A R C H I T E K T U R A I BUDOWNICTWO

10 W A R S Z A W A R O K X I I I - 1937

A R C H I T E K T U R A I B U D O W N I C T W O M I E S I C Z N I K I L U S T R O W A N Y

W y d a w n i c t w o Spdzielni W y d a w n i c z e j Architektw P o l s k i c h " w W a r s z a w i e . Zarzd S . W . A . P . : prof. Aleksander Bojemski, arch. arch. Teodor Bursze, Stanisaw Marzyski, Jan Najman.

Zastpcy: arch- arch. Antoni Dygat, Jan Kukulski, Henryk Siifelman.

R a d a Nadzorcza S . W . A . P . : prof. Marian Lalewicz, arch. Zygmunt Wycicki.

Zastpcy: arch. Witold Matuszewski, arch. Gustaw Trzciski.

Redaktor: Dr. in. arch. Jan Zachwatowicz. Sekr. red : Tadeusz Filipczak.

Komitet R e d a k c y j n y arch. arch. Piotr Biegaski, Barbara Brukalska, Tadeusz Dzigielewski, Maksymilian Goldberg, Piotr M. Lubiski, Zasaw Malicki, Kazimierz Marczewski, Stefan Sienicki, Zygmunt Ski-bniewski (przewodniczcy), Rudolf wierczyski, Stefan Tworkowski, Zygmunt Wycicki, i czonkowie

Zarzdu. Czonkowie korespondenci : arch. Kazimierz Dziewoski (Krakw), arch. Henryk Jasieski (Krakw).

Adres Redakcji i Administracji: Warszawa, Wsplna 40, tel. 9-52-87. Konto czekowe P. K. O. 11020

Prenumerata mie jscowa: K w a r t a l n i e z 15. Procznie 30. Rocznie 60.

W A R U N K I P R E N U M E R A T Y .

N a p r o w i n c j i (z przesyk): K w a r t a l n i e z 16. Procznie , 32. Rocznie 64.

Egzemplarz pojedynczy: W Warszawie z 5. N a p r o w i n c j i 5.50 Zagranic 6.

Pod nadesanym adresem Adminis trac ja wysya dany numer pisma za zaliczeniem pocztowym.

Przed tekstem:

Caa strona Polowa strony wiartka strony

zl 400.-., 210. 1 2 0 -

C E N Y OGOSZE:

Za tekstem: Cala strona zl 350 Polowa strony 180. wiartka strony 100. Strona artykuu opisowego . . . . . . 500.

3*a i 4.a strona okadki:

Caa strona z 450.-Polowa strony . . 250.-Cwiartka strony 150.-

OGOSZENIA D R O B N E :

Adres w brany rozmiar 10 X 90 mm. cznie z pren. na cay rok z. 100., patne z gry przy zamwieniu. Za kade nastpne 5 mm. wys. dopata z. 50. rocznie. Koszt rzeczywisty rysunkw i klisz ponosi ogaszajca si firma. Dzia reklam przewiduje take, poza ogoszeniami przed i za tekstem.

specjalne wkadki artystyczne jedno i wielobarwne.

T R E

Architektura i Budownictwo" Nr. 10.

K o n k u r s na grobowiec gen. Or l i cz -Dreszera na Oksywiu w G d y n i . . . 351359

S T E F A N T W O R K O W S K I , in. arch. K o n k u r s na na pomnik gen. Or l i c z -Dreszera w G d y n i . . . 360363

Z B I G N I E W C Z E C H , in. arch. N a tropach konkursu 364-366

P I O T R BIEGASKI, in. arch. Arch i tektura Woch Mussoliniego . . 367377

Konkurs na gmach L i g i Obrony Powietrznej Pastwa (L. O. P . P.) . . . 378386

Przegld publ ikac j i krajowych i zagranicznych . 387389

K r o n i k a 389 K r o n i k a konkursw . . . 390

S O M M A I R E Architecture et Batiment" Nr. 10.

Le concours pour le memoria du genera Or l i c z -Dreszer a Oksywie (Gdynia) ,

S T E F A N T W O R K O W S K I , ing . arch. Le monument au genera Or l i c z -Dreszer a Gdynia . . .

Z B I G N I E W C Z E C H , ing . arch. A propos des concours

P I O T R BIEGASKI, ing. arch. L'architecture de lTta l ie du Duce . .

Le concours pour les bu-reaux de la Ligue de la Defense Aerienne et A n -tigazeuse (L. O. P. P.) .

L a revue des revues . . Chronique Chronique des concours .

351359

360363

364366

367377

378386 387389

389 390

I N H A L T

Architektur und Baukunst" Nr. 10.

Wettbewerb auf das Grab-mal von General Or l i c z -Dreszer auf O k s y w i a i n Gdynia

S T E F A N T W O R K O W S K I , in. arch. Vom Wettbewerb auf das Grabmal von General Orl icz-Dreszer .

Z B I G N I E W C Z E C H . in. arch. A u f den Spuren vom Wettbewerb . . .

P I O T R BIEGASKI, in. arch. Archi tektur in Musso l in is Italien . . .

Wettbewerb auf das Ge-baude des Reichsluft -schutzbundes ( L . O . P . P . ) i n Warschau

In und Auslandische Zeit-schriftenschau . . . .

K r o n i k . . . . . . . . Wettbewerbiibersicht . .

351359

360-363

364366

367377

378386

387389 389 390

A R C H I T E K T U R A I B U D O W N I C T W O MIESICZNIK I L U S T R O W A N Y

W A R S Z A W A 1937. R O K XIII . NR, 10.

K O N K U R S N A P R O J E K T G R O B O W C A K U CZCI GENERAA G U S T A W A O R L I C Z - D R E S Z E R A N A O K S Y W I U W G D Y N I .

Na zebraniu organizacyjnym Komitetu Uczczenia Pamici Generaa Gustawa Orlicz-Dreszera, Przewodniczcy Komitetu Gen. Bryg. B. Wieniawa-Dugoszowski, mwic o jednym z zada komitetu, zbudowaniu pomnika na oksywskiej mogile, wyrazi si e winien tc by pomnik-bastion nadmorski, symbolizujcy penienie pomiertnej stray nad polskim morzem przez Wielkiego Pioniera spraw morskich i kolonialnych, jakim by General Orltcz-Dreszer '.

Morska suba Rzeczypospolitej nie wypywaa u zmarego Generaa jedynie z politycznego i gospodarczego znaczenia morza dla Polski. Droga morska, otwarta na cay wiat, bya dla Niego najlepsz szkol wychowania charakterw, przeobraenia psychiki ldowej, biernej spoeczestwa polskiego na psychik morsk zdobywcz. W ostatnim artykule pisanym w Gdyni, gdy patrzy z Kamiennej Gry na polski Batyk woa: Polacy naprzd', std te pomnik Jego na cksywskim wzgrzu powinien przemawia do kolejnych pokole Polakw, e tdy wiedzie droga do wielkoci i siy Narodu i Pastwa Polskiego.

Zosta nazwany Rycerzem bez lku i skazy", by uosobieniem polskiego romantyzmu, polskiej siy i bohaterstwa. Legionowy, wojenny pseudonim Generaa Dreszera wiernie symbolizowa Jego duchow i fizyczn posta. Mg o sobie powiedzie, e ycie jego byo wielkie, nieprzerwanie wielkie, bo marzenia modoci urzeczywistni w wieku dojrzaym, bo stawia sobie cigle nowe dalekie cele, dla ktrych walk i prac, ywioowym rozmachem, twrczym entuzjazmem zjednywa wielkie rzesze.

Cale Jego ycie: lata szkolne, studenckie, onierskie, lata pracy na stanowisku Inspektora Armii, ycie dziaacza spoecznego wiadczy o Jego charakterze czynnym, zdobywczym, o Jego wielkiej sile duchowej i fizycznej, ktre podejmoway najcisze zadania w myl dewizy mierzenia sil na zamiary. By przedstawicielem tych spord pokolenia, ktrzy dali Pastwu Polskiemu ycie i zwyciski pokj, ktrzy instynktem wodza przywdcy rozumieli, e nowemu, modemu pokoleniu trzeba da cele wieczne, idee sigajce w dalek przyszo.

Sub oniersk peni w rnych rodzajach broni sia zbrojna na ldzie, na morzu i w powietrzu, przeniknite duchem zdobywczym, ofenzywnym, wszystkie rodzaje broni byy jednako Mu bliskie i drogie. Zgin mierci lotnika-marynarza, mierci jakiej pragn, by nie bya kocem si duchowych i fizycznych, zwykym naturalnym kocem wdrwki yciowej. mier w walce z ywioem, jakby mier na polu bitwy, ktra przyszoci przekae tylko wspomnienia z okresu twrczego mskiego wieku, okresu czynu.

Prostota i sia charakteryzoway Generaa Orlicz-Dreszera, prostot i si ceni! we wszystkich przejawach ycia, std Jego pomnik winien by wyrazem tych cech Jego charakteru.

Konkurs ogoszony zosta na zlecenie Komitetu Uczczenia Pamici Generaa Gustawa Orl i cz - Dreszera, przez Zarzd Gwny Architektw Rzeczypospolitej Polskiej (S. A . R. P.) na podstawie regulaminu konkursw architektonicznych i urbanistycznych S. A. R. P. z dnia 1. VI I I . 1934 roku.

Tematem konkursu byy dwa nastpujce zagadnienia: I. Rozplanowanie czci terenu, przylegajcego do cmentarza wojskowego na Oksywiu i morza z nawizaniem si do drogi prowadzcej do Gdyni . II. Projekt grobowca ku czci (Jeneraa Gustawa O r l i c z - Dreszera.

Rozplanowanie terenu. P r z y rozplanowaniu terenu, naley tak zaprojektowa jezdnie i drogi , aeby umoliwi swobodny ruch pojazdw i tumw, podczas obchodw i uroczystoci, przy zachowaniu istniejcej alei brzozowej, oraz miejsce postoju dla aut w pobliu grobowca,

Teren powyszy nie podlega zabudowie i w in ien by traktowany jako teren parkowy, a istniejce budynki na terenie podlegaj zburzeniu i przy rozp lanowaniu nie powinny by brane pod uwag.

Teren cmentarza pozostaje w granicach swych zasadniczo bez zmiany i w in ien by wczony w zharmonizowan kompozycj z otoczeniem projektowanego grobowca, oraz z przylegajcym wzgrzem w y brzea morskiego, przy czym pomnik win ien pozosta gwnym akcentem caej kompozycj i .

351

Projekt grobowca generaa Gustawa Orl icz - Dreszera. Grobowiec winien by zaprojektowany w miejscu istniejcego grobu i usytuowany w ten sposb, aeby tworzy kompozycyjn cao z cmentarzem z uwzgldnieniem widoku od morza.

Miejsce grobu moe ulec, dla potrzeb kompozycyjnych, pewnym przesuniciom w terenie. Autorom projektu pozostawia si cakowit swobod w ujciu kompozycyjnym projektowanego gro

bowca, ktry moe by potraktowany jako : mauzoleum, kapl ica , pomnik i t. p. i winien by pomylany z materiaw krajowych, trwaych z tym jednak, e przyblione koszta projektowanego obiektu, nie pow i n n y przekracza prel iminowanej na ten cel sumy 150.000 zotych bez robt terenowych.

Projekt powinien by tak skomponowany, aby pomieci grb Generaa Gustawa Orl icz - Dreszera, dajc przy tym moliwo odprawiania modw w czasie uroczystoci i obchodw.

Wysoko pomnika nie moe przekracza 8 mtr . wysokoci ponad kot 38 39. W zwizku z powyszym, moliwe jest odpowiednie uksztatowanie terenu naokoo grobowca i skarpy nadbrzenej, celem uzyskania moliwie jak najkorzystniejszego w i d o k u od strony morza.

Po zbadaniu terenu na miejscu Sd Konkursowy przystpi do szczegowego rozpatrzenia pozostaych z trzech uprzednich el iminacj i 8 prac i drog gosowania, wedug kolejnoci nagrd, przyzna nagrody nast. pracom: 1 nagroda zl 4.000 otrzymaa praca N r . 41; II nagroda z 3.000 otrzymaa praca N r . 17; III nagrod z 2.000 otrzymaa praca N r . K i . W dalszym cigu Sd Konkursowy postanowi zamieni zakupy na dalsze 3 rwnorzdne IV nagrody po z 1.000 przyznajc je drog gosowania nast. pracom:

IV nagroda z 1.000 otrzymaa praca N r . 27; IV nagroda z 1.000 otrzymaa praca nr. 30; IV nagroda zl 1.000 otrzymaa praca nr. 36.

W kocu wobec ogromu prac woonych przez autorw w projekty konkursowe i dobry poziom prac, uchwali Sd Konkursowy odznaczy 5 prac ,,Zaszczytn wzmiank", wystpujc do Komitetu Uczczenia pamici p. Gen. Orl i cz - Dreszera z wnioskiem o przyznanie autorom tych prac, tytuem czciowego zwrotu kosztw modelu po z 200.. W myl tej decyzji Sd Konkursowy uchwali drog gosowania odznaczy zaszczytn wzmiank" nast. prace : N N 4, 14, 38, 42 i 50.

Autorami poszczeglnych prac s: pracy N r 41 art. rzeb. Jan Szczepkowski i Anna Szczep kowska M i c k i e w i c z o w a ; pracy N r . 17 art. rzeb. Jzef K l u k o w s k i oraz arch. arch. Kaz imierz Malczewski i Janina Sk ibn iewska ; pracy N r . K i Maks Potrawiak , pracy N r . 27 arch. Jan Bogusawski, art. rzeb. Stanisaw Sikora , pracy N r . 30 Wadysaw Sawick i i Wadysaw Kucharski przy wsppracy art. rzeb. Zbigniewa Dunajewskiego; pracy N r . 36 art. rzeb. Jzef Proszowsk i ; zaszczytn wzmiank wyrnieni zostal i : art. rzeb. Olga N i e w s k a i arch. Wodzimierz Pad lewsk i ; Zb igniew Wzorek i Janina Reichertoth przy wsppracy An ie l i Wzorek - Rafaowskiej; Wacaw Tomaszewski ; F r a n c i szek Masiak ; Kaz imierz Biekowski.

