Tak chto vse-taky prynis jich na Zemliu? vperto povtoryv um. Vyslovte vaudumku.

Ne znaju, chytro zasmijavsia Semen Hordijovy. Podumajte Mou lye do-daty, o ne tiky kvitkovi, a j vsi ini nazemni roslyny hosti naoji Zemli.

Ne morote nas! nezadovoleno skryknuv Nosenko. o za arty? Nijakych artiv. oden uenyj ne skae vam, jak same mohly b vodorosti vyjty na

suu. A holovne, jak vony staly tymy roslynamy, jaki my baymo? Nema nioho spinohomi vodorostiamy i nazemnymy roslynamy ja zajavliaju avtorytetno. Oto dumajte, du-majte. My, jak kazav juton, e lye hrajemo na berezi okeanu Piznannia My tut obho-voriuvaly bezli dumok, hipotez. I znachidky, o svida pro pryeciv, i nezrozumili sny,i nezjasovnis vysokoji organizaciji mozku davnich ras, i, nareti, tajemnyis pochoden-nia kvitkovych roslyn, navi vsich kuturnych zlakiv. Jedynyj vysnovok, jakyj rozrubujevuzol protyri, takyj: suasna liudyna ne pochody vid pitekantropa i synantropa. Vona

maje e starioho predka. udovo! poter doloni Malyna. Oce tak! Zaekajte, ne perebyvajte, machnuv rukoju bilog. Bida v tomu, o bahato

venych pily hotovym liachom. Stvoryly teoriju pro pochodennia liudyny, pro jiji etapyrozvytku, a potim poaly pidtiahaty do cijeji teoriji fakty. Ce poronyj zakon inerciji mys-lennia. Ja dumaju, o liudyna vynykla nabahato ranie, na desiatky mijoniv rokiv ranie,ni pitekantrop, ni suasni mavpy. Pitekantrop, synantrop, neandertale ce ina hilkaevoliuciji, jaka piznie bula znyena naymy predkamy. Moe, snihova liudyna abo riznityny lisovych liudej, pro jakych inodi zhaduju, ce i je ostanni zalyky antropojidiv, po-temkiv pitekantropa, jaki ne vstyhly dijty do rivnia rozumnoji istoty.

Cikavo, due cikavo! ozvavsia Hrymajlo. Ja zbahnuv, do oho vy chylyte Ehe ! My hadajemo, o pai predky o poru z namy, a vony chovajusia v imli

mijoniv rokiv. Legendy, mity, pro jaki zhaduvav Ivan, je istorynoju lunoju tych grandiz-nych podij i kataklizmiv. Materyk Hondvana, materyk Atlantyda. Sotni cyvilizacij, jaki do-siahaly vysokoho rivnia i hynuly. Pro nych rozpovidaju desiatky, sotni derel. Platon usvojemu Timeji rozpovidaje pro ostanni dni velykoho ostrova Atlantysa, jakyj zahynuvdvanadcia tysia rokiv tomu. Abo vidomyj manuskrypt Troano, o zberihajesia v Bry-tankomu muzeji, povidomliaje do rei, vin napysanyj majja bie trioch tysia rokivtomu, o krajina hlynianych horbiv, zemlia Miu pryreena. Pislia dvoch potovchivostriv znyk za odnu ni, grunt kolychavsia vid vulkaninych syl, jaki pidnimaly i opuskalyjoho v riznych misciach, a doky vin ne osiv. Krajina bula zrujnovana, vona ne mohla vy-trymaty achlyvych konvusij zemli i porynula v okean, pohlynuvy 64 000 000 yteliv. Cevidbulosia za 8600 rokiv do napysannia cijeji knyhy. Jak bayte, perekazy z riznych krajinschodiasia. Bezli perekaziv pro potopy, pro katastrofy, pro litajuych drakoniv, pro vo-jovnyych, mohutnich atlantiv, hreki mity pro bytvy bohiv i gigantiv ce ne vyhadka, nedomysel, a vidhuk, spohad pro slavne mynule dalekych cyvilizacij

A ym ce dovesty? De konkretni fakty? prolunalo zapytannia.Sum machnuv rukoju. Budu i fakty. Pobudujemo pidvodni aparaty, jaki vidkopaju tovu mulu nad At-

lantydoju, nad kolynimy materykamy Tychoho okeanu. Ta slipomu nijaki fakty ne dopo-mou. Jomu potribna rezoliucija. Vvaaty, o bulo o tak. I vin poviry.

