Arbitraż: kiedy warto skorzytać i jak się przygotować

Arbitraż: kiedy warto skorzystać i jak się przygotować

Decydując się na sąd polubowny, przedsiębiorca de facto ogranicza konstytucyjne prawo do sądu.Dlatego jeszcze przed zapisem warto przemyśleć i samą decyzję, i strategię postępowania

Przedsiębiorcy, którzy rozważają podjęcie decyzji o tym, czy warto skorzystać zsądu polubownego, często zadają sobie pytania: jakimi kryteriami się kierować?Jak zredagować samą klauzulę arbitrażową? Przybliżamy najważniejsze aspekty,jakie winny być brane pod uwagę przy wyborze zapisu na sąd polubowny.

Z ograniczeniami

Nie każdy spór między przedsiębiorcami będzie się nadawał do arbitrażu. Zjednej strony – ograniczenia przewiduje prawo, z drugiej strony – istnieje pewienkatalog spraw, gdzie gwarancje procesowe będą istotniejsze dla strony niż samaszybkość postępowania. Do takiej kategorii spraw należeć będzie np. spór, odktórego rozstrzygnięcia zależeć może egzystencja przedsiębiorstwa (np. w relacjipomiędzy podmiotami posiadającymi nieproporcjonalną siłę rynkową).

Ograniczenia prawne dla przedmiotu sporu arbitrażowego przewiduje art. 1157ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z2014 r. poz. 101; dalej: k.p.c.). Wynika z niego, że – co do zasady – zdatnośćarbitrażową mają spory o prawa majątkowe lub o prawa niemajątkowe, któremogą być przedmiotem ugody sądowej (a więc mają zdatność ugodową), zwyjątkiem spraw o alimenty. Zakres został więc zakreślony dość szeroko. Wdoktrynie arbitrażowej wskazuje się obecnie, że przyjęcie kryterium zdatnościugodowej nie jest najfortunniejszym rozwiązaniem ze strony prawodawcy.Jakkolwiek orzecznictwo sądów państwowych daje często odpowiedź na wielepytań, to w przypadku „zdatności ugodowej” definicje nie są jednoznaczne, co zpewnością nie służy pewności prawa.

Dyskusyjne jest m.in., czy można żądać rozstrzygania w drodze arbitrażu sporówo uchylenie uchwał zgromadzeń wspólników czy walnych zgromadzeńakcjonariuszy w spółkach kapitałowych. Tego rodzaju wątpliwości powodują, żepoddanie takiego sporu pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego jest obarczoneryzykiem pojawienia się zarzutu o braku zdatności arbitrażowej i może rodzićkonsekwencje w postaci odrzucenia pozwu. Dlatego przed podjęciem decyzji owyborze zapisu na sąd polubowny warto zasięgnąć fachowej opinii. Nie możnanatomiast żądać w arbitrażu wydawania rozstrzygnięć co do faktów, chociażnaturalnie sąd polubowny czyni ustalenia faktyczne.

Klauzula modelowa czy kompromis

Strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie wszelkie spory wynikające z umowy(określonego stosunku prawnego). Wówczas kompetencją sądu arbitrażowegoobjęte są wszelkie roszczenia o wykonanie umowy, roszczenia powstające wrazie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, roszczenia o zwrotbezpodstawnie spełnionego świadczenia powstałe w razie nieważności umowy lubodstąpienia od umowy, a także roszczenia deliktowe, jeżeli wynikają ze

Arbitraż: kiedy warto sko http://edgp.gazetaprawna.pl/index.php?act=popups&sub=artic...

1 of 4 14-09-24 16:06

zdarzenia będącego równocześnie niewykonaniem lub nienależytym wykonaniemumowy (postanowienie Sądu Najwyższego z 9 maja 2009 r., sygn. akt I CSK311/08). Zapis może być zamieszczony w umowie, której dotyczy, albo wodrębnym dokumencie. Ważne jest, by zapis określał stosunek prawny, zktórego mogą wynikać spory. Nie jest możliwe poddanie pod rozstrzygnięciewszystkich sporów, które mogą powstać między danymi stronami w przyszłości(postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 9 czerwca 1996 r. , sygn.akt I ACz 115/92).