Sytuacja.

353

Widok bastionu od strony morza.

OPIS P R O J E K T U P O M N I K A GENERAA O R L I C Z - D R E S Z E R A W O K S Y W I U " .

Projekt obejmuje trzy zasadnicze fragmenty: 1. Grb, 2. Pomnik konny na baszcie. 3. K a p l i c z k a .

1. Grb, pozostawiony w obecnym miejscu, skada si z obramujacych kamieni ociosanych i omotkowanych na wysoko awy od zewntrz, ze sklepienia grobowego, na ktrym porodku ley blok z napisem. Materia: wapie lski.

2. Pomnik 8 m. w y s o k i wraz z cokoem, f igura jedca z koniem kuta w blasze miedzianej (koszt wykonania (i07c mniejszy od odlewu brzowego). B a szta z umieszczonym na froncie orem W . P., stanowica akcent architektoniczny od strony morza, zbudowana z kamienia upanego, prcz naronikw oraz balustrady, ktre s wykonane z kamienia obrobionego i omot-kowanego.

3. Kap l i c zka zbudowana z kamienia upanego, wgy i o twory z kamienia ciosanego i omotkowanego, k r y t a dachwk rzymsk. Wewntrz otarzyk wmurowany w absyd z paskorzeb M . S. Rolesnej w brzie.

P r z y wejciu na terras baszty schody terrasowe w przerwach ktrych stae k w i e t n i k i . A le ja stanowica jezdni zaopatrzona jest w chodniki na ktrych zasadzone s drzewa w odstpach ca 15 m.

N A G R O D A I. P R A C A N R . 41. A R T . RZEB. J A N S Z C Z E P K O W S K I I A N N A S Z C Z E P K O W S K A - M I C K I E W I C Z O W A .

354

Model projektu.

N A G R O D A II. P R A C A N R . 17. A R T . RZEB. JZEF K L U K O W S K I O R A Z A R C H I T E K C I K A Z I M I E R Z M A R C Z E W S K I 1 J A N I N A S K I B N I E W S K A .

OPIS T E C H N I C Z N Y .

1. Grobowiec Generaa Orl icz-Dreszera stanowi mauzoleum murowane od wewntrz z kamienia amanego, skadajce si z podwrza wejciowego, schodw monumentalnych i waciwej krypty , mieszczcej sarkofag.

Sarkofag ustawiony na posadzce z pyt kamiennych. P r z y sarkofagu symboliczna urna. Od sklepienia zwieszony w i e l k i sztandar, ktry bdc owietlony grno-bocznym wiatem przez lukarn sklepienia, odbija barwny refleks na sarkofag. Wejcie do k r y p t y zamknite krat kut w elazie, przez ktr mona oglda wntrze grobowca. Grobowiec na zewntrz ma form mogiy-kurhanu usypanego z ziemi i zasianego traw i zioami kwitncymi. Naroniki i krawdzie wzmocnione kamieniem amanym. P r z y k r y c i e k u r -hanu stanowi betonowa powierzchnia kopulasta o symbol icznym ksztacie rycerskiej tarczy widoczno z samolotu.

2. K u r h a n od strony morza wie si z zespoem tarasowym uskokw (wykonanie rwnie nasypowe z umocnieniem naronikw i krawdzi) stanowic w caoci w i d o k u od morza sylwetk p iramidy , o wysokoci 46 m.

System uskokw jest ustawiony skonie do k ierunku skarpy nadbrzenej dla mocniejszego wyodrbnienia bryy architektonicznej z zarysu terenu. W czasie uroczystoci suy jako trybuny dla publicznoci, obserwujcej przegld floty.

3. Otoczenie mauzoleum stanowi: a) od strony cmentarza wojskowego podwrzec, wydzie lony od ruchu koowego, rozwizany wielopoziomo z otwarciem w i d o k u na morze. Z podwrza dostp do grobowca, do cmentarza oraz na tarasy skarpy.

b) Otarz po lowy ustawiony na poudniowo zachodnim stoku kurhanu Pyta kamienna oparta na dwch gazach ustawionych na podniesieniu schodw. (Baldachim z barwionej skry montowany na dnie uroczystoci).

355

356

Kzut poziomy grobowca.

Przekrj grobowca.

o) Pomidzy kurhanem i drog z Gdyni pole zebra dla tumw w czasie uroczystych obchodw. Uksztatowanie w formie k i l k u agodnych uskokw terenowych, opadajcych w stron mauzoleum.

(Zwikszenie ograniczonej gabarytem wysokoci mogiy, polepszenie warunkw widocznoci d la tumw suchajcych naboestw).

Przez pole zebra przebiega ukonie szereg gazw stojcych (typ menhiru) , ktre kieruj uwag w stron kurhanu i otarza. Pojedynczo gazy su kolejno do umieszczania napisw dla upamitnienia dat uroczystych obchodw.

d) Plac pooony przy drodze gdyskiej przeznaczony na postj pojazdw publicznoci w dniu uroczystych obchodw. Na placu maszt f lagowy montowany kadorazowo w dnie obchodw, (Warunek gabary tu 38 + 8 m.)

e) Nowopro jektowana droga koowa czy p lan gwny z placem postojw przy mauzoleum. Plac ten oraz droga dostpne normalnie dla pojazdw p r y w a t n y c h przeznaczone s w dnie obchodw wycznie d la reprezentacji .

Zachodnia istniejca aleja brzozowa dla pieszych jako droga zielona .

f) Teren pooony za alej przeznaczony do zalesienia. Las bdzie w przyszoci stanowi wraz z a-lej brzozow oparcie dla kompozycj i pola zebra i kurhanu.

N A G R O D A II. P R A C A N R . 17. A R T . RZEB. JZEF K L U K O W S K I O R A Z A R C H I T E K C I K A Z I M I E R Z M A R C Z E W S K I I J A N I N A S K I B N I E W S K A .

357

Model projektu.

Rzut poziomy.

OPIS T E C H N I C Z N Y . kacyjne z przeznaczeniem jednej dla ruchu koowe-

organizacj i w czasie uroczystoci na plac przed k a -cji Mauzoleum z przedueniem na morze wraz ogach cmentarza, dajc w ten sposb mono pu-

Komunikac ja . Ale ja izoluje dwie drogi komun i go, drugiej dla umoliwienia dojcia zwartym blokiem plic. Zejcie dwustronne schodami do gwnej elew z dwoma tarasami wyaniajcymi si z placu na r blicznoci ogldania mauzoleum z paszczyzny placu.

Usytuowanie . Plac na osi X . Y . wkracza W teren nieuytku starego cmentarza na przestrzeni 12 z tym, e projektuje si nowe skrzydo cmentarza, punktem architektonicznym, obliczonym na widok

Materia budowlany. Mauzoleum Kapl i ca w y k o n wejciu, do kapl icy kute z blokw. Kompozycje z cle cao, nastpnie orzebione z zachowaniem masy w lodzi na morze i krzewienie idei polskiej na morzu.

jako uzupenienie caoci kompozycj i z dominujcym od morza.

ane w caoci z piaskowca i elbetu. Anioy przy wac j i mauzoleum z kamieni ukadanych w jedn aciwej dla kamienia. Grupy wyobraaj spuszczanie

N A G R O D A III. P R A C A N R . 16. M A K S P O T R A W I A K .

358

Nagroda IV. Praca N r . 30. Wadysaw Sawick i , Wadysaw Kucharsk i przy wsppracy art. rzeb. Zbigniewa Dunajewskiego.

K O N K U R S N A P O M N I K GENERAA O R L I C Z - D R E S Z E R A N A O K S Y W I U .

P o m n i k , mauzo leum w p lc in -a i r ' ze !

P r o b l e m ten t rudny i niezmiernie c iekawy zosta postawiony ju k i l k a k r o t n i e w Polsce niepodlegej, dajc szerokie pole dla inwenc j i artystw, ktrych zadaniem byo stworzenie od powiednich zaoe dla nowego tematu oraz wypracowanie zasad, odpowiadajcych pogldom i deniom nadchodzcej epoki .

Zadanie byo t y m hardziej trudne, e na przestrzeni ostatnich wiekw, ktrych tradycj si inerc j i yje gwnie sztuka wspczesna, nie mona prawie spotka odpowiednich wzo rw. W dodatku dzisiejsze w a r u n k i ograniczyy rzebiarzy do rzeby portretowej lub w na j lepszym raz ie do pomnikw niewiele przewyszajcych skal czowieka, zmniejszajc w rezultacie zakres i ch zainteresowa; za ciasno pojta specjal izacja przygarbia architektw nad rajsbretem, zepchna i ch do zada cile fachowych, realnych" i zwzia ich ambic je plastyczne. W dodatku, d u m n y ze zdobyczy technik i , wspomagany przez cise p o m i a r y i fotografi jake czsto projektowa architekt zdaa od terenu, nie wczuwajc si we dostatecznie odlegy i obojtny.

I oto dzisiejsze zadania terenowe zaskoczyy artystw, zastay i ch n ieprzygotowanych , tak e w ostatnich k o n k u r s a c h na p o m n i k i p le in-air 'owe w Polsce i zagranic ( l i czne p o m n i k i

360

na polach hitw wie lk ie j w o j n y ) wikszo projektw nie odbiega jeszcze od u t a r t y c h schematw p o m n i k o w y c h nie u jmuje sprawy generalnie, g u b i si w detalach nieraz znakomic ie opracowanych , lecz nie moe wyj ponadto i stworzy wartoci, odpowiadajcych logicznie n o w y m , wie l k i m zadaniom .

A przecie istniej analogie, wzory dawne tym pewniejsze, bo przetrway ju nie ty lko w i e k i , lecz tysiclecia: p i r a m i d y , s f inksy, menhiry , a po tym kurhany , kopce... N a s z y m zadaniem bdzie przetumaczy je na jzyk epoki , w ktrej yjemy.

W t y m pojciu, jake aosny widok przedstawiaby konny posg w obl iczu nieskoczonej przestrzeni morza . P o sta nieomal real istyczna, s y m bolizowaaby w tej interpretac j i nie W i e l k i e g o onierza i Propagatora lecz z n i k o -mo czynw i dokona ludzk i c h . Nawet najlepiej w y k o n a ny ko z kamienia czy brzu skaczcy lecz nic mogcy r u szy z miejsca naprzec iw wie cznie ruchomego ywiou m o rza nie sprostaby postawionem u zadaniu. I a dz iw, e przy placu z k o n n y m p o m n i k i e m Generaa nie stayby, niby w Padwie lub W e n e c j i kamienice o trzech oknach frontu z za c i s znymi sk lepami w parterze. T o pewne: typowo m i e j s k i pomnik nie moe stan nad morzem.

M a m y ju w Polsce niefor tunne przykady ustawienia dobrych rzeb w nieodpowiedniej sytuac j i , e wystarczy przytoczy pomnik Szopena w W a r s z a w i e lub p o m n i k i w T a trach i Besk idach , ktre w o-toczeniu p r a w d z i w y c h ska czy

^drzew niestety niezawsze nikn lecz stanowi p r z y k r y zgrzyt

Praca N r . 14. Zbigniew Wzorek i Janina Reihertoth przy wsppracy A n i e l i Wzorek-Rafaowskiej.

Praca N r . 38. Franciszek Masiak.

Praca N r . 42. Wacaw Tomaszewski .

361

Praca N r . 50. Kaz imierz Biekowski.

i wiadectwo niezrozumienia podstawowych praw rzdzcych w krajobrazie .

Dopiero ostatnie k o n k u r s y wyoniy szereg c i ekawych projektw na rozplanowanie So-wica, rozplanowanie uowa, oraz ostatnio na grobowiec Gen. Or l i cz -Dreszera , ktre, z r y wajc swobodnie z u t a r t y m dzi szablonem w i e l k i c h niegdy wzorw, wskazay waciw drog dla dalszych projektw i poszukiwa najlepszej f o r m y pomnika w kra jobraz ie . N i e stety k o n k u r s na pomnik Marszaka Jzefa Pisudskiego w W a r s z a w i e nie zosta z rozu miany w podobny sposb i ogromna suma wysikw posza prawie w caoci na niewaciwe tory poszukiwania przede w s z y s t k i m proporc j i w szczegach, b a ! podobiestwa gow y Marszaka, podczas gdy kapitalne problem y sytuacyjne, problemy od ktrych naleao zacz, pozostay nadal otwarte i oczekuj rozwizania przestrzennego, urbanistycznego w najszerszym tego sowa znaczeniu. Wzgld na wie lk ie perspektywy alei Marszaka, ssied

n i c h parkw oraz bogate moliwoci od strony Wisy i skarpy nie powinien zezwoli na realizacj projektw, urywajcych kompozycj na placu przed p o m n i k i e m , jednego z p o m nikw wzdu alei 1 ' jazdowskiej . Wpuci wicej p o w i e t r z a ! Jak najmnie j zabudowa, dugo zastanowi si przed wyciciem choby jednego zbdnego drzewa, zwiza alej M a r szaka z jej przedueniem za Wis, stworzy wreszcie pomnik W i e l k i e g o Czowieka, bdcy naprawd dokumentem Jego E p o k i nie zacieniony, lecz o twarty , przestrzenny, by wrd w y s o k i c h drzew (Litw M u przypominajcych) przeszy wspaniae aleje - - przes ieki n o w y c h czasw.