Nu, ce ve vy zanadto, obrazyvsia um. omu zanadto? Poviryty todi, jak dovedeno, i nevihlas poviry. Pronyknuty dum-

koju v nevidome o zavdannia. A jako pomylka? Bez pomylok nema progresu! Pomylky abli do istyny. Ne perebyvajte mene, a

to do ranku ne skinymo. Ote, reziumujemo: ob pojasnyty ci riznomanitni fakty i zvestyjich dokupy, treba vyznaty, o rozumna liudyna homo sapijens vynykla na Zemli de-siatky mijoniv rokiv tomu. Moe, navi bulo kika ras y vydiv liudej. I nai predky buly nez vyych, a, skaimo, seredni. Ale ce lye moje prypuennia. Rozvyvalasia cyvilizacija,vynykaly deravy, zjavylasia nauka, vynykla technika. Bi vysokyj typ rozumnych istot,zvyajno, vplyvav na rozumovi zdibnosti inych ras. Mynaly viky. Zoriani korabli poletilydo inych planet. Bulo pryvezeno kvitkovi roslyny z Venery abo z inoji planety. Selekcijnanauka stvoryla zlaky hreku, kukurudzu, penyciu, pryruyla bahato svijkych tvaryn.A potim katastrofa

Jaka? ne strymala Mania. omu katastrofa? Vulkanina, vidpoviv Sum. Geologina. Vse moe buty. Holovna rasa znykla.

Ini plemena prodovuvaly yty, vykorystovujuy dejaki nadbannia nauky mynuloho. Ja

kau pro atlantiv. Potim katastrofa Atlantydy. Zalyky atlantynych plemen pereseliajusiav Afryku, v Aziju. Vony prynosia z soboju vidhomin Dalekych podij, zlaky, zalyky kutury,nauky, legendy i religijni symvoly. A spohady pro vysoku rasu liudej peredajusia, jak faktisnuvannia bohiv. Ade vony litaly nad Zemleju, zjavlialysia sered nyych narodiv u dyv-nych vbranniach, vyrouvaly udesni roslyny, kvity, pokazuvaly podiji na vidstani, tak,jak na ekrani suasnoho televizora, voskrealy mertvych i vylikovuvaly chvorych.

Kazka, prohomoniv, zitchnuvy, Lysycia. Ale udova kazka, mrijlyvo ozvavsia Kori. Nam pro vsiaki vyhadky nikoly dumaty. Treba myslyty suasnymy kategorijamy!..

skazav dyrektor. Chto ne zdibnyj ocinyty kazku, legendu, toj ne bahato stvory i v suasnomu,

nasmikuvato ozvavsia Hrymajlo. Vsi zdobutky vyrostaju z vikovinoji kazky narodiv, zjoho mriji pro udove majbutnie carstvo astia. A my tu kazku perevodymo v plan re-anosti

Hospody! raptom zavolav dyrektor. Vin vytriyvsia na chronometr i, chytajuyholovoju, prymovliav: o ce bude? Otaka chalepa! o meni skau v oblasti? Dodvoch hodyn noi probazikaly. Tovaryi! Vy mene bez noa riete! Tovaryi, rozchotesiaspaty!

Pidemo, nioho ne stanesia! zaspokojiv joho Hrymajlo. Zberemo zavtra,druzi, y to pak ve siohodni. Supereka e ne zakinyla.

Nastupnoho dnia, pislia veeri, znovu spalachnula palka supereka. Zibralysia vsi: iamerykanci, i maleka Mania z mamoju, i velykyj hurt sluchaiv z sela ta navkolynich be-rehiv.

Perym poav Kori, zavdy movaznyj, skromnyj. Vin hovoryv tycho, rozvano,vdumlyvo:

My sluchaly vora hipotezy pro mynuli rasy. Pro jichniu zahybe. Cym pojasniuvalyvelyku potenciju mozku u vidstalych ras. Zdajesia, ja tak zrozumiv?

Tak, vidpoviv Sum. A y ne mona pojasnyty ce inake? Jak e? zacikavyvsia bilog. My nedavno hovoryly, o liudstvo ce jedynyj organizm. Vono maje bezmeno

rozmajiti zvjazky. Nio ne propadaje. Ni pohane, ni dobre. Vono asymiliujesia, vono vply-vaje na rozvytok liudstva vzahali. Liudstvo vysuvaje z sebe genijiv jak rezutat rozvytkucilych grup, a genij, u svoju erhu, vplyvaje na rozvytok ciloho liudstva. O omu dosiah-nennia drevnioho jehyptianyna mohly vplyvaty na rozvytok mozku skifa, a dosiahnenniaevropejcia na rozum vohnianozemecia.

