Przegląd Wiadomości Astronomicznych10 / 2009

© 2007 -2009 Atelier 17 - Tomasz L. Czarnecki - teleskopy.net

1 z 104

2 z 104

Spis Treści

Hubble obserwuje galaktyki odzierane z gazuSuchy lód rzeźbi na Marsie promieniste kanałyAstronomowie rozpoczęli kolejną wielką wyprawę po złote runoGOCE rozpoczął przesyłanie danychPerły na kosmicznej niciTrzeci przelot sondy MESSENGER obok Merkurego... udało się, choć nie do końcaPromieniowanie gamma z serca galaktyki RzeźbiarzaŁazik Opportunity trafia na kolejny meteorytNGC 6240 - pojedynek czarnych dziurNASA bada przyczyny upadku cywilizacji MajówSaturn ma nowy - ogromny - pierścieńBolid nad południowym OntarioAsteroida Apophis jeszcze mniej groźnaCentrum Lotów Kosmicznych Goddard przedstawia wizualizację efektów zderzeniaPola lavy w Daedalia PlanumSzukając wody, sonda NASA zderzyła się z KsięŜycemPaliwa z KsięŜycaPierwsze wysokiej rozdzielczości zdjęcia asteroidy 2 PallasNarodziny gwiazd w zderzeniu galaktykNieduŜy ale jakŜe silny sąsiad Drogi MlecznejJak KsięŜyc produkuje wodęDane satelitarne umoŜliwiają analizę trzęsienia ziemiSztuka na MarsieSonda IBEX zmienia obraz heliosferySonda Cassini zmienia obraz Układu SłonecznegoNaukowcy łapią międzygwiezdny wiatrOdnaleziono fragmenty bolidu z 25 wrześniaAstronomiczna jesień (nie tylko) w BiblioteceSonda LCROSS rejestruje wszystkie fazy zderzenia CentauraALARM OBSERWACYJNY: Orionidy 2009Trzydzieści dwie nowe exoplanetyGigantyczny krater u wybrzeŜy IndiiNowy teleskop kosmiczny nabiera kształtówŚcigacz komet ESA po raz ostatni odwiedza domNajdalsza znana gromada galaktyk na zdjęciach ChandryKolejna egzoplaneta, na której odkryto związki organiczneKsięŜyc jest jednak dziurawy ?Wyjątkowo długa nocZbliŜa się pierwszy lot testowy rakiety nośnej Ares I-XMeteoryty na Łotwie i w IndonezjiSonda MESSENGER bada z bliska neutrony słonecznego rozbłyskuNajpotęŜniejszy komputer świata bada początki niewidzialnego WszechświataZbliŜa się start misji SMOS i Proba-2NGC 4755 na zdjęciach VLT, Hubble'a i teleskopu MPG/ESAGRB 090423 - najdalszy obiekt we WszechświecieWyścig fotonów kończy się remisem - punkt dle Einsteina

3 z 104

Hubble obserwuje galaktyki odzierane z gazu

ESA i NASA opublikowały nowe zdjęcia wykonane przez teleskop kosmiczny Hubble, zanim miała miejsceostatnia misja serwisowa. Zdjęcia przedstawiają dramat dwóch galaktyk Gromady Virgo poddanychoddziaływaniu procesu określanego mianem ram pressure stripping (czyli odzierania galaktyk z materii podwpływem przemieszczania się ich przez stosunkowo gęsty ośrodek międzygalaktyczny w gromadzie) prowadzącydo powstawania niezwykle wyglądających galaktyk.

Niezwykle gorący, emitującypromieniowanie rentgenowskie gaz wypełniaprzestrzeń między galaktykami w obrębiegromady. Gdy galaktyki przemieszczają sięprzez ten gaz międzygalaktyczny silne wiatryzniekształcają galaktyki i w ekstremalnychprzypadkach hamują tworzenie nowychgwiazd. Ciśnienie spiętrzenia (ram pressure)to opis sił tarcia powstających gdy ciałoprzemieszcza się przez płynny ośrodek -podobne do siły wywieranej na rowerzystęprzez wiatr - a w omawianym przypadkupowstaje gdy galaktyki obiegające centrumgromady przemieszczają się przez ośrodekmiędzygalaktyczny, który wymiata z nich gaz.

Galaktyka spiralna NGC 4522 leŜy wodległości około 60 milionów lat świetlnychod Ziemi i stanowi spektakularny przykładgalaktyki spiralnej, która jest w wynikuopisanego wyŜej procesu pozbawiana gazu.Będąc częścią gromady Panny (VirgoCluster) i poruszając się w jej obrębie zogromną prędkością przemieszcza się przezośrodek międzygalaktyczny zostawiając zasobą gaz. Naukowcy szacują, Ŝe galaktyka taporusza się z prędkością ponad 10 milionówkilometrów na godzinę. W gazie usuniętym wwyniku oddziaływania ciśnienia spiętrzeniamoŜna dostrzec nowo powstałe gromadygwiazdowe. Mimo, Ŝe obraz jest statyczny nazdjęciu Hubble'a moŜna prawie wyczuć pędgalaktyki - wyraźnie widać gaz wyrywany zjej ramion.

Jasne, błękitne regiony produkcji gwiazdwidać na lewo i prawo od jądra galaktyki.

TakŜe na zdjęciu NGC 4402 widać znakioddziaływania ciśnienia spiętrzenia takie jakwklęśnięta postać dysku gazu i pyłu będącaefektem oddziaływania rozgrzanego gazu.Światło emitowane przez dysk oświetlawirujący gaz odrywany przez ośrodekmiędzygalaktyczny.

Badanie oddziaływań takich jak rampressure stripping pozwala naukowcomlepiej zrozumieć mechanizmyodpowiedzialne za ewolucję galaktyk orazto, jaki wpływ mają na tempo powstawaniagwiazd w gęstych regionach Wszechświatatakich jak gromady i supergromady.

Oba zdjęcia zostały wykonane za pomocąkamery ACS (Advanced Camera for Surveys) na pokładzie teleskopu Hubble zanimkamera ta została pozbawiona zasilania w2007 roku. Misja serwisowa nr 4 z maja tegoroku przywróciła zasilanie i umoŜliwiłakamerze ACS dalszą pracę.

Źródła:

ESA Space Science: Hubblehighlights two galaxies that are losingitIlustracja: NASA & ESA

Original press release follows:Hubble highlights two galaxies that arelosing it

Newly released images, taken by the HubbleSpace Telescope before the recent ServicingMission, highlight

4 z 104

the ongoing drama in two galaxies in the Virgo Cluster affected by aprocess known as ‘ram pressure stripping’, which can result inpeculiar-looking galaxies.

An extremely hot X-ray-emitting gas known as the intra-clustermedium lurks between galaxies within clusters. As galaxies movethrough this intra-cluster medium, strong winds rip through galaxiesdistorting their shape and even halting star formation.

Ram pressure is the drag force that results when something movesthrough a fluid - much like the wind you feel in your face whenbicycling, even on a still day - and occurs in this context as galaxiesorbiting about the centre of the cluster move through the intra-clustermedium, which then sweeps out gas from within the galaxies.

The spiral galaxy NGC 4522 is located some 60 million light-yearsfrom Earth and it is a spectacular example of a spiral galaxy currentlybeing stripped of its gas content.

Part of the Virgo galaxy cluster, its rapid motion within the clusterresults in strong winds across the galaxy as the gas within is leftbehind. Scientists estimate that the galaxy is moving at more than 10million kilometres per hour. A number of newly formed star clustersthat developed in the stripped gas can be seen in the Hubble image.

Even though this is a still image, Hubble's

view of NGC 4522 practically swirls off the page with apparentmovement. It highlights the dramatic state of the galaxy, with a vividview of the gas being forced out of it. Bright blue pockets of starformation can be seen to the right and left of centre. The image issufficiently deep to show distant background galaxies.

The image of NGC 4402 also highlights some telltale signs of rampressure stripping such as the curved, or convex, appearance of thedisc of gas and dust, a result of the forces exerted by the heated gas.Light being emitted by the disc backlights the swirling dust that isbeing swept out by the gas.

Studying ram pressure stripping helps astronomers better understandthe mechanisms that drive the evolution of galaxies, and how the rateof star formation is suppressed in very dense regions of the Universelike clusters.

Both images were taken by the Advanced Camera for Surveys onHubble before it suffered a power failure in 2007. Astronauts onServicing Mission 4 in May 2009 were able to restore ACS duringtheir 13-day mission.

5 z 104

Suchy lód rzeźbi na Marsie promieniste kanały

Przypominające pająka struktury w rejonie południowego bieguna Marsa powstają w wyniku odparowywaniasuchego lodu podczas zmian pór roku na Czerwonej Planecie. Obraz uzyskany przez kamerę HiRISE (High

Resolution Imaging Science Experiment) na pokładzie sondy NASA MRO (Mars Reconnaissance Orbiter) ukazujekilka tych niezwykłych struktur na powierzchni 1,2 kilometra.

Zdjęcie wykonano w trakcie trwającego napołudniowej półkuli lata, gdy z powierzchnizniknął cały śnieg okrywający ją w ciąguzimy. Kanały promieniste wrzynają się nagłębokość około 1-2 metra wgłąb gruntu i sąoświetlone z prawej przez Słońce znajdującesię około 15 stopni nad horyzontem.Naukowcy nazywają te formacjearaneiformami - co oznacza podobnepająkom.

W trakcie zimy składająca się w znacznejczęści z dwutlenku węgla atmosfera Marsakondensuje tworząc czapy lodowe nabiegunach. Te sezonowe czapy sublimują nawiosnę. Ditlenek węgla sublimujący nadolnej powierzchni czapy wytwarzaciśnienie rzeźbiące w gruncie kanały wkierunku miejsc, w których moŜe wydostaćsię do atmosfery. Często kanały teprzybierają formę promienistą, zmierzającądo miejsca, w których gaz jest wentylowanyw atmosferę.

Źródła:

JPL MRO: Radial Channels Carvedby Dry IceZdjęcie: NASA/JPL-Caltech/University of Arizona

Original press release follows:Radial Channels Carved by Dry Ice

Spider-shaped features in the south polarregion of Mars are carved by vaporizing dryice in a dynamic seasonal process. Thisimage from the High Resolution ImagingScience Experiment (HiRISE)

camera on NASA's Mars ReconnaissanceOrbiter includes several of the distinctivefeatures in an area 1.2 kilometers (three-fourths of a mile) wide. It is one of theHiRISE camera team's featured images thisweek.

The features are cut into the ground, not builtup above the surrounding surface. Sunlight iscoming from the right, from about 15 degreesabove the horizon. Scientists call thesefeatures "araneiform," which meansspider-like.

Mars' carbon-dioxide atmosphere partiallycondenses every winter to form polar caps ofdry ice. These seasonal caps sublimate(change directly from solid to gas, just as dryice does on Earth) in the spring. Carbon-dioxide gas coming from the bottom surfaceof the ice builds up pressure and carveschannels into the ground as it flows toward apoint where it escapes back into theatmosphere. Often the channels are radial innature, with the escape point for the gasbecoming the center for one of thesearaneiform features.

In this image, taken during southern-hemisphere summer, all the seasonal frost isgone from the area. The channels carved intothe ground are typically 1 to 2 meters (3 to 7feet) deep.

The dynamic Martian polar processes thatform features like these are described athttp://www.jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2007-146 andhttp://www.jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2006-100.

This view is a portion of a HiRISEobservation taken on Aug. 23, 2009, at 87.0degrees south latitude and 86.5 degrees eastlongitude. The full-frame image is availableat http://hirise.lpl.arizona.edu/ESP_014413_0930.

6 z 104

Wykonanie trójwymiarowej mapy jestniezbędne do zrozumienia dlaczego Wszechświatrozszerza się coraz szybciej

prof. Daniel Eisenstein

Astronomowie rozpoczęli kolejną wielką wyprawę po złote runo

Trzeci etap cyfrowego przeglądu nieba Sloana (SDSS-III - Sloan Digital Sky Survey), projekt BOSS, ma stworzyćmapę trójwymiarowej struktury Wszechświata. Mapa ta jest niezbędna do lepszego zrozumienia dlaczegorozszerzanie Wszechświata, wbrew oddziaływaniom grawitacyjnym, przyspiesza.

Astronomowie z 42 instytucji naukowych, wtym z Uniwersytetu Arizona (UA), rozpoczęlinajambitniejszy projekt mający zbudowaćtrójwymiarową mapę strukturyWszechświata w celu zrozumienia ciemnejenergii. "Wykonanie trójwymiarowej mapyjest niezbędne do zrozumienia dlaczegoWszechświat rozszerza się coraz szybciej "-mówi prof. Daniel Eisenstein, astronom z UAkierujący projektem SDSS-III. Ów projekt,pod nazwą Przeglądu SpektroskopowegoOscylacji Barionów (BOSS - BaryonOscillation Spectroscopic Survey) wykonałpierwsze obserwacje - tzw. pierwszeświatło - zbierając widma tysiąca kwazarówi galaktyk 14/15 września.

Zespół BOSS wykorzystuje nowe,wyjątkowo czułe spektrografy pracujące wpaśmie podczerwonym i widzialnym,współpracujące z 2,5 metrowym teleskopemFundacji Sloana w Obserwatorium ApachePoint w Nowym Meksyku. Docelowo wprojekcie do 2014 roku mają zostać zebranewidma 1,4 miliona galaktyk i 160 000kwazarów. Pomiary te pozwolą określić jakodległe są od nas te obiekty.

Kierujący projektem David Schlegel

z Laboratorium Narodowego LawrenceBerkeley (LBNLL) mówi, Ŝe "dane zebraneprzez BOSS będą najlepszymi uzyskanymi dotej pory danymi na temat wielkoskalowejstruktury Wszechświata."

W młodym Wszechświecie materiakosmiczna taka jak protony i neutrony (czylibariony) oddziaływała ze światłemWielkiego Wybuchu tworząc oscylacjeciśnienia podobne do fal dźwiękowych.Podobnie jak fale dźwiękowe zmieniająlokalnie zagęszczenia cząstek powietrza,równieŜ 'akustyczne oscylacje barionowe'wytworzyły obszary o zmiennej gęstości wmiarę jak przemieszczały się poprzez młodyWszechświat.

Gdy Wszechświat osiągnął wiek około 400000 lat ochłodził się na tyle by zatrzymaćpropagację owych fal, co miało pozostawić'zamroŜone' w nim ślady fal barionowych."MoŜemy zaobserwować zamroŜone śladyfal w sposobie dystrybucji galaktyk "- mówiEisenstein. -" Ślady te to fakt, Ŝe parygalaktyk są częściej oddalone o 500milionów lat świetlnych a nie 400 lub 600.Mierząc długość oscylacji barionowych,moŜemy określić jak ciemna energiawypłynęła na historię ekspansjiWszechświata. To być moŜe zbliŜy nas dorozwiązania zagadki czym jest ciemnaenergia."

Spektrografy projektu BOSS wykorzystująponad 2000 metalowych płyt, któreumieszcza się w płaszczyźnie ogniskateleskopu. Są one precyzyjnie nawierconeodwzorowując połoŜenie prawie

7 z 104

dwóch milionów obiektów północnej półkulinieba. Światłowody podłącza się do tysięcytych maleńkich otworów i niosą one osobnoświatło kaŜdej z badanych galaktyk ikwazarów do nowych spektrografówBOSS-a gdzie rejestrowane jest ich widmo.

Źródła:

University of Arizona News:Astronomers Begin New Search forDark EnergyIlustracja: D. Hogg and V. Bhardwaj,SDSS-III

Original press release follows:Astronomers Begin New Search for DarkEnergy

A Sloan Digital Sky Survey project called"BOSS" will map the three-dimensionalstructure of the universe. The map isessential to learning why the universeexpands faster with time, says UAastronomer Daniel Eisenstein.

Astronomers from the University of Arizonaand 41 other institutions are beginning themost ambitious project yet to map the three-dimensional structure of the universe in aquest to understand dark energy.

"Making a three-dimensional map is essentialto understanding why the universe isexpanding at an ever-accelerating rate," saidUA astronomy professor Daniel Eisenstein,director of the Sloan Digital Sky Survey III,known an SDSS-III, a collaboration of 350scientists.

The new SDSS-III mapping project, calledthe Baryon Oscillation

Spectroscopic Survey, or BOSS, collectedits first astronomical data -- a milestonecalled achieving "first light" -- on a thousandgalaxies and quasars on Sept. 14 - 15.

The BOSS team uses new, extremelysensitive optical-infrared spectrographs onthe Sloan Foundation 2.5-meter telescope atApache Point Observatory in New Mexico.

Their goal is to collect spectra for 1.4million galaxies and 160,000 quasars by2014.

Measuring the spectra, or colors, of galaxiesand quasars allows astronomers to determinehow far away and how far back in time thesecelestial objects are.

"The data from BOSS will be the best everobtained on the large-scale structure of theuniverse," said BOSS principal investigatorDavid Schlegel of the U.S. Department ofEnergy's Lawrence Berkeley NationalLaboratory.

In the early universe, cosmic matter -- theprotons and neutrons, or "baryons" --interacted with the light from the Big Bang tocreate pressure oscillations much like soundwaves. Just as sound waves compress airmolecules in our atmosphere, these "baryonacoustic oscillations" created densityvariations as they traveled through the earlyuniverse.

When the universe was around 400,000 yearsold, conditions were finally cool enough tohalt the propagation of the sound waves, andthis left

a "frozen" sound wave signature, said UAastronomy professor Xiaohui Fan. Fan isUA's representative to the SDSS-IIIcollaboration council.

"We can see these frozen waves in thedistribution of galaxies today," Eisensteinsaid. "The signature is that pairs of galaxiesare somewhat more likely to be separated by500 million light years, rather than 400million or 600 million light years."

The sound wave signature today is expectedto be about 500 million light years longbecause the universe has greatly expandedsince those early times, Fan said.

"By measuring the length of the baryonoscillations, we can determine how darkenergy has affected the expansion history ofthe universe," Eisenstein said. "That, in turn,helps us figure out what dark energy couldbe."

Astronomers study baryon oscillations as anexciting new method for measuring "darkenergy," the name they give to the mysteriousphysical mechanism that is causing theuniverse to expand at an accelerating rate.

Astronomers have known since the 1920sthat the universe is expanding, but they werestunned when they discovered in 1998 thatthe universe is expanding at an acceleratingrate.

"We're trying to understand why that is. It's avery odd thing," Eisenstein said. "Gravitypulls things together, so you'd expect

8 z 104

gravity would be pulling the universe back together so that it wouldexpand at a decelerating rate.

"But something is causing the universe to expand at an acceleratingrate. Either we misunderstand how gravity works on the largestscales, or there's some extra thing in the universe that actually causesgravity to repel structure," Eisenstein said.

The BOSS spectrographs have more than 2,000 large metal plates thatare placed at the focal plane of the telescope. These plates are drilledwith the precise locations of nearly two million objects across thenorthern sky. Optical fibers plugged into a thousand tiny holes in eachof the "plug plates" carry the light from each observed galaxy orquasar to BOSS's new spectrographs.

The SDSS-III team plans to release its first data to the public inDecember 2010.

About SDSS-III and BOSS

BOSS is the largest of four surveys in SDSS-III, which includes 350scientists from 42 institutions. The BOSS design and implementationhas been led from the U.S. Department of Energy's LawrenceBerkeley National Laboratory. The optical systems were designedand built at Johns Hopkins University, with new CCD camerasdesigned and built at Princeton University and the University ofCalifornia at Santa Cruz/Lick Observatory. The University ofWashington

contributed new optical fiber systems, and Ohio State Universitydesigned and built an upgraded BOSS data-acquisition system. The"fully depleted" 16-megapixel CCDs for the red cameras evolvedfrom Berkeley Lab research and were fabricated in Berkeley Lab'sMicroSystems Laboratory.

Funding for SDSS-III has been provided by the Alfred P. SloanFoundation, the participating institutions, the National ScienceFoundation, and the U.S. Department of Energy.

SDSS-III is managed by the Astrophysical Research Consortium forthe Participating Institutions of the SDSS-III Collaboration, includingthe University of Arizona, the Brazilian Participation Group,University of Cambridge, University of Florida, the FrenchParticipation Group, the German Participation Group,the MichiganState/Notre Dame/JINA Participation Group, Johns HopkinsUniversity, the U.S. Department of Energy's Lawrence BerkeleyNational Laboratory, Max Planck Institute for Astrophysics, NewMexico State University, New York University, the Ohio StateUniversity, University of Portsmouth, Princeton University,University of Tokyo, the University of Utah, Vanderbilt University,University of Virginia, University of Washington and Yale University.

9 z 104

GOCE rozpoczął przesyłanie danych

Satelita Europejskiej Agencji Kosmicznej GOCE ukończył fazę testów i kalibracji na orbicie i przeszedł w trybpomiarów tworząc mapę dystrybucji niewielkich zmian w polu grawitacyjnym Ziemi. Sonda Gravity field andsteady-state Ocean Circulation Explorer została wyniesiona na orbitę 17 marca z kosmodromu w północnej Rosji.Otrzymane dane pozwolą lepiej zrozumieć ziemską grawitację, a to w dalszej kolejności odpowie na wiele pytańna temat mechanizmów rządzących Ziemią.

Zazwyczaj przyjmuje się, Ŝe grawitacjaoddziałuje z równą siłą na całej powierzchniZiemi. Jednak, ze względu na rozmaiteczynniki, takie jak rotacja planety, efektywywierane przez pasma górskie czy rowyoceaniczne jak równieŜ róŜnice w gęstościwe wnętrzu Ziemi siła ta niej jest wszędziejednakowa. W czasie misji trwającejnieprzerwanie przez sześć miesięcy GOCEma dokonać pomiarów tych subtelnych róŜnicz niezwykłą dokładnością i rozdzielczością.Uzyskane dane posłuŜą do stworzeniaunikalnego modelu ziemskiej geoidy -powierzchni idealnego, globalnego oceanu wstanie spoczynku.

Precyzyjna znajomość geoidy jest waŜna dladokładnych pomiarów cyrkulacji oceanicznejoraz zmian poziomu oceanu, oba czynnikiulegające zmianom pod wpływemewoluującego klimatu. Dane GOCE pomogąrównieŜ zrozumieć procesy zachodzące wewnętrzu Ziemi. Poza stworzeniem globalnegoukładu odniesienia umoŜliwiającegoprecyzyjne porównywanie wysokości wróŜnych częściach świata, dane geoidyposłuŜą w bardziej praktycznychzastosowaniach takich jak geodezja.

Po nieco ponad sześciu miesiącach od startu,GOCE rozpoczął dostarczanie danych, któreposłuŜą do zbudowania najdokładniejszej jakdotąd mapy ziemskiego pola grawitacyjnego.Przed przejściem w tryb badawczy satelitępoddano rygorystycznym testo. Następniejego orbitę obniŜono stopniowo

z początkowej wysokości 280 km, dowysokości nieco poniŜej 255 km -wyjątkowo niskiej jak na satelitę badającegoZiemię.

Pierwsze trzy miesiące przeznaczono nakalibrację i sprawdzenie poprawnościdziałania systemów satelity - w tymnowatorskiego silnika jonowego, któryprzeciwdziała oporowi gęstniejącej na tejwysokości atmosfery ziemskiej, orazgradiometru słuŜącego do pomiarów zmianpola grawitacyjnego.

Jak wiadomo grawitacja rośnie wraz zespadkiem odległości, dlatego GOCE zostałzaprojektowany by okrąŜać Ziemię namoŜliwie jak najniŜszej orbicie.Aerodynamiczny kształt uzupełnionysilnikiem jonowym umoŜliwia sateliciepozostanie w stanie swobodnego spadku idokonanie precyzyjnych pomiarów.Dodatkowo głębokie minimum słonecznepozwoliło umieścić satelitę niŜej niŜoryginalnie planowano - dzięki czemupomiary będą jeszcze dokładniejsze.

Źródła:

ESA News: GOCE delivering datafor best gravity map everZdjęcie: ESA

Original press release follows:GOCE delivering data for best gravitymap ever

Following the launch and in-orbit testing ofthe most sophisticated gravity mission everbuilt, ESA’s GOCE satellite is now in‘measurement mode’, mapping

10 z 104

tiny variations in Earth’s gravity inunprecedented detail.

The ‘Gravity field and steady-state OceanCirculation Explorer’ (GOCE) satellite waslaunched on 17 March from northern Russia.The data now being received will lead to abetter understanding of Earth’s gravity,which is important for understanding how ourplanet works.

It is often assumed that gravity exerts anequal force everywhere on Earth. However,owing to factors such as the rotation of theplanet, the effects of mountains and oceantrenches, and density variations in Earth’sinterior, this fundamental force is not quitethe same all over.

Over two six-month uninterrupted periods,GOCE will map these subtle variations withextreme detail and accuracy. This will resultin a unique model of the ‘geoid’ – the surfaceof an ideal global ocean at rest.

A precise knowledge of the geoid is crucialfor accurate measurement of oceancirculation and sea-level change, both ofwhich are influenced by climate. The datafrom GOCE are also much-needed tounderstand the processes occurring insideEarth. In addition, by providing a globalreference to compare heights anywhere in theworld, the GOCE-derived geoid will be usedfor practical applications in areas such assurveying and levelling.

A

little over six months after launch, GOCE isnow delivering the first set of data that willbuild into the most detailed map of Earth’sgravity field ever realised. Before enteringthis mode, the satellite was tested thoroughly.It was then gently brought down from analtitude of around 280 km to its current orbitslightly below 255 km, which is extremelylow for an Earth observation satellite.

During the three months after launch, thesatellite was commissioned and calibrated,which is standard procedure to ensure that allsystems are working as they should. Thisincluded testing GOCE’s cutting-edgeelectric ion engine that helps keep thesatellite’s orbit ‘drag-free’, and its highlysensitive gradiometer instrument, whichsenses the gravitational tug of Earth.

Gravity is stronger closer to Earth, so GOCEwas designed to orbit as low as possiblewhile remaining stable as it flies through thefringes of our atmosphere. To help avoiddrag and ensure that the gravitymeasurements are of true gravity, the satellitehas to be kept stable in ‘free fall’. Anybuffeting from residual air at this low altitudecould potentially drown out the gravity data.

GOCE’s sleek aerodynamic design helps thisunique satellite to cut though what remains ofthe atmosphere at this exceptionally

low altitude. Moreover, the electric ionthruster at the back continuously generatestiny forces to compensate for any drag thatGOCE experiences along its orbit.

Space gradiometry and the use of thesophisticated electric propulsion are both‘firsts’ in satellite technology, so thecommissioning and calibration wereparticularly important for the success of themission. This phase was completed in thesummer, ready for the tricky task of bringingGOCE down to its operational altitude,which took a couple of months.

“You wouldn’t want to place a satellite likeGOCE at the measurement altitude from dayone,” commented Michael Fehringer, ESA’sGOCE System Manager. “We needed time tocheck the satellite without running the risk ofdecaying below the point where the ionpropulsion could not compensate for the airdrag. Therefore, at launch we injected GOCEinto an initial orbit about 25 km above themeasurement altitude. After commissioning,we brought it to its current altitude of 255km, which we reached on 13 September. Theion propulsion started immediately and nowwe are in drag-free mode, ready foroperation.”

It turns out there is very little solar activity atthe moment, which means a calmerenvironment for GOCE. So its current orbitof 255 km is

11 z 104

a few kilometres lower than engineers had originally planned. This is good news – the gravity measurements being made at the moment will beeven more accurate.

Now fully operational, with its solar panels bathed in sunlight, GOCE has truly embarked upon its mission: to sense Earth’s gravity as neverbefore.

Rune Floberghagen, ESA’s GOCE Mission Manager, said that, “The completion of the commissioning and first in-flight calibration marks animportant milestone for the mission. We are now entering science operations and are looking forward to receiving and processing excellentthree-dimensional information on the structure of Earth’s gravity field.”

12 z 104

Perły na kosmicznej nici

Teleskop kosmiczny ESA Herschel wykonał spektakularne zdjęcia zimnych obłoków gazu leŜących bliskopłaszczyzny Galaktyki ukazując nieoczekiwaną, intensywną aktywność w tym regionie. Na podobieństwo pereł nakosmicznej nici w tym ciemnym, zimnym obszarze jaśnieją gwiezdne fabryki.

3 września teleskop Herschel skierował sięna rezerwuar zimnego gazu w konstelacjiKrzyŜa Południa w pobliŜu płaszczyznyGalaktyki. W czasie gdy teleskop badałniebo instrumenty SPIRE (Spectral andPhotometric Imaging REceiver) i PACS(Photoconductor Array Camera andSpectrometer) wykonały zdjęcia.Zobrazowany region leŜy w odległości około60° od centrum Drogi Mlecznej, tysiące latświetlnych od Ziemi.

Pięciu pasmom widmapodczerwonego, wktórych zostaływykonane zdjęcia,przypisano barwyumoŜliwiającerozróŜnienie obszarówbardzo zimnych (czerwony) od niecocieplejszej, otaczającej je materii(niebieski). Obrazy ujawniają struktury wobrębie zimnych obłoków w Galaktyce wsposób nigdy wcześniej nie widziany.Obrazy są tak wysokiej jakości, Ŝe jeszczeprzed ich szczegółową analizą astronomiemogą oszacować ilość materii, jej masę,temperaturę, skład i dynamikę - czyli czyzapadają się by w przyszłości stworzyćmłode gwiazdy.

Wielkim zaskoczeniem jest to, Ŝe ciemny izimny obszar taki jak badany moŜe byćmiejscem tak gwałtownej aktywności. Ajednak zdjęcia ukazują niezwykłą dynamikętego regionu: materia międzygwiezdnazapada się

tworząc ciągłe i połączone między sobąwłókna świecące światłem nowo rodzącychgwiazd na róŜnych etapach rozwoju. Zdjęciaukazują Drogę Mleczną jako niestrudzonąmatkę wciąŜ rodzącą kolejne pokoleniagwiazd.

Gwiazdy powstają w zimnych obłokach gazuo duŜej gęstości - a dostarczone przezteleskop Herschel obrazy umoŜliwiajązlokalizowanie takich miejsc, które trudnebyłyby do zauwaŜenia, gdyby zdjęciawykonano w jednym zakresie widma.

Do tej pory obszary takie jak badany, leŜącew płaszczyźnie Galaktyki, przesłoniętekolejnymi zasłonami obłoków molekularnychbyły bardzo trudne do zbadania. Jednakzaawansowane instrumenty podczerwoneteleskopu Herschel ułatwiają pracęzaglądając przez zasłonę pyłu całkowicienieprzezroczystego dla światła w paśmiewidzialnym. Ponadto prowadzenieobserwacji w tak duŜym zakresiepodczerwieni jest niemoŜliwe z powierzchniZiemi.

Źródła:

ESA: Herschel views deep-spacepearls on a cosmic stringZdjęcia: ESA, SPIRE and PACSconsortium

Original press release follows:Herschel views deep-space pearls on acosmic string

Herschel has delivered spectacular vistas ofcold gas clouds lying near the plane of theMilky Way, revealing intense,

13 z 104

unexpected activity. The dark, cool region is dotted with stellarfactories, like pearls on a cosmic string.

On 3 September, Herschel aimed its telescope at a reservoir of coldgas in the constellation of the Southern Cross near the Galactic Plane.As the telescope scanned the sky, the spacecraft’s Spectral andPhotometric Imaging REceiver, SPIRE, and Photoconductor ArrayCamera and Spectrometer, PACS instruments snapped the pictures.The region is located about 60° from the Galactic Centre, thousandsof light-years from Earth.

The five original infrared wavelengths have been colour-coded toallow scientists to differentiate extremely cold material (red) fromthe surrounding, slightly warmer stuff (blue).

The images reveal structure in cold material in our Galaxy, as wehave never seen it before, and even before a detailed analysis,scientists have gleaned information on the quantity of the material, itsmass, temperature, composition and whether it is collapsing to formnew stars.

Reservoir of cold gas in the constellation of the Southern Cross

That a dark, cool area such as this would be bustling with activity,was unexpected. But the images reveal a surprising amount ofturmoil: the interstellar material is condensing into continuous and

interconnected filaments glowing from the light emitted by new-bornstars at various stages of development. Ours is a tireless Galaxyconstantly forging new generations of stars.

Stars form in cold, dense environments, and in these images it is easyto locate the star-forming filaments that would be very difficult toisolate in a single-wavelength image.

Traditionally, in a crowded region like this, situated in the plane ofour Galaxy and containing many molecular clouds along the line ofsight, astronomers have had a difficult time resolving details. ButHerschel’s sophisticated infrared instruments made short work of thetask, seeing through the dust that is opaque to visible light, and seeingthe glow from the dust itself. These observations are not possiblefrom ground.

The result is a view of an incredible network of filamentarystructures, and features indicating a chain of near-simultaneousstar-formation events, glittering like strings of pearls deep in ourGalaxy.

14 z 104

Tryb awaryjny został zainicjowany przezznajdujący się na pokładzie systembezpieczeństwa w reakcji na niespodziewanąkonfigurację systemu zasilania w trakciezaćmienia

Eric Finnegan

Trzeci przelot sondy MESSENGER obok Merkurego... udało się,choć nie do końca

Sonda NASA MErcury Surface, Space ENvironment, GEochemistry and Ranging - w skrócie MESSENGER(posłaniec) - pomyślnie przeleciała po raz trzeci obok Merkurego, wykonując krytyczny manewr grawitacyjny,który umoŜliwi jej wejście na orbitę wokół planety w 2011 roku oraz wykonała zdjęcia 5% nigdy wcześniej niewidzianego obszaru planety. Mając obecnie zobrazowane ponad 90% powierzchni zespół naukowy misjiMESSENGER zamierzała przeprowadzić ambitne obserwacje mające uzupełnić wcześniejsze dwa przeloty onowe dane jednak nieoczekiwana przerwa w komunikacji tuŜ przed największym zbliŜeniem sondy i planetypokrzyŜowała plany naukowców.

Według danych dopplerowskichzarejestrowanych tuŜ przed największymzbliŜeniem około 17:55 (nie wiadomojakiego czasu... cóŜ... Ameryka, Panie...)sonda minęła planetę na wysokości 228 kmporuszając się względem Merkurego zprędkości prawie 20 000 km/godzinę.Wcześniej kamera szerokokątna sondywykonała zdjęcia obszarów, które nie zostałynigdy wcześniej sfotografowane, ani wtrakcie trzech przelotów sondy Mariner 10 wlatach 1974 i 1975 ani w trakcie dwóchwcześniejszych przelotów MESSENGERa.

