BADANIE PREDYSPOZYCJI EDUKACYJNYCH

W każdym roku szkolnym wśród uczniów klas pierwszych przeprowadzamy badanie predyspozycji edukacyjnych. Badanie to ma na celu diagnozę indywidualnego modelu uczenia się każdego z uczniów (inaczej – wzorca pracy umysłowej), czyli najlepszego i naj-efektywniejszego sposobu przyswajania przez nich wiedzy i umiejętności. Podczas bada-nia staramy się rozpoznać u uczniów następujące składniki wzorca pracy umysłowej:

1. System sensoryczny, czyli odruchowo uaktywniany, preferowany zmysł reagowania na bodźce (wzrokowiec, słuchowiec, kinestetyk).

2. Dominująca półkula mózgowa (uczeń o dominującej prawej półkuli mózgowej, uczeń o dominującej lewej półkuli mózgowej, uczeń bez dominującej półkuli mózgowej).

3. Styl uczenia się, czyli wykorzystanie poszczególnych form aktywności w procesie przy-swajania wiedzy (działacz, teoretyk, refleksyjny, praktyk).

Rozpoznanie predyspozycji edukacyjnych konkretnego ucznia jest pożyteczne zarówno dla samego ucznia, jego rodziców i nauczycieli.

Odkrycie własnego wzorca umysłowego przez ucznia może być początkiem procesu zmierzającego do wzrostu motywacji do uczenia się. Umożliwia bowiem opracowanie własnej strategii uczenia się, czyli wyboru sposobów i technik sprzyjających efektywnemu uczeniu się. Pozwala uruchomić i wykorzystać te rezerwy umysłowe, które nie były przez ucznia do tej pory wykorzystywane. Umożliwia modyfikację dotychczasowych, często na-wykowych, sposobów uczenia się, niejednokrotnie sprzecznych z naturalnym wzorcem umysłowym.

Nauczycielowi znajomość przekroju wzorców pracy umysłowej uczniów w danej klasie pomaga odpowiednio do klasy zmodyfikować swój styl nauczania – tzn. dobrać właściwy sposób komunikacji z klasą, odpowiednie formy przekazywania wiedzy, właściwe metody pracy oraz pomoce dydaktyczne, które wpłyną na efektywność pracy poszczególnych uczniów, a co za tym idzie na wzrost ich motywacji do nauki. Również na zajęciach indy-widualnych, zwłaszcza z uczniami, którzy mają trudności z nauką, nauczyciel może stoso-wać sposoby i techniki przekazywania wiedzy, metody pracy i pomoce dydaktyczne zgod-ne z predyspozycjami edukacyjnymi danego ucznia tak, by treści, które chce przekazać trafiły do niego najlepszą z możliwych dróg – taką, która odpowiada jego stylowi uczenia się.

Wyniki diagnozy predyspozycji edukacyjnych uczniów klas pierwszych przekazywane są w październiku wychowawcom poszczególnych klas.

SYSTEM SENSORYCZNY

Podczas zdobywania nowych wiadomości i umiejętności, tak jak podczas odbierania wszystkich bodźców płynących z otaczającego nas świata, dominującą rolę odgrywają zmysły: słuch, wzrok oraz pozostałe, tzw. czuciowo-ruchowe. To one decydują o sposobie odbierania, przechowywania i przetwarzania informacji, czyli o procesie zapamiętywania i myślenia.

Procesy te są bardzo zindywidualizowane. Nie każdy z tych trzech zmysłów (kanałów,

systemów sensorycznych) funkcjonuje na jednakowym poziomie u wszystkich ludzi. U jednych procesy zapamiętywania, procesy myślowe odbywają się drogą skojarzeń wi-zualnych (wzrokowcy), u innych – audytywnych (słuchowcy), a u innych jeszcze – czucio-wo-ruchowych (kinestetycy).

Mówiąc o systemie sensorycznym mamy na myśli odruchowo uaktywniany preferowany zmysł, czyli inaczej mówiąc właściwy nam sposób odbierania bodźców i reagowania na informacje. Sposób ten decyduje o tym, jak odbieramy świat, jakiego typu informacje naj-lepiej postrzegamy i zapamiętujemy, determinuje naszą osobistą strategię uczenia się, a także styl komunikowania się z innymi.