Zapewne, tematy w s p o m n i a n y c h konkursw s rne i sytuacje nie te same. A jednak analogie s i w n i o s k i mona we wszys tk i ch wypadkach wyprowadzi podobne.

Dzieo s z t u k i tego rodza ju w i n n o by swobodnie rzucone w to k r a j o b r a z u , obojtne, j a k by epickie ; raczej centralne ni frontalne, a w kadym razie widziane z moliwie najrniejszych perspektyw, jako jednoznaczne, proste, a nawet surowe w swo im wyrazie .

By moe w y r a z u tego naley poszukiwa w f o rmach abstrakcy jnych , nawet geometrycznych , o c z y m wiadczyyby nieprzecignione wzory p i r a m i d i nasze kopce, a dzisiaj dziea techniki tak nieraz szlachetnie i piknie zronite z tem przyrody . A le nie r o z w i j a j m y tych k i l k u zasad zbyt wyczerpujco i apodyktycznie . Poruszone zagadnienie k r y j e bowiem w sobie bogactwo l i c znych moliwoci i rozwiza i n d y w i d u a l n y c h w zalenoci od s k a l i zada i kadorazowej sytuac j i .

Podobnie j a k w kadym dziele s z t u k i wejd tu w gr b a r w a i f a k t u r a . N a tle p l c in -a i r 'u ro la i ch jednak wzronie jeszcze, pozwalajc bd to dyskretnie przystosowa si do otoczen ia , bd te plam barwn lub byskiem gadkiej powierzchni wyodrbni dzieo s z t u k i z otaczajcego ta, przyku oko w idza , a nawet zapanowa nad otoczeniem.

W poszuk iwaniu prawdziwie trafnego stosunku p o m n i k a do szerokich przestrzeni operowa naley ostronie r o z m i a r e m i wysokoci. Z n a m y wprawdzie przykady pomnikw, w y sokoci sw panujc nad otoczeniem, sdz jednak, e s to p o m n i k i w kra jobraz ie jednos t a j n y m (Suez) lub maowyrazistym, albo dziea, bdce ukoronowaniem wyranej kompozy c j i (obelisk w Waszyngton ie , a moe w przyszoci i w W a r s z a w i e ) . N a O k s y w i u , podobnie j ak na Sowicu, akcent wysokociowy byby niewtpliwie bdem wskutek istnienia pewnych elementw w przyrodzie , ktrych w adnym razie przekrzycze" si nie da.

362

T o te podkreli naley zasug organizatorw k o n k u r s u , ktrzy j a k o j edyny warunek, krpujcy autorw, w p r o w a d z i l i do p r o g r a m u konkursowego ograniczenie wysokoci p o m n i k a . W ten sposb uniknito niepotrzebnej rozbienoci prac, oraz uchroniono artystw przed atwizn l i cy tac j i w gr.

W tych dobrze opracowanych, swobodnych ramach p r o g r a m u konkursowego oraz dzik i t ra fnemu w y b r a n i u sytuac j i pod pomnik powstay j ak najkorzystnie jsze w a r u n k i d la ta lentu i i n i c j a t y w y plastykw polskich . Rezultat nie zawid oczekiwa. K o n k u r s przynis plony obfite, materia n iezwykle c iekawy i rnorodny oraz dowid, e w n a s z y m wiecie ar ty s ty cznym prowadzone s poszukiwania rozwiza, odpowiadajcych w i e l k i m zadaniom stojc y m przed wspczesnym pokoleniem. W t y m bogatym materiale wybr prac naj lepszych nie jest atwy.

Powaga , odpowiadajca zadaniu, zharmonizowanie z otoczeniem drzew i skarpy , poszanowanie k l i m a t u Batyku, pikny detal wntrza grobowca, wreszcie nawizanie do t radyc j i kopcw i kurhanw (moe nawet zbyt wierne) wyrnia prac N r . 17 spord pozostaych prac nagrodzonych. Do naj lepszych prac zaliczy naley take mocn, zdecydowan prac N r . 30 z grobowcem-pieczar od strony m o r z u , c i e k a w y m k o n t u r e m pylonw, r y s u n k i e m k r a t y i amfi teatrem, ktrego jednak f o rma w tej skarpie i nad t y m m o r z e m jest raczej for m obc i sztuczn, przeszczepion z dalekich zupenie warunkw i otoczenia.

W pracy N r . 41 podkreli naley udany pomys bast ionu, mocno wronitego w skarp nadbrzen,niestety powane zastrzeenie b u d z i k o n n y posg oraz maa l i r y c z n a k a p l i c z k a , j akby zabkane w t y m rozlegym i s u r o w y m otoczeniu, rozdrabniajce kompozy cj i tak zreszt nie zbudowan na adnej zdecydowanej myli archi tektoniczne j .

Pewne, podobne do pracy N r . 17 cho o zupenie i n n y m charakterze i nastro ju , zalety posiada praca N r 27: to samo liczenie si z n a t u r a l n y m i w a l o r a m i skarpy , szeroki oddech czystego w zasadzie zaoenia oraz w y m o w a prostej pyty na grobie wnosz ide wie, nowoczesn. Jest to praca o najbardzie j bodaj n o w y m i samodz ie lnym obl iczu wrd prac k o n k u r s o w y c h . Zastrzeenia budzi mog jedynie w t y m projekcie, bardzo zreszt dobre, rzeby, ktre (podobnie j a k zreszt i w innych pro jektach ) , onieone i oblodzone wrd wichrw z nad pnocnego morza , strac na czas z i m y swj pikny i subtelny charakter . A przecie p o m n i k ten m a sta nie ty lko latem w pikn soneczn pogod. Pomys to, jak na nasze w a r u n k i , zbyt moe woski, za w i e l k a w n i m ufno do przyrody , do ciepego, raczej poudniowego morza .

P o m n i k a tego nie budu jemy n a najblisze lata , a n i t y l k o n a okres ycia jednego pokolen ia , baczy wic trzeba na jego w a l o r y nieprzemijajce. Unika naley efektw by moe piknych lecz nietrwaych, rzeby lub p r o f i l u w zbyt maej ska l i , placw o sztucznych ksztatach i tarasw ludwikowskich", zupenie obcych tej skarpie i surowemu k r a j o b r a z o w i Batyku.

In ic jatywa budowy p o m n i k a powstaa niewtpliwie z chci uczczenia pamici i zasug Generaa Or l i cz -Dreszera , propagatora idei i m o r z a i ekspansj i zamorsk ie j . T a k , ale sprawa ta w s k a l i dugich lat i dalekiej przyszoci urasta do wikszych jeszcze rozmiarw. Kiedy by moe, n ie l i czn i ty lko wiedzie bd z jakiego powodu i d la kogo wzniesiono ten p o m n i k -mauzo leum, p o m n i k ten jednak pikny i trway bdzie tu na O k s y w i u w i d o m y m ladem n a szego plemienia , jego przywizania do m o r z a i poz iomu jego k u l t u r y .

STEFAN TWORKOWSKI.

Praca N r . 4 art. rzeb. Olga N i e w s k a i arch. Wodzimierz Padlewski .

N A T R O P A C H K O N K U R S U .

Jeeli wemiemy do rki protok przecitnego konkursu architektonicznego, zdz iw i nas na pierwszy rzut oka maa warto, ktr przywizuje si do oceny objtej w rubryce architektura".

Bez wzgldu na to czy warto ta jest okrelona terminem sownym: dobra", poprawna" i tp . czy przy pomocy cyfr okrelajcych ilo punktw, odnosi si wraenie, e rubryka ta nie ma wikszego wpywu na wynik konkursu i monaby to poczyta za lekcewaenie wartoci artystycznych przedmiotu konkursu.

W rzeczywistoci tak nie jest. Przy ocenianiu projektu wedug poszczeglnych rubryk jak : sytuacja, komunikacja, nawietlenie i t. p.

cigle powinny by brane pod uwag rwnie wartoci artystyczne projektu w odniesieniu do wymaga programu konkursu w dziedzinie: sytuacji , komunikacj i , nawietlenia i t. p.

S p r a w a ta zostaa poruszona w celu podkrelenia trudnoci, na ktre napotykaj prby obiektywnej oceny prac konkursowych.

Odpowiedzi na poszczeglne punkty ankiety protokuu konkursowego ze wzgldu na to, e dotycz obiektu architektonicznego, musz by zabarwione sub iektywnym: podoba mi si, lub nie" .

W konkursach, ktrych przedmiot jest pozbawiony cech uytkowych, nie ma na og zwyczaju punktowania projektw wedug pewnej tabeli, ze wzgldu na trudno uoenia jej. Wszelkie prby majce na wet tylko pozory ujcia oceny w formie obiektywnej z gry uznane zostay za niecelowe.

Nie naley jednak przedwczenie zniechca si. Istniej pewne moliwoci podjcia wzgldnie rzeczowej analizy, nie tyle projektw bdcych wyn ik iem konkursu, co przedmiotu konkursu. Przedmiot konkursu jest wpradzie tworem dosy nieuchwytnym, pomimo usiowa programw konkursowych do moliwie cisego zdef iniowania go. Byoby jednak bdem uwaa go za warto urojon. Jeeli potraktujemy konkurs jako swojego rodzaju proces twrczy, ktrego rzeczywistoci nikt nie sprbuje zaprzeczy, to przedmiot konkursu jest najoglniej ujt stron biern tego procesu w odrnieniu od podmiotu konkursu, ktrym jest wiadomo twrcza, wystpujca w danym procesie czynnie.

Chcc wypracowa sylwetk, charakteryzujc przedmiot konkursu w sposb jednoznaczny, wystar czy skonfrontowa pewne fakty ze rodowiska otaczajcego przedmiot, oraz przesanki zawarte w programie i warunkach konkursu z gotowym ju, osignitym drog dedukcji rysopisem przedmiotu konk u r s u ; mamy mono dokonania wtedy susznej selekcj i .

364

1. A N A L I Z A P R O G R A M U .

Sugestie programu i warunkw konkursu powszechnego N r . L X X V I I na projekt grobowca ku czci generaa Gustawa Orl icz-Oreszera na Oksywiu w G d y n i :

winien to by pomnik bastion nadmorski symbolizujcy penienie pomiertlnej stray nad polskim morzem przez Wielkiego Pioniera spraw morskich i kolonialnych, jak im by genera Orl i cz Dreszer.

pomnik Jego na oksywskim wzgrzu powinien przemawia do kolejnych pokole Polakw, e tdy wiedzie droga do wielkoci i siy Narodu i Pastwa Polskiego.

prostot i si ceni we wszystkich przejawach ycia, std Jego pomnik winien by wyrazem tych cech Jego charakteru.

Autorom projektu pozostawia si cakowit swobod w ujciu kompozycyjnym projektowanego grobowca, ktry moe by potraktowany jako mauzoleum, kapl ica, pomnik i tp .

Wysoko pomnika nie moe przekracza osiem metrw ponad kot 38 39. W zwizku z powyszym moliwe jest odpowiednie uksztatowanie terenu na okoo grobowca i skar

py nadbrzenej, celem uzyskania moliwie jak najkorzystniejszego widoku od strony morza" . W streszczeniu dane dotyczce przedmiotu konkursu dadz si przedstawi w postaci nastpujcego

schematu. a) Tre materialna grobowiec ku czci Wielkiego Pioniera polskiej idei morskiej . b) Tre niematerialna aktywno polskiej idei morskiej . c) Forma , okrelenie oglne pomnik bastion nadmorski .

prba okrelenia bliszego mauzoleum, kapl ica , pomnik itp . d) Wysoko 8 m. ponad kot 38 39. e) Wskazania szczeglne jaknajkorzystniejszy widok od morza. f) Cechy charakterystyczne prostota i sia. Biorc pod uwag punkty, a, c, d i e stawiamy hipotez, e przedmiot konkursu mona jednoznacznie

okreli terminem P O M N I K M O R S K I . Upowanieni do tego punktami b i f moemy zrobi may, nie zbyt zreszt, niebezpieczny wypad w dziedzin metafizyki, aby stwierdzi, e w ekspresji wspomnianego pomnika morskiego naczelne miejsce zaj ma wyraz AKTYWNOCI lub nawet AGRESYWNOCI oraz P R O S T O T Y i SIY. Szczeglnie cenny dla dalszego przebiegu rozumowania jest punkt e WIDOCZNO.

Opierajc si na dotychczasowych danych, moemy uda si bez obawy zgubienia tropu na morze i zawrze blisz znajomo z pomnikami morskimi w ogle.

2. N A M O R Z U .

Czowiek na morzu umieszczony w rodku niezmiennego pozornie horyzontu, otaczajcego idealnym krgiem mniej lub wicej beczc si wod, nie jest z jawiskiem tak naturalnym, jak zagubiony w bezmiarze oceanu led ub szprotka. Przebywajc na pokadzie wie lotonnowych S/S czy M / S , oddychajcy przy pomocy puc tlenem z powietrza i urodzony na ldzie czowiek jest na morzu intruzem. Dziki z u chwaej przedsibiorczoci mzgu porusza si on wzgldnie swobodnie w rodowisku obcego ywiou, lecz rwnoczenie poczony jest nieustannie wizi mniej lub wicej ukrytych kompleksw uczuciowych z odlegym ukry tym za lini horyzontu ldem. Okrzyk marynarza na o k u : Ld na horyzoncie jest wanym zdarzeniem.

Pozorne zblianie si ldu jest obserwowane przez czowieka z pokadu przesyconego jaowym w i dokiem wodnego pustkowia z rosncym zainteresowaniem. Wszelkie akcenty dajce si wyodrbni z pasemka mglistej plazmy s przedmiotem usiowa rozpoznawania. Nagromadzony potencja tsknoty do ldu rozadowuje si za porednictwem zmysu wzroku .

