„PRZEGLĄD I OCENA DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH WŁĄCZENIU...

Autorzy:

Irena Wolińska

Sylwia Chacińska

Justyna Rybicka-Mróz

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach pomocy

technicznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz środków budżetu województwa opolskiego

RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA:

„PRZEGLĄD I OCENA DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH WŁĄCZENIU

SPOŁECZNEMU I ZAWODOWEMU ORAZ IDENTYFIKACJA

SKUTECZNYCH I TRWAŁYCH ROZWIĄZAŃ MOŻLIWYCH DO

WDROŻENIA W RAMACH RPO WO 2014-2020”

REALIZOWANEGO NA ZLECENIE URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO

WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO

WYG PSDB Sp. z o. o.

Stowarzyszenie na Rzecz

Rozwoju Rynku Pracy S-TO-S grudzień 2015

RESUME

Badanie realizowane w okresie od lipca do października 2015 roku miało na celu identyfikację i ocenę

działań służących włączeniu społecznemu i zawodowemu grup defaworyzowanych oraz wskazanie skutecznych i trwałych rozwiązań możliwych do wdrożenia w ramach RPO WO 2014-2020 w województwie

opolskim.

Badanie pokazało, że w Polsce istnieje możliwość stosowania bogatego wachlarza form wsparcia.

O skuteczności stosowanych narzędzi i instrumentów decyduje jednak najczęściej

odpowiednio dobrana ich kombinacja umożliwiająca komplementarne podejście do zdiagnozowanych problemów i deficytów. Zrealizowana w województwie opolskim w ramach PO KL

2007-2013 interwencja przyczyniła się do osiągania celów strategicznych Programu w obszarze objętym badaniem. Wysoki poziom osiągnięcia wskaźników pokazuje duży stopień determinacji i

zaangażowania wśród beneficjentów, instytucji systemu wdrażania, ROEFS, ale też może sugerować, że wskaźniki zostały określone na zbyt niskim poziomie. Interwencja trafiała w potrzeby grup docelowych.

Projekty okazały się skuteczne zatrudnieniowo. Najskuteczniejszymi formami wsparcia okazały się szkolenia i staże. Ograniczeniem skuteczności działań projektowych jest niska motywacja

znacznej części uczestników. Stwierdzono, że potencjał absorpcyjny beneficjentów jest duży, przy czym

silniejszy wydaje się być w obszarze aktywizacji zawodowej, ograniczony jest natomiast potencjał rozwojowy, bowiem wiele podmiotów jest silnie zależnych od dotacji publicznych. Nie stwierdzono

komplementarności i spójności wdrażanych działań z innymi działaniami realizowanymi w obszarze włączenia społecznego i zawodowego.

Z badania wynika podstawowa rekomendacja dla beneficjentów, ale też dla instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie RPO WO 2014-2020 – kluczowe uwarunkowania sukcesu projektu, bez względu na

grupę docelową, są następujące:

rozpoznanie indywidualnych potrzeb, możliwości i oczekiwań uczestników,

indywidualizacja wsparcia – dopasowanie do indywidualnych potrzeb i możliwości (w kontekście

sytuacji na rynku pracy),

kompleksowość wsparcia – zastosowanie zestawu form wsparcia odpowiadającego na wszystkie

lub większość zidentyfikowanych problemów uczestnika, elastyczność projektu, umożliwiająca reagowanie na zmiany sytuacji uczestnika i/lub otoczenia.

W wyniku badania sformułowano kilka kluczowych rekomendacji, odnoszących się do:

a) upowszechnienia wiedzy o wypracowanych w ramach projektów innowacyjnych PO KL modelach działania, o interesujących rozwiązaniach stosowanych w innych krajach oraz o wnioskach z wdrażania

PO KL w Polsce, wynikających z prowadzonych ewaluacji;

b) upowszechnienia wiedzy o uwarunkowaniach skuteczności interwencji, obejmujących dogłębną diagnozę indywidualnych potrzeb, możliwości, oczekiwań uczestników wsparcia, sporządzenie

dopasowanego do diagnozy planu działania, uwzględniającego takie formy wsparcia, które stwarzają szansę na likwidację lub przynajmniej minimalizację pakietu problemów (kompleksowość) oraz

możliwość elastycznego reagowania na zmiany sytuacji osoby i otoczenia - mając jednak na uwadze, by zidentyfikowane w badaniu specyficzne sposoby działania wobec grup docelowych nie stały się

schematami działania; c) potrzeby zwrócenia większej uwagi na sposób dostarczania wsparcia, uczestnicy bowiem cenią

formy wsparcia, które dają największe szanse na zatrudnienie, ale zaraz potem cenią dobrą organizację

projektu; d) propozycji korekty planu naboru tak, by stworzyć możliwość równomiernej realizacji działań w

całym okresie wdrażania, a także by zapewnić warunki dla komplementarności z innymi działaniami; e) konieczności dokonania korekty w planowanych kryteriach oceny projektów po to, by

zapewnić możliwość wyboru najlepszych projektów; wskazano kryteria wymagające zmiany ze względu na wadliwe definicje, a także zaproponowano dodanie kryteriów tak, by łącznie obejmowały wszystkie

istotne aspekty wymagające oceny.

2

.

3

.

1

.

STRESZCZENIE

badania ewaluacyjnego

pn. Przegląd i ocena działań służących włączeniu społecznemu i zawodowemu oraz identyfikacja skutecznych i trwałych rozwiązań możliwych do wdrożenia w ramach RPO

WO 2014-2020

Głównym celem badania, realizowanego między lipcem a październikiem 2015 roku, była

identyfikacja i ocena działań służących włączeniu społecznemu i zawodowemu grup

defaworyzowanych oraz wskazanie skutecznych i trwałych rozwiązań możliwych do wdrożenia w

ramach RPO WO 2014-2020 w województwie opolskim.

Cele szczegółowe badania to:

Przegląd oraz analiza działań podejmowanych na rzecz włączenia społecznego

i zawodowego, w okresie 2007-2013 w ramach programów operacyjnych oraz interwencji

publicznych (poza unijnych) w kraju i na terenie Unii Europejskiej, w tym przegląd literatury

polskiej i zagranicznej.

Przegląd oraz analiza i ocena działań podejmowanych na rzecz włączenia społecznego

i zawodowego 2007-2013 w ramach PO KL w województwie opolskim.

Identyfikacja potrzeb w zakresie włączenia społecznego i zawodowego w województwie

opolskim w latach 2015-2020, w tym sformułowanie rekomendacji dla potrzeb RPO WO

2014-2020.

DANE ZASTANE DANE WYWOŁANE

ILOŚCIOWE JAKOŚCIOWE

Desk Research (w tym analiza wniosków

o dofinansowanie N=276 oraz analiza bazy PEFS N= 49024)

Mix Mode CAWI/CATI wśród

beneficjentów (N=118)

FGI

z potencjalnymi beneficjentami (N=3)

Benchmarking rozwiązań systemowych

Mix Mode CAWI/CATI wśród

uczestników projektów (N=876)

IDI z przedstawicielami IZ

(UMWO) i IP RPO WO 2014-2020 (WUP w Opolu) i ROPS

(N=3)

Wywiad Ekspercki (N=2)

Pakiet IDI nt. gospodarki społecznej (N=5)

Studium przypadku (N=4)

Wewnętrzny panel ekspercki

Źródło: Opracowanie własne

CELE BADANIA

METODOLOGIA BADANIA

4

W ramach celu I: Przegląd oraz analiza działań podejmowanych na rzecz

włączenia społecznego i zawodowego, w okresie 2007-2013 w ramach

programów operacyjnych oraz interwencji publicznych (poza unijnych) w

kraju i na terenie UE, w tym przegląd literatury polskiej i zagranicznej

1.

W Polsce istnieje możliwość stosowania bogatego wachlarza form wsparcia. O skuteczności

stosowanych narzędzi i instrumentów decyduje jednak najczęściej odpowiednio dobrana

ich kombinacja umożliwiająca komplementarne podejście do zdiagnozowanych

problemów i deficytów.

Działania na rzecz osób niepełnosprawnych i długotrwale bezrobotnych wymagają

zastosowania większej liczby instrumentów, a istotnym ich elementem jest intensywne i

wieloaspektowe wsparcie psychologiczne.

Działania związane z aktywizacją osób niepełnosprawnych powinny w pierwszej

kolejności być ukierunkowane na aspekty społeczne i zdrowotne, gdyż bariery zdrowotne i o

charakterze społecznym stanowią kluczowy czynnik dezaktywizacji.

Ze względu na występowanie zjawiska creamingu (rekrutowania do projektów osób będących

w relatywnie najlepszej sytuacji) w działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych

rekomenduje się wydzielenie puli finansowej lub organizacji dedykowanych

konkursów, skierowanych do osób o relatywnie trudniejszej sytuacji, tj. osób z

niepełnosprawnością sprzężoną, umysłową, z umiarkowanym i znacznym stopniem

niepełnosprawności. Projekty te powinny być w mniejszym stopniu ukierunkowane na

osiągnięcie efektów zatrudnieniowych.

Aktywizacji osób bezrobotnych i powyżej 45/50 roku życia powinny towarzyszyć

działania o charakterze świadomościowym i wspierające procesy zarządzania w

przedsiębiorstwach w zakresie komunikacji, identyfikacji i dostosowania stanowisk pracy do

specyficznych potrzeb tych grup pracowników.

W stosunku do osób posiadających doświadczenia zawodowe, tj. osób powyżej 45/50

roku życia wysoce skuteczne okazują się strategie działania oparte na zasadzie work-first, w

ramach której pierwszym instrumentem wsparcia jest pomoc w poszukiwaniu pracy,

a następnie podejmowanie działań z wykorzystaniem instrumentów dopasowania kwalifikacji

do potrzeb pracodawcy. Możliwe jest w tym zakresie wykorzystanie doświadczeń wynikających

z realizacji projektów innowacyjnych PO KL.

Formy związane z uzyskaniem kwalifikacji i umiejętności, tj. szkolenia, staże wymagają

specjalnego podejścia zorientowanego na potwierdzanie nabytych w ich trakcie

umiejętności (efektów kształcenia) i poprawy jakości oferowanego wsparcia (np.

poprzez wzbogacenie stażu o mentoring, organizację szkoleń zawodowych w dwóch

modułach: teoretycznym i praktycznym).

Coaching, mentoring i tutoring to narzędzia, które mogą w sposób istotny zwiększać

skuteczność wsparcia realizowanego na rzecz różnych grup odbiorców. Warto wykorzystywać

w ich stosowaniu rozwiązania testowane w ramach projektów innowacyjnych PO KL.

KLUCZOWE WNIOSKI Z BADANIA

5

W ramach celu II: Przegląd oraz analiza i ocena działań podejmowanych na

rzecz włączenia społecznego i zawodowego 2007-2013 w ramach PO KL

w województwie opolskim

2.

W odniesieniu do osób młodych oraz bezrobotnych 45+/50+ zaleca się stosowanie

instrumentów „wczesnej interwencji” tj. jeszcze na etapie edukacji (dla młodych) oraz przed

45/50 rokiem życia, zanim staną się one osobami bezrobotnymi (dla starszych).

W ramach projektów oferowano wszystkie formy przewidziane w Szczegółowym Opisie

Priorytetów PO KL 2007-2013, zdecydowanie jednak najczęściej IPD (wymagane jako

obligatoryjne w większości konkursów w ramach Priorytetu VI, stanowiące przynajmniej

formalnie punkt wyjścia dla dalszego wsparcia), szkolenia, staże, wsparcie

psychologiczne i doradztwo – niezależnie od grupy docelowej uczestników. W projektach

w ramach Priorytetu VII stosowano ponadto narzędzia pracy socjalnej.

Wśród beneficjentów dominują jednostki samorządu terytorialnego (gminy i powiaty), a

to za sprawą projektów systemowych PUP, OPS i PCPR. Aktywne były także

przedsiębiorstwa oraz organizacje pozarządowe. Co piąty projekt realizowany na terenie

Opolszczyzny był wdrażany przez beneficjentów spoza województwa.

Najwięcej projektów realizowano w powiatach i gminach zachodniej części

województwa, a więc w tych, w których sytuacja w zakresie bezrobocia i zagrożenia

wykluczeniem społecznym jest najtrudniejsza. Najwięcej uczestników projektów

pochodziło z powiatu brzeskiego i nyskiego.

Osoby młode relatywnie częściej niż inni korzystały ze staży, pozwalających im zdobyć

pierwsze doświadczenie, którego brak jest kluczowym problemem w tej grupie. Osoby

najstarsze relatywnie częściej brały udział w szkoleniach, ponieważ w tej grupie

szczególnie niezbędna jest aktualizacja posiadanych kwalifikacji. Z pracy socjalnej

relatywnie częściej korzystały osoby starsze, długookresowo bezrobotne oraz

niepełnosprawne, są to bowiem osoby szczególnie zagrożone wykluczeniem społecznym,

wymagające działań z zakresu integracji społecznej.

Nie stwierdzono komplementarności i spójności wdrażanych działań z innymi

działaniami realizowanymi w obszarze włączenia społecznego i zawodowego.

Powodem dla których osoby decydowały się na udział w projekcie była głównie nadzieja

na uzyskanie pracy, kwalifikacji, a także doświadczenia zawodowego. Osoby młode

w szczególności oczekiwały praktycznej wiedzy. Dla osób niepełnosprawnych istotne było

poznanie nowych ludzi, nawiązanie kontaktu. Osoby starsze, niepełnosprawne, nieaktywne

zawodowo oczekują przede wszystkim pomocy psychologicznej; jednocześnie te osoby

częściej niż młode zgłaszały się do projektów na skutek namowy innych. Znacząca część

uczestników twierdzi, że ich oczekiwania zostały spełnione w pełni lub chociaż częściowo. Nie

stwierdzono istotnych różnic w ocenach formułowanych przez poszczególne grupy docelowe.

6

W ramach celu III: Identyfikacja potrzeb w zakresie włączenia

społecznego i zawodowego w województwie opolskim, w tym

sformułowanie rekomendacji dla potrzeb RPO WO 2014-2020 3.

Najskuteczniejszymi formami wsparcia okazały się szkolenia i staże. Dla osób

niepełnosprawnych oraz osób w wieku 50 +, znacznie częściej niż dla innych, duże

znaczenie ma doradztwo i wsparcie psychologiczne. Zwraca uwagę, że dla uczestników

istotne przy ocenie wsparcia jako skutecznego lub nieskutecznego jest sposób jego

zorganizowania.

Projekty okazały się skuteczne zatrudnieniowo – od czasu udziału w projekcie aż

73,1% uczestników choć raz pracowało, przy czym najczęściej dotyczy to osób w wieku 15-24

lata i bezrobotnych, najrzadziej – osób w wieku 50+, niepełnosprawnych i nieaktywnych

zawodowo. Co ważne, praca ta nosi cechy dobrej pracy z punktu widzenia wartości

wyznawanych przez badanych.

Wysoki poziom osiągnięcia wskaźników pokazuje wysoki stopień determinacji i

zaangażowania wszystkich podmiotów zaangażowanych we wdrażanie (beneficjentów,

instytucji systemu wdrażania, ROEFS), ale też może sugerować, że wskaźniki zostały

określone na zbyt niskim poziomie. Działania zrealizowane w ramach komponentu

regionalnego PO KL w województwie opolskim przyczyniły się do osiągania celów

strategicznych Programu w obszarze objętym badaniem, tj.:

podniesienia poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób

bezrobotnych i biernych zawodowo,

zmniejszenia obszarów wykluczenia społecznego,

choć w tym drugim zakresie w znacznie mniejszym stopniu, głównie z powodu zbyt małego

potencjału kadrowego i instytucjonalnego beneficjentów systemowych z tego obszaru.

Następujące grupy wymagają priorytetowego wsparcia:

starsze osoby mieszkające na wsi (oś VII i VIII), ze względu na specyfikę grupy (wiek),

rodziny wychowujące dzieci przeżywające problemy opiekuńczo-wychowawcze (oś VIII),

ze względu na profilaktyczny charakter wsparcia wobec dzieci,

osoby wychowujące małe dzieci lub dzieci niepełnosprawne (oś VII), ze względu na

długofalowy charakter działań oraz ich antydepopulacyjne oddziaływanie.

W pierwszej kolejności należy podjąć działania, na których efekty trzeba najdłużej czekać

oraz/i te, które wymagają sekwencyjności działań. Chodzi przede wszystkim o projekty

wymagające tworzenia infrastruktury społecznej.

Definiowanie zalecanych projektodawcom „pakietów form wsparcia” dla

7

poszczególnych grup docelowych nie jest wskazane, bowiem:

każda z grup jest silnie zróżnicowana wewnętrznie,

określanie działań wymaga każdorazowo dokonania diagnozy potrzeb, możliwości

i oczekiwań każdej osoby pozyskanej do projektu i dopasowania wsparcia do stworzonej

charakterystyki uczestnika,

działania stosowane w projektach mogą i powinny różnić się również w zależności od

takich czynników jak obszar realizacji (np. miasto/wieś), podmiot realizujący, koniunktura,

uwzględnienia wymagają również uwarunkowania rodzinne i związane z funkcjonowaniem

w środowisku.

Podstawowe wymagania wobec projektów, bez względu na grupę docelową, są

następujące:

rozpoznanie potrzeb i możliwości,

indywidualizacja wsparcia – dopasowanie do indywidualnych potrzeb i możliwości

(w kontekście sytuacji na rynku pracy),

kompleksowość wsparcia – zastosowanie zestawu form wsparcia odpowiadającego na

wszystkie lub większość zidentyfikowanych problemów (potrzeb) uczestnika, a w razie

zidentyfikowania takiej potrzeby - skierowane także do jego otoczenia.

Warunki skuteczności wsparcia

Wieloletni plan naboru projektów wymaga modyfikacji tak, by zapewnić

równomierną realizację działań przez cały okres wdrażania RPO WO 2014-2020 oraz

umożliwić komplementarność pomiędzy Osią Priorytetową VIII i VII oraz pomiędzy

Osiami VII i VIII a IX.

Dążąc do optymalnego ukierunkowania środków finansowych niezbędne jest wzięcie pod

uwagę kosztu jednostkowego wsparcia oraz efektywności kosztowej

poszczególnych form wsparcia.

Ocena kryteriów stosowanych w ocenie projektów w komponencie regionalnym PO KL

pokazała, że:

kryteria wskazujące obowiązek stosowania określonych form wsparcia

diagnoza potrzeb stworzenie dobrego planu

działania

realizacja planu poprzez dobranie

kompleksowych form wsparcia

8

oceniono jako nieuzasadnione, stojące w sprzeczności z doborem form do

zdiagnozowanych potrzeb grup docelowych,

kryterium tzw. kompleksowości, polegające na zastosowaniu określonej liczby form

wsparcia oceniono jako niewłaściwe, również stojące w sprzeczności z zasadą

doboru form wparcia do zdiagnozowanych potrzeb grup docelowych, a ponadto

nadające nieprawidłowe znaczenie kompleksowości, która dotyczy adresowania form do

szerokiego zakresu problemów uczestników,

kryteria odnoszące się do grup docelowych i obszarów realizacji spełniły swoją rolę i

generalnie należy uznać je za właściwy sposób kierunkowania interwencji,

pozytywnie oceniono stosowanie kryteriów efektywnościowych, zwłaszcza w wersji

dostosowanych do obszaru wdrażania projektu.

Ocena kryteriów wyboru projektów planowanych do stosowania w ramach RPO WO

2014-2020 (w obszarze objętym badaniem) pokazała, że część z nich wymaga korekt.

Stwierdzono, że potencjał absorpcyjny beneficjentów jest duży, przy czym silniejszy

wydaje się być w obszarze aktywizacji zawodowej. Potencjał rozwojowy jest

ograniczony, bowiem wiele z podmiotów jest silnie zależnych od dotacji publicznych. Jego

wzmocnienie wymaga wypracowania i upowszechnienia mechanizmów zlecania zadań przez

samorządy. Szczególnych działań wymaga sektor ekonomii społecznej. Dążąc do wzmocnienia

potencjału absorpcyjnego beneficjentów oraz wspierając włączenie społeczne i zawodowe w

województwie Instytucja Zarządzająca i Pośrednicząca RPO WO 2014-2020 powinny:

prowadzić działania przeciwdziałające stygmatyzacji osób korzystających z

pomocy społecznej, zwłaszcza wśród pracodawców,

promować ekonomię społeczną zarówno wśród przedstawicieli samorządu, jak

i potencjalnych uczestników, wypracowując w debatach z samorządami możliwe

formy współpracy z podmiotami ekonomii społecznej,

promować możliwość stosowania klauzul społecznych w ramach zamówień

publicznych, w tym wypracować kodeks dobrych praktyk w tym zakresie oraz działać

poprzez dobry przykład,

promować (również przez własny dobry przykład) zlecenie usług organizacjom

pozarządowym działającym w sektorze integracji społecznej i zawodowej,

działać poprzez dobry przykład również w zakresie zatrudniania osób

niepełnosprawnych, starszych, długookresowo bezrobotnych,

organizować szkolenia oraz warsztaty tematyczne dla beneficjentów z udziałem

innych instytucji, aktywnych w obszarze włączenia społecznego i zawodowego,

promować wartości płynące ze współpracy różnych podmiotów.

Wskaźniki monitorowanie w części są ryzykowanie wysokie. Zaproponowany system

monitorowania jest zgodny z ogólnie obowiązującymi zasadami i adekwatny do potrzeb.

9

Zaplanowane badania ewaluacyjne w obszarze objętym badaniem obejmują całość

interwencji i wyczerpują potrzeby. Cykliczny charakter badań będzie pozwalał na bieżące

korzystanie z wyników (choć niestety pierwsze wyniki dostępne będą dopiero na początku

2018 roku), a bogata metodologia daje szanse na uzyskanie wiarygodnych danych.

W wyniku badania sformułowano kilka kluczowych rekomendacji, odnoszących się do:

REKOMENDACJE

a) Potrzeby upowszechnienia wiedzy o wypracowanych w ramach projektów

innowacyjnych PO KL modeli działania, o interesujących rozwiązaniach stosowanych w

innych krajach oraz o wnioskach z wdrażania PO KL w Polsce, uzyskanej w wyniku

prowadzonych ewaluacji;

b) Potrzeby upowszechnienia wiedzy o uwarunkowaniach skuteczności

interwencji, obejmujących dogłębną diagnozę indywidualnych potrzeb, możliwości,

oczekiwań uczestników wsparcia, sporządzenie dopasowanego do diagnozy planu działania,

uwzględniającego takie formy wsparcia, które stwarzają szansę na likwidację lub

przynajmniej minimalizację pakietu problemów (kompleksowość) oraz możliwość

elastycznego reagowania na zmiany sytuacji osoby i otoczenia - mając jednak na uwadze,

by zidentyfikowane w badaniu specyficzne sposoby działania wobec grup docelowych nie

stały się schematami działania;

c) Konieczności zwrócenia większej uwagi na sposób dostarczania wsparcia,

uczestnicy bowiem cenią formy wsparcia, które dają największe szanse na zatrudnienie, ale

zaraz potem cenią dobrą organizację projektu. Wymaga to uwzględnienia w procesie oceny

wniosków kryterium wykonalności projektu (w ramach którego oceniane są zakres i logika interwencji

w stosunku do zidentyfikowanych problemów grupy docelowej) oraz badania organizacji działań w

ramach kontroli projektów;

d) Konieczności dokonania korekty planu naboru tak, by stworzyć możliwość równomiernej

realizacji działań w całym okresie wdrażania, a także nie zapewnić warunku dla komplementarności z

innymi działaniami;

e) Konieczności dokonania korekty w planowanych kryteriach oceny projektów po

to, by zapewnić możliwość wyboru najlepszych projektów. Wskazano kryteria wymagające

zmiany ze względu na wadliwe definicje, a także zaproponowano dodanie kryteriów tak, by

łącznie obejmowały wszystkie istotne aspekty wymagające oceny.

f)

2

.

3

.

1

.

SUMMARY

of the evaluation study

titled Overview and evaluation of measures undertaken in view of social and professional

inclusion and identification of effective and lasting solutions possible to implement under

the ROP OV 2014-2020

The main objective of the study, conducted between July and October 2015, was to identify and

evaluate actions enhancing social and professional inclusion of disadvantaged groups and to identify

effective and sustainable solutions that can be implemented under the ROP OV 2014-2020 in the

Opole province (voivodship).

The specific objectives of the study are:

Overview and analysis of actions undertaken in view of social and professional inclusion in

the 2007-2013 period under the operational programmes and public interventions (those

outside the EU) in Poland and in the European Union, including an overview of Polish and

foreign literature.

Overview, analysis and evaluation of actions undertaken for social and professional inclusion

2007-2013 under the HC OP in the Opole province.

Identification of needs in terms of social and professional inclusion in the Opole province in

the years 2015-2020, including the formulation of recommendations for ROP OV 2014-2020.

SECONDARY DATA PRIMARY DATA

QUANTITATIVE DATA QUALITATIVE DATA

Desk Research

(including analysis of the grant applications N = 276 and

analysis of the PEFS database N = 49,024)

Mix Mode CAWI/CATI among beneficiaries

(N=118)

FGI with potential beneficiaries

(N=3)

Benchmarking of systemic

solutions

Mix Mode CAWI/CATI among project participants

(N=876)

IDI with representatives of MA

(MOOV) and IB ROP OV 2014-2020 (VLO in Opole) and ROPS

(Regional Social Welfare Centre) (N = 3)

Expert Interview (N = 2)

Package of IDI concerning the social economy (N = 5)

Case study (N = 4)

Internal expert panel

Source: Own development.

OBJECTIVES OF THE STUDY

METHODOLOGY OF THE STUDY

11

Under the objective I: Overview and analysis of actions undertaken for

social and professional inclusion in the 2007-2013 period under the

operational programmes and public interventions (those outside the EU) in

Poland and in the EU, including an overview of Polish and foreign literature.

1.

In Poland, there is a possibility to benefit from rich variety of forms of support. However, the

effectiveness of the tools and instruments depends mostly on their good combination

allowing complementary approach to the problems and deficits diagnosed.

Measures for the benefit of people with disabilities and those long-term

unemployed require more instruments, and their important element is intense and

multifaceted psychological support to be provided.

Measures related to the activation of persons with disabilities should first be focused

on social and health aspects, as barriers of health and social nature are a key factor for

deactivation.

Due to the occurrence of creaming phenomenon (recruiting for projects people who are in a

relatively best situation) in terms of actions undertaken for the benefit of the disabled it is

recommended to separate the financial envelope or organize dedicated competitions

aimed at people with a relatively difficult situation, i.e. people with multiple disability, mental

disability, those with moderate or severe degree of disability. These projects should be less

focused on achieving the employment effects.

Activation of the unemployed persons and those over 45/50 years of age must be

accompanied by actions of consciousness nature and those that support management

processes in enterprises in terms of communication, identification and adjusting jobs to the

specific needs of these groups of employees.

In relation to persons who have professional experience, i.e. people over 45/50 years of

age, strategies based on the work-first principle prove to be highly effective, under this

principle the first instrument of support is job search assistance, and then taking action using

the instruments that fit qualifications to the needs of an employer. In this regard it is possible

to use of the experience gained from the implementation of innovative HC OP projects.

The forms associated with obtaining qualifications and skills, i.e. training, internships, require

a special approach consisting in confirming skills acquired there (learning outcomes) and

the improvement of the support quality provided (e.g. by enriching internships with

mentoring, organisation of vocational training in two modules: theoretical and practical one).

Coaching, mentoring and tutoring are tools that can significantly increase the

effectiveness of support provided to different audiences. In applying them it is worth to use

solutions tested within the framework of the HC OP innovative projects.

In relation to young people and the unemployed aged 45+/50+ it is advisable to use

instruments of "early intervention", i.e. already at the stage of education (for young people)

KEY CONCLUSIONS OF THE STUDY

12

Under the objective II: Overview, analysis and evaluation of actions

undertaken in view of social and professional inclusion 2007-2013 under the

HC OP in the Opole province. 2.

and prior to attainment of 45/50 years of age, before they become unemployed (for elderly

people).

The projects offered all the forms provided for in the Detailed Description of the HC OP

Priorities 2007-2013 but by far the most commonly Individual Action Plans (IPD, required

as mandatory in most competitions under the Priority VI, representing at least formally a

starting point for further support), training, internships, psychological support and

counselling - regardless of the target group of participants. The projects under the Priority

VII also used the tools of social work.

Among the beneficiaries there dominate local government units (gminas and poviats), due

to the systemic projects of Poviat Labour Offices (PLO), Social Welfare Centres (OPS) and

Poviat Family Support Centres (PCPR). Enterprises and NGOs were also active. Every fifth

project in the Opole region was implemented by beneficiaries outside the province.

Most of the projects were carried out in poviats and gminas of the western part of

the province, so in those areas in which the situation in terms of unemployment and the

threat of social exclusion is the hardest. Most participants in the projects came from the

poviats of Brzeg and Nysa.

Young people were more likely than others to benefit from internships that allowed them

to gain their first experience, the lack of which is a key problem in this group. The oldest

people relatively more often participated in the training, because in this group it is

particularly necessary to update qualifications. The social work was relatively more often

benefited by people who are older, long-term unemployed and disabled as they are

at particular risk of social exclusion, and require action in terms of social inclusion.

There was no complementarity and coherence of actions implemented with other

actions carried out in the area of social and professional inclusion.