W praktyce stałych sądów polubownych można spotkać klauzule modelowe, napodstawie których pod ich rozstrzygnięcie poddaje się wszelkie spory wynikającez umowy lub pozostające w związku z nią. Niewątpliwie, zastosowanie modelowejklauzuli pozwala ograniczyć ryzyko związane z wniesieniem pozwu pozazakresem zapisu lub stwierdzenia nieważności zapisu przez sąd polubowny.

Drugim rodzajem klauzul jest kompromis, czyli poddanie pod rozstrzygnięciesporu już powstałego pomiędzy stronami. W tym przypadku przyjmuje sięwymóg skonkretyzowania przedmiotu sporu, co wiąże się bezpośrednio zzakreśleniem kompetencji sądu polubownego. Przekroczenie tej kompetencjiprzez sąd będzie obarczone ryzykiem skutecznego zakwestionowania wyroku wdrodze skargi o jego uchylenie, wnoszonej przed sąd powszechny.

Uwaga na błędy

Pomijając tak oczywiste błędy jak brak wskazania sądu polubownego, w klauzulikompromisarskiej mogą się pojawić inne nieusuwalne błędy, których nie będziemożna konwalidować w drodze wykładni zapisu. A to prowadzić może dostwierdzenia nieważności takiej klauzuli. O patologicznym charakterze klauzulimożna będzie mówić m.in. wówczas, gdy jej treść będzie tak zredagowana, że wistocie wymagać będzie ustalenia niemożliwego. Wreszcie, zgodnie z art. 1161par. 2 k.p.c., należy unikać klauzul nierównoprawnych, w szczególności takich,które uprawniają tylko jedną ze stron do wytoczenia powództwa przed sądempolubownym. O nierównoprawności będzie można także mówić w przypadku„kompromisu” (zaistniałego sporu), gdy jedna ze stron próbuje narzucić drugiejtaką treść zapisu, która pozwala ograniczyć zakres sporu jedynie do kwestiiwybranych przez tę stronę, np. z pominięciem zarzutów lub roszczeń stronyprzeciwnej.

Powód, którego pozew został odrzucony przez sąd polubowny, nie może bowiemkwestionować takiego rozstrzygnięcia w drodze skargi o uchylenie wyroku sądupolubownego (wyrok SN z 28 stycznia 2011 r., sygn. akt I CSK 231/10), ajedynie wnieść ponownie powództwo do sądu powszechnego, chyba żeroszczenia uległy już przedawnieniu. Przy założeniu, że średnio postępowaniearbitrażowe trwa około roku, błędy w redakcji klauzuli arbitrażowej mogąspowodować przedawnienie roszczeń za ten okres. Dlatego też tak ważne jestpoprawne i staranne określenie zakresu klauzuli arbitrażowej.

W doktrynie istnieją pewne rozbieżności co do charakteru prawnego zapisu nasąd polubowny (klauzuli arbitrażowej). Dominują dwie koncepcje: że jest toumowa procesowa zaliczana do czynności procesowych albo umowa prawamaterialnego. W orzecznictwie SN przyjęto jednak, iż zapis ma charakterzłożony, łączący cechy umowy materialnoprawnej i procesowej (vide wyrok SN z


2 of 4 14-09-24 16:06

24 października 2012 r., sygn. akt III CSK 35/12). To zaś oznacza, że sądydopuszczają możliwość oceny klauzul arbitrażowych z punktu widzenia zgodnościz prawem materialnym, w szczególności w kontekście art. 58 k.c. czy art. 3531

ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121;dalej: k.c.). Należy jednak zauważyć, że praktyka zespołów orzekających nawetw ramach tego samego stałego sądu jest różna. Zresztą brak jednolitych zasadjest podstawową wadą arbitrażu, która często naraża strony nanieprzewidywalność orzeczeń.