Pojcie pomnika morskiego odpowiada wikszoci warunkw stawianych normalnemu nadbrzenemu urzdzeniu dla sygnalizacj i optycznej. I rzeczywicie, pomnik morski spenia przede wszystkim rol sygnau optycznego, wyrywajc si z szarej smugi ldu na horyzoncie naprzeciw zbliajcemu si statkowi. Zanim do wiadomoci czowieka na pokadzie dotrze sprecyzowane wraenie formy i zwizane z niem asocjacje estetyczne dugo przedtem pomnik morski spenia ju rol miego cznika optycznego z ldem. Mona z tego wycign wniosek jeeli przyjmiemy, e warto latarni morskiej jest w stu procentach proporcjonalna do zasigu widocznoci to dla pomnika morskiego zaleno ta wyrazi si powinna cyfr okoo 75%.

Aeby zformuowa oglniejsz tez dotyczc zasad formowania pomnikw morskich, a potwierdzajc powyszy wniosek, mona podda par powszechnie znanych przykadw, jak Pomnik M a r y narzy Niemieckich w K i e l , Statua Wolnoci w porcie w New Y o r k u , czy posg Chrystusa w Rio de Janeiro .

Maksymalny zasig widocznoci pomnika osigany jest przez wyolbrzymianie wymiarw oraz przez kontrastowanie jego formy i koloru z tem. A wic wysoko jest ograniczona gwnie tylko przez moliwoci techniczne. N a tle wskiej poziomej sy lwetk i ldu, najsilniej kontrastuje smuky pionowy ksztat, biay lub tawy kolor na tle bkitu nieba, kompozycja f iguralna na tle geometryzowanych ksztatw kilkudziesicio pitrowych gmachw lub skalnych blokw, kompozycja geometryczna na tle obej rwniny.

Zasady te wydaj si by troch t rywia lne w swej prostocie, nie mniej jednak suszne.

365

N a podstawie tych danych mona ju uzupeni charakterystyk przedmiotu konkursu, podan w punkcie 1. Bdzie to wic, budzcy asocjacje AKTYWNOCI P R O S T Y i S I L N Y w wyraz ie P O M N I K M O R S K I . Przez wysunicie przed skarp l i ca pomnika w e lewac j i od strony morza bdzie osignita WYSOKO 38 + 8 = 46 m. P r z y zachowaniu odpowiedniej szerokoci, sztywnych KSZTATW G E O M E T R Y C Z N Y C H , z s i lnym podkreleniem K I E R U N K U P I O N O W E G O i koloru BIAEGO, ze wzgldu na skarp, stanowic w osiemdziesiciu procentach to pomnika,da si uzyska zakres WIDOCZNOCI przy obserwacji goem okiem i przecitnych warunkach atmosferycznych okoo 6 10 K L M . a przy uyciu szkie 15 20 K L M . Od strony ldu pomnik bdzie posiada prawdopodobnie drug twarz w mniejszej skal i 8-miu mtr.

Przez uzupenienie rysopisu przedmiotu konkursu udao nam si ju wytworzy zarysy gabarytu w a runkw o do wskim zakresie, aby mona go byo z pozytywnym skutkiem skonfrontowa z pracami konkursowymi . Przedtem jednak naley zestawi rezultaty rozumowania osignite na oglniejszym terenie z warunkami terenowymi Gdyn i .

3. P A N O R A M A G D Y N I .

Zacieniajc krg rozwaa dedukcyjnych najwyszy czas okreli jak rol w panoramie Gdyni odg r y w a wzgrze Oksywia i w jak im stosunku znajduje si do sy lwetk i miasta. Umieszczone w kotl inie , otoczonej z trzech stron wzgrzami miasto i port w Gdyni poza of ic ja lnymi portowymi sygnaami, nie interesuje si specjalnie powitaniem przybywajcego z morza etranera. Wzgrze Oksywia jest najsilniej zarysowujcym si akcentem w pobliu wejcia do portu. S wprawdzie w projekcie dwa obiekty architektoniczne obliczone na wzgldnie dobr widoczno z morza mianowicie Pomnik Zjednoczenia Ziem na Molo Poudniowym i Bazy l ika Morska na Kamiennej Grze, tak si jednak zoyo, e oba le troch na uboczu od gwnego portu i od kursu Hel Gdynia podczas gdy Oksywie ley na trawersie tego kursu.

Pomnik Zjednoczenia Ziem projektowany w formie smukej wiey na osi gwnej arter i i miejskiej wschd zachd bdzie mia dosy lokalne znaczenie, przede wszystkim dla tej ar ter i i oraz dla nadbrzenej czci miasta.

Razy l ika Morska o ile stanie tak jak bya pro jektowana na Kamiennej Grze nada bezwarunkowo s y l wetce miasta charakterystyczne pitno swo imi trzema wieami, nie mniej bdzie ona zbyt mocno wronita w architektur miasta, aby peni funkcje pilotujcego do portu sygnau. P r z y tym istniej podobno tendencje, eby B a z y l i k i nie stawia na Kamiennej Grze....

A n a l i z a sytuacji nie osabia wic tezy charakteryzujcej obraz pomnika morskiego na Oksywiu , ktry tak ze wzgldu na swoj tre ideow jak i na wyjtkowe korzystne pooenie powinien peni rol p i lota wprowadzajcego przebywajce statki do gdyskiego portu. Gabaryt warunkw, ktrym powinien odpowiada pomnik utrzymuje si w penym brzmieniu, tak jak by podany w p. 2.

4. W Y N I K I K O N K U R S U .

Nietrudno stwierdzi przegldajc prace nagrodzone, e nie odpowiadaj one wydedukowanej przez nas sylwetce pomnika morskiego. Skromnie potraktowane przewanie w skal i 8 m byyby dostosowane r a czej do perspektywy ktrego z jezior pomorskich. Jedynie autorzy pracy N r 17 wyzyskuj w architekturze pomnika pen wysoko skarpy, lecz sama technika posugiwania si nasypem ziemnym na tle ziemnej skarpy budzi pewne zastrzeenia. Rwnie p i ramidalny kurhan w swej miniaturowej kubaturze i niezbyt zdecydowanej sylwetce wydaje si by bardzo sabym akcentem w skal i morskiego horyzontu.

Bardzo zastanawiajca jest koncepcja pracy N r . 41. Posg konny w skal i 4 m nieczytelny bdzie od strony morza ju na dystans ca 1000 m w stosunku za do placu, na ktrym maj si odbywa uroczystoci i naboestwa, jest odwrcony, niedwuznacznie tyem. Prawdopodobnie byoby duo atwiej usytuowa ten cenny pod wzgldem rzebiarskim posg na ktrym z placw Gdyn i . Natomiast sam bastion stanowicy trzon kompozycj i od strony morza wypad dosy topornie i ciko, nie majc szans na dobr w i doczno, gdy grna jego l i n i a z lewa si z zarysem grzbietu wzgrza, a dolny obrys wsika do kaprynie w to skarpy.

Niektre z prac nagrodzonych, a przede wszystk im moe projekt N r . 27 odznaczaj si w swojej maej skal i wyb i tnymi walorami plastycznymi i mog robi bardzo dodatnie wraenie od strony ldu ogldane na tle morza. Nie zmniejszy to jednak dysproporc j i rodkw ekspresji , j ak imi rozporzdzaj do wymaga horyzontu morskiego zakrelonego promieniem 6 km.

Reasumujc, naley uzna, e przedmiot konkursu nie zosta potraktowany przez autorw prac nagrodzonych w sposb wyczerpujcy. Myl twrcza nie trafia w sedno sprawy, lecz rekoszetujc zelizgna si po jej powierzchni .

ZBIGNIEW CZECH.

3(>G

Rzym. Miasto Uniwersyteckie .

A R C H I T E K T U R A WOCH M U S S O L I N I E G O .

Arch i tekt doby wspczesnej za interesowania swoje koncentruje przewanie na orodkach arch i tektury , oglnie uznanaych za dobre, a ignoruje , lub w naj lepszym w y p a d k u bagatelizuje wszystkie inne, ktre pozornie nie gromadz m u materiau do jego inwenc j i i nie p r z y nosz tak zwanych wietnych dowcipw" czsto i r r a c j o n a l n y c h i pozbawionych gbszego sensu.

Nie odsdzam bynajmnie j t y m powiedzeniem od czci i w i a r y tego wszystkiego, co stworzyo podwal iny pod dzisiejsz twrczo architektoniczn, co nadao jej w y r a z i co r zeczywi st swoj wartoci stao si fundamentem nowej epoki . A le te nie chc pomin, przeciwnie chc zwrci uwag na jedno z tych pogardzanych rodowisk, ktre w zapomnieniu , lub niemonoci zgbienia go, ley dzi jeszcze na b o k u i w y m a g a odrobiny dobrej w o l i . aby z jego twrczoci wycign wiele dowiadczenia, a moe i n a u k i .

Italia wspczesna jest t y m , popularnie nazwawszy , kopc iuszk iem, dla ktrego w duszy architekta miejsca nie m a . Co stworzyo ten stan rzeczy i czemu naleaoby przypisa t rezerw do twrczoci narodu, ktry kart dziejw swoich przekaza caemu wiatu, trudno powiedzie... Moe zbyt spniony rozwj prdu wspczesnego w archi tekturze na pwyspie Apeniskim.;. Moe niech do twrcw obecnego ustioju. . . Moe wreszcie kontrast , j a k i nie kady potraf i pokona, pomidzy Paacem Dow, a Autogaraem...

2. A r c h . i R u d . Nr 10. 367

A r c h . Gio Pont i Matematyka. A r c h . Marcel lo Fiacent ini . Rektorat

R u c h archi tektoniczny wspczesnej I ta l i i nabia dzi ju konkretnego w y r a z u i daje doskonay przegld twrczoci architektonicznej , pojtej nic ty lko w granicach zakaniieniaego u t y l i t a r y z m u , ule znacznie szerzej: spenia on we Woszech w p ie rwszym rzdzie sw na j istotniejsz rol, rol ideow obok zaspakajania potrzeb mater ia lnych .

Dawn Itali cenimy tak wysoko , dziki w y n i k o m jakie osignli Wosi , rozwizujc zadania plastyczne, dzi te naley ona do spoecznoci wiadomej swych potrzeb duchowych , wiadomej ro l i wartoci p lastycznych w codz iennym yciu spoeczestwa.

Istot wartoci wewntrznych dzisiejszej a r ch i tektury Woch, obok denia do stworzenia f o rm stojcych na jak najwyszym poziomie, jest j e j un iwersa l i zm. Przewrt wiatowy w architekturze odbi si echem i na z iemiach woskich, na spoeczestwie zytym z najwyej stojc plastyk na wiecie i da w w y n i k u co bardzie j odmiennego ni monaby si spodziewa. N ie powtarzano lepo f o rm pnocy, nie galopowano si w k o n k u r e n c j i w y s z u k i w a n i a trickw archi tektonicznych , rozpoczto prac od podstaw, od temperowania owka i szuk;i n ia waciwego w y r a z u dla zagadnie plastycznych to te bdw, dysonansw i k o m p r o m i sw nie brakowao. Susznym jest zdanie, e dzi na terenie Woch obiektw arch i tektury , stojcych pod wzgldem formy na bardzo w y s o k i m poziomie nie m a . ale te, ktre w ostatnich la tach powstay, mog ju wiadczy o pewnym posuniciu si naprzd, o znalezieniu waciwej drogi w interpretac j i plastycznej . Ilo i skala przedsiwzi jest o l b r z y m i a , a warto, o ile ustpuje pod wzgldem plastycznym, o tyle swoj tematowoci bije niejedno rodowisko architektoniczne.

N a s u w a si pytanie, co jest suszniejsze, czy dorobek ar tys tyczny niewielu obiektw, stojcych na szczycie doskonaoci, czy racja zaspokojenia wszystk ich dziedzin ycia spoecznego w nieco uboszej szacie artystyczne j? Odpowied moe by ty lko jedna: jedno i drugie w i n no i w parze-. Ot poza pewnymi b r a k a m i z kategor i i pierwszej , Wochy dzisiejsze s o k r o k od w y k o n a n i a takiego programu. Z pomoc w jego real izacj i przyszed arch i tektom obecny ustrj Woch , ktry da kolosalne pole do twrczoci i rzuci dziesitki tematw na stoy pracowni arch i tektonicznych .

F a s z y z m jest t y m ruchem spoecznym, ktry w peni doceni znaczenie arch i tektury . Nie m a l kada dziedzina, kady przejaw ycia zorganizowanego przez ten system, odzwierc iadla si w obiektach arch i tektonicznych .

A r c h i t e k t u r a w Ita l i i , tak jak moe nigdzie w Europ ie , jest trwa histori nowo-zorgani -zowanego ycia obywatela, czy to w dziedzinie n a u k i , sportu , czy pracy ; prze jawia si w r u chu arch i tekton i cznym, pojtym z gbokim zrozumieniem przez cae spoeczestwo i jego wodza .

3fiS

Tale poja warto arch i tektury w yciu narodu woskiego przyniosa c iekawe rezultaty przede w s z y s t k i m pod wzgldem treci. Docenianie architektur} ' , z rozumienie d la sztuk piknych byo i jest we Woszech na wysokoci zadania , a ostatnie dziesiciolecie zrobio w t y m k i e r u n k u dalszy k r o k naprzd.

Warto a r c h i t e k t u r y i warto architekta znalaza zrozumienie wrd kierownikw d z i siejszego ruchu, a znaczenie jej jest podkrelane na kadym k r o k u .