The reason why people decide to participate in the project was mainly the hope of

getting jobs, qualifications, and work experience. Young people in particular awaited

practical knowledge. For people with disabilities it was important to meet new people, get in

touch with others. The elderly, disabled, professionally inactive persons look primarily for

psychological help; at the same time these people more often than young ones applied to

participate in the projects due to the instigation of others. A significant proportion of

participants said their expectations were met fully or at least partially. There were no

significant differences in the evaluations formulated by the different target groups.

Training and internships proved to be the most effective forms of support. For

people with disabilities and people aged 50+, more often than for others, it is important to

13

Under the objective III: Identification of needs in terms of social and

professional inclusion in the Opole province, including the formulation of

recommendations for ROP OV 2014-2020. 3.

get counselling and psychological support. It is noticeable that the participants, in

evaluating support as effective or ineffective, pay attention to the way of organising it.

The projects have proved successful in employment terms - since participation in the

project as many as 73.1% of participants have worked at least once, the most often it

concerns people aged 15-24 and unemployed, the most rarely - people aged 50+, those

disabled and professionally inactive. Importantly, this work bears the characteristics of a good

job in terms of values of the respondents.

The high level of indicators' achievement shows a high degree of determination

and commitment of all those involved in the implementation (beneficiaries, institutions of

the implementation system, RCESF - Regional Centres of European Social Fund) but it may

also suggest that the indicators were set at a too low level. Measures implemented

under the regional component of HC OP in the Opole province contributed to achieving the

strategic objectives of the Programme in the area covered by the study, i.e.:

raising the level of economic activity and employability of the unemployed and

economically inactive persons,

reducing areas of social exclusion,

although in this second range to a much lesser extent, mainly as a result of insufficient human

and institutional potential of the systemic beneficiaries in this area.

The following groups require priority support:

older people living in rural areas (axis VII and VIII), due to the specificity of the group

(age),

parents surviving family care and educational problems (axis VIII), due to the preventive

nature of the support against children,

people who have small children or children with disabilities (axis VII), due to the long-

term nature of the actions and their anti-depopulation impact.

The first step is to take action the effects of which must be awaited the longest, and those

that require sequencing of activities. It is all primarily about projects requiring the

creation of social infrastructure.

Defining of "packages of support forms" advised to project initiators for specific

target groups, is not recommended, because:

14

each group is highly diversified internally,

each time identification of measures is done, it requires diagnosis of needs, possibilities

and expectations of each person in the project, and adjusting the support to the

participant characteristics,

measures applied in projects can and should vary also depending on such factors as the

implementation area (e.g. town/village), implementer, economic situation,

family circumstances and those related to the functioning in the environment also need to

be taken into account.

Basic requirements for projects, regardless of the target group, are as follows:

identification of needs and opportunities,

individualized support - fitting it to individual needs and abilities (in the context of the

situation on the labour market),

comprehensive support - the use of a set of forms of support corresponding to all or

most of the identified problems (needs) of participants and, if such a need is identified -

address also the participant's surroundings.

Conditions for the effectiveness of the support

The multi-annual plan for call for proposals requires modification in order to ensure

uniform implementation of measures throughout the whole implementation period of

the ROP OV 2014-2020 and to enable complementarity between the Priority Axis VIII and

VII and between the Axes VII, VIII and IX.

When aiming for optimal targeting of financial resources, it is necessary to take into

consideration the unit cost of support and cost effectiveness of various forms of

support.

Evaluation of criteria used in the evaluation of projects in the regional component of HC OP

showed that:

criteria indicating the obligation to use certain forms of support were rated as

unfounded, in contradiction to the selection of forms to the diagnosed needs of target

groups,

diagnosis of needs creating a good action plan implementing the plan by choosing complex forms

of support

15

criterion of the so-called comprehensiveness involving the use of a certain number

of forms of support was rated as inadequate, being also in contradiction with the

principle of selection of forms to the diagnosed needs of the target groups, and

also giving incorrect meaning to comprehensiveness which consists in addressing forms to

a wide range of participants' problems,

criteria relating to the target groups and areas of implementation fulfilled their role and

generally should be considered as an appropriate way of targeting the intervention,

application of the criteria of efficiency was evaluated positively, especially in the version

adapted to the area of project implementation.

Evaluation of the project selection criteria planned for use within the ROP OV 2014-2020

(in the area covered by the study) showed that some of them require adjustments.

It was found that the absorption potential of beneficiaries is large, still it seems to be

stronger in the area of professional activation. The development potential is limited

because many of the entities are heavily dependent on public subsidies. Its strengthening

requires the development and dissemination of mechanisms of delegating tasks by local

governments. The social economy sector requires specific actions to be taken. In order to

strengthen the absorption capacity of the beneficiaries and to promote social inclusion and

vocational training in the region, the Managing Authority and Intermediate Body of the ROP

OV 2014-2020 should:

carry out actions against stigmatization of people obtaining social assistance,

especially among employers,

promote the social economy among government representatives and potential

participants, working out in discussions with local authorities the possible forms of

cooperation with the social economy entities,

promote the possibility of using social clauses in public procurement, including

working out a code of good practices in this area and working through good example,

promote (also by own good example) commissioning of services to NGOs working

in the sector of social and professional integration,

work through good example also in terms of the employment of people with

disabilities, the elderly, and long-term unemployed ones,

organize training courses and thematic workshops for beneficiaries with the

participation of other institutions active in the area of social and professional

inclusion,

promote the values resulting from the cooperation of various entities.

Part of monitoring indicators are dangerously high. The proposed monitoring system

is consistent with the rules applicable generally and it is adequate to the needs. The

evaluation studies planned in the area covered by the study include the entire intervention

and meet all the needs identified. The cyclical nature of the research will allow the ongoing

16

use of the results (although, unfortunately, the first results will be available at the beginning

of 2018), and rich methodology gives a chance to obtain reliable data.

The study formulated a number of key recommendations, relating to:

RECOMMENDATIONS

g) The need to make public the knowledge about the operating models developed

within the framework of the HC OP innovative projects, interesting solutions applied

in other countries and the conclusions on the implementation of the Human Capital in

Poland, obtained during the field evaluations;

h) The need to disseminate knowledge about the determinants of the effectiveness

of the intervention, including in-depth diagnosis of individual needs, opportunities and

expectations of the participants of the support, preparation of an action plan tailored to the

diagnosis, taking into account such forms of support which create an opportunity for

eliminating or at least minimizing the packet of problems (comprehensiveness) and the

ability to respond flexibly to changes in the situation of people and the environment -

however, keeping in mind that the specific methods of actions towards the target groups

would not become patterns of action;

i) The need to pay more attention to the way of providing support, as participants

appreciate most those forms of support that give the best chance of employment but in the

second place they appreciate the good organization of the project. This requires taking into

account in assessing project proposals the feasibility criterion (under which there are

assessed the scope and logic of intervention in relation to the identified problems of the

target group) and studying on the organization of activities within project controls;

j) The need to make adjustment in the call for proposals plan in order to create the

possibility of uniform implementation of measures throughout the whole implementation

period, and at the same time not provide requirement of complementarity with other

k) The need to make adjustments in the planned project evaluation criteria in order

to provide the possibility to choose the best projects. There were criteria indicated which

require to be changed due to faulty definitions, and there was proposed adding of certain

criteria so that together they cover all relevant aspects for evaluation.

l)

17

WYKAZ SKRÓTÓW

APRP Aktywna polityka rynku pracy

BDL Bank Danych Lokalnych

CATI ang. Computer Assisted Telephone Interview (wspomagany komputerowo wywiad

telefoniczny)

CAWI ang. Computer Assisted Web Interviewing (ankieta internetowa)

CIS Centrum integracji społecznej

CRZL Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich

DPS Dom pomocy społecznej

EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

EFS Europejski Fundusz Społeczny

EFSI Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne

EURES

Europejskie Służby Zatrudnienia - sieć współpracy publicznych służb zatrudnienia i ich

partnerów na rynku pracy, wspierająca mobilność w dziedzinie zatrudnienia na poziomie międzynarodowym, w krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego

FGI ang. Focus group interview (wywiad grupowy zogniskowany)

FP Fundusz Pracy

FS Fundusz Spójności

IDI ang. In Depth Interview (indywidualny wywiad pogłębiony)

IP Instytucja Pośrednicząca

IP2 Instytucja Pośrednicząca II stopnia

IPD Indywidualny Plan Działania

IPU Indywidualny Plan Usamodzielniania

IZ Instytucja Zarządzająca

KIS Klub integracji społecznej

KPRES Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej

MEN Ministerstwo Edukacji Narodowej

MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

MŚP Małe i średnie przedsiębiorstwa

NPR Narodowy Plan Rozwoju

OECD ang. Organization for Economic Co-operation and Development (Organizacja Współpracy

Gospodarczej i Rozwoju)

OPS Ośrodek pomocy społecznej

OWES Ośrodek wsparcia ekonomii społecznej

PCPR Powiatowe centrum pomocy rodzinie

PEFS Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego 2007 dla PO KL

PES Podmioty Ekonomii Społecznej

PEX ang. Probability of Exit

PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki

PSZ Publiczne Służby Zatrudnienia

18

PUP Powiatowy Urząd Pracy

RIVEC Sieć centrów kształcenia zawodowego na Węgrzech

ROPS Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

RPO WO 2007-2013

Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2007-2013

RPO WO

2014-2020 Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2014-2020

SzOP Szczegółowy Opis Priorytetów

TDI ang. Telephone Depth Interview (telefoniczny wywiad pogłębiony)

UE Unia Europejska

UOPZ Ustawa o promocji zatrudnienia

UOPS Ustawa o Pomocy Społecznej

WE Wspólnota Europejska

WTZ Warsztaty terapii zajęciowej

WUP Wojewódzki Urząd Pracy w Opolu

ZAZ Zakład aktywności zawodowej

19

SPIS TREŚCI

Resume ................................................................................................................................. 2

Streszczenie .......................................................................................................................... 3

Wykaz skrótów ................................................................................................................... 17

1. Cele, metodologia i przebieg badania ......................................................................... 22

2. Działania podejmowane na rzecz włączenia społecznego i zawodowego w okresie

2007-2013 .......................................................................................................................... 27

2.1. Wprowadzenie ...............................................................................................................27

2.2. Doświadczenia państw członkowskich i dobre praktyki .....................................................27

2.2.1. Osoby 45/50+ ........................................................................................................27

2.2.2. Wsparcie na rzecz osób młodych .............................................................................31

2.2.3. Osoby długotrwale bezrobotne ................................................................................35

2.2.4. Osoby z niepełnosprawnościami ..............................................................................36

2.2.5. Najbardziej skuteczne strategie doradcze wg OECD ..................................................37

2.3. Interwencja systemowa w Polsce ....................................................................................39

2.4. Inne działania i narzędzia testowane w obszarze rynku pracy i integracji społecznej

stosowane w Polsce w latach 2007 – 2013 w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki........50

2.5. Wnioski wynikające z badań i ewaluacji realizowanych działań i poddziałań PO KL .............54

2.6. Wnioski z analizy systemów wsparcia w latach 2007 – 2013 .............................................60

3. Działania podejmowane na rzecz włączenia społecznego i zawodowego w okresie

2007-2014 w ramach PO KL w województwie opolskim ................................................... 62

3.1. Wprowadzenie ...............................................................................................................62

3.2. Charakterystyka projektów .............................................................................................63

3.3. Komplementarność i spójność stosowanych form wsparcia ...............................................79

3.4. Zainteresowanie grup docelowych udziałem w projektach i formami wsparcia ...................82

3.5. Stopień realizacji analizowanych form wsparcia w stosunku do potrzeb beneficjentów i

odbiorców wsparcia oraz w kontekście osiągania zakładanych celów Programu ...........................89

3.6. Korzyści i ograniczenia wynikające ze stosowania określonych form wsparcia ....................98

3.7. Kluczowe wnioski ......................................................................................................... 119

4. Potrzeby w zakresie włączenia społecznego i zawodowego w województwie opolskim

w latach 2014-2020......................................................................................................... 122

4.1. Wprowadzenie ............................................................................................................. 122

20

4.2. Potrzeby grup docelowych ............................................................................................ 132

4.3. Proponowane formy wsparcia ....................................................................................... 139

4.4. Operacjonalizacja założeń interwencji RPO WO 2014-2020 ............................................. 149

4.5. Ukierunkowania środków finansowych w ramach poszczególnych typów przedsięwzięć RPO

WO 2014-2020 ....................................................................................................................... 152

4.6. Formuła wdrażania działań ........................................................................................... 154

4.7. Potencjał rozwojowy i absorpcyjny potencjalnych beneficjentów i proponowane działania

wspierające włączenie społeczne i zawodowe w województwie opolskim .................................... 166

4.8. Weryfikacja wskaźników i wartości określonych dla wskazanych PI RPO WO 2014-2020 oraz

ocena sposobów monitorowania i oceny rezultatów .................................................................. 174

4.9. Kluczowe wnioski ......................................................................................................... 175

5. rekomendacje ............................................................................................................ 178

6. Aneksy ....................................................................................................................... 185

6.1. Studia przypadku ......................................................................................................... 185

6.1.1. Działania na rzecz osób niepełnosprawnych - Siedlisko ........................................... 185

6.1.2. Działania na rzecz osób młodych – Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w Kluczborku ....... 189

6.1.3. Działania na rzecz osób długookresowo bezrobotnych – PUP Nysa, projekty Mały Wielki

Nysanin i Akademia Aktywności Społecznej ........................................................................... 192

6.1.4. Działania na rzecz osób 50+ - projekt Tranzytowe miejsca pracy............................. 195

6.2. Informacje metodologiczne .......................................................................................... 198

6.2.1. Dokumenty wykorzystane w analizie desk Research ............................................... 198

6.2.2. Cechy populacji PEFS ............................................................................................ 202

6.2.3. Struktura próby uczestnicy .................................................................................... 203

6.3. Przyporządkowanie technik badawczych do celów badania ............................................. 205

6.4. Zastosowane narzędzia badawcze ................................................................................. 208

6.4.1. Kwestionariusz beneficjenci ................................................................................... 208

P. Inne, jakie?........ ..................................................................................................... 210

6.4.2. Kwestionariusz uczestnicy ..................................................................................... 218

6.4.3. Scenariusz FGI z potencjalnymi beneficjentami ...................................................... 227

6.4.4. Scenariusz IDI z IZ RPO WO 2014-2020, IP RPO WO 2014-2020 (WUP w Opolu)i ROPS

229

6.4.5. Scenariusz IDI z ekspertami .................................................................................. 229

6.4.6. Scenariusz IDI nt. ekonomii społecznej .................................................................. 230

21

6.5. Ocena wskaźników monitorowania RPO WO 2014-2020 ................................................. 231

6.6. Spis tabel i wykresów ................................................................................................... 239

6.6.1. Spis tabel ............................................................................................................. 239

6.6.2. Spis wykresów ..................................................................................................... 240

6.6.3. Spis map ............................................................................................................. 240

22

1. CELE, METODOLOGIA I PRZEBIEG BADANIA

Głównym celem badania, realizowanego między lipcem a październikiem 2015 roku, była

identyfikacja i ocena działań służących włączeniu społecznemu i zawodowemu grup

defaworyzowanych oraz wskazanie skutecznych i trwałych rozwiązań możliwych do wdrożenia

w ramach RPO WO 2014-2020 w województwie opolskim.

Cele szczegółowe badania to:

1. Przegląd oraz analiza działań podejmowanych na rzecz włączenia społecznego i zawodowego,

w okresie 2007-2013 w ramach programów operacyjnych oraz interwencji publicznych (poza

unijnych) w kraju i na terenie Unii Europejskiej, w tym przegląd literatury polskiej

i zagranicznej.

2. Przegląd oraz analiza i ocena działań podejmowanych na rzecz włączenia społecznego

i zawodowego 2007-2014 w ramach PO KL w województwie opolskim.

3. Identyfikacja potrzeb w zakresie włączenia społecznego i zawodowego w województwie

opolskim w latach 2015-2020, w tym sformułowanie rekomendacji dla potrzeb RPO WO 2014-

2020.

Do realizacji badania zastosowano pakiet metod i technik badawczych, które umożliwiły zgromadzenie

danych, pozwalających na realizację jego celów1:

Tabela 1 Metody badawcze wykorzystywane w badaniu wraz z liczebnością prób

DANE ZASTANE DANE WYWOŁANE

ILOŚCIOWE JAKOŚCIOWE

Desk Research (w tym analiza wniosków

o dofinansowanie N=276 oraz analiza bazy PEFS N= 49024)

Mix Mode CAWI/CATI wśród beneficjentów

(N=118)

FGI z potencjalnymi beneficjentami

(N=3)

Benchmarking rozwiązań systemowych

Mix Mode CAWI/CATI wśród uczestników projektów

(N=876)

IDI z przedstawicielami IZ (UMWO) i IP RPO WO 2014-2020 (WUP

w Opolu) i ROPS (N=3)

- - Wywiad Ekspercki

(N=2)

Pakiet IDI nt. gospodarki

społecznej (N=5)

Studium przypadku

(N=4)



1 W aneksie zamieszczono tabelę, w której przedstawiono przyporządkowanie technik badawczych do celów

badania.

23

Szczególną uwagę w badaniu zwrócono na następujące grupy docelowe:

Osoby niepełnosprawne,

Osoby długotrwale bezrobotne,

Osoby w wieku 50 +,

Osoby młode, przy uwzględnieniu osób w grupie 15-24 (w tym osoby opuszczające placówki

opiekuńczo-wychowawcze, tj. osoby opuszczające system pieczy zastępczej) i 25-30 (osoby

młode borykające się z problemem długotrwałego bezrobocia).

Analiza danych zastanych

Spis dokumentów poddanych analizie znajduje się w aneksie do niniejszego raportu. Trzeba przy tym

stwierdzić, że znaczna część z nich okazała się mało przydatna z punktu widzenia celów badania, stąd

w raporcie znajdują się odwołania tylko do części dokumentów i opracowań.

a) Analiza wniosków o dofinansowanie

Analizie poddano wnioski o dofinansowanie dotyczące wspartych projektów. Zgodnie z danymi

przekazanymi przez Zamawiającego, w województwie opolskim w ramach badanych Poddziałań

zrealizowano 276 projektów. Po zapoznaniu się z materiałem badawczym okazało się, że beneficjenci

systemowi (OPS i PCPR, w ramach poddziałań 7.1.1 i 7.1.2) realizowali projekty wieloletnie, jednak co

roku składali w ramach tego projektu osobny wniosek, w którym wskazywali inne formy wsparcia

i inne grupy docelowe. Ponieważ te dwie zmienne są bardzo ważne z perspektywy celów badawczych

uznano, że każdy z wniosków powinien być traktowany osobno, jako odrębny projekt. W efekcie przy

opisie form wsparcia czy grup docelowych analizie poddawano 548 projektów. Jedynie w przypadku

analiz związanych z formą prawną beneficjentów i terenem realizacji projektów jako podstawę do

obliczeń brano pod uwagę 276 projektów.

b) Analiza bazy PEFS

Przed przystąpieniem do analizy bazy PEFS dokonany został szczegółowy przegląd danych

przekazanych przez Zamawiającego oraz Wojewódzki Urząd Pracy w Opolu, w wyniku którego z bazy

usunięto:

148 rekordów nie zawierających wskazania, z jakich form wsparcia skorzystał dany

uczestnik,

2854 rekordów, w których wskazano, iż uczestnik nie zakończył udziału we wsparciu

zgodnie z zaplanowaną ścieżką2,

328 rekordów nie zawierających informacji, czy uczestnik zakończył udział we wsparciu

zgodnie z zaplanowaną ścieżką (puste pola),

44 rekordy zawierające informację o uczestnikach w wieku 14 lat oraz 66+.

2Jako powody nieukończenia zaplanowanego wsparcia wskazano: podjęcie zatrudnienia (0,2%), podjęcie nauki (4,2%), inne powody (76,1%), zaś w przypadku 19,6% nie wskazano żadnego powodu.

24

W ten sposób otrzymano bazę 55466 rekordów. W kolejnym kroku z bazy usunięto rekordy

zawierające zdublowany numer pesel, po uprzednim wpisaniu form wsparcia z usuwanego rekordu do

rekordu pozostawianego. Konieczność dokonania takiego zabiegu wynika z faktu, że część osób brała

udział w kilku projektach – dotyczy to nieco ponad 8% (jedna osoba uczestniczyła aż w 10

projektach). Usunięto 6444 rekordów i ostatecznie baza PEFS unikalnych uczestników projektów,

poddana analizie, zawiera 49024 rekordów.

W aneksie do niniejszego raportu znajduje się tabela przedstawiająca rozkład bazy PEFS wg

wykształcenia, płci oraz statusu na rynku pracy w chwili przystąpienia do projektu.

Benchmarking

W ramach benchmarkingu analizie porównawczej poddane zostały Szczegółowe Opisy Osi

Priorytetowych Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2014-2020 ze wszystkich województw.

Szczegółowa analiza zapisów pokazała, że planowane do realizacji w poszczególnych województwach

działania są niemal jednakowe, co wynika z zapisów Umowy Partnerstwa, ale także prawdopodobnie z

działań koordynacyjnych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego oraz wymagań Komisji Europejskiej.

Stworzona baza została załączona do raportu na CD.

FGI z potencjalnymi beneficjentami

Przeprowadzono trzy wywiady grupowe z udziałem przedstawicieli podmiotów działających na rzecz

włączenia społecznego i walki z ubóstwem:

2 w Opolu (powiat z najniższą stopą bezrobocia) – ośrodki pomocy społecznej (5 osób), domy

pomocy społecznej (5), agencja zatrudnienia (1), firma szkoleniowa (1), powiatowe centra

pomocy rodzinie (2), organizacje pozarządowe (8), Centrum Kształcenia Praktycznego (1);

1 w Nysie (powiat z najwyższą stopą bezrobocia) – ośrodki pomocy społecznej (3), domy

pomocy społecznej (2), powiatowe urzędy pracy (2), powiatowe centrum pomocy rodzinie (1),

firma szkoleniowa (1), organizacje pozarządowe (2), placówki opiekuńczo-wychowawcze (2).

Warto wspomnieć, że w wywiadach wzięła udział większa niż zakładano liczba osób (w dwóch z trzech

spotkań wzięło udział po kilkanaście osób), co świadczy o dużym zainteresowaniu tematyką objętą

badaniem.

IDI z przedstawicielami IZ (UMWO) i IP RPO WO 2014-2020 (WUP w Opolu) i ROPS

Zrealizowano wywiady pogłębione: z przedstawicielami Instytucji Zarządzającej RPO WO 2014-2020

i Instytucji Pośredniczącej II stopnia PO KL (diada) oraz z Przedstawicielem Regionalnego Ośrodka

Polityki Społecznej w Opolu.

Wywiad ekspercki

Przeprowadzono dwa wywiady eksperckie z przedstawicielami środowisk naukowych.

25

Pakiet IDI nt. gospodarki społecznej

Zrealizowano pakiet pięciu indywidualnych wywiadów pogłębionych z przedstawicielami instytucji

ważnych z punktu widzenia dokonania oceny możliwości wykorzystania narzędzi gospodarki społecznej

i uwarunkowań ich sukcesu (spółdzielnie socjalne - 2 IDI, Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej - 1,

klub integracji społecznej - 1, Opolskie Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych - 1).

Studium przypadku

Na podstawie zebranych w badaniu danych wybrano i opisano cztery interesujące projekty,

zróżnicowane pod względem grupy docelowej, do której były skierowane:

działania na rzecz osób długookresowo bezrobotnych – PUP Nysa, projekty Mały Wielki

Nysanin i Akademia Aktywności Społecznej,

działania na rzecz osób niepełnosprawnych - Stowarzyszenie Siedlisko, Firma społeczna

Siedlisko „Daj nam szansę”,

działania na rzecz osób młodych – Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w Kluczborku, Projekt

„Razem możemy więcej”,

działania na rzecz osób 50+ – projekt Tranzytowe miejsca pracy: CTC sp. z o.o. (lider) oraz

Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim (partner).

Dobór projektów okazał się trudnym zadaniem. Zespół badawczy wyszedł z założenia, że na obecnym

etapie zaawansowania we wdrażaniu funduszy strukturalnych w Polsce projekty pokazywane w

ramach studiów przypadku powinny być naprawdę wyjątkowe. Niestety przeważająca część projektów

okazuje się być bardzo szablonowa3. Ponieważ założeniem było przedstawienie projektów

dedykowanych jednej z czterech wskazanych w badaniu grup, tym samym wyeliminowano projekty

kierowane do grup mieszanych. Zespół uznał ponadto, że weźmie pod wyłącznie projekty realizowane

przez beneficjentów z województwa opolskiego.

Wybrane projekty opisano osobnych mini-raportach, które zawarto w aneksie.


Po zakończeniu etapu zbierania danych i przekazaniu wstępnej wersji raportu końcowego w Opolu

odbył się panel ekspercki, w którym udział wzięli: przedstawiciel zespołu badawczego ze strony

Wykonawcy oraz przedstawiciele UMWO, WUP w Opolu i ROPS w Opolu. Celem spotkania było

przedyskutowanie raportu końcowego i wynikających z niego wniosków i rekomendacji.

Mix mode CAWI/CATI wśród beneficjentów

Ankieta CAWI została wysłana do wszystkich beneficjentów projektów 6.1.1, 6.1.3, 7.1.1, 7.1.2,

7.2.1, 7.2.2 oraz 7.4 PO KL z województwa opolskiego. Według bazy danych przekazanej przez

Zamawiającego, indywidualnych beneficjentów realizujących projekty z ww. poddziałań

3 Nasze doświadczenie badawcze wskazuje, że nie dotyczy to specyficznie województwa opolskiego.

26

w województwie opolskim było 167. Minimalna wielkość próby zakładana była na poziomie 117

wywiadów. Realizacja tej części badania przypadła na okres urlopowy, co było głównym powodem nie

zrealizowania zaplanowanej wielkości próby za pomocą techniki CAWI. Po zakończeniu sezonu

urlopowego uruchomiono więc procedurę CATI. Ostatecznie zrealizowano 118 wywiadów, co pozwala

nam na wnioskowanie o populacji na poziomie ufności 95% z ok. 4,88 pkt. procentowymi

maksymalnego błędu oszacowania. Z uzyskanych ankiet wynika, że 44 respondentów realizowało

projekty w ramach Priorytetu VI (34 z Poddziałania 6.1.1 i 10 z Poddziałania 6.1.3), a 108 z Priorytetu

VII (Poddziałanie 7.1.1 - 51, 7.1.2 – 8, 7.2.1 – 36, 7.2.2 – 8, 7.4 – 5), przy czym należy zwrócić

uwagę, że jeden beneficjent mógł realizować kilka projektów w ramach różnych Priorytetów (stąd

podane wartości łącznie przekraczają liczbę 118).

Mix mode CAWI/CATI wśród uczestników projektów

Ankieta internetowa CAWI została rozesłana do wszystkich uczestników projektów 6.1.1, 6.1.3,

7.1.1, 7.1.2, 7.2.1, 7.2.2 oraz 7.4 PO KL, którzy zakończyli udział w tych projektach. W ramach

badania założono minimalne warstwy ze względu na Priorytet, w ramach którego uczestnik brał udział

w projektach, a także ze względu na wiek, niepełnosprawność oraz status uczestnika na rynku pracy

w momencie przystępowania do projektu. Za pomocą ankiety internetowej nie udało się osiągnąć

tylko jednej założonej liczebności warstwy – osób niepełnosprawnych z Priorytetu VI. W celu

wypełnienia założeń próby, uruchomiono więc technikę CATI. Ostatecznie zrealizowano 876 ankiet

(wobec planowanych 600), co pozwala na wnioskowanie na poziomie ufności 95% z 3,3 pkt.

procentowymi maksymalnego błędu oszacowania.

Tabela 2 Struktura próby4

Priorytet Liczba uczestnik

ów

Zakładana liczebność w próbie

Zrealizowana

liczebność w próbie

Grupa docelowa

Zakładana liczebność w próbie

Zrealizowana liczebność w próbie

VI (6.1.1, 6.1.3)

36 982 300

570

Długotrwale bezrobotni

75 144

Młodzi 75 37 w wieku 15-24 i 38 w wieku 25-30

323 (69 w wieku 15-24

i 154 w wieku 25-30

50+ 75 111

Niepełnosprawni

75 75

VII (7.1.1, 7.1.2, 7.2.1, 7.2.2, 7.4)

14 019 300

306

Długotrwale bezrobotni

75 77

Młodzi 75 37 w wieku 15-24 i 38 w wieku 25-30

101 46 w wieku 15-24 i 55 w wieku 25-30

50+ 75 149

Niepełnosprawni

75 174


4 Więcej informacji o strukturze próby uczestników znajduje się w aneksie do niniejszego raportu.

27

2. DZIAŁANIA PODEJMOWANE NA RZECZ WŁĄCZENIA SPOŁECZNEGO I ZAWODOWEGO W OKRESIE 2007-2013

2.1. Wprowadzenie

W niniejszym rozdziale zawarto treści będące wynikiem przeglądu oraz analizy działań

podejmowanych na rzecz włączenia społecznego i zawodowego w ramach interwencji publicznych w

latach 2007 – 2013 w Polsce oraz innych państwach Unii Europejskiej. W tym celu przeanalizowano

materiały, raporty badawcze i ewaluacyjne oraz opracowania zaproponowane przez Zamawiającego w

minimum metodologicznym uzupełniając je o dodatkowe źródła, w tym również odnoszące się do

doświadczeń europejskich w dziedzinie polityki zatrudnienia i pomocy społecznej. Pełen wykaz

przeanalizowanych materiałów został zawarty w bibliografii.