Część skomplikowanego manewru miałamiejsce w obszarze w którym sonda znalazłasię w cieniu Merkurego i musiała - z brakuzasilania z baterii słonecznych - skorzystaćprzez 18 minut z energii zgromadzonej wpokładowych akumulatorach. Dziesięć minutpo wejściu w cień i cztery minuty przednajwiększym zbliŜeniem kontrolerzy stracilisygnał z sondy. Według inŜyniera misji,Erica Finnegana z Laboratorium FizykiStosowanej (APL) Uniwersytetu JohnsaHopkinsa, pojazd autonomicznie przeszedł wtryb

awaryjny, w którym sonda przerywawykonywanie poleceń i zabezpieczainstrumenty, jednocześnie zapisując stanoperacyjny i dane w pamięci.

"Sądzimy, Ŝe tryb awaryjny zostałzainicjowany przez znajdujący się napokładzie system bezpieczeństwa w reakcjina niespodziewaną konfigurację systemuzasilania w trakcie zaćmienia "- mówiFinnegan. MESSENGER wrócił donormalnego trybu pracy o 12:30 a wszystkiesystemy zgłosiły normalny tryb pracy.Wszystkie zarejestrowane dane zostałyprzesłane na Ziemię i są analizowane w celuzrozumienia sekwencji zdarzeń, któredoprowadziły do uruchomienia trybuawaryjnego.

"Choć wydarzenia nie potoczyły się zgodniez planem, główny cel przelotu czyliwspomagający manewr grawitacyjny, zostałpomyślnie ukończony "- dodaje Finnegan.-"Dodatkowo wszystkie sekwencjeobserwacyjne wykonane w trakcie zbliŜaniazostały zarejestrowane wypełniając kolejnebiałe plamy wcześniej nie badanego terenu."

Źródła:

MESSENGER: MESSENGER GainsCritical Gravity Assist for MercuryOrbital ObservationsZdjęcie: NASA/Johns HopkinsUniversity Applied PhysicsLaboratory/Carnegie Institution ofWashington

Original press release follows:MESSENGER Gains Critical GravityAssist for

15 z 104

Mercury Orbital Observations

MESSENGER successfully flew by Mercuryyesterday, gaining a critical gravity assistthat will enable it to enter orbit aboutMercury in 2011 and capturing images offive percent of the planet never before seen.With more than 90 percent of the planet’ssurface already imaged, MESSENGER’sscience team had drafted an ambitiousobservation campaign designed to tease outadditional details from features uncoveredduring the first two flybys. But an unexpectedsignal loss prior to closest approachhampered those plans.

At approximately 5:55 p.m., the spacecraftpassed by Mercury at an altitude of 142miles and at a relative velocity of more than12,000 miles per hour according to Dopplerresidual measurements logged just prior tothe closet approach point. As the spacecraftapproached the planet, MESSENGER’sWide Angle Camera captured this strikingview, which shows portions of Mercury'ssurface that had remained unseen byspacecraft even after the three flybys byMariner 10 in 1974 and 1975 andMESSENGER’s two earlier flybys in 2008.

“This third and final flyby wasMESSENGER’s last opportunity to use thegravity of Mercury to meet the demands ofthe cruise trajectory without using theprobe’s limited supply of on-boardpropellant,”

says MESSENGER Mission SystemsEngineer Eric Finnegan of the Johns HopkinsUniversity Applied Physics Laboratory(APL) in Laurel, Md.

A portion of the complicated encounter wasexecuted in eclipse, when the spacecraft is inMercury’s shadow and the spacecraft –absent solar power – was to operate on itsinternal batteries for 18 minutes. Ten minutesafter entering eclipse and four minutes priorto the closet approach point, the carriersignal from the spacecraft was lost, earlierthan expected.

According to Finnegan, the spacecraftautonomously transitioned to a safe operatingmode, which pauses the execution of thecommand load and "safes the instruments,"while maintaining knowledge of itsoperational state and preserving all data onthe solid-state recorder.

“We believe this mode transition wasinitiated by the on-board fault managementsystem due to an unexpected configuration ofthe power system during eclipse,” Finnegansays. MESSENGER was returned tooperational mode at 12:30 a.m. with allsystems reporting nominal operations. Allon-board stored data were returned to theground by early morning and are beinganalyzed to confirm the full sequence ofevents.

“Although the events did not transpire asplanned, the primary purpose of the flyby, thegravity assist,

appears to be completely successful,”Finnegan adds. “Furthermore, all approachobserving sequences have been captured,filling in additional area of previouslyunexplored terrain and further exploring theexosphere of Mercury.”

“MESSENGER’s mission operations andengineering teams deserve highcommendation for their professional andefficient approach to last night’s spacecraftsafe-mode transition,” says MESSENGERPrincipal Investigator Sean Solomon, of theCarnegie Institution of Washington. “Theyquickly diagnosed the initial problem,restored the spacecraft to its normaloperating mode, and developed plans torecover as much of our post-encounterscience observations as possible. Mostimportantly, we are on course to Mercuryorbit insertion less than 18 months from now,so we know that we will be returning toMercury and will be able to observe theinnermost planet in exquisite detail.”

Additional information and features from thisencounter will be available online athttp://messenger.jhuapl.edu/mer_flyby3.html.Be sure to check back frequently to see thelatest released images and science results!

16 z 104

Promieniowanie gamma z serca galaktyki Rzeźbiarza

Znacząca ilość odległych galaktyk to kosmiczne porodówki. W jądrach wielu z nich powstają znaczne ilościmasywnych gwiazd, które stosunkowo szybko eksplodują jako supernowe. W pozostałych po wybuchachszczątkach cząsteczki są przyspieszane do ogromnych prędkości stając się promieniami gamma. Astrofizycywykorzystali zespół czterech teleskopów H.E.S.S. (High Energy Stereoscopic System) rozmieszczonych w Namibiido wykonania szczegółowych pomiarów promieniowania gamma docierającego z galaktyki NGC 253. Badaniapotwierdziły słuszność tezy, iŜ te wysokiej energii cząstki pochodzą z regionu o maksymalnej aktywnościsupernowych w pobliŜu jądra galaktyki. Wyniki badań zostały opublikowane na łamach Science Express.

LeŜąc w odległości około 12 milionów latświetlnych NGC 253 to jedna z najbliŜejpołoŜonych galaktyk spiralnych leŜącychpoza Gromadą Lokalną, do której naleŜyDroga Mleczna, M31 i galaktyki satelitarne.Obserwacje prowadzone zarówno w paśmiewidzialnym, podczerwonym jak i radiowymjuŜ wcześniej wskazały, Ŝe mały region wjądrze NGC 253 jest miejscem narodzinogromnej liczby gwiazd. W regionie tymobłoki molekularne są niezwyklezagęszczone.

Masywne gwiazdy powstające w tymobszarze stosunkowo szybko wypalajązapasy paliwa nuklearnego i wypalając siękończą Ŝywot spektakularnym pokazem mocy.Ich jądra zapadają się a gwiazda ulegazniszczeniu w pojedynczym, gigantycznymwybuchu. Blask supernowej jest miliony, aczasem miliardy razy jaśniejszy od jasnościwłaśnie umierającej gwiazdy. Naładowanecząstki przyspieszone do ogromnych energiiw szczątkach supernowej oddziałują zotaczającym gazem i polamielektromagnetycznymi generującpromieniowanie gamma o ekstremalniewysokich energiach.

W okresie od 2005 do 2008 roku astrofizycywykorzystali prawie 120 godzinobserwacyjnych teleskopów systemuH.E.S.S. by wykrywać promieniowaniegamma o energiach ponad 220 GeV. Źródłotych promieni pokrywa się dokładnie zoptycznym jądrem NGC 253 i jestobserwowane jako punktowe przez H.E.S.S.To czyni je najsłabszym jak dotąd źródłem

promieniowania wysokich energii odkrytymprzez te teleskopy.

Intensywnośćpromieniowania z rejonugwiazdotwórczego NGC253 zmierzona przezH.E.S.S. wskazuje naniezwykłą aktywnośćźródła. Jest ono ponad1000 razy intensywniejsze niŜ centrum DrogiMlecznej. Dodatkowo wysoka gęstość gazuw tym rejonie wspomaga konwersjępromieniowania kosmicznego w promieniegamma podnosząc ich liczbę o jeden rządwielkości. W efekcie obszar centralny NGC253 jest pięciokrotnie jaśniejszy w paśmiepromieniowania gamma niŜ cała resztagalaktyki razem wzięta.

Źródła:

Max Planck Society: Heart of agalaxy emits gamma raysZdjęcia: H.E.S.S. CollaborationMapa: Stellarium, połoŜenieomawianego obiektu - RA 0h 48m5sm Dek -25° 13' 49", mag 7.10,konstelacja Rzeźbiarza

Original press release follows:Heart of a galaxy emits gamma rays

The H.E.S.S. telescope system detectshigh-energy rays from the starburst region ofa galactic system outside the Milky

17 z 104

Way

Quite a few distant galaxies turn out to becosmic delivery rooms. Large numbers ofmassive stars are born in the hearts of thesestarburst galaxies, and later explode assupernovae. In the remnants they leavebehind, particles are accelerated to very highenergies. Astrophysicists have now used theH.E.S.S. telescopes to make detailedmeasurements of the gamma rays from theNGC 253 galaxy. As predicted, thesehigh-energy rays originate from the region ofmaximum supernova activity close to thecentre. (Science Express, September 2009)

At a distance of some twelve million lightyears away, NGC 253 is one our closestspiral galaxies outside the so-called localgroup of our Milky Way and its companions.Observations in the visible light as well as inthe infrared and radio frequency ranges hadalready shown there was a small region atthe centre of NGC 253 which gave birth to avery high number of stars. This regionexhibits a very high density of interstellardust and gas.

The high-mass stars born in this region useup their nuclear fuel relatively quickly andstagger into an energy crisis at the end oftheir life. The nucleus collapses while thestar destroys itself in one final explosion.Such a supernova suddenly flares up amillion or even a billion times brighter thanbefore. The charged particles accelerated

to very high energies in the remnants of suchexplosions react with the surroundingmedium or with electromagnetic fields togenerate extremely high-energy gammaquanta.

Between 2005 and 2008, astrophysicistsused the H.E.S.S. telescope system inNamibia over a total observation period of119 hours to detect the expected gamma raysat energies exceeding 220 GeV (billionelectronvolts). The source of these rays liesprecisely at the optical centre of NGC 253and appears as a point to H.E.S.S. Thismakes it the weakest source discovered todate in the very high-energy gamma radiationrange.

The flux of radiation from the starburstregion of NGC 253 measured by H.E.S.S.implies an enormous cosmic ray density -more than 1,000 times higher than at thecentre of the Milky Way. Moreover, the highgas density makes the conversion of cosmicrays into gamma rays around one order ofmagnitude more efficient. Accordingly, thecentral region of NGC 253 shines aroundfive times as brightly in the light of gammarays as all the rest of the galaxy together.

The four H.E.S.S. telescopes, each with amirror area of 108 square metres, observeweak bluish and extremely short flashes oflight. This so called Cherenkov radiation isemitted by showers of particles created whenhigh-energy gamma quanta collide withmolecules

in Earth's atmosphere. H.E.S.S. stands forHigh Energy Stereoscopic System and hasbeen in operation since the beginning of2004. Since this time it has made manyimportant discoveries, such as the firstastronomical image of a supernova remnantin the high-energy gamma radiation range, orthe detection of galaxies with active nuclei inthe light of gamma rays. The fifth, muchlarger telescope that is currently underconstruction will significantly improve thesensitivity of the system and extend theobservable energy range. The H.E.S.S.collaboration under the overall leadmanagement of the Max Planck Institute forNuclear Physics involves more than 150researchers from Germany, France, GreatBritain, Poland, Czech Republic, Ireland,Austria, Sweden, Armenia, South Africa andNamibia.

18 z 104

19 z 104

Łazik Opportunity trafia na kolejny meteoryt

Nie minęły jeszcze trzy tygodnie od kiedy łazik NASA Opportunity zakończył trwające sześć tygodni badaniameteorytu na powierzchni Marsa gdy natrafił na kolejną skałę, która wydaje się być meteorytem.

<>

Opportunity wykorzystał kamerę nawigacyjną podczas 2022 dniapobytu na Marsie aby wykonać zdjęcie, na którym widać obiektbędący najprawdopodobniej meteorytem, roboczo nazwanym"Shelter Island". Skała o nierównej powierzchni ma około 47 cmdługości. Opportunity przejechał 28,5 metrów tego dnia zbliŜając siędo skały zauwaŜonej dwa dni wcześniej.

Nowy obiekt badań leŜy w odległości około 700 metrów odwcześniej badanego meteorytu, roboczo nazwanego "Block Island".

Źródła:

Mars Exploration Rover Mission: Opportunity Finds AnotherMeteoriteZdjęcie: NASA/JPL-Caltech

Original press release follows:Opportunity Finds Another Meteorite

NASA's Mars Exploration Rover Opportunity has found a rock thatapparently is another meteorite, less than three weeks after drivingaway from a larger meteorite that the rover examined for six weeks.

Opportunity used its navigation camera during the mission's 2,022ndMartian day, or sol, (Oct. 1, 2009) to take this image of the apparentmeteorite dubbed "Shelter Island." The pitted rock is about 47centimeters (18.5 inches) long. Opportunity had driven 28.5 meters(94 feet) that sol to approach the rock after it had been detected inimages taken after a drive two sols earlier.

Opportunity has driven about 700 meters (about 2,300 feet) since itfinished studying the meteorite called "Block Island" on Sept. 11,2009.

NGC 6240 - pojedynek czarnych dziur

Na obublikowanym zdjęciu dane rentgenowskie zebrane przez orbitalne obserwatorium rentgenowskie Chandra(widoczne w kolorach czerwonym, pomarańczowym i Ŝółtym) zostały połączone z optycznym zdjęciemwykonanym w 2008 roku przez teleskop kosmiczny Hubble'a. Wcześniej, w 2002 roku, na podstawie danychzebranych przez Chandrę naukowcy ogłosili odkrycie w galaktyce tej dwóch czarnych dziur w trakcie łączeniasię. Czarne dziury dzieli odległość zaledwie 3 000 lat świetlnych i widoczne są na opublikowanym właśnie zdjęciujako dwa punktowe źródła światła w centrum zdjęcia.

20 z 104

Naukowcy sądzą, Ŝe widoczne tutaj czarnedziury znalazły się tak blisko, poniewaŜ są wtrakcie spiralnego zbliŜania się do siebie -procesu, który rozpoczął się około 30milionów lat temu. Szacują, Ŝe ostateczniepołączą się tworząc jedną, masywniejszączarną dziurę o wadze dziesiątek, lub nawetsetek milionów razy większej od Słońca.

Odnajdywanie i badanie łączących sięczarnych dziur stało się bardzo popularnympolem badań w astrofizyce. Od 2002 rokutrwają zarówno intensywne badania NGC6240 za pomocą Chandry i innychteleskopów, jak równieŜ poszukiwaniapodobnych systemów. Zrozumienie co dziejesię w trakcie wzajemnych oddziaływań tychniezwykle egzotycznych obiektów pozostajeintrygującą zagadką.

Powstawanie weWszechświeciewielokrotnych układówsupermasywnychczarnych dziur powinnomieć miejscestosunkowo często skorogalaktyki zderzają się ze sobą i łączą, awydaje się, Ŝe większość zawiera w jądrzesupermasywne czarne dziury. UwaŜa się, Ŝepary masywnych czarnych dziur mogą byćdobrą odpowiedzią gdy obserwuje sięniezwykłe zachowania szybko rosnącychczarnych dziur - takie jak zniekształcenia czyugięcia generowanych przez nie

dŜetów. Ponadto połączenie dwóchmasywnych czarnych dziur uwaŜa się zanajpotęŜniejsze źródło fal grawitacyjnych.

Źródła:

CHANDRA X-Ray Observatory:NGC 6240: Black Holes Go "ManoA Mano"Zdjęcie: X-ray (NASA/CXC/MIT/C.Canizares, M.Nowak);Optical (NASA/STScI)NGC 6240 - RA 16h 52m 59s; Dec+02° 24' 01.70 mapka: Stellarium

Original press release follows:NGC 6240: Black Holes Go "Mano AMano"

This image of NGC 6240 contains new X-raydata from Chandra (shown in red, orange,and yellow) that has been combined with anoptical image from the Hubble SpaceTelescope originally released in 2008. In2002, the discovery of two merging blackholes was announced based on Chandra datain this galaxy. The two black holes are amere 3,000 light years apart and are seen asthe bright point-like sources in the middle ofthe image.

Scientists think these black holes are in suchclose proximity because they are in the midstof spiraling toward each other - a processthat began about 30 million years ago. It isestimated that the two black holes willeventually drift together and merge into alarger black hole some tens or hundreds ofmillions of years from now.

Finding and

21 z 104

studying merging black holes has become a very active field of research in astrophysics. Since 2002, there has been intense interest infollow-up observations of NGC 6240 by Chandra and other telescopes, as well as a search for similar systems. Understanding what happenswhen these exotic objects interact with one another remains an intriguing question for scientists.

The formation of multiple systems of supermassive black holes should be common in the Universe, since many galaxies undergo collisions andmergers with other galaxies, most of which contain supermassive black holes. It is thought that pairs of massive black holes can explain someof the unusual behavior seen by rapidly growing supermassive black holes, such as the distortion and bending seen in the powerful jets theyproduce. Also, pairs of massive black holes in the process of merging are expected to be the most powerful sources of gravitational waves inthe Universe.

22 z 104

Technologia kosmiczna rewolucjonizujearcheologię. Wykorzystujemy ją aby zrozumiećtrudne losy naszych przodków, by uniknąćpodąŜenia ich śladem ku zniszczeniu.

Tom Sever

NASA bada przyczyny upadku cywilizacji Majów

Przez 1200 lat cywilizacja Majów dominowała w Ameryce Środkowej. W szczytowym momencie około 900 rokunaszej ery gęstość zaludnienia w miastach Majów była porównywalna do gęstości zaludnienia w gminie LosAngeles obecnie - 775 osób / kilometr kwadratowy. Nawet na obszarach wiejskich gęstość ta kształtowała się wgranicach od 75 do 150 osób/km². I nagle zniknęła - ucichła, a ta wszechogarniająca cisza jest świadectwemjednej z największych katastrof demograficznych w historii ludzkości - upadku społeczeństwa stworzonego przezMajów. Co to ma wspólnego z astronomią ? OtóŜ badania prowadzone przez naukowców NASA wskazują naprzyczyny upadku - "Majowie sami sobie byli winni" - mówi archeolog Tom Sever, który wykorzystałkomputerowe modele by zrekonstruować proces deforestacji (wycinania lasu) i rolę jaką odegrała w pogłębieniususzy, która zniszczyła Majów.

"Majów często opisuje się jako ludziŜyjących w pełnej harmonii ze środowiskiem"- mówi dotorant Robert Griffin. -" Jednakpodobnie jak inne kultury przed nimi orazpóźniejsze, zniszczyli lasy i środowiskonaturalne próbując poradzić sobie w cięŜkichczasach."

W czasie, gdy cywilizacja Majów zaczęłasię chwiać nastąpił okres cięŜkich susz. Agdy upadała, Majowie wycięli większośćdrzew na duŜych obszarach by oczyścić polapod uprawy kukurydzy niezbędne bywyŜywić rosnącą populację. Oprócz tegodrzewa były wycinane na opał i na materiałbudowlany.

"Aby wyprodukować 1 metr kwadratowytynku wapiennego, który był wykorzystywanydo budowy ogromnych świątyń i pomnikówmusieli spalić 20 drzew "- wyjaśnia Sever.Sever wraz ze swoim zespołem wykorzystałkomputerowe modele by zrekonstruowaćproces deforestacji (wycinania lasu) i rolęjaką odegrała w pogłębieniu suszy, którazniszczyła Majów. Wyizolowali efektydeforestacji wykorzystując dwa uznanemodele komputerowe: średnioskalowymodel cyrkulacji

atmosferycznej PSU/NCAR znany nako MM5oraz model CCSM (Community ClimateSystem Model)

"Wykonaliśmy modele wartości granicznych- całkowitą deforestację na obszarachMajów oraz, dla porównania, pełnezachowanie lasów "- mówi Sever. -"Rezultaty robią wraŜenie. Utrata drzewspowodowała wzrost temperatury od 3 do 5stopni, oraz spadek opadów deszczu wgranicach 20 - 30%."

Wyniki są znaczące, jednak by wyjaśnićupadek kultury Majów konieczne są dalszebadania. Zapis archeologiczny bowiemwskazuje, Ŝe choć część miast-państwMajów upadła w trakcie suszy inneprzetrwały i nadal się rozwijały. "Sądzimy,Ŝe efekty suszy były róŜne w zaleŜności odregionu "- mówi Griffin. -"Sugerujemy, Ŝewzrost temperatury i spadek opadów, którenastąpiły w wyniku lokalnej deforestacjispowodowały na tyle powaŜne problemy, Ŝedoprowadziły do upadku części państw-miast."

Majowie wykorzystywali system Ŝarowy(slash and burn) uprawy gruntu - metodęwciąŜ wykorzystywaną w niektórychprymitywnych regionach. Pozwala to lepiejzrozumieć wpływ tej metody na środowisko."Wiemy, Ŝe na kaŜdy okres od roku do trzech,kiedy ziemia jest uprawiana konieczne jestnastępnie pozostawienie jej odłogiem na 15lat by odnowiła się. W tym czasie pozwalasię drzewom i roślinności na ponownezasiedlenie leŜącej odłogiem ziemi podczasgdy

23 z 104

wypala się i uprawia inny obszar."

Jednak co dzieje się, gdy nie da się odłogomodpowiednio długiego czasu na odtworzeniezdolności produkcyjnych. Co dzieje się, gdyoczyszcza się coraz więcej pól aby nadąŜyćza popytem na Ŝywność? "Sądzimy, Ŝe towłaśnie miało miejsce "- mówi Griffin. -" Wwyniku intensywnej uprawy Majowiezniszczyli znaczne obszary środowiska."

Susza nie tylko utrudniła produkcjęŜywności, spowodowała takŜe znacznetrudności w zabezpieczaniu rezerw wody naporę suchą. "Miasta Majów starały sięzapewnić w swoich zbiornikach zapas wodyna 18 miesięcy "- mówi Sever. -" Naprzykład w Tikal znajdował się systemzbiorników o pojemności milionów litrów.Bez opadów zbiorniki wyschły." Kląskasuszy i klęska głodu połączyły siły byzniszczyć Majów.

"W niektórych państwach-miastach Majówodkryto zbiorowe groby z szkieletami, oinkrustowanych jadeitem zębach - czymś cozarezerwowane było jedynie dla elitcywiliacji Majów. Być moŜe są to śladyzbiorowych morderstw arystokracji "- mówiSever.

Pojedyncze zjawisko nie moŜe być przyczynąupadku cywilizacji - jednak deforestacjaprzyczyniła się do suszy, która pomogłanasilić inne problemy, takie jak wojny, głód,choroby i niezadowolenie społeczne. Wiele zuzyskanych wyników pochodzi z badańprowadzonych przez satelity. "Interpretującdane satelitarne uzyskane

w podczerwieni odnaleźliśmy setki starychopuszczonych miast o których istnieniu niktnie wiedział. Majowie wykorzystywaliwapienną zaprawę podczas budowy swychogromnych miast pełnych zdobionychświątyń, pirami i obserwatoriów. W ciągusetek lat wapno przedostawało się do gleby.W wyniku tego procesu roślinność wokolicach ruin ma charakterystyczny wyglądw paśmie podczerwonym."

"Technologia kosmiczna rewolucjonizujearcheologię "- dodaje na koniec Sever. -"Wykorzystujemy ją aby zrozumieć trudnelosy naszych przodków, by uniknąćpodąŜenia ich śladem ku zniszczeniu."

Źródła:

Science@NASA: The Fall of theMaya: "They Did it to Themselves"Zdjęcie: Tomasz Czarnecki

Original press release follows:The Fall of the Maya: "They Did it toThemselves"

For 1200 years, the Maya dominated CentralAmerica. At their peak around 900 A.D.,Maya cities teemed with more than 2,000people per square mile -- comparable tomodern Los Angeles County. Even in ruralareas the Maya numbered 200 to 400 peopleper square mile. But suddenly, all was quiet.And the profound silence testified to one ofthe greatest demographic disasters in humanprehistory -- the demise

of the once vibrant Maya society.

"They did it to themselves," says veteranarcheologist Tom Sever.

"The Maya are often depicted as people wholived in complete harmony with theirenvironment,' says PhD student RobertGriffin. "But like many other cultures beforeand after them, they ended up deforesting anddestroying their landscape in efforts to ekeout a living in hard times."

A major drought occurred about the time theMaya began to disappear. And at the time oftheir collapse, the Maya had cut down mostof the trees across large swaths of the land toclear fields for growing corn to feed theirburgeoning population. They also cut treesfor firewood and for making buildingmaterials.

"They had to burn 20 trees to heat thelimestone for making just 1 square meter ofthe lime plaster they used to build theirtremendous temples, reservoirs, andmonuments," explains Sever.

He and his team used computer simulationsto reconstruct how the deforestation couldhave played a role in worsening the drought.They isolated the effects of deforestationusing a pair of proven computer climatemodels: the PSU/NCAR mesoscaleatmospheric circulation model, known asMM5, and the Community Climate SystemModel, or CCSM.

"We modeled the worst and best casescenarios: 100 percent deforestation in the

24 z 104

Maya area and no deforestation," says Sever. "The results were eyeopening. Loss of all the trees caused a 3-5 degree rise in temperatureand a 20-30 percent decrease in rainfall."

The results are telling, but more research is needed to completelyexplain the mechanisms of Mayan decline. Archeological recordsreveal that while some Maya city-states did fall during droughtperiods, some survived and even thrived.

"We believe that drought was realized differently in different areas,"explains Griffin. "We propose that increases in temperature anddecreases in rainfall brought on by localized deforestation causedserious enough problems to push some but not all city-states over theedge."

The Maya deforested through the use of slash-and-burn agriculture – amethod still used in their old stomping grounds today, so theresearchers understand how it works.

"We know that for every 1 to 3 years you farm a piece of land, youneed to let it lay fallow for 15 years to recover. In that time, trees andvegetation can grow back there while you slash and burn another areato plant in."

But what if you don't let the land lay fallow long enough to replenishitself? And what if you clear more and more fields to meet growingdemands for food?

"We believe that's what happened," says Griffin. "The Maya stripped

large areas of their landscape bare by over-farming."

Not only did drought make it difficult to grow enough food, it alsowould have been harder for the Maya to store enough water tosurvive the dry season.

"The cities tried to keep an 18-month supply of water in theirreservoirs," says Sever. "For example, in Tikal there was a system ofreservoirs that held millions of gallons of water. Without sufficientrain, the reservoirs ran dry." Thirst and famine don't do much forkeeping a populace happy. The rest, as the saying goes, is history.

"In some of the Maya city-states, mass graves have been foundcontaining groups of skeletons with jade inlays in their teeth –something they reserved for Maya elites – perhaps in this casemurdered aristocracy," he speculates.

No single factor brings a civilization to its knees, but thedeforestation that helped bring on drought could easily haveexacerbated other problems such as civil unrest, war, starvation anddisease.

Many of these insights are a result of space-based imaging, notesSever. "By interpreting infrared satellite data, we've locatedhundreds of old and abandoned cities not previously known to exist.The Maya used lime plaster as foundations to build their great citiesfilled with ornate temples, observatories, and pyramids. Overhundreds of years, the lime seeped into the soil. As a result, thevegetation around the ruins looks distinctive in infrared to this day."

"Space technology is revolutionizing archeology," he concludes."We're using it to learn about the plight of ancients in order to avoid asimilar fate today."

25 z 104

Gdyby nowy pierścień był dostrzegalnywizualnie, miałby szerokość dwóch KsięŜyców wpełni, po jednym z kaŜdej strony Saturna

Anne Verbiscer

Saturn ma nowy - ogromny - pierścień

Teleskop kosmiczny NASA Spitzer odkrył ogromny pierścień wokół Saturna - wielokrotnie większy od znanychdo tej pory pierścieni tej planety. Nowy pierścień leŜy przy zewnętrznej krawędzi układu księŜyców i pierścieniplanety i jest pochylony względem płaszczyzny głównych pierścieni pod kątem 27 stopni. Większość zawartej wnim materii zaczyna się w odległości około sześciu milionów kilometrów od powierzchni i ma szerokość kolejnych6 milionów kilometrów. Phoebe, jeden z najdalszych księŜyców Saturna porusza się w jego wnętrzu i jest zapewneźródłem pyłu, z którego nowo odkryty pierścień jest zbudowany. Nowe pyłowe halo Saturna jest takŜe grube -jego przekrój poprzeczny jest 20. krotnie wyŜszy od średnicy planety. Aby wypełnić jego wnętrze obiektami oobjętości Ziemi potrzebnych by było ich miliard.

"To jest pierścień na sterydach "- mówiAnne Verbiscer, astronom z UniwersytetuVirginia. -" Gdyby był dostrzegalnywizualnie, miałby szerokość dwóchKsięŜyców w pełni, po jednym z kaŜdejstrony Saturna." Verbiscer, wraz zDouglasem Hamiltonem z UniwersytetuMaryland i Michaelem Skrutskie - równieŜ zUniwersytetu Virginia - są autorami artykułuopisującego odkrycie, który zostanieopublikowany w Nature.

Sam pierścień jest bardzo rzadki - składająsię na niego cząstki pyłu i lodu.Podczerwony teleskop Spitzera wykrył gobowiem był w stanie dostrzec poświatęchłodnego pyłu.

Okrycie być moŜe pozwoli rozwiązać jedną zzagadek księŜyców Saturna. Jeden z nich -Iapetus - jest niezwykły. Jedna jego połowajest jasna, a druga wyjątkowo ciemna.Iapetus został odkryty w 1671 przezGiovanniego Cassini, który kilka lat późniejodkrył takŜe jego ciemną stronę, nazwanąobecnie w uznaniu zasług astronoma CassiniRegio. Nowy pierścień moŜe byćwyjaśnieniem zagadki powstania CassiniRegio. Pierścień rotuje w tym samymkierunku

co Phoebe, natomiast pozostałe pierścienie iwiększość księŜyców Saturna - w tymIapetus - wirują w kierunku przeciwnym.Według naukowców, część materii zciemnego pyłowego pierścienia opada wkierunku Saturna i po drodze trafia naIapetusa, zderzając się z jego przedniąpołową.

"Astronomowie od dawna podejrzewali, Ŝeistnieje związek pomiędzy zewnętrznymksięŜycem Saturna - Phoebe, a ciemnąmaterią na Iapetusie "- mówi Hamilton.-"Nowy pierścień dostarcza przekonującychdowodów na ten związek."

Zespół Verbiscer wykorzystał jedną zpodczerwonych kamer teleskopu Spitzer -multiband imaging photometer - by zbadaćfragment nieba z daleka od Saturna i niecowewnątrz orbity Phoebe. Astronomowiepodejrzewali Ŝe Phoebe moŜe znajdować sięwewnątrz pasa pyłu wyrzucanego w trakciezderzeń z kometami. JuŜ na pierwszychzdjęciach ukazał się pas pyłu. Jednocześniepróba dostrzeŜenia go w świetle widzialnymjest skazana na poraŜkę. Jego cząstki sąniezwykle rzadkie a on sam moŜerozpościerać się daleko poza obszar, wktórym znajduje się największa część jegomasy. Po wewnętrznej stronie moŜe sięgaćsamej planety, po zewnętrznej rozmywać sięw przestrzeni międzyplanetarnej. Spitzer byłw stanie wykryć delikatną poświatę zimnegopyłu, który ma temperaturę 80 K. Odkryciezostało dokonane zanim Spitzerowiskończyło się chłodziwo

26 z 104

i zanim rozpoczął "ciemną" fazę misjibadawczej.

"Cząstki pyłu są od siebie tak dalekooddalone, Ŝe nawet gdybyś znalazł się w jegownętrzu nie zauwaŜyłbyś tego "- mówiVerbiscer.

Źródła:

NASA Spitzer Space Telescope:NASA Space Telescope DiscoversLargest Ring Around SaturnIlustracja: NASA/JPL-Caltech/Keck

Original press release follows:NASA Space Telescope Discovers LargestRing Around Saturn

NASA's Spitzer Space Telescope hasdiscovered an enormous ring around Saturn— by far the largest of the giant planet'smany rings.

The new belt lies at the far reaches of theSaturnian system, with an orbit tilted 27degrees from the main ring plane. The bulk ofits material starts about six millionkilometers (3.7 million miles) away from theplanet and extends outward roughly another12 million kilometers (7.4 million miles).One of Saturn's farthest moons, Phoebe,circles within the newfound ring, and islikely the source of its material.

Saturn's newest halo is thick, too — itsvertical height is about 20 times the diameterof the planet. It would take about one billionEarths stacked together to fill the ring.

"This

is one supersized ring," said Anne Verbiscer,an astronomer at the University of Virginia,Charlottesville. "If you could see the ring, itwould span the width of two full moons'worth of sky, one on either side of Saturn."Verbiscer; Douglas Hamilton of theUniversity of Maryland, College Park; andMichael Skrutskie, of the University ofVirginia, Charlottesville, are authors of apaper about the discovery to be publishedonline tomorrow by the journal Nature.

An artist's concept of the newfound ring isonline at http://www.nasa.gov/mission_pages/spitzer/multimedia/spitzer-20091007a.html.

The ring itself is tenuous, made up of a thinarray of ice and dust particles. Spitzer'sinfrared eyes were able to spot the glow ofthe band's cool dust. The telescope, launchedin 2003, is currently 107 million kilometers(66 million miles) from Earth in orbit aroundthe sun.

The discovery may help solve an age-oldriddle of one of Saturn's moons. Iapetus has astrange appearance — one side is bright andthe other is really dark, in a pattern thatresembles the yin-yang symbol. Theastronomer Giovanni Cassini first spotted themoon in 1671, and years later figured out ithas a dark side, now named Cassini Regio inhis honor. A stunning picture of Iapetus takenby NASA's Cassini spacecraft is online athttp://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA08384.

Saturn's

newest addition could explain how CassiniRegio came to be. The ring is circling in thesame direction as Phoebe, while Iapetus, theother rings and most of Saturn's moons are allgoing the opposite way. According to thescientists, some of the dark and dustymaterial from the outer ring moves inwardtoward Iapetus, slamming the icy moon likebugs on a windshield.

"Astronomers have long suspected that thereis a connection between Saturn's outer moonPhoebe and the dark material on Iapetus,"said Hamilton. "This new ring providesconvincing evidence of that relationship."

Verbiscer and her colleagues used Spitzer'slonger-wavelength infrared camera, calledthe multiband imaging photometer, to scanthrough a patch of sky far from Saturn and abit inside Phoebe's orbit. The astronomershad a hunch that Phoebe might be circlingaround in a belt of dust kicked up from itsminor collisions with comets — a processsimilar to that around stars with dusty disksof planetary debris. Sure enough, when thescientists took a first look at their Spitzerdata, a band of dust jumped out.