Jakym e ynom? znyzav pleyma Nosenko. Induktyvno. Energija dumky, jaku poaly teper vyvaty, rozpovsiudujesia v pro-

stori. Vona ne propadaje. Vona moe pozytyvno vylyvaty na mozok, na myslennia dale-koho indyvida. Ejntejn dumaje nad teorijeju vidnosnosti, a v Afryci ve narodujesia dy-tyna, mozok jakoji v potenciji hotovyj spryjniaty teoriju vidnosnosti

Cikava dumka! skazav Sum. Vona maje racinane zerno. Takyj indukcijnyjtelepatynyj vplyv narodiv na ini narody, napevne, je. Ale take prypuennia ne pojas-niuje bezlii faktiv. Zalyky davnioji kutury, slidy pryeciv z neba, pochodennia kvitko-vych Ta o my znovu budemo povertatysia do voranioho?

Ni, ja ne pro te! zachyavsia Kori. U mene zapereennia vyklykaje ideja cyk-linosti! Jako cilyj vyd rozumnych istot yv na Zemli mijony rokiv tomu, dosiah vyso-koho rivnia, stvoryv miplanetni korabli, to jak vin mih zahynuty? Zvidsy nedaleko dodumky, o i naa cyvilizacija moe zahynuty?!

Ni, ce ne tak! zapereyv Sum. Naa cyvilizacija rozpovsiudylasia po vsij planeti.Geologini katastrofy nespromoni jiji znyyty. A ta, pro jaku my hovorymo, mohla butylokanoju, mohla rozvynutysia na pevnomu materyku. A, zretoju, moe, vona j ne zahy-nula?

A kudy podilasia? Pereselylasia na inu planetu. omu vy, tovaryu um, usmichajete? Vy zvykly

myslyty odnodennymy mastabamy. Pora pryzvyajity do kosminych. Tak joho! pidchopyv Hrymajlo. A to v dvadcia pja rokiv u nych sobaa staris

nastupaje. Hire za nas, starykiv! Pravyno! stverdyv Sum. Sluchajte dali. Vy znajete, o na Zemli buv tropi-

nyj klimat navi na pivnoi. Mabu, usia planeta bula svojeridnoju oranerejeju. A potimrizki zminy, pocholodannia, liodovyky. Perym vydam rozumnych istot, jaki vynykly vumovach tropinoho klimatu, bulo due vako. o jim zalyalo robyty? Abo perebudo-vuvaty umovy na Zemli, abo pereselytysia na inu planetu.

Kudy ? nedovirlyvo zapytav Nosenko. Ta choa b na Veneru!

E, ce ve hadannia! Ne hadannia, a odne z prypue. A vy dumajte, pidkazujte o ine. Nao spereaty, prymyrlyvo skazav Hrymajlo, skoro diznajemo, chto pra-

vyj! A teper chotilosia b pohovoryty pro majbutnie naoji Zemli, liudstva! Ce duecikavo

o cikavoho? avtorytetno zajavyv Lysycia. Nijakoji tajemnyci nema. Naukapidijmajesia vse vye. yty budemo vse zamonie. Poletymo na daleki planety.

A dali? usmichnuvsia Hrymajlo. Tiky samohubstvo! raptom cynino skazav amerykane, vpere obzyvajuy za

ve veir. o mona ekaty vid homo sapijens? Liudyna liudyni vovk! Vy hovoryly promynuli rasy? Chaj tak, vony buly! A de vony teper? Na dni okeaniv. Vony vynachodylyjaderni zasoby, pryvodyly jich u diju i puskaly sebe i blynich svojich na dno. Ot o budez liudynoju. Naa cyvilizacija ne vyniatok!..

Brechnia, skazav suvoro Kori. Probate za hrubyj vyraz, ale ce brechnia. Neviriu ja, o liudy zahublia sebe i planetu. Navi dumaty ne treba pro ce.

Nad majdanykom polynuv zadovolenyj homin. Hrymajlo chytro pohlianuv naamerykancia.

Nu o, vaa hipoteza ne due schvaliujesia? Podyvymo, vpevneno zajavyv Nojs. A ne my, to dity nai. Dlia oho dity! zahadkovo skazav Hrymajlo. Moe, j my! Vy te, mistere Nojs! o vy majete na uvazi? zdyvuvavsia amerykane.Raptom syrena perebyla palku supereku. Ponad verchivjamy derev zastrybav pro-

mi far. Lysycia schopyvsia z krisla, kynuvsia do dverej. Chto pryjichav. Pobiu striatyZa chvylynu vin povernuvsia, podav Hrymajlu bilyj priamokutnyk paperu. Telegrama vam. Z Kyjeva. Anu davajte, davajte, zachvyliuvavsia akademik. Ja davno du jiji. Ne odpus-

kajte lystonou. Ja napyu vidpovi.Hrymajlo pochapcem ytav text. Joho pochmure oblyia usmichalosia, husti brovy

pidnialysia. Zdyvovani sluchai daly. Nareti akademik sklav papire, uroysto huknuv: Naa vziala! o take? ne sterpiv Ivan. o tam u vas? Chvylynku. Odnu chvylynku. Ja napyu vidpovi. Tak. Tak. Oce i vse. Tovaryu