2.2. Doświadczenia państw członkowskich i dobre praktyki

Wiele europejskich krajów wdrożyło narzędzia związane z profilowaniem osób bezrobotnych. Do

ciekawych przykładów wykorzystania tego typu narzędzi należą rozwiązania stosowane w Irlandii.

Opierając się na wcześniej opracowanym nieskutecznym modelu profilowania bezrobotnych

Departament Zabezpieczenia Społecznego we współpracy z Instytutem Badań Gospodarczych

i Społecznych wypracował narzędzie Probability of Exit (PEX), które przybiera formę kwestionariusza

pozwalającego na dopasowanie modelowej procedury postępowania z osobą rejestrującą się jako

bezrobotna przez kolejne 12 miesięcy. Na tym etapie każdy bezrobotny podpisuje również listę praw

i obowiązków związanych ze statusem/profilem, który otrzymuje. Na tej podstawie możliwe jest

również opracowanie dopasowanego planu postępu (ang. progression plan). PEX przyjmuje wartość

liczbową. Osoby z wysokim wynikiem PEX (jednocześnie niskim prawdopodobieństwem długotrwałego

bezrobocia) objęte zostają usługami pośrednictwa pracy. Osoby ze średnimi wynikami PEX są

zapraszane na sesje grupowego doradztwa, na których prezentowane są programy poprawiające ich

zatrudnialność. Natomiast osoby z niskim wynikiem PEX otrzymują intensywne wsparcie indywidualne

udzielane przez doświadczonego doradcę, po którym mogą zostać skierowane bezpośrednio do

pracodawcy lub do odbycia dodatkowego szkolenia5.

2.2.1. Osoby 45/50+6

W ostatniej dekadzie minionego stulecia i pierwszych latach obecnego rozwinięte kraje europejskie

wdrażały szereg rozwiązań na rzecz z jednej strony wydłużenia aktywności zawodowej osób ze

starszych grup wiekowych, z drugiej zaś – umożliwienia powrotu na rynek pracy osobom z tych grup,

które z różnych względów znalazły się poza nim. W 2005 roku Organizacja Współpracy Gospodarczej i

5 Tamże, str. 36 – 37. 6 Zagadnienie zostało opracowane w głównej mierze z wykorzystaniem raportów OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju); kierowano się cyklem raportów Ageing and Employment Policies, OECD, 2005; Ageing and Employment Policies in Denmark 2015, Working Better with Age, OECD Publishing, Paris, 2015; Ageing and Employment Policies in Netherlands 2014, Working Better with Age, OECD Publishing, Paris, 2014; Employment Policies to Promote Active Ageing 2012, European Commission, 2012; More Inclusive Ageing and Employment Policies: the Lessons from France, the Netherland, Norway and Switzerland, A. Sonnet, H.Olsen, T.Manfredi, De Economist (2014), http://www.oecd.org/els/emp/Towards-More-Inclusive-Ageing-and-Employment-Policies.pdf.

http://www.oecd.org/els/emp/Towards-More-Inclusive-Ageing-and-Employment-Policies.pdf

28

Rozwoju dokonała przeglądu zastosowanych rozwiązań i ich skuteczności – na podstawie raportów

krajowych. Obecnie (od 2014 roku) trwa ponowny przegląd, dostępne są już pierwsze raporty

krajowe.

Na podstawie raportów z Holandii, Szwecji, Danii, Finlandii, Francji, Norwegii i Szwajcarii, a więc

krajów mających wysokie wskaźniki zatrudnienia osób ze starszych grup wiekowych, można wskazać

katalog użytecznych rozwiązań, ale też takich, które okazały się mało lub całkowicie nieskuteczne.

Należy jednak zastrzec, że specyfika problemu jaką jest praca osób ze starszych grup wiekowych w

znacznej mierze wymaga rozwiązań legislacyjnych na szczeblu krajowym, niemniej w skrótowej formie

pokazano poniżej także te działania. W przeciwnym przypadku mogłoby powstać wrażenie, że problem

można całkowicie rozwiązać wyłącznie przy pomocy odpowiednio stosowanych instrumentów polityku

rynku pracy.

Stosowane są generalnie trzy grupy działań:

1. Likwidacja zachęt do odchodzenia z rynku pracy

Rezygnacja ze wszelkich rozwiązań umożliwiających odchodzenie z rynku pracy przed

osiągnięciem pełnego wieku emerytalnego (takich jak wcześniejsze emerytury czy

świadczenia przedemerytalne).

Wydłużanie wieku uprawniającego do przechodzenia na emeryturę.

2. Usuwanie barier po stronie pracodawców i tworzenie warunków sprzyjających funkcjonowaniu

osób starszych w miejscu pracy.

Wprowadzanie antydyskryminacyjnych zapisów w prawie pracy.

Promocja wśród pracodawców wartości płynących z zatrudniania osób ze starszych grup

wiekowych (programy age diversity), w tym także poprzez pozytywny przykład

administracji publicznej; kraje UE wykorzystują w tym celu kampanie społeczne i

świadomościowe (w tym Słowacja, Finlandia).

o W Finlandii w 2000 roku uruchomiono ogólnokrajowy National Program of Ageing

Workers in Finland. Skierowany był na kształtowanie postaw i przewidywał

działania z zakresu kampanii informacyjnych, na wielu poziomach i różnej skali –

w tym debaty lokalne, w firmach, z udziałem związkowców, pracowników,

menadżerów. Ponad 50% dorosłych mieszkańców Finlandii uznało go

za pozytywny.

Poprawa kompetencji menadżerów i wdrażanie strategii zarządzania wiekiem w zakładzie

pracy.

o W Danii funkcjonuje Senior Policy Consultant Scheme (teraz pod nazwą Senior

Starter Kit); program wdrażany jest przez służby zatrudnienia, z udziałem

krajowej organizacji pozarządowej działającej na rzecz osób 50+. W ramach

programu firmy mogą skorzystać z pewnej puli godzin usług doradczych zakresie

diagnozy sytuacji w firmie i możliwości wprowadzenia rozwiązań z zakresu

zarządzania wiekiem i polityki senioralnej. Ponadto utworzono toolbox of good

practices, przyznawane są nagrody dla firm stosujących najlepsze rozwiązania

itp.; utworzono specjalny Prevention Fund, zarządzany przez partnerów

społecznych, z którego przyznawane mogą być granty na wdrażanie rozwiązań z

zakresu zarządzania wiekiem.

29

o W Norwegii w publicznych służbach zatrudnienia utworzono tzw. Working Life

Centres świadczących usługi informacyjne i doradcze dla firm w zakresie układów

dotyczących inkluzywnych miejsc pracy7. Działania te są ukierunkowane przede

wszystkim na zapobieganie i redukcję absencji w miejscu pracy spowodowanych

chorobą lub złym samopoczuciem osób starszych (wsparcie osób w powrocie do

pracy, poprawa środowiska pracy osób starszych). Podejście do organizacji

inkluzywnych miejsc pracy opiera się na trójstronnym porozumieniu pomiędzy

rządem, pracodawcą i związkami zawodowymi.

Zmniejszanie obciążeń dla firm.

o W Finlandii istnieją schematy subsydiowania zatrudnienia, które co prawda

skierowane są do osób długookresowo bezrobotnych oraz do osób

niepełnosprawnych, ale korzystając z nich osoby 50+ należące do jednej z ww.

grup; zauważono jednak, że efektywność subsydiów jest niska w regionach o

gorszej sytuacji na rynku pracy, a ponadto subsydia wywołują wysoki poziom

efektu zastępowania i wypychania.

o W Danii wprowadzono dla osób 55+ rozwiązanie senior job, które daje prawo

osobom starszym tracącym zasiłek dla bezrobotnych podjęcia pracy w sektorze

publicznym oraz dodatkowe – wyższe niż ma to miejsce w przypadku innych osób

bezrobotnych kwoty środków przeznaczanych na subsydiowanie miejsca pracy.

Zachęcanie do wprowadzania elastycznego czasu pracy, w tym też zatrudniania

w niepełnym wymiarze czasu.

Wprowadzanie regulacji na poziomie regionów i gmin (powiatów) – redukowanie czasu

pracy dla osób 62+ bez utraty zarobków, by zachęcić ich do pozostawania na rynku pracy

–– co okazało się skuteczne; w Austrii zastosowano dodatki do zatrudnienia w niepełnym

wymiarze czasu pracy, dzięki którym przy obniżonym wymiarze czasu pracy pracownicy

mogą otrzymywać pełne wynagrodzenie; podobne rozwiązania dla osób przekraczających

wiek emerytalny zastosowano również we Włoszech i w Litwie.

3. Zwiększanie zatrudnialności osób starszych

Poprawa warunków pracy i dostępności usług zdrowotnych.

Potrzebne są nowe umiejętności pracowników publicznych służb zatrudnienia do pracy

z osobami ze starszych grup wiekowych.

W przypadku starszych grup wiekowych, znacznie bardziej niż u pozostałych, ważne jest

poprzedzenie decyzji o skierowaniu na szkolenie walidacją posiadanych kompetencji

o np. w Holandii jest specjalny system walidacji kwalifikacji Experience Certificate.

Za istotny czynnik dezaktywizacji osób starszych uznano niski poziom kompetencji

i kwalifikacji zawodowych, a jednym z głównych wyzwań utrzymania aktywności

zawodowej osób powyżej 45/50 roku życia jest utrzymanie ich wysokiego poziomu

produktywności i efektywności; opierając się na korelacji poziomu wykształcenia

z wydłużeniem aktywności zawodowej, takie kraje jak Finlandia, Szwecja, Austria i

Słowacja inwestują przede wszystkim w systemy kształcenia przez całe życie (lifelong

learning); zidentyfikowano przy tym pięć czynników ważnych dla sukcesu szkolenia

osób starszych:

7 OECD Employment Outlook 2015, OECD 2015, str. 141.

30

– bezpieczne środowisko,

– angażowanie uczestników w definiowanie procesu nauczania,

– zapewnienie informacji zwrotnej,

– dopasowanie metod kształcenia do potrzeb i zdolności (co wymaga tworzenia

nowych programów szkolenia oraz doskonalenia trenerów),

– praca w małych jednorodnych grupach.

Poprawa funkcjonowania usług doradczych związanych z podnoszeniem kwalifikacji

i informowaniem o możliwościach szkolenia.

Badania Labour Force Survey pokazują, że osoby starsze nie umieją szukać pracy na

współczesnym rynku pracy – z tego powodu bardzo ważne jest uczenie szukania pracy,

świadczenie intensywnego doradztwa i pośrednictwa pracy.

Bardzo ważny okazuje się być empowerment8

o W Holandii wprowadzono program Talent55+, którego istotą jest wspieranie

tworzenia i funkcjonowania sieci osób starszych (senior networks). Sieć tworzy

12-15 w wieku 55+, które odbywają min, 10 spotkań, wspieranych przez work

coacha z urzędu pracy. Spotkania mają na celu wymianę doświadczeń, wzajemne

wspieranie się i inspirowanie, wymiana informacji. Program nie został jeszcze

poddany ewaluacji, ale opinie uczestników są bardzo pozytywne – zauważają

wzrost wiary w swoje możliwości itp. Odnotowano 30% efektywność, szacuje się,

że szanse na znalezienie pracy przez uczestników programu są czterokrotnie

większe niż osób nie biorących w nim udziału, przy czym jest to program

wyjątkowo tani. Zauważono też dodatkowy efekt, jakim jest promocja wiedzy o

osobach starszych wśród pracodawców,

o w ślad za Holandią senior networks wprowadzono w Danii.

W Holandii uważa się, że dobrą opcją dla osób starszych jest samozatrudnienie. Co

prawda osoby te mają na ogół słabe umiejętności przedsiębiorcze, mają jednak

doświadczenie w branży, kontakty oraz większe zdolności do realistycznej oceny sytuacji.

Udzielane są pożyczki oraz oferowane szkolenia i świadczenie na czas przygotowania

startu działalności. Zwrócono także uwagę na inny aspekt – starsi mogą być mentorami

dla młodych starterów.

W Niemczech uruchomiono krajowy program Perspektive 50+ – Beschäftigungspakte für

Ältere in den Regionen. Głównym instrumentem wdrażania programu są regionalne pakty

na rzecz zatrudnienia skupiające działania lokalnych i regionalnych interesariuszy:

przedsiębiorstwa, izb i związków pracodawców, związków zawodowych, gmin, instytucji

szkoleniowych, kościołów i organizacji świadczących usługi społeczne. W ramach

programu realizowane są szkolenia z zakresu komunikacji, opracowania dokumentów

aplikacyjnych, organizowane są staże oraz stosuje się subsydiowanie wynagrodzeń.

Prowadzone ewaluacje programu wykazały wysoką skuteczność zindywidualizowanych

8 Zasada empowermentu w zarządzaniu interwencją publiczną odnosi się do procesu angażowania odbiorców wsparcia w podejmowanie decyzji dotyczących zakresu, narzędzi i sposobów ich zastosowania w realizowanych zadaniach; bazuje na współdzieleniu odpowiedzialności osób, którym działania te mają służyć; dzięki temu przekłada się ona na wyższy poziom świadomości podejmowanej interwencji publicznej oraz wyższy stopień akceptacji i integracji z systemem wsparcia.

31

form doradztwa i poradnictwa oraz proaktywnych i kierunkowych działań skierowanych na

pozyskanie pracodawców9.

W większości krajów nie ma dedykowanych osobom starszym programów rynku pracy

(podczas gdy są dla młodych, niepełnosprawnych, migrantów itp.) – starsi uczestniczą

w tych skierowanych do ogółu bezrobotnych, są w nich niedoreprezentowani,

a efektywność jest w ich przypadku relatywnie niższa. Zwraca się jednak uwagę, że

tworząc takie „dedykowane” programy podejmuje się ryzyko stygmatyzacji tej grupy osób;

programy wdrażane na rzecz osób starszych powinny być dopasowane do indywidualnych

potrzeb uczestników.

2.2.2. Wsparcie na rzecz osób młodych

W Komunikacie Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-

Społecznego i Komitetu Regionów z dnia 15 września 2010 Mobilna młodzież10 Inicjatywa na rzecz

uwolnienia potencjału młodzieży ku inteligentnemu, trwałemu i sprzyjającemu włączeniu społecznemu

wzrostowi gospodarczemu w Unii Europejskiej [COM(2010) 477final] zaproponowano ramy działań

ukierunkowanych na zatrudnienie osób młodych, opierających się na trzech priorytetach związanych

z redukcją bezrobocia w tej grupie oraz poprawą perspektyw na zatrudnienie:

Po pierwsze zwrócono uwagę na taką organizację działań skierowanych do młodych osób,

które związane będą z pomocą w uzyskaniu pierwszej pracy (przejście ze szkoły do pracy)

i rozpoczęcia kariery zawodowej;

Po drugie sformułowano tezę, że wsparcie zagrożonej młodzieży ma charakter priorytetowy;

Po trzecie wskazano, że celowe jest wsparcie dla osób przedsiębiorczych poprzez promocję

podejmowania działalności gospodarczej.

Rekomendowane jest podejmowanie działań w poniżej wskazanych obszarach:

1. Wsparcie dla systemu edukacji związane z zapobieganiem przedwczesnemu wypadaniu z edukacji

(school dropouts) oraz zagwarantowaniem podstawowych umiejętności dla wszystkich uczniów.

Systemy wspierające słabszych uczniów poprzez organizację dodatkowych zajęć oraz

ścisły monitoring osiągnięć uczniów (np. Łotwa, Grecja). Zajęcia te mają charakter

nieodpłatny i dotyczą różnych przedmiotów.

Restrykcyjne kontrole realizacji programów nauczania w szkołach podstawowych

i gimnazjach (secondary schools), prowadzone przez administrację oświatową na

poziomie ministerstwa właściwego dla spraw edukacji (Łotwa).

Upowszechnianie darmowych podręczników (ze względu na ekonomiczny charakter

problemu tego typu rozwiązania wprowadzono w Macedonii, Bułgarii).

Programy wsparcia kontynuacji nauki, doradcze oraz dopasowane do potrzeb uczniów ze

specjalnymi potrzebami edukacyjnymi systemy wsparcia ukierunkowane na

wyrównywanie deficytów.

2. Wsparcie podstawowych umiejętności i kompetencji uczniów w zakresie przejścia z edukacji do

pracy (rynek pracy).

9 Por. Employment policies to Promote…, str. 29. 10 Tytuł oryginału: Youth on the move.

32

Programy zwiększania atrakcyjności kształcenia technicznego i zawodowego, np. poprzez

zwiększenie liczby programów szkolenia zawodowego i miejsc praktycznej nauki zawodu

(np. Belgia, Hiszpania, Łotwa, Portugalia, Finlandia)11.

Podniesienie jakości kształcenia zawodowego leżało u podstaw stworzenia w Węgrzech

sieci centrów kształcenia zawodowego (RIVEC) w celu poprawy technicznej jakości

realizowanych szkoleń i kursów.

W Niemczech funkcjonuje system ekstensywnego przygotowania do uczestnictwa

w szkoleniu praktycznym. Jest on skierowany do osób młodych, które ze względu na

poziom wykształcenia nie mogą podjąć praktyki zawodowej. W efekcie 2/3 młodych ludzi

rozpoczyna kształcenia praktyczne po okresie przygotowawczym. Innym stosowanym

w tym kraju rozwiązaniem jest trwający rok czas przygotowania zawodowego. Realizacja

tego instrumentu opiera się na szkolnym programie przygotowania zawodowego do

szkolenia praktycznego.

Kształcenie nauczycieli zawodu i praktyki zawodowe nauczycieli w przedsiębiorstwach:

tego typu rozwiązania stosowane są np. w Estonii i Chorwacji – w Chorwacji 50%

wszystkich kursów zawodowych dla nauczycieli prowadzonych jest bezpośrednio w

przedsiębiorstwach na stanowiskach adekwatnych do nauczanych przedmiotów

zawodowych12.

3. Powiązania edukacji z doświadczeniem zawodowym.

Angażowanie pracodawców w proces kształcenia kompetencji zawodowych – praktyki w

miejscu pracy.

o np. w Słowenii wprowadzono system nabywania kwalifikacji w miejscu pracy.

Działania skierowane są do osób uczących się i angażują Słoweńską Organizację

Studentów (Studentska Organizacija Slovenije) w pośrednictwo pomiędzy

studentami a pracodawcami, którzy przyjmują studentów na 6-miesięczne

szkolenie praktyczne połączone z mentoringiem, zanim jeszcze ukończą oni

edukację. Po zakończeniu szkolenia praktycznego student w ciągu kolejnych 6

miesięcy jest zobowiązany do ukończenia szkoły i uzyskania dyplomu zanim

powróci do tego samego pracodawcy. Pracodawca otrzymuje na organizację

szkolenia praktycznego grant w wysokości 2000€ na pokrycie kosztów

wynagrodzenia absolwenta. Pracodawca zapewnia również koszty badań lekarskich

oraz koszty wynagrodzenia mentora (do 100€ miesięcznie)13.

Programy praktyk.

o np. w Irlandii - oparte na programach zawodowych uznawanych przez

przedsiębiorstwa przemysłowe, zakładają moduły szkolenia ogólnego uzupełnione

komponentami kształconymi w miejscu pracy (on-the-job) u konkretnego

pracodawcy; czas trwania takiego kursu jest różny i uzależniony od zawodu, trwa

od 20 do 43 tygodni. Kurs jest zgodny z Krajową Ramą Kwalifikacji i pozwala na

uzyskanie kwalifikacji na 5 i 6 poziomie14, jak również pozwala na uzyskanie

certyfikatów uznawanych przez przedsiębiorstwa przemysłowe, których posiadanie

umożliwia dostęp do określonych zawodów w sektorach gospodarki. Programy te

11 Youth employment measures 2010, European Commission, European Employment Observatory, GHK Consulting Ltd., Birmingham 2011, str. 10 – 11. 12 Tamże, str. 12. 13 Tamże, str. 15. 14 Zgodnie z zaleceniami Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 roku w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (2008/C111/01) oraz funkcjonującej w Irlandii Krajowej Ramy Kwalifikacji. Poziom 4 i 5 ERK (5 i 6 według metodyki irlandzkiej) odpowiada wykształceniu na poziomie średnim, w tym zawodowym oraz zawodowym studiom wyższym (kwalifikacje uzyskane w perspektywie krótszej niż trzyletni proces edukacyjny.

33

przede wszystkim skupiają się na zawodach, w których nie prowadzi się nauki

zawodu (np. sekretarka medyczna, instruktor organizacji czasu wolnego, opiekunka

dziecięca)15;

o w Niemczech w latach 2008 – 2010 wprowadzono rozwiązanie promujące udział

przedsiębiorców w kształceniu praktycznym polegający na przyznaniu „premii

szkolenia zawodowego” dla firm tworzących dodatkowe miejsce praktyk dla

uczniów, których umowy szkoleniowe zostały przedterminowo zakończone z

powodu upadłości lub likwidacji firmy szkoleniowej16.

Kluczowe wyzwania dla efektywnego systemu praktyk zawodowych:

– powszechna dostępność (praktyki nie są ograniczone dla specyficznych grup),

– zawierają działania ułatwiające udział osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji,

– obejmują komponent szkoleniowy,

– zapewniają interdyscyplinarne wsparcie szkoleniowe (które nie jest wąsko

sprofilowane),

– odnoszą się do konkretnych branż i sektorów oraz zawodów,

– zakładają w miarę równy podział kosztów organizacji praktyk pomiędzy pracodawców,

instytucje publiczne i praktykantów,

– są skoncentrowane na uzyskaniu konkretnych kompetencji, a nie na przeprowadzeniu

ustalonej/wymaganej liczby godzin,

– zakładają mechanizmy zapobiegania nadużyć związanych z traktowaniem praktyki

jako źródła taniej siły roboczej,

– są zarządzane wspólnie przez partnerów społecznych i odpowiednie instytucje,

– podlegają certyfikacji i są zintegrowane z systemem edukacji formalnej17.

Staże zawodowe – jest to rozwiązanie stosunkowo powszechnie stosowane w całej Unii

Europejskiej (podobnie jak w Polsce).

o np. ciekawym rozwiązaniem jest ukierunkowywanie staży na konkretne sektory lub

rodzaj podmiotu, np. na Malcie w ramach działań Active youth scheme bezrobotni

powyżej 6 miesięcy pozostawania bez pracy mają możliwość podjęcia pracy

w sektorze pozarządowym (NGO) na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy.

4. Zgodność kształcenia zawodowego z zapotrzebowaniem na kwalifikacje wymagane przez rynek

pracy.

Aktywne angażowanie przedsiębiorców w proces kształcenia.

o np. w Macedonii 20% zajęć na uniwersyteckich kierunkach kształcenia

prowadzonych jest przez ekspertów wywodzących się z sektora prywatnego

i publicznego.

Angażowanie organizacji przedstawicielskich w przygotowanie programów kształcenia

o np. Finlandii i Niemczech korzysta się w tym celu z potencjału organizacji

trójstronnych; uczestniczą one w procesie opracowania i zatwierdzania programów

kształcenia oraz systemów egzaminowania kwalifikacji.

5. Gwarancje dla młodzieży i inne działania w ramach aktywnej polityki rynku pracy (ALMP - Active

Labour Market Policies).

W Finlandii wprowadzone w 2005 roku gwarancje zakładały wypracowanie przez lokalne

służby zatrudnienia, w porozumieniu z osobą poszukującą pracy, indywidualnego planu

zatrudnienia; od 2010 roku wyznaczono termin opracowania takiego planu – nie dłużej

niż w okresie dwóch tygodni od daty rejestracji w biurze pracy. Indywidualny plan

15 Por. Youth employment…, str. 14. 16 Promotion better labour market outcomes for youth, OECD 2014, str. 20. 17 Tamże, str. 15.

34

zatrudnienia zawiera cele, usługi i działania niezbędne do uzyskania zatrudnienia lub

rozpoczęcia kształcenia.

W Wielkiej Brytanii wprowadzono program Wrześniowe gwarancje, w ramach którego

wszystkie osoby w wieku 16 i 17 lat muszą zrealizować odpowiednią ścieżkę edukacyjną

lub szkoleniową. Młodzież może wybrać jedną z czterech ścieżek: ścieżkę praktyki

zawodowej, ścieżkę kształcenia na poziomie podstawowym, ścieżkę nabywania

kwalifikacji ogólnych oraz ścieżkę uzyskania dyplomu (dyplomów). Natomiast gwarancje

dla młodych (Young person‟s guarantee) umożliwiają osobom bezrobotnym przez okres

10 miesięcy i więcej uzyskanie wsparcia w ramach pośrednictwa pracy, robót publicznych,

ścieżki prowadzącej do zatrudnienia (w tym szkolenie przygotowujące do podjęcia pracy)

oraz wsparcia kształtowania kariery.

Wprowadzenie w Wielkiej Brytanii programu Flexible New Deal”, w którym obligatoryjnie

zakłada się realizację różnego rodzaju form wsparcia osobom w wieku 18 – 24 lat, które

pozostają bezrobotne przez okres minimum 6 miesięcy. Działania te obejmują doradztwo,

poradnictwo, opracowanie planu działania i tworzenie warunków do zdobywania

doświadczenia zawodowego. Dla osób powyżej 25 roku życia wsparcie jest obowiązkowe

po 18 miesięcznym okresie bezrobocia.18. Program zakłada także intensywne wsparcie

uwzględniające indywidualnych opiekunów (mentorów) oraz okresy próbne wybieranych

schematów aktywizacyjnych. Ich zastosowanie umożliwia wybór działań, które w jak

największym stopniu są dopasowane i akceptowane przez osoby biorące udział we

wsparciu19.

W Szwecji gwarancje zostały wprowadzone dla młodych osób rejestrujących się jako

bezrobotne, posiadających status przez minimum 3 miesiące i koncentrują się przede

wszystkim na aktywnym poszukiwaniu pracy. Obejmują również wsparcie

w rozpoczynaniu działalności gospodarczej, rehabilitacji zawodowej, uzupełnieniu

wykształcenia, a także schematy związane z zatrudnieniem w niepełnym wymiarze etatu,

co pozwala łączyć naukę i pracę20.

We Francji zasiłek dla młodych osób bezrobotnych jest przyznawany i wypłacany w

oparciu o zasadę „wzajemnych zobowiązań”, tj. wymaga się od osób uczestniczących w

programie aktywnego poszukiwania pracy i poprawy zdolności do zatrudnienia, w zamian

za to uzyskują świadczenie pieniężne21.

Wsparcie udzielane osobom młodym w wielu krajach Europy wiąże się z realizacją rozwiązań, które

stosowane są przez polskie instytucje rynku pracy. Podejmuje się zatem działania w obszarze

informacji zawodowej, doradztwa i poradnictwa (np. Francja, Malta, Islandia), nabywania

doświadczenia zawodowego (Słowacja, Szwecja), wdrożono także nowe typy umów (Luksemburg),

stosuje się różnego rodzaju systemy zachęcające pracodawców do zatrudniania osób młodych, w tym

subsydiowanie zatrudnienia (np. Luksemburg, Serbia). Jednocześnie zwrócić należy uwagę, że w

przypadku organizacji pozaformalnego kształcenia ukierunkowanego na uzyskanie adekwatnych do

potrzeb rynku pracy kwalifikacji zawodowych bardzo dobre efekty przynosi organizacja kursów, które

stanowią odpowiednią kombinację edukacji teoretycznej z zajęciami praktycznymi organizowanym w

warunkach zakładu pracy (na stanowisku pracy)22. Rozwiązania z tego zakresu stosowano w Szwecji w

ramach tzw. „miejsc szkoleniowych”, będących kombinacją szkolenia na stanowisku pracy i nauki

18 S. Wap, Aktywne polityki rynku pracy – dobry sposób na walkę z bezrobociem?, Analiza FOR Nr 3/2013. 19 Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, Aktywna polityka rynku pracy w Polsce w kontekście europejskim, UMK 2010, str. 151 – 155. 20 Youth employment…, str. 17 – 18. 21 Promotion better…, str. 11. 22 Por. The OECD Action Plan form Youth – Giving Youth a Better Start in the Labour Market, Paris 2013.

35

przedmiotów zawodowych i ogólnych23. Tego typu podejście możliwe jest w organizacji większości

kursów zawodowych i szkoleń związanych z nabywaniem kwalifikacji i może zostać uzyskane poprzez

wprowadzenie odpowiednich kryteriów dla projektodawców organizujących kursy. Przy czym

kształcenie praktyczne w miejscu pracy może odbywać się w ramach kursu zawodowego

(naprzemiennie z kształceniem teoretycznym oraz praktycznym w warunkach warsztatowych) lub jako

dodatkowy moduł praktyczny po zakończeniu szkolenia w formie dodatkowej wymaganej programem

praktyki zawodowej organizowanej u pracodawcy. Organizacja praktyk zawodowych w ramach

programów szkoleń i kursów zawodowych może również wpłynąć na lepsze dopasowanie oferowanych

w projektach kursów do wymagań pracodawców, którzy organizując zajęcia praktyczne w swoich

zakładach pracy będą mogli zweryfikować umiejętności, kompetencje i kwalifikacje nabyte w toku

kształcenia24.