The ring would be difficult to see withvisible-light telescopes. Its particles arediffuse and may even extend beyond the bulkof the ring material all the way in to Saturnand all the

27 z 104

way out to interplanetary space. The relatively small numbers of particles in the ring wouldn't reflect much visible light, especially out atSaturn where sunlight is weak.

"The particles are so far apart that if you were to stand in the ring, you wouldn't even know it," said Verbiscer.

Spitzer was able to sense the glow of the cool dust, which is only about 80 Kelvin (minus 316 degrees Fahrenheit). Cool objects shine withinfrared, or thermal radiation; for example, even a cup of ice cream is blazing with infrared light. "By focusing on the glow of the ring's cooldust, Spitzer made it easy to find," said Verbiscer.

These observations were made before Spitzer ran out of coolant in May and began its "warm" mission.

28 z 104

Mamy dobrej jakości dane wideo, jak równieŜdane radarowe oraz poddźwiękoweumoŜliwiające określenie orbity obiektu zanimzderzył się on z Ziemią, jak równieŜ energiiwyzwolonej w trakcie zdarzenia

Phil McCausland

Bolid nad południowym Ontario

Astronomowie z Uniwersytetu Zachodniego Ontario (UWO) opublikowali filmy przedstawiające bolid, którymiał jasność 100 krotnie większą od KsięŜyca w pełni. Bolid rozjaśnił niebo nad południową częścią Ontario dwatygodnie temu - obecnie naukowcy mają nadzieję na pomoc lokalnych mieszkańców w poszukiwaniu jegofragmentów w rejonie miejscowości Grimsby.

Wydział Fizyki i Astronomii na UWOrozmieścił w południowym Ontario siećkamer obejmujących całe niebo. Prof. PeterBrown specjalizujący się w badaniach nadmeteorami i meteorytami opowiada, jak wpiątek 23 września o godzinie 21:03 ESTsiedem kamer z sieci meteorytowej SOMNzarejestrowało wyjątkowo jasny boli nawieczornym niebie na zachód od jezioraOntario. Brown, wraz z PhilemMcCauslandem z Centrum Badań iEksploracji Planet UWO mają nadziejęodszukać fragmenty meteoru.

"Ten konkretny upadek meteorytu - jeŜeli udasię go znaleźć - jest niezwykle waŜnybowiem został szczegółowo zarejestrowany.Mamy dobrej jakości dane wideo, jakrównieŜ dane radarowe oraz poddźwiękoweumoŜliwiające określenie orbity obiektuzanim zderzył się on z Ziemią, jak równieŜenergii wyzwolonej w trakcie zdarzenia "-mówi Mc Causland. -"MoŜe zatem ustalićskąd do nas dotarł i jak to się stało, Ŝe tutrafił. W całej historii badań jedynie dlakilkunastu obiektów mamy podobnej

jakości dane."

Bolid został po raz pierwszy uchwycony nawysokości 100 km ponad Guelph i poruszałsię wówczas z prędkością 20,8 km/s.Meteoroid miał rozmiar około metra. Analizazapisów z kamer w połączeniu z danymiradarowymi i dźwiękowymi wskazują, Ŝebolid był wystarczająco duŜy, by dostarczyćna ziemię nawet kilka kilogramówmeteorytów, które mogą znajdować się wobszarze na południe od Grimsby napółwyspie Niagara.

Źródła:

Wydział Astronomii i Fizyki UWO -zarejestrowane ujęcia boliduWestern News: Western astronomerscapture spectacular meteor footageand imagesIlustracja: University of WesternOntario/Doug Welch (Dept ofPhysics and Astronomy, McMasterUniversity)

Original press release follows:Western astronomers capture spectacularmeteor footage and images

stronomers from The University of WesternOntario have released footage of a meteorthat was approximately 100 times brighterthan a full moon.

The meteor lit up the skies of southernOntario two weeks

29 z 104

ago and astronomers are now hoping to enlist the help of localresidents in recovering one or more meteorites that may have crashedin the area of Grimsby, Ont..

For video footage, still images and site maps, visithttp://aquarid.physics.uwo.ca/research/fireball/events/25sept2009/

The Physics and Astronomy Department at Western has a network ofall-sky cameras in southern Ontario that scan the atmosphere formeteors.

Associate Professor Peter Brown, who specializes in the study ofmeteors and meteorites, says that on Friday, September 25 at 9:03p.m. EST seven all-sky cameras of Western’s Southern OntarioMeteor Network (SOMN) recorded a brilliant fireball in the eveningsky over the west end of Lake Ontario.

Brown along with Phil McCausland, a postdoctoral fellow atWestern’s Centre for Planetary Science & Exploration, are nowworking to get the word out amongst interested people who may bewilling to see if they can spot any fallen meteorites.

“This particular meteorite fall, if any are found, is very importantbecause its arrival was so well recorded. We have good camerarecords as well as radar and infrasound detections of the event, sothat it will be possible to determine its orbit prior to collision with

the Earth and to determine the energy of the fireball event,” saysMcCausland. “We can also figure out where it came from and how itgot here, which is rare. In all of history, only about a dozen meteoritefalls have that kind of record.”

The fireball was first detected by Western’s camera systems at analtitude of 100 km over Guelph moving southeastwards at 20.8 km/s.The meteoroid was initially the size of a child’s tricycle.

Analysis of the all-sky camera records as well as data fromWestern’s meteor radar and infrasound equipment indicates that thisbright fireball was large enough to have dropped meteorites in aregion south of Grimsby on the Niagara Peninsula, providing massesthat may total as much as several kilograms.

Researchers at Western are interested in hearing from anyone within10 km of Grimsby who may have witnessed or recorded this event,seen or heard unusual events at the time, or who may have foundpossible fragments of the freshly fallen meteorite.

According to McCausland, meteorites are of great scientific value.He also points out that in Canada meteorites belong to the owner ofthe land upon which they are discovered. If individuals intend tosearch they should, in all cases, obtain the permission of thelandowner before searching on private land.

Meteorites may best be recognized by their dark and scallopedexterior, and are usually denser than normal rock and will oftenattract a fridge magnet due to their metal content.

In this fall, meteorites may be found in a small hole produced by theirdropping into soil. Meteorites are not dangerous, but any recoveredmeteorites should be placed in a clean plastic bag or container and behandled as little as possible to preserve their scientific information.

30 z 104

Zaktualizowane metody obliczeniowe oraznowe dane wskazują, iŜ ryzykozderzenia 13kwietnia 2036 roku spadły z 1:45000 do1:250000

Steve Chesley

Asteroida Apophis jeszcze mniej groźna

Wykorzystując zaktualizowane informacje naukowcy NASA ponownie przeliczyli trajektorię asteroidy Apophis,duŜego obiektu, który zbliŜy się do Ziemi na rekordową odległość w 2036 roku. Nowa trajektoria wskazuje naznaczącą redukcję ryzyka zderzenia - wcześniej prawdopodobieństwo zderzenia szacowano jak 1 do 45 000obecnie to juŜ 1 szansa na 250 000.

Apophis ma średnicą około 300 metrów.Nowe dane zostały zebrane iprzeanalizowane przez Steva Chesleya iPaula Chodasa z Laboratorium NapęduRakietowego NASA JPL i zostałyzaprezentowane na sympozjum AmericanAstronomical Society's Division for

Planetary Sciences, które odbywa się wPuerto Rico.

"Apophis to jedno z tych ciał niebieskich,które znalazły się w kręgu zainteresowaniaszerokiej publiczności od momentu odkryciaw 2004 roku "- mówi Chesley. -"Zaktualizowane metody obliczeniowe oraznowe dane wskazują, iŜ ryzyko zderzenia 13kwietnia 2036 roku spadły z 1:45000 do1:250000."

Większość danych, które umoŜliwiłydokładniejsze wyznaczenie orbity Apophisapochodzi z obserwacji zespołu Dave'aTholena z Instytutu Astronomii UniwersytetuHawaii w Manoa. Tholen przejrzał setkiwcześniej nie publikowanych zdjęćwykonanych za pomocę 88 calowegoteleskopu Uniwersytetu Hawaii wobserwatorium na szczycie Mauna Kea.

Tholen wykonał dokładniejsze pomiarypozycji asteroidy na zdjęciach dostarczającChesleyowi

i Chodasowi precyzyjniejszych danych.Dodatkowo wykorzystano pomiary wykonaneprzez 90-calowy teleskop Bok wobserwatorium Steward na Kitt Peak oraz zradioteleskopu Arecibo. Dostarczone danepozwoliły wyznaczyć dokładniejszą orbitęApophisa w XXI wieku. Między innymiwyznaczono datę kolejnego zbliŜenia w 2068roku - jednak i tutaj szanse kolizji wynoszą 3na milion. Podobnie jak wcześniejszychkolizji w 2029 i 2036 roku początkowo niemoŜna było wykluczyć ze względu nakonieczność wykonania większej ilościpomiarów, równieŜ zbliŜenie z 2068 rokuzapewne w miarę gromadzenia danychbędzie coraz mniej prawdopodobne.

Z pierwszych zebranych w momencieodkrycia danych wynikało Ŝe istniało 2,7%prawdopodobieństwo iŜ 2029 roku asteroidazderzy się z Ziemią. Jednak dodatkoweobserwacje wykluczyły taką moŜliwość.Jednak 13 kwietnia 2029 roku asteroidaustanowi rekord mijając Ziemię wodległości 30 000 kilometrów.

Źródła:

NASA: NASA Refines AsteroidApophis' Path Toward EarthIlustracja: Don Davis/NASA

Original press release follows:NASA Refines Asteroid Apophis' PathToward Earth

Using updated information, NASA scientistshave recalculated the path of

31 z 104

a large asteroid. The refined path indicates asignificantly reduced likelihood of ahazardous encounter with Earth in 2036.

The Apophis asteroid is approximately thesize of two-and-a-half football fields. Thenew data were documented by near-Earthobject scientists Steve Chesley and PaulChodas at NASA's Jet Propulsion Laboratoryin Pasadena, Calif. They will present theirupdated findings at a meeting of theAmerican Astronomical Society's Divisionfor Planetary Sciences in Puerto Rico on Oct.8.

"Apophis has been one of those celestialbodies that has captured the public's interestsince it was discovered in 2004," saidChesley. "Updated computational techniquesand newly available data indicate theprobability of an Earth encounter on April13, 2036, for Apophis has dropped fromone-in-45,000 to about four-in-a million."

A majority of the data that enabled theupdated orbit of Apophis came fromobservations Dave Tholen and collaboratorsat the University of Hawaii's Institute forAstronomy in Manoa made. Tholen poredover hundreds of previously unreleasedimages of the night sky made with theUniversity of Hawaii's 88-inch telescope,located near the summit of Mauna Kea.

Tholen made improved measurements of theasteroid's position in the images, enablinghim to provide Chesley and Chodas with newdata

sets more precise than previous measures forApophis. Measurements from the StewardObservatory's 90-inch Bok telescope on KittPeak in Arizona and the AreciboObservatory on the island of Puerto Ricoalso were used in Chesley's calculations.

The information provided a more accurateglimpse of Apophis' orbit well into the latterpart of this century. Among the findings isanother close encounter by the asteroid withEarth in 2068 with chance of impactcurrently at approximately three-in-a-million.As with earlier orbital estimates where Earthimpacts in 2029 and 2036 could not initiallybe ruled out due to the need for additionaldata, it is expected that the 2068 encounterwill diminish in probability as moreinformation about Apophis is acquired.

Initially, Apophis was thought to have a 2.7percent chance of impacting Earth in 2029.Additional observations of the asteriod ruledout any possibility of an impact in 2029.However, the asteroid is expected to make arecord-setting -- but harmless -- closeapproach to Earth on Friday, April 13, 2029,when it comes no closer than 18,300 milesabove Earth's surface.

"The refined orbital determination furtherreinforces that Apophis is an asteroid we canlook to as an opportunity for exciting scienceand not something that should be feared,"said Don Yeomans, manager

of the Near-Earth Object Program Office atJPL. "The public can follow along as wecontinue to study Apophis and othernear-Earth objects by visiting us on ourAsteroidWatch Web site and by following uson the @AsteroidWatch Twitter feed."

The science of predicting asteroid orbits isbased on a physical model of the solarsystem which includes the gravitationalinfluence of the sun, moon, other planets andthe three largest asteroids.

NASA detects and tracks asteroids andcomets passing close to Earth using bothground and space-based telescopes. TheNear Earth-Object Observations Program,commonly called "Spaceguard," discoversthese objects, characterizes a subset of themand plots their orbits to determine if anycould be potentially hazardous to our planet.

JPL manages the Near-Earth Object ProgramOffice for NASA's Science MissionDirectorate in Washington. CornellUniversity operates the Arecibo Observatoryunder a cooperative agreement with theNational Science Foundation in Arlington,Va.

32 z 104

To całkowicie unikalna misja, która utworzydwa nowe kratery, kaŜdy o średnicy kilkunastumetrów, na powierzchni KsięŜyca

Tim McClanahan

Centrum Lotów Kosmicznych Goddard przedstawia wizualizacjęefektów zderzenia

Dzisiaj o godzinie 13:37 czasu polskiego waŜąca dwie tony rakieta zderzy się z KsięŜycem wewnątrz krateruCebeus w okolicach południowego bieguna. Naukowcy mają nadzieję, Ŝe wzbity obłok pyłu pozwoli napotwierdzenie występowania wody w wiecznie zacienionych kraterach na biegunach naszego satelity. Zderzenieto kończy misję sondy NASA LCROSS (Lunar Crater Observation and Sensing Satellite). Sama sonda leci zarakietą i zanim sama ulegnie zniszczeniu wykona zdjęcia i bezpośrednie pomiary. Kolejne pomiary zostanąwzbitego w wyniku uderzeniu obłoku wykonane zostaną przez teleskopy na Ziemi i w kosmosie.

"To całkowicie unikalna misja, którautworzy dwa nowe kratery, kaŜdy o średnicykilkunastu metrów, na powierzchni KsięŜyca.Pozwoli nam to na zmierzenie składuchemicznego w sposób, który nie jestmoŜliwy innymi metodami "- mówi TimMcClanahan z NASA Goddard SFC.

Modele wykonane przez McClanahanapoczątkowo wykonane jako wsparcie dlaporjektu LEND (Lunar Exploration NeutronDetector) na pokładzie orbitera NASA LRO(Lunar Reconnaissance Orbiter) wykazałyproblemy na jakie napotkają obserwatorzy naZiemi: "Zdaliśmy sobie sprawę, Ŝeobserwatorzy mogą mieć problemy zidentyfikacją lokalizacji zderzenia. Tomiejsce bliskie południowego bieguna, gdzieoświetlenie jest słabe, a moŜliwośćrozróŜnienia widocznych prawie dokładnie zboku kraterów problematyczna. Na dodatek,LCROSS uderzy w dno krateru, niewidocznez Ziemi."

Aby dostarczyć szczegółowych danychobserwatorom na Ziemi McClanahanpoprosił o współpracę Studio WizualizacjiNaukowych (SVS) Goddard SFC. Celembyło ustalenie najlepszego miejsca, gdzietopografia

KsięŜyca, oświetlenie przez Słońce i widok zZiemi dałyby moŜliwość obserwacji wysokokontrastowej obserwacji ulegającegoszybkim zmianom obłoku.

"Wizualizacja rozwiązała dwa problemymisji LCROSS "- mówi Ernie Wright z SVS.-" Pozwoliła nam zrozumieć jak będziewidać obłok z Ziemi oraz określić, czy celjest płaski i w cieniu." Naukowcy projektupreferują płaski teren, poniewaŜ krawędziesą zazwyczaj kamieniste, a na płaskim dniekrateru zbiera się delikatniejsza materia."Naukowcy chcą wznieść pył jak najwyŜej "-dodaje Wright -" dlatego chcą trafić na lekkimateriał."

Naukowcy sądzą, Ŝe wodór wykryty w glebieksięŜycowej przez wiele instrumentów, wtym LEND, moŜe być lodową pozostałościąpo zderzeniach z kometami, lub być efektemakumulacji wodoru niesionego przez wiatrsłoneczny. Jakiekolwiek byłoby jegopochodzenie, największe szanse naznalezienie jego pokładów są tam, gdzienigdy nie docierają promienie Słońca.

Niestety zderzenie nie będzie widoczne zPolski - jego przebieg moŜna natomiastśledzić na stronie misji LCROSS.

Źródła:

NASA Goddard SFC: GoddardVisualization Team Previews LunarImpactIlustracja:

33 z 104

NASA/Goddard Space Flight CenterScientific Visualization Studio

Original press release follows:Goddard Visualization Team PreviewsLunar Impact

At 7:30 a.m. EDT on October 9, a two-tonrocket body will slam into a crater near themoon's south pole. By studying the resultingplume of gas and dust, scientists hope thisgrand experiment will confirm the presenceof ice in permanently shadowed craters at thelunar poles.

The event is the highlight of NASA's LunarCrater Observation and Sensing Satellite(LCROSS) mission. The LCROSS spacecraftflies behind its empty upper stage, which istargeted to strike the floor of Cabeus crater.LCROSS will image the impact and providedirect measurements of the plume before italso plunges into the lunar surface. WithLCROSS gone, further measurements of thecloud depend on ground-based observatoriesaround the world.

"This is a completely unique mission thatwill excavate two large holes dozens ofmeters across on the lunar surface. It willgive us composition measurements wewouldn't otherwise be able to get," said TimMcClanahan, a scientist at Goddard SpaceFlight Center in Greenbelt, Md.

McClanahan's modeling of the moon'spermanently shadowed regions, initially doneto support the Lunar Exploration NeutronDetector (LEND)

instrument aboard NASA's LunarReconnaissance Orbiter (LRO), underscoreda problem for ground-based follow-up of theLCROSS impact. "We realized that groundobservers would have difficulty identifyingthe location," he said. "It's near the lunarsouth pole, where illumination is poor andthe ability to distinguish nearly edge-oncraters is problematic. On top of that,LCROSS will hit the crater floor, but we canonly see its rim from Earth."

To provide the detailed informationground-based telescopes needed,McClanahan approached Goddard'sScientific Visualization Studio (SVS). Thegoal was to find a "sweet spot" where factorssuch as lunar topography, lighting from thesun, and the view from Earth provided theearliest, highest-contrast view of the rapidlychanging plume.

"Visualization aided two aspects of theLCROSS mission," said Ernie Wright at theSVS. "It helped us understand how visiblethe plume will be from Earth and whether thetargeted terrain was flat and in shadow."

The project prefers a crater floor becauseslopes tend to be rocky, whereas lighter,fluffier materials fall to the lowestelevations. "LCROSS scientists want to sendup a debris cloud as high as they can,"Wright explained, "so they want to hit theselight materials."

Scientists think that hydrogen detected inlunar soil by

several instruments, including LEND, may beeither icy leftovers from ancient cometimpacts or accumulated from the solar wind,a stream of particles flowing from the sun.Whatever its source, scientists assumehydrogen collects in low polar elevationswhere the sun never shines. This dictates animpact in the shadowed portion of a craterfloor.

On September 11, LCROSS mission plannersannounced that they had targeted a smaller,more northerly crater named Cabeus A. Butlater that month, analyses of new data frominstruments aboard LRO, together witharchival measurements from NASA's LunarProspector mission of the late 1990s,indicated that the larger Cabeus crater was abetter bet.

"The sweet spot for ground-based telescopeslies about two kilometers above the floor ofCabeus," Wright explained. "There, sunlightstreaming through a depression in the craterrim will light up the plume while the rest ofthe crater remains in shadow."

34 z 104

Pola lavy w Daedalia Planum

Sonda Mars Express wykonała zdjęcia równiny Daedalia Planum - obszaru Czerwonej Planety, z rzadka jedyniepodziurawionego kraterami, którego wyróŜniającą cechą topograficzną są zastygłe pola róŜnego wieku.

Daedalia Planum leŜy na południowywschód od Arsia Mons, jednego znajwiększych wulkanów na Marsie - ośrednicy 350 i wysokości 14km. Jejwspółrzędne na powierzchni Marsa tp 21°S /243°E. Na równinie dominują pola zastygłejlawy o róŜnym wieku mające źródła napołudniowym zboczu Arsia Mons. Uzyskanezdjęcia mają rozdzielczość około 17 metrówna piksel i obejmują obszar 150x75 km.

Za zdjęciu widać dwa pola lawy - młodszy,przepływający z górnego prawego krańcazdjęcia w kierunku lewego dolnegonaroŜnika, wykazuje wyraźne cechyprzepływu lawy takie jak grzbietyciśnieniowe i centralny kanał lawowy.Starsze pole lawy widoczne poniŜej wwyniku akumulacji osadów ma wyraźniegładszą powierzchnię. Dwie wyraźnedepresje - widoczne na lewo od środkazdjęcia - powiązane są z istniejącymi tuwcześniej rowami tektonicznymi(grabenami). Prawdopodobnie lawawpłynęła do rowów częściowo lubcałkowicie je wypełniając. Tam gdziezostały one wypełnione częściowo nadalmoŜna rozpoznać oryginalne rozmiary rowu.W górnej lewej części zdjęcia widaćstruktury które nie zostały zmodyfikowaneprzez późniejsze wypływy lawy.

Widoczne na tym obszarze kratery zostałyprzez lawę zmienione w róŜnym stopniu.Widoczny po prawej duŜy krater nie zostałwypełniony, choć lawa częściowo pokryłapola szczątków wyrzuconych w trakcie

zderzenia. Drugi, nieco mniejszy krater,widoczny na górze, został prawie całkowiciewypełniony przez lawę, choć nadal widaćfragmenty jego krawędzi.Najprawdopodobniej lawa dostała się dojego wnętrza przez przerwę widoczną wpierścieniu krawędzi. Całkowiciewypełnione lawą kratery, których obrys jestnadal widoczny, nazywa się duchamikraterów (ghost krater). Jeden taki duchwidoczny jest tuŜ obok wypełnionego lawąduŜego krateru.

Źródła:

ESA Mars Express: Lava flows inDaedalia PlanumZdjęcie: ESA/DLR/FU Berlin (G.Neukum)

Original press release follows:Lava flows in Daedalia Planum

Mars Express imaged Daedalia Planum, asparsely cratered, untextured plain on theRed Planet featuring solidified lava flows ofvarying ages.

Daedalia Planum lies to the south-east ofArsia Mons, one of the largest volcanoes onMars. It is 350 km in diameter and rises 14km. The plain is dominated by numerous lavaflows of varying ages.

It lies at about 21°S / 243°E. The imageshave a ground resolution of about 17 m/pixeland cover about 150 x 75 km or 11 250 sqkm, an area roughly the size of Jamaica.

The region features numerous solidified lavaflows

35 z 104

of different ages. These flows originate at the southern flank of ArsiaMons.

The map shows two lava flows: the younger flow (upper portionvisible in nadir images) exhibits flow structures, pressure ridges aswell as the central lava channel (upper right corner). An older flowvisible in the lower portion has a smoother surface owing to gradualaccumulation of sediments.

Two striking depressions lying almost at right angles to the lava floware also visible in the upper portion of the imaged region. Thesestructures are related to grabens that existed earlier (grabens aredepressional features formed by faults in the crust).

It is likely that the lava flows invaded the grabens partially or filledthem up completely. Where a graben was only partially filled, theoriginal dimensions are still recognisable.

In the upper left of the nadir image is a portion of this feature thatremains unmodified by the younger lava flows.

Existing impact craters have also been transformed by the lava flows.The two larger craters show different stages of modification (visiblein the 3D image). The largest crater (bottom) was not affected by thelava flow but the ejecta blanket formed during the impact is partiallycovered in lava.

The second largest crater has been flooded almost entirely, althoughminor portions

of the rim are still preserved. It is likely that the lava entered througha breach in the rim, filling it up. Fully covered impact craters, whoseoutlines are still visible, are also known as ghost craters. One suchghost crater is located in the immediate vicinity of the second largestimpact crater.

The colour scenes have been derived from the three HRSC-colourchannels and the nadir channel. The perspective views have beencalculated from the digital terrain model derived from the stereochannels. The anaglyph image was calculated from both stereochannels. The black and white high resolution images were derivedfrom the nadir channel which provides the highest detail of allchannels.

36 z 104

Instrumenty naukowe LCROSS działałydoskonale i przekazały ogromne ilości danych,które znacząco pogłębią naszą wiedzę na tematnaszego najbliŜszego sąsiada

Anthony Colaprete

Szukając wody, sonda NASA zderzyła się z KsięŜycem

Szukając wody sonda NASA Lunar Crater Observation and Sensing Satellite (LCROSS) w piątek dwukrotniezderzyła się z powierzchnią naszego satelity. Naukowcy rozpoczęli analizę danych zebranych przez instrumentysondy aby określić, czy we wzbitym obłoku pyłu faktycznie zarejestrowano wodę.

Sonda przemierzył 9 milionów kilometrów wtrakcie trwającej 113 dni misji, którazakończyła się we wnętrzu krateru Cabeus, wobszarze wiecznie skrytym w cieniuniedaleko południowego bieguna KsięŜyca.Sonda została wystrzelona 18 czerwca zCentrum Kosmicznego Kennedy'ego NASAna Florydzie jako misja wspierającaobserwacje prowadzone przez NASA LunarReconnaissance Orbiter (LRO).

"Instrumenty naukowe LCROSS działałydoskonale i przekazały ogromne ilościdanych, które znacząco pogłębią nasząwiedzę na temat naszego najbliŜszegosąsiada "- mówi Anthony Colapretekierujący misją LCROSS z Centrum BadańNASA Ames.

W przygotowaniu na zderzenie sondaLCROSS oddzieliła się na wysokości 86tysięcy kilometrów nad KsięŜycem odzuŜytego, ostatniego stopnia rakiety Centaurw czwartek. Centaur uderzył w powierzchnięKsięŜyca o 13:31 CEST z prędkością prawie2,5 km/sek. Przez kolejne cztery minutyzderzenie i jego efekty rejestrowałyinstrumenty sondy LCROSS. Ona samazakończyła misję zderzając

się z powierzchnią KsięŜyca o 13:36 CEST.

"To waŜny dzień dla nauki i badań "- mówiDoug Cooke, kierujący dyrektoratem Misji iSystemów Eksploracji w centrali NASA wWaszyngtonie. -" Dane dostarczone przezLCROSS będą waŜnym dodatkiem doogromnych postępów w wiedzy na tematKsięŜyca jakie poczyniliśmy w ostatnichtygodniach. Pragnę pogratulować zespołowiLCROSS za niezwykłe osiągnięcie jakimbyło zaprojektowanie niedrogiej sondy orazwytrwałe pokonywanie rozmaitychtechnicznych i operacyjnych trudności jakiestanęły im na drodze do zakończenia misji."

RównieŜ inne obserwatoria przekazałyinformacje o zarejestrowaniu obu zderzeń.Dane te zostaną przesłane zespołowiLCROSS do analizy. Zespół sądzi, Ŝe analizadanych zajmie kilka tygodni i dopierowówczas będzi moŜna stwierdzićjednoznacznie czy wykryto wodę.

"Jestem dumny z sukcesu jaki osiągnął zespółmisji LCROSS "- mówi Daniel Andrews,menedŜer projektu LCROSS w Ames. -"Zawsze, gdy trafiali na przeszkody,rozwiązywali je doprowadzając misję dokońca."

RównieŜ zdjęcia i filmy wykonane przezamatorów astronomii zostaną wykorzystanedo lepszego zrozumienia KsięŜyca. -"Jednym z celów misji od samego początkubyło to, by jak najwięcej osób obserwowałozderzenia LCROSS na jak najwięcej róŜnychsposobów, i udało się "- mówi JenniferHeldmann, koordynująca

37 z 104

z Ames kampanię obserwacyjną. -" Ilośćinformacji jaka moŜe zostać uzyskana z tegojednego zdarzenia jest fascyjnuąca."

"To była niezwykła podróŜ od kiedy misjaLCROSS została wybrana do realizacji w2006 roku "- mówi Andrews. -" ProjektLCROSS musiał sprostać niezwykleambitnym załoŜeniom przy jednocześniebardzo skromnym, jak na misję tegorozmiaru, budŜecie. LCROSS moŜe byćprzykładem dla przyszłych nieduŜych misjirobotów. To wielka nauka za małepieniądze."

Źródła:

NASA Ames: NASA SpacecraftImpacts Lunar Crater in Search forWater IceZdjęcie: NASA

Original press release follows:NASA Spacecraft Impacts Lunar Crater inSearch for Water Ice

NASA's Lunar Crater Observation andSensing Satellite, or LCROSS, created twinimpacts on the moon's surface early Friday ina search for water ice. Scientists willanalyze data from the spacecraft's instrumentsto assess whether water ice is present.

The satellite traveled 5.6 million milesduring an historic 113-day mission that endedin the Cabeus crater, a permanentlyshadowed region near the moon's south pole.The spacecraft was launched June 18 as acompanion mission to the LunarReconnaissance

Orbiter from NASA's Kennedy Space Centerin Florida.

"The LCROSS science instruments workedexceedingly well and returned a wealth ofdata that will greatly improve ourunderstanding of our closest celestialneighbor," said Anthony Colaprete, LCROSSprincipal investigator and project scientist atNASA's Ames Research Center in MoffettField, Calif. "The team is excited to dive intodata."

In preparation for impact, LCROSS and itsspent Centaur upper stage rocket separatedabout 54,000 miles above the surface of themoon on Thursday at approximately 6:50p.m. PDT.

Moving at a speed of more than 1.5 miles persecond, the Centaur hit the lunar surfaceshortly after 4:31 a.m. Oct. 9, creating animpact that instruments aboard LCROSSobserved for approximately four minutes.LCROSS then impacted the surface atapproximately 4:36 a.m.

"This is a great day for science andexploration," said Doug Cooke, associateadministrator for the Exploration SystemsMission Directorate at NASA Headquartersin Washington. "The LCROSS data shouldprove to be an impressive addition to thetremendous leaps in knowledge about themoon that have been achieved in recentweeks. I want to congratulate the LCROSSteam for their tremendous achievement indevelopment of this low cost spacecraft andfor their perseverance through a

number of difficult technical and operationalchallenges."?

Other observatories reported capturing bothimpacts. The data will be shared with theLCROSS science team for analysis. TheLCROSS team expects it to take severalweeks of analysis before it can make adefinitive assessment of the presence orabsence of water ice.

"I am very proud of the success of thisLCROSS mission team," said DanielAndrews, LCROSS project manager atAmes. "Whenever this team would hit aroadblock, it conceived a cleverwork-around allowing us to push forwardwith a successful mission."

The images and video collected by theamateur astronomer community and thepublic also will be used to enhance ourknowledge about the moon.

"One of the early goals of the mission was toget as many people to look at the LCROSSimpacts in as many ways possible, and wesucceeded," said Jennifer Heldmann, Ames'coordinator of the LCROSS observationcampaign. "The amount of corroboratedinformation that can be pulled out of this oneevent is fascinating."

"It has been an incredible journey sinceLCROSS was selected in April 2006," saidAndrews. "The LCROSS Project faced avery ambitious schedule and an uncommonlysmall budget for a mission of this size.LCROSS could be a model for how smallrobotic missions are executed. This is trulybig science on a small budget."

38 z 104

paliwo takie mogłoby być produkowane wodległych miejscach takich jak KsięŜyc czy Mars- co wyeliminowałoby kosztowny transport

prof. Steven Son

Paliwa z KsięŜyca

Naukowcy Uniwersytetu Purdue pracują nad nowy typem paliwa rakietowego, które jest zamroŜoną mieszaninąwody z nanoskalowym pyłem glinu (Al) - paliwa, które w mniejszym stopniu zanieczyszcza środowisko i któremoŜe być produkowane na KsięŜycu, Marsie czy innych ciałach niebieskich, na których występuje woda.

Jak

wyjaśnia prof. Steven Son z UniwersytetuPurdue, paliwo o nazwie ALICE (ang.aluminum-ice) moŜe być wykorzystywane doumieszczania rakiet na orbicie, jak równieŜw misjach w głęboki kosmos. MoŜe byćrównieŜ wykorzystane do wytwarzaniawodoru do ogniw paliwowych. UniwersytetPurdue współpracuje nad ALICE z NASA,Biurem Badawczym Sił Powietrznych USAoraz Uniwersytetem Stanowym Pensylwania.Paliwo zostało wykorzystane wcześniej tegoroku w trakcie eksperymentalnego lotu3-metrowej rakiety testowej unosząc ją nawysokość ponad 400 metrów.

"To dowodzi słuszności pomysłu "- mówiSon. -" Pracujemy nad polepszeniem jegoparametrów i przekształceniu w uŜytecznepaliwo rakietowe. Teoretycznie paliwo takiemogłoby być produkowane w odległychmiejscach takich jak KsięŜyc czy Mars - cowyeliminowałoby kosztowny transport."Sondy dostarczyły dowodów nawystępowanie wody na KsięŜycu i naMarsie. MoŜe być ona równieŜ dostępna naasteroidach, księŜycach i innych obiektach wprzestrzeni kosmicznej.

Kluczem do wydajności

paliwa jest rozmiar cząstek glinu wynoszącyok 80 nanometrów. Nanocząstki spalają sięszybciej niŜ większe cząstki i pozwalająuzyskać lepszą kontrolę nad przebiegiemreakcji i odrzutem rakiety. "Paliwo ALICEmoŜe być uznane za zielone paliwo poniewaŜw wyniku spalania powstaje wodór i tlenekglinu "- mówi prof. Timothee Pourpoint. -"Dla porównania kaŜdy lot wahadłowcazuŜywa 773 tony nadchloranu amonu wpaliwie stałym rakiet wspomagających. Wefekcie powstaje około 230 ton kwasusolnego."

ALICE dostarcza ciągu w wyniku reakcjichemicznej wody i glinu. Gdy dochodzi dozapłonu glinu woda dostarcza tlenu i wodoruaŜ do spalenia całej zawartości pyłu."Pewnego dnia ALICE być moŜe zastąpiczęść paliw stałych i płynnych w rakietach,uzyskując, w miarę dopracowywaniaparametrów mieszanki, wyŜszej mocy niŜpaliwa konwencjonalne "- mówi Pourpoint.-" Dodatkowo, w stanie zamroŜonym jestbardzo bezpieczna poniewaŜ trudno jąprzypadkowo odpalić."

Wyniki badań zostały przedstawione wtrakcie konferencji American Institute ofAeronautics and Astronautics.

Źródła:

Purdue University: Newaluminum-water rocket propellantpromising for future space missionsZdjęcie: Purdue Universityphoto/Andrew Hancock

Original

39 z 104

press release follows:New aluminum-water rocket propellantpromising for future space missions

Researchers are developing a new type ofrocket propellant made of a frozen mixture ofwater and "nanoscale aluminum" powder thatis more environmentally friendly thanconventional propellants and could bemanufactured on the moon, Mars and otherwater-bearing bodies.