Lysycia. Viddajte. ob siohodni poslaly. Bude zrobleno! Dyrektor vyslyznuv u dveri. A teper, ohlianuv akademik veselymy oyma prysutnich, teper mona roz-

povisty pro te, o ja obiciav. My tut sperealysia, vidstojuvaly koen svoje. I ce udovo, cepravyno. Ale jedynyj suddia as. Vin nas nese do majbutnioho, ob pokazaty torestvoistyny i zahybe neistynnoho, konservatyvnoho, kidlyvoho. Ale ne vsi mou pobaytyplody svojich ruk! as nevblahannyj. Joho ne skoroty, ne pidene, ne poverne nazad.

Do oho ce vy vedete? zaintrygovano zapytav Sum. o nova supereka prosu asu?

Ni. A vtim, i tak, i ne tak! Vy budete vraeni tym, o ja skau. Ja i moji pominykyCe due myli molodi liudy Stiopa i Nadia. Ja jich znav e studentamy Teper vonyodruylysia Tak ot, naa grupa nedavno zaveryla peru probnu maynu asu. Ne taku,jak v Uelsa, fantastynu, a spravniu.

Kika sekund sluchai movaly, vraeni, zdyvovani. Nareti um ne vyterpiv. Odka-liavy, vin skazav:

Probate, Trochyme Dadovyu, a te, o vy rozpovily, ne kazoka? Ne kazoka, veselo zajavyv uenyj. Bie toho, ja dav telegramu, ob usta-

novku pryvezly zavtra siudy. Stiopa i Nadia te pryjidu. My stvoryly nevelyku, portatyvnumaynu asu. Energiju dlia neji daju akumuliatory atmosfernoji energiji

Prysutni zbudeno zaumily. Amerykane zavziato pysav o u svij bloknot. Hry-majlo, zahluajuy homin, kryknuv:

Dosi my tiky sperealysia pro rizni fakty, a teper peresvidymo, chto pravyj, achto ni.

A mona pobayty, jak ytymu liudy v majbutniomu? zapytav Kori. Mona. I vsi zmou zahlianuty v majbutnie? nedovirlyvo ozvavsia Nosepko. Ne vsi. Koen zokrema. A potim, povernuvy, mandrivnyk rozkae, o vin bayv.

Zhoda? Zhoda! radisno zaebetala divynka. Ja te poleu v majbutnie! Polety, nino skazav Hrymajlo. Ty obovjazkovo polety. Dozvote, vtrutyvsia u rozmovu um. Ale vy ne skazaly, v omu su podoroi

v asi. Ade dlia prysutnich ce vse due nejmovirno. Due prosto, serjozno vidpoviv akademik. I due skladno. Bezumovno, o

bezposerednio podorouvaty vsim tilom u majbutnie abo mynule ne mona. Zakony roz-vytku materiji tisno zvjazani z asom. I nam ne vyskoyty z joho potoku, bo my sami je tympotokom, joho astynoju.

To jak e? zapytav Malyna. Ja skau. Podoro mona zdijsnyty subjektyvno. Napryklad, nazad. My ve hovo-

ryly, o nio ne znykaje. Kona podija, navi najmena, zapysana v pamjati pryrody. Tak,jak zvuky zapysani na plivci, na plastynci, na krystali, v yvij klitci. Jich mona vidnovyty,proytaty, jako zumity, zvyajno.

Zvidky vy jich ytajete? pocikavyvsia Zahrava. Z prostoru, spokijno skazav akademik. Z vakuumu. Vy znajete, o vakuum

ce ne poronea, jak dumaly ranie. e Dirak prypuskav, o vakuum ce sucinyj mate-rinyj fon, abo potencil materinych astok. Suasna nauka jde dali. V prostori je bezliriznych svitiv, takych i ne takych, jak na, ale po-riznomu orijentovanych u svojich koor-dynatach. Vony ne zavaaju odyn odnomu, vony pronyzuju odyn odnoho, a tomu nevy-dymi dlia naych pouttiv.