2.2.3. Osoby długotrwale bezrobotne

Bezrobocie długotrwałe jest wyzwaniem dla polityk wielu krajów europejskich, a przejście od form

biernych do aktywnych, poprzez wdrażanie instrumentów aktywnej polityki rynku pracy w działaniach

ukierunkowanych na zwalczanie bezrobocia, w tym także chronicznego, ma prowadzić do osiągnięcia

pozytywnych efektów interwencji publicznej. Narzędzia aktywnej polityki rynku pracy łączą w sobie

jednak zarówno instrumenty bierne – takie jak zasiłki i inne formy finansowania podstawowych

potrzeb osób bezrobotnych, jak i aktywne, do których należą programy rynku pracy zawierające:

poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy, szkolenia, instrumenty tworzenia nowych miejsc pracy

oraz inne działania wspomagające powrót do pracy25.

1. Podstawową formą aktywnej polityki rynku pracy wobec osób długotrwale bezrobotnych są

szkolenia i kursy zawodowe, ukierunkowane na podnoszenie, aktualizację lub uzupełnienie

kwalifikacji zawodowych. Duże znaczenie mają także szkolenia nastawione na zwiększanie

kompetencji społecznych, przy czym często są one dołączane do szkoleń zawodowych.

o np. w Luksemburgu wdrożono inicjatywę Fit4Job, która skierowana jest do wybranych

sektorów gospodarki: finanse, handel, ubezpieczenia i budownictwo. Szkolenia

organizowane w ramach tej inicjatywy są wysoce dostosowane do specyficznych

wymagań tych sektorów, a dostępne profile osób poszukujących pracy są poddawane

ewaluacji26.

o np. w Niemczech praktykowane jest wzbogacanie szkoleń zawodowych o dodatkowe

umiejętności i kompetencje przydatne na rynku pracy lub w realizacji zadań

zawodowych, jak językowe czy podnoszące umiejętności podstawowe (społeczne,

życiowe).

2. Inną formą są zachęty dla pracodawców.

Do głównych narzędzi z tego zakresu należy subsydiowanie wynagrodzeń; stosowane są

również inne formy obniżania kosztów pracy, np. zwolnienia z obowiązkowych ubezpieczeń

społecznych (Belgia, Bułgaria, Niemcy, Austria, Szwecja, Islandia)). Prowadzone ewaluacje

tych instrumentów wsparcia potwierdzają ich pozytywny wpływ na zatrudnienie osób

korzystających ze wsparcia27. Zwraca się jednak uwagę, że powinny być one uzupełnione

innymi narzędziami i instrumentami ukierunkowanymi na wzrost kompetencji zawodowych i

społecznych.

23 Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, Dz. Cyt., str.182. 24 Por. The OECD Action Plan…, por. też OECD Employment… str. 141. 25 Por. www.oecd.org 26 www.fit4job.lu www.fit4job.lu; Long-term Unemployment 2012, European Commission, European Employment Observatory 2012, str. 30 – 31. 27 Tamże, str. 31.

http://www.fit4job.lu/

http://www.fit4job.lu/

36

3. Dotowane zatrudnienie typu roboty publiczne.

Forma stosowana jest w wielu krajach (np. Republika Czeska, Łotwa, Węgry, Malta,

Słowacja, Chorwacja) jako narzędzie integracji społecznej osób długotrwale bezrobotnych,

jednakże jej stosowanie nie przynosi spodziewanych efektów, a ewaluacje wskazują na

negatywne skutki zatrudnieniowe.

2.2.4. Osoby z niepełnosprawnościami

W krajach Europy funkcjonują różne modele polityki zatrudnienia osób niepełnosprawnych, cechujące

się odmiennymi założeniami koncepcyjnymi i konkretnymi rozwiązaniami. W ramach funkcjonujących

modeli państwa stosują różne formy interwencji i wsparcia kierowane do pracodawców i innych

podmiotów rynku pracy oraz do osób niepełnosprawnych. Wymienić tu można kilka obszarów działań

instytucji publicznych zorientowanych na wspieranie osób niepełnosprawnych:

1. Deinstytucjonalizacja opieki.

o np. w Dani zrezygnowano z koncepcji opieki sprawowanej przez relatywnie duże

instytucje. Większość osób niepełnosprawnych w Dani obecnie mieszka we własnych

domach. Mogą to być mieszkania lub domy, w których żyją oni samodzielnie lub ze

swoją rodziną oraz mieszkania czy domy grupowe, przeznaczone dla kilku osób

niepełnosprawnych. Osoby niezdolne do samodzielnego życia mieszkają w domach czy

mieszkaniach, w których zapewniona jest pomoc i odpowiednie dla nich wsparcie

osobiste28.

2. Stymulowanie pożądanych zachowań przez pracodawców. Regulacje kierowane do

pracodawców, związane z nałożeniem na nich określonych obowiązków dotyczących

zatrudniania osób niepełnosprawnych, są jednym z powszechnie wykorzystywanych

instrumentów. Dwa podstawowe systemy funkcjonujące w Europie to system kwotowy

i system oparty na prawach obywatelskich. Polityka zatrudnienia oparta na systemie

kwotowym dominuje w państwach europejskich. Występuje m.in. w Austrii, Francji, Hiszpanii,

Niemczech, Włoszech, a także w Polsce. Nakłada na pracodawców, którzy nie zatrudniają

wymaganej liczby niepełnosprawnych pracowników, obowiązek płacenia składki (kary) na

wydzielony fundusz. Pracodawcy osiągający normę zatrudnienia niepełnosprawnych

pracowników mogą uzyskać dodatkowe wsparcie finansowe ze środków publicznych. Celem

tego typu rozwiązania jest wymuszenie na pracodawcach z otwartego rynku pracy, przy

pomocy argumentów ekonomicznych, tworzenia nowych i utrzymania istniejących miejsc

pracy. Polityka zatrudnienia oparta na prawach obywatelskich polega na egzekwowaniu

konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do pracy czy zakazu dyskryminacji. Występuje m.in.

w takich krajach jak Wielka Brytania, Irlandia, Szwecja, Holandia. W systemie opartym na

prawach obywatelskich obowiązujące normy jak zrównanie prawa do pracy i wyrównanie

szans w zatrudnieniu są konsekwencją podzielnych w społeczeństwie wartości wzmacnianych

przez ustawodawstwo antydyskryminacyjne. Istnieją również modele mieszane (m.in. Dania,

Norwegia)”29.

3. Przegląd raportów dobrych praktyk zatrudniania osób niepełnosprawnych wskazuje, że w ich

wdrażaniu i ocenie skuteczności najczęściej uwzględniane są takie elementy jak:

rekrutacja i wprowadzanie do organizacji pracowników niepełnosprawnych,

organizacja pracy i dostosowanie stanowisk pracy,

28 M. Sosnowska, Integracja społeczna osób niepełnosprawnych, www.edupage.org. 29 Pod. za: Zatrudnienie niepełnosprawnych. Dobre praktyki pracodawców w Polsce i innych krajach Europy, pod red. E. Giermanowskiej, Kraków 2014, str. 17 – 18.

37

szkolenia kadry działów personalnych, personelu kierowniczego i pracowników

z szeroko rozumianej problematyki niepełnosprawności,

monitoring zatrudnienia osób niepełnosprawnych (analizowanie, na ile osoby

niepełnosprawne posiadające kwalifikacje są reprezentowane w zespole pracowników,

czy jest to proporcjonalne do ich obecności w populacji ogółem; badanie satysfakcji

pracowników i ich podmiotowości, ocena, czy pracownicy czują się szanowani

i cenieni, mają poczucie, że są częścią organizacji i pracują w integracyjnym miejscu

pracy30.

2.2.5. Najbardziej skuteczne strategie doradcze wg OECD31

W dokonanym przez OECD przeglądzie zwrócono uwagę na to, że głównym wyzwaniem skutecznego

procesu aktywizacji osób bezrobotnych oraz aktywnej integracji są nie tyle narzędzia wykorzystywane

w ramach aktywnego włączenia, co metody i sposoby podejścia do rozwiązywania problemów

społecznych przez uprawnione i powołane do tego instytucje (w tym publiczne i niepubliczne

instytucje rynku pracy). Podkreśla się potrzebę zindywidualizowanego podejścia do oceny sytuacji

osób objętych wsparciem oraz ścisłe dostosowanie wsparcia do wyników tej diagnozy. Towarzyszyć

temu powinno ciągłe doskonalenie jakości usług oferowanych przez instytucje publiczne,

odpowiedzialnych za realizację działań w obszarze rynku pracy i integracji społecznej. W wyniku

przeglądu zaproponowano następujące rozwiązania dotyczące sposobu i metod pracy z osobami

bezrobotnymi i wykluczonymi społecznie, których zastosowanie umożliwia uzyskanie wysokiej

efektywności interwencji publicznej:

Strategia „work-first” – koncentruje się na wsparciu i doradztwie w poszukiwaniu pracy

i priorytetowo traktuje szybkie znalezienie pracy, odkładając na dalszy plan wsparcie

szkoleniowe. Tego typu działania wykazują wysoką efektywność, jednak wymagają

rozwiniętego rynku pracy charakterystycznego np. dla polskich obszarów metropolitarnych,

w których coraz bardziej zarysowuje się niedobór pracowników i nadmiar wolnych miejsc

pracy. Bardzo dobre skutki przynosi również model mieszany, w którym zatrudnienie

wspierane jest szkoleniem lub kursem dopasowanym do potrzeb osoby bezrobotnej i

stanowiska pracy. Tego typu rozwiązania funkcjonują i sprawdzają się np. w Dani. Wydaje się,

że model mieszany może z powodzeniem być zastosowany w Polsce w dwóch wariantach:

zaangażowanie pracodawcy w proces szkoleniowy lub kontynuacja działań na rzecz osoby

aktywizowanej po podjęciu zatrudnienia (np. w ramach szkolenia w miejscu pracy - on the job

training).

Profil i charakterystyka osoby udzielającej wsparcia – ma wpływ na zatrudnialność

i stabilność uzyskanej pracy pod warunkiem, że profil społeczny (social background) osoby

pomagającej jest zbliżony lub tożsamy z profilem klienta instytucji rynku pracy lub pomocy

społecznej. Przy czym zbieżność jednej lub dwóch cech nie jest wystarczającym warunkiem

skuteczności. Wymaga to zróżnicowania zasobów instytucji świadczących wsparcie na rzecz

osób bezrobotnych i wykluczonych społecznie.

Aktywne pośrednictwo pracy – dowiedziono, że ma pozytywny wpływ na wskaźniki

zatrudnienia i obniżenie stopy bezrobocia, jednak wymaga bezpośredniego kontaktu

pośrednika pracy z pracodawcą. Chodzi tutaj jednak nie tyle o fakt nawiązania kontaktu, co o

wypracowanie dobrej relacji pracownika PSZ z pracodawcą, szczegółową wiedzę na temat

potrzeb pracodawcy i umożliwienie podjęcia szybkiego działania w przypadku pojawienia się

wolnego stanowiska pracy. Wariantem, który jest wysoce skuteczny i może być stosowany w

30 Tamże, str. 26. 31 OECD Employment…, str. 127.

38

warunkach działania polskich służb zatrudnienia, w których występuje niedobór doradców

zawodowych i pośredników pracy, mogą być schematy oparte na współpracy publicznych

służb zatrudnienia z prywatnymi agencjami pośrednictwa pracy.

Case management – zarządzanie sprawą / zarządzanie pojedynczym przypadkiem

– polega na pracy grupowej w ramach zespołów interdyscyplinarnych (multidyscyplinarnych)

w stosunku do osób zagrożonych lub wykluczonych społecznie, szczególnie wielokryterialnie,

zwłaszcza w sytuacji gdy osoby i rodziny objęte wsparciem wymagają pomocy w wielu

różnych aspektach. Skład zespołu powinien być efektem diagnozy indywidualnych potrzeb i

może wymagać zaangażowania specjalistów ds. zdrowia, psychologów, pracowników

zajmujących się ubezpieczeniami społecznymi oraz innych specjalistów. Należy przy tym

podkreślić, że zastosowanie zespołów interdyscyplinarnych jest możliwe w polskim

prawodawstwie w sytuacji wystąpienia przemocy w rodzinie32. Zespół interdyscyplinarny jest

elementem tworzonego przez gminę systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, a w jego

skład obligatoryjnie wchodzą przedstawiciele jednostek pomocy społecznej, gminnej komisji

rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia, organizacji

pozarządowych oraz kuratorzy sądowi33. Pomimo tego, że praca zespołu interdyscyplinarnego

ma charakter strategiczny, w przypadku wystąpienia sytuacji przemocy w rodzinie zespół

może powołać grupę roboczą, która pełni funkcję wspierającą. Praca w zespołach

interdyscyplinarnych stwarza możliwość tworzenia koalicji organizacji i służb o charakterze

strategicznym, współdziałania przy prowadzeniu oddziaływań interwencyjnych i pomocowych,

uwzględniającego różne perspektywy widzenia przedmiotowych spraw (psychologicznego,

medycznego, prawnego, społecznego, moralnego). Metody tworzenia i funkcjonowania

zespołów interdyscyplinarnych w sytuacji wystąpienia przemocy w rodzinie mogą zostać

adoptowane na inne obszary wykluczenia społecznego34.

Interwencja publiczna w obszarze rynku pracy i wykluczenia społecznego powinna tworzyć zachęty do

tworzenia inkluzywnych i elastycznych rynków pracy. Pojęcie inkluzywnego rynku pracy oznacza rynek

pracy, który integruje społecznie. A zatem na rynku pracy powinna znajdować się oferta dla

wszystkich osób chcących pracować, bez względu na wiek, wykształcenie, kwalifikację czy sytuację

życiową35. Inkluzywność i elastyczność wymaga od instytucji i polityk podjęcia działań w trzech

obszarach, które wzajemnie się przenikają:

Motywacji osób poszukujących pracy, dzięki której uzyskać można wysoki poziom mobilności

zawodowej – gotowości do wyboru innego, nowego zawodu. Bierne formy wsparcia mogą

obniżać poziom motywacji, chyba że uwarunkowane aktywnym poszukiwaniem pracy

i dostępnością stanowisk pracy dopasowanych do profilu osoby bezrobotnej (motivation).

Zdolności do zatrudnienia (employability), gdyż nawet osoba posiadająca wysoki poziom

motywacji może mieć trudności ze znalezieniem pracy bez wsparcia umożliwiającego

ukierunkowania podejmowanych przez nią działań. Osoby poszukujące pracy, które mają

niższe zdolności do zatrudnienia wymagają intensywnego, zindywidualizowanego wsparcia,

usług pośrednictwa pracy i innych działań zwiększających zdolności do zatrudnienia.

Perspektywa zatrudnienia (opporutunities) – w tym obszarze wymaga się przede

wszystkim likwidowania barier zatrudnienia oraz działań zorientowanych na większą

32 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.). 33 Por. tamże, art. 9a. Fakultatywnie do zespołu interdyscyplinarnego mogą być angażowani prokuratorzy oraz przedstawiciele innych podmiotów działających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 34 OECD, Dz. Cyt., str. 128. 35 Creating a More Inclusive Laboru Market, Report National Economic and Social Council, Dublin 2006.

39

dostępność miejsc pracy i możliwości zarobkowania, w tym w szczególności ofert pracy

dostępnych w Publicznych Służbach Zatrudnienia (PSZ)36.

Rysunek 1 Model interwencji

Źródło: OECD Employment Outlook, OECD 2015

Ponieważ przedstawione powyżej obszary ściśle wzajemnie oddziałują, strategie aktywizacji

zawodowej wymagają umiejętnego zarządzania polityką rynku pracy i włączenia społecznego oraz

dobrej jakości instytucjonalnej obsługi rynku pracy i pomocy społecznej. Jest to warunkiem uzyskania

dodatkowych korzyści z oddziaływania tych czynników. Te korzyści można przedstawić opierając się na

następującym przykładzie: większa liczba dobrych miejsc pracy wpływa na motywację osób

bezrobotnych do poprawy umiejętności i kwalifikacji (a zatem także sprzyja poprawie zdolności do

zatrudnienia), natomiast wysoki poziom motywacji osób bezrobotnych wpływa na zwiększenie liczbę

ofert pracy kierowanych do PSZ, gdyż wyższe będzie prawdopodobieństwo znalezienia kandydata do

pracy spełniającego wymagania i oczekiwania pracodawców.

2.3. Interwencja systemowa w Polsce

Podstawę realizacji wsparcia osobom bezrobotnym, zagrożonym ubóstwem i wykluczeniem

społecznym oraz różnego rodzaju świadczeń na ich rzecz w ramach polityki rynku pracy oraz

w obszarze włączenia społecznego stanowi ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji

zatrudnienia i instytucjach rynku pracy37 oraz ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy

społecznej38. Dokumenty te, oprócz zagadnień związanych z realizacją działań promujących

zatrudnienie, ukierunkowanych na łagodzenie skutków bezrobocia, aktywizację zawodową, udzielanie

świadczeń, określają zadania i kompetencje organów wykonujących zadania z zakresu polityki rynku

36 OECD, Dz. Cyt., str. 109. 37 Dz.U. 2004 nr 99 poz. 1001 z późn. zm. 38 Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593 z późn. zm.

40

pracy oraz pomocy społecznej. Przewidują również zaangażowanie w te polityki innych instytucji

mających charakter niepubliczny – instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej (należą do

nich m.in. agencje zatrudnienia i agencje pośrednictwa pracy, instytucje szkoleniowe, organizacje

społeczne i pozarządowe, Kościół Katolicki i inne kościoły i związki wyznaniowe).

Ustawa o promocji zatrudnienia (UOPZ) definiuje cele prowadzenia polityki rynku pracy, a przede

wszystkim związanych z działaniami zorientowanymi na ograniczenie negatywnych skutków

bezrobocia. Wskazuje ona na realizację zadań państwa, ukierunkowanych na dążenie do pełnego

i produktywnego zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich, osiągnięcia wysokiej jakości pracy,

wzmocnienia integracji oraz solidarności społecznej i zwiększania mobilności na rynku pracy39. Ustawa

określa również narzędzia, których wykorzystanie umożliwi osiągnięcie ww. celów. Należą do nich

usługi i instrumenty rynku pracy. Przy czym usługi są bezpośrednio skoncentrowane na niwelowaniu

barier zatrudnienia, a instrumenty mają charakter wspierający mobilność przestrzenną osób

bezrobotnych i wzrost liczby miejsc pracy (instrumenty skierowane do pracodawców). Wsparcie

udzielane przez powiatowe urzędy pracy (PUP) jest komponowane w oparciu o indywidualny plan

działania, który sporządzany jest dla wszystkich aktywizowanych osób bezrobotnych w ciągu 60 dni od

dnia ustalenia profilu pomocy. Indywidualny plan działań (IPD) zawiera zgodnie z zapisami uopz

działania możliwe do zastosowania przez PUP, działania planowane do samodzielnej realizacji przez

osobę objętą IPD, planowane terminy realizacji poszczególnych działań, formę kontaktów z doradcą

zawodowym w trakcie realizacji IPD oraz przewidywaną częstotliwość i liczbę tych kontaktów, termin

oraz warunki określające zakończenie udzielania wsparcia w ramach IPD.

Zgodnie z art. 2 ust.1 ustawy o pomocy społecznej (uops) pomoc społeczna jest instytucją polityki

społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych

sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby

i możliwości, a celem pomocy jest wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia

niezbędnych potrzeb i umożliwienia im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 3

ust.1 uops). W przypadku wystąpienia konieczności udzielenia pomocy osobie lub rodzinie, może ona

przybrać formy bierne związane z wypłacaniem świadczeń oraz poprzez realizację pracy socjalnej.

Zadania pomocy społecznej obejmują także działania organizacyjne polegające na prowadzeniu

i rozwoju infrastruktury, analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy

społecznej, rozwijania innych form pomocy i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.

Pomoc społeczna obejmuje bardzo szeroki krąg odbiorców – w zasadzie wszystkich osób, które

znajdują się w potrzebie, niezależnie od ich aktywności zawodowej czy indywidualnych zasług, pod

warunkiem, że spełnią wskazane w ustawie kryterium, którym jest nieprzekroczony poziom dochodów

(kryterium dochodowe). Świadczenia przyznawane są wyłącznie ze środków publicznych, co oznacza,

że uprawniony nie partycypuje w tworzeniu funduszu przeznaczonego na wypłatę świadczeń,

w związku z tym to ustawodawca decyduje o wysokości świadczeń w drodze ustawy bądź uprawnia do

ustalania wysokości świadczenia organ udzielający pomocy, w oparciu o ocenę dokonywaną przez ten

organ co do potrzeby udzielenia świadczenia i w oparciu o zasady określone w ustawie40.

Przy omawianiu wsparcia świadczonego w ramach systemu instytucji pomocy społecznej nie można

pominąć zadań realizowanych przez tego typu instytucje w oparciu o ustawę z dnia 9 czerwca 2011 r.

o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej41. Ustawa ta w głównej mierze koncentruje

się na stworzeniu spójnego systemu pomocy rodzinie, w szczególności w opiece nad dzieckiem, jeżeli

ma ona trudności w prawidłowym wypełnianiu swoich funkcji, w szczególności opiekuńczo –

wychowawczych. Chodzi przede wszystkim o takie działania, które umożliwią przywrócenie rodzinie

39 Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz.U. 2004 Nr 99 poz. 1001 z późn. zm., art. 1 ust. 2. 40 E. Kulesza, Lokalna polityka społeczna, CRZL, str. 49. 41 Dz.U. 2011 nr 149 poz. 887.

41

zdolności do wypełniania tych funkcji. W szczególności działania z tego zakresu wdrażane są poprzez

analizę sytuacji rodziny i środowiska rodzinnego oraz przyczyn kryzysu w rodzinie, wzmocnienie roli

i funkcji rodziny, rozwijanie umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziny, podniesienie

świadomości w zakresie planowania oraz funkcjonowania rodziny, pomoc w integracji rodziny,

przeciwdziałanie marginalizacji oraz dążenie do reintegracji rodziny. Ustawa przewiduje także

tworzenie instytucji i funkcjonowanie podmiotów podejmujących działania na rzecz dziecka i rodziny,

tworzenie placówek wsparcia dziennego oraz rodzin wspierających. Szczególną formą pomocy jest

przydzielenie rodzinie asystenta rodziny, bądź objęcie pomocą rodziny wspierającej. W celu wsparcia

rodziny opieką i wychowaniem może być objęte dziecko skierowane do placówki wsparcia dziennego.

Jednym z dynamicznie rozwijających się instrumentów realizacji zadań ustawy o wspieraniu rodziny

i systemie pieczy zastępczej jest „instytucja” asystenta rodziny, a głównym narzędziem w tym zakresie

jest plan pracy z rodziną42.

Omawiając zakres interwencji publicznej w ramach polityki rynku pracy oraz włączenia społecznego,

w tym aktywnej integracji należy również wskazać na niepełnosprawność jako czynnik w wysokim

stopniu ograniczający dostęp do rynku pracy. Wykonywanie zadań w zakresie rehabilitacji społecznej

i zawodowej osób niepełnosprawnych wynika z kilku aktów prawnych, z których podstawowe

znaczenie ma ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz

zatrudnianiu osób niepełnosprawnych43. Ustawa definiuje pojęcie osoby niepełnosprawnej,

określa uprawnienia przysługujące osobie w związku z jej niepełnosprawnością, ale także precyzuje

obowiązki spoczywające na podmiotach publicznych w związku z zagwarantowaniem praw osobom

niepełnosprawnym oraz instrumenty, przy wykorzystaniu których tworzona i realizowana jest polityka

społeczna w odniesieniu do osób niepełnosprawnych. Zgodnie z art. 3 ustawy w stosunku do osoby

niepełnosprawnej ustala się trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki.

Podczas gdy w pomocy społecznej podstawowym instrumentem jest praca socjalna, do najbardziej

popularnych form stosowanych w działaniach PUP należą staże i szkolenia, a także dotacje na

podejmowanie działalności gospodarczej oraz refundacja kosztów wyposażenia i doposażenia

stanowisk pracy. Ich popularność wynika z najwyższej skuteczności zatrudnieniowej i wysokiej

efektywności finansowej. W tabeli poniżej zawarto przegląd wybranych instrumentów i narzędzi

realizacji polityki rynku pracy oraz włączenia społecznego (aktywnej integracji) charakterystycznych

dla funkcjonujących w Polsce rozwiązań systemowych.

42 E. Kulesza, Dz. Cyt. , str. 66 – 68. 43 Dz.U. z 201 r. Nr 127, poz. 721 ze zm., zwana dalej ustawą o rehabilitacji zawodowej.

42

Tabela 3 Formy wsparcia w ramach polityki rynku pracy i włączenia społecznego w Polsce - rozwiązania systemowe

Lp Forma wsparcia Opis Grupy docelowe

Instrumenty i narzędzia aktywnej polityki rynku pracy realizowane na podstawie Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

pracy

1 Poradnictwo zawodowe Obejmuje udzielanie informacji o zawodach, rynku pracy, możliwościach szkolenia

i kształcenia, umiejętnościach niezbędnych przy aktywnym poszukiwaniu pracy

i samozatrudnieniu. Obejmuje również udzielanie porad ukierunkowanych na wybór

zawodu, zmianę kwalifikacji, podjęcie lub zmianę pracy. Działania te służą także

poznaniu predyspozycji zawodowych, określeniu i przyjęciu odpowiednich postaw oraz

zrozumieniu otoczenia pracy. Może przyjmować formę indywidualną oraz grupową.

Instrument skierowany jest do

wszystkich osób posiadających

status osoby bezrobotnej

2 Pośrednictwo pracy Pomoc bezrobotnym i poszukującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia

oraz pracodawcom w pozyskaniu pracowników o poszukiwanych kwalifikacjach

zawodowych. Polega na indywidualnych kontaktach pośrednika pracy z bezrobotnym

lub poszukującym pracy w celu przedstawienia propozycji odpowiedniej pracy lub

formy aktywizacji zawodowej.




3 Wsparcie psychologiczne Wsparcie w przezwyciężeniu problemów natury niezawodowej (rodzinnych,

emocjonalnych, życiowych), których rozwiązanie umożliwi lub ułatwi aktywizację

zawodową.




4 Pożyczka szkoleniowa Pożyczka udzielona z Funduszu Pracy na sfinansowanie kosztów szkolenia

podejmowanego bez skierowania przez powiatowy urząd pracy.




5 Bon dla pracodawcy za

zatrudnienie absolwenta

szkoły wyższej

Forma przyznania środków pracodawcy za zatrudnienie absolwenta szkoły wyższej

w celu zwiększenia szansy na podjęcie pierwszego zatrudnienia przez absolwenta

szkoły wyższej. W tym celu starosta zawiera z pracodawcą umowę, w wyniku której

dokonywana będzie refundacja poniesionych przez pracodawcę kosztów

wynagrodzenia wraz ze składkami na ubezpieczenia społeczne zatrudnionego

absolwenta szkoły wyższej.

Bezrobotni absolwenci do 30

roku życia

6 Bon stażowy dla osób Jako instrument skierowany do osób młodych wchodzących na rynek pracy ma na celu Osoby młode, do 30 roku życia

43

w wieku 30 lat i mniej zwiększenie szansy na zatrudnienie po stażu (dzięki zachęcie dla pracodawcy),

zwiększenie motywacji bezrobotnego do aktywności w poszukiwaniu pracy wraz

ze zmniejszeniem dążenia do uzyskania pomocy socjalnej w okresie pozostawania bez

pracy. Założenia instrumentu to zawarcie przyrzeczenia ze strony starosty przyznania

stypendium stażowego, jeśli bezrobotny wyszuka pracodawcę chętnego do

zorganizowania stażu, który zarazem zobowiąże się do zatrudnienia go przez okres co

najmniej kolejnych 6 miesięcy po zakończeniu stażu.

7 Bon

szkoleniowy/edukacyjny

(bon na kształcenie

podyplomowe,

zawodowe lub

policealne)

Forma przyznania środków na sfinansowanie podnoszenia kwalifikacji. Cel:

umożliwienie uzyskania umiejętności potrzebnych do podjęcia zatrudnienia –

w zakresie i formie, która najlepiej zaspokają potrzeby osoby szkolącej się

(pracownika/bezrobotnego/osoby biernej zawodowo). Osoba korzystająca z bonu może

samodzielnie wyszukać instytucję szkoleniową/kształcenia i zdecydować w jakim

terminie się jej kształcenie odbędzie. Środki określone bonem mogą być przeznaczone

wyłącznie na sfinansowanie podnoszenia kwalifikacji w formach, na które przeznaczony

jest bon (kosztów szkolenia/kształcenia, przejazdów, zakwaterowania, niezbędnych

badań lekarskich). Do założeń instrumentu należy pozostawienie do dyspozycji

bezrobotnego sumy w wysokości 100% (200% w przypadku studiów podyplomowych)

przeciętnego wynagrodzenia.




8 Program specjalny Zespół działań mających na celu dostosowanie posiadanych lub zdobycie nowych

kwalifikacji i umiejętności zawodowych oraz wsparcie zagrożonych likwidacją lub

istniejących i tworzonych miejsc pracy.

Osoby posiadające status

poszukującej pracy

9 Prace interwencyjne Zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę, na podstawie umowy zawartej

ze starostą i na wniosek pracodawcy. Przez okres od 6 do 12 miesięcy pracodawca

otrzymuje zwrot części kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody i składki na

ubezpieczenia społeczne w wysokości uzgodnionej w umowie.

Forma wchodząca w zakres zatrudnienia subsydiowanego.




10 Zatrudnienie

subsydiowane

Częściowa refundacja pracodawcy prywatnemu kosztów zatrudnienia osób

w szczególnie lub w bardzo niekorzystnej sytuacji (50%), jak również osób

niepełnosprawnych (75%). Forma pomocy publicznej. Sformułowanie stosowane

również w szerszym znaczeniu w odniesieniu do prac interwencyjnych, robót




44

publicznych czy dofinansowania stanowiska pracy.