The aluminum-ice, or ALICE, propellantmight be used to launch rockets into orbit andfor long-distance space missions and also togenerate hydrogen for fuel cells, said StevenSon, an associate professor of mechanicalengineering at Purdue University.

Purdue is working with NASA, the Air ForceOffice of Scientific Research andPennsylvania State University to developALICE, which was used earlier this year tolaunch a 9-foot-tall rocket. The vehiclereached an altitude of 1,300 feet overPurdue's Scholer farms, about 10 miles fromcampus.

"It's a proof of concept," Son said. "It couldbe improved and turned into a practicalpropellant. Theoretically, it also could bemanufactured in distant places like the moonor Mars instead of being transported at highcost."

Findings from spacecraft indicate thepresence of water on Mars and the moon, andwater also may exist on asteroids, othermoons

and bodies in space, said Son, who also hasa courtesy appointment as an associateprofessor of aeronautics and astronautics.

The tiny size of the aluminum particles,which have a diameter of about 80nanometers, or billionths of a meter, is key tothe propellant's performance. Thenanoparticles combust more rapidly thanlarger particles and enable better controlover the reaction and the rocket's thrust, saidTimothée Pourpoint, a research assistantprofessor in the School of Aeronautics andAstronautics.

"It is considered a green propellant,producing essentially hydrogen gas andaluminum oxide," Pourpoint said. "Incontrast, each space shuttle flight consumesabout 773 tons of the oxidizer ammoniumperchlorate in the solid booster rockets.About 230 tons of hydrochloric acidimmediately appears in the exhaust from suchflights."

ALICE provides thrust through a chemicalreaction between water and aluminum. As thealuminum ignites, water molecules provideoxygen and hydrogen to fuel the combustionuntil all of the powder is burned.

"ALICE might one day replace some liquidor solid propellants, and, when perfected,might have a higher performance thanconventional propellants," Pourpoint said."It's also extremely safe while frozenbecause it is difficult to accidentally ignite."

The research is helping

to train a new generation of engineers towork in academia, industry, for NASA andthe military, Son said. More than a dozenundergraduate and graduate students haveworked on the project.

"It's unusual for students to get this kind ofadvanced and thorough training - to go from abasic-science concept all the way to a flyingvehicle that is ground tested and launched,"he said. "This is the whole spectrum."

Research findings were detailed in technicalpapers presented this summer during aconference of the American Institute ofAeronautics and Astronautics. The paperswill be published next year in the conferenceproceedings.

Leading work at Penn State are mechanicalengineering professor Richard Yetter andassistant professor Grant Risha.

The Purdue portion of the research is basedat the university's Maurice J. ZucrowLaboratories, where researchers created aspecial test cell and control room to test therocket. The rocket's launching site waslocated on a facility maintained by Purdue'sSchool of Veterinary Medicine.

"Having a launching site near campus greatlyfacilitated this project," Pourpoint said.

Other researchers previously have usedaluminum particles in propellants, but thosepropellants usually also contained larger,micron-size particles, whereas the new fuelcontained pure

40 z 104

nanoparticles.

Manufacturers over the past decade have learned how to make higher-quality nano-aluminum particles than was possible in the past. The fuelneeds to be frozen for two reasons: It must be solid to remain intact while subjected to the forces of the launch and also to ensure that it doesnot slowly react before it is used.

Initially a paste, the fuel is packed into a cylindrical mold with a metal rod running through the center. After it's frozen, the rod is removed,leaving a cavity running the length of the solid fuel cylinder. A small rocket engine above the fuel is ignited, sending hot gasses into the centerhole, causing the ALICE fuel to ignite uniformly.

"This is essentially the same basic procedure used in the space shuttle's two solid-fuel rocket boosters," Son said. "An electric match ignites asmall motor, which then ignites a bigger motor."

Future work will focus on perfecting the fuel and also may explore the possibility of creating a gelled fuel using the nanoparticles. Such a gelwould behave like a liquid fuel, making it possible to vary the rate at which the fuel is pumped into the combustion chamber to throttle themotor up and down and increase the vehicle's distance.

A gelled fuel also could be mixed with materials containing larger amounts of hydrogen and then used to run hydrogen fuel cells in addition torocket motors, Son said.

41 z 104

To czyni z niej obiekt podobny do planety -róŜnice barwy i kulisty kształt są niezwykle istotnedla określenia czy mamy do czynienia z obiektemulegającym zmianom, czy teŜ pozostał niezmieniony od momentu powstania

Britney E. Schmidt

Pierwsze wysokiej rozdzielczości zdjęcia asteroidy 2 Pallas

Britney E. Schmidt, doktorantka na wydziale Nauk o Ziemi i Przestrzeni Kosmicznej Uniwersytetu Kalifornia wLos Angeles (UCLA) nie wiedziała do jakich wniosków dojdzie analizując zdjęcia asteroidy Pallas wykonaneprzez teleskop kosmiczny NASA Hubble. Miała nadzieję, Ŝe znajdzie odpowiedź na jedno pytanie - czy Pallas,druga największa asteroida - stanowi jeden z rzadkich obiektów plasujący ją pomiędzy asteroidami a planetami.Uzyskane dane wskazują, Ŝe tak - podobnie jak Ceres i Vesta, równieŜ Pallas to niezwykle rzadki obiekt -zachowana w całości od czasów narodzin Układu Słonecznego protoplaneta.

"To niesamowite przeŜycie zobaczyć wnowym świetle obiekt, który jest niezwykleciekawy i który nie był wcześniejobserwowany z tak wysoką rozdzielczościąprzez teleskop Hubble'a "- mówi opierwszych zdjęciach Pallas Schmidt. -"Staramy się nie tylko poznać ten obiekt, alezrozumieć jak powstał Układ Słoneczny. Otych duŜych asteroidach myślimy nie tylkojako o cegiełkach, z których powstałyplanety, ale jak o moŜliwości zobaczeniastopklatki z czasów powstawania planet."

Wyniki badań zostały opublikowane nałamach magazynu Science.

"MoŜliwość wykorzystania teleskopuHubble'a i zobaczenia tych zdjęć, a potemzrozumienie jak mogą wpłynąć na to comyślimy o tym obiekcie to było niezwykłeprzeŜycie "- mówi Schmidt.

Pallas została nazwana na cześć greckiejbogini Ateny. Asteroida leŜy w głównympasie asteroid pomiędzy orbitami Marsa iJowisza. Ma rozmiary zbliŜone do stanuArizona - jednak jest teŜ wyjątkowa ze

względu na znaczną inklinację. JuŜ wcześniejHubble próbował wykonać jej zdjęcia alebezskutecznie. Więc kiedy ponownie zostałskierowany w stronę asteroidy we wrześniu2007 roku zespół Schmidt wyznaczył sobiekilka celów. "Chcieliśmy jak najwięcejdowiedzieć się o Pallas - jaki ma kształt,jaka jest jej powierzchnia, czy są na niejduŜe kratery, czy występują znaczące formytopograficzne "- mówi Schmidt. Dziękiuzyskanym zdjęciom moŜna było wykonaćpomiary kształtu i rozmiarów asteroidy. Nazdjęciach widać równieŜ obszary jasne iciemne, wskazujące, Ŝe zasobna w wodęPallas mogła przejść wewnętrzne przemianypodobnie jak miało to miejsce na planetach.Jednym zdaniem - Pallas to nie kawał skałyzłoŜonej z uwodnionej krzemionki i lodu.

"To czyni z niej obiekt podobny do planety -róŜnice barwy i kulisty kształt są niezwykleistotne dla określenia czy mamy do czynieniaz obiektem ulegającym zmianom, czy teŜpozostał nie zmieniony od momentupowstania "- mówi Schmidt. -" Sądzimy, Ŝesię zmieniał."

Po raz pierwszy równieŜ zespół Schmidtzobaczył duŜą bliznę po zderzeniu napowierzchni Pallas. Na podstawieuzyskanych zdjęć nie moŜna stwierdzić czyjest to krater, ale depresja wskazuje narozwiązanie innej zagadki - pochodzenialicznej gromady małych asteroid z rodzinyPallas.

"W całości przetrwało niewiele duŜych

42 z 104

asteroid "- podsumowuje Schmidt. -"Zapewne było ich znacznie więcej. Jednakwiększość została rozbita na drobnefragmenty. Niezwykła jest moŜliwośćzajrzenia prawie do jej wnętrza, w głębszewarstwy."

2 Pallas jest obecnie widoczna tuŜ przedwschodem Słońca. Mając jasność 9,27 magjest obiektem bardzo trudnym dodostrzeŜenia na jaśniejącym niebie.

Źródła:

B. E. Schmidt et al. "The Shape andSurface Variation of 2 Pallas from theHubble Space Telescope"; Science 9October 2009: Vol. 326. no. 5950,pp. 275 - 278UCLA Newsroom: Study of firsthigh-resolution images of Pallasconfirms asteroid is actually aprotoplanetZdjęcie: Science/AAAS - BritneySchmidt, et al.

Original press release follows:Study of first high-resolution images ofPallas confirms asteroid is actually aprotoplanet

Britney E. Schmidt, a UCLA doctoral studentin the department of Earth and spacesciences, wasn't sure what she'd glean fromimages of the asteroid Pallas taken by theHubble Space Telescope. But she hoped tosettle at least one burning question: WasPallas, the second-largest

asteroid, actually in that gray area betweenan asteroid and a small planet?

The answer, she found, was yes. Pallas, likeits sister asteroids Ceres and Vesta, was thatrare thing: an intact protoplanet.

"It was incredibly exciting to have this newperspective on an object that is reallyinteresting and hadn't been observed byHubble at high resolution," Schmidt said ofthe first high-resolution images of Pallas,which is believed to have been intact sinceits formation, most likely within a fewmillion years of the birth of our solarsystem.

"We were trying to understand not only theobject, but how the solar system formed,"Schmidt said. "We think of these largeasteroids not only as the building blocks ofplanets but as a chance to look at planetformation frozen in time."

The research appears Oct. 9 in the journalScience.

"To have the chance to use Hubble at all, andto see those images come back andunderstand automatically this could changewhat we think about this object — that wasincredibly exciting to me," Schmidt said.

Pallas, which is named for the Greekgoddess Pallas Athena, lies in the mainasteroid belt between the orbits of Jupiterand Mars. Schmidt likens it to the size ofArizona, her home state. The massive body isunique, she said,

partly because "its orbit is so much differentfrom other asteroids. It's highly inclined."

Hubble had tried to snap pictures of theround-shaped body before but came up short.So when the space telescope took imagesagain in September 2007, Schmidt and hercolleagues had several goals.

"We wanted to learn about Pallas itself —what its shape is like, what its surface is like,does it have large impact craters, does ithave significant topography,” she said.

With the Hubble images, Schmidt and hercolleagues were able to take newmeasurements of Pallas' size and shape. Theywere able to see that its surface has areas ofdark and light, indicating that the water-richbody might have undergone an internalchange in the same way planets do.

Pallas wasn't just a big rock made ofhydrated silicate and ice, they found.

"That's what makes it more like a planet —the color variation and the round shape arevery important as far as understanding, is thisa dynamic object or has it been exactly thesame since it's been formed?" Schmidt said."We think it's probably a dynamic object."

For the first time, Schmidt and her colleaguesalso saw a large impact site on Pallas. Theywere unable to determine if it was a crater,but the depression did suggest

43 z 104

something else important: that it could have led to Pallas' small family of asteroids orbiting in space.

"It's interesting, because there are very few large, intact asteroids left," Schmidt said. "There were probably many more. Most have beenbroken up completely. It's an interesting chance to almost look into the object, at the layer underneath. It's helping to unravel one of the bigquestions that we have about Pallas, why does it have this family?"

Schmidt's co-authors include Peter C. Thomas, a senior researcher at Cornell University; James Bauer, a researcher with the Jet PropulsionLaboratory; J.Y. Li, a postdoctoral student at the University of Maryland; Schmidt's Ph.D. adviser, UCLA professor of geophysics and spacephysics Christopher T. Russell; Andrew Rivkin, a researcher at Johns Hopkins University; Joel William Parker, a researcher at the SouthwestResearch Institute in Boulder, Colorado; Lucy McFadden, a faculty member at the University of Maryland; S. Alan Stern of the SouthwestResearch Institute; Max Mutchler, a researcher at the Space Telescope Sciences Institute; and Chris Radcliffe, a digital artist in Santa Monica.

"When people think of asteroids, they think of 'Star Wars' or of tiny little rocks floating through space," Schmidt said. "But some of these havebeen really physically dynamic. Around 5 million years after the formation of the solar system, Pallas was probably doing something kind ofinteresting."

The research was funded through the Space Telescope Sciences Institute, which runs Hubble for NASA.

44 z 104

Narodziny gwiazd w zderzeniu galaktyk

Nowe zdjęcie wykonane przez teleskop kosmiczny NASA/ESA Hubble ukazuje coś, co na pierwszy rzut okamoŜna by uznać za niezwykle jasną i dziwaczną galaktykę. Jednak uchwycony obiekt - galaktyka NCH 2623 lubArp 243 - to wynik zderzenia dwóch spiralnych galaktyk podobnych do Drogi Mlecznej. Efektem dramatycznegozderzenia jest niezwykły obiekt, który moŜna dojrzeć za pomocą teleskopów amatorskich w konstelacji Raka,leŜący w odległości około 250 milionów lat świetlnych.

Jak moŜna się spodziewać zderzające sięgalaktyki dramatycznie oddziałują na siebie.Badania wskazują, Ŝe w miarę zbliŜania się,ogromne ilości gazu są wyciągane z kaŜdej zgalaktyk w kierunku jądra drugiej aŜ domomentu, w którym ostatecznie galaktykiłączą się w jeden masywny obiekt. NGC2623 znajduje się w późnym stadium procesuzlewania się - jądra obu oryginalnychgalaktyk połączyły się juŜ tworząc jednowspólne jądro. Jednak od centrum rozciągająsię ogromne ogony pływowe młodychgwiazd wskazujące co zaszło w tym zakątkuWszechświata. W czasie kolizji intensywnawymiana materii i masy inicjuje intensywneprocesy gwiazdotwórcze widoczne wyraźniew obu ogonach.

Wyraźniejszy, dolny ogon, jest bogaty w jasegromady gwiazdowe - których wykrytoponad 100 na tym zdjęciu. Największe z nichsą jaśniejsze niŜ najjaśniejsze z gromadobserwanych w naszym sąsiedztwie.Gromady te być moŜe powstały jako częśćpętli rozciągniętej materii północnego ogona.Być moŜe powstały ze szczątkówopadających w kierunku jąrda. Obokaktywnych regionów gwiazdotwórczych wramionach widać wiele bardzo młodychgwiazd.

W przypadku niektórychzderzeń - do którychzalicza

się równieŜ NGC 2623 - tam, gdzie jedna zsupermasywnych czarnych dziur leŜących wjądrach zderzających się galaktyk, zostajepobudzona do aktywności, powstaje aktywnejądro galaktyczne. Materia opada na czarnądziurę tworząc dysk akrecyjny. Energiauwolniona przez gwałtowne procesy w dyskuogrzewa co, powodując emisjępromieniowania w wielu zakresach widma.

NGC 2623 jest tak jasna w paśmiepodczerwonym, Ŝe jest klasyfikowana jakogalaktyka klasy LIRG (luminous infraredgalaxy) i jako taka była intensywnie badanaw projekcie GOALS (Great ObservatoriesAll-sky LIRG Survey ) obejmującychobserwacje przez najnowocześniejszeobserwatoria kosmiczne, w tym teleskopHubble'a jak równieŜ teleskopyrentgenowskie i podczerwone ukazującewięcej informacji na temat aktywnych jądergalaktycznych niŜ jest to widoczne w paśmieoptycznym.

Zdjęcie zostało wykonane w 2007 roku przezkamerę ACS na pokładzie Hubble'a.

Źródła:

NASA/ESA Hubbe Space Telescope:Sky merger yields sparklingdividendsZdjęcie: NASA, ESA and A. Evans(Stony Brook University, New York,University of Virginia & NationalRadio Astronomy Observatory,Charlottesville, USA)NGC 2623 - RA 8h38m24.0 sek Dek.25&degl42'55", rozmiar

45 z 104

0'36", 13,8 mag; lokalizacja - Stellarium

Original press release follows:Study of first high-resolution images ofPallas confirms asteroid is actually aprotoplanet

A recent NASA/ESA Hubble SpaceTelescope image captures what appears to beone very bright and bizarre galaxy, but isactually the result of a pair of spiral galaxiesthat resemble our own Milky Way smashingtogether at breakneck speeds. The product ofthis dramatic collision, called NGC 2623, orArp 243, is about 250 million light-yearsaway in the constellation of Cancer (theCrab).

Not surprisingly, interacting galaxies have adramatic effect on each other. Studies haverevealed that as galaxies approach oneanother massive amounts of gas are pulledfrom each galaxy towards the centre of theother, until ultimately, the two merge into onemassive galaxy. The object in the image,NGC 2623, is in the late stages of themerging process with the centres of theoriginal galaxy pair now merged into onenucleus. However, stretching out from thecentre are two tidal tails of young starsshowing that a merger has taken place.During such a collision, the dramaticexchange of mass and gases initiates starformation, seen here in both the tails.

The prominent lower tail is richly populatedwith bright star clusters

— 100 of them have been found in theseobservations. The large star clusters that theteam have observed in the merged galaxy arebrighter than the brightest clusters we see inour own vicinity. These star clusters mayhave formed as part of a loop of stretchedmaterial associated with the northern tail, orthey may have formed from debris fallingback onto the nucleus. In addition to thisactive star-forming region, both galactic armsharbour very young stars in the early stagesof their evolutionary journey.

Some mergers (including NGC 2623) canresult in an active galactic nucleus, whereone of the supermassive black holes found atthe centres of the two original galaxies isstirred into action. Matter is pulled towardthe black hole, forming an accretion disc.The energy released by the frenzied motionheats up the disc, causing it to emit across awide swath of the electromagnetic spectrum.

NGC 2623 is so bright in the infrared that itbelongs to the group of very luminousinfrared galaxies (LIRG) and has beenextensively studied as the part of the GreatObservatories All-sky LIRG Survey(GOALS) project that combines data fromsome of the most advanced space-basedtelescopes, including Hubble. Additionaldata from infrared and X-ray telescopes canfurther characterise objects like activegalactic nuclei

and nuclear star formation by revealing whatis unseen at visible wavelengths.

The GOALS project includes data fromNASA/ESA's Hubble Space Telescope,NASA's Spitzer Space Telescope, NASA'sChandra X-ray Observatory and NASA'sGalaxy Evolution Explorer (GALEX). Thejoint efforts of these powerful observingfacilities have provided a clearer picture ofour local Universe.

This data used for this colour compositewere taken in 2007 by the Advanced Camerafor Surveys (ACS) aboard Hubble. Theobservations were led by astronomer AaronS. Evans. A team of over 30 astronomers,including Evans, recently published animportant overview paper, detailing the firstresults of the GOALS project. Observationsfrom ESA's X-ray Multi-Mirror Mission(XMM-Newton) telescope contributed to theastronomers' understanding of NGC 2623.

46 z 104

NieduŜy ale jakŜe silny sąsiad Drogi Mlecznej

Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) przedstawia fantastyczne zdjęcie jednego z najbliŜszych sąsiadówGalaktyki - galaktykę Barnarda, znaną takŜe jako NGC 6822. Galaktyka Bernarda zawiera regiony intensywnietworzące gwiazdy, niezwykłe mgławice takie jak bąbel wyraźnie widoczny w jej górnej, lewej części.Astronomowie zaliczają NGC 6822 do nieregularnych galaktyk karłowych ze względu na jej niezwykły kształt iniewielkie - w galaktycznej skali - rozmiary. Te nieregularne kształty pozwalają astronomom lepiej zrozumiećprocesy wzajemnego oddziaływania galaktyk, ich ewolucji oraz procesów zlewania, po których pozostająrozświetlone gwiazdami galaktyczne szczątki.

Na nowym zdjęciu ESO galaktyka Barnardabłyszczy za morzem gwiazd leŜących wobrębie naszej Galaktyki, w konstelacjiStrzelca. PołoŜona w odległości 1,6 milionalat świetlnych galaktyka Bernarda naleŜy doGrupy Lokalnej - archipelagu galaktyk, wktórej największe wyspy to Droga Mleczna iM31. Popularna nazwa galaktyki pochodziod Edwarda Emersona Barnarda, który jakopierwszy odkrył ją korzystając z refraktora ośrednicy 125mm w 1884 roku.

Zdjęcie zostałowykonane przez kameręWFI () zamontowaną na2,2 metrowym teleskopieMPG/ESO wobserwatorium ESO LaSilla w północnymChile. Choć galaktyka Barnarda nie posiadamajestatycznych spiralnych ramion czycentralnego zgrubienia takich jak DrogaMleczna, Galaktyki Trójkąta czy Andromedy,to nie brak jej gwiazdowego splendoru ipirotechnicznych fajerwerków. Czerwonemgławice ukazują miejsca intensywnegopowstawania gwiazd gdzie nowo narodzonemłode i gorące gwiazdy ogrzewająotaczające je obłoki molekularne. Na zdjęciuwidać równieŜ niezwykłą, podobną do bąblamgławicę. W jej centrum zgrupowaniemasywnych, bardzo gorących gwiazd wysyłaniezwykle silny wiatr gwiazdowyrozpychający otaczający je ośrodek

międzygwiezdny. Wiele innych podobnychobszarów moŜna dostrzec we wnętrzugalaktyki Barnarda.

Mając zaledwie 10% masy Drogi Mlecznejgalaktyka Barnarda jest klasyfikowana jakogalaktyka karłowa. Zawiera zaledwie około10 milionów gwiazd - znacznie mniej niŜszacunkowo określane 400 miliardówgwiazd Drogi Mlecznej. Jednak zarówno wGrupie Lokalnej jak i w innych rejonachWszechświata istnieje znacznie więcejgalaktyk karłowych niŜ duŜych galaktyktakich jak Droga Mleczna. Kształtnieregularnych galaktyk karłowych takich jakgalaktyka Barnarda jest wynikiem bliskichprzejść obok lub częściowego"przetrawienia" ich przez inne galaktyki. Jakwszystko we Wszechświecie równieŜgalaktyki są cały czas w ruchu i częstozbliŜają się do innych galaktyk. Ze względuna małą gęstość niezwykle małoprawdopodobne są fizyczne zderzeniagwiazd jednak wzajemne oddziaływaniagrawitacyjne dramatycznie zniekształcająkształty zderzających się galaktyki. Czasamiogromne ilości gwiazd są wyrzucane zgalaktyk tworząc nieregularne ogony czygalaktyki karłowe takie jak NGC 6822.

Źródła:

ESO: The Milky Way's Tiny butTough Galactic NeighbourZdjęcie: ESONGC 6822 - RA 19h45m27.0 sekDek. -14&deg46'33", rozmiar

47 z 104

10'12", 9,0 mag; lokalizacja - Stellarium

Original press release follows:The Milky Way's Tiny but Tough Galactic Neighbour

Today ESO announces the release of a stunning new image of one ofour nearest galactic neighbours, Barnard's Galaxy, also known asNGC 6822. The galaxy contains regions of rich star formation andcurious nebulae, such as the bubble clearly visible in the upper left ofthis remarkable vista. Astronomers classify NGC 6822 as anirregular dwarf galaxy because of its odd shape and relativelydiminutive size by galactic standards. The strange shapes of thesecosmic misfits help researchers understand how galaxies interact,evolve and occasionally "cannibalise" each other, leaving behindradiant, star-filled scraps.

In the new ESO image, Barnard’s Galaxy glows beneath a sea offoreground stars in the direction of the constellation of Sagittarius(the Archer). At the relatively close distance of about 1.6 millionlight-years, Barnard’s Galaxy is a member of the Local Group (ESO11/96), the archipelago of galaxies that includes our home, the MilkyWay. The nickname of NGC 6822 comes from its discoverer, theAmerican astronomer Edward Emerson Barnard, who first spied thisvisually elusive cosmic islet using a 125-millimetre aperturerefractor in 1884.

Astronomers

obtained this latest portrait using the Wide Field Imager (WFI)attached to the 2.2-metre MPG/ESO telescope at ESO’s La SillaObservatory in northern Chile. Even though Barnard’s Galaxy lacksthe majestic spiral arms and glowing, central bulge that grace its biggalactic neighbours, the Milky Way, the Andromeda and theTriangulum galaxies, this dwarf galaxy has no shortage of stellarsplendour and pyrotechnics. Reddish nebulae in this image revealregions of active star formation, where young, hot stars heat upnearby gas clouds. Also prominent in the upper left of this new imageis a striking bubble-shaped nebula. At the nebula’s centre, a clutch ofmassive, scorching stars send waves of matter smashing into thesurrounding interstellar material, generating a glowing structure thatappears ring-like from our perspective. Other similar ripples ofheated matter thrown out by feisty young stars are dotted acrossBarnard’s Galaxy.

At only about a tenth of the Milky Way's size, Barnard’s Galaxy fitsits dwarfish classification. All told, it contains about 10 million stars— a far cry from the Milky Way’s estimated 400 billion. In the LocalGroup, as elsewhere in the Universe, however, dwarf galaxiesoutnumber their larger, shapelier cousins.

Irregular dwarf galaxies like Barnard’s Galaxy get their random,blob-like forms from close encounters with or "digestion" by othergalaxies. Like everything else in the Universe, galaxies are in motion,and they often make close passes or even go through one another. Thedensity of stars in galaxies is quite low, meaning that few starsphysically collide during these cosmic dust-ups. Gravity's fatalattraction, however, can dramatically warp and scramble the shapesof the passing or crashing galaxies. Whole bunches of stars are pulledor flung from their galactic home, in turn forming irregularly shapeddwarf galaxies like NGC 6822.

48 z 104

Jak KsięŜyc produkuje wodę

KsięŜyc zachowuje się jak wielka gąbka absorbująca naładowane cząstki wiatru Słonecznego, które na jegopowierzchni reagują z tlenem obecnym w pyle księŜycowym produkując wodę. Odkrycie to, dokonane za pomocąinstrumentu ESA-ISRO SARA (Sub-keV Atom Reflecting Analyzer) na pokładzie indyjskiej sondy księŜycowejChandrayaan-1 wyjaśnia prawdopodobny mechanizm odpowiedzialny za powstanie wody na KsięŜycu. Ponadtoodkrycie to dostarcza astronomom nowej metody obrazowania obiektów niebieskich pozbawionych atmosfery.

Powierzchnia KsięŜyca pokryta jestregolitem - mieszaniną nieregularnychokruchów pyłu. Docierające do powierzchnicząstki zostają pochwycone w pustychprzestrzeniach pomiędzy okruchami anastępnie zaabsorbowane. Kiedyprzechwycony zostanie proton oddziałuje ona tlenem zawartym w księŜycowym regoliciea jako wynik powstają woda i hydroksyl.Znaczniki tych cząstek zostały wykryte przezinstrument M3 (Moon Mineralogy Mapper)na pokładzie sondy Chandrayaan-1.

Wyniki dostarczone przez instrument SARApotwierdzają Ŝe jądra wodoru pochodzące zeSłońca są faktycznie absorbowane przezregolit na powierzchni KsięŜyca, jednakpojawiła się nowa zagadka - nie kaŜdyproton jest absorbowany. Co piąty zostajeodbity w przestrzeń kosmiczną. W tym czasieproton łączy się z elektronem stając sięatomem wodoru. "Nie spodziewaliśmy siętakich wyników "- zauwaŜa Stas Barabash zSzwedzkiego Instytutu Fizyki Kosmicznej,który ze strony europejskiej kierowałbadaniami instrumentu SARA.

ChociaŜ naukowcy nie wiedzą, jakimechanizm odpowiada za odbicie jednak ichodkrycie toruje drogę nowej metodzieobrazowania obiektów w kosmosie. Atomywodoru poruszają się z prędkościami około200 km/sek i przy tej prędkości ich tory niesą praktycznie odchylane przez słabeoddziaływanie grawitacyjne KsięŜyca.Ponadto - poniewaŜ wodór jest

neutralny - nie jest odchylany przez polaelektromagnetyczne w przestrzenikosmicznej. Atomy te poruszają się poliniach prostych podobnie do fotonówświatła. Teoretycznie zatem moŜnaodtworzyć tor lotu atomu do jego źródłaotrzymując obraz powierzchni - obszaryemitujące najwięcej atomów wodoru będąnajjaśniejsze.

Podczas gdy KsięŜyc nie posiada globalnegopola magnetycznego istnieją na nim lokalneobszary magnetyczne. Zespół BarabashauŜywa obrazowania wodorowego byposzukiwać tych magnetycznych anomalii wskałach księŜycowych. Obszary te generująbąble magnetyczne odchylające toryprotonów na zewnątrz - a więc na zdjęciachwodorowych będą rejestrowały się jakociemne regiony.

Protony stanowią składnik wiatrusłonecznego, który zderza się z kaŜdymobiektem w Układzie Słonecznym. Z regułysą zatrzymywane przez atmosferę planet,jednak na obiektach pozbawionych tej osłony- na KsięŜycu, Merkurym czy asteroidach -mogą docierać do powierzchni. ZespółSARA sądzi, Ŝe równieŜ tam część z nichzostanie odbita w postaci neutralnychatomów wodoru. Odkrycie to przychodzi wdoskonałym momencie dla planowanej misjiESA BepiColombo mającej zostać wysłanejw kierunku Merkurego. Na jej pokładzieznajdą się bowiem dwa instrumenty podobnedo SARA a obrazowanie Merkurego zapomocą atomów wodoru moŜe być tymciekawsze, Ŝe intensywność

49 z 104

wiatru słonecznego jest tam o wiele większeniŜ na KsięŜycu.

Źródła:

M. Wieser, S. Barabash, Y. Futaana,M. Holmström, A. Bhardwaj, R.Sridharan, M.B. Dhanya, P. Wurz, A.Schaufelberger and K. Asamura,"Extremely high reflection of solarwind protons as neutral hydrogenatoms from regolith in space",Planetary and Space Science, 2009ESA Space Science: How the Moonproduces its own waterIlustracja: Elsevier 2009 (Wieser etal.), ESA-ISRO SARA data

Original press release follows:How the Moon produces its own water

The Moon is a big sponge that absorbselectrically charged particles given out bythe Sun. These particles interact with theoxygen present in some dust grains on thelunar surface, producing water. Thisdiscovery, made by the ESA-ISROinstrument SARA onboard the IndianChandrayaan-1 lunar orbiter, confirms howwater is likely being created on the lunarsurface.

It also gives scientists an ingenious new wayto take images of the Moon and any otherairless body in the Solar System.

The lunar surface is a loose collection ofirregular dust grains, known as regolith.Incoming particles should be trapped in thespaces between the grains and absorbed.

When this happens to protons they areexpected to interact with the oxygen in thelunar regolith to produce hydroxyl and water.The signature for these molecules wasrecently found and reported byChandrayaan-1’s Moon Mineralogy Mapper(M3) instrument team.

The SARA results confirm that solarhydrogen nuclei are indeed being absorbedby the lunar regolith but also highlight amystery: not every proton is absorbed. Oneout of every five rebounds into space. In theprocess, the proton joins with an electron tobecome an atom of hydrogen. “We didn’texpect to see this at all,” says Stas Barabash,Swedish Institute of Space Physics, who isthe European Principal Investigator for theSub-keV Atom Reflecting Analyzer (SARA)instrument, which made the discovery.

Although Barabash and his colleagues do notknow what is causing the reflections, thediscovery paves the way for a new type ofimage to be made. The hydrogen shoots offwith speeds of around 200 km/s and escapeswithout being deflected by the Moon’s weakgravity. Hydrogen is also electrically neutral,and is not diverted by the magnetic fields inspace. So the atoms fly in straight lines, justlike photons of light. In principle, each atomcan be traced back to its origin and an imageof the surface can be made. The areas that

emit most hydrogen will show up thebrightest.

Whilst the Moon does not generate a globalmagnetic field, some lunar rocks aremagnetised. Barabash and his team arecurrently making images, to look for such‘magnetic anomalies’ in lunar rocks. Thesegenerate magnetic bubbles that deflectincoming protons away into surroundingregions making magnetic rocks appear darkin a hydrogen image.

The incoming protons are part of the solarwind, a constant stream of particles given offby the Sun. They collide with every celestialobject in the Solar System but are usuallystopped by the body’s atmosphere. On bodieswithout such a natural shield, for exampleasteroids or the planet Mercury, the solarwind reaches the ground. The SARA teamexpects that these objects too will reflectmany of the incoming protons back into spaceas hydrogen atoms.

This knowledge provides timely advice forthe scientists and engineers who are readyingESA’s BepiColombo mission to Mercury.The spacecraft will be carrying two similarinstruments to SARA and may find that theinner-most planet is reflecting more hydrogenthan the Moon because the solar wind ismore concentrated closer to the Sun.

50 z 104

To prawdopodobnie pierwszy raz, kiedyktokolwiek miał okazję zobaczyć cały obszardeformacji będących efektem trzęsienia Ziemi wtak ogromnej skali

dr Jianbao Sun

Dane satelitarne umoŜliwiają analizę trzęsienia ziemi

Wykorzystując radarowe dane satelitarne oraz pomiary GPS chińscy naukowcy wyjaśnili niezwykłe zjawiskageologiczne które doprowadziły do tragicznego trzęsienia ziemi w 2008 roku, które było odpowidzialne za śmierćprawie 90 000 osób w prowincji Sichuan.

"Jedną z fundamentalnych kwestii wzrozumieniu trzęsienia ziemi jest poznaniejak w płaszczyźnie uskoku rozwinięte jestpęknięcie co odnosi się bezpośrednio toamplitudy trzęsienia i uszkodzeń, jakiepowstają na powierzchni "- mówi dr JianbaoSun z Instytutu Geologii ChińskiegoWydziału Trzęsień Ziemi (IGCEA - Instituteof Geology, China Earthquake

Administration).

Aby to zbadać Sun wraz z prof. ZhengkangShen z IGCEA oraz ich współpracownicyprzeanalizowali dane radarowe w paśmie Cdostarczone przez instrument ASAR(Advanced Synthetic Aperture Radar ) napokładzie europejskiej sondy Envisat oraz wpaśmie L z radaru PALSAR (Phased Arraytype L-band Synthetic Aperture Radar) napokładzie japońskiego satelity ALOS.

Stosując technikę InSAR (interferometrięradarową) to danych naukowcy uzyskaliinterferogramy obejmujące cały obszarpęknięcia wraz z otoczeniem. Mapyinterferometryczne ukazały wielkość i obszarodkształceń powierzchni będących wynikiemtrzęsienia ziemi.

"To

prawdopodobnie pierwszy raz, kiedyktokolwiek miał okazję zobaczyć cały obszardeformacji będących efektem trzęsieniaZiemi w tak ogromnej skali "- mówi Sun.