1. Wzrokowcy – odbierają świat głównie zmysłem wzroku, najefektywniej uczą się patrząc, wi-dząc, obserwując:• ze słowami kojarzą obrazy• nowym pojęciom nadają znaczenie wówczas, gdy je „zobaczą” lub otrzymają

wizualny opis• lubią się uczyć poprzez patrzenie lub obserwacje pokazu (demonstracje)• lubią korzystać z pomocy wizualnych (wykresy, tabele, teksty zorganizowane,

ilustracje, schematy)• lubią robić notatki, zwłaszcza nielinearne (hierarchiczne, punktowe, mapy myśli –

z użyciem kolorów i rysunków) • mają niezwykle bujną wyobraźnię • myślą obrazami, nielinearnie – często wypowiadają się nieco chaotycznie • koncentrację burzy im nieporządek lub ruch • w chwilach małej aktywności często zapatrują się w dal, rysują, znajdują sobie coś

do oglądania • nie lubią dużo mówić • tracą koncentrację i cierpliwość, kiedy przez dłuższy czas wymaga się od nich

słuchania • używają wyrażeń typu: zobacz, popatrz, widzisz, perspektywa, obserwować, obraz,

to jasne, moja wizja, mało przejrzyste, chyba to widzę, to mi dobrze wygląda, wyobraź sobie, jak to widzisz?

2. Słuchowcy – odbierają świat głównie zmysłem słuchu, najefektywniej uczą się słuchając, mówiąc, czytając na głos, myśląc na głos:• lubią słuchać siebie i innych, lubią dużo mówić • myślą słowami i dźwiękami • lubią powtarzać na głos to, co napisali • łatwo tracą koncentrację z powodu hałasów i dźwięków • gdy nie mają nic do roboty – nucą, rozmawiają ze sobą lub innymi • lubią rozmowy, ale tylko kiedy sami mogą się dużo i swobodnie wypowiadać • wyrażają stan emocjonalny poprzez ton i tembr głosu • używają długich, powtarzających się opisów • lubią słuchać wykładów • głośno myślą • niewiele korzystają z pokazów i demonstracji• mają kłopoty z czytaniem map i wykresów

• lubią uczyć się i powtarzać w grupie • używają zwrotów: posłuchaj, mówię, to brzmi przekonująco, to dobrze brzmi,

porozmawiajmy, to zgrzyta, jak to powiedzieć?, coś mi mówi...

3. Kinestetycy – odbierają świat głównie zmysłami czuciowo-ruchowymi, najefektywniej uczą się działając, angażując się fizycznie i emocjonalnie • najlepiej pamiętają to, co sami wykonali • w trakcie nauki niezbędna jest im aktywność ruchowa • mają trudności z ortografią, muszą napisać słowo, żeby „wyczuć”, jak się je pisze • mają mało czytelne pismo • nie korzystają ze statycznych wizualnych prezentacji • często zmieniają pozycję i poruszają się, żeby utrzymać koncentrację • gestykulują podczas mówienia i słuchania • dekoncentrują się, gdy wokół nich coś się dzieje • nie są dobrymi słuchaczami; tracą zainteresowanie, gdy muszą zbyt długo słuchać • lubią gry sytuacyjne, dramy • lubią czuć emocje, ruch, zapachy, smaki • używają wyrażeń: brać, trzymać, nie czuję się z tym dobrze, łapiesz to?, oprzyj się

na czymś innym

DOMINUJĄCA PÓŁKULA MÓZGOWA

Informacje przyswajamy jako wzrokowcy, słuchowcy i kinestetycy, bardziej wykorzystu-jąc lewą lub prawą półkulę mózgową. Każda z półkul w odmienny sposób te informacje przetwarza, przechowuje i odtwarza.

1. Lewa półkula odpowiada za:• myśli• analizę• uczenie się od szczegółów do ogółu• percepcję czasu• myślenie logiczne• kontrolę nad słowem• porozumiewanie się werbalne• pamięć krótkotrwałą

Osoba o dominującej lewej półkuli mózgowej:• eksperymentuje w sposób systematyczny z zachowaniem kontroli• w myśleniu i zapamiętywaniu posługuje się głównie słowami• reaguje na ustne instrukcje i wyjaśnienia• preferuje logiczne rozwiązywanie problemów• preferuje pytania zamknięte• preferuje zadania z jedną zmienną• jest linearna, logiczna i postrzega poszczególne elementy