12 Prace społecznie

użyteczne

Prace wykonywane przez bezrobotnych bez prawa do zasiłku na skutek skierowania

przez starostę, organizowane przez gminę w jednostkach organizacyjnych pomocy

społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą

charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej.

Osoby bezrobotne bez prawa do

zasiłku.

13 Dotacje na założenie

działalności gospodarczej

Jednorazowe, bezzwrotne środki przeznaczone na otwarcie działalności gospodarczej.

Niezbędnym elementem uzyskania dotacji jest przedstawienie kosztorysu działalności,

kalkulacji kosztów, szczegółowej specyfikacji wydatków itp. oraz zarejestrowanie

prowadzenia działalności gospodarczej dopiero po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku

o dotację.




14 Kurs, w tym kurs

zawodowy

Pozaszkolna forma kształcenia o czasie trwania nie krótszym niż 30 godzin zajęć

edukacyjnych, której ukończenie umożliwia uzyskanie lub uzupełnienie wiedzy ogólnej,

umiejętności lub kwalifikacji zawodowych, realizowana zgodnie z programem nauczania

przyjętym przez organizatora kształcenia. Zbliżoną formą są szkolenia, różnica polega

przede wszystkim na ustawowym określeniu czasu trwania (kurs nie powinien być

krótszy niż 30 godzin).

Przewidziano następujące rodzaje kursów:

1) kwalifikacyjny kurs zawodowy, 2) kurs umiejętności zawodowych, 3) kurs

kompetencji ogólnych, 4) turnus dokształcania teoretycznego młodocianych

pracowników, 5) kurs, inny niż wymienione w pkt. 1–3, umożliwiający uzyskiwanie

i uzupełnianie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych.




15 Refundacja kosztów

opieki nad dzieckiem do

lat 7 lub nad osobą

Zwrot kosztów poniesionych na zapewnienie opieki nad dzieckiem lub dziećmi do lat 7

lub nad osobą zależną, w wysokości nie wyższej niż połowa kwoty zasiłku dla

bezrobotnych (podstawowego) na każde dziecko, na opiekę którego poniesiono koszty,

jeżeli bezrobotny podejmie zatrudnienie lub inną pracę zarobkową lub zostanie

skierowany na staż, przygotowanie zawodowe dorosłych lub szkolenie oraz pod

warunkiem osiągania z tego tytułu miesięcznie przychodów nieprzekraczających

minimalnego wynagrodzenia za pracę. Refundacja przysługuje na okres 3–6 miesięcy

lub na czas trwania stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub szkolenia.




45

16 Refundacja kosztów

wyposażenia lub

doposażenia stanowiska

pracy

Zwrot na rzecz pracodawcy kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy,

w szczególności: - zakupu maszyn, urządzeń, narzędzi oraz wyposażenia niezbędnego

do realizacji projektu i kosztów poniesionych w związku z jego realizacją, - zakupu

sprzętu komputerowego i oprogramowania (do 30% wnioskowanej kwoty), - zakupu

pojazdów, w tym: pojazdów samochodowych, maszyn i urządzeń wykorzystywanych

przy robotach budowlanych lub pracach magazynowych (np. koparka, ładowarka,

wózek jezdniowy) oraz ciągników (do 30% wnioskowanej kwoty)




17 Roboty publiczne Zatrudnienie osób bezrobotnych przy wykonywaniu prac organizowanych przez gminy,

organizacje pozarządowe statutowo zajmujące się problematyką: ochrony środowiska,

kultury, oświaty, kultury fizycznej i turystyki, opieki zdrowotnej, bezrobocia oraz

pomocy społecznej, a także spółki wodne i ich związki, jeżeli prace te są finansowane

lub dofinansowane ze środków samorządu terytorialnego, budżetu państwa, funduszy

celowych, organizacji pozarządowych, spółek wodnych i ich związków. Realizowane są

na podstawie umowy starosty z organizatorem robót publicznych lub wskazanym przez

niego pracodawcą na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy. Forma wchodząca w zakres

zatrudnienia subsydiowanego.

Bezrobotni do 25 roku życia,

bezrobotni korzystający ze

świadczeń pomocy społecznej,

18 Staże/praktyki zawodowe Forma aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych polegająca na nabywaniu

umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu

pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą, według programu załączonego do

umowy z pracodawcą.

Osoby bezrobotne,

w szczególności bez

doświadczenia zawodowego

19 Przygotowanie

zawodowe dorosłych

Instrument aktywizacji w formie praktycznej nauki zawodu dorosłych lub przyuczenia

do pracy dorosłych, realizowany bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą, według

programu obejmującego nabywanie umiejętności praktycznych i wiedzy teoretycznej.

Przygotowanie zawodowe kończy się egzaminem potwierdzającym kwalifikacje w

zawodzie.

Instrument skierowany do

wybranych grup osób

zarejestrowanych jako

poszukujące pracy: osób

otrzymujących świadczenie

socjalne na urlopie górniczym,

uczestnicy zajęć w CIS,

indywidualnym programie

integracji, żołnierzy rezerwy,

osób pobierających rentę

szkoleniową oraz świadczenie

46

szkoleniowe

20 Program Aktywizacja

i Integracja

Program Aktywizacja i Integracja złożony jest z dwóch bloków:

1) aktywizacja – której celem jest przygotowanie bezrobotnego do lepszego radzenia

sobie na rynku pracy (blok ten realizowany jest przez powiatowe urzędy pracy)

2) integracja – która ma pozwolić rozwiązać, np. problemy rodzinne osoby

obejmowanej wsparciem (blok realizowany przez ośrodki pomocy społecznej lub

urzędy pracy w ramach zleconych instytucji zewnętrznej usług reintegracyjnych)

Osoby bezrobotne należące do

III profilu, tzw. oddalonych od

rynku pracy

21 Spółdzielnia socjalna Specyficzna forma prawna, łącząca cechy przedsiębiorstwa i organizacji pozarządowej,

umożliwiająca aktywizację zawodową osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym

(co najmniej 50% wszystkich członków). Spółdzielnia socjalna opiera się o świadczenie

pracy przez członków spółdzielni na jej rzecz. Zgodnie z ustawą jej celem jest

reintegracja społeczna i zawodowa jej członków.

Osoby zagrożone wykluczeniem

społecznym/bezrobotne, w tym

również osoby niepełnosprawne,

także osoby spoza tych grup.

Instrumenty i narzędzia stosowane przez instytucje pomocy społecznej w ramach aktywnej integracji

22 Kontrakt socjalny44 Jeden z instrumentów pracy socjalnej. Zindywidualizowana umowa wsparcia zawarta

przez pracownika socjalnego z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia

i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań

zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny oraz

w celu przeciwdziałania wykluczeniu. Kontrakt socjalny:

typu A - zawarty w celu rozwiązania trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny,

typu B - zawarty w celu wzmocnienia aktywności i samodzielności życiowej, zawodowej osoby lub zawarty w celu przeciwdziałania jej wykluczeniu

społecznemu, podejmowany z osobą znajdującą się w szczególnej sytuacji na

rynku pracy.


i wykluczone społecznie

(uprawnione do otrzymywania

świadczeń w oparciu o ustawę

o pomocy społecznej)

23 Praca socjalna Działalność zawodowa mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub

odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie przez pełnienie

odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi.

Praca socjalna opiera się na szczegółowej diagnozie problemów, której stałym

elementem jest przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. Istotną jej funkcją jest


i wykluczone społecznie

(uprawnione do otrzymywania

świadczeń w oparciu o ustawę

o pomocy społecznej)

44 Kontrakt socjalny w praktyce w województwie kujawsko-pomorskim, Toruń 2014.

47

również pomoc w nabywaniu umiejętności społecznych, które są niezbędne do

pozyskania i utrzymania pracy, a których nie posiadają tzw. najtrudniejsi klienci

pomocy społecznej, czyli osoby fizycznie zdolne do pracy, ale z niskimi kwalifikacjami,

brakiem doświadczenia zawodowego i wzorca pracy45.

24 Program Aktywności

Lokalnej (PAL)46

Głównym celem realizacji programów jest praca z grupami znajdującymi się w trudnej

sytuacji życiowej, przy czym poprawa sytuacji beneficjentów wymaga od nich

zaangażowania oraz współpracy w celu ujawnienia i wykorzystania tkwiącego w nich

potencjału. Jest zaplanowaną sekwencją działań na rzecz rozwiązywania problemów

lokalnych oraz integracji i aktywizacji społeczności lokalnej, realizowaną na zasadach

partnerskich z instytucjami i organizacjami funkcjonującymi w środowisku lokalnym.

Działania w ramach programów można zatem adresować albo do mieszkańców

określonej jednostki zasadniczego (gmina, powiat) i pomocniczego (sołectwo, osiedle,

dzielnica) podziału terytorialnego kraju, albo do określonej grupy zawodowej,

społecznej, sąsiedzkiej.


społecznym i wykluczone

społecznie oraz ich środowiska

lokalne

25 Usługi opiekuńcze dla

osób zależnych

Usługi opiekuńcze świadczone w środowisku (miejsce zamieszkania) lub w formach

instytucjonalnych udzielane na rzecz osób bezrobotnych, które opiekują się dziećmi lub

innymi osobami zależnymi. Celem organizacji usług jest umożliwienie realizacji działań

aktywizujących oraz osób pracujących (jako element profilaktyki).



społecznie.

26 Streetworking Zadaniem streetworkerów jest dotarcie do osób pozostających poza konwencjonalnym

systemem pomocy społecznej, zepchniętych „poza obszar normalnego funkcjonowania

w społeczeństwie” i niekorzystających z instytucjonalnych i stacjonarnych form

pomocy. Efektem działania może być objęcie pomocą nawet dużej grupy osób,

a rezultatem zmotywowanie do podjęcia terapii dla osób uzależnionych od alkoholu,

umieszczenie w schroniskach dla bezdomnych, ułatwienie w uzyskaniu pomocy

medycznej, uczestnictwo w warsztatach kompetencji społecznych i szkoleniach

zawodowych, skłonienie do skorzystania z porad i wskazówek dotyczących możliwości

Osoby bezdomne inne osoby

zagrożone wykluczeniem


społecznie

45 Ł. Arendt, A. Hryniewiecka, I. Kukulak-Dolata, B. Rokicki, Bezrobocie - między diagnozą a działaniem. Seria poświęcona klientom pomocy społecznej. Poradnik dla pracowników służb społecznych, CRZL, str. 78. 46Podano za J. Krzyszkowski, J. Przywojska, Program Aktywności Lokalnej jako instrument kreowania aktywnej polityki społecznej na problemowych obszarach wiejskich, UŁ; por. także Program aktywności lokalnej – od pomysłów do działania, ROPS Toruń 2012.

48

udzielenia pomocy społecznej oraz udzielanie takiej pomocy rzeczowej, skłonienie

i umożliwienie powrotu do rodzinnych miast.

27 Asystent rodziny Pracownik oddelegowany do towarzyszenia rodzinie wspieranej na całym etapie

aktywizacji zawodowej któregoś z jej członków, motywujący rodzinę oraz nadzorujący

postępy poszczególnych jej członków w procesie wychodzenia z wykluczenia.

Przedstawiciele grup

wykluczonych lub zagrożone

wykluczeniem społecznym

28 Pomoc na

usamodzielnienie się

Realizowana w ramach IPU (indywidualnego programu usamodzielniania) na rzecz

osób wychodzących z pieczy zastępczej zdolnych do samodzielnej egzystencji. Pomoc

ma formę finansową i służy polepszeniu warunków mieszkaniowych, stworzenia

warunków do prowadzenia działalności zarobkowej, pokrycia wydatków związanych

z nauką; może też obejmować pomoc pieniężną na kontynuację nauki, pomoc na

uzyskanie odpowiednich warunków mieszkaniowych w postaci mieszkania chronionego

(lub pokrycia kosztów najmu pokoju).

Wychowankowie pieczy

zastępczej usamodzielniający się

(od 18 – 25 lat)

29 Centrum Integracji

Społecznej

Centrum Integracji Społecznej to jednostka organizacyjna, którą może utworzyć wójt,

burmistrz, prezydent miasta lub organizacja pozarządowa i która służy reintegracji

zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem. Działalność CIS-ów obejmuje

głównie warsztaty i szkolenia, umożliwiające zdobycie lub podwyższenie kwalifikacji

zawodowych, praktyki i staże, a także indywidualne programy zatrudnienia socjalnego,

dopasowane do możliwości i umiejętności uczestnika oraz udział w grupach wsparcia,

grupach samopomocowych, zajęciach terapeutycznych, umożliwiających zdobywanie

praktycznych, „życiowych” umiejętności, ułatwiających rozwiązywanie problemów

osobistych i rodzinnych, wzmacniających motywację do zmiany własnego losu

i umożliwiających codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie. Wszystkie te zajęcia

realizowane są w ramach indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego, który

może trwać od 6 do 12 miesięcy (w uzasadnionych przypadkach do 18 miesięcy)47.

Osoby kwalifikujące się do

wsparcia przez ośrodki pomocy

społecznej, w tym

niepełnosprawne, długotrwale

bezrobotne

30 Klub Integracji

Społecznej

Jednostka organizacyjna, której zasadniczym celem jest udzielenie indywidualnym

osobom oraz członkom ich rodzin pomocy w odbudowywaniu i podtrzymywaniu

umiejętności uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej, w powrocie do pełnienia ról



społecznie oraz ich najbliższe

47 Podano za: J. Koral, Centra Integracji Społecznej, Warszawa 2008.

49

społecznych w miejscu zamieszkania oraz w podniesieniu kwalifikacji zawodowych. otoczenie

31 Zatrudnienie chronione

(praca chroniona)/

Zakład pracy chronionej

Forma zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami, które ze względu na rodzaj

niepełnej sprawności i obniżoną zdolność do pracy, nie mogą być zatrudnione w

zwykłych warunkach pracy. Zapewnia indywidualny dobór profilu i technologii

produkcji, przystosowanie stanowiska i środowiska pracy do potrzeb i możliwości osób

z niepełnosprawnościami oraz odpowiednią opiekę lekarską i rehabilitacyjną.

Osoby niepełnosprawne

32 Asystent osoby

niepełnosprawnej (ON)

Osoba towarzysząca osobie niepełnosprawnej w codziennym życiu, aktywizująca ją

społecznie w obszarze rehabilitacji, edukacji i doskonalenia zawodowego, zatrudnienia,

czasu wolnego, usług i świadczeń oraz monitorująca przebieg tej aktywizacji.

Współpracuje z osobą niepełnosprawną, jej rodziną, pracownikiem socjalnym,

pedagogiem, psychologiem, rehabilitantem i innymi specjalistami w celu włączenia

podopiecznego w życie społeczne. Specyficznym rodzajem asystenta ON jest asystent

na stanowisku w miejscu pracy ON (pomaga pracownikowi niepełnosprawnemu

w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem oraz

czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonywania przez

pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy).


33 Zatrudnienie

wspomagane

Polega na pomocy osobom niepełnosprawnym ze znacznym stopniem

niepełnosprawności w podejmowaniu zatrudnienia na otwartym rynku pracy poprzez

wsparcie udzielane przez specjalnie zatrudnioną w tym celu osobę (trener, asystent,

job coach) lub członka załogi danego przedsiębiorstwa (pomoc w zakresie czynności

ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem oraz czynności niemożliwych lub

trudnych do samodzielnego wykonywania przez pracownika niepełnosprawnego na

stanowisku pracy).


34 Wolontariat Dobrowolne, świadome i bezpłatne świadczenie pracy na rzecz osób trzecich

(organizacji pozarządowych). Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie

wprowadziła ponadto możliwość angażowania wolontariuszy w instytucjach

publicznych, przede wszystkim w organach administracji rządowej i samorządowej.

Instrument nie został

ograniczony do specyficznych

grup osób

Źródło: Opracowanie własne na podstawie publikacji: Opracowanie założeń metodologicznych oraz realizacja badania ewaluacyjnego dotyczącego zidentyfikowania najbardziej efektywnych zatrudnieniowo form wsparcia w odniesieniu do wybranych grup docelowych wspieranych w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w województwie małopolskim, Kraków 2012.

50

2.4. Inne działania i narzędzia testowane w obszarze rynku pracy i integracji społecznej stosowane w Polsce w latach 2007 – 2013 w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

W poszukiwaniu skutecznych działań i narzędzi realizacji polityki rynku pracy i aktywnej integracji

społecznej przeanalizowano bazę produktów wypracowanych w ramach projektów innowacyjnych

testujących. Projekty te stanowiły swoiste laboratorium tworzenia nowych oraz adaptacji istniejących

instrumentów i metod realizacji polityk publicznych. W latach 2007 – 2013 wydzielono cztery obszary

tematyczne innowacji: adaptacyjność, dobre rządzenie, edukacja i szkolnictwo wyższe oraz

zatrudnienie i integracja społeczna48.

Poniżej przedstawione wnioski z dokonanej analizy 60 projektów innowacyjnych testujących

nowatorskie produkty w obszarze: zatrudnienie i integracja społeczna, których odbiorcami są osoby z

objętych badaniem grup, tj. osoby młode do 25 i 30 roku życia, osoby starsze 45+/50+, osoby

niepełnosprawne oraz osoby długotrwale bezrobotne.

1. Osoby młode do 30 roku życia

Indywidualizacja wsparcia poprzez:

o Wielowymiarowe diagnozy prewencji zaburzeń zachowania, agresji i uzależnień –

stosowanie narzędzi przed wystąpieniem niepożądanych zjawisk (np. uzależnienia od

multimediów, przemoc i zachowania agresywne realizowane na rzecz młodzieży

podwyższonego ryzyka).

o Wprowadzenie do warsztatu pracy wychowawców, trenerów, terapeutów oraz

doradców zawodowych pracujących z wykluczoną społecznie młodzieżą (15 – 18 lat)

metod i narzędzi pracy tutorów opierających się na indywidualnej diagnozie zasobów

(bilans zasobów)49.

o Indywidualne programy mentoringowe realizowane we współpracy instytucji

publicznych z sektorem pozarządowym50.

o Wprowadzenie coachingu i indywidualnego programu mentorskiego w organizacji

stażu zawodowego bezrobotnych absolwentów, który zakłada działania zorientowane

na podniesienie jakości i skuteczności stażu (w tym weryfikację efektów

48 Por. Czas na innowacje. Przegląd wybranych projektów innowacyjnych i projektów współpracy ponadnarodowej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, CPE, Warszawa 2011 oraz www.kiw-pokl.org.pl. 49Projekt Metoda tutoringu innowacyjnym sposobem pracy resocjalizacyjnej, realizowany przez Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej, www.projektinnowacyjny.eu. 50 Projekt Mentoring – innowacyjna metoda aktywizacji, realizowany przez Fundację na rzecz Collegium Pollonicum, www.fundacjacp.org.

http://www.projektinnowacyjny.eu/

http://www.fundacjacp.org/

51

kompetencyjnych, nadzór nad wykonaniem stażu)51. Pakiet wsparcia osób młodych

długotrwale bezrobotnych zawiera również instrumenty związane z kształtowaniem

kompetencji społecznych niezbędnych do podjęcia pracy i funkcjonowania w

środowisku pracy.

Praca w środowisku osoby zagrożonej wykluczeniem lub wykluczonej społecznie –

indywidualne wsparcie realizowane jest w kontekście całego środowiska funkcjonowania

jednostki i istniejących i potencjalnych relacji z otoczeniem (środowisko rodzinne,

rówieśnicze, edukacyjne). Kompleksowe podejście do problemów osób młodych zostało

przetestowane m.in. w odniesieniu do wychowanków pieczy zastępczej z zastosowaniem

różnych, dostępnych i standardowych narzędzi oraz zastosowanie metody wiodącej

w postaci mentoringu52.

2. Osoby starsze 45+/50+

Potrzeba oddziaływania na sferę osobistą: zdrowia i kondycji fizycznej.

Wsparcie procesu zarządzania wiekiem w zakładzie pracy.

Oddziaływanie na kompetencje cyfrowe, jako główny czynnik powodujący wykluczenie

z rynku pracy53.

Obszar przedsiębiorczości. Wprowadzenie metod badania i diagnozowania predyspozycji

przedsiębiorczych54. Tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości dla osób starszych

umożliwiających rozpoczęcie działalności gospodarczej „na próbę”, bez konieczności

formalnej jej rejestracji ze wsparciem aspektów organizacyjnych i prawnych

funkcjonowania w sektorze przedsiębiorstw oraz indywidualną opieką doradczą55.

Zastosowanie modelu „Wellbox”, którego założeniem jest przede wszystkim znalezienie

zatrudnienia dla doświadczonej osoby 45+/50+, a dopiero w następnej kolejności

realizacja innych form wspierających kompetencje i kwalifikacje wymagane przez

pracodawców (model bazuje na dopasowaniu pracownika do poszukiwanych przez

pracodawcę cech i umiejętności)56. Model zakłada wyposażenie publicznych służb

zatrudnienia w nowe narzędzia i wymaga zmian w ustawie regulującej funkcjonowanie

51 Projekt Staż z mentorem twoim wyborem, realizowany przez Powiatowy Urząd Pracy w Lublinie, www.puplublin.pl. 52 Projekt Innowacyjny system wsparcia wychowanków instytucji pieczy zastępczej w Białymstoku, realizowany

przez Fundację Edukacja i Twórczość, www.mentoring.pl. 53 W tym narzędzia obejmujące adaptację rozwiązań stosowanych w Wielkiej Brytanii dotyczących uzupełniania kompetencji kluczowych w zakresie technologii cyfrowych (ICT), patrz projekt Dłużej na rynku pracy, realizowany przez Fundację Instytut Rozwoju Zasobów Ludzkich, www.naszaszkola.pl. 54 Projekt Dojrzała przedsiębiorczość – innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+, realizowany przez Fundację Gospodarczą, www.dojrzalaprzedsiebiorczosc.pl. 55 Projekt Aktywni seniorzy, realizowany przez Fundacja Eksper-Kujawy, www.fundacja.ekspert-kujawy.pl. 56 Projekt Adaptacja modelu „Wellbox” jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy, realizowany przez Uniwersytet Warszawski, http://193.0.126.26/wellbox/; warto zauważyć,

że model ten wykorzystuje uznaną za wysoce skuteczną strategię wskazaną przez OECD „work-first”, która została opisana wyżej.

http://www.puplublin.pl/

http://www.mentoring.pl/

http://www.naszaszkola.pl/

http://www.dojrzalaprzedsiebiorczosc.pl/

http://www.fundacja.ekspert-kujawy.pl/

http://193.0.126.26/wellbox/

52

PSZ. Jednak jego zastosowanie jest również możliwe w ramach projektów

współfinansowanych z EFS przez inne instytucje, w tym zajmujące się integracją

społeczną.

3. Wsparcie osób długotrwale bezrobotnych

Wsparcie kompetencji społecznych – modele pracy ukierunkowane w pierwszej kolejności

na aktywizację społeczną, kształtowanie umiejętności osobistych oraz postaw (w tym np.

dotyczących zdrowego trybu życia) dzięki zastosowaniu odpowiednich narzędzi

diagnostycznych i profilowania wsparcia. Ścieżka kompetencji „miękkich” poprzedzać

może inne instrumenty aktywizacji społecznej i zawodowej, których skuteczność może

wzrosnąć z uwagi na lepsze przygotowanie osoby bezrobotnej do rozpoczęcia wsparcia w

obszarze kwalifikacji i zdobywania doświadczenia zawodowego57.

Case Management – Zarządzanie Pojedynczym Przypadkiem. Istotą Case Management

jest indywidualne, holistyczne podejście do klienta oparte na bezpośrednim kontakcie.

W trakcie rozmowy dotyczącej konkretnego problemu analizowana jest motywacja do

zmian, identyfikowane są kompetencje i umiejętności, stawiana jest diagnoza potrzeb,

barier i oczekiwań odbiorcy wsparcia, określane są cele do osiągnięcia i działania.

4. Wsparcie na rzecz osób niepełnosprawnych

Dostosowanie zakresu wsparcia do indywidualnych potrzeb, potencjałów i deficytów np.

ocena prowadzona przez interdyscyplinarny zespół specjalistów, w skład którego

wchodzą: psycholog, doradca zawodowy oraz lekarz. Ocenie podlegają: sytuacja

społeczna, stan zdrowia, sytuacja zawodowa (kwalifikacje i umiejętności), umiejętności

„miękkie” oraz predyspozycje zawodowe (zainteresowania, mocne strony potencjały).

Efektem tej pracy jest wysoce zindywidualizowany, przygotowany we współpracy z osobą

niepełnosprawną system wsparcia w postaci np. planu rozwoju osobistego, indywidualnej

ścieżki diagnostycznej58.

Coaching, jako instrument rozwoju osobistego na każdym etapie realizacji interwencji,

w tym również po podjęciu zatrudnienia (job-coaching)59.

Tutoring umożliwiający indywidualne wsparcie osób niepełnosprawnych w oparciu o

zasadę pracy „na wyznaczonych zadaniach”, a nie w określonych godzinach –

wykorzystuje uealastycznienie godzin pracy tutora, dzięki czemu możliwy jest wyższy

57 Projekt Transadapt, realizowany przez Powiat Sulęciński, www.transadapt.pl. 58 Projekt Indywidualne ścieżki zatrudnienia, realizowany przez Elbląską Radę Konsultacyjną Osób Niepełnosprawnych, www.erkon.elblag.pl; projekt Model wielostronnej diagnozy kompetencji osób niepełnosprawnych szansą na ich skuteczną aktywizację zawodową w Wielkopolsce, realizowany przez Biuro Doradztwa Inwestycyjnego „Europejczyk” Jacek Leski, www.diagnozakompetencji.com; projekt Wypracowanie innowacyjnych narzędzi diagnozowania kompetencji zawodowo-społecznych i zainteresowań zawodowych osób niepełnosprawnych umysłowo, realizowany przez Wyższą Szkołę Zawodową Kadry dla Europy, www.samodzielni.org.pl. 59 Tamże oraz projekt Przyjazny świat, realizowany przez Fundację Inicjatyw Menedżerskich, www.fim.org.pl/projekt/przyjaznyswiat.

http://www.transadapt.pl/

http://www.erkon.elblag.pl/

http://www.diagnozakompetencji.com/

http://www.samodzielni.org.pl/

http://www.fim.org.pl/projekt/przyjaznyswiat

53

poziom dostosowania wsparcia do sytuacji osoby niepełnosprawnej. Narzędzie polega na

umiejętnym rozbudzaniu potrzeb, motywacji i aspiracji życiowych60.

Wolontariat jako metoda terapii i rehabilitacji społeczno-zawodowej osób chorujących

psychicznie – wprowadzenie w zakładzie pracy zasad postępowania dostosowanego do

potrzeb wolontariusza.

Wsparcie trenera pracy.

Cechą większości zaprezentowanych rozwiązań jest ich stosunkowo łatwe zastosowanie

w realizowanych na rzecz ww. grup projektach współfinansowanych z EFS (jednym z elementów

walidacji produktu była łatwość jego zastosowania). W większości jest to powiązane z przyjęciem

wypracowanego modelu lub standardu pracy i przygotowanie personelu świadczącego usługi do jego

stosowania. Ze względu na indywidualizację procesu wsparcia działania te często wymagają również

zwiększonych nakładów, jednak umożliwiają uzyskanie wyższych wskaźników zatrudnieniowych lub

społeczno-zatrudnieniowych i charakteryzują się wyższą trwałością uzyskanych rezultatów. Jedynie

nieliczne projekty wymagają zmian w legislacji ze względu na istniejące przepisy prawa wskazujące

zakres kompetencji i instrumentarium publicznych instytucji rynku pracy lub instytucji pomocy

społecznej.

Wykorzystanie zwalidowanych produktów finalnych projektów innowacyjnych jest możliwe w ramach:

katalogu typów operacji – poprzez wskazanie narzędzi pracy z poszczególnymi grupami

docelowymi;

kryteriów merytorycznych szczegółowych (bezwzględne lub punktowane) – poprzez wskazanie

promowanych rozwiązań wymaganych do zastosowania w projekcie (bezwzględnie) lub

preferowanych w ramach RPO WO 2014-2020 (zwiększona liczba punktów oceny).

Warto przy tym spowodować, by typy operacji lub kryteria zostały sformułowane w sposób

jednoznacznie określający wybrane rozwiązanie (rozwiązania), np. realizacja staży zawodowych

w oparciu o metodykę wypracowaną w projekcie Staż z mentorem twoim wyborem, zastosowanie

w aktywizacji osób starszych modelu Wellbox z projektu realizowanego przez Uniwersytet

Warszawski61 lub innych konkretnych rozwiązań. Dotychczas stosowane w projektach EFS (w

ramach PO KL) kryterium ogólne wykorzystanie produktów innowacyjnych nie przyniosło

pożądanych rezultatów szerszego wykorzystania ich w praktyce realizacji projektów.