Technika InSAR wymaga porównania dwóchlub więcej obrazów powierzchni w takisposób, bo moŜliwe były bardzo precyzyjne -w skali centymetrów - pomiaryprzemieszczenia powierzchni pomiędzymomentami zebrania danych. Naukowcypołączyli dane SAT z pomiarami GPS istworzyli model ukazujący geometrię uskokui dystrybucję pęknięcia w strefie uskokuLongmen - serii równoległych uskokówbiegnących na długości około 400kilometrów. Trzęsienie z 12 maja 2008 rokuutworzyło 240 km pęknięcie wzdłuŜ uskokuBeichuan oraz 72 km pęknięcie wzdłuŜczęści uskoku Pengguan. Analiza modeluwykazała, Ŝe powierzchnia uskoku zagłębiasię znacznie w kierunku północno-zachodnimw części południowo-zachodniej, a następnieprawie pionowo wznosi się w częścipółnocno-wschodniej.

Ponadto dane wskazały, Ŝe równieŜ kierunekprzesunięć zmieniał się wzdłuŜ uskoku - wczęści był to ruch pionowy, w części płytyprzesunęły się wzdłuŜ siebie horyzontalnie.Największe przemieszczenie - wynosząceokoło 7 metrów - miało miejsce na uskokuBeichuan w okolicy miasta Beichuan, którezostało całkowicie zniszczone w wynikutrzęsienia i gdzie odnotowano najwięcejofiar. Odkryto równieŜ, Ŝe węzły uskoku -miejsca

51 z 104

gdzie bariery skalne zazwyczaj zatrzymująpropagację trzęsienia ziemi z jednegosegmentu na kolejne - leŜące pod miastamiYingxiu, Beichuan i Nanba - zawiodły i niebyły w stanie zatrzymać ogromnej ilościenergii uwolnionej przez uskok.

Wyniki badań zostały opublikowane wmagazynie Nature Geoscience będącymczęścią Nature.

Zaraz po trzęsieniu Sun i Shen koordynowaliprogram Dragon 2 aby uzyskać dane SARobszaru sejsmicznego. Dragon 2 to wspólnyprogram ESA i Chińskiego MinisterstwaNauki Technologii dąŜący do lepszegowykorzystania danych satelitarnych w celumonitorowania i badania zjawiskprzyrodniczych w Chinach.

"Otrzymane dane Envisat SAR zebranewzdłuŜ trajektorii bliskiej epicentrumokazały się niezwykle waŜne w określeniupołudniowej granicy pola deformacji iwyjaśnieniu geometrii uskoku orazdystrybucji pęknięcia w uskoku Pengguan "-mówi Shen.

Naukowcy mają ponadto nadzieję, Ŝe daneumoŜliwią oszacowanie ryzyka

wystąpienia trzęsień ziemi w przyszłości.

"W ramach projektu Dragon 2 dane SARzebrane w tym okresie będą, wraz zpomiarami GPS, wykorzystane w celuwyjaśnienia procesów geofizycznych uskokuLongmen oraz dolnej skorupy i górnegopłaszcza, co pozwoli nam zrozumiećmechanizmy prowadzące do zmian wuskokach oraz trzęsień ziemi i - mamy takąnadzieję - określenia ryzyka sejsmicznego wtym regionie."

Źródła:

ESA Newse: Satellite data lookbehind the scenes of deadlyearthquakeIlustracja: Jianbao Sun; ALOS data:JAXA

Original press release follows:Satellite data look behind the scenes ofdeadly earthquake

Using satellite radar data and GPSmeasurements, Chinese researchers haveexplained the exceptional geological eventsleading to the 2008 Wenchuan Earthquakethat killed nearly 90 000 people in China’sSichuan Province.

"One of the very fundamental issues forunderstanding an earthquake is to know howthe rupture is distributed on the fault plane,which is directly related to the amount ofground shaking and the damage it could causeat the surface," said Dr Jianbao Sun of theInstitute of Geology, China EarthquakeAdministration (IGCEA).

To learn

this, Sun and Prof. Zhengkang Shen ofIGCEA and Peking University’s Departmentof Geophysics, and collaborators acquiredtwo kinds of satellite radar data: AdvancedSynthetic Aperture Radar (ASAR) data inC-band from ESA’s Envisat satellite andPhased Array type L-band Synthetic ApertureRadar (PALSAR) data from Japan’s ALOSsatellite.

Applying a technique called SARInterferometry (InSAR) on the data, theresearchers produced a set of ‘interferogram'images covering the entire coseismic ruptureregion and its vicinity. This interferometricmap revealed the amount and scope ofsurface deformation produced by theearthquake.

"This is perhaps the very first time peoplehave seen the complete deformation fieldproduced by an earthquake on such a largescale," Sun said.

InSAR involves combining two or moreradar images of the same ground location insuch a way that very precise measurements –down to a scale of a few centimetres – canbe made of any ground motion taking placebetween image acquisitions. Colouredinterferograms usually appear as rainbowfringe patterns.

The researchers combined these SARsatellite data with GPS measurements anddeveloped a model that shows fault geometryand rupture distribution of the Longmen Shanfault zone, a series of parallel faults

52 z 104

that run for about 400 km from southwest to northeast in the region.The earthquake that struck on 12 May last year produced a240-km-long rupture along the Beichuan fault and a 72-km-longrupture along part of the Pengguan fault.

Studying the model, they were able to determine that the fault planedips considerably to the northwest in the zone's southwest area andthen rises up to a nearly vertical position in the zone's northeast.

They also learned that the direction of the motion along the faultchanged, going from a thrust where upper layer rocks were pushed upand lower layer rocks pulled down, to a 'dextral faulting', where twoparts of Earth’s plates slide past each other. About a 7-metre slip, thegreatest along the rupture, was detected on the Beichuan fault nearBeichuan City, which was destroyed completely by the quake andsuffered the highest number of casualties.

Another major finding was that the fault junctions (solid rock barriersthat stop a quake from propagating from one segment to another),beneath the hardest-hit cities of Yingxiu, Beichuan and Nanba, failedto withstand the extraordinary energy released along the fault.

"These fault junctions are barriers, whose failures in a single eventallowed the rupture to cascade through several fault segments,resulting in a major 7.9-earthquake,"

Shen explained. "Earthquakes across fault segments like this areestimated to happen about every 4000 years."

These new results were published this month in the journal NatureGeoscience, part of Nature magazine.

Following the quake, Sun and Shen worked closely with the 'Dragon2' programme to coordinate SAR coverage of the seismic area.Dragon 2 is a joint undertaking between ESA and China’s Ministry ofScience and Technology that encourages scientists to use satellitedata to monitor and understand environmental phenomena in China.

"The resulting Envisat SAR data acquired along an important trackclose to the epicentre turned out to be vital in constraining thesouthern part of the deformation field and helping explain the faultgeometry and rupture distribution of the Pengguan fault, which wouldbe difficult to resolve otherwise," Shen said.

The scientists also hope the data will help to assess earthquakepotential in the future.

"Under the coordination of Dragon 2, the SAR data acquired duringthis period will be used, along with GPS measurements, to revealgeophysical processes within the Longmen Shan fault zone and thelower crust and upper mantle, which will help us understand theearthquake and faulting mechanisms and hopefully shed light on futureseismic risks in this area."

53 z 104

Sztuka na Marsie

Dzisiaj rano zobaczyłem zdjęcie obok, wykonane w sierpniu przez kamerę HiRISE na pokładzie orbitera NASAMars Reconnaissance Orbiter. Ciekaw jestem jak szybko w sieci pojawią się argumenty, Ŝe to dowód na istnieniena Marsie inteligentnego Ŝycia. Bo przecieŜ to ewidentnie obrazy namalowane tak, by dać znać przybyszom zkosmosu, "Ŝe tu jesteśmy".

54 z 104

Wstęga wysokiej energii neutralnych atomówmoŜe mieć coś wspólnego z lokalnym polemmagnetycznym galaktyki napierającym naheliosferę

Geoffrey Crew

Sonda IBEX zmienia obraz heliosfery

Nowe dane, dostarczone przez sondę IBEX (Interstellar Boundary Explorer) wskazują iŜ heliosfera - obszarprzestrzeni kosmicznej, w której dominuje wpływ Słońca - ma inny kształt, niŜ do tej pory sądzono. Bąbel ten, maśrednicę około 100 krotnie większą niŜ odległość Ziemi od Słońca. W jego wnętrzu rządzi wiatr słoneczny, agranicę wyznacza miejsce gdzie następuje jego zderzenie z galaktycznym pyłem i gazem. Heliosfera miałaprzypominać nieco kometę - z jednej strony miała być ściśnięta, a na drugim końcu formować ogon. Jednak nowedane wskazują iŜ wygląda ona zupełnie inaczej.

Według szeregu artykułów opublikowanychna łamach Science szczegółowoprzedstawiających pierwsze wyniki badańsondy IBEX obszar oddziaływania Słońcaprzypomina raczej bąbel ściśnięty w taliiogromną strukturą przypominającą wstęgę,rozświetloną światłem bardzo wysokiejenergii neutralnych atomów, świecącychdziesięciokrotnie jaśniej niŜ ktokolwiek sięspodziewał.

IBEX jest projektem kierowanym przezSouthwest Research Institute, w którymudział bierze wiele naukowców z róŜnychinstytucji badawczych USA, w tym trzech zMassachusetts Institute of Technology -Petera Forda, Rolanda Vanderspeka andGeoffreya Crew z Instytutu Astrofizyki iBadań Kosmicznych Kavli.

IBEX został rok remu umieszczony naeliptycznej orbicie, która sięga niemalKsięŜyca, zakończył pierwsze sześć miesięcyobserwacji - dostarczając pierwszychdanych obejmujących całe niebo. Sondawyłapuje wysokiej energii cząstkipochodzące z heliopauzy - granicy pomiędzystrefą oddziaływania Słońca w przestrzeniąmiędzygwiezdną. Wcześniej

jedyne dane dotyczące heliosfery zostałydostarczone przez sondy Voyager, któreosiągnęły wewnętrzny brzeg strefy granicznejokoło dwóch lat temu, dostarczającpomiarów na-miejscu z dwóch konkretnychlokalizacji w heliopauzie.

IBEX dostarczył "pierwszego pełnegoobrazu tego regionu, lecz wszystkich dane tezaskoczyły "- mówi Crew. Zaskakujące byłochoćby to, Ŝe wysokiej energii wstęgaobiegająca całe niebo nie ma nic wspólnegoz ekliptyką, ani z płaszczyzną galaktyki.

Co oznaczają te dane? PoniewaŜ obserwacjetak drastycznie róŜnią sie od przewidywańbędziemy musieli zaczekać na nowe modele iteorie. "Jedna z teorii wskazuje, Ŝe wstęgawysokiej energii neutralnych atomów moŜemieć coś wspólnego z lokalnym polemmagnetycznym galaktyki napierającym naheliosferę. Obserwacje bowiem wskazują, iŜwstęga ta jest prostopadła do polamagnetycznego "- mówi Crew.

IBEX będzie badał heliopauzę przez conajmniej dwa lata, a przy odpowiednimfinansowaniu nawet kolejną dekadę, comogłoby pomóc w badaniu heliosfery wtrakcie 11-letniego cyklu słonecznego.

Źródła:

MIT News: Bursting the sun's bubbleSwRI: First IBEX maps revealfascinating

55 z 104

interactions occurring at the edge of the solarsystem

Science@NASA: Giant RibbonDiscovered at the Edge of the Solar System

Ilustracja: Southwest Research Institute

Original press release follows:Bursting the sun's bubble

The sun's environment in interstellar space— the heliosphere — is essentially a bubblethat encompasses the entire solar system andhas a diameter about 100 times the distancefrom the Earth to the sun. This region, inwhich the solar wind dominates before itsmashes into the surrounding galactic gas anddust, was supposed to look something likethe shape of a comet: a region pushed inwardon one side and streaming outward on theother. But a new NASA orbiting observatorydesigned to study this vast zone foundsomething completely different.

Our sun's sphere of influence, according to aseries of papers published in Science on Oct.16 detailing the initial results from theInterstellar Boundary Explorer (IBEX)satellite, seems instead to be a bubble that iscinched at the waist by a vast ribbon as seenby energetic neutral atoms — atoms that arenot electrically charged, but are moving veryfast through space —

that are glowing 10 times more brightly thananyone had expected from anything in thisregion called the heliosphere. The textbookdescriptions of the heliosphere, according toScience's accompanying news story, willhave to be entirely rewritten.

IBEX is a project run by the SouthwestResearch Institute that involves dozens ofresearchers from several institutions aroundthe country, including three from MIT whoare co-authors of the group of Sciencepapers: Peter Ford, a principal researchscientist at the Kavli Institute forAstrophysics and Space Research, and Kavliresearch scientists Roland Vanderspek andGeoffrey Crew.

IBEX, launched a year ago into a highelliptical orbit that takes it out almost as faras the moon, has completed its first sixmonths of observations — enough to give afirst view of the entire sky. It capturesenergetic particles coming from the boundarybetween the sun's region of influence and theinterstellar space beyond. Previously, theonly direct evidence about this giant bubblecame from the two Voyager spacecraft,which reached the inner edge of thisboundary zone about two years ago andprovided in-situ glimpses of two particularpoints on that shell.

IBEX provides "the first all-sky view of thisregion, and no one was expecting what we'veseen," Crew says. Oddly

enough, the energetic ribbon that circles thewhole sky doesn't seem to follow the ecliptic(the plane in which all of the planets orbit).Nor does it follow the plane of the galaxy weinhabit, the Milky Way. "Who ordered this?"Crew exclaims. "It doesn't line up withanything!"

What does the discrepancy mean? It will taketheorists some time to figure that out, sincethe observations were so different fromanything predicted by existing theories ormodels. "Theories are flying," Crew says.One suggestion is that the ribbon of energeticneutral atoms may have to do with the effectof the local galactic magnetic field pushingagainst the heliosphere. These observationssuggest that the ribbon is perpendicular tothat magnetic field, he says.

IBEX is expected to remain in operation forat least two more years, and could potentiallykeep going for a decade or more if funding isprovided, which would be helpful in order tosee whether the heliosphere varies over thecourse of the 11-year solar cycle. "There's alot to look at in the future to try to understandthis," Crew says. "There will be a wealth ofnew information to constrain the models."

56 z 104

Obrazy te rewolucjonizują to jak myśleliśmy oheliosferze przezostatnie pięćdziesiąt lat. Słońceprzemieszcza się przez Galaktykę niejak kometa,ale raczej jak duŜy, sferyczny bąbel

Stamatios Krimigis

Sonda Cassini zmienia obraz Układu Słonecznego

W artykule opublikowany 15 października na łamach Science naukowcy z Laboratorium Fizyki Stosowanej(APL - Applied Physics Laboratory) Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa przedstawiają nowy obraz heliosfery -obszaru, w którym dominuje oddziaływanie Słońca - oraz sił, które ją kształtują. Obrazy wykonane przez jeden zsensorów sondy NASA Cassini - MIMI/INCA (Magnetospheric Imaging Instrument/Ion and Neutral Camera)wskazują, Ŝe heliosfera - wbrew temu co dotychczas uwaŜano - nie jest podobna do komety.

"Obrazy te rewolucjonizują to jakmyśleliśmy o heliosferze przez ostatniepięćdziesiąt lat. Słońce przemieszcza sięprzez Galaktykę nie jak kometa, ale raczejjak duŜy, sferyczny bąbel "- mówi StamatiosKrimigis, kierujący badaniami instrumentuMIMI. -" To niezwykłe, jak jednaobserwacja moŜe zmienić całkowiciekoncept, który przez większość naukowcówbył uwaŜany za prawdziwy przez prawie półwieku."

Wypływający ze Słońca wiatr słonecznyrzeźbi w medium międzygwiezdnym coś nakształt bąbla. Modele obszaru granicznegomiędzy heliosferą a mediummiędzygwiezdnym oparte były na załoŜeniuŜe to względny przepływ tego medium i jegozderzenie z wiatrem słonecznym dominują wtym oddziaływaniu. To wytworzyłobyspłaszczony nos od strony, w którąprzemieszcza się Słońce i wydłuŜony ogon,w kierunku przeciwnym.

Dane dostarczone przez INCA wskazują, Ŝeinterakcja wiatru słonecznego z mediummiędzygwiezdnym jest znacznie bardziejuzaleŜniona od ciśnienia cząstek orazgęstości

pola magnetycznego.

"Mapa, którą uzyskaliśmy z obrazówdostarczonym przez INCA sugeruje, Ŝeciśnienie gorącej populacji naładowanychcząstek i oddziaływanie pola magnetycznegomedium międzygwiezdnego silnie wpływająna kształt heliosfery "- mówi Don Mitchell zAPL.

Od momentu kiedy sonda Cassini znalazła sięna orbicie wokół Saturna w lipcu 2004 rokuINCA prowadzi obserwacje neutralnychatomów o wysokich energiach pochodzącychzarówno z otoczenia planety jak równieŜ ichrozkład na całym niebie. Atomy te sąwytwarzane gdy protony o duŜych energiach- odpowiedzialne za ciśnienie skierowane nazewnątrz poza granicą, w której wiatrsłoneczny zderza się z mediummiędzygwiezdnym - oddziałują z polemmagnetycznym owego medium.

"Obrazowanie za pomocą neutralnychatomów o wysokich energiachzademonstrowało swe moŜliwości badaniadystrybucji jonów o wysokich energiach -najpierw w obrębie ziemskiej magnetosfery,następnie w ogromnej magnetosferze Saturna,a obecnie w ogromnych strukturachprzestrzeni kosmicznej - do samych granicoddziaływania Słońca "- kończy Edmond C.Roelof.

Badania te w niezwykły sposób uzupełniająopublikowane właśnie wyniki uzyskaneprzez sondę IBEX badającą heliopauzę.

Źródła:

APL

57 z 104

(The Johns Hopkins University AplliedPhysics Laboratory): Cassini Helps RedrawShape of Solar System

NASA: Cassini Data Help Redraw Shapeof Solar System

Ilustracja: JHU Applied PhysicsLaboratory

Original press release follows:Cassini Helps Redraw Shape of SolarSystem

In a paper published Oct. 15 in Science,researchers from the Johns Hopkins AppliedPhysics Laboratory (APL) present a newview of the region of the sun’s influence, orheliosphere, and the forces that shape it.Images from one of the MagnetosphericImaging Instrument’s sensors, the Ion andNeutral Camera (MIMI/INCA), on NASA’sCassini spacecraft suggest that theheliosphere may not have the comet-likeshape predicted by existing models.

“These images have revolutionized what wethought we knew for the past fifty years; thesun travels through the galaxy not like acomet but more like a big, round bubble”said Stamatios Krimigis, principalinvestigator for MIMI, which is orbitingSaturn. “It’s amazing how a single newobservation can change an entire concept thatmost scientists had taken as true for nearlyfifty years.”

As the solar

wind flows from the sun, it carves out abubble in the interstellar medium. Models ofthe boundary region between the heliosphereand interstellar medium have been based onthe assumption that the relative flow of theinterstellar medium and its collision with thesolar wind dominate the interaction. Thiswould create a foreshortened “nose” in thedirection of the solar system’s motion, and anelongated “tail” in the opposite direction.

The INCA images suggest that the solarwind’s interaction with the interstellarmedium is instead more significantlycontrolled by particle pressure and magneticfield energy density.

“The map we’ve created from INCA’simages suggests that pressure from a hotpopulation of charged particles andinteraction with the interstellar medium’smagnetic field strongly influence the shape ofthe heliosphere,” says Don Mitchell,MIMI/INCA co-investigator at APL.

Since entering into orbit around Saturn inJuly of 2004, INCA has been mappingenergetic neutral atoms near the planet, aswell as their dispersal across the entire sky.The energetic neutral atoms are produced byenergetic protons, which are responsible forthe outward pressure of the heliospherebeyond the interface where the solar windcollides with the interstellar

medium, and which interact with themagnetic field of the interstellar medium.

“Energetic neutral atom imaging hasdemonstrated its power to reveal thedistribution of energetic ions, first in Earth’sown magnetosphere, next in the giantmagnetosphere of Saturn and now throughoutvast structures in space—out to the very edgeof our sun’s interaction with the interstellarmedium,” says Edmond C. Roelof,MIMI/INCA co-investigator at APL.

Researchers from University of Arizona,Tucson, Southwest Research Institute, andUniversity of Texas at San Antoniocontributed to the article. The Cassini-Huygens mission is a cooperative project ofNASA, the European Space Agency and theItalian Space Agency. JPL, a division of theCalifornia Institute of Technology inPasadena, manages the Cassini-Huygensmission for NASA’s Science MissionDirectorate, Washington. The Cassini orbiterwas designed, developed and assembled atJPL. The Magnetospheric Imaging Instrumentwas developed by APL

58 z 104

Po raz pierwszy udało się nam uchwycićmiędzygwiezdny wiatr trzech rodzajówneutralnych cząstek - helu, wodoru i tlenu

Eberhard Möbius

Naukowcy łapią międzygwiezdny wiatr

15 czerwca naukowcy i inŜynierowie Centrum Badań Kosmicznych Uniwersytetu New Hampshire (UNH)przedstawili podsumowanie pierwszej, sześciomiesięcznej kampanii obserwacyjnej sondy NASA InterstellarBoundary Explorer (IBEX). Sonda, wysłana na orbitę 19 października 2008 roku, niesie dwie bardzo czułekamery zbudowane między innymi przy współpracy inŜynierów UNH. Sonda bada zewnętrzne regiony UkładuSłonecznego wykorzystując neutralne atomy o wysokich energiach by stworzyć obraz obszaru, w którym UkładSłoneczny styka się z resztą Galaktyki.

Pierwsze mapy wykonane w pasmachwysokiej i niskiej energii ukazują interakcjępędzącego z prędkością milionów km/godzinwiatru słonecznego z niskiej gęstości mediummiędzygwiezdnym opływającym UkładSłoneczny z prędkością około 100 000 km /godzinę w wyniku przemieszczania sięSłońca w obrębie Galaktyki.

Mapy ukazują całość obszaru przestrzeni wktórej wiatr słoneczny zderza się zmiędzygwiezdnym gazem tworząc obszarszoku końcowego - granicy ogromnegomagnetycznego bąbla otaczającego Słońce,znanego jako heliosfera. Heliosfera stanowipierwszą linię obrony Układu Słonecznegoprzed promieniowaniem kosmicznym.Dostarczone przez IBEX mapy, na którychujawniła się nie przewidywana przez modeleteoretyczne jasna wstęga stanowi wyzwaniedla stworzenia nowych, opartych naobserwacjach, modeli umoŜliwiającychwyjaśnienie jak pole magnetyczne mediummiędzygwiezdnego wpływa na kształtheliosfery.

Według jednego z badaczy koordynującychmisję - Eberharda Möbiusa z Instytutu Badańnad Ziemią, Oceanami i Kosmosem UNH -moŜliwość wykorzystania

neutralnych atomów do stworzenia obrazówumoŜliwiła takŜe naukowcom "uchwycenie ianalizę wiatru międzygwiezdnego na proguUkładu Słonecznego."

"Po raz pierwszy udało się nam uchwycićmiędzygwiezdny wiatr trzech rodzajówneutralnych cząstek - helu, wodoru i tlenu"-mówi Möbius, wskazując najjaśniejszyobszar na zdjęciach cząstek niskich energii.

Podobnie jak woda opływająca skałęrównieŜ rzeka elektrycznie naładowanejplazmy medium międzygwiezdnego jestzmuszona opływać heliosferę pod wpływempola elektromagnetycznego. Przepływającprzez ten region neutralne atomy wodoru itlenu są częściowo odchylane pod wpływemciśnienia, podczas gdy hel przenika nawprost. Porównując kierunki, z którychdocierają do sondy te trzy rodzaje atomów,naukowcy mogą określi subtelne odchyleniana granicy heliosfery i w ten sposób lepiejzrozumieć siły, które ją kształtują.

"Właśnie zaczynamy otrzymywać pierwszedane na temat interakcji otaczającegoheliosferę medium międzygwiezdnego z niąsamą, i te informacje dostarczają nam oglądcałości zjawisk tam zachodzących "- mówiMöbius. Dane sondy IBEX pomogąnaukowcom zrozumieć zjawiska fizycznezachodzące w strefie granicznej - wastrosferze - równieŜ innych gwiazd.

"Nowe, zaskakujące odkrycia sondy IBEXzrewolucjonizują naszą wiedzę na tematheliosfery "- podsumowuje

59 z 104

kierujący badaniami IBEX Dave McComas zSouthwest Research Institute.

Źródła:

UNH Media Relations: UNH SpaceScientists Help Catch the InterstellarWindIlustracja: University of NewHampshire i Boston University

Original press release follows:UNH Space Scientists Help Catch theInterstellar Wind

On Thursday, Oct, 15, 2009, scientists andengineers from the University of NewHampshire’s Space Science Center willcelebrate the announcement of the first majorresults from the National Aeronautics andSpace Administration’s Interstellar BoundaryExplorer (IBEX) mission, which will bepublished online Thursday in the journalScience in conjunction with a 2 p.m. pressconference held at NASA headquarters inWashington, D.C.

The mission launched October 19, 2008 andcarries two ultra-high sensitivity camerascontaining important components designedand built at UNH. From a highly ellipticalEarth orbit the IBEX satellite is exploring theouter solar system using unique energeticneutral atom imaging (instead of photons oflight) to create maps of the boundary betweenour solar system and the rest of our galaxy.

The mission’s first global high-

and low-energy maps show the interactionsbetween the million-mile-per-hour solarwind and the low-density material betweenthe stars, known as the interstellar medium,which blows through the solar system as agentler 60,000-mile-per-hour interstellarwind due to the Sun’s motion through ourgalactic neighborhood.

The maps provide a “big-picture” view ofthe region in space where the solar windcollides with interstellar gas to form thetermination shock – the boundary of the huge,magnetic bubble that surrounds the Sunknown as the heliosphere. The heliosphere isthe Earth’s first layer of protection fromhigh-energy cosmic rays. The high-energymaps, which contain a bright “ribbon”snaking across the sky that nobody hadexpected, provide modelers with newreal-world constraints needed to betterunderstand how magnetic fields in thesurrounding interstellar medium shape ourheliosphere.

According to mission co-investigatorEberhard Möbius of the UNH Institute for theStudy of Earth, Oceans, and Space anddepartment of physics, the capability to useneutral atoms to create an image has alsoallowed scientists to “catch and analyze theinterstellar wind at Earth’s doorstep.”

Says Möbius, “What we have managed to dofor the first time is catch

the interstellar wind for three species ofenergetic neutral atoms – helium, hydrogen,and oxygen.” This image shows up as thebrightest feature in the low-energy maps.

Like water flowing around a rock in a river,the electrically charged “plasma” componentof the interstellar medium is forced aroundthe heliosphere due to electrical andmagnetic forces (a fraction of all interstellaratoms have lost electrons; the resulting mixof positive ions and negative electrons formsa plasma). While passing through this region,neutral hydrogen and oxygen atoms arepartially dragged along by the plasmawhereas neutral helium passes straightthrough. By comparing the arrival directionsof these three different species at the IBEXspacecraft, scientists extract the subtledeflection at the boundary of the heliosphereand, thus, learn about the forces that shape it.

“We’re just now getting a handle on theinteraction of the surrounding interstellarmedium with the heliosphere and that’sproviding us with the big picture,” Möbiussays. More broadly, the IBEX data will helpscientists understand the underlying physicsoperating in this same boundary region – theastrosphere – of other stars.

“The new and unexpected findings by IBEXwill revolutionize our understanding

60 z 104

of the heliosphere”, says IBEX principal investigator Dave McComas, of the Southwest Research Institute.

Scientists and engineers at the UNH Space Science Center designed and built a major portion of IBEX’s sensor payload – the “time-of-flight”mass spectrometer that can identify specific species of energetic neutral atoms, the iris or “collimator” of the specialized cameras, and the starsensor that tells with very high accuracy from which direction the interstellar gas is coming. Two undergraduate students, Morgan O’Neill andGeorge Clark, conducted independent research calibrating the star sensor over their four years at UNH – work that helped launch them bothinto Ph.D. programs upon graduation.

IBEX is the latest in NASA’s series of low-cost, rapidly developed Small Explorers space missions. Southwest Research Institute (SwRI) inSan Antonio, Texas, leads and developed the mission with a team of national and international partners. NASA’s Goddard Space Flight Centerin Greenbelt, Md., manages the Explorers Program for NASA’s Science Mission Directorate in Washington.

Funding for UNH’s role in the IBEX mission was received from NASA under a subcontract with SwRI.

The University of New Hampshire, founded in 1866, is a world-class public research university with the feel of a New England liberal artscollege. A land, sea, and space-grant university, UNH is the state's flagship public institution, enrolling 12,200 undergraduate and 2,200graduate students.

61 z 104

Mamy niezwykłą sposobność badawczą,bowiem dzięki wideo znamy dynamikęitrajektorię meteorytu, a dzięki odnalezieniu jegofragmentu, moŜemyuzupełnić braki w układance.Mamy w ręku skałę, którą moŜemy zbadaćwnajlepszych laboratoriach świata, a następniemoŜemy ją umiejscowić wUkładzie Słonecznym.

Phil McCausland

Odnaleziono fragmenty bolidu z 25 września

Kiedy Tony Garchinski usłyszał głośny hałas tuŜ po 21:00 w piątek, 25 września, nie zastanawiał się specjalnienad jego źródłem. Następnego dnia rano odkrył, Ŝe przednia szyba w samochodzie jego mamy została uszkodzona.Choć zauwaŜył nietypowe kamienie na masce samochodu, jednak o uszkodzenie samochodu podejrzewał wandalii zgłosił sprawę na policji.

Dwa tygodnie później Yvonne Garchinski,matka Tony'ego, usłyszała w mediachinformacje, Ŝe naukowcy z UniwersytetuZachodniego Ontario poszukują wZachodnim Grimsby fragmentów meteorytu.Wówczas zdała sobie sprawę kto, a raczejco, było odpowiedzialne za zniszczoną szybęw jej samochodzie.

Tym czymś był 46 gramowy, w całościpokryty skorupą obtopieniową fragmentmeteorytu. Mający rozmiary piłki golfowejmeteoryt naleŜy do klasy chondrytówzwyczajnych, uwaŜanych przez niektórychbadaczy za najcenniejsze pamiątki zprzeszłości Układu Słonecznego, bowiemzawierają w najmniejszym stopniuzmodyfikowany materiał z czasówpowstawania planet. Jego wiek szacuje sięna 4,6 miliarda lat.

"Mamy niezwykłą sposobność badawczą,bowiem dzięki wideo znamy dynamikę itrajektorię meteorytu, a dzięki odnalezieniujego fragmentu, moŜemy uzupełnić braki wukładance.

Mamy w ręku skałę, którą moŜemy zbadać wnajlepszych laboratoriach świata, a następniemoŜemy ją umiejscowić w UkładzieSłonecznym. MoŜemy umieścić ją tam, skądpochodzi "- wyjaśnia Phil McCausland zUniwersytetu Western Ontario. -" W historiitylko dla kilkunastu meteorytów mieliśmytaką moŜliwość."

Prof. Peter Brown dodaje: -"MoŜna toporównać do wysłania sondy po próbkę, wkonkretne miejsce Układu Słonecznego i zpowrotem. Jednak w tym przypadku próbkasama do nas dotarła. Nie musimy wydawaćogromnych sum pieniędzy aby wysłać statekkosmiczny."

"Określiliśmy jego orbitę, miejsce skądpochodzi, a więc mamy próbkę materiału zokreślonego otoczenia. Podobnie jak wgeologii, sama próbka moŜe być interesująca,ale znajomość miejsca skąd pochodzi znaczyo wiele więcej. Dla większości meteorytównie znamy miejsca pochodzenia. Dla tego -znamy."

Yvonne Garchinski wypoŜyczyła meteorytUniwersytetowi, bowiem wedle prawakanadyjskiego naleŜy on do właścicielagruntu, na którym został znaleziony.

Źródła:

teleskopy.net: Bolid nadpołudniowym OntarioWestern News: Recovered meteoritetracked from

62 z 104

spaceIlustracja: University of Western

Ontario/Doug Welch (Dept of Physics andAstronomy, McMaster University)

Original press release follows:Recovered meteorite tracked from space

When Tony Garchinski heard a loud crashjust after 9 p.m. on Friday, September 25 hedidn't think much of it. That is, until he awokethe next morning to find the windshield of hismom's Nissan Pathfinder with a huge crack init. Making note of the 'unusual' rocks he laterfound on the car's hood, Garchinski chalkedup the incident to vandalism and filed apolice report.

It wasn’t until two weeks later that hismother, Yvonne Garchinski, heard mediareports that researchers from The Universityof Western Ontario were searching WestGrimsby, Ont. for possible fragments of afreshly fallen meteorite. The Garchinskisrealized who the real culprit was in the caseof the broken windshield -- or morespecifically, what.

The ‘what’ was a 46-gram (approx. the sizeof a golf ball) completely fusion-crusted(melted exterior) fragment of an ‘ordinarychondrite’ meteorite. Chondrites are arguablythe most important type of meteorite becausethey are the least processed of meteorites andprovide a window into the material whichformed the early

solar system.

The meteorite is estimated to be 4.6 billionyears old.

Western Associate Professor Peter Brown,an expert in the study of meteors andmeteorite falls, and Phil McCausland, apostdoctoral fellow at Western’s Centre forPlanetary Science & Exploration, presentedthe found meteorite to the media today at theGarchinski home in Grimsby, with the familyon hand to tell a remarkable story.

McCausland has been leading theuniversity’s ground search since seven‘all-sky’ cameras of Western’s SouthernOntario Meteor Network (SOMN) capturedrare video footage of the meteor event onSeptember 25.

“Having both the video and the sample isgolden because we get the dynamicinformation and the orbital direction from thevideo, and by having recovered material onthe ground, we can complete the picture. Wecan take a rock that we now have in hand andwe can study it in the best laboratories in theworld and we can put it back into its solarsystem context. We can put it back into whereit came from,” explains McCausland. “In allof history, only about a dozen meteorite fallshave that kind of record.”

Brown says, “Scientifically, it’s equivalentto a sample return mission, which is sendinga spacecraft

out to a known location in the solar systemand bringing back a sample. In this casethough, the sample comes to us. We don’thave to spend huge sums of money to send aspacecraft to get the sample.

“We’ve worked out the orbit, where it camefrom, so it becomes a material withincontext. It’s like a geologist who can pick upa rock which may be interesting, but if youknow where it came from, that context, itmeans so much more. Most meteorites - wedon’t have the context. This one we do.”

Yvonne Garchinski has loaned the ‘pristine’meteorite sample to Western but it remainsher property as meteorites found in Canadabelong to the owner of the land upon whichthey are discovered.