2. Prawa półkula odpowiada za:• uczucia• wyobraźnię

• syntezę• uczenie się od ogółu do szczegółu • percepcję przestrzeni• myślenie abstrakcyjne• pamięć długotrwałą• porozumiewanie się pozawerbalne

Osoba o dominującej lewej półkuli mózgowej:• lubi eksperymentowanie przypadkowe• w myśleniu i zapamiętywaniu posługuje się obrazami• reaguje na instrukcje symboliczne, na demonstrowanie i ilustrowanie• preferuje intuicyjne rozwiązywanie problemów• preferuje otwarte pytania• preferuje zadania z wieloma zmiennymi• jest twórcza, emocjonalna, intuicyjna i postrzega całość

CYKL POZNAWCZY KOLBA

W procesie uczenia się przechodzimy przez pewien cykl odmiennych aktywności. Cykl ten nazywa się „cyklem poznawczym Kolba” od nazwiska autora, który go opisał. Wymienia on cztery głów-ne rodzaje aktywności w trakcie uczenia się:

1. Działanie i doświadczenie (uczenie się emocjonalne) – praca metodą prób i błędów oraz eks-perymentowanie.

2. Obserwacja i refleksja (uczenie się obserwacyjne) – obserwowanie, wymiana spostrzeżeń i refleksji.

3. Teoria i uogólnienia (uczenie się teoretyczne, symboliczne) – porządkowanie i analiza infor-macji, wyciąganie wniosków, logiczne rozumowanie.

4. Pragmatyka (uczenie się przez zastosowanie) – wykorzystanie, testowanie i stosowanie wiedzy, ćwiczenie nowych umiejętności.

Każda z tych form aktywności w różnym stopniu służy uczeniu się różnych osób. Dla jed-nych uczniów bardziej przydatne jest podejmowanie działań prowadzących do rozwiąza-nia problemu, opieranie się na intuicji w nowych sytuacjach stanowiących wyzwanie. Inni będą osiągać najlepsze wyniki, ucząc się z obserwacji i na tej podstawie wyciągając wnio-ski. Jeszcze inni będą woleli nabywać wiedzę teoretyczną. Wreszcie niektórzy będą musieli najpierw wiedzieć do czego mogą wykorzystać to, czego mają się nauczyć, będą preferowali trenowanie konkretnych umiejętności i wdrażanie teorii w praktyce.

Według teorii Kolba proces uczenia się jest najefektywniejszy wtedy, gdy zawiera wszyst-kie cztery rodzaje aktywności poznawczej. Ale wielu z nas poprzestaje na dwóch lub trzech, stosując je w dowolnej kolejności, często wielokrotnie.

Oto przykład dwóch uczennic stosujących różne formy aktywności w trakcie nauki języka obcego:

Agata1. czyta podręcznik gramatyki (odwołanie

do teorii)2. wykonuje ćwiczenia w zeszycie ćwiczeń

(praktyka, ale teoretyczna)3. zastanawia się nad popełnionymi błęda-

mi (refleksja)4. szuka odpowiedzi w podręczniku (teoria)

Uczy się metodycznie, naukowo. Zna wiele słówek, opanowała gramatykę języka, potrafi bezbłędnie pisać, ale słabo mówi.

Basia1. ogląda kasety video i powtarza dialogi

z prezentowanych scenek (działanie)2. wymyśla różne scenki i wykorzystuje po-

znane słówka i zwroty (pragmatyka)3. prosi koleżankę o zadawanie pytań i po-

prawianie błędów (praktyka)4. czyta teksty w języku obcym, zapisuje

użyteczne zwroty (pragmatyka)

Uczy się spontanicznie i naturalnie, opiera się na własnym doświadczeniu. Rozumie język mówiony i potrafi się porozumieć.