60 Projekt Trener aktywności, realizowany przez Fundację „Eudajmonia”, www.eudajmonia.pl. 61 www.kiw-gov.pl.

http://www.eudajmonia.pl/

54

2.5. Wnioski wynikające z badań i ewaluacji realizowanych działań i poddziałań PO KL

1. Osoby młode do 30 roku życia

W przypadku osób młodych wchodzących na rynek pracy zasadnicze znaczenie dla

sukcesu zawodowego ma etap edukacji, a działania bezpośrednio związane

z przygotowaniem do łagodnego przejścia ze szkoły do pracy powinny być realizowane

już na etapie gimnazjum. Mogą one przybierać następujące formy: ukierunkowanie

młodzieży na dokonanie wyboru właściwej (dostosowanej do zainteresowań i potrzeb

rynku) ścieżki kariery zawodowej, kursy i szkolenia uzupełniające i poszerzające

zdobywane wykształcenie (uzyskanie dodatkach umiejętności i certyfikatów, zwiększające

szanse na rynku pracy), wsparcie nakierowane na rozwój kompetencji społecznych. Dla

osób zbliżających się do wejścia na rynek pracy wskazane są także działania

zorientowane na zdobywanie doświadczenia zawodowego (staże zawodowe – budowanie

pozycji zawodowej), a także na naukę technik aktywnego poszukiwania pracy62.

Wsparcie udzielane osobom biernym zawodowo, w szczególności w ramach aktywnej

integracji powinno uwzględniać identyfikację przyczyn bierności zawodowej w ramach

kryteriów kwalifikacji, gdyż niejednokrotnie uczestnicy projektów nie zamierzali poddawać

się aktywizacji zawodowej lub nie byli w stanie ze względów obiektywnych wykorzystać

potencjału zatrudnieniowego projektów (np. uczestnictwo w edukacji formalnej, zły stan

zdrowia, opieka nad osobą zależną, samotne wychowywanie małych dzieci).

Należy dążyć do ograniczenia występowania efektu deadweight63 poprzez wymaganie od

wnioskodawców precyzyjnego formułowania kryteriów rekrutacji uczestników projektów

oraz jasnych zasad weryfikacji kwalifkowalności uczestnika projektu (np. w projektach

PUP realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL - profil przeciętnego uczestnika

projektów cechował się w tych projektach zdecydowanie wyższym wykształceniem niż

w grupie bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy. Zaobserwowano także

nadreprezentację osób legitymujących się wyższym wykształceniem oraz udziałem

w projektach, w nieznacznym odsetku, osób długotrwale bezrobotnych).

Jednym z głównych i najbardziej skutecznych instrumentów aktywizacji zawodowej osób

młodych jest organizacja staży zawodowych, jednak ze względu na niedopasowanie

kwalifikacji nabywanych w procesie kształcenia formalnego do potrzeb pracodawców

staże nie powinny być traktowane jako odrębna forma wsparcia, a być elementem

komplementarnego systemu wspomagającego rozwój kwalifikacji zawodowych (jako

uzupełnienie szkolenia zawodowego).

62 Tamże. 63 Efekt zdarzenia występującego niezależnie – wystąpienie sytuacji, w której zmiana następująca po przeprowadzeniu interwencji publicznej zaobserwowana wśród beneficjentów bezpośrednich lub identyfikowana przez pośrednich adresatów interwencji, miałaby miejsce nawet bez udziału odbiorcy wsparcia w tej interwencji. Wychwycenie efektu deadweight jest możliwe za pomocą badań realizowanych metodami kontrfaktycznymi.

55

Przy organizacji wsparcia dla osób młodych należy wystrzegać się schematycznego podejścia. Grupa

ta jest bowiem wysoce wewnętrznie zróżnicowana. Osoby do 30 roku życia dzielą się na kilka grup,

zróżnicowanych pod względem: wieku, uczestniczenia w systemie edukacji i oświaty oraz poziomu

ukończonego wykształcenia. Dlatego rekomendowane, kompleksowe pakiety form wsparcia muszą

uwzględniać poszczególne podgrupy, ich potrzeby, a kluczem do sukcesu może być

zindywidualizowane i jednostkowe podejście do tego zagadnienia.

Przejście z instytucji pieczy zastępczej do samodzielnego życia wiąże się z następującymi

wyzwaniami dla instytucji wspomagającej ten proces:

Dokonanie, już na wstępnym etapie procesu usamodzielnienia wychowanków

pieczy zastępczej, całościowej oceny sytuacji osobistej, rodzinnej, materialnej

oraz ich predyspozycji oraz konsultacji z psychologiem i / lub doradcą

zawodowym, które mogą stanowić podstawę planowania indywidualnego procesu

usamodzielniania.

Prowadzenie specjalnych kursów oraz treningów, jeszcze w okresie pobytu

w pieczy zastępczej, przygotowujących młodych ludzi do samodzielności.

Organizacja wsparcia psychologicznego i społecznego wychowanków, np. poprzez

tworzenie grup wsparcia.

Poprawa funkcjonowania opiekuna usamodzielnienia, weryfikacja zadań

wykonywanych przez opiekuna oraz stworzenie warunków dla skutecznego

pełnienia tej funkcji64.

2. Osoby starsze 45+/50+

Najczęstszymi formami wsparcia osób powyżej 45/50 roku życia są kursy i szkolenia

zawodowe; dobre efekty przynoszą również dziania związane z promocją

przedsiębiorczości (szkolenia, doradztwo i dotacje na rozpoczynanie działalności

gospodarczej), które umożliwiają wykorzystanie potencjału doświadczenia osób

starszych. O skuteczności instrumentów wspierających podejmowanie działalności

gospodarczej świadczą przeprowadzone badania ewaluacyjne wsparcia w ramach PO

KL65.

Podejście do problematyki aktywizacji bezrobotnych osób powyżej 45/50 roku życia

wymaga podejmowania działań o charakterze profilaktycznym, przed osiągnięciem

wskazanej cezury wiekowej oraz zanim staną się osobami bezrobotnymi. Działania

profilaktyczne charakteryzują się lepszą efektywnością kosztową niż reintegracja osób

bezrobotnych z rynkiem pracy. Skuteczne w tym zakresie są instrumenty związane

z uczestnictwem w kształceniu ustawicznym, stosowanie intermentoringu i integracji

międzypokoleniowej zespołu pracowniczego, stosowanie mechanizmu bonów

64 Pomoc w usamodzielnianiu się pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej, KPS-4101-001-00/2014, str. 14 – 15. 65 Por. Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w Poddziałaniu 6.1.3…, str. 12

56

edukacyjnych pozwalających na dopasowanie zakresu wsparcia do indywidualnych

potrzeb odbiorcy, prowadzenie bilansów kompetencji (w tym nieformalne i pozaformalne

kwalifikacje i umiejętności), trening pracy, promocja przedsiębiorczości66.

Specyficzne problemy i trudności napotykane przez osoby powyżej 50 roku życia

wymagają zastosowania:

Kompleksowej i wielowymiarowej diagnozy predyspozycji, potrzeb, potencjałów i

doświadczenia zawodowego.

Skomplikowanego komponentu psychologicznego.

Działań ukierunkowanych na nabywanie kompetencji społecznych.

Warsztatów i ćwiczeń z zakresu metod poszukiwania pracy.

Edukacji informatycznej zapobiegającej wykluczeniu cyfrowemu.

Szkoleń językowych.

Metod pozwalających na wykorzystanie dotychczasowych doświadczeń osób

bezrobotnych67.

3. Osoby długotrwale bezrobotne

Zwiększone potrzeby aktywizacyjne osób długotrwale bezrobotnych w tym także objętych

działaniami pomocy społecznej wymagają zastosowania bardziej kompleksowych,

złożonych i wielowymiarowych instrumentów i narzędzi dobieranych w następstwie

przeprowadzenia w pierwszym okresie uczestnictwa w projekcie lub w trakcie rekrutacji

indywidualnej diagnozy deficytów, potrzeb i potencjałów.

Wykorzystywanie świadczeń z pomocy społecznej rodzi umiejętność przeżycia bez

konieczności podejmowania legalnego zatrudnienia. Taki obserwowany w rodzinie model

postępowania staje się atrakcyjnym sposobem na życie dla najmłodszych pokoleń.

Wypracowane strategie przetrwania (korzystanie z zapomóg i zasiłków, a w razie

konieczności podejmowanie pracy w szarej strefie) utrwalają w młodych ludziach

przekonanie, że nie ma potrzeby inwestowania w wykształcenie i zdobywanie nowych

kwalifikacji68. Konieczne jest zatem podejmowanie interwencji na rzecz osób

bezrobotnych i rodzin, w których występuje wysoki poziom zagrożenia dziedziczenia

statusów (przekazywanie dzieciom wyuczonej bezradności, dziedziczenie bezrobocia,

biedy, uzależnienie od pomocy społecznej) w drugim pokoleniu (objęcie pomocą

społeczną rodziców/opiekunów i ich dorosłych dzieci).

W ograniczaniu zjawiska bezrobocia długotrwałego za kluczowe uznano działania

prewencyjne – kierowanie wsparcia do osób zanim staną się osobami długotrwale

66 Tamże, str. 7. 67 Opracowanie założeń metodologicznych oraz realizacja badania ewaluacyjnego dotyczącego…, str. 208. 68 M. Szczepański, A. Śliz, I. Damboń-Kendziora, M. Kalski, Innowacyjne…., str. 23.

57

bezrobotnymi. W przypadku najmniej aktywnych długotrwale bezrobotnych, osób

zagrożonych wykluczeniem i wykluczonych – podstawowe znaczenie ma wywołanie

zmiany w obszarze postawy i zachowania. Dlatego aktywizacja tych osób wymaga

intensywnego wsparcia psychologicznego oraz innych rodzajów wsparcia „miękkiego”,

służącego reintegracji społecznej, a dopiero w konsekwencji działań z zakresu integracji

zawodowej69.

Modelowe podejście do aktywizacji osób długotrwale bezrobotnych obejmuje:

Diagnozę cech psychofizycznych oraz kwalifikacji zawodowych osoby

bezrobotnej.

Trening osobowości i rozwoju kompetencji społecznych.

Szkolenia zawodowe lub przygotowanie zawodowe dorosłych.

Szkolenia z zakresu samodzielnego poszukiwania pracy.

Staże zawodowe lub praktyki zawodowe.

Stałą opiekę doradcy zawodowego.

Wsparcie indywidualne: coaching/mentoring.

4. Osoby niepełnosprawne

Największe szanse na zatrudnienie mają osoby z lekkim i umiarkowanym stopniem

niepełnosprawności. Najczęściej takie, których „deficyty” są niemal niewidoczne, a

których zatrudnienie wiąże się z uzyskaniem przez pracodawcę konkretnych korzyści (np.

spełnienie wymogów dotyczących odsetka pracowników posiadających stopień

niepełnosprawności, uzyskanie wsparcia finansowego, ograniczenie kosztów

funkcjonowania zakładu pracy). Przy czym najczęściej dotyczy to osób

niepełnosprawnych fizycznie. Są to te grupy osób niepełnosprawnych, które najczęściej

podejmują jakąkolwiek pracę. Najmniejsze szanse na zatrudnienie mają natomiast osoby

z niepełnosprawnościami o podłożu psychicznym, sensorycznym oraz z różnymi

konfiguracjami rodzajów niepełnosprawności (złożona)70.

Zwiększone potrzeby aktywizacyjne osób niepełnosprawnych wymagają zastosowania

bardziej kompleksowych, złożonych i wielowymiarowych instrumentów i narzędzi

dobieranych w następstwie przeprowadzenia, w pierwszym okresie uczestnictwa

w projekcie lub w trakcie rekrutacji, indywidualnej diagnozy. Zakres diagnozy powinien

obejmować przede wszystkim identyfikację rodzaju i stopnia niepełnosprawności,

ograniczeń poznawczych wynikających z niepełnosprawności, rozpoznanie sytuacji

69 Opracowanie założeń metodologicznych oraz realizacja badania ewaluacyjnego dotyczącego…, str. 208 oraz str. 211. 70 Por. Ocena wsparcia kierowanego do osób niepełnosprawnych w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie mazowieckim, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, str. 45.

58

osobistej i rodzinnej oraz, co być może jest najważniejsze, potencjałów i mocnych stron

osoby aktywizowanej71.

Wsparcie skierowane do osób niepełnosprawnych powinno uwzględniać niwelowanie

deficytów wynikających ze złego stanu zdrowia lub niepełnosprawności – są to

najczęstsze przyczyny braku aktywności dotyczącej poszukiwania pracy72.

Należy dążyć do ograniczenia zjawiska creamingu polegającego na rekrutacji do projektu

osób spełniających ogólnie sformułowane kryterium niepełnosprawności, które pozostają

w relatywnie lepszej sytuacji (np. osoby niepełnosprawne w stopniu lekkim i osoby

niepełnosprawne w stopniu ciężkim lub z niepełnosprawnością psychiczną, złożoną itp.).

Należy wymagać od projektodawców precyzyjnego formułowania kryteriów rekrutacji

uczestników projektów oraz jasnych zasad weryfikacji kwalifikowalności uczestnika

projektu. Założenie to również jest możliwe poprzez organizację specjalnych konkursów

lub wydzielenie alokacji na projekty skierowane do osób niepełnosprawnych

napotykających szczególne problemy w aktywizacji tj. osobom z niepełnosprawnością

psychiczną, sensoryczną, złożoną oraz posiadającym znaczny stopień

niepełnosprawności.

Dobrą praktyką stosowaną głównie w projektach systemowych, jest włączanie w proces

planowania wsparcia samych zainteresowanych. Stosowanie zasady empowerment

umożliwia zaplanowanie wsparcia zindywidualizowanego, dostosowanego do potrzeb

konkretnego uczestnika73.

Osoby niepełnosprawne w projektach realizowanych w komponencie regionalnym PO KL

najczęściej korzystały ze szkoleń i kursów, a także warsztatów terapii zajęciowej. Do form

wsparcia, które uznać można jako najefektywniejsze, należały natomiast formy

praktycznego kształtowania umiejętności zawodowych, tj.: staże i przygotowanie

zawodowe w miejscu pracy. W dalszej kolejności są to kursy i szkolenia74. Przy czym

zwrócono uwagę, że ze względu na wymogi pracodawców względem zatrudniania osób

niepełnosprawnych, szkolenia powinny być realizowane w dwóch obligatoryjnych

blokach: teoretycznym i praktycznym z wykorzystaniem konkretnego zakładu pracy,

a szkolenie zawodowe powinno być obligatoryjnie powiązane z formami stażowymi (lub

subsydiowanym zatrudnieniem)75.

71 Tamże, str. 117 – 118. 72 Por. Raport z ewaluacji modelu projektu w ramach usługi ewaluacji zewnętrznej modelu zlecania operatorom niepublicznym zadania doprowadzenia do zatrudnienia osób bezrobotnych (projekt „Express do zatrudnienia”), WUP w Krakowie 2015; Badanie skuteczności wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL 2007-2013, PAG Uniconsult, 2015, str. 9 – 10. 73 Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania 1.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO KL w kontekście potrzeb osób niepełnosprawnych, MIR Warszawa 2013, str. 6. 74 Opracowanie założeń …, str. 9; Ocena jakości wsparcia adresowanego do osób niepełnosprawnych oraz w wieku 50 – 64 lata w projektach realizowanych w ramach Działania 6.1 PO KL, Gdańsk 2012, str. 13. 75 Ocena wsparcia kierowanego do osób niepełnosprawnych w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie mazowieckim…, str. 126.

59

Instrumentom zorientowanym na zatrudnienie osób niepełnosprawnych powinny

towarzyszyć działania związane ze wsparciem pracodawcy w skutecznej komunikacji

i organizacji pracy pracownika z niepełnosprawnością, adekwatnie do jego potrzeb76.

Istotne znaczenie dla skuteczności wsparcia ma typ beneficjenta/wnioskodawcy –

instytucje statutowo zajmujące się działaniem na rzecz osób niepełnosprawnych

wykorzystując swoje doświadczenie skuteczniej niż inne podmioty dostosowują wsparcie

do potrzeb związanych z konkretnymi rodzajami niepełnosprawności77. Instytucje te

częściej niż inni projektodawcy zakładają wśród rezultatów projektów podjęcie

zatrudnienia przez uczestników wsparcia78.

Modelowe podejście do aktywizacji osób niepełnosprawnych obejmuje:

Indywidualny plan działania.

Indywidualne doradztwo psychologiczne, zawodowe, umożliwiające osobom

niepełnosprawnym aktywne uczestniczenie w życiu społecznym, zawodowym.

Treningi interpersonalne pozwalające osobom niepełnoprawnym rozwijać

kompetencje komunikacyjne, przełamywać bariery i funkcjonować aktywnie na

rynku pracy.

Szkolenia zawodowe łączące w sobie elementy teoretyczne z praktycznym

kształceniem realizowanym w warunkach zakładu pracy.

Staże i praktyki zawodowe, szczególnie te kończące się zatrudnieniem osoby

niepełnosprawnej w miejscu odbywania stażu.

76 Ocena możliwości aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie wielkopolskim, WUP w Poznaniu 2011, str. 65, Ocena wsparcia kierowanego do osób niepełnosprawnych w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie mazowieckim, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Warszawa – Kraków 2013, str. 4. 77 Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania 1.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO KL w kontekście potrzeb osób niepełnosprawnych, MIR Warszawa 2013, str. 7.; Ocena możliwości aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie wielkopolskim, WUP w Poznaniu 2011, str. 66. 78 Tamże, str. 62.

60

2.6. Wnioski z analizy systemów wsparcia w latach 2007 – 2013

Przedstawiony przegląd form wsparcia stosowanych w ramach rozwiązań systemowych w Polsce,

polityk i form stosowanych w innych krajach, a także form wsparcia stosowanych wobec

poszczególnych grup docelowych w ramach projektów finansowanych z EFS pokazuje, że

w Polsce istnieje możliwość stosowania bogatego wachlarza działań. O skuteczności

stosowanych narzędzi i instrumentów decyduje jednak najczęściej odpowiednio dobrana ich

kombinacja umożliwiająca komplementarne podejście do zdiagnozowanych problemów i

deficytów.

Wsparcie dotyczące wszystkich grup docelowych powinno się opierać o kompleksową diagnozę

deficytów, potrzeb i potencjałów, a w przypadku osób starszych (powyżej 45/50 roku życia)

i osób niepełnosprawnych zaleca się realizację diagnozy poprzez zespoły interdyscyplinarne, w

skład których wchodzić będą jako minimum psycholog, doradca zawodowy i lekarz. Sugeruje się

rozszerzenie działania zespołów interdyscyplinarnych na inne obszary wsparcia realizowane w

ramach projektów zgodnie ze strategią case management (zarządzanie pojedynczym

przypadkiem).

Skuteczna interwencja na rynku pracy powinna zakładać równoległe i komplementarne

oddziaływanie na trzy kluczowe czynniki: motywacje (postawy bezrobotnych), zdolności do

zatrudnienia (umiejętności, kompetencje, kwalifikacje) oraz perspektywy zatrudnienia (miejsca

pracy). Stwierdzono bowiem, że czynniki te wzajemnie na siebie oddziałując pozwalają na

osiągnięcie lepszych i trwalszych efektów podejmowanych działań. Jednocześnie należy podnosić

jakość instytucjonalnej obsługi rynku pracy (zarówno w jej wymiarze publicznym jak

i niepublicznym).

Działania na rzecz osób niepełnosprawnych i długotrwale bezrobotnych wymagają zastosowania

większej liczby instrumentów, a istotnym ich elementem jest intensywne i wieloaspektowe

wsparcie psychologiczne.

Działania związane z aktywizacją osób niepełnosprawnych powinny w pierwszej kolejności być

ukierunkowane na aspekty społeczne i zdrowotne, gdyż bariery zdrowotne i o charakterze

społecznym stanowią kluczowy czynnik dezaktywizacji.

Aktywizacji osób bezrobotnych i powyżej 45/50 roku życia powinny towarzyszyć działania

o charakterze świadomościowym i wspierające procesy zarządzania w przedsiębiorstwach

w zakresie komunikacji, identyfikacji i dostosowania stanowisk pracy do specyficznych potrzeb

tych grup pracowników. Jednocześnie wymagane jest stosowanie różnego rodzaju zachęt, w tym

również finansowych (np. subsydiowanie miejsca pracy, wyposażenie stanowiska pracy).

Ze względu na występowanie zjawiska creamingu w działaniach na rzecz osób

niepełnosprawnych zaleca się wydzielenie puli finansowej lub organizacji dedykowanych

konkursów, skierowanych do osób o relatywnie trudniejszej sytuacji, tj. osób

z niepełnosprawnością sprzężoną, umysłową, z umiarkowanym i znacznym stopniem

61

niepełnosprawności. Projekty te powinny być w mniejszym stopniu ukierunkowane na

osiągnięcie efektów zatrudnieniowych.

W stosunku do osób posiadających doświadczenia zawodowe (osób powyżej 45/50 roku życia)

możliwe jest zastosowanie uznawanych za wysoce skuteczne strategii działania opartej na

zasadzie work-first, w ramach której pierwszym instrumentem wsparcia jest pomoc

w poszukiwaniu pracy, a następnie podejmować działania z wykorzystaniem instrumentów

dopasowania kwalifikacji do potrzeb pracodawcy (kojarzenie pracownika z pracodawcą na

podstawie zespołu cech osobistych wymaganych na stanowisku pracy). Możliwe jest w tym

zakresie wykorzystanie doświadczeń wynikających z realizacji projektów innowacyjnych PO KL.

Najczęściej stosowane formy to szkolenia i staże oraz różne formy wsparcia psychologicznego,

a także udzielanie dotacji na zakładanie działalności gospodarczej – jako formy uznawane za

najskuteczniejsze i oczekiwane przez odbiorców. Jednocześnie formy związane z uzyskaniem

kwalifikacji i umiejętności (szkolenie, staż) wymagają specjalnego podejścia zorientowanego na

potwierdzanie nabytych w ich trakcie umiejętności (efektów kształcenia) i poprawy jakości

oferowanego wsparcia (np. poprzez wzbogacenie stażu o mentoring, obligatoryjną organizację

szkoleń zawodowych w dwóch modułach: teoretycznym i praktycznym).

Promocja przedsiębiorczości, w szczególności w ramach wsparcia osób starszych powinna zostać

rozszerzona do działań inkubatorów, w których działalność gospodarcza prowadzona jest „na

próbę”. Może to stanowić istotny czynnik odkrywania kompetencji przedsiębiorczych i umożliwić

testowanie sprawdzenia się w roli przedsiębiorcy.

Coaching, mentoring i tutoring to narzędzia, które mogą w sposób istotny zwiększać skuteczność

wsparcia realizowanego na rzecz różnych grup odbiorców. Zaleca się wykorzystanie w ich

stosowaniu doświadczeń i rozwiązań testowanych i wdrażanych w ramach projektów

innowacyjnych PO KL.

W odniesieniu do osób młodych oraz bezrobotnych 45+/50+ zaleca się stosowanie instrumentów

„wczesnej interwencji” tj. jeszcze na etapie edukacji (dla młodych) oraz przed 45/50 rokiem

życia, zanim staną się one osobami bezrobotnymi, takich jak tworzenie możliwości udziału

w kształceniu ustawicznym, intermentoring, bony edukacyjne, bilanse kompetencji (wsparcie dla

osób starszych).

62

3. DZIAŁANIA PODEJMOWANE NA RZECZ WŁĄCZENIA SPOŁECZNEGO I ZAWODOWEGO W OKRESIE 2007-2014 W RAMACH PO KL W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM

3.1. Wprowadzenie

Niniejszy rozdział odnosi się do drugiego szczegółowego celu badania i oparty jest o wyniki badania

własnego, zrealizowanego w okresie od lipca do października 2015 roku w województwie opolskim.

Badanie obejmowało okres wdrażania PO KL (2007-2014). Przedstawiono analizy danych zawartych

w bazie PEFS, obejmującej ostatecznie 49 024 rekordy79, danych uzyskanych z analizy wniosków

o dofinansowanie projektów80, a także danych pochodzących z badań terenowych. Trzeba pamiętać o

ograniczeniach każdego z wymienionych źródeł danych, z czego niekiedy wynikają różnice między

podawanymi danymi. Baza PEFS jest pełnym zbiorem danych o wszystkich uczestnikach projektów,

zawiera jednak ograniczone informacje o stosowanych formach wsparcia ze względu na przyjęty

w formularzu katalog form. Wnioski o dofinansowanie stanowią najpełniejsze obiektywne źródło

informacji o grupach docelowych i formach wsparcia. W tym przypadku jednak natrafiamy na problem

braku jednolitej terminologii i wynikającej stąd konieczności z jednej strony ingerencji badacza

polegającej na kwalifikowaniu używanych przez beneficjentów pojęć do kilku wyróżnionych kategorii,

z drugiej zaś – na braku możliwości rozdzielania użytych pojęć, jeśli są zbyt ogólne. Ta ostatnia

sytuacja dotyczy zwłaszcza pojęcia „bezrobotni” jako odbiorcy wsparcia, bez dookreślania specyfiki

grupy. Wreszcie dane wywołane charakteryzuje pewien trudny do oszacowania poziom subiektywizmu

respondentów.

W analizach zwracano szczególną uwagę na grupy docelowe wyróżnione w badaniu:

osoby niepełnosprawne,

osoby długotrwale bezrobotne,

osoby w wieku 50 +,

osoby młode, przy uwzględnieniu osób w grupie 15-24 (w tym osoby opuszczające placówki

opiekuńczo-wychowawcze, tj. osoby opuszczające system pieczy zastępczej) i 25-30 (osoby

młode borykające się z problemem długotrwałego bezrobocia,

79 patrz wyjaśnienie w roz. 1. 80 Jak wyjaśniono w rozdziale 1. pojedynczych projektów (umów) było 276 – i taką podstawę przyjmujemy w przypadku analiz dotyczących form prawnych beneficjentów czy terenu na którym realizowano projekty; ze względu natomiast na to, że projekty systemowe realizowane przez OPS i PCPR, trwające kilka lat, wymagały corocznego składania wniosków, różniących się od siebie grupą docelową czy formami wsparcia (co sprawia, że na jedną umowę faktycznie składa się kilka projektów), to analizy dotyczące form wsparcia i grup docelowych prowadzono przyjmując za podstawę 548 projektów.

63

jednak dla przejrzystości raportu przyjęto, że wyniki z uwzględnieniem wymienionych grup

prezentowane będą wyłącznie w sytuacji, gdy są one specyficzne dla którejkolwiek z nich.

Konieczne jest zwrócenie uwagi na pewne różnice w zakresie stosowanej terminologii, a w

konsekwencji niepełnej porównywalności niektórych prezentowanych wyników. W przypadku grup

docelowych w analizie wniosków świadomie posłużono się najszerszą klasyfikacją, zdefiniowaną przez

Zamawiającego w przedmiocie zamówienia, w pozostałych przypadkach ograniczając się do

kluczowych grup ujętych w przedmiocie zamówienia, nieco poszerzoną w ramach analizy PEFS (ze

względu na przyjętą tam klasyfikację). W przypadku form wsparcia stosowano nazewnictwo za SzOP

PO KL, z wyjątkiem analiz PEFS (ponownie – ze względu na przyjętą tam znacznie węższą

klasyfikację).

3.2. Charakterystyka projektów

Beneficjenci

Najwięcej projektów (z ogólnej liczny 276) realizowały gminne samorządowe jednostki organizacyjne –

OPS, firmy prywatne oraz powiatowe samorządowe jednostki organizacyjne – PUP i PCPR. Na rysunku

poniżej pokazano szczegółowe dane dotyczące liczby projektów realizowanych przez poszczególne

typy beneficjentów. W kategorii innych beneficjentów mieszczą się: województwo (4 projekty),

kościoły i związki wyznaniowe (1), organizacja pracodawców (1) i Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej

(1).

Rysunek 2 Formy prawne beneficjentów realizujących projekty

Źródło: Opracowanie własne N=276.

Przedsię- biorstwo

72

Powiat

51

Stowarzy-szenie

31

Fundacja

24

Uczelnia

13

Inne

7

Gmina

78

64

Warto dodać, że aż 54 projekty realizowane były przez beneficjentów spoza województwa (najwięcej

z Warszawy – 17, Lublina – 10, i Wrocławia – 8). Beneficjentami tymi były głównie firmy prywatne

(38) i organizacje pozarządowe (15).

Zasięg terytorialny projektów

Na podstawie deklaracji beneficjentów zawartych we wnioskach o dofinansowanie można stwierdzić,

że najwięcej projektów realizowanych jest na terenie jednej bądź kilku gmin (103) i na terenie całego

województwa (99), najmniej zaś projektów realizowano na terenie jednego bądź kilku powiatów (74).

Zdecydowana większość wszystkich projektów (82%) skierowana była do więcej niż jednej grupy

docelowej.

Poniższa mapa ilustruje intensywność realizacji projektów w poszczególnych gminach. Widoczne jest,

że największą liczbę projektów realizowano na terenie gmin położonych w zachodniej części

województwa. Były to zarówno projekty o zasięgu gminnym, jak i powiatowym.

65

Mapa 1 Nasycenie powiatów i gmin województwa opolskiego projektami PO KL dot.

włączenia społecznego i zawodowego

Źródło: Wnioski o dofinansowanie N=276.

10 - 2121 - 3131 - 5151 - 57

namysłowski

oleskikluczborski

brzeski

Opole

strzelecki

opolski

nyskikrapkowicki

prudnicki

głubczycki

kędzierzyńsko-kozielski

66

Uczestnicy wg grup docelowych

Przeprowadzając analizę wniosków o dofinansowanie projektów, które uzyskały dofinansowanie

w latach 2007-2013 poszukiwano grup docelowych wyróżnionych zgodnie z założeniami badania.

Poniższa tabela prezentuje, jakie grupy docelowe były objęte wsparciem w ramach poszczególnych

Priorytetów. Widoczne jest, że niektóre grupy (wyróżnione w tabeli) były ujęte zarówno w Priorytecie

VI, jak i w Priorytecie VII.