The Western-led search continues in WestGrimsby and both Brown and McCauslandbelieve more meteorite fragments will befound. In fact, the Garchinski property is amere 200 meters off the fall line of themeteorite the Western Meteor Physics Groupcalculated using data from its video, radarand sound detection systems.

Meteorites may best be recognized by theirdark and scalloped exterior, and are usuallydenser than normal rock and will often attracta fridge magnet due to their metal content.Meteorites may be found in a small holeproduced by their fall into soil.

Meteorites are not dangerous, but recoveredmeteorites should be placed in a cleanplastic bag or container and handled as littleas possible to preserve their scientificinformation.

Bolid-1

63 z 104

64 z 104

Obrazy dna krateru Cabeus umoŜliwią namrekonstrukcję przebiegu zderzenia, co z koleiułatwi nam zrozumienie obserwacji błysku iwyrzuconego obłoku

Anthony Colaprete

Astronomiczna jesień (nie tylko) w Bibliotece

Od 11 października br. Miejska Biblioteka Publiczna w Bytomiu realizuje projekt "Astronomiczna jesień (nietylko) w Bibliotece", który skierowany jest do szerokiego kręgu odbiorców: dzieci, młodzieŜy a takŜe osóbdorosłych

<>

Motywem przewodnim projektu będzie astronomia, w związku zogłoszeniem roku 2009 Międzynarodowym Rokiem Astronomii.Podjęte działania pozwolą zaakcentować związki astronomii zkulturą: literaturą, muzyką i fotografią. Uczestnicy będą mogli„odkrywać Wszechświat” słuchając poezji i muzyki, uczestnicząc wpopularyzujących astronomię wykładach i spotkaniach autorskich.

JuŜ 21 października (najbliŜsza środa) zapraszamy na dwa spotkaniaw ramach projektu Astronomiczna jesień (nie tylko) w Bibliotece.

JuŜ o godzinie 11.00 spotkanie z doktorem Jerzym Kuczyńskim –przedstawicielem Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego wChorzowie, który opowie nam historie lądowania na KsięŜycu.

O godzinie 18.00 czeka na nas nie lada gratka – przedstawicielePolskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii (oraz teleskopy.net -bo ja tam jadę jako "wsparcie sprzętowe") postarają się zarazić nasswoją miłością do astronomii. Będzie moŜna zobaczyć jak wamatorski sposób bawić się w astronomią w zaciszu domowym,poznać sprzęt. MoŜe ktoś z nas złapie bakcyla?

Źródła:

Miejska Biblioteka Publiczna w BytomiuIlustracja: Miejska Biblioteka Publiczna w Bytomiu

Sonda LCROSS rejestruje wszystkie fazy zderzenia Centaura

Sonda NASA LCROSS (Lunar CRater Observation and Sensing Satellite) przekazała fascynujące dane dotyczącezderzenia modułu Centaur zanim sama uległa zniszczeniu uderzając w powierzchnię KsięŜyca wewnątrz krateruCabeus. Dziewięć instrumentów sondy LCROSS zarejestrowało wszystkie fazy zderzenia - rozbłysk w momenciezderzenia, obłok wyrzuconych szczątków oraz utworzenie krateru udarowego.

"Jesteśmy zachwyceni uzyskanymi danymi "-mówi Anthony Colaprete, kierujący misjąLCROSS. -" Zespół intensywnie je analizuje,a same dane zdają się być najwyŜszejjakości."

Dzięki spektrometrowi rejestrującemu pasmood fal widzialnych po ultrafioletoweuzyskano równieŜ widma emisyjne iabsorbcyjne błysku. PoniewaŜ róŜnemateriały emitują lub absorbują światło wróŜnych częściach widma pomiary te posłuŜądo określenia składu wyrzuconego obłoku.

Pracujące do ostatniej sekundy kamerytermiczne i bliskiej podczerwieni przesłałyzdjęcia krateru utworzonego przez Centaura zrozdzielczością lepszą niŜ 2 metry / piksel.Zdjęcia wskazują, Ŝe utworzył się krater o

65 z 104

Kamery i spektrometry rejestrujące pasma zzakresu od bliskiej podczerwieni, przezpasmo widzialne po ultrafiolet dostarczyłyobrazów słabego, ale wyraźnie widocznegoobłoku wyrzuconego w wyniku zderzeniapyłu. "Mamy wyraźne dane obłoku pary idrobnego pyłu "- mówi Colaprete. -" Wobszarze przewidywanych modeli obłok tenjest przy dolnej granicy jasności co moŜe byćwaŜną wskazówką do oceny właściwościmateriału, z którym zderzył się Centaur."

Jasność, kształt i widoczność obłoku pyłudostarczają kolejnych informacji na tematskładu i stanu gruntu w miejscu zderzenia.

Za pomocą obu kamer obrazujących wśredniej podczerwieni (MIR) sondaLCROSS zarejestrowała takŜe rozbłysk wmomencie uderzenia Centaura trwający kilkasekund. Temperatura błysku dostarczakolejnych wskazówek dotyczących składumaterii w miejscu zderzenia.

średnicy około 28 metrów.

"Obrazy dna krateru Cabeus są fascynujące"- mówi Colaprete. -" UmoŜliwią nam onerekonstrukcję przebiegu zderzenia, co z koleiułatwi nam zrozumienie obserwacji błysku iwyrzuconego obłoku."

W nadchodzących tygodniach zespółLCROSS będzie kontynuował analizę iweryfikację danych.

Źródła:

NASA: NASA'S LCROSS CapturesAll Phases of Centaur ImpactIlustracja: NASA

Original press release follows:NASA'S LCROSS Captures All Phases ofCentaur Impact

NASA’s Lunar CRater Observation andSensing Satellite (LCROSS) was a smashingsuccess, returning tantalizing data about theCentaur impact before the spacecraft itselfimpacted the surface

66 z 104

of the moon.

Last week, plunging headlong into Cabeus crater, the nine LCROSSinstruments successfully captured each phase of the impact sequence:the impact flash, the ejecta plume, and the creation of the Centaurcrater.

"We are blown away by the data returned," said Anthony Colaprete,LCROSS principal investigator and project scientist. "The team isworking hard on the analysis and the data appear to be of very highquality.”

Within the ultraviolet/visible and near infra-red spectrometer andcamera data was a faint, but distinct, debris plume created by theCentaur's impact.

"There is a clear indication of a plume of vapor and fine debris," saidColaprete. “Within the range of model predictions we made, theejecta brightness appears to be at the low end of our predictions andthis may be a clue to the properties of the material the Centaurimpacted.”

The magnitude, form, and visibility of the debris plume addadditional information about the concentrations and state of thematerial at the impact site.

The LCROSS spacecraft also captured the Centaur impact flash inboth mid-infrared (MIR) thermal cameras over a couple of seconds.The temperature of the flash provides valuable information about thecomposition of the material at the impact site. LCROSS also capturedemissions

and absorption spectra across the flash using an ultraviolet/visiblespectrometer. Different materials release or absorb energy at specificwavelengths that are measurable by the spectrometers.

With the spacecraft returning data until virtually the last second, thethermal and near-infrared cameras returned excellent images of theCentaur impact crater at a resolution of less than 6.5 feet (2 m). Theimages indicate that the crater was about 92 feet (28 m) wide.

"The images of the floor of Cabeus are exciting," said Colaprete."Being able to image the Centaur crater helps us reconstruct theimpact process, which in turn helps us understand the observations ofthe flash and ejecta plume."

In the coming weeks, the LCROSS team and other observation assetswill continue to analyze and verify data collected from the LCROSSimpacts. Any new information will undergo the normal scientificreview process and will be released as soon as it is available.

67 z 104

Ziemia przejdzie przez strumień drobnychfragmentów pozostawionych przez kometęHalleya. Drobiny kometarnego pyłu zderzającesię z atmosferą z duŜymi prędkościami powinnydać nam kilkanaście a nawet więcej meteorów nagodzinę.

Bill Cooke

ALARM OBSERWACYJNY: Orionidy 2009

W tym tygodniu ma miejsce maksimum aktywności Orionidów. Najlepszy moment obserwacji nastąpi 21 i 22października przed wschodem Słońca (około 5-ej rano). W tym czasie Ziemia będzie przechodzić przez najgęstszyobszar strumienia pozostałości komety Halleya/

Orionidy pojawiają się co roku, gdy Ziemiaprzemieszcza się przez regionzanieczyszczony pozostałościami pokomecie. W normalnych latach produkują 10do 20 mateorów na godzinę. Jednak wostatnich latach ich aktywność była znaczniewiększa.

"Od 2006 roku Orionidy są jednym znajlepszych rojów w ciągu roku, produkując60 i więcej meteorów na godzinę "- mówiCooke.

Według japońskich naukowców badającychmeteory - Mikiya Sato i Jun-ichi Watanabe -rok 2006 był pierwszym, w którym Ziemiazetknęła się z bardzo starymi szczątkamikomety. "Sądzimy, Ŝe większa aktywność2006 roku była spowodowana śladamipyłowymi wyrzuconymi przez kometę1P/Halley w 1266, 1198 i 911 roku przednaszą erą "- piszą w artykule "Origin of the2006 Orionid Outburst" opublikowanym w2007 roku na łamach Publications of theAstronomical Society of Japan. W swoichbadaniach Japończycy wykorzystalikomputerowe modele by zbadać strukturę iewolucję

strumieni pozostałości po komecie Halleyana przestrzeni ostatnich 3400 lat. Szczątki,które zderzyły się z Ziemską atmosferą w2006 roku były jednymi z najstarszych jakiebadali. Obfitowały równieŜ w duŜemeteoroidy produkujące jasne bolidy.

Powtórne roje w 2007 i 2008 równieŜobfitowały w meteory. Japończycy wskazująrównieŜ, Ŝe te stare strumienie są szerokie idają równie szerokie maksima, trwającekilka dni wokół maksimum. A zatem jeŜelichmury przeszkodzą 21-ego warto próbowaćw kolejne noce.

Ponadto KsięŜyc nie będzie znaczącąprzeszkodą podczas obserwacji, poniewaŜjest tuŜ po nowiu i będzie niewidoczny naporannym niebie.

Źródła:

Science@NASA: The 2009 OrionidMeteor ShowerIlustracja: Stellarium

Original press release follows:The 2009 Orionid Meteor Shower

The Orionid meteor shower peaks this weekand it could be a very good show.

"Earth is passing through a stream of debrisfrom Halley's Comet, the source of theOrionids," says Bill Cooke of NASA'sMeteoroid Environment Office. "Flakes ofcomet dust hitting the atmosphere should giveus dozens of meteors per hour."

The best time to look is before sunrise onWednesday,

68 z 104

Oct. 21st. That's when Earth encounters the densest part of Halley'sdebris stream. Observing is easy: Wake up a few hours before dawn,brew some hot chocolate, go outside and look up. No telescope isrequired to see Orionids shooting across the sky.

Orionids appear every year around this time when Earth orbitsthrough an area of space littered with debris from the ancient comet.Normally, the shower produces 10 to 20 meteors per hour, a modestdisplay. The past few years, however, have been much better thanusual.

"Since 2006, the Orionids have been one of the best showers of theyear, with counts of 60 or more meteors per hour," says Cooke.

According to Japanese meteor scientists Mikiya Sato and Jun-ichiWatanabe, 2006 marked Earth's first encounter with some very olddebris. "We have found that the [elevated activity of 2006] wascaused by dust trails ejected from 1P/Halley in 1266 BC, 1198 BC,and 911 BC," they wrote in the August 2007 edition of Publicationsof the Astronomical Society of Japan. In their paper "Origin of the2006 Orionid Outburst," Sato and Watanabe used a computer tomodel the structure and evolution of Halley's many debris streamsstretching back in time as far as 3400 years. The debris that hit Earthin 2006 was among the oldest they studied and was rich in largefireball-producing meteoroids.

Repeat

encounters produced good displays in 2007 and 2008—and "themeteoroids are expected to approach Earth [again] in 2009," say Satoand Watanabe. They note that these old broad streams tend to produceequally broad showers, lasting several nights around the peak. So, ifclouds interfere on the 21st, try again on the 22nd or 23rd.

The phase of the Moon favors a good show. The Moon is almost newand completely absent from the pre-dawn sky at the time of theshower's peak. Bright moonlight will not be a problem.

Last but not least, the display will be framed by some of the prettieststars and planets in the night sky. In addition to Orionids, you'll seebrilliant Venus, red Mars, the dog star Sirius, and bright winterconstellations such as Orion, Gemini and Taurus. Even if the showeris a dud, the rest of the sky is dynamite.

Set your alarm and enjoy the show.

69 z 104

HARPS to unikalny, ekstremalnie precyzyjnyinstrument idealnie nadający się do odkrywaniaobcych światów. Zakończyliśmy wstępny,pięcioletni program badań z wynikami, któreznacznie przerosły oczekiwania.

Stéphane Udry

Trzydzieści dwie nowe exoplanety

W trakcie międzynarodowej konferencji ESO/CAUP w Porto zespół, który zaprojektował i zbudowałspektrometr HARPS (High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher) zainstalowany na 3,6 metrowym teleskopieESO poinformował o odkryciu 32 nowych exoplanet przypieczętowując status HARPS jako najskuteczniejszegoobecnie narzędzia poszukiwania planet poza Układem Słonecznym. Jednocześnie w wyniku odkryć liczba planet omałych masach wzrosła o 30%. W ciągu ostatnich pięciu lat HARPS odkrył ponad 75 z znanych 400 exoplanet.

Najnowszy pakiet odkrytych exoplanetobejmuje 32 nowe odkrycia. Razem z nimi,dane HARPS posłuŜyły do odkrycia ponad75 planet w 30 układach planetarnych. Jakoszczególnie warte podkreślenia,poszukiwania małych planet o masachnajwyŜej kilkukrotnie większych od masyZiemi, określanych mianem super-Ziem lubplanet zbliŜonych do Neptuna - zyskałyniezwykłe przyspieszenie, bowiem towłaśnie dane HARPS umoŜliwiły odkrycie24 z 28 znanych planet o masach mniejszychniŜ dwudziestokrotność masy Ziemi.Podobnie jak miało to miejsce wcześniejrównieŜ nowo odkryte mało masywneexoplanety w większości znajdują się wzłoŜonych układach planetarnych, w którychznajduje się nawet do pięciu planet.

W 1999 ESO rozpoczęło poszukiwaniawysokiej rozdzielczości precyzyjnegospektrografu, który miał zostać zainstalowanyna 3,6 metrowym teleskopie ESO wobserwatorium La Silla w Chile. MichelMayor z Obserwatorium w Genewiekierował konsorcjum, które zaprojektowało

i zbudowało HARPS, a następnie w 2003roku zainstalowało spektrograf w Chile.Spektrograf HARPS umoŜliwia precyzyjnepomiary przemieszczeń gwiazd, wynikające zmałych zmian prędkości radialnej - rzędu 3,5km/godzinę. Taka precyzja jest krytycznieistotna dla odkrywania exoplanet zzastosowaniem metody badania prędkościradialnych.

W zamian za zbudowanie instrumentukonsorcjum HARPS uzyskało 100 nocyobserwacyjnych rocznie na pięć lat celemprzeprowadzenia najambitniejszego zdotychczasowych projektu systematycznegoposzukiwania exoplanet poprzez regularnemierzenie prędkości radialnych setekgwiazd.

W ramach programu odkryto, między innymipierwszą super-Ziemię (µ ARA, 2004),potrójny układ exo-neptunów wokół gwiazdyHG 69830 (2006), pierwszą super-Ziemię wekostrefie wokół gwiazdy Gliese 581(Gliese 581d, 2007), oraz w tym samymukładzie, w 2009 roku, najlŜejszą exoplanetęwokół normalnej gwiazdy (Gliese 581e).RównieŜ w 2009 roku odkryto exoplanetę ogęstości podobnej do ziemskiej, być moŜepokrytą lawą.

"Obserwacje ukazały astronomom niezwykłąróŜnorodność systemów planetarnych ipomagają nam zrozumieć jak powstają "-mówi członek zespołu Nuno Santos.

Konsorcjum HARPS wybiera gwiazdybardzo ostroŜnie, tworząc podprogramunakierowane na poszukiwanie planet wokółgwiazd podobnych do Słońca, gwiazd

70 z 104

karłów o małych masach, lub gwiazd omniejszej metaliczności od Słońca. Dziękitemu równieŜ liczba exoplanet wokół gwiazdo małych masach wzrosła dramatycznie -wśród nich jest kilka super-Ziem orazolbrzymich planet.

"Wybierając karły klasy M precyzja HARPSpozwoliła nam szukać exoplanet wprzedziale temparatur i mas blisko, a czasemnawet wewnątrz, ekosfer tych gwiazd "-mówi Xavier Bonfils.

Zespół odkrył takŜe trzy potencjalneexoplanety wokół gwiazd o niskiejmetaliczności. Teorie przewidują, Ŝe wokółtakich gwiazd planety tworzą się rzadziej.Odkrycie planet o masach kilkukrotnieprzekraczających masę Jowisza w ichtowarzystwie jest kolejnym krokiem dobudowy lepszych modeli powstawaniaukładów planetarnych.

Źródła:

ESO: 32 New Exoplanets FoundIlustracja: ESO/L. Calçada

Original press release follows:32 New Exoplanets Found

Today, at an international ESO/CAUPexoplanet conference in Porto, the team whobuilt the High Accuracy Radial VelocityPlanet Searcher, better known as HARPS, thespectrograph for ESO's 3.6-metre telescope,reports on the incredible discovery of some32 new exoplanets, cementing HARPS'sposition as the world’s foremost

exoplanet hunter. This result also increasesthe number of known low-mass planets by animpressive 30%. Over the past five yearsHARPS has spotted more than 75 of theroughly 400 or so exoplanets now known.

"HARPS is a unique, extremely highprecision instrument that is ideal fordiscovering alien worlds," says StéphaneUdry, who made the announcement. “Wehave now completed our initial five-yearprogramme, which has succeeded wellbeyond our expectations.”

The latest batch of exoplanets announcedtoday comprises no less than 32 newdiscoveries. Including these new results, datafrom HARPS have led to the discovery ofmore than 75 exoplanets in 30 differentplanetary systems. In particular, thanks to itsamazing precision, the search for smallplanets, those with a mass of a few times thatof the Earth — known as super-Earths andNeptune-like planets — has been given adramatic boost. HARPS has facilitated thediscovery of 24 of the 28 planets known withmasses below 20 Earth masses. As with thepreviously detected super-Earths, most of thenew low-mass candidates reside in multi-planet systems, with up to five planets persystem.

In 1999, ESO launched a call foropportunities to build a high resolution,extremely precise spectrograph for the ESO3.6-metre telescope at La Silla, Chile.

Michel Mayor, from the GenevaObservatory, led a consortium to buildHARPS, which was installed in 2003 andwas soon able to measure the back-and-forward motions of stars by detecting smallchanges in a star’s radial velocity — assmall as 3.5 km/hour, a steady walking pace.Such a precision is crucial for the discoveryof exoplanets and the radial velocity method,which detects small changes in the radialvelocity of a star as it wobbles slightly underthe gentle gravitational pull from an (unseen)exoplanet, has been most prolific method inthe search for exoplanets.

In return for building the instrument, theHARPS consortium was granted 100observing nights per year during a five-yearperiod to carry out one of the most ambitioussystematic searches for exoplanets so farimplemented worldwide by repeatedlymeasuring the radial velocities of hundredsof stars that may harbour planetary systems.

The programme soon proved very successful.Using HARPS, Mayor’s team discovered —among others — in 2004, the firstsuper-Earth (around µ Ara; ESO 22/04); in2006, the trio of Neptunes around HD 69830(ESO 18/06); in 2007, Gliese 581d, the firstsuper Earth in the habitable zone of a smallstar (ESO 22/07); and in 2009, the lightestexoplanet so far detected around a normalstar, Gliese

71 z 104

581e (ESO 15/09). More recently, they found a potentially lava-covered world, with density similar to that of the Earth’s (ESO 33/09).

“These observations have given astronomers a great insight into the diversity of planetary systems and help us understand how they can form,”says team member Nuno Santos.

The HARPS consortium was very careful in their selection of targets, with several sub-programmes aimed at looking for planets aroundsolar-like stars, low-mass dwarf stars, or stars with a lower metal content than the Sun. The number of exoplanets known around low-massstars — so-called M dwarfs — has also dramatically increased, including a handful of super Earths and a few giant planets challengingplanetary formation theory.

“By targeting M dwarfs and harnessing the precision of HARPS we have been able to search for exoplanets in the mass and temperature regimeof super-Earths, some even close to or inside the habitable zone around the star,” says co-author Xavier Bonfils.

The team found three candidate exoplanets around stars that are metal-deficient. Such stars are thought to be less favourable for the formationof planets, which form in the metal-rich disc around the young star. However, planets up to several Jupiter masses have been found orbitingmetal-deficient stars, setting an important constraint for planet formation models.

Although the first phase of the observing programme is now officially concluded, the team will pursue their effort with two ESO LargeProgrammes looking for super-Earths around solar-type stars and M dwarfs and some new announcements are already foreseen in the comingmonths, based on the last five years of measurements. There is no doubt that HARPS will continue to lead the field of exoplanet discoveries,especially pushing towards the detection of Earth-type planets.

72 z 104

Jest to największy znany krater na Ziemi, abolidktóry go utworzył, o rozmiarach około40km, tworzy własną tektonikę

Sankar Chatterjee

Gigantyczny krater u wybrzeŜy Indii

Tajemniczy basen u zachodnich wybrzeŜy Indii moŜe być największym, otoczonym wieloma pierścieniami,kraterem jak zachował się na Ziemi. JeŜeli potwierdzą się wyniki zaprezentowanych w trakcie dorocznejkonferencji Amerykańskiego Stowarzyszenia Geologicznego (GSA) badań, to właśnie wydarzenie, któreutworzyło ten krater, mogło być odpowiedzialne za masowe wymieranie sprzed 65 milionów lat, które oznaczałokres ery dinozaurów.

Sankar Chatterjee z Uniwersytetu Texas Techwraz z zespołem naukowców zbadałszczegółowo ogromny basen Shiva,zatopioną depresję leŜącą na zachód odwybrzeŜy Indii, intensywnie wykorzystywanąjako bogate złoŜe ropy naftowej i gazuziemnego. Niektóre z najwydajniejszych złóŜtych ropy i gazu to złoŜone strukturypochodzenia impaktowego.

"JeŜeli mamy rację, to jest to największyznany krater na Ziemi "- mówi Chatterjee. -"A bolid który go utworzył, o rozmiarachokoło 40km, tworzy własną tektonikę."

Dla porównania asteroida, która utworzyłakrater Chicxulub przy półwyspie Yucatan wMeksyku miała średnicę ok 8 - 10 km.

Trudno sobie wyobrazić kataklizm tychrozmiarów. Jednak, jeŜeli naukowcy mająrację, zderzenie Shiva odparowało skorupęziemską w punkcie uderzenia odsłaniającrozpalony płaszcz, który wypełnił krater.Bardzo moŜliwe, Ŝe zderzenie nasiliłoaktywność wulkaniczną w rejonie trapówDekanu, pokrywając znaczną część Indiilawą wulkaniczną. Co więcej, uderzenieoderwało Seszele od indyjskiej płytytektonicznej

kierując je w stronę Afryki.

Dowody geologiczne są dramatyczne.Zewnętrzny pierścień basenu Shiva maśrednicę około 500 kilometrów i otaczacentralne wzniesienie - Bombay High -wznoszące się prawie 5,5 kilometra naddnem oceanu. Większość krateru jest skrytapod szelfem kontynentalnym Indii, jednak tak,gdzie dociera do brzegu pojawiają sięwysokie klify, aktywne uskoki tektoniczne igorące źródła. Zderzenie najwyraźniejzniszczyło większą część mającej 50kilometrów grubości warstwy granitu nazachód od brzegów subkontynentu.

Zespół planuje wyprawę do Indii w celuzbadania próbek skał pobranych z rejonówcentralnych basenu, mając nadzieję, iŜbadania te rozstrzygną czy powstał on wwyniku gigantycznej kolizji.

"Skały z dna krateru powinny dostarczyć namdowodów zderzenia w postaci zniszczonychi przetopionych minerałów. Mamy nadziejęznaleźć tam brekcje, kwarc udarowy ianomalie irydowe "- mówi Chatterjee.Asteroidy zawierają znaczne ilości irydu, itego typu anomalie są dobrym wskaźnikiemiŜ mamy do czynienia ze zderzeniem.

Od redakcji... a jeŜeli wszystkie te kratery -czyli Shiva, Chicxulub i Bołtysz powstały wwyniku rozpadu jednego obiektu. Takafragmentacja była obserwowana na przykładw 1994 roku w trakcie zderzenia kometyShoemaker-Levy 9 z Jowiszem.

Źródła:

73 z 104

target="_blank">The Geological Society of America: Giant ImpactNear India -- Not Mexico -- May Have Doomed Dinosaurs

Ilustracja: The Geological Society of America:

Original press release follows:Giant Impact Near India -- Not Mexico -- May Have DoomedDinosaurs

A mysterious basin off the coast of India could be the largest, multi-ringed impact crater the world has ever seen. And if a new study isright, it may have been responsible for killing the dinosaurs off 65million years ago.

Sankar Chatterjee of Texas Tech University and a team of researcherstook a close look at the massive Shiva basin, a submerged depressionwest of India that is intensely mined for its oil and gas resources.Some complex craters are among the most productive hydrocarbonsites on the planet. Chatterjee will present his research at this month'sAnnual Meeting of the Geological Society of America in Portland,Oregon.

“If we are right, this is the largest crater known on our planet,”Chatterjee said. “A bolide of this size, perhaps 40 kilometers (25miles) in diameter creates its own tectonics.”

By contrast, the object that struck the Yucatan Peninsula, and iscommonly thought to have killed the dinosaurs was between

8 and 10 kilometers (5 and 6.2 miles) wide.

It's hard to imagine such a cataclysm. But if the team is right, theShiva impact vaporized Earth's crust at the point of collision, leavingnothing but ultra-hot mantle material to well up in its place. It islikely that the impact enhanced the nearby Deccan Traps volcaniceruptions that covered much of western India. What's more, theimpact broke the Seychelles islands off of the Indian tectonic plate,and sent them drifting toward Africa.

The geological evidence is dramatic. Shiva's outer rim forms a rough,faulted ring some 500 kilometers in diameter, encircling the centralpeak, known as the Bombay High, which would be 3 miles tall fromthe ocean floor (about the height of Mount McKinley). Most of thecrater lies submerged on India's continental shelf, but where it doescome ashore it is marked by tall cliffs, active faults and hot springs.The impact appears to have sheared or destroyed much of the30-mile-thick granite layer in the western coast of India.

The team hopes to go India later this year to examine rocks drill fromthe center of the putative crater for clues that would prove the strangebasin was formed by a gigantic impact.

“Rocks from the bottom of the crater will tell us the telltale sign ofthe impact event from shattered and melted target rocks. And we wantto see if there are breccias, shocked quartz, and an iridium anomaly,”Chatterjee said. Asteroids are rich in iridium, and such anomalies arethought of as the fingerprint of an impact.

74 z 104

Nowy teleskop kosmiczny nabiera kształtów

Teleskop kosmiczny NASA James Webb Space Telescope (JWST) zaczyna nabierać kształtów. Niedawno doCentrum Lotów Kosmicznych NASA Goddard SFC została dostarczony szkielet platformy instrumentacyjnejISIM (Integrated Science Instrument Module), która będzie testowana przez wydział integracji systemóworbitalnych - SSDIF (Spacecraft Systems Development and Integration Facility). ISIM to jeden z najwaŜniejszychmodułów struktury teleskopu Webb obejmując szkielet, cztery instrumenty badawcze, elektronikę sterującą orazinne komponenty. Szkielet ISIM to struktura, na której zamontowane zostaną intrumenty naukowe teleskopu:kamera średniej podczerwieni (MIRI), kamera bliskiej podczerwieni (NIRCam), spektrograf bliskiejpodczerwieni (NIRSpec) oraz sensor precyzyjnego śledzenia (FGS). KaŜdy z tych instrumentów zostałzaprojektowany i zbudowany przez rozmaitych partnerów programu JWST na świecie.

Kiedy zostanie ostatecznie złoŜony ISIMbędzie miał rozmiary nieduŜego pokoju, ajego struktura będzie funkcjonować jakszkielet podtrzymujący wszystkieinstrumenty. Przystosowany do pracy wbardzo niskich temperaturach szkielet ISIMzostał zaprojektowany przez inŜynierówGoddard SFC i zbudowany przez firmęAlliant Techsystems (ATK). Firma ATKbuduje równieŜ płytę główną - Backplane -teleskopu J.Webba.

Obecnie szkielet ISIM przejdzierygorystyczne testy sprawdzające czy jest wstanie przetrwać obciąŜenia związane zumieszczeniem na orbicie, a następniezapewnić precyzyjne wsparcie instrumentomw ekstremalnych warunkach przestrzenikosmicznej. Po pozytywnym ukończeniutestów rozpocznie się montaŜ pozostałychpodzespołów ISIM oraz instrumentównaukowych.

Źródła:

NASA: James Webb SpaceTelescope Begins to Take Shape atGoddardZdjęcie: NASA, Chris Gunn

Original press release follows:James Webb Space Telescope Begins toTake Shape at Goddard

NASA's James Webb Space Telescope isstarting to come together. A major componentof the telescope, the Integrated ScienceInstrument Module structure, recently arrivedat NASA Goddard Space Flight Center inGreenbelt,

Md. for testing in the Spacecraft SystemsDevelopment and Integration Facility.

The Integrated Science Instrument Module, orISIM, is an important component of the Webbtelescope. The ISIM includes the structure,four scientific instruments or cameras,electronics, harnesses, and other components.

The ISIM structure is the "backbone" of theISIM. It is similar to the chassis of a car. Justas a car chassis provides support for theengine and holds other components, the ISIMStructure supports and holds the four Webbtelescope science instruments : theMid-Infrared Instrument (MIRI), theNear-Infrared Camera (NIRCam), theNear-Infrared Spectrograph (NIRSpec) andthe Fine Guidance Sensor (FGS). Each ofthese instruments were created andassembled by different program partnersaround the world.

When fully assembled, the ISIM will be thesize of a small room with the structure actingas a skeleton supporting all of theinstruments. Ray Lundquist, ISIM SystemsEngineer, at NASA Goddard, commented that"The ISIM structure is truly a one-of-a-kinditem. There is no second ISIM being made."

Before arriving at Goddard, the main ISIMstructure – a state of the art, cryogenic-compatible, optical structure was designedby a team of engineers at Goddard, andassembled by Alliant Techsystems (ATK) atits Magna,

75 z 104

Utah facility. That's the same facility wherethe Webb Telescope's Backplane is alsobeing assembled.

Now that the structure has arrived atGoddard, it will undergo rigorousqualification testing to demonstrate its abilityto survive the launch and extreme cold ofspace, and to precisely hold the scienceinstruments in the correct position withrespect to the telescope. Once the ISIMstructure passes its qualification testing, theprocess of integrating into it all of the otherISIM Subsystems, including the ScienceInstruments, will begin.

Each of the four instruments that will behoused in the ISIM is critical to the Webbtelescope's mission. The MIRI instrumentwill provide information on the formationand evolution of galaxies, the physicalprocesses of star and planet formation, andthe sources of life-supporting elements inother solar systems. The NIRCam will detectthe first galaxies to form in the earlyuniverse, map the morphology and colors ofgalaxies; detect distant supernovae; map darkmatter and study stellar populations in nearbygalaxies. NIRSpec's microshutter cells canbe opened or closed to view or block aportion of the sky which allows theinstrument to do spectroscopy on manyobjects simultaneously, measuring thedistances to galaxies and determining theirchemical content. The FGS is a broadband

guide camera used for both "guide star"acquisition and fine pointing. The FGS alsoincludes the scientific capability of takingimages at individual wavelengths of infraredlight to study chemical elements in stars andgalaxies.

In addition to designing the ISIM structure,NASA Goddard provides other infrastructuresubsystems critical for the operation of theinstruments, including the ISIM ThermalControl Subsystem; ISIM Control and DataHandling Subsystem; ISIM Remote ServicesUnit; ISIM Flight Software; ISIM ElectronicsCompartment, and ISIM Harness Assemblies.

The ISIM itself is very complicated and isbroken into three distinct areas:

The first area involves the cryogenicinstrument module. This is a critical area,because it keeps the instrument cool.Otherwise, the Webb telescope's heat wouldinterfere with the science instruments’infrared cameras. So, the module keepscomponents as cold as -389 degreesFahrenheit (39 Kelvin). The MIRI instrumentis further cooled by a cryocooler refrigeratorto -447 degrees Fahrenheit (7 Kelvin).

The second area is the ISIM ElectronicsCompartment, which provides the mountingsurfaces and a thermally-controlledenvironment for the instrument controlelectronics.

The third area is the ISIM Command andData Handling subsystem, which includesISIM

flight Software, and the MIRI cryocoolercompressor and control electronics.

NASA Goddard will be assembling andtesting the ISIM and its components over thenext several years. The integrated ISIM willthen be mounted onto the main Webbtelescope.

The James Webb Space Telescope is thenext-generation premier space observatory,exploring deep space phenomena fromdistant galaxies to nearby planets and stars.The Webb Telescope will give scientistsclues about the formation of the universe andthe evolution of our own solar system, fromthe first light after the Big Bang to theformation of star systems capable ofsupporting life on planets like Earth. It isexpected to launch in 2014. The telescope isa joint project of NASA, the European SpaceAgency and the Canadian Space Agency.

76 z 104

Ścigacz komet ESA po raz ostatni odwiedza dom

Rozpoczynając ostatni etap podróŜy w stronę rubieŜy Układu Słonecznego 13 listopada sonda ESA Rosettaprzeleci w pobliŜu Ziemi nabierając prędkości dzięki manewrowi grawitacyjnemu. W planach są równieŜobserwacje układu Ziemia-KsięŜyc po czym sonda podąŜy w kierunku komety 67/P Churyumov-Gerasimenko.

Będzie to trzeci przelot koło Ziemi i ostatni zczterech manewrów wspomaganiagrawitacyjnego. NajbliŜej Ziemi sondaznajdzie się o 8:45. Przelot dostarczydokładnie tyle energii aby Rosetta mogłapodąŜyć w kierunku zewnętrznych rejonówUkładu Słonecznego. W lipcu przyszłegoroku planowany jest bliski przelot obokasteroidy 21 Lutetia. Ostateczny cel sondama osiągnąć w maju 2014 roku. Po dotarciudo komety na jej powierzchnię zostaniewysłany lądownik Philae mający prowadzićbadania na miejscu. Następnie sonda będzietowarzyszyć komecie w drodze w stronęSłońca przez kolejne dwa lata.