1. Działacze – uczniowie bazujący na własnym doświadczeniu:• uczą się przez działanie, zwłaszcza metodą prób i błędów • są bardzo aktywni i entuzjastycznie nastawieni • skupiają się na doświadczeniu tu i teraz • podejmują decyzje raczej na podstawie emocji i intuicji niż na przemyśleniach • potrafią się znaleźć w różnych sytuacjach, dobrze się przystosowują do różnych

warunków • problemy rozwiązują przez burze mózgów i spontaniczne poszukiwanie rozwiązań• liczą się z opiniami, odczuciami i myślami innych • lubią nowe sytuacje, wyzwania, zadania • lubią uczyć się przez zabawę i ćwiczenia wymagające kontaktów z ludźmi • lubią ryzyko i zmiany • motto: wszystkiego trzeba kiedyś spróbować

2. Refleksyjni – uczniowie bazujący na obserwacji i refleksji:• uczą się przez przyglądanie się sytuacjom i analizowanie ich• uczą się poprzez refleksję i dyskusję, zadawanie pytań

Refleksja

T e o r i a

D z i a ł a n i e

Pragmatyka

1

2

3

4

D z i a ł a n i e

T e o r i a

Refleksja

Pragmatyka

1

2

4

3

• wolą obserwować niż działać • dostrzegają różne punkty widzenia i aspekty spraw • nie lubią być popędzani do momentu, aż sami uznają, że są gotowi • słuchają innych, lubią dzielić się pomysłami z małymi grupami • są pomysłowi, mają rozwiniętą wyobraźnię i dobrą intuicję • lubią mieć wzorce do działania • do działania potrzebują ogólnej wizji • lubią zbierać informacje i opinie oraz dogłębnie je rozważyć, zanim wyciągną jakie-

kolwiek wnioski • są spokojni, niespieszni, niekonfliktowi • motto: sprawdź grunt, odłóż decyzję do rana

3. Teoretycy – uczniowie bazujący na teorii:• uczą się przez zdobywanie informacji i rozwiązywanie problemów teoretycznych • zanim czegokolwiek się nauczą, muszą wiedzieć dlaczego • lubią integrować i analizować informacje, wyciągać wnioski • analizują problemy w sposób logiczny, rozumując krok po kroku • szukają wyjaśnień, teorii do obserwowanych zjawisk • wolą teoretyzować niż działać • są systematyczni, uporządkowani, dokładni i uważni • lubią działać zgodnie z planem • dobrze pracują samodzielnie • czują się nieswojo w sytuacjach niejednoznacznych oraz związanych z subiektyw-

nymi sądami • patrzą na wszystko z dystansu • najczęściej zadawane pytania: Czy to jest sensowne?, Na jakiej podstawie? • motto: jeżeli coś jest logiczne, jest dobre

4. Pragmatycy – uczniowie bazujący na zastosowaniach teorii:• uczą się poprzez sprawdzanie teorii i stosowanie wiedzy w praktyce • uczą się przez rozwiązywanie problemów • uczą się przez działanie przemyślane i prowadzące do jakiegoś konkretnego celu • lubią działania oparte na eksperymentowaniu • wykorzystują zdobytą wiedzę i umiejętności • poszukują konkretnych zastosowań dla teorii • preferują raczej zadania techniczne niż społeczne • zadają praktyczne pytania • reprezentują poglądy i podejście zdroworozsądkowe • lubią wprowadzać ustalone praktyki i procedury w życie • są praktyczni i twardo stąpają po ziemi • ze zniecierpliwieniem podchodzą do rozwlekłych dyskusji, które nie przynoszą

rozwiązań • najczęściej zadawane pytanie: Do czego mi się to przyda? • motto: jeśli coś działa w praktyce, jest dobre; zawsze znajdzie się lepszy sposób

BIBLIOGRAFIA

Ricki Linksman: W jaki sposób szybko się uczyć. Warszawa, Bertelsman Media 2001

Colin Rose, Malcolm J. Nicholl: Ucz się szybciej na miarę XXI wieku. Warszawa, Logos 2003

Colin Rose, Małgorzata Taraszkiewicz: Atlas efektywnego uczenia (się).Warszawa, Transfer Learning 2006

Sylwia Rybarczyk: Rola półkul mózgowych w procesie uczenia się. „Poradnik wychowawcy” H 6.20 s. 1-20

Sylwia Rybarczyk: Systemy reprezentacyjne człowieka a style uczenia się. „Poradnik wychowawcy” H 6.16 s. 1-14

Alistar Smith: Przyspieszone uczenie się w klasie. Katowice, Wydawnictwo WOM, 1997

Małgorzata Taraszkiewicz: Jak uczyć jeszcze lepiej. Poznań, Wydawnictwo Szkolne Romy Koper ARKA, 2001

Małgorzata Taraszkiewicz: Jak uczyć lepiej, czyli refleksyjny praktyk w działaniu. Warszawa, Wydawnictwo CODN, 1996