Niektóre grupy spośród wyróżnionych w badaniu nie zostały wymienione w żadnym wniosku o

dofinansowanie jako grupa docelowa (osoby w wieku 25-30 długotrwale bezrobotne, osoby

z gospodarstw domowych bez osób pracujących lub z jedną osobą pracującą, osoby zagrożone

eksmisją po wyroku sądowym).

Jak pokazuje tabela poniżej, najwięcej projektów (493 z 548) skierowanych było do grupy

bezrobotnych. Wiele projektów obejmowało wsparciem osoby długotrwale bezrobotne,

niepełnosprawne, zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym, osoby w wieku 50+, a także 15-

24 lata.

Największa liczebnie grupa uczestników projektu to bezrobotni, na drugim miejscu są osoby w wieku

15-24 lata, na trzecim długotrwale bezrobotni, na czwartym osoby w wieku 50+, a na piątym osoby

niepełnosprawne. Porównanie liczby projektów kierowanych do danej grupy i liczebności grupy

wskazuje, że dla osób niepełnosprawnych, zagrożonych wykluczeniem, czy osób w wieku 50+

realizowano mniejsze projekty, zaś dla grupy bezrobotnych i osób w wieku 15-24 lata relatywnie

większe. Konieczne jest w tym miejscu podkreślenie, że wielkość projektów systemowych PUP i OPS

była wypadkową wielkości przydzielonego limitu finansowego i kosztów planowanych do zastosowania

form wsparcia, podczas gdy w projektach konkursowych wynikała z zamierzeń beneficjenta i jego

potencjału. Projekty OPS w zdecydowanej większości przypadków były niewielkie (niekiedy

obejmowały tylko kilka osób), projekty PUP z kolei – na ogół były duże, obejmując nawet po kilkaset

osób.

67

Tabela 4 Liczba projektów obejmująca wyszczególnione grupy docelowe w podziale na Priorytety oraz liczba uczestników tych projektów

Grupa docelowa Liczba projektów, które obejmowały daną grupę

Liczba osób objętych

wsparciem ogółem Priorytet VI

Priorytet VII

Bezrobotni 493 144 349 47450

Osoby w wieku 15-24 102 89 13 12862

Długotrwale bezrobotni 320 116 204 10719

Osoby w wieku 50 + 102 84 18 6811

Osoby niepełnosprawne 272 87 185 6252

Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym 120 0 120 4628

Osoby młode (ogólnie) 29 11 18 1956

Osoby lub rodziny kwalifikujące się do objęcia wsparciem przez pomoc społeczną 30 0 30 1345

Osoby w wieku 15-24 opuszczające placówki opiekuńczo-wychowawcze, tj. osoby

opuszczające system pieczy zastępczej)

44 0 44

1158

Osoby niesamodzielne ze względu na wiek, niepełnosprawność lub stan zdrowia 10 0 10 464

Osoby z zaburzeniami psychicznymi 7 0 7 224

Rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym 2 0 2 133

Osoby przebywające w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii

3 0 3

114

Osoby nieletnie, wobec których zastosowano środki zapobiegania i zwalczania

demoralizacji i przestępczości

2 0 2

94

Kobiety sprawujące opiekę nad osobą zależną 6 0 6 57

Osoby w wieku 25-30 2 2 0 47

Osoby przebywające w pieczy zastępczej lub opuszczające pieczę zastępczą, rodziny przeżywające trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych oraz osoby

sprawujące rodzinną pieczę zastępczą

1 0 1 20

Kobiety sprawujące opiekę nad dzieckiem do lat 7 2 0 2 2

Osoby w wieku 25-30, długotrwale bezrobotne 0 0 0 0

Osoby z gospodarstw domowych bez osób pracujących lub z jedną osobą pracującą 0 0 0 0

Osoby zagrożone eksmisją po wyroku sądowym 0 0 0 0

Źródło: Wnioski o dofinansowanie dotyczące wspartych i zakwalifikowanych do wsparcia inwestycji N=548.

68

Uczestnicy wg miejsca zamieszkania

Analiza PEFS pokazuje, że niemal wszyscy uczestnicy projektów zamieszkują województwo opolskie81.

Na dwóch kolejnych mapach prezentujemy:

rozkład uczestników z poszczególnych grup docelowych badania na powiaty województwa

opolskiego (zgodnie z miejscem zamieszkania) oraz

strukturę uczestników projektów w poszczególnych powiatach wg grup docelowych.

Pierwsza mapa pozwala zauważyć, że najwięcej uczestników projektów ze wszystkich grup

docelowych z wyjątkiem osób niepełnosprawnych pochodzi z powiatu nyskiego. Największa grupa

uczestników – osób niepełnosprawnych pochodzi z powiatu brzeskiego.

Druga mapa pozwala zidentyfikować „specjalizację” niektórych powiatów:

grupa 50+: brzeski, nyski i m. Opole

grupa 15-24: opolski, oleski, namysłowski, prudnicki, krapkowicki

grupa długotrwale bezrobotnych: prudnicki

grupa osób niepełnosprawnych: strzelecki.

81 Zidentyfikowano 10 osób zamieszkujących województwo dolnośląskie, śląskie lub świętokrzyskie.

69

Mapa 2 Rozkład terytorialny uczestników poszczególnych grup docelowych badania (dane

w procentach)

Źródło: PEFS N=49024.


Bezrobotni

Osoby długotrwale bezrobotne

Osoby w wieku 15-24 lata

Osoby w wieku 25-30 lat

Osoby w wieku 50+

12.513.1

8.18.2

10.84.3

6.45.8

6.03.7

6.215.1

6.15.3

7.89.5

5.82.6

6.811.2

10.68.0

10.51.0

3.14.0

4.03.1

3.76.0

18.519.2

16.819.2

17.98.3

7.25.8

7.97.3

7.17.3

4.74.3

5.94.0

5.48.6

6.87.3

7.87.2

7.910.4

7.37.7

9.28.4

8.912.2

4.65.5

4.76.4

4.54.9

15.911.0

11.014.9

11.219.3

m. Opole

strzelecki

prudnicki

opolskioleski

nyski

namysłowski

krapkowicki

kluczborski


głubczycki

brzeski

70

Mapa 3 Struktura uczestników projektów wg poszczególnych grup docelowych

w powiatach (dane w procentach)



Bezrobotni


Osoby w wieku 15-24 lata

Osoby w wieku 25-30 lat

Osoby w wieku 50+

16.412.3

18.414.7

37.01.2

14.19.1

22.911.2

35.57.3

11.87.3

26.124.7

29.11.1

9.411.1

25.715.2

38.20.3

11.310.3

24.714.9

34.04.7

13.710.1

21.419.2

34.21.3

13.27.5

24.918.1

33.42.9

12.17.8

26.113.8

35.44.7

11.78.9

23.316.8

35.43.9

11.08.3

24.217.3

35.14.0

12.110.3

21.222.8

30.82.8

16.58.1

19.721.1

30.34.4

m. Opole

strzelecki

prudnicki

opolski

oleski

nyski

namysłowski

krapkowicki

kluczborski


głubczycki

brzeski

71

Stosowane formy wsparcia

Analiza wniosków o dofinansowanie wskazuje, że beneficjenci stosowali wszystkie spośród

dopuszczonych w SzOP form wsparcia, jednak da się wyróżnić formy dominujące w projektach, przy

czym należy mieć na uwadze, że projekty na ogół przewidywały zastosowanie więcej niż jednej formy.

W ramach Priorytetu VI dominowały szkolenia, staże, doradztwo oraz IPD (przy czym należy

zaznaczyć, że jest to forma wsparcia, na podstawie której konstruowano ścieżkę wsparcia dla

uczestnika, zawsze występowała więc w towarzystwie innych form wsparcia). Natomiast w ramach

Priorytetu VII również preferowano szkolenia i doradztwo, ale poza tym także oferowano szeroki

zakres wsparcia typowego dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym: praca socjalna, w tym z

zastosowaniem kontraktu socjalnego i wsparcia psychologicznego, instrumenty aktywnej integracji

oraz aktywizacji zawodowej. Widoczne jest więc, że w ramach obydwu Priorytetów najczęściej

występowały te same formy: szkolenia i doradztwo.

Jak już powiedziano, stosowane formy wsparcia zostały przewidziane w SzOP, a więc to na poziomie

programowym zdecydowano o tym, że w obu Priorytetach stosowane mogą być takie same formy.

Warto zwrócić uwagę na wyróżnionej poniżej (w tabeli nr 5) formy stosowane wyłącznie w ramach

Priorytetu VII. Chodzi tu przede wszystkim o instrumenty aktywizacji zdrowotnej, kontrakt socjalny,

instrumenty aktywizacji edukacyjnej, indywidualny program usamodzielniania, indywidualny program

integracyjny, instrumenty aktywnej integracji, środowiskową pracę socjalną, program aktywności

lokalnej – a więc narzędzia przewidziane w projektach systemowych OPS i PCPR w ramach

określonych przez Instytucję Zarządzającą PO KL82. Priorytet VI wykazuje zdecydowanie mniejszą

oryginalność – zidentyfikowano tylko dwie formy specyficzne dla tego Priorytetu: przyznanie środków

finansowych na założenie i/lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej oraz wyposażenie/doposażenie

stanowiska pracy – oba należące do zakresu kompetencji powiatów (PUP). Dodać należy, że większość

instrumentów z zakresu Priorytetu VI może być stosowana zarówno w projektach systemowych PUP,

jak i w projektach konkursowych.

Tabela 5 Stosowane formy wsparcia według Priorytetów

Liczba projektów w których występuje dana forma wsparcia

Forma wsparcia Ogółem Priorytet

VI Priorytet

VII

Szkolenia/warsztaty/kursy 509 142 367

Doradztwo 431 108 323

Wsparcie psychologiczne 323 22 301

Instrumenty aktywizacji społecznej 300 0 300

Instrumenty aktywnej integracji 288 0 288

Instrumenty aktywizacji zawodowej 274 0 274

Praca socjalna 271 0 271

Instrumenty aktywizacji edukacyjnej 261 0 261

82 Zasady przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, MIR, kolejne wersje poczynając od 2008 roku.

72

Kontrakt socjalny 253 0 253

Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe 155 111 44

Instrumenty aktywizacji zdrowotnej 146 0 146

Indywidualny Plan Działania 140 86 54

Poradnictwo zawodowe 87 25 62

Pośrednictwo pracy 79 57 22

Przyznanie środków finansowych na założenie działalności

gospodarczej 69 69 0

Indywidualny program usamodzielnienia 52 0 52

Środowiskowa praca socjalna 51 0 51

Wsparcie działań na rzecz integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych

36 0 36

Rozwój partnerstwa na rzecz ekonomii społecznej 29 0 29

Program aktywności lokalnej 24 0 24

Udział w CIS/KIS 24 0 24

Indywidualny program integracyjny 18 0 18

Trening pracy 11 0 11

Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy) 9 7 2

Świetlice środowiskowe, kluby środowiskowe 8 0 8

Wyposażenie/doposażenie stanowiska pracy 7 7 0

Zatrudnienie subsydiowane 6 3 3

Streetworking 5 0 5

Zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawców 4 0 4

Wsparcie dla tworzenia CIS, KIS lub ZAZ 4 0 4

Usługi asystenta osobistego 4 0 4

Wsparcie instytucji aktywizujących osoby

niepełnosprawne 4 0 4

Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 1 1 0

Wolontariat 1 0 1 Źródło: Wnioski o dofinansowanie dotyczące wspartych i zakwalifikowanych do wsparcia inwestycji N=548. Na niebiesko zaznaczono formy stosowane w obu Priorytetach, na zielono – wyłącznie w VI, na czerwono – wyłącznie w VII.

Analiza zawartości projektów, przedstawiona we wnioskach o dofinansowanie, pozwala stwierdzić, że

projekty są na ogół spójne wewnętrznie. Przewidywane do stosowania formy wsparcia odnoszą się do

opisanych problemów grup docelowych i są ze sobą logicznie powiązane.

Powyższe dane pochodzą z obiektywnego źródła, jakim są wnioski o dofinansowanie projektów.

Struktura stosowanych form wsparcia w projektach realizowanych przez beneficjentów biorących

udział w badaniu w niewielkim stopniu odbiega od tej przedstawionej powyżej, co wynika z faktu, że

w badaniu nie wzięli udziału wszyscy beneficjenci.

Tabela 6 Oferowane przez beneficjentów formy wsparcia według Priorytetów

Oferowane formy wsparcia Liczba wskazań beneficjentów

W ramach priorytetu VI W ramach priorytetu VII

Szkolenia/warsztaty/kursy 36 96

Indywidualny Plan Działania 30 59

73

Poradnictwo zawodowe 26 77

Doradztwo 24 86

Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe 23 45

Pośrednictwo pracy 15 24

Wsparcie psychologiczne 13 87

Wyposażenie/doposażenie stanowiska

pracy

7 10

Zatrudnienie subsydiowane 3 3

Wolontariat 1 5

Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy)

0 3

Praca socjalna 57

Trening pracy 7

Rozwój partnerstwa na rzecz ekonomii

społecznej

7

Świetlice środowiskowe, kluby środowiskowe

4

Usługi asystenta osobistego 4

Wsparcie dla tworzenia CIS, KIS lub ZAZ 3

Wsparcie instytucji aktywizujących osoby

niepełnosprawne

3

Wsparcie adaptacyjne 2

Streetworking 2

Przyznanie środków finansowych na

założenie i/lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej

1

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=118; respondenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź;

pola zaznaczone na szaro dot. form wsparci, które zgodnie z SzOP nie były przewidziane w Priorytecie VI.

W ramach priorytetu VI beneficjenci biorący udział w badaniu najczęściej oferowali takie formy

wsparcia jak szkolenia/warsztaty/kursy, indywidualne plany działania, poradnictwo zawodowe,

doradztwo oraz staże/praktyki/przygotowanie zawodowe. Natomiast w ramach priorytetu VII, oprócz

wyżej wymienionych form wsparcia często oferowano również wsparcie psychologiczne, pracę socjalną

oraz pośrednictwo pracy.

Uczestnicy a formy wsparcia

W tej części przedstawione zostały informacje dotyczące liczby uczestników, którzy objęci zostali

poszczególnymi formami. Zauważalne różnice w hierarchii stosowanych form w stosunku do

pokazanych wyżej wynikają z różnych liczebności osób obejmowanych daną formą w ramach projektu.

Ponadto należy zauważyć, że dane o liczbie stosowanych form pochodzą z wniosków o dofinansowanie

projektów, które mogły nie być w pełni zaktualizowane, zaś dane dotyczące zastosowanych wobec

uczestników form – z bazy PEFS, wypełnianej na podstawie faktycznych zdarzeń.

Analiza PEFS wykazała, iż uczestnicy badanych projektów najczęściej byli objęci Indywidualnym

Planem Działania, poradnictwem zawodowym oraz szkoleniami.

74

W dalszej części prezentujemy dane dotyczące form wsparcia stosowanych wobec poszczególnych

grup uczestników (kategorie wyróżnione w PEFS):

wyróżnionych wg wieku,

z uwzględnieniem statusu na rynku pracy,

niepełnosprawnych,

sprawujących opiekę na dziećmi do lat 7 i nad osobami zależnymi.

Formy wsparcia a wiek uczestników projektów

Najmłodsi uczestnicy projektów (15-24 lata) zdecydowanie częściej niż pozostali korzystali

ze staży/praktyk/przygotowania zawodowego, zaś o wiele rzadziej uczestniczyli w szkoleniach/

warsztatach/kursach. Popularność staży i praktyk w tej grupie jest zrozumiała, bowiem głównym

celem staży jest zdobycie doświadczenia zawodowego, którego brak jest największym problemem w

tej grupie i główną przyczyną problemów w uzyskaniu zatrudnienia. Również rzadziej niż pozostali

korzystali z doradztwa, pracy socjalnej oraz środków na założenie działalności gospodarczej.

Stosunkowo niski udział środków na założenie działalności gospodarczej oraz powiązanego na ogół z

tą formą doradztwa w formach wsparcia kierowanych do tej grupy jest zrozumiały, mowa jest bowiem

o osobach bez doświadczenia zawodowego.

Środki na założenie działalności gospodarczej były szczególnie popularne wśród uczestników w wieku

25-30 lat oraz 31-49. Jest to o tyle zrozumiałe, że jest to grupa na ogół posiadająca już doświadczenie

zawodowe i w sytuacji braku innych możliwości zatrudnienia najbardziej jest ona predysponowana do

podejmowania działalności.

Uczestnikom w wieku 50+ oraz 31-49 lat najczęściej oferowano szkolenia, co wynika zapewne z faktu

dezaktualizacji posiadanych przez nich kwalifikacji, a także z potrzeby uzupełnienia kompetencji

w zakresie korzystania z nowoczesnych technologii oraz języków obcych.

Tabela 7 Udział uczestników projektów dot. włączenia społecznego i zawodowego PO KL w poszczególnych formach wsparcia realizowanych w regionie z uwzględnieniem ich

wieku (dane w %)

Forma wsparcia 15-24 lat 25-30 lat 31-49 lat 50+ Odsetek

ogółu

Szkolenia/warsztaty/kursy 38,8 56,2 65,2 63,5 53,7

Doradztwo 16,8 26,8 31,2 29,8 24,9

Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe

62,8 38,3 24,6 34,9 43,1

Zatrudnienie subsydiowane 0,1 0,3 0,4 0,3 0,2

Poradnictwo Zawodowe 57,4 57,3 59,0 56,7 57,6

Pośrednictwo pracy 58,3 50,7 44,5 47,5 51,2

Indywidualny Plan Działania 74,0 62,9 54,5 64,3 65,1

Przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie do

spółdzielni socjalnej

0,1 0,1 0,4 0,2 0,2

75

Praca socjalna 7,9 12,2 19,7 13,1 12,8

Zatrudnienie socjalne 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1

Środki na rozwój przedsiębiorczości 4,0 13,0 11,2 3,0 7,1

Dofinansowanie kosztów dojazdów do

miejsca pracy i zakwaterowania 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1

Inne 9,9 14,6 18,1 14,0 13,6


Status na rynku pracy

Jak pokazuje analiza PEFS, występuje różnica w najczęściej wykorzystywanych formach wsparcia

pomiędzy osobami bezrobotnymi, nieaktywnymi zawodowo oraz zatrudnionymi, które uczestniczyły

w projektach PO KL objętych niniejszym badaniem. Podczas gdy osoby bezrobotne najczęściej

korzystały z IPD, pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego, osoby nieaktywne zawodowo

i zatrudnieni w głównej mierze korzystali ze szkoleń/warsztatów/kursów oraz doradztwa.

Rysunek 3 Najczęściej oferowane uczestnikom formy wsparcia zgodnie wg ich statusu

na rynku pracy w chwili przystąpienia do projektu


Zgodnie z danymi z bazy PEFS, bez względu na status na rynku pracy w chwili przystąpienia do

projektu, wobec uczestników najrzadziej (lub wcale) stosowane były następujące formy wsparcia:

zatrudnienie subsydiowane (0,2% ogółu uczestników),

•Indywidualny Plan Działania (74,7%)

•Pośrednictwo pracy (61,0%)

•Poradnictwo zawodowe (59,2%) Osoby bezrobotne

•Indywidualny Plan Działania (71,9%)

•Poradnictwo zawodowe (62,0%)

•Pośrednictwo pracy (57,2%)


•Szkolenia/warsztaty/kursy (76,2%)

•Doradztwo (62,5%)

•Poradnictwo zawodowe (49,5%) Nieaktywni zawodowo



•Poradnictwo zawodowe (51,0%)

Nieaktywni zawodowo - osoby uczące się lub

kształcące



• Inne (26,0%)

Zatrudnieni (łącznie wszystkie typy zatrudnienia)

76

przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej

(2%),

zatrudnienie socjalne (0,1%),

dofinansowanie kosztów dojazdów do miejsca pracy i zakwaterowania (0,1%).

Analiza PEFS nie wykazuje zasadniczych różnic pomiędzy formami wsparcia, które oferowano osobom

bezrobotnym a tymi, które oferowano długotrwale bezrobotnym. Jedynym wartym podkreślenia

aspektem jest częstsze korzystanie ze szkoleń i pracy socjalnej przez osoby długotrwale bezrobotne,

zaś staży i środków na rozwój przedsiębiorczości przez osoby bezrobotne, co wynika z faktu

częstszego uczestnictwa długotrwale bezrobotnych z projektów w Priorytecie VII.

Wykres 1 Korzystanie z poszczególnych form wsparcia ze względu na status osoby bezrobotnej

Źródło: PEFS N=41576 (uwzględniono wyłącznie osoby posiadające status osoby bezrobotnej lub długotrwale

bezrobotnej).

74,7%

59,2%

61,0%

44,9%

50,2%

16,0%

6,7%

9,5%

0,2%

0,2%

0,1%

0,1%

7,6%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

Indywidualny Plan Działania

Poradnictwo Zawodowe

Pośrednictwo pracy

Szkolenia/warszataty/kursy


Doradztwo

Praca socjalna

Środki na rozwój przedsiębiorczości

Zatrudnienie subsydiowane

Przyznanie środków finansowych na założenie i/lubprzystąpienie do spółdzielni socjalnej

Dofinansowanie kosztów dojazdów do miejsca pracy izakwaterowania

Zatrudnienie socjalne

Inne

Bezrobotny

Osoba długotrwale bezrobotna

77

Formy wsparcia stosowane dla osób niepełnosprawnych

Baza PEFS dostarczyła danych o posiadaniu niepełnosprawności przez 2289 uczestników (4,7% ogółu

uczestników) oraz wskazywała, iż 5321 osób niepełnosprawności nie posiada (10,9% spośród

ogółu)83. Zidentyfikowane osoby niepełnosprawne najczęściej korzystały z:

doradztwa (84,7% wskazań),

poradnictwa zawodowego (72,5%),

szkoleń (70,5%),

pracy socjalnej (68,1%).

Duży odsetek osób niepełnosprawnych korzystał ze wsparcia określonego w PEFS jako „inne”

(71,0%).

Zgodnie z danymi zawartymi w bazie PEFS żadna z osób niepełnosprawnych nie skorzystała

z możliwości uzyskania środków na rozwój przedsiębiorczości84, zatrudnienia socjalnego oraz

dofinansowania kosztów dojazdów do miejsca pracy i zakwaterowania.

Opieka nad dziećmi do lat 7 i nad osobami zależnymi

Zgodnie z PEFS, 3 538 uczestników opiekowało się dziećmi do lat 7 lub osobami zależnymi (w tym

2 978 kobiet). Osoby te najczęściej korzystały ze

szkoleń (70%),

poradnictwa zawodowego (63%),

IPD (46%).

W przypadku wskazanych form – z wyłączeniem IPD, był to zdecydowanie większy odsetek

w porównaniu do osób, które nie sprawują opieki nad osobami zależnymi. Co więcej, również częściej

osoby te korzystały z pracy socjalnej. W porównaniu do osób niepełniących opieki nad osobami

zależnymi, rzadziej obejmowane były takimi formami jak staże i pośrednictwo pracy. Pokazuje to

z jednej strony, że znaczna część tych osób uzupełnia zdezaktualizowane w wyniku odejścia z rynku

pracy kwalifikacje, z drugiej jednak – sprawując opiekę – nie są w pełni gotowe do pełnego wejścia na

rynek pracy.

83 W przypadku pozostałych osób baza nie zawierała informacji o byciu lub nie osobą niepełnosprawną. 84 Ze Korekty sprawozdania z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 za 2014 r. wynika, że osoby niepełnosprawne korzystały z możliwości uzyskania środków na rozwój działalności gospodarczej, ale finansowanych z PFRON.

78

Uczestnicy, którzy brali udział w badaniu, najczęściej byli objęci takimi formami wsparcia jak IPD,

poradnictwo zawodowe, staże, szkolenia, doradztwo oraz pośrednictwo pracy, co pokazuje strukturę

porównywalną z danymi dotyczącymi ogółu uczestników zawartymi w PEFS.

Wykres 2 Formy wsparcia, w jakich brali udział badani uczestnicy

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów; N=876.

Powyższa część zawiera przegląd danych zastanych. Pozwalają one na stwierdzenie kilku

kluczowych faktów, których objaśnienia dokonano w dalszych częściach raportu:

Wśród beneficjentów dominują jednostki samorządu terytorialnego (gminy

i powiaty), a to za sprawą projektów systemowych PUP, OPS i PCPR. Aktywne były

także przedsiębiorstwa oraz organizacje pozarządowe. Co piąty projekt realizowany

na terenie Opolszczyzny był wdrażany przez beneficjentów spoza województwa;

Rozkład przestrzenny realizowanych projektów jest adekwatny do potrzeb –

najwięcej projektów realizowano na terenach o najwyższych wskaźnikach

negatywnych zjawisk (dotyczących zwłaszcza bezrobocia i ubóstwa);

Uczestnikami projektów byli przede wszystkim bezrobotni (bez dodatkowych

charakterystyk), a następnie osoby w wieku 15-24 lata, długotrwale bezrobotni,

62,6%

53,2%

47,9%

43,7%

41,4%

40,6%

15,4%

10,2%

0,2%

0,2%

0,1%

0% 20% 40% 60% 80%

Indywidualny Plan Dzialania




Doradztwo

Pośrednictwo pracy

Praca socjalna

Środki na rozwoj przedsiebiorczości

Przyznanie środków finansowych na założeniei/lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej



79

osoby w wieku 50+ oraz osoby niepełnosprawne, co wynika ze struktury

uprawnionych do korzystania ze wsparcia w ramach badanych Działań i Poddziałań,

a dodatkowo było stymulowane kryteriami wyboru projektów (kryteriami dostępu

i/lub strategicznymi);

W projektach oferowano w zasadzie wszystkie dopuszczalne formy wsparcia, ale

zdecydowanie najczęściej: IPD (wymagane jako obligatoryjne w większości

konkursów w ramach Priorytetu VI, stanowiące przynajmniej formalnie punkt

wyjścia dla dalszego wsparcia), poradnictwo zawodowe, szkolenia oraz staże. W

projektach Priorytetu VII dodatkowo – popularna była praca socjalna, główne

narzędzie działania OPS;

Widoczne są pewne różnice w oferowaniu form wsparcia poszczególnym grupom

docelowym. Osoby młode relatywnie częściej niż inni korzystały ze staży,

pozwalających im zdobyć pierwsze doświadczenie, którego brak jest kluczowym

problemem w tej grupie. Osoby najstarsze relatywnie częściej brały udział

w szkoleniach, ponieważ w tej grupie szczególnie niezbędna jest aktualizacja

posiadanych kwalifikacji. Z pracy socjalnej relatywnie częściej korzystały osoby

starsze, długookresowo bezrobotne oraz niepełnosprawne, są to bowiem osoby

szczególnie zagrożone wykluczeniem społecznym, wymagające działań z zakresu

integracji społecznej.

3.3. Komplementarność i spójność stosowanych form wsparcia

Przeprowadzona w 2011 ewaluacja komplementarności podejmowanych interwencji w ramach RPO

WO 2007-2013 z innymi instrumentami wsparcia w województwie opolskim85 pokazała, że interwencja

ta w niewielkim stopniu była wdrażana z zachowaniem zasady komplementarności i spójności z

interwencją w ramach komponentu regionalnego PO KL – w obszarze odnoszącym się do zakresu

niniejszego badania. Potwierdziło to badanie86 dotyczące rewitalizacji, przeprowadzone w 2015 roku.

Badacze realizujący pierwszą z wyżej wymienionych ewaluacji zaproponowali definicję

komplementarności, o której odnosimy się w dalszej części tego rozdziału:

komplementarność to stan będący skutkiem realizacji uzupełniających się działań (zadań),

ukierunkowanych na osiągnięcie wspólnego celu, prowadzący do osiągnięcia efektów synergii.

W ramach projektów Priorytetu VI – nie tylko systemowych, co zrozumiałe ze względu na źródło

prefinansowania (Fundusz Pracy), lecz także konkursowych, mogły być stosowane w zasadzie

85

Analiza komplementarności podejmowanych interwencji w ramach RPO WO 2007-2013 z innymi instrumentami

wsparcia w województwie opolskim, IBS i Reytech, Opole 2011 86 Rewitalizacja obszarów miejskich oraz zagospodarowanie terenów zdegradowanych w województwie opolskim, Uniwersytet Opolski Katedra Geografii Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej, Opole 2015.

80

wyłącznie takie formy, które przewidziane są w ustawie z dnia 20.04.2006 r. o promocji zatrudnienia i

instytucjach rynku pracy i które są stosowane przez urzędy pracy także poza projektami PO KL. To

pokazuje brak komplementarności pomiędzy projektami dofinansowanymi z EFS a

działaniami realizowanymi poza nimi w obszarze rynku pracy. W ramach Priorytetu VII projekty

systemowe przewidują stosowanie instrumentów, które należą do katalogu podstawowych zadań służb

pomocy społecznej, ale też nowych. Projekty konkursowe także mogą realizować zadania

komplementarne wobec zadań statutowych tych służb. W efekcie działania współfinansowane w

EFS w obszarze integracji społecznej miały potencjał komplementarności w stosunku do

działań krajowych.

Do oceny komplementarności i spójności analizowanych form wsparcia służyły także odpowiedzi

beneficjentów na dwa pytania – czy inne projekty i przedsięwzięcia realizowane ze środków unijnych

w otoczeniu beneficjentów miały wpływ na oferowane przez nich wsparcie, a jeśli tak, to jaki, oraz czy

zaobserwowali oni występowanie konkurencji pomiędzy projektami EFS skierowanymi do osób

wykluczonych, a jeśli tak, to na czym ona polegała.