Musso l in i nazwa, w j e d n y m ze swoich przemwie, archi tekta b u d o w n i c z y m pastwa, obywatelem najbardzie j potrzebnym w spoeczestwie, czowiekiem, ktry win ien poza zdo l nociami a r t y s t y c z n y m i wykaza si znajomoci prawie wszys tk i ch dziedzin ycia; u w a ajc jednoczenie, e inynierowie, statycy, geolodzy i i n n i s ty lko p o m o c n i k a m i w wywizywaniu si z zada woonych na architekta .

Zrozumiaym jest, e obok wszystk ich wartoci bezwzgldnych p r z y p i s y w a n y c h architekturze, k i e rownicy pastwa woskiego staraj si, aby przez architektur prowadzi propagand ustro ju , ktry na cze swoj stawia, poczynajc od najdrobnie jszych miasteczek do miast tak ich j ak : Neapol , Medio lan i R z y m , trwae p o m n i k i .

P o m n i k i tej m i a r y , co Gitta Univeritaria" w R z y m i e , s poza najbardzie j i d e o w y m podejciem do sprawy k u l t y w o w a n i a nauk i t y m , c z y m faszyzm bdzie si zawsze szczyci, co przynosi m u uznanie obywatel i woskich, a b u d z i podziw wiata dla tak pojtego dziea odbudowy Woch .

Poruczajc arch i tektowi Marce l lo P iacent in i budow nowej siedziby Uniwersytetu R z y m skiego. Musso l in i powiedzia: Zbudowa w R z y m i e , ale dla Woch i nie ty lko na t chwil, ktra m a architektur niespokojn, ale take i d la wiekw przyszych; budowa dla najwyej ju dzi stojcego centrum studiw nad m o r z e m rdziemnym, centrum, ktre nie powinno ustpowa w cigym postpowaniu wzwy; da wreszcie nowoczesny i szlachetny wzr budowl i n a u k o w y c h dla znawcw a r c h i t e k t u r y " .

P iacent in i oczywicie przyj to za swoje mot to przewodnie. Teren pod budow wybrano obok p o l i k l i n i k uniwersyteckich , czc w ten sposb w cao wszystk ie dziedziny studiw. Wymagao to zburzenia istniejcych na t y m placu domw, przebic ia arter i i gwnej,- d la stworzenia jeszcze jednej wspaniaej perspektywy o zaoeniu rwnym istniejcym ju w R z y mie. Cao miasta uniwersyteckiego zapro jektowano w ten sposb, aby w stanie dz is ie jszym tworzyo kompozycj skoczon pozostawiajc jednak moliwoci rozbudowy prawie kadego z wydziaw.

Usytuowanie Mias ta Uniwersyteckiego w znacznej odlegoci od centrum ( w okol icach b a z y l i k i S. Lorenzo ) wysuno potrzeb zwizania go moliwie najkrtsz drog ze rdmieciem. 1 tu, pora ju nie w i e m ktry, stanli R z y m i a n i e przed miaymi, moe czsto bolesnymi posuniciami w dziedzinie regulac j i cent r u m miasta dla potrzeb pewnych wanych orodkw z poza City" .

T a k wic Uniwersytet o t r zyma bezporednie, poczenie z placem Cinuccento, znajdujc y m si przed dzis ie jszym dworcem centra l n y m R z y m u . Otworzy to perspektyw na b u d y n k i uniwersyteckie , przebiegnie wspania osi poprzez portyk , przez alej, przy ktrej stoj gmachy wydziaw i uderzy w fasad Rektora tu , ktry jest gwnym punktem k o m pozyc j i . P lac przed Rektoratem wielkoci swoj przewysza w y m i a r y Piazza Navona , a w idei kompozytorw mia by nawizaniem do zaoe placw Quattro i Cinuecento nawizaniem do najwspanialszego okresu twrczoci renesansowej I ta l i i .

Ocen f o r m y architektonicznej pomi jam m a m wraenie e w i e l k i c h rozbienoci zda nie Rzym. Miasto Uniwersyteckie .

369

A r c h . G. Mantero. Dom B a l i l l i . Como. A r c h M (Vr

Omawiajc inwencj architektoniczn w zakresie ycia sportowego, naley wrci do R z y m u , na F o r u m Mussol iniego. W R z y m i e sprawa ta nabiera najwikszego nasi lenia ; powstaje cay orodek wychowania fizycznego, pomylany ju nic ty lko na skal godn Sto l i cy , ale przede w s z y t k i m majcy stanowi pomnik trway idei faszystowskie j . K o m p l e k s ten za oony zosta w j ednym z najpikniejszych zaktkw R z y m u , u stp Monte M a r i o , w bezporednim, ssiedztwie w i l l i M a d a m a , niemiertelnego dziea Raf fae la , Peruziego i Sangal la . Dz ie o Rafae l la jest nieukoczenie, ale w p a t r z m y si w jego p lan , ktry, cho pomylany na innych zasadach udzco p r z y p o m i n a elipsy stadionw, to do jdz iemy do w n i o s k u , e d z i w n y m zbiegiem okolicznoci R z y m wspczesny rozwin dzieo m i s t r z a zotego w i e k u , rzucajc u stj) W i l l i el ipsy p r a w d z i w y c h stadionw, k o r t y tenisowe, pywalnie, a w nieco wikszym oddaleniu tu przy autostradzie, biegncej wzdu T y b r u , b u d y n k i B a l i l l i . Cay obszar otwary jest dla publicznoci, ktra moe nie ty lko zwiedza, ale odbywa spacery na terenie F o r u m , inaczej ni w naszym C I W F - i e , pi lnie strzeonym za z a k r a t o w a n y m i b r a m a m i .

T o umoliwienie bezporedniego kontaktu z duymi zaoeniami, gdzie architekt mg wykaza si wszechstronnie i da peen obraz moliwoci tak pod wzgldem formy, jak i treci, wydaje si by naj lepszym sposobem popularyzac j i nowych form, najpewnie jszym k r o k i e m na drodze do zblienia spoeczestwa z archi tektem, najwikszym atutem do osignicia porozumien ia ; nie wolno bowiem zapomina, e W i o c h y s k r a j e m , ktry znalaz si w wyjtkowo cikiej rozterce duchowej - - og w y c h o w a n y na najwyej pod wrzgldem a r t y z m u stojcych przykadach musia zrobi w i e l k i przeskok, musia nie ty lko zrozumie form Wspczesn, ale i wytworzy podzia midzy Cinque i Novecento.

Niewtpliwie faszyzm by pomocn ik iem w przyswa jan iu sobie przez og nowych prdw, i zdobywajc sam sobie uznanie, zdobywa rwnie popularno dla wiata sz tuk i , zamknitego w nowej formie .

Obok zagadnienia wychowania modziey zgodnie z rozwinit ogromnie polityk demograficzn, punkt cikoci opieki spoecznej przeniesiono na opiek nad Matk i Dziec k i e m , a powstae w zwizku z tym zapotrzebowanie na odpowiednie pomieszczenia, dao

Stadion. F lorenc ja .

371

f ; ; n n : : " " . M - ^ U K J i ; ; . . 1

A r c h . G. Yaccara G. Franz i . Poczta w Neapolu.

A r c h . L . Morett i . Akademia Szermierki . Rzym.

A r c h . arch. G. Cancellott i , E . Montuor i , L . P i c - A r c h . arch. N . Raroni , P. N . Berard i , I. Gambe-cianto, E . Scalpel l i . Koci Sabaudia. r i n i , S. Guornier i , L . Lusanna, G. Michelucci .

Dworzec. Florenc ja .

w w y n i k u cay szereg nowoczenie rozwizanych i powiconych temu celowi : Case delia Mdre a del B a m b i n o " .

Obol : wyej omwionych, s jeszcze obiekty architektoniczne, ktre rozmachem s w y m znacznie przewyszaj potrzeby i stanowi yw propagand rozbudowy k r a j u ; t y m i ob iektami s przede w s z y s t k i m poczt\r i dworce a wic gmachy, z ktrymi w p i e rwszym rzdzie spotyka si poza Wochami przybysz - turysta .

T a k i m jest na przykad dworzec we F l o r e n c j i , h i s tor ia budowy ktrego przejdzie z pewnoci do ksiek. Niewt])liwie archi tekc i mie l i w t y m w y p a d k u do pokonania niecodzienne trudnoci, ])olegajce na potrzebie z h a r m o n i z o w a n i a obiektu nie ty lko z miastem, ktre zachowao do dzi w peni swoj szat renesansow, ale take z ssiedztwem S. M . Nove l la . R o d o w i ci f lorentczycy nie mog si z t y m pogodzi, do dzi kursuj na temat nowego dworca dykte r y j k i , w rodza ju : niech si pan nie przyglda, lo p r o w i z o r i u m " . . .

W istocie sprawa bya wyjtkowo de l ikatna i ty lko , m a m wraenie, wrodzone poczucie pikna pozwolio twrcom, (bo i w t y m w y p a d k u jest to praca zb i o rowa) rozwiza bardzo zrcznie t zawi kombinacj, dajc jednoczenie m a k s i m u m konsekwenc j i i z rozumien ia dla potrzeb obiektu o t y m przeznaczeniu.

C z y jest dobry? Dworzec jest t a k i , e nie powstydziby si go aden nasz architekt, chocia sam pro jekt nosi wszelkie cechy tak zwanego projektu akademickiego .

P r o g r a m przebudowy dworcw realizuje si na coraz szersz skal, ju wykoczono dworzec w Sienie o wiele zaduy jak na potrzeby miasta , ale z myl o tym, e w niedalekiej przyszoci Siena bdzie stacj wzow na l i n i i , czcej bezporednio morze Tyrreskie z A d r i a t y k i e m . Przebudowuje si rwnie dworzec w W e n e c j i , a niebawem stanie si a k t u a l na sprawa b u d o w y nowego dworca w R z y m i e , tu na tyach obecnego centralnego. Podobnie przedstawia si kwest ia rozbudowy poczt, ktre w kadym na jmnie j szym miecie nosz wszel k ie cechy monumentalnoci, speniajc tak jak dworce poza waciwym i m zadaniem propagand faszyzmu wrd swo ic l i i obcych. Czsto b u d y n k i przekraczaj s w o i m rozmachem po-

' trzeby dzie lnicy , czsto skal swoj, jak na przykad w Neapolu , przytaczaj otoczenie, czsto te wiec pus tkami , m i m o , e w szybkoci obsugi w n i c z y m nie ustpuj central i . W yciu codz iennym instytuc ja ta, tak jak i u nas w poczeniu z wosk P.K.O., odgrywa rol poredn i k a , z ktrym kady obywatel m a bezporedni styczno. Std pynie wysiek architektw,

372

aby kady budynek poczty poza moliwie najnowoczeniejsz form posiada m a k s i m u m udogodnie, przestrzeni , a nawet luksusu . T a k i m i przykadami na terenie R z y m u s gmachy pocztowe w dzie lnicy Macao ma P i a z z a Bologna, a lbo poczta w dzielnicy Tcstaccio , ktra jest za dua na potrzeby tej dzie lnicy bardzo mao rozbudowanej , ale stoi tu przy autostradzie, prowadzcej do Ostoi i , skd w cigu lata ogldaj tysice wycieczkowiczw.

.Jeli miasta istniejce nabieraj odmiennego charakteru przez przyswajanie sobie nowych kierunkw w architekturze to s we Woszech dzielnice, ktre od gruntu powstaj jako centra zupenie nowe, nowe prowinc je k r a j u , stworzone wysikiem rzdu i rkami robotn ika . Tak prowincj jest teren dawnych bot ponty jskich . . . Rozcigaj si one od Terrac iny , a do Net t imo na powierzchni 750 k m 2 . F a s z y z m i arch i tektura novecento" panuje tu niepodzielnie.

I n ic sposb w tym w y p a d k u tych dwch poj rozdzieli. F a s z y z m usankcjonowa na t y m odc inku architektur, j ako najwaniejszy m i e r n i k swojego przedsiwzicia za arch i tektura wchona faszyzm i legitymuje si n i m czasami do przesady, zamieniajc nawet elementy ar chitektoniczne na rzgi l iktorskie .

Brak terenw uprawnych , brak zboa, brak warsztatw pracy i przeludnienie zwrcio uwag faszyzmu na moliwoci wykorzys tan ia terenw w wikszej czci niedostpnych, pok r y t y c h b io tami , lub zalanych wod. Spraw osuszenia tego terenu za jmowano si ju w staroytnoci; za czasw konsula App jusza , kiedy powstaa pierwsza na skal dzisiejsz droga czca R z y m z Neapolem, prbowano odebra ziemi t m o r z u ; pniejsi jej posiadacze papiee chcieli problem ten rozwiza i oyli na ten cel wie lk ie sumy, nie m o g l i jednak poradzi sobie w walce z m o r z e m i w o d a m i spywajcymi obficie z gr V o l s c i i L i p i n i .

I t y m razem zasug Mussol iniego jest to wykorzystanie nieuytkw dla zaspokojenia najpi lnie jszych potrzeb k r a j u . Tereny bot ponty j sk i ch po w y k u p i e n i u z rk p r y w a t n y c h zostay przekazane Zwizkowi Byych Kombatantw, ktry przystpi do przystosowywania gruntu pod upraw. 1 to co byo yczeniem dziesitkw pokole stao si faktem d o k o n a n y m : o f iarowano ziemi byym onierzom b e z r o l n y m , tworzc t y m s a m y m dla nich warsztaty pracy, a spoeczestwo otrzymao wasne zboe, ktrego ilo oglna bezmaa wystarcza dzi na potrzeby k r a j u . Prace n a botach ponty j sk i ch rozpoczto ju w r o k u 1931 i s prowadzone do dnia dzisiejszego. Powstaa sie kanaw odwadniajcych, dugo ktrych wynos i setki kilometrw, a tyle samo drg b i tych i as fa l towych.