Od startu w marcu 2004 roku sonda pokonała4 500 000 000 kilometrów. Minie Ziemię zprędkością 13,3 km/sek przelatując naOceanem Indyjskim. Manewr grawitacyjnyzwiększy prędkość Rosetty o 3,6 km/sekwzględem Słońca.

Choć najwaŜniejsze jest poprawnewykonanie manewru grawitacyjnego jednakbliski przelot obok Ziemi zostaniewykorzystany by zbadać układ Ziemia-KsięŜyc z unikalnej perspektywy, jaką dajesonda Rosetta. Na kilka tygodni przedprzelotem część jej instrumentów zostaniewybudzona i wykorzystana do badań.

Postępy przelotu będzie moŜna regularnieśledzić na stronie misji Rosetta. Zanimdojdzie do zbliŜenia nastąpi przynajmniejjeden manewr korekcji

trajektorii - 22 października o 13:30. Jegorezultaty zostaną szczegółowoprzeanalizowane i wynik analizy będziepodstawą do przeprowadzenia ewentualnychkolejnych korekt trajektorii.

Źródła:

ESA Rosetta: Last visit home forESA’s comet chaserIlustracja: ESA, image by AOESMedialab

Original press release follows:Last visit home for ESA’s comet chaser

ESA’s Rosetta comet chaser will swing byEarth on 13 November to pick up orbitalenergy and begin the final leg of its 10-yearjourney to the outer Solar System. Severalobservations of the Earth–Moon system areplanned before the spacecraft heads out tostudy comet 67/P Churyumov-Gerasimenko.

This will be the third Earth swingby, the lastof Rosetta’s four planetary gravity assists.Closest approach to Earth is expected at08:45 CET. The swingby will provideexactly the boost Rosetta needs to continueinto the outer Solar System. The craft isscheduled for a close encounter with asteroid21 Lutetia in July next year.

Rosetta is expected to arrive at its finaldestination in May 2014. There, it willrelease the Philae lander for in-situ studieson the surface. The spacecraft

77 z 104

will then escort the comet on its journey toward the Sun, studying it closely for up to two years.

As it closes in on Earth next month, Rosetta will have travelled almost 4500 million km since launch. It will speed past Earth at 13.3 km/s,passing above the Indian Ocean at 109°E, 8°S, just south of the Indonesian island of Java. The gravity-assist will increase the spacecraft'sspeed by 3.6 km/s with respect to the Sun.

Instruments in action

While the swingby is critical for achieving the velocity required to reach its ultimate destination, the close encounter will also be used to studythe Earth–Moon system from Rosetta’s unique perspective.

Several instruments that usually hibernate during the long trek will be turned on in the week before the swingby.

Follow the swingby live

The Rosetta Blog will be updated regularly for this final planetary swingby. Follow crucial events live via the blog and the dedicated ESARosetta mission website.

Critical swingby events

Closest approach is scheduled for 08:45 CET on 13 November, but mission operators will perform a number of critical actions before andafter the swingby to ensure that Rosetta is on the right trajectory.

One of the most important will be a trajectory correction manoeuvre (TCM), scheduled for 22 October at 13:30 CET. Results of thismanoeuvre will be analysed to determine whether additional TCMs are required to achieve the correct approach trajectory.

78 z 104

Najdalsza znana gromada galaktyk na zdjęciach Chandry

Zdjęcie opublikowane przez Obserwatorium Rentgenowskie NASA Chandra ukazuje najdalszą gromadęgalaktyk jaką do tej pory odkryto. Na zdjęcie składają się obserwacje wykonane przez teleskop Chandrapołączone z danymi optycznymi zebranymi przez teleskop VLT (Very Large Telescope) oraz dane optyczne ipodczerwone uzyskane w trakcie cyfrowego przeglądu nieba (DSS). Ten rekordowo odległy obiekt widzimytakim, jakim był gdy Wszechświat miał zaledwie 25% obecnego wieku. Promieniowanie rentgenowskiezarejestrowane przez Chandrę są ukazane w kolorze niebieskim, natomiast zatopione w poświacierentgenowskiej, indywidualne galaktyki gromady są pokazane jako białe w danych VLT.

JKCS041 został po raz pierwszy odkryty w2006 roku podczas obserwacji wpodczerwieni prowadzonych przezPodczerwony Teleskop ZjednoczonegoKrólestwa (UKIRT - United KingdomInfrared Teelscope). Odległość do gromadyzostała wyznaczona za pomocą optycznych ipodczerwonych obserwacji wykonanychprzez teleskopy UKIRT, C-F-H (Canada-France-Hawaii) na Hawajach i teleskopkosmiczny NASA Spitzer. Jednak naukowcynie mieli pewności, czy mają do czynienia zprawdziwą gromadą, czy teŜ młodą proto-gromadą w trakcie powstawania. Kształt irozmiar obszaru emitującegopromieniowanie rentgenowskie widoczne wdanych Chandry wskazują jednoznacznie, ŜeJKCS041 jest w rzeczywistości gromadą.Dodatkowo dane rentgenowskie pozwoliływykluczyć alternatywne wyjaśnieniaobserwowanego tworu, takie jak grupęgalaktyk, czy włókno galaktyk leŜące wzdłuŜpromienia obserwacji.

Gromady galaktyk tonajwiększe grawitacyjniepowiązane obiekty weWszechświecie. Wedługkosmologów powinnyzacząć powstawać wmłodym Wszechświecie,a JKCS041 - leŜąca w odległości około 10,2miliarda lat świetlnych leŜy w początkowejfazie tego etapu ewolucji Wszechświata.Dalsze obserwacje

tego obiektu pozwolą astronomom odkryćwaŜne informacje na temat ewolucjiWszechświata w tym krytycznym momenciehistorii.

Źródła:

Chandra X-Ray Observatory:JKCS041: Galaxy Cluster SmashesDistance RecordZdjęcie: X-ray: NASA/CXC/INAF/S.Andreon et al Optical: DSS;ESO/VLTLokalizacja: RA 02h 26m 44s | Dec-04° 41' 45; mapa: Stellarium

Original press release follows:JKCS041: Galaxy Cluster SmashesDistance Record

This is a composite image of the most distantgalaxy cluster yet detected. This imagecontains X-rays from NASA's Chandra X-rayObservatory, optical data from the VeryLarge Telescope (VLT) and optical andinfrared data from the Digitized Sky Survey.This record-breaking object, known asJKCS041, is observed as it was when theUniverse was just one quarter of its currentage. X-rays from Chandra are displayed hereas the diffuse blue region, while theindividual galaxies in the cluster are seen inwhite in the VLT's optical data, embedded inthe X-ray emission.

JKCS041 was originally detected in 2006with infrared observations from the UnitedKingdom Infrared Telescope (UKIRT). Thedistance to the cluster was then determinedfrom optical and infrared

79 z 104

observations from UKIRT, the Canada-France-Hawaii telescope in Hawaii and NASA's Spitzer Space Telescope. However, scientists werenot sure if it was a true galaxy cluster, rather than one that has been caught in the act of forming. The shape and extent of the X-ray emission inthe Chandra data, however, provided the definitive evidence that showed that JKCS041 was, indeed, a galaxy cluster. The Chandra data alsoallowed scientists to rule out other possible explanations for the data, including a group of galaxies, or a filament of galaxies seen along theline of sight.

Galaxy clusters are the largest gravitationally-bound objects in the Universe. Scientists have calculated when they should start assembling inthe early Universe, and JKCS041, at a distance of some 10.2 billion light years, is on the early edge of that epoch. Follow-on observations ofJKCS041 will provide scientists with an opportunity to find important information about how the Universe evolved at this crucial stage.

80 z 104

To druga planeta poza Układem Słonecznym,na której znaleźliśmy wodę, metan i dwutlenekwęgla, związki chemiczne potencjalnie istotne dlaprocesów biologicznych na zamieszkałychplanetach

Mark Swain

Kolejna egzoplaneta, na której odkryto związki organiczne

Spoglądając daleko poza Układ Słoneczny naukowcy NASA wykryli podstawowe cegiełki niezbędne dozaistnienia Ŝycia na kolejnym gorącym jowiszu - masywnej, gazowej egzoplanecie krąŜącej wokół podobnej doSłońca gwiazdy HD 209458, oddalonej od Ziemi o około 150 lat świetlnych. To kolejny krok zbliŜającyastronomów do zdefiniowania warunków charakteryzujących planety, na których mogłoby powstać Ŝycie. Samaplaneta raczej nie nadaje się do Ŝycia, jednak wykryto na niej te same związki chemiczne, które - gdyby zostałyzauwaŜone na powierzchni planety skalistej, mogłyby wskazywać na obecność organizmów Ŝywych.

"To druga planeta poza UkłademSłonecznym, na której znaleźliśmy wodę,metan i dwutlenek węgla, związki chemicznepotencjalnie istotne dla procesówbiologicznych na zamieszkałych planetach "-mówi Mark Swain z Laboratorium NapęduRakietowego NASA JPL. -"Wykryciezwiązków organicznych zwiększa szanse, iŜczęściej będziemy odkrywać planety, naktórych wykrywać będziemy chemięzwiązaną z istnieniem Ŝycia."

Wyniki zostały uzyskane za pomocą analizyspektroskopowej danych dostarczonych przezpodczerwoną kamerę oraz wielo-obiektowyspektrometr teleskopu kosmicznego Hubble.Dodatkowo dane dostarczone przez teleskopkosmiczny Spitzer - fotometr i spektrometrpodczerwony - pozwoliły na pomiarilościowy występowania związkóworganicznych.

"To dowodzi, Ŝe potrafimy wykrywaćzwiązki chemiczne niezbędne dla Ŝycia "-mówi Swain. Astronomowie mogą obecnieporównać atmosfery obu planet szukającróŜnic i podobieństw. Dla przykładuwzględna zawartość wody i dwutlenku węglaw

atmosferach egzoplanet jest podobna.Jednocześnie HD 209458b ma wyraźniewiększą zawartość metanu niŜ HD 189733b.-" Znaczna zawartość metanu to ciekawostka"- dodaje Swain. -" Być moŜe oznacza to, Ŝecoś niezwykłego miało miejsce w trakciepowstawania tej planety."

Źródła:

NASA Jet Propulsion Laboratory:Astronomers Do It Again: FindOrganic Molecules Around GasPlanetIlustracja: NASA/JPL-Caltech

Original press release follows:Astronomers Do It Again: Find OrganicMolecules Around Gas Planet

Peering far beyond our solar system, NASAresearchers have detected the basicchemistry for life in a second hot gas planet,advancing astronomers toward the goal ofbeing able to characterize planets where lifecould exist. The planet is not habitable but ithas the same chemistry that, if found around arocky planet in the future, could indicate thepresence of life.

"It's the second planet outside our solarsystem in which water, methane and carbondioxide have been found, which arepotentially important for biologicalprocesses in habitable planets," saidresearcher Mark Swain of NASA's JetPropulsion Laboratory, Pasadena, Calif."Detecting organic compounds in twoexoplanets

81 z 104

now raises the possibility that it will becomecommonplace to find planets with moleculesthat may be tied to life."

Swain and his co-investigators used datafrom two of NASA's orbiting GreatObservatories, the Hubble Space Telescopeand Spitzer Space Telescope, to study HD209458b, a hot, gaseous giant planet biggerthan Jupiter that orbits a sun-like star about150 light years away in the constellationPegasus. The new finding follows theirbreakthrough discovery in December 2008 ofcarbon dioxide around another hot,Jupiter-size planet, HD 189733b. EarlierHubble and Spitzer observations of thatplanet had also revealed water vapor andmethane.

The detections were made throughspectroscopy, which splits light into itscomponents to reveal the distinctive spectralsignatures of different chemicals. Data fromHubble's near-infrared camera and multi-object spectrometer revealed the presence ofthe molecules, and data from Spitzer'sphotometer and infrared spectrometermeasured their amounts.

"This demonstrates that we can detect themolecules that matter for life processes,"said Swain. Astronomers can now begincomparing the two planetary atmospheres fordifferences and similarities. For example, therelative amounts of water and carbon dioxidein the two planets is similar, but HD209458b shows a greater

abundance of methane than HD 189733b."The high methane abundance is telling ussomething," said Swain. "It could mean therewas something special about the formation ofthis planet."

Other large, hot Jupiter-type planets can becharacterized and compared using existinginstruments, Swain said. This work will laythe groundwork for the type of analysisastronomers eventually will need to performin shortlisting any promising rocky Earth-likeplanets where the signatures of organicchemicals might indicate the presence of life.

Rocky worlds are expected to be found byNASA's Kepler mission, which launchedearlier this year, but astronomers believe weare a decade or so away from being able todetect any chemical signs of life on such abody.

If and when such Earth-like planets are foundin the future, "the detection of organiccompounds will not necessarily mean there'slife on a planet, because there are other waysto generate such molecules," Swain said. "Ifwe detect organic chemicals on a rocky,Earth-like planet, we will want to understandenough about the planet to rule out non-lifeprocesses that could have led to thosechemicals being there."

"These objects are too far away to sendprobes to, so the only way we're ever goingto learn anything about them is to pointtelescopes at them. Spectroscopy

provides a powerful tool to determine theirchemistry and dynamics."

You can follow the history of planet huntingfrom science fiction to science fact withNASA's PlanetQuest Historic Timeline athttp://planetquest.jpl.nasa.gov/timeline/ .

This interactive web feature, developed byJPL, conveys the story of exoplanetexploration through a rich tapestry of wordsand images spanning thousands of years,beginning with the musings of ancientphilosophers and continuing through thecurrent era of space-based observations byNASA's Spitzer and Kepler missions. Thetimeline highlights milestones in culture,technology and science, and includes a planetcounter that tracks the pace of exoplanetdiscoveries over time.

More information about exoplanets andNASA's planet-finding program is athttp://planetquest.jpl.nasa.gov .

The Hubble Space Telescope is a project ofinternational cooperation between NASAand the European Space Agency and ismanaged by NASA's Goddard Space FlightCenter in Greenbelt, Md. The SpaceTelescope Science Institute, Baltimore, Md.,conducts Hubble science operations. Theinstitute is operated for NASA by theAssociation of Universities for research inAstronomy, Inc., Washington, D.C.

JPL manages the Spitzer Space Telescopemission for NASA. Science operations areconducted at the Spitzer Science Center at theCalifornia Institute of Technology inPasadena. Caltech manages JPL for NASA.

82 z 104

To potencjalnie bardzo istotne odkrycie, nietylko dla badań księŜycowej wulkanologii ale dlaprzyszłych baz na KsięŜycu

KsięŜyc jest jednak dziurawy ?

Astronomowie od dłuŜszego czasu podejrzewają, Ŝe na KsięŜycu, w obszarach znacznych wypływów lawy,powinny istnieć kanały utworzone przez przepływającą pod zastygłą powierzchnią lawy. Świadczyć mogą o tymspecyficzne formy topografii księŜycowej - tzw rille. Badacze Japońskiej Agencji Kosmicznej JAXA analizującyzdjęcia dostarczone przez orbiter Kaguya odkryli otwór być moŜe prowadzący do wnętrza takiej tuby. ZespółJunichi Haruyama przedstawił odkrycie w artykule przyjętym do druku na łamach Geophysical ResearchLetters.

Instrumenty sondy Kagua wykonały 9 zdjęćWzgórz Marius na południe od Oceanu Burz(Oceanus Procellarum), pięć za pomocąTerrain Camera i cztery Multi-band Imager.Dzięki uzyskanym danym udało sięoszacować, iŜ otwór jest głęboki na 80 do 88metrów. Otwór o średnicy około 65 metrówleŜy w połowie szerokości niewielkiej rillimającej szerokość od 370 do 500 metrów.Cechy otworu, który być moŜe sam sięzapadł, a być moŜe został wybity wsklepieniu kanału przez meteoryt najłatwiejwyjaśnić istnieniem pod nim kanałulawowego.

Zespół szukał innych podobnych otworów wrym rejonie - bezskutecznie. Jednak -" jest topotencjalnie bardzo istotne odkrycie, nietylko dla badań księŜycowej wulkanologiiale dla przyszłych baz na KsięŜycu. RegionWzgórz Marius od dawna uwaŜano za waŜnynaukowo i dostępny technicznie celeksploracji. Odkrycie tego otworu wskazujena wagę tego regionu w przyszłychbadaniach KsięŜyca." Warto przypomnieć, Ŝew tym rejonie planowano lądowanie misjiApollo 17, która ostatecznie wylądowało naobrzeŜu Morza

Spokoju.

Istnienie tuneli lawowych poszerza zakresopcji miejsc, w jakich mogłyby powstać naKsięŜycu bazy badawcze.

Źródła:

Junichi Haruyama, Kazuyuki Hioki,Motomaro Shirao, TomokatsuMorota, Harald Hiesinger, Carolynvan der Bogert, Hideaki Miyamoto,Akira Iwasaki, Yasuhiro Yokots,Makiko Ohtake, Tsuneo Matsunaga,Seiichi Hara, Shunsuke Nakanotani iCarlé Pieters "Possible lunar lavatube skylight observed by SELENEcameras", Geophysical ResearchLettersThe Planetary Society: Window ontoan abyss: Cave skylight on the MoonNewScientist Space: Found: first'skylight' on the moonIlustracja: ISAS / JAXA / JunichiHaruyama et al.Lokalizacja: 303.3°E, 14.2°N zobaczteŜ Wikispaces

83 z 104

Równonoc oznacza wyjątkową geometrię,która z punktu widzenia pierścieni oznacza, iŜSłońce jest wyłączone, a cała energia docierającado nich pochodzi z Saturna

dr. Michael Flasar

Wyjątkowo długa noc

W czasie gdy pierścienie Saturna okrąŜają planetę ich fragment zazwyczaj znajduje się w cieniu planety,doświadczając krótkiej, trwającej od 6 do 14 godzin, nocy. Jednak raz na mniej więcej 15 lat noc zapada nacałym widocznym systemie pierścieni i trwa około czterech dni. Dzieje się tak w trakcie równonocy Saturna,kiedy Słońce znajduje się dokładnie ponad równikiem planety. W tym czasie pierścienie, leŜące na orbicie wpłaszczyźnie równika planety, są w stronę Słońca skierowane krawędzią. W czasie równonocy światło Słoneczneoświetla drobiny, z których zbudowane są pierścienie pod bardzo niskim kątem co podkreśla topografię tychstruktur dając trójwymiarowy obraz pierścieni Saturna.

W

trakcie ostatniej równonocy, która miałamiejsce 11 sierpnia, temperatura pierścienispadła do rekordowo niskich -230°C. Jest tonajniŜsza temperatura pierścienizaobserwowana przez spektrometrpodczerwony CIRS (Composite InfraredSpectrometer) sondy Cassini.

"Badanie pierścieni Saturna za pomocąinstrumentu CIRS nie polega na dostarczaniufajnych zdjęć, ale ma pomóc nam dowiedziećsię czegoś na temat fizycznych właściwościcząstek, z których zbudowane są pierścienie:ich tempa rotacji, ich bezwładności cieplnejwskazującej na rozmiar i skład chemiczny,jak równieŜ poprzecznej dystrybucji wobecpłaszczyzny pierścienia "- dodaje Flasar.

Choć pierścienie mają szerokość tysięcykilometrów ich grubość wynosi około 10metrów. Składają się przede wszystkim zlodu wodnego. Ich pochodzenie i wiekstanowią nadal zagadkę. Niektórzy sądzą, Ŝesą pozostałością zniszczonego księŜyca alboprzechwyconych komet. Inni - iŜ powstałyrównocześnie z Saturnem z pierwotnejmaterii, z której

powstał cały Układ Słoneczny.

"Pierwsze wraŜenie jest takie, Ŝe pierścienieSaturna są szerokie i jednolite "- mówi drLinda Spilker. -"Jednak kiedy przyjrzeć sięzbliŜeniom wykonanym juŜ przez sondyVoyager widać, Ŝe to niezwykle złoŜonestruktury."

Naukowcy odkryli, Ŝe choć większośćmaterii pierścieni to cząstki wielkości pyłu ikamieni to wśród tego drobiazgu znajdują sięfragmenty wielkości gór i małe księŜyce ośrednicy kilku kilometrów. Miast w sposóbuporządkowany krąŜyć wokół Saturna cząskizbijają się i rozpraszają, a pierścienieuginają się i deformują pod wpływemoddziaływań grawitacyjnych ponad 60księŜyców obiegających wielką planetę.

"Im dokładniej badasz pierścienie tymbardziej okazują się one złoŜone "- mówiSpilker.

"PoniewaŜ pierścienie są tak rozbudowane(mają szerokość dwukrotnie większą niŜśrednica planety), najdalszy z pierścieniotrzymuje znacznie mniej ciepła od SaturnaniŜ wewnętrzny, zatem w trakcie równonocytemperatura wyraźnie spada w miaręoddalania się od planety "- mówi Flasar.

Jednocześnie zespół CIRS odkrył, iŜpierścień A - zewnętrzny z szerokich, jasnychpierścieni - wychłodził się w mniejszymstopniu niŜ przewidywano. Związane jest tozapewne z jego budową, a ta określić moŜejego pochodzenie. "Jedną z moŜliwości jestto, iŜ oddziaływanie księŜyców znajdujących

84 z 104

się poza pierścieniem A wytwarza w nimfale "- mówi Spilker. -" Te fale mogą byćznacznie wyŜsze niŜ typowa grubośćpierścienia. PoniewaŜ wznosiłyby się oneponad płaszczyznę pierścieni, równieŜ wtrakcie równonocy byłyby ogrzewane przezSłońce podnosząc temperaturę pierścienia ApowyŜej oczekiwanych wartości."

"Jednak musimy zbadać ten pomysł zapomocą modeli komputerowych i zobaczyćczy otrzymujemy temperatury obserwowaneprzez CIRS "- dodaje Spilker. -" To właśniejest wyzwanie CIRS. To nie to samo cooglądanie zbliŜeń Marsa, które natychmiastmówią coś na temat geologii "- mówiSpilker.-" My otrzymujemy dane CIRSzebrane w róŜnych momentach, gdy Słońceoświetla pierścienie pod róŜnym kątem iwidzimy jak zmienia się temperatura. Potembudujemy modele komputerowe i testujemyróŜne teorie wyjaśniające skąd biorą sięróŜnice w temperaturze pierścieni."

Źródła:

NASA Goddard SFC: A Long NightFalls Over Saturn's RingsIlustracja: NASA/JPL/Space ScienceInstitute

Original press release follows:A Long Night Falls Over Saturn's Rings

As Saturn's rings orbit the planet, a section istypically in the planet's shadow, experiencinga brief night lasting

from 6 to 14 hours. However, onceapproximately every 15 years, night fallsover the entire visible ring system for aboutfour days.

This happens during Saturn's equinox, whenthe sun is directly over Saturn's equator. Atthis time, the rings, which also orbit directlyover the planet's equator, appear edge-on tothe sun. During equinox, light from the sunhits the ring particles at very low angles,accenting their topography and giving us athree-dimensional view of the rings.

"The equinox is a very special geometry,where the sun is turned off as far as the ringsthemselves are concerned, and all energycomes from Saturn," said Dr. Michael Flasarof NASA's Goddard Space Flight Center inGreenbelt, Md.

During Saturn's latest equinox August 11, therings reached a temperature of 382 degreesbelow zero Fahrenheit, the coldest yetobserved, as seen by the Composite InfraredSpectrometer (CIRS) instrument on board theCassini spacecraft in orbit around Saturn.CIRS was developed at NASA Goddard, andFlasar is the Principal Investigator for theinstrument.

"The whole point of the CIRS observationsof Saturn’s rings, other than producing somecool pictures, is to learn something about thephysical properties of the ring particles: theirspin rates, how sluggish they are in storingand radiating heat

(a diagnostic of size and composition), andtheir vertical distribution in the ring 'plane',"said Flasar.

Although the rings are thousands of mileswide, they are only about 30 feet thick. Theyare made of particles that are mostlywater-ice. Scientists continue to debate therings' origin and age. Some think they couldbe remnants of a shattered moon or capturedcomets, while others think they could haveformed along with Saturn from the primordialdisk of gas and dust that gave birth to oursolar system.

"At first glance, Saturn's rings look broadand bland, but then we got close-up imagesfrom the Voyager flybys, and our reactionwas: oh, my gosh, there's structureeverywhere – what's going on?" said Dr.Linda Spilker, of NASA's Jet PropulsionLaboratory (JPL), Pasadena, Calif.

Researchers have discovered that while mostof the ring particles are as small as dust andpebbles, there are a few chunks as big asmountains, and even some small moonsseveral miles across embedded in the rings.Instead of orderly orbiting around Saturn, theparticles clump together and drift apart, andthe rings ripple and warp under thegravitational influence of Saturn's swarm ofmore than 60 moons.

"The closer we look at the rings, the morecomplex they get," says Spilker, DeputyProject Scientist for the CASSINI mission

85 z 104

and a Co-Investigator on CIRS. She isleading the instrument team's investigation ofthe rings.

"Because Saturn’s rings are so extended,going out to more than twice Saturn’s radius(from the cloud tops), the furthest rings getless heat from Saturn than the innermostrings, so the ring temperatures at equinoxtend to fall off with distance from Saturn’scenter," said Flasar.

However, the CIRS team discovered that theA-ring – the outermost of the wide, brightrings – did not cool off as much as expectedduring the equinox. This might give cluesabout its structure and evolution. "Onepossibility is that the gravitational influenceof moons outside the A-ring is stirring upwaves in it," said Spilker. "These wavescould be much higher than the typicalthickness of the rings. Since the waves riseabove the ring plane, material in the waveswould still be exposed to sunlight during theequinox, which would warm up the A-ringmore than expected."

"But we have to carefully test this idea withcomputer models to see if it produces thetemperatures we observed with CIRS," addsSpilker. "That's the challenge with CIRS. It'snot like seeing a close-up picture of Mars,which can tell you something about itsgeology right away. We have to look at theCIRS data from different times and

sun angles to see how the ring temperaturesare changing, then make computer models totest our theories on what those temperaturessay about the rings."

The effort to understand the rings could helpus understand our origin. "Our solar systemformed from a dusty disk, so byunderstanding the dynamics in a disk likeSaturn's rings, we can gain insight into howEarth and the other planets in our solarsystem were made," said Spilker.

The equators of both Earth and Saturn aretilted compared to their orbit around the sun.This tilt makes the sun appear to rise higherand lower in the sky throughout the year asEarth progresses in its orbit, causing theseasons to change. Likewise, Saturn's tiltmakes the sun appear higher and lower in thesky as Saturn moves in its orbit, which takesabout 29.5 years to complete.

Saturn experiences two equinoxes per orbit,just as Earth does, when the planet's equatorlines up edge-on to its orbital plane, causingthe sun to appear directly over the equator.For a viewer on Saturn, the sun would seemto move from south to north around the timeof the August 11 equinox.

Technically, the equinox is the instant whenthe sun appears directly over the equator, butSaturn's situation gives the rings an extendedtwilight. Saturn is about 10 times farther fromthe sun than Earth.

Since Saturn is farther from the Sun'sgravitational pull, it moves relatively slowlyin its orbit compared to Earth, which makesit take longer for the sun to noticeably appearhigher or lower in the sky. Also, even as faraway as Saturn, the sun is large enough toappear as a disk, not a point, according toSpilker.

So, before the August 11 equinox, a viewerembedded in Saturn's rings would have seensunlight fade as the top edge of the solar diskappeared to touch the rings first. This wouldbe followed by darkness around the equinoxas the solar disk slowly crossed the ringplane. Full sunlight would have returnedwhen the sun's bottom edge rose above thering plane, about four days from when thesunlight first began to fade.

The Cassini-Huygens mission is acooperative project among NASA and theEuropean and Italian Space Agencies. NASAJPL manages the mission for the ScienceMission Directorate at NASA Headquartersin Washington. JPL also designed, developedand assembled the Cassini orbiter and its twoonboard cameras. The imaging team is basedat the Space Science Institute, Boulder, Colo.The CIRS team is based at NASA Goddard.CIRS was built by Goddard, with significanthardware contributions from England andFrance.

86 z 104

ZbliŜa się pierwszy lot testowy rakiety nośnej Ares I-X

Pierwszy lot testowy nowej generacji rakiet nośnych NASA Ares I-X zaplanowano na 27 października 2009 roku.Lot ten dostarczy NASA danych dotyczących charakterystyki lotu rakiety jak równieŜ informacji na tematplatformy startowej oraz obsługi naziemnej nowej rakiety. Wcześniej, w zeszłym tygodniu, zespół zatwierdzającystart zaakceptował raporty o gotowości i zezwolił na lot. Pozostaje otwarta kwestia pogody. A ta, jak na razie niesprzyja.

Meteorolog NASA Kathy Wintersprzewiduje, iŜ szanse, Ŝe we wtorek rano naprzylądku Canaveral pogoda umoŜliwiprzeprowadzenie próby wynoszą obecnie40%. Problemem jest ryzyko zachmurzenia iopadów w rejonie testów, w trakcie czterechgodziny przewidzianych jako okno startowemiedzy 8 rano a południem. Jednak, jeŜelipogoda pokrzyŜuje plany, zespół planujeponowić próbę w środę.

Dzisiejsze przygotowania do startu wkompleksie 39B obejmowały ostatniprzegląd sprzętu oraz testy elektryczne, jakrównieŜ testy systemu bezpieczeństwa. Napopołudnie zaplanowano instalacjęelementów piątego segmentu symulatora lotu.W poniedziałek zostaną przeprowadzoneprzygotowania w centrali lotu, a zespółstartowy ma pojawić się na stanowiskach półgodziny po północy we wtorek.

Źródła:

NASA Constellation: Ares I-XReady, Weather RemainsUnfavorableIlustracja: NASA/Jack Pfaller

Original press release follows:Ares I-X Ready, Weather RemainsUnfavorable

At this morning's Ares I-X Launch StatusBriefing, Launch Test Director JeffSpaulding said the flight test vehicle is readyfor a Tuesday morning liftoff. "I'm veryhappy to report that we are tracking

no problems and the vehicle is in greatshape."

Weather Officer Kathy Winters offered lessfavorable news, reporting that there stillremains only a 40 percent chance that theweather on Tuesday morning will cooperate.The issue will be a chance of clouds andprecipitation in the area. There is a four-hourlaunch window, extending from 8 a.m. until12 noon EDT. If weather scubs Tuesday'sattempt, the launch team will try again onWednesday, maintaining the same launchwindow.

Today's preparations at Launch Pad 39Binclude final ordnance work and electricaltesting, as well as testing of the range safetycommand transmitter. Later tonight,technicians will install the flight doors on thefifth segment simulator

Launch countdown preparations in FiringRoom 1 are scheduled for Monday, and thelaunch teams "call to stations" will come at12:30 a.m. EDT on Tuesday.

87 z 104

88 z 104

W czasie tego rozbłysku zarejestrowaliśmystrumień neutronów w okresie trwającym okołosześciu, dziesięciu godzin

William C. Feldman

Meteoryty na Łotwie i w Indonezji

Nikt nie został ranny po upadku meteorytu w niedzielę, w okolicach miasta Mazsalaka na Łotwie. Meteorytupadł niedaleko zabudowań tworząc krater o średnicy 20 i głębokości 10 metrów. Rzecznik prasowy łotewskiejStraŜy PoŜarnej poinformował, Ŝe krater został zabezpieczony, natomiast w niedzielę nie było pewności, czydoszło do upadku meteorytu czy teŜ szczątków satelity.

<>

Ostatnie dni obfitują w upadki konkretnych meteorytów - 26października w okolicach indonezyjskiej wioski Pallete wpołudniowym regionie Sulawesi zarejestrowano bolid, który zostałnawet zarejestrowany przez sieć monitoringu CTBTO (Commissionfor the Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty Organization).

Źródła:

RIA Novosti: Meteorite falls in northern Latvia, no oneinjured - local mediaThe Jakarta Post: Blast may be result of falling space wasteor meteorite: LapanZdjęcie: Delfi

Sonda MESSENGER bada z bliska neutrony słonecznegorozbłysku

31 grudnia 2007 roku Słońce obudziło się na moment z trwającego minimum pomiędzy cyklami 23 i 24 i wysłałow kosmos strumień neutronów w postaci rozbłysku słonecznego. Spektrometr neutronowy na pokładzie sondyMessenger zarejestrował rozbłysk dając naukowcom pierwszą w historii moŜliwość przyjrzenia się z bliskaneutronom powstającym w wyniku rozbłysku. Co więcej był to pierwszy w historii przypadek zarejestrowanianeutronów pochodzących ze Słońca z odległości mniejszej niŜ 1 j.a. Wstępne wyniki analizy zebranych danychzostały opisane w artykule przyjętym do druku na łamach Journal of Geophysical Research.

W

trakcie gdy miał miejsce rozbłysk Messengerznajdował się mniej więcej w połowieodległości między Ziemią a Słońcem. Po razpierwszy naukowcy mieli moŜliwośćbezpośredniej obserwacji produkcjineutronów przez średnich rozmiarówrozbłysk. Wcześniej, korzystając zspektrometrów neutronowychrozmieszczonych na Ziemi i na orbicie wokółniej rejestrowano neutrony jedynie znajpotęŜniejszych rozbłysków. Same błyskitrwają około 50 - 60 sekund.

tworzy rozciągniętą populację inicjująca wprzestrzeni międzyplanetarnej, która moŜebyć przyspieszana przez masywne faleuderzeniowe rozbłysków słonecznych.

"Istotnym wynikiem jest wskazane iŜ wwyniku wielu rozbłysków mogą zajść dwazjawiska - ciągła produkcja neutronów przezdłuŜszy czas oraz powstanie w pobliŜuSłońca populacji inicjującej neutronów,które rozpadły się do protonów "- wyjaśnieFeldman. -" Kiedy koronalne wyrzuty masy(CME) wysyłają fale uderzeniowe wprzestrzeń ten sapas protonów zostajeprzyspieszony i wysłany w przestrzeń."

"Jednym z nierozwiązanych zagadnień byłoto, dlaczego niektóre CME praktycznie nieprodukują wysokiej energii protonów wokolicach Ziemi, podczas gdy podczas

89 z 104

"Jednak w czasie tego rozbłyskuzarejestrowaliśmy strumień neutronów wokresie trwającym około sześciu, dziesięciugodzin "- mówi William C. Feldman zPlanetary Science Institute kierującybadaniami. -" A to oznacza, Ŝe przynajmniejniektóre średnich rozmiarów rozbłyskiprodukują neutrony w wysokich energiach wsposób ciągły w koronie słonecznej."

Około 90% wszystkich jonów powstającychw trakcie rozbłysku pozostaje zamknięta wpolu magnetycznym Słońca, jednak kolejnepopulacje cząstek powstają w wynikurozpadu neutronów w pobliŜu Słońca. Tadruga populacja rozpadających sięneutronów

innych powstają ich ogromne ilości. Jednymz moŜliwych rozwiązań jest istnienie takiejinicjującej populacji protonów o wysokichenergiach, poniewaŜ łatwiej jestprzyspieszać protony, które juŜ mają energię1 MeV niŜ takie, których energia wynosi 1keV (typowe dla cząstek wiatrusłonecznego).