A holova tumanije, pouvsia holos iz zadnich riadiv. Dyvliay, jaka holova, zasmijavsia Hrymajlo. Dali. Bu-jaka podija, o ve

projla, ne znykaje bezslidno za zakonom zbereennia energiji, a zanotovujesia na skry-aliach pryrody. Ti skryali ne lye projavleni astky, a nevydymyj fon Diraka, abo zynyjvakuum. Jak e proytaty ti zapysy, jak rozyfruvaty jich? Ce dostupno tiky liudyni. V tililiudyny, v jiji svidomosti, v jiji instynkti, intujiciji, v mozku, v konij klityni zachovano my-nule, jake buduvalo jiji, vyrouvalo, formuvalo. Ta my ve pro ce hovoryly. Makrokosm iMikrokosm jedyni. Liudyna ce Vsesvit u minitiuri. Ote, potencino v liudyni tajisiavsia Bezkonenis. Pered namy stojalo zavdannia: zumity proytaty ciu Bezkonenis, abosprobuvaty ytaty. Zvyajno, vse zaley vid psychiky piddoslidnoho, vid joho prahnennia.Chid procesu pryblyzno takyj. Pevnyj energetynyj promi obbihaje najhlybi poverchymozku liudyny, de zachovani predkovini zapysy, zbuduje jich, prymuuje, tak by movyty,rezonuvaty. Cej rezonans pryvody u ruch zapysy mynuloho v prostori abo vakuumi, my-nule oyvaje, i liudyna subjektyvno pereyvaje te, o ve davno mynulo.

I pereyvaje reano? nedovirlyvo perepytav um.

Absoliutno reano. Chiba vam ne dovodylosia bayty jaskravych sniv, jaki pamja-taje potim vse yttia? Deo z reanoho yttia, navi ne deo, a biis, zabuvaje, a sny ni. Vse zaley vid energiji podiji, vid toho vraennia, jake pereyvaje psychika. Dali. Os-kiky koen indyvid zvjazanyj z bezliiu svojich predkiv, oskiky vony peredavaly jomuerez spadkovyj mechanizm svij dosvid, to vin, cej indyvid, moe pereyty ne lye svojemynule, a j mynule dalekych pokoli!

Kolego! zvorueno skazav Sum. Ce epochane vidkryttia. Dozvote vam potys-nuty ruku.

Sluchai yrymy opleskamy pidtrymaly joho slova. Akademik pidniav ruky, niby za-chyajuy.

Druzi, ne treba! Ce ne zovsim tono. Ne lye ja tvoryv ustanovku asu, a vse liud-stvo. My stiky hovoryly, o vse v sviti vzajemozvjazane. V mayni asu zjednalysia mrijivsich liudej. I ne tiky liudej Zemli, a moe, j dalekych brativ z inych planet, jaki dyvliasiana nas, spivuvaju nam, baaju nam astia

Trochyme Dadovyu! vybalyvo ozvavsia Zahrava. Vy nam skazaly pro my-nule Ale majbutnie

Ce pravyno. Ja ne rozpoviv, jak e liudyna moe mandruvaty v majbutnie. V os-novnomu te tak. Subjektyvno.

Ale zapysu majbutnioho nema? zapereyv um. Nema! pidtverdyv Hrymajlo. Abo maje nema. o znay maje? Nema zapysu takoho, jak mynuloho. Dajte meni vidpovi: v oludi je zapys maj-

butnioho duba, v zerni zapys kolosa penyci i vsich majbutnich kolosiv?um promovav. Movyte? Ot bayte? Majbutnij rozvytok bu-jakoji roslyny, tvaryny, javya, rei,

podiji zakladeno v mynulomu, v suasnomu stani poperednich javy. Same buttia, rozvy-tok je ne o ine, jak rozhortannia programy, zakladenoji v sviti, vyjav potencijnoho vreanomu. Ote, i nae majbutnie, majbutnie liudyny, krajiny, Zemli, Vsesvitu, ce vse te,o maje rozvynutysia z nas, o ve tajisia, zrije v nas, u naych dumach, pomyslach, unaych zvykach, charakteri, v socinych peredumovach, korote, v Kosmosi, jakyj je na-oju domivkoju, namy samymy. Vsesvit ce zerno. Majbutnie joho ce rist toho zerna.Liudyna ce Vsesvit u minitiuri, my ve hovoryly. Ote, potencija jiji majbutnioho, johozerno ce vona sama, jiji svidomis, jiji mozok, jiji hlybynna su, jiji svoboda voli. Naaustanovka asu znovu taky lye zbuduje potencijnu programu, zapysanu v pidsvidomostiliudyny, posyliuje jiji, pryvody u diju, zmuuje subjekta pereyty te, o z nym bude v maj-butniomu abo z joho dalekymy naadkamy

Vy hovoryly, o liudyna ne zmoe pobuvaty tam, de vona ne ytyme u majbutni-omu zyno! ozvavsia um.