Oglne wraenie to wie niekoczca si prawie. W kadym r o k u powstaje nowa ser ia domkw o charakterze bliniaczym, roz rzuconych w odlegoci 200 do 300 metrw od siebie; co pewien czas osiedla wiksze tak z w a ne Borgo; dalej stacje rolnicze, - wreszcie miasta .

O m a w i a m le miasta nie dlatego, e bez omwienia ich arch i tektury uwaabym m j referat za niepeny, ale przede w s z y s t k i m dlatego, e daj one przykad daleko idcych moliwoci, dziki systemowi konsekwentnie pojtemu i przeprowadzonemu systemowi, ktry , j ak wspomniaem obj we Woszech wszechstronnie kad n iemal dziedzin ycia.

Pomin Littori, o ktrej wszyscy z pewnoci syszeli, ciekawsz jest Sabaudia, j ako pomys urbanistyczny , j ako real izacja planu w caoci wg pro jektu wykonanego przez czterech modych architektw, ktrzy w y s z l i z k o n k u r s u . Zostao nakrelone zaoenie u r b a - Dom Kombatantw. Sabaudia.

373

V i a del Impero. Rzym. Basi l i ca U l p i a . Rzym.

nistyczne, posiadajce wszystkie cechy waciwe mias tu o przeznaczeniu skup iska ludnoci nieprzekrajczego .'50.000 mieszkacw i orodka ycia rolniczego. Zna jdz iemy tam i ratusz i plac zebra, nieodzowny c z y n n i k ycia kadego miasta woskiego i dom kombatantw, i teatr , wreszcie koci, szpi ta l , D o m H a l i l l i i tak dalej - sowem wszystko to co zapewni odpowiedni poz iom ycia e lementowi m i e j s k i e m u , a przede w s z y s t k i m da mono ludnoci wie jsk ie j korzys tan ia z k u l t u r a l n y c h urzdze miasta . Z t y m zaoeniem dnia 18 l istopada 1935 r. o twarto jeszcze jedno miasto na boniach ponty jsk ich Pohtyni, wreszcie n a w i o sn r o k u biecego Aprili.

Rzd, na pocztku kadego r o k u ery faszystowskie j , ukada pre l iminarz prac, ktre maj by w danym okresie podjte. Wrd tych prac jedno z p ierwszych miejsc zajmuj przedsiwzicia architektoniczne, a rozpoczcie ich lub ukoczenie przewiduje si prawie zawsze w dzie jakiego wita narodowego, a obiekt archi tektoniczny urasta w ten sposb do zna czenia symbo lu .

W a r t o przy tym zaznaczy, e system przyjty we Woszecli polega na prowadzeniu jednego wielkiego przedsiwzicia do koca, z a n i m si nie podejmie nastpnego; odbi ja si to korzystn ie na tempie robt i nie daje przykrego wraenia bezadu jakiemu czowiek ulega, patrzc na szereg robt rozpocztych i wlokcych si w nieskoczono.

1 jeeli powrc teraz z biot ponty jsk ich do R z y m u na znan w s z y s t k i m v i a del Impero, to nie z p r z y p a d k u , ale dla w y k a z a n i a , e w myl starego przysowia) wszystkie drog i prowadz do R z y m u . F a s z y z m uwieczajc swoje imi g igantycznym dzieem na botach ponty j sk i ch , uwiecznia je i w stol icy w formie jednego z najmielszych przedsiwzi regulacy jnych .

V i a del Impero od strony ideowej okae si n i c z y m i n n y m , jak mostem wspczesnoci, midzy Palazzo Yenez ia siedzib gowy F a s z y z m u , a C.olosscum - staroytnym pomni k i e m Imper ium Rzymskiego . Przedsiwzicie godne t radyc j i R z y m u i to nie ty lko R z y m u dci Rinasc imento , ale i R z y m u Cezarw. Powizanie tych trzech punktw Colosseum, Palazzo Venezia i v i a del Impero w jedn cao s tanowi nie jako zamknicie W t sobie caej myli przewodniej faszyzmu, ktry w t y m w y p a d k u jak w wie lu innych chce uprzytomni Wochom, j a k wie lk ie j idei i t radyc j i s spadkobiercami i jakie dzi jest zadanie Woch faszystowskich. Ale to jest strona ideowa zaoenia. Drug spraw bardziej nas interesujc jest kwest ia ar chitektoniczna.

374

Przebic ie nowej ar ter i i v i a del Impero odsonio z a b y t k i tej m i a r y co F o r u m i T a r g i T r a -jana, a te ostatnie w k o m p o z y c j i swojej w n i c z y m nie ustpuj naj lepszym rozwizaniom wspczesnym wie l opoz i omowym, jak rwnie i pod wzgldem skal i s rwne niejednemu z domw towarowych Parya, czy B e r l i n a . Dale j F o r u m Cezara, w ssiedztwie K u r i i i F o r u m R o m a n u m , tyy b a z y l i k i Maksenc jusza i wreszcie witynia W e n e r y i R o m y do niedawna zwal i sko gruzw poronitych chwastami , niedostpne dla w i d z a i d la badacza.

N a t y m mie jscu nie od rzeczy jest wspomnie o wysoko stojcej sztuce konserwac j i i rc-k o n t s r u k c j i zabytkw przeszoci, bez wzgldu na i c l i dawne czy nowsze pochodzenie. Z r o zumiaem jest, e rekonstrukc ja zabytkw z okresu rzymskiego nasirwa wiele trudnoci i wtpliwoci, ju to pyncych z powodu zniszczenia w duym stopniu elementw b u d o w l i , ju to z powodu b r a k u planw. Archeo lodzy woscy, pracujcy z bezporednim kontakc ie z a r ch i t ektami i urbanis tami wywizuj si z podjtych zada z niebywa atwoci, z gb o k i m znawstwem i zrozumieniem istoty rzeczy. Wanie w wityni W e n e r y i R o m y m a m y przykady takie, jak zastpienie nieistniejcych k o l u m n k r z e w a m i nisko przycitymi, zasadzonymi w krkach betonowych, odpowiadajcych rednicy baz k o l u m n , albo zastpienie stopni w tych miejscach, gdzie zachodzia wtpliwo i ch istnienia, strzyonymi drzewam i w ksztacie stopni . T r u d n o wyliczy wszystk ie pomysy i rozwizania w tej dziedzinie. W miesiczniku Capitolium" i w specjalnych wydawnictwach L i b r c r i a delio Stato sprawy te s obszernie omawiane.

Obok v ia del Impero powstaje v ia dei T r i o n f i , przebiegajca pod ukiem Konstantyna w k i e r u n k u T e r m K a r a k a l l i i v ia A p p i a A n t i c a , dalej v i a dc l Mare , ktra gotuje d a w n y m bywalcom R z y m u prawdziw niespodziank w postaci prawie cakowicie wydobytego na wiato dzienne C y r k u Marce l lusa . Sowem g r u n t o w n a regulacja orodka staroytnego tkwicego do niedawna jak gwd w centrum rozrastajcego si R z y m u .

N i c wic dziwnego, e miasto rozszerzajce si we wszys tk i ch k i e runkach wymagao zdrowej rac jona l i zac j i , ktra, jak w t y m w y p a d k u , bya t y m trudniejsza, e centrum posiadao z a b y t k i wysokie j wartoci artystyczne j . Mus iano zrezygnowa z odkopania niektrych forw i pozostawienia niektrych obiektw na ich d a w n y m mie jscu , j a k naprzykad M e t a Sudante. Narzucono nowy system urbanistyczny dla staroytnego centrum, tak aby najbardzie j odpowiada potrzebom ycia miasta wspczesnego. D l a osignicia tego celu burzono setki domw, nieprzedstawiajcyeh adnej wartoci artystyczne j , usuwajc w ten sposb na jbrudnie j sze i na jmnie j higieniczne zauki. Powstay obok nowych ar ter i i nowe zielece i p a r k i . D z i siejszy R z y m uzyska zatem poza waciw regularnoci orodka staroytnego wspaniay rezerwat powietrza i zieleni w s a m y m centrum miasta .

375

V i l l a na Corso Trieste.

A r c h . arch. M . Asnago, C. Yender. W i l l a .

A r c h . arch. P. L i u g e r i , G. Terragni . Dom czynszowy. Mediolan.

P r z e d chwil wspomniaem o m a s o w y m burzeniu domw i to w dzie lnicy najuboszej. Zachodzi pytanie co zrobiy ze sob dziesitki ludz i , ktrzy tam mieszka l i . Kwesti t, p r z y najmniej w czci rozwizao pastwo, szczeglnie jeeli idzie o mieszkania robotnicze. I .udzie wysiedleni z domw przeznaczonych na rozbirk, s wedug i ch stopnia zamonoci l o k o w a n i w odpowiednich dla tego celu pobudowanych donnach, tak zwanych hotelach robotniczych. Koo takich trzech w ie lk i ch hoteli powstaa w przecigu lat niespena dziesiciu nowa dzie lnica robotnicza Garbatc l la z caym szeregiem budynkw uytecznoci publ icznej , kocioem i szko powszechn. W ostatnim budecie zostaa pre l iminowana powana suma 700 milionw lirw na budow osiedli robotniczych. Przewidz iano , e mieszkanie mae bdzie kosztowao miesicznie 27 lirw co przed dewaluacj wynosio 12 z.

Rzd faszystowskich Woch Mussol iniego , ktry zdawaol)y si za jmuje si ty lko prac efektown, zewntrzn, potraf i myle obok wie lu i n n y c h spraw i o warstwie najuboszej ludnoci, dajc jej na szerok skal zakrojon opiek materialn i moraln.

Prace regulacyjne i prace konserwatorskie R z y m u nie s jeszcze zakoczone. P o regulac j i otoczenia mauzo leum Augusta znajdujcego si jeszcze przed r o k i e m w niedostpnych u l i cz kach midzy Corso Umberto a v ia Ropetta, gdzie dla stworzenia odpowiedniego do jazdu i waciwego placu przed najwiksz sal R z y m u zburzono wielk ilo domw przystpiono do zagadnienia tej m i a r y co regulacja otoczenia b a z y l i k i w. P i o t r a . Sprawna tak niespodziewana dla wszystk i ch , a tak sdz, istotna dla znawcw s z t u k i i dla architektw z a suguje na obszerniejsze omwienie. Naleaoby sdzi ,e sprawa bdzie zainic j onowana przez W a t y k a n , jeeli w ogle zagadnienie regulac j i w. P i o t r a uznany za spraw istotn .- Jednake i w tym w y p a d k u gwnym inspirato rem przedsiwzicia by M u s s o l i n i . Przygotowa on opini dla swoich poczyna caym szeregiem miaych zaoe, ju przeprowadzonych zarwno na terenie R z y m u , jak i caego k r a j u i dopiero osignwszy dodatnie rezultaty odway si podda rozwaaniu myl regulac j i w. P i o t r a . Mwi myl, gdy swj pomys przekaza w rce architektw, Piacentiniego i Spac-carellego, aby po przestudiowaniu moliwoci

376

przedstawi l i m u plan. Pro j ek t Piacentiniego i Spaccarellego zosta opracowany na podstawie dawnych szkicw a r c h i w a l n y c h i na podstawie planu tak zwanego napoleoskiego. Pro j ek t zyska aprobat Papiea i Mussol iniego i w krtkim zarysie przewiduje zburzenie b l o k u - k o l -ca znajdujcego si midzy B o r g o Vecchio i Noovo , otwierajc w ten sposb perspektyw na bazylik ju od Z a m k u Anioa. Nie ulega wtpliwoci, e jest to korzystne , j ako odsonicie penego w i d o k u na kopu Michaa Anioa, ktr bdzie mona oglda bez skrtw, j a kie si m a dzi, ogldajc j np. z P i a z z a Rusticuci. Jednoczenie przewidziano zasonicie e lewacj i Maderny przez ustawienie na zamkniciu placu Rusticuci propylew w s k a l i i formie cakowicie uzgodnionych z kolumnad Bcrniniego . 1 to wanie jest najsabszy punkt proj ektu , gdy zamknicie czciowe perspektywy na fasad, da cay szereg elementw nakadajcych si na siebie i przecinajcych elewacj Maderny w rnych punktach w zalenoci od p u n k t u ogldania. Zreszt j ak bdzie wygldaa real izacja pro jektu pokae czas, gdy archi tekc i zarezerwowal i sobie mono w y k o n y w a n i a wszelkich prb W terenie, dajc t y m dowd, e sprawy tak wielkie j wag i wymagaj, poza d o b r y m pro jektem, prb i studiw, szczeglnie wtedy, gdy zadanie sprowadza si do kontynuowania dziea Buonarott iego i jego wsppracownikw.

W zakoczeniu przegldu wspczesnych przejaww ycia i twrczoci architektonicznej w I ta l i i susznym jest stwierdzi, e arch i tektura Woch dzisiejszych odzwierc iadla podstawowe zagadnienia ustro ju faszystowskiego, e obok tego twrczo archi tekta znalaza waciwe zrozumienie wrd tak zwanych czynnikw m i a r o d a j n y c h , e przy caej intensywnoci w y k o r z y s t y w a n i a twrczoci plastycznej d la pewnych celw panujcego systemu, architektura Wocli wchodz i w stadium nowego interpretowania s z t u k i , interpretac j i w wie lu w y padkach gbszej ni pewne m i e r n i k i m o d e r n i z m u , a zawsze penej zrozumienia dla istotnych wartoci arch i tektury .

PIOTR BIEGASKI.

377

K O N K U R S N A S Z K I C O W Y P R O J E K T G M A C H U L I G I O B R O N Y P O W I E T R Z N E J I P R Z E C I W G A Z O W E J (L. O. P. P.).