Źródła:

W.C. Feldman et al "Evidence forExtended Acceleration of Solar-FlareIons from 1-8-MeV Solar NeutronsDetected with the MESSENGERNeutron Spectrometer", J. Geophys.ResPlanetary Science Institute:MESSENGER Gets Closest-EverLook at Solar-Flare

90 z 104

NeutronsZdjęcie: NOAA's Space Weather

Prediction Center

Original press release follows:MESSENGER Gets Closest-Ever Look atSolar-Flare Neutrons

On Dec. 31, 2007, the sun awoke from therelatively quiescent period between SolarCycles 23 and 24 to produce a solar flarethat spewed high-energy neutrons intointerplanetary space.

The Neutron Spectrometer flying aboardNASA's MESSENGER spacecraft recordedthe event, giving scientists a first-ever,up-close look at neutron production from asolar flare. In fact, it was the first timescientists detected solar neutrons at less than1 AU from the sun.

An AU is an Astronomical Unit, which is theaverage distance between the Earth and thesun (about 93 million miles).

When the flare erupted, MESSENGER wasflying at about half an AU, said William C.Feldman, a Senior Scientist at theTucson-based Planetary Science Institute andlead author on a paper in the Journal ofGeophysical Research, which includes aninitial analysis of the data collected byMESSENGER during and after the flare.That paper is now in press and entitled"Evidence for Extended Acceleration ofSolar Flare Ions from 1-8-MeV SolarNeutrons Detected with the MESSENGERNeutron Spectrometer." Feldman also is theCognizant Co-Investigator for

the Neutron Spectrometer, which is one oftwo sensors on MESSENGER's Gamma-Rayand Neutron Spectrometer instrument.

For the first time, scientists were able todirectly observe the neutron output from anaverage-sized solar flare, Feldman said.Previously, only the neutron bursts from themost powerful solar flares have beenrecorded on neutron spectrometers on Earthor in near-Earth orbit, he added. These burststypically last about 50 to 60 seconds at thesun.

"But we recorded neutrons from this flareover a period of six to ten hours," Feldmansaid. "And what that's telling us is that atleast some moderate-sized flarescontinuously produce high-energy neutrons inthe solar corona."

"From this fact, we inferred the continuousproduction of protons in the 30-to-100-MeV(million electron volt) range due to theflare," he added.

About 90 percent of all ions produced by asolar flare remain locked to the sun on closedmagnetic lines, but another population resultsfrom the decay of the neutrons near the sun.This second population of decayed neutronsforms an extended seed population ininterplanetary space that can be furtheraccelerated by the massive shock wavesproduced by the flares, Feldman said.

"So the important results are that perhapsafter many flare events two things may occur:continuous

production of neutrons over an extendedperiod of time and creation of seedpopulations of neutrons near the sun that havedecayed into protons," he explained. "Whencoronal mass ejections (nuclear explosionsin the corona) send shock waves into space,these feedstock protons are accelerated intointerplanetary space."

"There has always been the question of whysome coronal mass ejections produce almostno energetic protons that reach the Earth,while others produce huge amounts," headded. "It appears that these seedpopulations of energetic protons near the suncould provide the answer, because it's easierto accelerate a proton that already has anenergy of 1 MeV than a proton that is at 1keV (the solar wind)."

The seed populations are not evenlydistributed, Feldman said. Sometimes they'rein the right place for the shock waves to sendthem toward Earth, while at other timesthey're in locations where the protons areaccelerated in directions that don't take themnear Earth.

The radiation produced by solar flares is ofmore than academic interest to NASA,Feldman added. Energetic protons from solarflares can damage Earth-orbiting satellitesand endanger astronauts on the InternationalSpace Station or on missions to the Moonand Mars.

"People in the manned spaceflight programare very interested

91 z 104

in being able to predict when a coronal mass ejection is going to be effective in generating dangerous levels of high-energy protons thatproduce a radiation hazard for astronauts," he said.

To do this, scientists need to know a lot more about the mechanisms that produce flares and which flare events are likely to be dangerous. Atsome point they hope to be able to predict space weather -- where precipitation is in the form of radiation -- with the same accuracy thatforecasters predict rain or snow on Earth.

MESSENGER could provide significant data toward this goal, Feldman observed. "What we saw and published is what we hope will be thefirst of many flares we'll be able to follow through 2012," he said. "The beauty of MESSENGER is that it's going to be active from theminimum to the maximum solar activity during Solar Cycle 24, allowing us to observe the rise of a solar cycle much closer to the sun than everbefore."

MESSENGER is currently orbiting the sun between 0.3 and 0.6 AU on its way to orbit insertion around Mercury in March 2011. At Mercury, itwill be within 0.45 AU of the sun for one Earth year.

The Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory built and operates the MESSENGER spacecraft and manages this Discovery-classmission for NASA.

92 z 104

Staramy się zrozumieć jak pełniej i dokładniejopisać obserwowalny Wszechświat, co umoŜliwinam projektowanie przyszłych eksperymentów iinterpretację danych z projektów takich jak IIIetap Cyfrowego Przeglądu Nieba Sloana

Salman Habib

NajpotęŜniejszy komputer świata bada początki niewidzialnegoWszechświata

Jak twierdzy Salman Habib z gruby zajmującej się badaniami nad Fizyką Cząstek, Astrofizyką i KosmologiąNarodowego Laboratorium Los Alamos Zrozumienie czym jest ciemna energia jest obecnie najwaŜniejszymwyzwaniem stojącym przez kosmologami.

"PoniewaŜ Wszechświat rozszerza się, ajednocześnie proces ten przyspiesza wydajesię, Ŝe albo w naszym rozumieniu fizykiznajduje się ogromna dziura, albo istnieje weWszechświecie nowa, dominująca, formamaterii - ciemna energia - stanowiąca około70% jego zawartości "- mówi Habib.-"Dodatkowo, jest tam pięciokrotnie więcejrównie tajemniczej "ciemnej materii" cozwykłej - o czym wiemy dzięki rozmaitymobserwacjom, wśród których najbardziejniezwykłe to ugięcia światła na zdjęciachwykonanych przez teleskop kosmicznyHubble'a. RównieŜ jej istota pozostajezagadką."

Choć symulacja Wszechświata Pędziwiatra(superkomputer, na którym wykonanobadania to Roadrunner - czyli StruśPędziwiatr) obejmuje jedynie niewielkifragment widzialnego Wszechświata wymagazastosowania najpotęŜniejszegosuperkomputera poniewaŜ, podobnie jakWszechświat, jest niewyobraŜalnie ogromna.Podstawowym elementem symulacji jestcząstka o masie miliarda Słońc,

umoŜliwiająca dokonanie analizy galaktyk omasach trylionów Słońc. A w symulacjiznajduje się ponad 64 miliardy takichelementów. Model jest jedną z największychsymulacji dystrybucji masy weWszechświecie, a jego celem jest analizaskupisk masy w skalach galaktycznychniemoŜliwa do analizy w aktualnieprowadzonych programach obserwacjinieba.

"Staramy się zrozumieć jak pełniej idokładniej opisać obserwowalnyWszechświat, co umoŜliwi namprojektowanie przyszłych eksperymentów iinterpretację danych z projektów takich jakIII etap Cyfrowego Przeglądu Nieba Sloana(SDSS III). Szczególnie interesuje nasteleskop LSST (Large Synoptic SurveyTelescope) w Chile czy wspólna misjaNASA i DOE JDEM (Joint Dark EnergyMission) "- mówi Habib. -"Abyprzeprowadzić obliczenia w sensownymczasie konieczne jest zastosowaniekomputera o szybkości Roadrunnera."

Model Wszechświata Pędziwiatra opiera sięna hierarchicznym algorytmie, który najlepiejdopasowuje fizyczne aspekty symulacji dohybrydowej architektury superkomputera.Zespół Habib stworzył od podstaw nowykod obliczeniowy agresywniewykorzystujący hybrydową architekturęRoadrunnera i w pełni wykorzystujeakceleratory obliczeniowe PowerXCell 8i.Dodatkowo stworzyli dedykowaneoprogramowanie do analizy i wizualizacjiwyników symulacji.

"Naszym celem jest

93 z 104

zwiększenie obecnych moŜliwościnaukowych i obliczeniowych o trzy rzędywielkości "- mówi Habib. -" Jestemprzekonany, Ŝe baza danych stworzonychprzez Roadrunnera na wiele lat stanie sięjednym z podstawowych narzędzi badań nadciemnym Wszechświatem."

26 maja 2008 roku superkomputerRoadrunner osiągnął ciągłą szybkośćprzetwarzania danych na poziomie 1petaflopa / sekundę - czyli 1 milionatrylionów operacji zmiennoprzecinkowychna sekundę (kwadryliona, albo liczby 1 000000 000 000 000) i wkrótce został uznany zanajszybszy superkomputer świata w trakcieMiędzynarodowej KonferencjiSuperkomputerów w Dreznie.

Superkomputer Roadrunner zostałzbudowany przez IBM we współpracy zLaboratorium Los Alamos i AgencjęBezpieczeństwa Jądrowego i ma słuŜyć dozaawansowanych badań fizycznych isymulacji w trybie tajnym mając zapewnićUSA przewagę jako mocarstwa nuklearnego.Dodatkowo system będzie wykorzystywanyprzez narodowe laboratoria Los Alamos,Sandia i Lawrence Livermore.

Kluczem do rekordowej wydajnościRoadrunnera jest hybrydowa budowa. KaŜdywęzeł obliczeniowy klastra składa się zdwóch dwurdzeniowych procesorów AMDOpteron i czterech akceleratorówPowerXCell 8i. Akceleratory te tozmodyfikowana przez IBM odmianaprocesorów Cell uŜywanych w konsolachSony PlayStation 3.

Źródła:

target="_blank">Los Alamos NationalLaboratory: Scientists use World’s FastestSupercomputer to Model Origins of theUnseen Universe

Zdjęcie: Los Alamos National Laboratory

Original press release follows:Scientists use World’s FastestSupercomputer to Model Origins of theUnseen Universe

Understanding dark energy is the number oneissue in explaining the universe, according toSalman Habib, of the Laboratory’s Nuclearand Particle Physics, Astrophysics andCosmology group.

“Because the universe is expanding and at thesame time accelerating, either there is a hugegap in our understanding of physics, or thereis a strange new form of matter thatdominates the universe – 'dark energy' –making up about 70 percent of it,” saidHabib. “In addition, there is five times moreof an unknown ‘dark matter’ than there isordinary matter in the universe, and we knowit’s there from many different observations,most spectacularly, we’ve seen it bend lightin pictures from the Hubble SpaceTelescope, but its origin is also notunderstood.”

Even though it’s

looking at only a small segment of the“accessible” universe, Habib’s “RoadrunnerUniverse” model requires a petascalecomputer because, like the universe, it’smind-bendingly large. The model’s basicunit is a particle with a mass ofapproximately one billion suns (in order tosample galaxies with masses of about atrillion suns), and it includes 64 billion andmore of those particles.

The model is one of the largest simulations ofthe distribution of matter in the universe, andaims to look at galaxy-scale massconcentrations above and beyond quantitiesseen in state-of-the-art sky surveys.

“We are trying to really understand how tomore completely and more accuratelydescribe the observable universe, so we canhelp in the design of future experiments andinterpret observations from ongoingobservations like the Sloan Digital SkySurvey-III. We are particularly interested inthe Large Synoptic Survey Telescope (LSST)in Chile, in which LANL is an institutionalmember, and DOE and NASA’s Joint DarkEnergy Mission (JDEM),” said Habib. “Todo the science in any sort of reasonableamount of time requires a petascale machineat the least.”

The Roadrunner Universe model relies on ahierarchical grid/particle algorithm that best

94 z 104

matches the physical aspects of the simulation to the hybridarchitecture of Roadrunner. Habib and his team wrote an entirelynew computer code that aggressively exploits Roadrunner's hybridarchitecture and makes full use of the PowerXCell 8i computationalaccelerators. They also created a dedicated analysis and visualizationsoftware framework to handle the huge simulation database.

“Our effort is aimed at pushing the current state of the art by threeorders of magnitude in terms of computational and scientificthroughput,” said Habib. I’m confident the final database created byRoadrunner will be an essential component of dark universe sciencefor years to come.”

About Roadrunner, the world’s fastest supercomputer, first to breakthe petaflop barrier

On Memorial Day, May 26, 2008, the “Roadrunner” supercomputerexceeded a sustained speed of 1 petaflop/s, or 1 million billioncalculations per second. “Petaflop/s” is computer jargon—petasignifying the number 1 followed by 15 zeros (sometimes called aquadrillion) and flop/s meaning “floating point operation persecond.” Shortly after that it was named the world’s fastestsupercomputer by the TOP500 organization at the June 2008International Supercomputing Conference

in Dresden Germany.

The Roadrunner supercomputer, developed by IBM in partnershipwith the Laboratory and the National Nuclear SecurityAdministration, will be used to perform advanced physics andpredictive simulations in a classified mode to assure the safety,security, and reliability of the U.S. nuclear deterrent. The system willbe used by scientists at the NNSA’s Los Alamos, Sandia, andLawrence Livermore national laboratories.

The secret to its record-breaking performance is a unique hybriddesign. Each compute node in this cluster consists of two AMDOpteron™ dual-core processors plus four PowerXCell 8i™processors used as computational accelerators. The accelerators usedin Roadrunner are a special IBM-developed variant of the Cellprocessor used in the Sony PlayStation 3®. The node-attached Cellaccelerators are what make Roadrunner different than typicalclusters.

Roadrunner is still currently the world's fastest with a speed of 1.105petaflop/s per second, according to the TOP500 announcement at theNovember 2008 Supercomputing Conference in Austin Texas, and itagain retained the #1 position at the June ISC09 conference.

95 z 104

ZbliŜa się start misji SMOS i Proba-2

2 listopada o godzinie 2:50 satelity Europejskiej Agencji Kosmicznej SMOS (Soil Moisture and Ocean Salinity) iProba-2 (PRoject for OnBoard Autonomy) rozpoczną misję z kosmodromu w Plesiecku na szczycie rosyjskiejrakiety Rockot.

Satelita SMOS ma za zadanie stworzyćglobalną mapę zasolenia powierzchnioceanów oraz wilgotności gleb dostarczającnaukowcom danych mających pomóc wlepszym zrozumieniu cyklu wodnego Ziemi.Zadaniem sondy Proba-2 jest sprawdzenie17 nowych, zaawansowanych technologiisatelitarnych, jak równieŜ obserwacja Słońcai badania nad plazmą.

Transmisja na Ŝywo będzie dostępna winternecie na stronach ESA jak równieŜinnych - m.in. na stronie teleskopy.net.

Źródła:

ESA News: Follow the launch ofESA's SMOS and Proba-2 satellitesZdjęcie: ESA - S. Corvaja, 2009

Original press release follows:Follow the launch of ESA's SMOS andProba-2 satellites

ESA's SMOS (Soil Moisture and OceanSalinity) and Proba-2 (PRoject for OnBoardAutonomy) satellites are scheduled forlaunch on Monday 2 November at 02:50 CETon a Russian Rockot launcher from thePlesetsk cosmodrome in northern Russia.

SMOS, ESA's water mission, is the firstsatellite designed both to map sea surfacesalinity and monitor soil moisture on a globalscale, thus contributing to betterunderstanding of the Earth's water cycle.Proba-2 will perform in-orbit demonstrationof 17 advanced satellite technologies,

solar observation experiments and plasmaenvironment studies.

The main launch event for SMOS andProba-2 will be held at ESA’s ESRINestablishment in Frascati, Italy. ESA seniormanagement and programme specialists willbe on hand to give explanations andinterviews.

Live TV transmission of the launch willprovide quality pictures to broadcasters fromPlesetsk and from mission control rooms atCNES/Toulouse in France and at ESA’sRedu ground station in Belgium (for furtherdetails, see http://television.esa.int).

The media (and the general public) can alsofollow a web-streamed video transmissionat: http://www.esa.int/smos orhttp://www.esa.int/proba.

Media representatives wishing to follow themain launch event at ESA/ESRIN or the locallaunch event at one of the other ESAestablishments are requested to fill in theaccreditation form linked on the right and faxit back to the venue of their choice.

96 z 104

NGC 4755 na zdjęciach VLT, Hubble'a i teleskopu MPG/ESA

Połączenie zdjęć wykonanych przez trzy wyjątkowe teleskopy - ESO VLT na Cerro Paranal, MPG/ESO 2,2metrowy teleskop w La Silla i teleskop kosmiczny NASA/ESA Hubble - pozwala zobaczyć gromadę otwartą NGC4755 (ang. Jewell Box) w zupełnie nowym świetle.

Gromady otwarte naleŜą do najpiękniejszychi jednocześnie najbardziej interesującychobiektów astrofizycznych na niebie. Jedna znajbogatszych leŜy daleko na południowymniebie w pobliŜu KrzyŜa Południa. Gromadaκ Crucis, znana teŜ jako NGC 4755 jest natyle jasna, Ŝe moŜna ją dostrzecnieuzbrojonym okiem. Około roku 1751odkrył ją Nicolas Louis de Lacaille.Angielski przydomek "pudełko z biŜuterią"nadał jej John Herschel w latach 30.osiemnastego wieku ze względu na wyraźnykontrast barw gwiazd, z których niektóre sąjasnoniebieskie a inne pomarańczowe.

Otwarte gromady takie jak ta zazwyczajskładają się od kilku do około tysiącagwiazd luźno związanych ze sobągrawitacyjnie. Gwiazdy w gromadziepowstają razem z tego samego obłokumolekularnego stąd ich wiek i budowachemiczna są podobne. To czyni z nichdoskonałe laboratoria do badań nadewolucją gwiazd.

Gromda ta leŜy w odległości około 6400 latświetlnych a jej wiek szacuje się na 16milionów lat.

Kamera FORS1 zainstalowana na teleskopieESO VLT pozwala przyjrzeć się bliŜejgromadzie. Ogromne lustro teleskopu inadzwyczajna jakość obrazu pozwoliłyuzyskać najlepsze zdjęcie gromady wykonanez powierzchni Ziemi i to mimo, iŜ czasekspozycji wyniósł zaledwie 5 sekund.

NGC 4755 jest niezwykle barwnym obiektemna zdjęciach wykonanych z Ziemi,

jednak to obserwacje wykonane spozaatmosfery, z unikalnej pozycji jaką przestrzeńkosmiczna daje teleskopowi Hubble,pozwoliły na wykonanie zdjęć jądra gromadyw szerokim paśmie obejmującym zarównodaleki ultrafiolet jak i bliską podczerwień.Hubble wykonał ekspozycje przez siedemfiltrów pod koniec pracy kamery Wide FieldPlanetary Camera 2. DuŜa róŜnorodnośćgwiazd wynika stąd, Ŝe obok masywnychgwiazd - 15 do 20 razy cięŜszych od Słońcaznajduje się tam wiele gwiazd o masachrzędu połowy masy naszej gwiazdy.

Źródła:

ESO: Opening up a Colourful CosmicJewel BoxZdjęcie: ESO/Y. BeletskyLokalizacja: RA 12h 53m 42s; dek:-60° 22' 0'' (południowe niebo,niewidoczne z Polski)

Original press release follows:Opening up a Colourful Cosmic Jewel Box

The combination of images taken by threeexceptional telescopes, the ESO Very LargeTelescope on Cerro Paranal , the MPG/ESO2.2-metre telescope at ESO’s La Sillaobservatory and the NASA/ESA HubbleSpace Telescope, has allowed the stunningJewel Box star cluster to be seen in a wholenew light.

Star clusters are among the most visually

97 z 104

alluring and astrophysically fascinatingobjects in the sky. One of the mostspectacular nestles deep in the southern skiesnear the Southern Cross in the constellationof Crux.

The Kappa Crucis Cluster, also known asNGC 4755 or simply the “Jewel Box” is justbright enough to be seen with the unaidedeye. It was given its nickname by the Englishastronomer John Herschel in the 1830sbecause the striking colour contrasts of itspale blue and orange stars seen through atelescope reminded Herschel of a piece ofexotic jewellery.

Open clusters [1] such as NGC 4755typically contain anything from a few tothousands of stars that are loosely boundtogether by gravity. Because the stars allformed together from the same cloud of gasand dust their ages and chemical makeup aresimilar, which makes them ideal laboratoriesfor studying how stars evolve.

The position of the cluster amongst the richstar fields and dust clouds of the southernMilky Way is shown in the very wide fieldview generated from the Digitized SkySurvey 2 data. This image also includes oneof the stars of the Southern Cross as well aspart of the huge dark cloud of the Coal Sack[2].

A new image taken with the Wide FieldImager (WFI) on the MPG/ESO 2.2-metretelescope at ESO’s La Silla Observatory inChile shows the cluster

and its rich surroundings in all theirmulticoloured glory. The large field of viewof the WFI shows a vast number of stars.Many are located behind the dusty clouds ofthe Milky Way and therefore appear red [3].

The FORS1 instrument on the ESO VeryLarge Telescope (VLT) allows a muchcloser look at the cluster itself. Thetelescope’s huge mirror and exquisite imagequality have resulted in a brand-new, verysharp view despite a total exposure time ofjust 5 seconds. This new image is one of thebest ever taken of this cluster from theground.

The Jewel Box may be visually colourful inimages taken on Earth, but observing fromspace allows the NASA/ESA Hubble SpaceTelescope to capture light of shorterwavelengths than can not be seen bytelescopes on the ground. This new Hubbleimage of the core of the cluster represents thefirst comprehensive far ultraviolet tonear-infrared image of an open galacticcluster. It was created from images takenthrough seven filters, allowing viewers tosee details never seen before. It was takennear the end of the long life of the Wide FieldPlanetary Camera 2 ? Hubble’s workhorsecamera up until the recent Servicing Mission,when it was removed and brought back toEarth. Several very bright, pale bluesupergiant stars, a solitary ruby-redsupergiant and a variety

of other brilliantly coloured stars are visiblein the Hubble image, as well as many muchfainter ones. The intriguing colours of manyof the stars result from their differingintensities at different ultravioletwavelengths.

The huge variety in brightness of the stars inthe cluster exists because the brighter starsare 15 to 20 times the mass of the Sun, whilethe dimmest stars in the Hubble image areless than half the mass of the Sun. Moremassive stars shine much more brilliantly.They also age faster and make the transitionto giant stars much more quickly than theirfaint, less-massive siblings.

The Jewel Box cluster is about 6400light-years away and is approximately 16million years old.

98 z 104

Te obserwacje pozwalają nam rozpocząćbadania ostatnich białych plam na mapieWszechświata

prof. Nial Tanvir

GRB 090423 - najdalszy obiekt we Wszechświecie

Dwa międzynarodowe zespoły astronomów przedstawiły w tym tygodniu na łamach magazynu Nature wynikiobserwacji najdalszego z jak dotąd zaobserwowanych obiektu we Wszechświecie. Obiekt - błysk gamma GRB090423 - naleŜy do grupy zjawisk będących najpotęŜniejszymi eksplozjami jakie mają miejsce we Wszechświecie.UwaŜa się, Ŝe jest efektem katastrofalnej śmierci wyjątkowo masywnej gwiazdy i ma miejsce, gdy jej jądrozapada się tworząc czarną dziurę.

"Te obserwacje pozwalają nam rozpocząćbadania ostatnich białych plam na mapieWszechświata "- mówi prof. Nial Tanvir zUniwersytetu Leicester, kierujący jednym zzespołów. Choć błysk gamma miał miejscegdy od Wielkiego Wybuchu minęło zaledwieokoło 630 milionów lat, był tak odległy(jakieś 13,1 miliarda lat świetlnych), Ŝeświatło, które wówczas rozbłysło dotarło doZiemi w kwietniu tego roku. -" To niezwykleekscytujące spojrzeć w tak odległąprzeszłość - moment, kiedy zapalały siępierwsze gwiazdy "- dodaje członek zespołu,dr Andrew Levan.

Większość energii została wypromieniowanaw postaci promieniowania gamma o bardzoduŜej energii. To promieniowanie zostałowykryte przez detektory satelity NASASwift. Automatycznie rozesłana informacjapozwoliła skierować w ciągu kolejnychminut w stronę źródła kilka największychteleskopów na Ziemi. Te wykryły gasnącąpoświatę błysku. Szczegółowa analizamoŜliwa była jedynie w zakresiepodczerwonym, co wskazało na ogromnąodległość dzielącą nas od źródła.

Źródła:

target="_blank">University of Leicester:GRB 090423 - the most distant known objectin the Universe

National Radio Astronomy Observatory:Blast from the Past Gives Clues About EarlyUniverse

Zdjęcie: A. J. Levan

Original press release follows:GRB 090423 - the most distant knownobject in the Universe

In this week's edition of the science journalNature, two international teams ofastronomers report their observations of themost distant object yet seen in the Universe.Dubbed GRB 090423, the record-breaker isan example of a gamma-ray burst, thebrightest and most violent explosions knownto exist. The explosion is thought toaccompany the catastrophic death of a verymassive star as it ended its life, and istriggered by the centre of the star collapsingto form a black hole.

"This observation allows us to beginexploring the last blank space on our map ofthe Universe", said Professor Nial Tanvir,who led one of the teams. Although thegamma-ray burst itself occurred about 630million years after the Big Bang, it is so faraway (about 13.1 billion light years) that thelight from the explosion only arrived at theEarth in April of this year. "It istremendously exciting to be looking back intime to an era when the first stars were justswitching on", commented team member DrAndrew Levan.

Much of this light was in the form of veryhigh energy gamma-ray radiation, whichtriggered the detectors on a NASA satellitecalled Swift. Following up on the automaticannouncement from Swift several of theworld's largest telescopes turned to theregion of the sky within the next minutes andhours and located the faint, fading afterglowof the GRB. Detailed analysis revealed thatthe afterglow was seen only in infrared lightand not in the normal optical. This was theclue that the burst came from very greatdistance.

99 z 104

Ten pomiar w zasadzie wyklucza te nowerozwiązania teorii grawitacji,które przewidująznaczącą zmianę prędkości światła w zaleŜnościodenergii

prof. Peter Michelson

Wyścig fotonów kończy się remisem - punkt dle Einsteina

Po wyścigu trwającym 7,3 miliarda lat para fotonów promieniowania gamma - jeden o energii miliony razywiększej od drugiego - dotarła do sensorów teleskopu LAT obserwatorium orbitalnego NASA Fermi Gamma-raySpace Telescope praktycznie dokładnie w tym samym momencie. Stawia to pod znakiem zapytania alternatywnewzględem teorii grawitacji Einsteina teorie, które przewidywały, Ŝe mający wyŜszą energię foton po drodzeoddziaływałby z większą ilością materii i do sensorów dotarł by później.

Mimo ogromnej róŜnicy energii fotonydotarły do sensorów z róŜnicą 9/10 sekundy.A to póki co oznacza, Ŝe przewidywaniateorii Einsteina zunifikowanej struktury czasui przestrzeni, w której wszelkie formypromieniowania elektromagnetycznego -promieniowanie gamma, fale radiowe,światło czy promieniowanie rentgenowskie -przemieszczają się w próŜni z tą samąprędkością niezaleŜnie od energii. Natomiastniektóre noewsze teorie grawitacjiprzewidywały, Ŝe czasoprzestrzeń w skalachtryliony razy mniejszych od elektronu mastrukturę przypominającą pianę. Wedługniektórych modeli taka strukturaczasoprzestrzeni powinna w większymstopniu oddziaływać z fotonami o wyŜszychenergiach - spowalniając je w stosunku dotych o energiach niŜszych.

W świecie fizyki cząstek o wysokichenergiach, gdzie nawet drobne róŜnice mogączasem oznaczać ogromne róŜnice 9/10sekundy róŜnicy rozpięte na odległości 7miliardów lat stanowi tak znikomą róŜnicę,Ŝe bardziej prawdopodobne jest, iŜ róŜnicata wynikła z procesów zachodzących

w trakcie błysku gamma niŜ, Ŝe jest efektemmodyfikacji teorii Einsteina.

"Ten pomiar w zasadzie wyklucza te nowerozwiązania teorii grawitacji, któreprzewidują znaczącą zmianę prędkościświatła w zaleŜności od energii "- mówiprof. Peter Michelson z UniwersytetuStanford kierujący badaniami za pomocąteleskopu Fermi LAT, teleskopu któryzarejestrował fotony 10 maja. -" Zdokładnością lepszą niŜ 1 to 100 milionówmiliardów te dwie cząstki poruszały się z tąsamą prędkością. Einstein nadal rządzi."

Michelson jest jednym z autorem artykułuprezentującego wyniki na łamach Nature.

Fizycy od lat poszukują zunifikowanej teoriidotyczącej mechanizmów działaniaWszechświata. Jednak jak dotąd nie udałosię stworzyć takiej, która pozwoliłabyjednocześnie opisać wszystkie czterypodstawowe oddziaływania. ModelStandardowy fizyki cząstek, skonstruowanyw latach 70. XX wieku zunifikował trzy -elektromagnetyzm, oddziaływanie silne(utrzymujące jako całość jądra atomowe)oraz oddziaływanie słabe (odpowiedzialne,między innymi, za rozpad izotopówradioaktywnych). Jednak grawitacja nie dokońca pasuje do modelu standardowego.Choć zaproponowano wiele teorii, Ŝadna nieprzetrwała testów. Podobnie zresztą teoriawzględności Einsteina nie pozwalazunifikować wszystkich czterechoddziaływań.

"Fizycy chcieliby

100 z 104

zastąpić obraz grawitacji stworzony przezEinsteina w teorii względności czymś, coporadziłoby sobie z wszystkimipodstawowymi oddziaływaniami "- mówiMichelson. -" Jest wiele pomysłów,natomiast niewiele metod przetestowaniaich."

Dwa zarejestrowane fotony to rzadkasposobność zbadania strukturyczasoprzestrzeni. Czy wystarczą, byudowodnić błąd przynajmniej części teorii -to pozostaje kwestią otwartą.

Fotony zostały wystrzelone w kosmicznywyścig w trakcie krótkiego błysku gamma(GRB 090510), trwającego zaledwie 2,1sekundy, który być moŜe był efektemzderzenia dwóch gwiazd neutronowych.

Źródła:

Stanford University: Gamma-rayphoton race ends in dead heat;Einstein wins this roundIlustracja: NASA/Sonoma StateUniversity/Aurore Simonnet

Original press release follows:Gamma-ray photon race ends in deadheat; Einstein wins this round

A pair of gamma-ray photons – onepossessed of a million times the energy of theother – arrived at virtually the same instant atNASA's orbiting Fermi Gamma-ray SpaceTelescope, where the Large Area Telescope,for which Stanford's Peter Michelson isprincipal investigator, detected them

after a 7.3 billion year race across theuniverse. Some proponents of alternatives toEinstein's theory of gravity would havepredicted that the more energetic would haveinteracted with more matter along the wayand thus been much farther behind the lessenergetic one. They were wrong – Einsteinwins this round.

Racing across the universe for the last 7.3billion years, two gamma-ray photonsarrived at NASA's orbiting FermiGamma-ray Space Telescope withinnine-tenths of a second of one another. Thedead-heat finish may stoke the fires of debateamong physicists over Einstein's specialtheory of relativity because one of thephotons possessed a million times moreenergy than the other.

For Einstein's theory, that's no problem. Inhis vision of the structure of space and time,unified as space-time, all forms ofelectromagnetic radiation – gamma rays,radio waves, infrared, visible light andX-rays – are reckoned to travel through thevacuum of space at the same speed, no matterhow energetic. But in some of the newtheories of gravity, space-time is consideredto have a "shifting, frothy structure" whenviewed at a scale trillions of times smallerthan an electron. Some of those modelspredict that such a foamy texture ought toslow down the higher-energy gamma-rayphoton relative to the lower

energy one. Clearly, it did not.

Even in the world of high-energy particlephysics, where a minute deviation cansometimes make a massive difference,nine-tenths of a second spread over morethan 7 billion years is so small that thedifference is likely due to the detailedprocesses of the gamma-ray burst rather thanconfirming any modification of Einstein'sideas.

"This measurement eliminates any approachto a new theory of gravity that predicts astrong energy-dependent change in the speedof light," said Peter Michelson, professor ofphysics at Stanford University and principalinvestigator for Fermi's Large AreaTelescope, which detected the gamma-rayphotons on May 10. "To one part in 100million billion, these two photons traveled atthe same speed. Einstein still rules."

Michelson is one of the authors of a paperthat details the research, published onlineOct. 28 by Nature.

Physicists have yearned for years to developa unifying theory of how the universe works.But no one has been able to come up withone that brings all four of the fundamentalforces in the universe into one tent. TheStandard Model of particle physics, whichwas well developed by the end of the 1970s,is considered to have succeeded in unifyingthree of the four: electromagnetism; the"strong force" (which holds nuclei together

101 z 104

inside atoms); and the "weak force" (which is responsible for radioactive decay, among other things.) But in the Standard Model, gravity hasalways been the odd man out, never quite fitting in. Though a host of theories have been advanced, none has been shown successful.

But by the same token, Einstein's theories of relativity also fail to unify the four forces.

"Physicists would like to replace Einstein's vision of gravity – as expressed in his relativity theories – with something that handles allfundamental forces," Michelson said. "There are many ideas, but few ways to test them."

The two photons provided rare experimental evidence about the structure of space-time. Whether the evidence will prove sufficient to settleany debates remains to be seen.

The photons were launched on their pan-galactic marathon during a short gamma-ray burst, an outpouring of radiation likely generated by thecollision of two neutron stars, the densest known objects in the universe.

A neutron star is created when a massive star collapses in on itself in an explosion called a supernova. The neutron star forms in the core asmatter is compressed to the point where it is typically about 10 miles in diameter, yet contains more mass than our sun. When two such denseobjects collide, the energy released in a gamma-ray burst can be millions of times brighter than the entire Milky Way, albeit only briefly. Theburst (designated GRB 090510) that sent the two photons on their way lasted 2.1 seconds.

NASA's Fermi Gamma-ray Space Telescope is an astrophysics and particle physics partnership, developed in collaboration with the U.S.Department of Energy, along with important contributions from academic institutions and partners in France, Germany, Italy, Japan, Swedenand the United States.

102 z 104

103 z 104

ASTRONOMIA - Przegląd Wiadomości Astronomicznych - wydawnictwo elektroniczne portalu teleskopy.netpod redakcją Tomasza L. Czarneckiego

Atelier 17 - Tomasz L. Czarneckiul. Chałubińskiego 31 44-105 Gliwice (32) 270 0792 e-mail:biuro@teleskopy.net

Ilustracja na okładce - ESA, SPIRE and PACS consortium

Wszystkie prawa zastrzeŜone.

104 z 104