Vona pobuvaje tam subjektyvno. Pered neju rozhornesia zapys molyvych maj-butnich podij, zapys, jak ja ve skazav, jiji vlasnoji svidomosti, jiji mozku, jiji organizmu.Liudyna ne bude pasyvnym sposterihaem hriaduoho, a viduje sebe odnym z tych da-lekych naadkiv. Vona navi zabude pro sebe, a viduje sebe subjektyvno odnym z nych.Hlybyna asu, v jakyj pronykne indyvid, zaley vid joho svidomosti, vid prahnennia v maj-butnie, vid impusu psychinoji energiji. ym syniyj impus, tym yre rozivjesia pro-grama, tym jasniym, grandizniym zdassia majbutnie.

Zavtra nadveir moji asystenty pryvezu ustanovku. Noi dyskusij mynuly. Teper po-nusia noi tajemny i nebaenych udes

Ve davno rozijlysia sluchai. Vidpoyvajui zasnuly. A Ivan iov popid atamy

drimuoho lisu, znovu j znovu zhadujuy grandizni ideji Hrymajla, ideju pro su Majbut-nioho. Bako Majbutnioho zakon Pryynnosti, zakon pryyn i naslidkiv.

Jak ce zdorovo! Liudyna, nacija, liudstvo samo tvory svoju doliu. o posije te jpone! Toj, chto jde dorohoju svitla, vdoskonalennia, herojizmu, daje udovi plody dliamajbutnioho.

Nerob, hutiaj, rozpusnyk, brechun, despot ne mou posijaty dobrych zeren, a lyenasinnia ortopolochu.

Tak, tiky tak. Mona dejakyj as prychovuvaty vid oka liudej svoji vyrazky, negatyvnistorony yttia, ale vid evoliuciji, vid majbutnioho ne prychovaje.

Nakopyennia negatyvnoho ne pereroste v pozytyvne. I navpaky. Kondensacija po-zytyvnoho nikoly ne zalyysia v nevidomosti, de b vona ne vidbuvalasia: v dui liudyny, vhui narodu, v cilomu sviti, vona ne znykne, a das u suasnomu y majbutniomu udoviplody.

Ivan zupynyvsia na vysokomu berezi, viduv podych Dnipra, zamrijavsia. Radisnadumka bujala v dui, rozpyrala hrudy.

Treba braty doliu v svoji ruky, tvoryty jiji tvorym trudom, esnistiu, liubovju, dru-boju, nezlamnym prahnenniam do velykoho braterstva mi liumy, mi rozumnymy isto-tamy Vsesvitu

Nadveir do budynku vidpoynku pidjichala mayna z Kyjeva. Z neji obereno vy-vantayly dyvnyj prystrij napivprozoru sferu, kika parabolinych anten i bahato vsia-kych jaykiv. Vse ce pid nahliadom Hrymajla obereno perenesly na vidkrytyj majdanyk.

Zahrava poznajomyvsia z asystentamy Hrymajla Stiopoju i Nadeju. Vony bulymovaznymy i jakymy rozhublenymy. Moe, davalysia vznaky, jak skazav pro ce Hry-majlo, dovhi bezsonni noi ostannich misiaciv. A moe, vony chvyliuvalysia pered vypro-buvanniam ustanovky. Ale, diznavy, o Ivan kosmonavt, Stiopa trochy roztanuv, deopojasnyv, rozpoviv.

Anteny pryznaalysia dlia pryjomu i transformuvannia prostorovoji energiji, virnie,energiji vakuumu. Vnutrinia energija piddoslidnoji liudyny v mayni asu vvodylasia v je-dynyj potik energiji svitu, prostoru, Kosmosu. Vse ine zalealo vid mozku, vid svidomosti,vid jakosti i ystoty zapysiv, jaki zberihalysia v tajemnyych hlybynach organizmu. Na-priam asu mynule y majbutnie te zaleav vid indyvida, vid joho tvoroho impusu.

Bahato o Ivanovi bulo nezrozumilym. A um Ananij toj vzahali posmijuvavsia,skeptyno kryvyv huby, kydav ironini repliky:

arivnyj lichtar dlia ditej Fantasmahorija Pobaymo, pobaymo A vse-taky,y je u vas magnitofon? y vy pokladajete lye na subjektyvnyj perekaz piddoslidnoho?