Konkurs zosta) ogoszony na zlecenie Zarzdu (.ownego L O P P . przez Oddzia Warszawski Stowarzyszenia Architektw Rzeczypospolitej Polskiej (S. A. R. P.) na podstawie Regulaminu Konkursw A r chitektonicznych i rbanistycznych S. A . R. P. z dn. 1. VII . 10.'i4 r.

Tematem konkursu jest opracowanie projektu szkicowego gmachu L O P P . w Warszawie wedug programu szczegowego. Budynek ma by zaprojektowany jako wolnostojcy. Okrelenie wysokoci budynku pozostawia si in ic jatywie projektujcych. L i n i e zabudowania dowolne w granicach parcel i . Dom L O P P . wybudowany zostanie na parcel i pooonej na skrzyowaniu dwu reprezentacyjnych arter i i stolicy t j . A l e i Marszalka .1. Pisudskiego i A l . Niepodlegoci, w bezporednim ssiedztwie Pola Chway. Ze wzgldu na charakter i wyjtkowe usytuowanie, projektowany gmach powinien odpowiada najwyszym wymaganiom zarwno pod wzgldem plastyki architektonicznej, jak i techniki wykonania . Budynek ma by wykonany w konstrukc j i szkieletowej. Jako zewntrzne wyposaenie przewidziana jest okadzina kamienna. Studia plastyczne B i u r a Planu Dzielnicy Marszalka Jzefa Pisudskiego przewiduj zabudow pnocnej strony A l . Marszaka na odcinku od u l . Polnej do projektowanego przeduenia u l i cy Kaz imierzowskie j , o wysokoci 18 m. jako zabudow zwart.

Do oceny prac konkursowych ustalono nastpujce metody oceny: I. Bozwizanie urbanistyczne: a) Budynek L O P P . na tle fragmentu Dzie lnicy Marszaka Pisudskie

go, b) Zagadnienie komunikacj i zewntrznej zwizanej z budynkiem L O P P . - - max. iloci punktw 10. II. W y r a z plastyczny budynku zewntrzny i wewntrzny max. 10 p. III. Komunikacja wewntrz budynku max. ") p. IV. Rozplanowanie poszczeglnych dziaw budynku max. 5 p. V . Konstrukcja i ekonomia miejsca max. 5 p .

N a posiedzeniu w dn. 8. IV . 1937 r. postanowiono na podstawie wynikw gosowania przyzna nastpujcym pracom nagrody:

I. nagrod pracy nr. 13, II. nagrod pracy nr. 17, III. nagrod pracy nr. 14, IV . nagrod pracy nr . 1 i drug IV. nagrod pracy nr . 20. Poza tym zgoszono wniosek w sprawie real izac j i pracy nr. 17.

Po o twarc iu kopert autorami poszczeglnych prac okazali si: pracy nr . 13 arch. arch. Stanisaw Marczyski, Jerzy Sotan; pracy nr. 17 arch. arch. Jerzy Woyzbun, Czesaw Wegner, pracy nr. 14 arch. arch. Bolesaw Szmidt, Jzef Yogtman; pracy nr. 1 Jerzy W i e r z b i c k i ; pracy nr. 20 arch. arch. Zbigniew Puget, Wojciech P i o t r o w s k i .

NAGRODA I. PRACA NR. 13. ARCH. ARCH. STANISAW MURCZYSKI, JERZY SOTAN.

Perspektywa.

378

Wysoki parter 1:800.

i 1 1 r . r r r "fTuTri-r

1 -

1 1 i i m i i \Mjr\

i i i Drugie pitro 1:800.

Trzecie pitro 1:800.

Referat Sdziw Konkursu . Praca nr . 13.

Przekroczenie granic parceli niewskazane. Wyraz plastyczny i rozwizanie w proporc jach elewacj i bardzo dobre. Rozwizanie naronika w nawizaniu elewacji bloku od A l e i Niepodlegoci dobre. Komunikac ja dobra, prcz doj do mieszka wonych. K la tka schodowa do mieszkania administratora niewydzielona. Rozwizanie wza komunikacyjnego cznie z halami bardzo dobre. R a zem 31 punktw.

379

II I ' T l i I

i

mmmmiii ; i :rTTTT,j7 s a m

n n r i . i r Id

Q ima

Elewac ja zachodn. 1:800. E lewac ja poudn. 1:800.

Referat Sdziw K o n k u r s u . Praca nr. 17.

Ustawienie budynkw daje dobre zamknicie d la P o l a Chway. Pewne zastrzeenia budzi zbytnie rozlunienie wy lo tu A l . Niepodlegoci w miejscu przecicia si z A l . Marszaka Pisudskiego. Archi tektura dobra, wtpliwo budzi okno k l a t k i schodowej od u l . Kaz imierzowskie j . Rozplanowanie i komunikacja b dobra. Rardzo szczliwe poczenie kompozycj i hangaru z budynkiem oraz z oglnym rozwizaniem wntrza budynku. Rozplanowanie dziaw b. dobre z wyjtkiem szkolnych sal le owietlonych. Razem 31

380

- 1 .

Parter 1:800. I pitro 1:800.

N A G R O D A II. P R A C A N R . 17. A R C H . A R C H . J E R Z Y W O Y Z B U N , CZESAW W E G N E R . 381

NAGRODA III. PRACA NR. 14. ARCH. ARCH. BOLESAW SZMIDT, JZEF YOGTMAN.

" 1 Perspektywa.

Parter 1:800.

Sytuacja 1:2000.

Referat Sdziw Konkursu . Praca N r . 14.

Rozwizanie urbanistyczne dobre. E lewac ja od A l . Marszaka Pisudskiego niespokojna od A l . Niepodlegoci dobra. Gwny wze komunikacyjny cznie z halami dobry, prcz umieszczenia wejcia na taras. Razem 29!4 punktw.

O O O G O O O 'OOOO o o o ' O O O O O O o'1

o o o o o o o

I pitro 1:800.

3. A r c h . i Bud. Nr 10. 38.'}

i

i i 1ir1F 1 "1 1 R

1-*-1-*-1-*-1-*-1-*-

> k

1-*-

^ S i T i i n

e i ' ' r 1 C >'- "

386

Referat Sdziw konkursu. Praca nr . 20. '

Zaoenie urbanistyczne niewaciwe. Architektura dobra. Komunikacja i ukad pomieszcze dobre. Razem 25 punktw.

Parter 1:800.

VJ

Antresola 1:800.

1 1 1 t tj I

-< * -< 3

3

1 _ X - i

Przekrj 1:800.

1 I n n | n ql In n i n n l n n l n n n n||t [ J J . ' i j . 11]. 1 i j i ' iji 1 i i i ^ |J_rnJ-rHj_r-U_L

a-m

Elewac ja pdn. 1:800.

r~n r,

I pitro 1:800.

1/

Elewac ja zachdn. 1:800.

N A G R O D A IV. P R A C A N R . 20. A R C H . A R C H . Z B I G N I E W P U G E T , W O J C I E C H P I O T R O W S K I .

38(5

PRZEGLD P U B L I K A C J I K R A J O W Y C H I Z A G R A N I C Z N Y C H .

K A L E N D A R Z PRZEGLDU B U D O W L A N E G O

pod red. in. I. Lu f ta 2 tomy str. 2.200 rys. 1.100 cena 18 z. Skad gwny: Warszawa, W i

dok 22.

W grudniu 1937 ukaza si na pkach ksigarskich Kalendarz Budowlany, ktry pod wzgldem obitoci i zakresu podawanych wiadomoci jest w naszych warunkach nieomal rewelacj. Nie moe on oczywicie ze wzgldu na sposb opra cowania tematw konkurowa z podrcznikami i n ynierskimi, jednak ze wzgldu na bogactwo treci, bardzo umiejtnie i wszechstronnie dobranej spenia bdzie z powodzeniem rol maej encyklopedii budowlanej.

Ze wzgldu na potn obito 2244 str. trudno by byo wyszczeglni wszystkie rozdziay, gdy sam spis rzeczy zajby zbyt duo miejsca. Nie naduywajc rwnie superlatyww, ktrycli nie bdzie pewno szczdzi temu poytecznemu w y dawnic twu kady nabywca, postaramy si raczej dokona bardzo zreszt pobienie, krytycznego przegldu treci.

Dzia I materiay jest potraktowany bardzo wyczerpujco, nie mniej w rozdziale ceram i k i s opuszczone niektre typy dachwek jak holenderka felcowana oraz niektre pytki ceramiczne. Rwnie w rozdziale o metalach opuszczono szczegowe dane dotyczce miedzi i oowiu natomiast przepis na miedziowanie blachy cynkowej powtarza si na str. 26;") oraz str. 1053. Bardzo szczegowo i obszernie opracowane s tablice profi lw elaznych.

Dzia II projektowanie jest do pewnego stopnia nowoci. Oczywicie najtrudniej jest uj moliwie obiektywnie wskazwki o charakterze praktycznym, dotyczcym bezporednio czynnoci projektowania. Prawdopodobnie ze wzgldu na najwiksz rozlego tematu, blado stosunkowo wypad rozdzia powicony budownictwu mieszkaniowemu. Za to rozdziay nastpne dotyczce bardziej okrelonych dziaw projektowania jak szkoy, sklepy, garae, szpitale, wypady znacznie c iekawiej . W tym dziale rwnie daje si zaobserwowa powtarzanie si tematw. Naprenie dopuszczalne dla konstrukcj i drewnianych s opracowane raz na str. 701 i potem na 785. Rwnie powtarzaj si niepotrzebnie dane dotyczce napre dopuszczalnych dla cegy na str. 710 i na str. 801.

Daje si tu rwnie odczuwa brak danych dotyczcych sto larki budowlanej.

W tomie drugim bardzo ciekawie wypad dzia powicony w y k o n a w s t w u budowlanemu, chocia

nic zawsze szczliw okazuje si metoda robienia wycigw z obszerniejszych przepisw lub z P. N . R. Moe korzystniej byoby przytoczy niektre tylko normy lub przepisy, ale za to w penym brzmien i u ze wszystk imi paragrafami . T a sama uwaga dotyczy Regulaminu Konkursw Architektonicz nych i Urbanistycznych S. A . R. P. Natomiast zupenie dobrze wypado prawo budowlane podane w streszczeniu wasnymi sowami" licz nucego uwag formalistycznego podziau na paragrafy. Monaby zaryzykowa twierdzenie, e ustawa zyskaa na przejrzystoci dziki streszczeniu.

Rardzo poyteczny jest dzia p. t. ceny i pace, poruszajcy takie tematy jak: ocena nieruchomoci, taryfy kolejowe, cenniki materiaw i robocizny, oraz pace robotnicze.

Wyczerpujco potraktowany dzia adresw uzupenia cao. 2 Cz.

SPDZIELCZO M I E S Z K A N I O W A W P O L S C E . Wydawnic two Zwizku Spdzielni i Zrzesze Pracowniczych Rzeczypospolitej Po lsk ie j . Warsza w a 1937, stron 97 + 141. W y d a w n i c t w o stanowi monografi Spdzielni Mieszkaniowych i Mieszka-niowo - budowlanych. Zasadniczo obejmuje tylko spdzielnie zwizkowe, p r z y czym na wstpie zaznaczono, e spdzielnie zwizkowe nie reprezentuj wikszej siy gospodarczej. To potraktowanie sprawy, obliczone prawdopodobnie na wpyw dydaktyczny z punktu widzenia ruchu spdzielczego nie jest przekonywujce dla czytelnika, ktry wo laby zawsze sam na podstawie cy fr stwierdzi istniejce zalenoci w moliwie najobiektywniej zreferowanym materiale. Rwnie spdzielnie miszkaniowo - budowlane s potraktowane, jak gdyby z pewn rezerw w porwnaniu ze spdzielniami mieszkaniowymi , chocia jeli chodzi o dz ia alno budowlan przewyszaj t ostatnie wie lo krotnie. Nasuwa si przypuszczenie, e typ spdzielni mieszkaniowo - budowlanej chocia bezwarunkowo bardzo poyteczny znajduje si w ja kim konf l ikc ie ideowym z doktryn spdzielcz.

Ry moe pojcie wasnoci p r y w a t n e j " jest tu potraktowane jako kategoria nisza w stosunku do pojcia wasnoci zb iorowej " . Jeeli jednak bdziemy rozpatrywal i dziaalno obu typw spdzielni , ktrych gwnym celem, jest zaspakajanie godu mieszkaniowego, zauwaymy, e spdzielnie mieszk.-bud. potrafi zmobilizowa procentowo do oglnych kosztw budowy wicej kapitaw wasnych, e obrotem oglnym i rezultatami budowy przewyszaj wielokrotnie mniej yciowy typ spdzielni mieszkaniowej .

Wedug podanej statystyki z 1. I. 1937 r. C y f r y te przedstawiaj si nastpujco:

387

Spdzielnie mieszkaniowe:

ilo spdzielni 46 fundusze wasne z. 13.745.470. kredyty dugoterminowe 30.126.958. kubatura wybudowanych miesz- m 1 1.582.833.

ka warto bilansowa nieruchomoci z. 49.423.920.

Spdzielnie mieszkaniowo-budowlane.

ilo spdzielni 189 fundusze wasne z. 87.245.956. kredyty 180.183.909. kubatura wybudowanych miesz- m s 5.152.297.

ka warto bi lansowa nieruchomoci z. 300.106.383.

C y f r y te nie sa zupenie dokadne, jak to zaznaczaj autorzy w y d a w n i c t w a , nie mniej zupenie dobrze obrazuj pozytywne w y n i k i zaangaowania drobnego kapitau prywatnego do akcj i budowlanej. Pozycja okoo siedmiu milionw metrw szeciennych mieszka ma swoj wymow.