W każdym razie przyjęcie kontraktowego charakteru klauzuli arbitrażowej (alboprzynajmniej procesowo-materialnego) pozwala na stosowanie do wykładni tejżeart. 65 k.c. Tak więc w przypadku pojawienia się wątpliwości interpretacyjnych,dotyczących zawartych w treści klauzuli sformułowań, mogą one zostać usuniętew drodze ogólnych reguł wykładni oświadczeń woli i umów. Jednocześnie, należypamiętać, że wykładnia taka nie może prowadzić do rozszerzającej interpretacjizapisu, a to z uwagi na zasadę exceptiones non sunt extendendae. Należy miećna względzie, że sądownictwo arbitrażowe jest wyjątkiem od sądownictwapowszechnego, czego wyrazem jest utrwalona linia orzecznicza, że zgoda nazapis na sąd polubowny stanowi samoograniczenie konstytucyjnego prawa dosądu. Coraz częstszy adhezyjny charakter klauzul arbitrażowych (np. w relacjachgeneralnych wykonawca-podwykonawca, producent-dystrybutor, sieć handlowa-dostawca) powoduje, że sądy arbitrażowe słusznie stosują w swojej praktycezasadę zakazu wykładni rozszerzającej na korzyść strony, która jednostronnieredagowała zapis na sąd polubowny (contra proferentem).

Reasumując: przy redakcji klauzuli arbitrażowej należy brać pod uwagę kilkanakazów i zakazów (zasad), którymi kierują się w praktyce sądy arbitrażowe:

1) umowa arbitrażowa podlega ogólnym regułom wykładni oświadczeń woli wświetle art. 65 k.c.;

2) prymat wykładni funkcjonalnej, z uwzględnieniem kontekstu, w jakim umowaarbitrażowa była zawierana;

3) zakaz wykładni rozszerzającej zapisu na sąd polubowny;

4) zasada in dubio contra proferentem.

Istotne jest, iż – zgodnie z zasadą separability – ważność klauzuli arbitrażowejocenia się niezależnie od ważności umowy, której zapis dotyczy. Tym samymnawet nieważność umowy nie przesądza o nieważności klauzuli, jeśli tylkospełnia ona wymogi przewidziane prawem; i to nawet wtedy gdy klauzulęumieszczono w owym dokumencie umowy.

Zapis na sąd polubowny, oprócz wskazania samego zakresu przedmiotowego,powinien określać sąd polubowny, który będzie właściwy w sprawie. Z najczęściejwskazywanych dodatkowych elementów można wymienić: liczbę arbitrów, takżez imiennym wskazaniem, ale jest to ryzykowna praktyka w kontekście dyspozycjiart. 1168 par. 1 k.c., wskazanie miejsca arbitrażu, wybór języka postępowaniaetc.

Ważne


3 of 4 14-09-24 16:06

W praktyce należy sięgać po sprawdzone standardy i unikaćzbyt szczegółowego określania przedmiotu sporu, albowiemtakie działanie niesie ryzyko skutecznego zakwestionowaniaklauzuli arbitrażowej przez drugą stronę i – w najgorszym razie– odrzucenia pozwu na końcowym etapie postępowaniaarbitrażowego. Odrzucenie pozwu w wyroku sądu polubownegowiąże się natomiast z ryzykiem przedawnienia roszczeńmajątkowych, albowiem pozew odrzucony nie przerywa bieguprzedawnienia

Wiąże wspólnika, nawet przyszłego

Zapis na sąd polubowny wiąże strony, które go podpisały.Pewien wyjątek wprowadza art. 1163 k.p.c., albowiem zgodniez tym przepisem klauzula arbitrażowa, zamieszczona wumowie czy statucie spółki prawa handlowego, jest wiążąca dlasamej spółki i jej wszystkich wspólników. Tym samymwspólnik przystępujący do spółki nie może powoływać się naokoliczność, iż nie podpisywał jej aktu założycielskiego.Podobnie sytuacja wygląda w przypadku stowarzyszeń ispółdzielni, aczkolwiek należy założyć, że przypadki zawieraniaklauzul arbitrażowych w umowach kreujących te podmioty sąrzadsze. Dyskusyjne jest natomiast rozciąganie mocy zapisuna sąd polubowny na inne spółki w ramach tego samegoholdingu (grupy spółek).

KAMIL SZMID

adwokat, partner w KML LEGAL Szmid Sander Wydra Adwokaci i RadcowiePrawni sp. p.


4 of 4 14-09-24 16:06

Arbitraż: kiedy warto skorzytać i jak się przygotować

Documents

Transcript of Arbitraż: kiedy warto skorzytać i jak się przygotować