Zhodom budemo zapysuvaty vydinnia piddoslidnych na specini plivky i krystaly.Mona bude navi stvoriuvaty my. Jak? Rozyfrovuvaty bielektryni sygnaly mozku, ra-diciju dumky, perevodyty jich u svitlovi, akustyni sygnaly. Ce dovha i skladna sprava,potim pohovorymo

Vychody, poky o budemo tiky sluchaty te, o rozpovidatymu piddoslidni? Tiky. A jako vony obmaniuvatymu? Abo dodadu svoje, subjektyvne, te, oho na-

spravdi ne vidbulosia?Oblyia Hrymajla potemnilo. Ale vin strymavsia i sucho, korotko vidpoviv: Ja viriu liudiam. Brechuny je, ale jich nebahato. Spodivajusia, sered nas jich nema.Ananij prykusyv jazyka i bie ne obzyvavsia. Tiky amerykane vse chodyv z druy-

noju navkolo ustanovky, artuvav: A o, koly v majbutniomu pobaymo ne te, o vam podobajesia? Ha? Jak todi

podyvyte na problemy podoroi v asi? Pro o vy? dyvuvavsia Hrymajlo, montujuy sfery. Pobaymo, zahadkovo kazav Nojs. Ja sam sprobuju pohlianuty vpered. Jako

dozvolyte. Vy meni doviriajete? A oho , ochoe vidpoviv Hrymajlo. Zaliubky. I druynu vau moete za-

chopyty. Dlia tonosti. A to vy, korespondenty, zvykly do vinoho traktuvannia.Amerykanci smijalysia. Nojs, ponyzyvy holos, tycheko dodav: A vzahali nebezpena cia tuka. omu? ne rozumiv akademik. Zahlianuty v majbutnie i pobayty ne te, na o spodivajesia, ce bolisno. I ce

dratuje. Liudyna liuby mrijaty. A bayty krach svojich mrij ce strano Je mriji i mriji, znyzav pleyma Hrymajlo. Chto mrije po-spravniomu, ne zli-

akajesia nioho. Navi nevdaa dlia spravnioho tvorcia palycia, na jaku vin moespertysia, ob pity dali Pobaymo. Poterpi, ve nedovho.

Pislia veeri ve majdanyk znovu buv zabytyj sluchaamy. Bilia stiny merechtily v

sutinkach dyvni prylady, blyala velyka sfera ustanovky asu, a chymerni anteny naci-liuvalysia erez verandu priamo v zorianu dalei.

Stiopa i Nadia metuylysia bilia ustanovky asu, o rehuliuvaly. I koly na malekychzelenkuvatych ekranach zatanciuvaly slipui holky elektronnych strilok-promeniv, Stiopaskazav schvyliovano:

Trochyme Dadovyu! Energija pryjmajesia, ustanovka hotova. Mona poynatyNad prysutnimy niby projov hrozovyj rozriad. Hrymajlo vstav, ohlianuv prysutnich,

hlucho skazav: Druzi. Ce due nezvyajno experyment sered narodu. A moe, tak i krae. Maj-

butnie zrostaje ne tiky v laboratorijach, a v hui liudej, sered vas. I mynule te tajisia uvas, bo vono formuvalo vas, vai dumy, dila i nadiji. My nedavno sperealysia. My obho-voriuvaly bezli problem. My namahalysia rozplutaty okremi kinyky nytok, jaki vedu umynule, i vidhadaty majbutni zruennia, zahlianuty za tajemnyyj pokryv tak zvanoji doli.Davajte sprobujemo pohlianuty v hlybyny asu

Akademik jaku chvyliu pomovav, pidbyrajuy slova. Potim, hlyboko zitchnuvy,pidstupyv do mayny asu i, niby obrubujuy jaki dumky, dodav:

Ponemo. Bez dovhych rozmov. Chaj hovory experyment. Pojasniu e raz. Usta-novka asu praciuje v kikoch reymach: pohliad v zapysane pryrodoju, ytannia pamjatipryrody i rozhortannia majbutnioho z potenciji, o prychovana v nas. My spoatku vy-probujemo peryj metod. Ote, v mynule

Ivan Zahrava rvuko vstav, schvyliovano promovyv: My sperealysia pro prybuciv. Ja vidstojuvav ciu hipotezu. Ja viduvaju jakyj

zvjazok z tymy podijamy. Moe, meni poasty o pobayty. Dozvote meni peromu. Ne lye dozvoliaju, rado vidpoviv Hrymajlo, a vymahaju cioho. Zvyajno, ar-

toma. Ale vse-taky, ob buty poslidovnym, idi peryj. Sprobujte dovesty svoju pravotu.Sfera mayny asu povino rozsunulasia. Zahrava zajov Doseredyny, napivlig u hly-

boke krislo. Akademik nadiv na joho olo temnyj olom. Zastrekotilo o i krislo opus-tylosia vnyz. Hrymajlo dav komandu Stiopi. Sfera znovu stala sucinoju. Akademik vziavdo ruk malesekyj mikrofon, tycho skazav, zvertajuy do Zahravy:

Ivane! Povtoriuju: kurs mynule. Vkliuaju ustanovku. Vy zjednani z prostorom!Na zelenomu ekrani z nejmovirnoju vydkistiu zakrutyvsia elektronnyj promi. Na-

dia, schylyvy nad putom, epotila: Tysiaa rokiv Desia tysia Dvadcia pja tysia rokiv Sto tysia Pivmijona

Mijon sto tysia rokiv Try mijony Dali e dali Oho! zaspivala Mania. Mamuniu, jak vin daleko zaletiv! Tycho, doneko, tycho, proepotila Tania Rajduha. Ne zavaaj jomu podoro-

uvatyStrilka na ekrani zhasla. Stiopa zdyvovano pohlianuv na akademika. Vse. Vin vykliuyvsia. Povernuvsia nazad. Vidkryjte sferu, rozporiadyvsia Hrymajlo. Ce nioho ne znay. Chiba vy ne

znajete, o za odnu sekundu mona pereyty cili roky?O rozijlysia merechtlyvi pivsfery. Akademik zvinyv Ivana vid oloma, dopomih vy-

jty. Zahrava nioho ne bayv. Vin movky dyvyvsia u prostir. Joho oi buly spovneni bez-odneju vikiv.

Nu o? tycho zapytav Hrymajlo. o vy bayly?.. Ja bayv, dyvnym holosom skazav Ivan. Ja uv Tam buly liudy inoho svitu

Ja buv liudynoju Zemli. I zustriavsia z kosmonavtamy. Zi mnoju trapylosia take, o vakopoviryty. Ce dovho rozpovidaty.

Ne tiahny, vychopylo u uma. Davaj odrazu. A to potim nahorody sim mikivhreanoji vovny. Hovory odrazu, ob bez vyhadky.

Harazd, myroliubno skazav Zahrava. Dozvote meni sisty. Ja omu duevtomyvsia

Ne dyvno, usmichnuvsia Sum. Mandrivka za mijony rokiv. Nezvyno. Sluchajte. Tiky pamjatajte, o ja buv dykym i neosvienym. Te, o ja spryjmav,

vidbuvalosia v psychici dalekoho predka. Oto ne ekajte vid mene vyerpnych pojasne.Ja molodyj i synyj. Ja myslyve i vojin. Nedavno vidbulosia poliuvannia na gi-

gantkoho zubra, i teper my povertajemo do stijbya. My ce ja i e bahato mojichtovaryiv. U rukach mojich palycia, spys, na stehnach povjazka z mjakoji kiry lysyci.

Ja bau vohni stijbya, jurby ditej i inok. Vony tanciuju, spivaju radisni pisni.Tuu zubra kladu bilia vohnya. otyry stari inky, zavyvajuy vid adoby, kamja-

nymy noamy rozporiuju tovstu kiru zdobyi.Ja vidchodu vbik. Meni omu necikavo bilia vohnya, de hotuju smanu veeriu.Nedaleko hory. Poriad lis. Nastupaje veir. Nadi mnoju temno-synie nebo. Mene

dyvno chvyliuju daleki vohni zirok. Ja staju pid kryslatym derevom i dyvliusia na nych.Do mene pidchody divyna. Vona vysoka i strunka. V neji orne dovhe volossia, bly-

skui oi. Jiji zvaty Suta. Ja znaju, o liubliu jiji. Ja znaju, o vona bude mojeju inkoju,matirju mojich ditej.

Chodimo, Inu. Tam du, kae vona.Ja zaperelyvo chytaju holovoju. Ja dyvliusia na zirky i ne mou vidvesty pohliadu

vid jich tryvonych vohniv. Pohlia, Suta, kau ja, jaki vony dyvni nebesni aryny. o to? Dlia oho

vony? Chto postavyv jich tam?Suta liaklyvo ohliadajesia, pryhortajesia do mene. Jiji hrudy bilia mojich hrudej, ce

pryjemno loskoe tilo, ale mene dratuje jiji blahanyj epit: Ne treba. Ne dyvysia na zirky. Mu kazav, o jim treba pokloniatysia, a ne rozhlia-

daty jich. Vin kazav, o ty velykyj hrinyk. Kazav, o ty ne pokloniajesia boham, a roz-hliadaje jich na nebi. Inu, bereysia. Ja bojusia za tebe. Krae chodimo jisty mjaso. Ty poliuvav. Chodimo, Inu. Mjaso due dobre

Ja ne chou jisty, kau ja. Ja liubliu dyvytysia na zirky. Chodimo v hory, Suta.Chodimo do mojeji peery. Ja pokau tobi svoji maliunky. Ja zapysuju vse, o bau. Tobispodobajesia. uje, Suta? Chodimo.

Ale divyna ohliadajesia z ostrachom. Ni, ni. Ja bojusia. Chto pobay, skau Mu.Liu zakypaje v mojich hrudiach. Do