Oprcz oglnych zestawie statystycznych w y dawnictwo zamieszcza opisy dziaalnoci poszczeglnych spdzielni, i lustrowane przewanie fotografiami nie zawsze ciekawej architektury. Zato jeli chodzi o rodzaj mieszka dostarczanych przez spdzielnie, wiadomoci s wicej ni skpe. Par podanych rzutw dotyczy spdzielni robotniczych wyodrbnionych zreszt w oddzielny dzia. I tu odrazu traf iamy na c iekawy problem. Lansowana w swoim czasie przez doktrynerw' mieszka robotniczych kuchnia nio wydzie lona z mieszkania, oddzielona od pokoju mieszkalnego bd d r z w i a m i , bd tylko kotar nie znajduje uznania u lokatorw dla ktrych bya przeznaczona.

Zupene oddzielenie kuchni od pokoju, to stale powtarzajcy si postulat lokatorw". Dyzyderat ten nie znalaz jeszcze wyrazu w reprodukowanych rzutach Spdzielczego Instytutu B u d o w y Tanie l i Mieszka w Warszawie .

Jeeli chodzi o znaczenie propagandowe tego rodzaju w y d a w n i c t w a dla ruchu spdzielczego wo-gle, a dla Spdzielni mieszkaniowych w szczeglnoci, to powinno ono ilustrowa nie ty lko dane ilociowe, lecz koniecznie i jakociowe. Mona zrozumie i wybaczy pewne inne nastawienie programowe autorw, ale brak wszelkich danych dotyczcych rzutw mieszka obnia bardzo znacznie warto wydawnic twa .

Z. Cz.

Georg Mul ler . GARAE. Nakadem I. Springera w Rerl inie 1937 r. Do nabycia w Ksigarni Arc ta .

Wydaw ni c tw o w sposb wyczerpujcy omawia wszelkie zagadnienia zwizane ze szczeglnie aktualn, lecz niezmiernie trudn do rozwizania w w i e l k ich miastach spraw budowy garay. Znajdujemy tam poza rozwaaniami teoretycznymi szereg ciekaw y c h przykadw rozwiza garay na terenie N i e miec i innych pastw7.

P U B L I C Z N E SZKOY P O W S Z E C H N E P I E R W S Z E G O S T O P N I A . Wydawnic two Minis terstwa W y z na Rel ig i jnych i Owiecenia Publicznego. Str. 105. Warszawa 1937. Wydawni c two powicone jest sprawom budownictwa powszechnego w jego najbardziej popularnej formie szk pierwszego stopnia - gwnie na ws i , skada si z dwuch czci: opisowej i i l u stracyjnej, przy czym ta ostatnia obejmuje projekty budynkw i katalog sprztu szkolnego. Zagadnienia zwizane z wybraniem i urzdzeniem terenu pod szko, z budynkiem szkolnym i jego wykonaniem oraz urzdzeniem pomieszcze zostay w w y d a w n i ctwie omwione szczegowo i wyczerpujco. Jedynie w architektonicznym ujciu poszczeglnych obiektw szkolnych daje si zauway przytaczajca przewaga strony ekonomicznej i funkcjonalnej nad form estetyczn, ograniczanie wpywu ktrej na wychowanie dziecka nie zdaje si by suszne.

B E T O N W B U D O W N I C T W I E W I E J S K I M . Stefan B r y l a . Wydanie drugie. W y d w a n i c t w o Ksigarni Polskiej Bernard Pooniecki 154 strony + 175 i lustracj i . Praca omawia szereg zagadnie bezporednio dotyczcych betonu jako materiau budowlanego i zastosowania go w budownictwie w i e j skim. Zagadnienia te s zgrupowane w nastpujcych rozdziaach: Materiay; Wykonanie budowli betonowych; Zastosowanie betonu w budynku; Beton w budynkach gospodarskich; Inne zastosowanie betonu na w s i oraz Wiksze konstrukcje elbetowe.

N O W O C Z E S N A C E R A M I K A B U D O W L A N A In. A l f r e d Dziedziul . A r c h . Jzef Handzelewicz. (Odbitka z Przegldu Budowlanego" , N r . 5, 6, 8

i 11). Str. 64 z 65 i lustracjami. W y d a w n i c t w o omawia typ cegy ceramicznej : dz iurawki i pustakw, zastosowanie ich w murach nonych, stropach, cianach, jako licwki, w przewodach komi nowych i wentylacy jnych oraz parkanach. Spisem N o r m Polsk ich kocz autorzy prac.

Z B R O J E N I E B E T O N U . T. J . K . Nakadem Wsplnoty Interesw Grnicoz-Hutniczych S. A . Stron 123 z 75 i lustracjami w tekcie. W y d a w n i ctwo omawia i propaguje zastosowanie stali Grif-f e l " W zbrojeniu elbetw. P r z y okazji w sposb zwizy porusza k i l k a konkretnych przykadw zbrojenia poszczeglnych elementw budowl i .

WYRB C E M E N T U P O R T L A N D Z K I E G O " in. Stanisaw Al tman, nakadem Zwizku Po lsk i ch Fabryk Cementu, 1937, stron 82, rysunkw 48, cena 1. z.

N a tre ksiki skadaj si rozdziay: Powstanie przemysu cementowego, histor ia

cementownictwa w Polsce, projektowanie cementowni , palenie, przemia k l ink ie ru , magazynowanie,-pakowanie i badanie cementu.

388

K O N S T R U K C J E Z R U R S T A L O W Y C H . Str. 20 z 25 fot. Nakadem Poradni Stosowania elaza. Broszura propaguje i zaznajamia ze stosowaniem rur stalowych w budownictwie. Na blisza uwag zasuguj opisy i i lustracje rusztowa i trybun rozbieranych z r u r stalowych. P r z y opisywaniu tych konstrukcj i zwrcono rwnie uwag na rne systemy pocze elementw rurowych .

W I B R A T O R Y W B U D O W N I C T W I E . Odbitka z artykuw w Cemencie" opracowanych przez in. J . Choroszuch i in. S. Gadkich. Nakadem Zwizku Polskich Fabryk Cementu. Omawia i propaguje wysokie zalety uycia wibratorw w beto-niarstwie i budownictwie betonowym oraz technik ic l i uycia.

M I E S Z K A N I E K O L E J A R Z Y . A n t o n i Zdanowski . W y d a w n i c t w o Bib l io tek i Polskiego T o w a r z y stwa Beformy Mieszkaniowej , str. 27. Obejmuje szereg zagadnie spoeczno-mieszkaniowych, rozwizywanych drog ankiety, dotyczcych pracownikw warsztatw Wza Warszawskiego.

NADESANO DO R E D A K C J I . W Obliczu Z a sadniczych Przeobrae Janusz Ignaszewski, Po l sk i Eksport Hutniczy w r. 1936, Eugeniusz Czechowicz, L i teratura Polskiego Hutn ic twa do poowy X I X wieku In. Stefan Paszczewski, O Hutnictwie elaznym w Polsce Janusz Ignaszewski, Po l sk i Rynek elaza w r. 1936 Janusz Ignaszewski, O Przyszo Polskiego Hutn i c twa elaznego Janusz Ignaszewski.

K R O N I K A . P O L S K I E N O R M Y :

Polski Komitet Normal izacy jny przy Ministerstwie Przemysu i Handlu podaje do wiadomoci, i ukazay si w druku Polskie Normy.

B u d o w n i c t w o :

Czci budowl i : B-1710 Konstrukcje drewniane, Projektowanie. (Broszura) . 4.

M e t a l e

11-221 Stal maszynowa wglowa. Walcowana lub kuta .50

N o r m y powysze s do nabycia w Biurze Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (Warszawa 12, Rakowiecka 4).

O D C Z Y T Y O Z A G A D N I E N I A C H K O N S T R U K C Y J N Y C H W B U D O W N I C T W I E .

Zarzd Mie jski w m. st. Warszawie zorganizowa cyk l prelekyj dyskusyjnych, ktre maj na celu owietli najistotniejsze zagadnienia konstrukcyjne w budownictwie, w zwizku z dowiadczeniami nabytym i przez Stoeczny Nadzr Budowlany.

Jako pierwszy z tego cyk lu w dniu 28 stycznia b. r. w Gmachu Ratusza odby si odczyt prof . dr . in. W. enczykowskiego p. t. Zagadnienia konstrukcyjne w budownictwie na tle ostatnich katastrof budowlanych" . W odczycie tym, i lustrowanym przezroczami, zanalizowa prof. enczykowski na szeregu przy kadach przyczyny katastrof budowlanych, dc do ich usystematyzowania. Temat odczytu okaza si zbyt obszerny na jedn prelekcj, co spowodowao, wobec znacznych skrtw, zbytni jego popularno, nieodpowiedni dla audytorium licznie zgromadzonych inynierw i architektw. Spniona pora uniemoliwia dyskusj. Podkrelajc z uznaniem cenn inicjatyw Zarzdu Miejskiego oczekujemy z zainteresowaniem dalszych prelekyj i dyskusyj nad nimi . Wszechstronne przedyskutowanie zagadnie konstrukcyjnych przyczyni si niewtpliwie do naleytego ustosunkowania si do n ich wiata inynierskiego, moe rwnie wpyn na zmniejszenie iloci katastrof budowlanych.

P r z y omawianiu spraw fundamentowania podnis w swym odczycie prof. enczykowski wielk w a g wydanej ostatnio przez Zarzd Mie jsk i pracy Zb. Sujkowskiego i St. Byckiego p. t. Geologia W a r szawy". Szereg map i przekrojw wyjania struktur geologiczn terenw Warszawy , inne plany w y k a z u j rozmieszczenie dawnych wd oraz zasypanych glinianek, dajc materia nieoceniony przy pracach budowlanych na terenie W r arszawy.

389

K R O N I K A KONKURSW.

K O N K U R S Y R O Z S T R Z Y G N I T E .

Rozstrzygnicie konkursu na dom Po lon i i Zagranicznej im. Marszaka Jzefa Pisudskiego.

Nagroda I praca N r . 8 autorzy arch. arch. Wacaw Kyszewski, Jerzy Mokrzyski, Eugeniusz Wierzb i ck i .

Nagroda II praca N r . 9 autorzy: arch .arch. J a n Gal inowski , Jerzy Romaski.

Nagroda III praca N r . 12 autorzy: arch. arch. J a d w i g a Dobrzyska, Zygmunt oboda, Stanisaw Lassota.

Nagroda I V praca N r . 12 autor arch. W a caw Weker .

Nagroda V praca N r . 1 autorzy arch. arch. Stefan Jasieski. Bolesaw Tatarkiewicz .

Po zatym zaszczytnym wyrnieniem zostay odznaczone nastpujce prace: N r . 1, N r . 18 i N r . 20. Rozstrzygnicie konkursu powszechnego na projekt gmachw Wydziau Mechanicznego i E lektrotechni cznego Pol i techniki L w o w s k i e j .

Nagroda I praca N r . 6, in arch. Wodzimierz Bu i in. arch. Antoni N o w o t a r s k i .

K O N K U R S Y O f i O S Z O N E .

K o n k u r s powszechny N r 92 na rozplanowanie urbanistyczne i architektoniczne komunikacyjnego portu lotniczego na Gocawiu w Warszawie .

Zarzd Oddziau Warszawskiego S A R P . ogasza na zlecenie Departamentu Lotn i c twa Cywilnego M i nisterstwa Komunikac j i d la Architektw Polakw Konkurs na rozplanowanie urbanistyczne i arch i tektoniczne komunikacyjnego portu lotniczego na Gocawiu w Warszawie .

Termin skadania prac upywa w dniu 21 mar ca 1938 r .

Program i w a r u n k i Konkursu mona bdzie otrzymywa w lokalu S A R P . Czackiego 3/5 w godz. midzy 1820-t oraz we wszystk ich oddziaacli S A R P .

K o n k u r s na pawi lon polski na Wystaw wiatow w N o w y m J o r k u .

Poznaski Oddzia S. A . R. P. komunikuje o rozpisaniu na zlecenie Pana Generalnego K o m i sarza W y s t a w y w N o w y m J o r k u konkursu po-

Nagroda II praca N r . 8 in. arch. Ju l ian Duehowicz i in. arch. Zygmunt Majerski .

Nagroda III praca N r . 1 Micha Hayny .

Nagroda III praca N r . 2 in. arch. Jan Cybulski , in. arch. Zbigniew Karpiski, in. arch. Stefan L i s t o w s k i . in. arch. Roman Sotyski.

Nagroda III praca N r . 5 in. arch. Tadeusz Wrbel, in. arch. Leopo ld Karasiski przy wsppracy Wi to lda Rakowskiego i Ju l iana B r z u -chowskiego.

Nagroda IV praca X r . 9. Tadeusz Brzo za i Jan K r u g przy wsppracy Al f reda Mczy-skiego i Romana Bielskiego.

Zakup II praca N r 3. in. arch. W i k t o r i a Kaska - Frydecka , in. arch. Andrzej F r y d e c k i przy wsppracy in. arch. Jan iny Bie lsk ie j .

Zakup 11 praca N r . 14 in. arch. Roman K a l inowsk i , dr. in. Stanisaw Iempel.

-

wszechnego na szkicowy projekt pawi l onu p o l skiego.

Nagrody (i.000 z, 4.000 z, 2.000 z, 3 zakupy po 1.000 z. T e r m i n skadania prac 28 lutego 1938 r. Podkadki konkursowe w cenie 3 z otrzyma mona od 29 stycznia r. b. we wszystk ich oddziaach S. A . R. P.

K o n k u r s powszechny N r . 93 na rozplanowanie terenw i zaprojektowanie pawilonw wystawowych dla T. T. P. w Wi ln i e .

Zarzd Oddziau S. A . R. P. Wi lno ogasza na zlecenie T o w a r z y s t w a Targw Pnocnych w W i l n i e konkurs powszechny na rozplanowanie terenw