Większość beneficjentów biorących udział w badaniu deklaruje, że inne projekty realizowane ze

środków UE nie miały wpływu na oferowane przez nich wsparcie. Większość nie obserwuje również

zjawiska występowania konkurencji pomiędzy projektami EFS skierowanymi do osób wykluczonych na

terenie województwa opolskiego. Nie widać tutaj różnic ze względu na Priorytet, w ramach którego

beneficjent realizował projekt.

Wykres 3 Czy inne projekty realizowane ze

środków UE miały wpływ na oferowane przez Państwa wsparcie?

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci

N=118.

Wykres 4 Czy zaobserwowali Państwo

występowanie konkurencji pomiędzy projektami EFS skierowanymi do osób

wykluczonych społecznie?

Źródło: CAWI/CATI Beneficjenci N=118.

Beneficjenci wybierający odpowiedź twierdzącą, w obydwu przypadkach wskazywali na zjawisko

konkurencyjności na rynku projektów unijnych, objawiające się problemami przy rekrutacji

TAK 17,8%

NIE 82,2%

TAK 28,8%

NIE 71,2%

81

uczestników87. Projekty skierowane do tych samych grup docelowych często odbywały się w tym

samym czasie, na tym samym, nieraz dość wąsko określonym obszarze, przez co trudno było

zrekrutować odpowiednią liczbę odbiorców projektów. Niejednokrotnie liczba osób grupy docelowej,

którą należało zrekrutować do wszystkich projektów łącznie, była równa lub wyższa od populacji.

Beneficjenci wskazywali również na brak wzajemnej współpracy pomiędzy instytucjami przy rekrutacji.

Prowadziło to do przebierania uczestników wśród projektów w poszukiwaniu takich, które oferowały

największe atrakcje (niekoniecznie merytoryczne). Z drugiej jednak strony część beneficjentów

dostrzega, że konkurencja na rynku mobilizowała beneficjentów do urozmaicania swoich projektów.

Beneficjenci, świadomi konkurencji na rynku projektowym, istnienia na nim wielu projektów

skierowanych do podobnych grup docelowych, przyjmowali różne strategie.

Cześć z nich wskazywała, że inne projekty działały na nich mobilizująco. Beneficjenci po

przeanalizowaniu innych działań wzbogacali swoje projekty, ulepszali swoją ofertę,

podwyższali własne standardy, aby ich projekty były bardziej atrakcyjne dla uczestników.

Mobilizujący. Zaoferowaliśmy szkolenia, które dały osobom bezrobotnym

z obszaru woj. opolskiego możliwie najpełniejsze kompleksowe możliwości

długofalowego odnalezienia się na rynku pracy w kraju oraz w Niemczech.

[CAWI/CATI beneficjenci]

Inni z kolei próbowali uzupełnić ofertę na rynku projektów PO KL poprzez kierowanie swoich

projektów do tych grup docelowych, których konkurenci nie obejmowali swoimi działaniami.

Unikali w ten sposób rywalizacji z innymi beneficjentami o potencjalnych uczestników.

Podejmowaliśmy taką aktywność niszową, nie wchodząc w drogę innym

partnerom, np. dla niepełnosprawnych, czego nikt inny nie robił. [CAWI/CATI

beneficjenci]

Dla kolejnej grupy beneficjentów działania innych były źródłem inspiracji – te osoby

porównywały projekty, aby później w swoich działaniach wykorzystać pomysły, które

u konkurencji dobrze się sprawdziły, były efektywne lub przeciwnie - zrezygnować z tych,

które zdecydowanie się nie sprawdziły.

Inspirujący w przypadku rozwiązań, które odnosiły zamierzony skutek, chętnie

korzystaliśmy z dobrych praktyk oraz nie stosowaliśmy rozwiązań, które się nie

sprawdzały. [CAWI/CATI beneficjenci]

Wyniki badania pokazały, że większość beneficjentów nie zwraca uwagi na inne projekty, co

może wskazywać, że nie dopasowuje swoich działań do działań konkurencji – nie ma więc

na uwadze komplementarności i spójności działań w regionie.

87 Wskazują na to także wyniki Ewaluacji projektów systemowych 7.1 w województwie opolskim, badanie przeprowadzone przez Zachodniopomorską Grupę Badawczą, 2010.

82

Jeśli zdarza się, że inne projekty mają wpływ na podejmowane działania, to nie ze względu

na komplementarność, a ze względu na chęć przygotowania projektu bardziej

konkurencyjnego i atrakcyjnego dla potencjalnych uczestników.

Nie było komplementarności pomiędzy projektami dofinansowanymi z EFS a działaniami

realizowanymi poza nimi w obszarze rynku pracy, natomiast działania współfinansowane w

EFS w obszarze integracji społecznej miały potencjał komplementarności w stosunku do

działań krajowych.

3.4. Zainteresowanie grup docelowych udziałem w projektach i formami wsparcia

Uczestnicy poproszeni o określenie swojej sytuacji życiowej przed udziałem w projekcie, najczęściej

wskazywali, że mieli wówczas złą sytuację finansową, bali się o swoją przyszłość i chcieli się

dokształcać, ale brakowało im na to pieniędzy. Zauważalne są różnice w hierarchii problemów ze

względu na wiek, status na rynku pracy i stan zdrowia.

Osoby w wieku 50+ dużo częściej niż inne grupy wiekowe wskazywały na problemy ze złym stanem zdrowia (aż 45,8% starszych uczestników projektów). Niemal co czwarta osoba po pięćdziesiątce wskazywała również, że miała za mało możliwości ciekawego spędzania wolnego czasu (dla porównania na tę odpowiedź wskazało tylko 9,3% osób w wieku 15-24 lata, 5,3% w wieku 25 - 29 lat oraz 4,2% w wieku 30-49 lat). Osoby starsze stosunkowo częściej wskazują również na rzadsze wychodzenie z domu z powodu niepełnosprawności, pozostawania bez pracy czy problemów finansowych.

Osoby w wieku 15-24 lata najczęściej wybierali określenie "żadne z tych określeń nie pasuje do mojej sytuacji" (40,5%) rzadziej wskazywali natomiast złą sytuację finansową (27,9%). Obydiwe grupy młodych (15-24 i 25-30) rzadziej niz inne grupy wiekowe wskazuja na niezadowolenie z zarobków, zły stan zdrowia oraz rzadkie wychodzenie z domu.

Osoby nieaktywne zawodowo dużo częściej niż grupy o innym statusie na rynku pracy wskazują z kolei na trudności w kontakcie z innymi ludźmi (co piąta), na mało możliwości ciekawego spędzania wolnego czasu i rzadkie wychodzenie z domu z powodu niepełnosprawności (co czwarta) czy złego stanu zdrowia (niemal połowa).

Osoby niepełnosprawne częściej od pełnosprawnych wskazują na zły stan zdrowia (ponad połowa), mało możliwości spędzania ciekawie wolnego czasu, rzadkie wychodzenie z domu z powodu niepełnosprawności (co czwarta) oraz trudności w kontakcie z innymi ludźmi (co piąta).

83

Zdecydowana większość respondentów przed udziałem w projekcie była bezrobotna - 71,1%

poszukiwało pracy, a 11,7% jej nie poszukiwało. Niewiele osób wychowywało wówczas małe dziecko

wspólnie z partnerem/partnerką lub samotnie, uczyło się, czy opiekowało chorym członkiem rodziny.

Najmniejszy odsetek bezrobotnych poszukujących pracy znajduje się w grupie wiekowej 50+ (choć

nadal jest to ponad połowa osób w tym wieku – 55%). Natomiast największy odsetek bezrobotnych

poszukujących pracy znajduje się w grupie wiekowej 25-30 lat (85,6%).

Wykres 5 Sytuacja badanych przed udziałem w projekcie

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=876; wartości nie sumują się do 100%,

ponieważ można było wskazać więcej niż jedną odpowiedź.

Czas pozostawania bez pracy jest bardzo różny wśród badanych – 16,8% pozostawało bez pracy do

trzech miesięcy, 18,9% od trzech do sześciu miesięcy, 18,2% od sześciu do 12 miesięcy, 20%

powyżej roku do dwóch lat, 18,3% powyżej dwóch lat a 7,7% nie pamięta, ile czasu pozostawało bez

zatrudnienia.

Badani decydowali się na udział w projekcie w zasadzie wyłącznie ze względu na chęć znalezienia

pracy czy zdobycia nowej wiedzy i umiejętności (są to również jedne z głównych oczekiwań badanych

wobec projektu) – na te dwa motywy wskazało odpowiednio 48 i 33% respondentów, podczas gdy na

kolejny – chciałem poznać nowych ludzi – już tylko 5%. Motywacje badanych do udziału w projekcie

zależą od ich wieku, statusu na rynku pracy oraz od niepełnosprawności.

71,1%

11,7%

5,8%

5,6%

5,4%

3,4%

3,2%

1,8%

1,6%

0,5%

0,2%

0,6%

0% 20% 40% 60% 80%

Byłem/łam osobą bezrobotną poszukującą pracy

Byłem/łam osobą bezrobotną, ale nie poszukiwałampracy

Pracowałem/łam

Wychowywałem/łam małe dziecko wspólnie zpartnerem/partnerką

Byłem/łam w trakcie nauki w szkole/na studiachdziennych

Byłem/łam na rencie

Byłem/łam na emeryturze

Opiekowałem/łam się niesamodzielnym członkiemrodziny

Samotnie wychowywałem/łam małe dziecko

Byłem/łam w trakcie leczenia/choroby

Byłem/łam na stażu

Inne

84

Osoby po pięćdziesiątym roku życia nieco rzadziej od pozostałych grup wiekowych biorą

udział w projektach ze względu na chęć znalezienia pracy. Częściej od innych wskazują

natomiast na chęć zdobycia pomocy psychologicznej oraz na to, że do wzięcia udziału

namówili ich pracownicy instytucji do której chodzą po pomoc.

Na zdobycie nowej wiedzy i umiejętności najczęściej wskazują osoby najmłodsze 15-24

lata.

Osoby niepełnosprawne częściej od osób pełnosprawnych wskazują, że w projekcie chcieli

uzyskać pomoc psychologiczną, poznać nowych ludzi oraz, że do udziału w projekcie namówili

ich pracownicy instytucji do której chodzą po pomoc.

Z oczywistych powodów osoby bezrobotne i długotrwale bezrobotne najczęściej

wskazywały, że w projekcie wzięły udział ze względu na chęć zdobycia pracy. Ciekawe jest

natomiast, że osoby nieaktywne zawodowo częściej od innych wskazywały, że w projekcie

chciały uzyskać pomoc psychologiczną, zrobić coś ciekawego w wolnym czasie i poznać

nowych ludzi.

Oprócz wymienionych wyżej oczekiwań związanych ze znalezieniem pracy i zdobyciem nowych

umiejętności, wielu badanych miało również nadzieję na podniesienie kwalifikacji/poszerzenie wiedzy

oraz na zdobycie doświadczenia zawodowego.

Osoby niepełnosprawne częściej od pełnosprawnych oczekiwały poznania ciekawych ludzi,

miłego spędzenia wolnego czasu, ale również lepszego posługiwania się komputerem. Dużo

rzadziej natomiast wskazywały na zdobycie doświadczenia zawodowego, podobnie jak osoby

po pięćdziesiątce.

Najmłodsi za to najrzadziej wskazywali na poprawę sytuacji finansowej i życiowej. Może to

wynikać z faktu, iż w tym wieku nie są jeszcze samodzielni finansowo i utrzymywani np. przez

rodziców.

Natomiast długotrwale bezrobotni częściej niż osoby o innym statusie na rynku pracy

wskazywali na poprawę sytuacji finansowej.

Wskazane motywy zgłoszenia się do projektu i oczekiwania wobec niego wskazują na podstawowe

formy wsparcia, jakich zastosowanie było celowe wobec każdej z grup:

staże bądź inne formy zdobycia doświadczenia zawodowego dla osób młodych,

wsparcie psychologiczne i doradztwo dla osób niepełnosprawnych, nieaktywnych zawodowo i

długotrwale bezrobotnych, w przypadku tych ostatnich w połączeniu z zatrudnieniem

subsydiowanym,

wsparcie psychologiczne i doradztwo oraz szkolenia dla osób starszych.

85

Wykres 6 Oczekiwania uczestników w stosunku do projektu

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=876; wartości nie sumują się do 100%,

ponieważ można było wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi.

Co czwarty badany (25,2%) deklaruje, że decyzję o udziale w projekcie podjął pod czyimś wpływem:

Istotnie częściej od innych deklarują tak osoby w wieku 50+ (33,8% z nich), osoby

niepełnosprawne (40,2%) i nieaktywne zawodowo (36,4%).

Samodzielną decyzję częściej podejmowały osoby młode, w wieku 15-24 lata (tylko 17,7%

z nich wskazuje, że ktoś miał na nich wpływ) oraz osoby długotrwale bezrobotne (tylko

19,9%).

Wpływ na decyzję badanych miała przede wszystkim rodzina (28%), znajomi (23,9%) i osoby

realizujące projekt (19,7%). Część osób wskazywała również na instytucje rynku pracy (16,1%) oraz

instytucje pomocy społecznej (11%) – chodziło tu o te instytucje, które nie były odpowiedzialne

za projekt. Dwie osoby wskazały na pracodawcę, a jedna na PFRON. To ważna informacja dla

przyszłych realizatorów projektów, którzy powinni być świadomi, że znaczna część ich przyszłych

uczestników nie zgłosi się do projektu samodzielnie.

60,0%

39,6%

32,2%

31,4%

22,6%

17,7%

13,6%

13,4%

12,4%

7,5%

6,3%

3,3%

2,4%

2,4%

0,7%

0,3%

0,1%

0,1%

0,1%

0,3%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Zdobycie nowych umiejętności/wiedzy/kwalifikacji

Podniesienie kwalifikacji/ poszerzenie wiedzy

Znalezienie stałej pracy

Zdobycie doświadczenia zawodowego

Poprawa sytuacji finansowej

Rozwój zawodowy

Poznanie ciekawych ludzi

Znalezienie ciekawej pracy

Poprawa sytuacji życiowej

Zdobycie pewności siebie

Lepsze posługiwanie się komputerem

Miłe spędzenie wolnego czasu

Nauki/poprawy języka angielskiego

Samodzielnego radzenia sobie, bez pomocy OPS

Poprawa zdrowia

Dotacja na założenie działalności gospodarczej

Nauka języka francuskiego

Znalezienie pracy blisko domu

Brak oczekiwao

Inne

86

W opinii beneficjentów uczestników najbardziej interesuje udział w szkoleniach i stażach oraz wsparcie

psychologiczne, a także poradnictwo zawodowe. Ponadto niekiedy zdarzają się sytuacje, w których

uczestnicy zgłaszali potrzebę innych form wsparcia niż te, które są im oferowane w projekcie (16%

beneficjentów spotkało się z taką sytuacją) i dotyczy to przede wszystkim staży, ale też np. wsparcia

finansowego i wyżywienia.

Tabela 8 Formy wsparcia oczekiwane przez uczestników, a nie oferowane w projekcie, w którym brali udział

Odpowiedzi Liczba wskazań

Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe 6

Pośrednictwo pracy 5

Wsparcie finansowe, wyżywienie 4

Usługi asystenta osobistego 3

Przyznanie środków na założenie działalności gospodarczej 3

Przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej

2

Warsztaty (tematyczne, artystyczne) 2

Szkolenia/warsztaty/kursy 1

Indywidualny Plan Działania 1

Trening pracy 1

Zatrudnienie subsydiowane 1

Zatrudnienie w ramach umowy o pracę 1

Impreza integracyjna 1

Zwrot kosztów dojazdu 1

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=19; respondenci mogli zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź. Na pytanie odpowiadali tylko ci beneficjenci, którzy w poprzednim pytaniu wskazali, że uczestnicy zgłaszali i m potrzebę innych form wsparcia.

Niemal 90% beneficjentów twierdzi, że przed rozpoczęciem projektu pytało uczestników o ich

oczekiwania (poprzez bezpośrednią rozmowę, spotkania z doradcami/pośrednikami

pracy/pracownikami socjalnymi oraz poprzez ankiety). Stoi to jednak w kontrze wobec tego, co mówią

uczestnicy – tylko co trzeci uczestnik (33,2%) wskazał, że przed przystąpieniem do projektu ktoś pytał

o jego oczekiwania i potrzeby. Również co trzeci uczestnik (33,2%) wskazał, że ktoś badał jego

umiejętności i możliwości zawodowe. Z kolei ponad połowa badanych uczestników (53,1%) wskazała,

że wsparcie z projektu było z nimi uzgadniane – głównie podczas rozmów indywidualnych (84,4%),

rzadziej podczas rozmów grupowych (31,3%) czy za pomocą ankiet (23,1%).

Dowodem na determinację uczestników do zmiany swojej sytuacji może być gotowość do pełnego

udziału w projekcie. Z opinii beneficjentów wynika, że 2/3 z nich napotkało na problem

odchodzenia uczestników z projektu, przy czym tylko dla części (blisko 1/3 ogółu) był to istotny

problem, pozostali stwierdzili, że byli na tę sytuację przygotowani. Co ważne, występowanie tego

problemu jest niezależne od grupy docelowej, na rzecz której projekt był realizowany. Uczestnicy

opuszczali projekt głównie z przyczyn prywatnych lub z powodu znalezienia pracy.

87

Tabela 9 Główne przyczyny przerywania udziału w projekcie przez uczestników w opinii

beneficjentów

Odpowiedzi Wskazania

Przyczyny prywatne 36

Znalezienie pracy przez uczestnika 28

Problemy zdrowotne 3

Niska motywacja do jakiejkolwiek aktywności 3

Uzależnienia 3

Terminy realizacji poszczególnych elementów projektu nie odpowiadały uczestnikowi 1

Treści przekazywane w projekcie nie spełniały oczekiwań uczestnika 1

Ze względu na konieczność opieki nad osobami zależnymi 1

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=76; respondenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Na pytanie odpowiadali tylko ci beneficjenci, którzy w poprzednim pytaniu wskazali, że w projekcie spotkali się z problemem odchodzenia uczestników z projektu.

Powszechnym sposobem na radzenie sobie z tą trudnością była rekrutacja uczestników z listy

rezerwowej (40 wskazań z 76) oraz rozmowy z uczestnikami, których celem było namówienie ich do

kontynuacji udziału w projekcie (28 z 76).

Pytani ogólnie o trudności, na jakie napotykali w realizacji projektów (mogąc wskazać tylko trzy

najważniejsze), beneficjenci stwierdzają, że największym problemem była ogólna trudność

w aktywizacji osób długotrwale bezrobotnych, a także pozyskanie odpowiedniej liczby

osób oraz osób z premiowanych grup docelowych do projektu. Problemy z rekrutacją w dużym

stopniu powiązane są z ukierunkowaniem dużej liczby projektów na pomoc tym samym osobom,

podczas gdy liczba osób potencjalnie zainteresowanych udziałem w projekcie jest ograniczona.

W efekcie, następuje rywalizacja poszczególnych instytucji i organizacji o jednostkowego klienta.

Zagadnienie to wielokrotnie pojawia się w badaniach podsumowujących projekty realizowane

w ramach EFS.

Warto jednak podkreślić, iż co piąty badany beneficjent zadeklarował, iż nie spotkał się z żadnymi

problemami podczas realizacji projektu.

88

Wykres 7 Trudności napotykane przez beneficjentów podczas realizacji projektu

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=118; wartości nie sumują się do 100%, ponieważ można było

wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi.

Główną motywacją uczestników do udziału w projekcie i głównym oczekiwaniem wobec

niego jest chęć uzyskania pracy, nabycie nowych użytecznych na rynku pracy kwalifikacji

i zdobycie doświadczenia zawodowego. Widoczne są pewne różnice w motywacjach do

udziału w projekcie i oczekiwaniach ze względu na grupę docelową:

osoby młode oczekują przede wszystkim praktycznej wiedzy,

osoby starsze, niepełnosprawne, nieaktywne zawodowo oczekują przede wszystkim

pomocy psychologicznej; jednocześnie te osoby częściej niż młode zgłaszały się do

28,8%

26,3%

18,6%

16,9%

15,3%

12,7%

9,3%

9,3%

8,5%

6,8%

2,5%

2,5%

1,7%

0,8%

4,2%

20,3%

0% 10% 20% 30% 40%

Aktywizacja osób długotrwale bezrobotnych

Rekrutacja odpowiedniej liczby uczestników doprojektu

Rekrutacja uczestników z premiowanych grupdocelowych

Aktywizacja osób uzależnionych

Motywowanie uczestników do pozostania wprojekcie

Ograniczenia czasowe projektu

Frekwencja uczestników

Rezygnacja uczestników z projektu

Trudności formalne

Problemy finansowe

Rekrutacja personelu do realizacji projektu

Dopasowanie wsparcia do danego uczestnika

Konflikty personalne w zespole projektowym

Promocja projektu

Inne problemy

Brak problemów/trudności

89

projektów na skutek namowy innych.

Największym problemem w realizacji projektów jest dla beneficjentów pozyskanie

odpowiedniej liczby uczestników i wzbudzenie w nich motywacji do działania. Większość

beneficjentów spotkało się z odchodzeniem uczestników z projektu, jednak większość z nich

była również na tę sytuację przygotowana – uruchamiali wówczas rekrutację z listy

rezerwowej albo po prostu od początku zakładali pewien odsetek takich przypadków, co

wskazuje na ich właściwe przygotowanie do realizacji projektów.

3.5. Stopień realizacji analizowanych form wsparcia w stosunku do potrzeb beneficjentów i odbiorców wsparcia oraz w kontekście osiągania zakładanych celów Programu

Potrzeby beneficjentów

Powyżej wskazano, jakie formy wsparcia stosowali beneficjenci. Kierowali się przy tym danymi

o dopuszczalnych formach wsparcia, zamieszczonymi w SzOP i w dokumentacji konkursowej, a także

swoim doświadczeniem, przekonaniem o oczekiwaniach przyszłych uczestników lub informacjami

z badań oczekiwań przyszłych uczestników.

Niekiedy jednak tworząc projekt ograniczają się, rezygnują z form uznanych za istotne, kierując się

przy tym różnymi przesłankami. W badaniu podjęto próbę ustalenia, czy tak faktycznie było, jakie

formy wsparcia chcieli zastosować i dlaczego ostatecznie nie zdecydowali się na ich wprowadzenie.

Istotne było ustalenie, czy przyczyną były ograniczenia programowe, czy autocenzura, czy też miały

miejsce inne powody. Tę grupę badawczą zapytano również o to, czy odczuwali potrzebę

wprowadzenia zmian w projekcie, o jakiego rodzaju zmiany chodziło i czy zostało im to umożliwione.

Tylko 16,1% beneficjentów rozważało zastosowanie w projekcie innych form wsparcia niż te, na które

ostatecznie się zdecydowali. Poniższa tabela prezentuje rodzaje wsparcia, nad którymi zastanawiali się

badani, ale ich ostatecznie nie zastosowali.

Tabela 10 Rodzaje wsparcia, które rozważali beneficjenci

Rodzaj wsparcia Liczba wskazań

Staże/praktyki 5

Coaching, indywidualny trener, osobisty opiekun i mentor 5

Szkolenia (zawodowe, w miejscu pracy, zindywidualizowane do potrzeb) 3

Dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej 3

Pomoc rzeczowa/finansowa 2

Voucher na usługi społeczne, zdrowotne 2

Skierowanie do CIS, powoływanie instytucji wsparcia dla niepełnosprawnych 1

Pośrednictwo pracy, zatrudnienie subsydiowane 1

90

Konferencja grupy rodzinnej 1

Wyjazdy integracyjne 1

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=19; respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź. Na pytanie odpowiadali tylko ci beneficjenci, którzy w poprzednim pytaniu wskazali, że rozważali zastosowanie w projekcie innych form wsparcia.

Poniższa tabela prezentuje natomiast przyczyny, dla których respondenci ostatecznie nie zdecydowali

się na zastosowanie wskazanych form wsparcia – głównie były to ograniczenia związane z warunkami

konkursu.

Tabela 11 Powody dla których beneficjenci ostatecznie nie zdecydowali się na wskazane

formy wsparcia

Wskazane powody Liczba wskazań

Bo nie były przewidziane w regulaminie konkursu 8

W związku z ograniczeniami budżetowymi projektu 7

Skoncentrowaliśmy się na określonej ścieżce wsparcia 4

Ponieważ nasze założenia zweryfikowali uczestnicy, którzy oczekiwali czegoś

innego 2

Inne 4

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=19; respondenci mogli zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź. Na pytanie odpowiadali tylko ci beneficjenci, którzy w poprzednim pytaniu wskazali, że rozważali zastosowanie w projekcie innych form wsparcia.

Ponad połowa ogółu beneficjentów, którzy wzięli udział w badaniu (57,6%) po rozpoczęciu projektu

miała potrzebę wprowadzenia w nim zmian. Najwięcej wskazań dotyczyło zmian w harmonogramie

projektu oraz zmian w budżecie. Niemal wszyscy respondenci odpowiadają, że wprowadzenie tych

zmian zostało im umożliwione (tylko jeden respondent wybrał odpowiedź „nie”).

Wykres 8 Rodzaj zmian, jakie beneficjent chciał wprowadzić w projekcie

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=68; wartości nie sumują się do 100%, ponieważ można było wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Na pytanie odpowiadali tylko ci beneficjenci, którzy w poprzednim pytaniu wskazali, że po rozpoczęciu projektu mieli potrzebę wprowadzenia w nim zmian.

Gdyby beneficjenci podchodzili do projektu jeszcze raz, to przede wszystkim rozszerzyliby jego zakres

lub oferowane formy wsparcia i założyliby więcej czasu na jego realizację. Należy jednak podkreślić, że

ten sam odsetek beneficjentów patrząc z perspektywy czasu, nic by w projekcie nie zmienił. Bardzo

80,9%

77,9%

33,8%

26,5%

22,1%

11,8%

1,5%

1,5%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Zmiany w harmonogramie projektu

Zmiany w budżecie projektu

Dodanie/zmiana form/y wsparcia

Zmiana liczebności grupy docelowej

Zmiany wskaźników docelowych

Zmiana struktury grup docelowych w projekcie

Zmiana partnera

Zmiana pracownika socjalnego

91

duży odsetek badanych wskazał odpowiedź „trudno powiedzieć”. Szczegółowe dane prezentuje wykres

poniżej.

Wykres 9 Zmiany, jakie beneficjenci wprowadziliby do projektu przystępując do niego raz

jeszcze

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=117.

Potrzeby uczestników

Prawie połowa badanych uczestników (47,3%) wskazała, że wszystkie ich oczekiwania zostały

spełnione, co trzeci (33,8%) że zostały spełnione częściowo, co dziesiąty (10,8%) że nie zostały

spełnione, a 8,1% wybrało odpowiedź „trudno powiedzieć”. Osoby, których oczekiwania nie zostały

spełnione wskazywały na to, że:

nie znalazły stałej pracy (57 osób),

nie zdobyły nowych umiejętności (43 osoby),

nie podniosły kwalifikacji/nie poszerzyły wiedzy (32 osoby),

nie poprawiła się ich sytuacja finansowa (28),

oraz nie zdobyły doświadczenia zawodowego, na którym im zależało (25).

Aż trzy czwarte respondentów uważa, że w projekcie poświęcono im wystarczającą ilość czasu

(73,4%). Odpowiedzi badanych istotnie zależą od grupy, w jakiej się znajdują:

17,9%

17,9%

12,0%

3,4%

0,9%

0,9%

0,9%

0,9%

0,9%

17,9%

26,5%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

Rozszerzenie zakresu projektu i/lub oferowanychform wsparcia

Założenie większej ilości czasu na realizację projektu

Inne zdefiniowanie grupy docelowej

Zmiana rodzaju i zakresu wsparcia

Zmiejszenie zakresu projektu i/lub oferowanych formwsparcia

Założenie mniejszej ilości czasu na realizację projektu

Założenie większej kwoty na jednego uczestnika

Zwiększenie liczby uczestników w grupach

Nie podejmowanie się realizacji projektu

Brak zmian

Nie wiem/trudno powiedzied

92

Niepełnosprawni częściej wybierali odpowiedź pozytywną (aż 83,5% uważa że poświęcony

im czas był odpowiedni), a rzadziej udzielali odpowiedzi beztreściowej (tylko 8,8%

niepełnosprawnych wybrało odpowiedź „trudno powiedzieć”).

Jeśli chodzi o status na rynku pracy to najbardziej zadowoleni z poświęconego im czasu byli

nieaktywni zawodowo i pracujący, natomiast najmniej zadowoleni byli długotrwale

bezrobotni (67% odpowiedziało, że poświęcono im odpowiednią ilość czasu, 9% uważa, że

ten czas był niewystarczający, a 24% wybiera odpowiedź „trudno powiedzieć”).

Ponad połowa uczestników stwierdza, że w projekcie niczego im nie brakowało (53,5%). Duży odsetek

badanych wybrał odpowiedź „trudno powiedzieć”, a 17,1% osób wskazuje, że odczuwało niedosyt.

Osoby niepełnosprawne częściej od osób pełnosprawnych odpowiadają, że niczego im

w projekcie nie brakowało (na pytanie „Czy czegoś Panu/i brakowało w tym projekcie?”

odpowiedź „nie” wskazało aż 71,5% niepełnosprawnych, wobec 46,4% pełnosprawnych).

Podobnie jest z osobami powyżej 50 roku życia – częściej wskazywały odpowiedź „nie”

(64,2% wobec np. 48,8% osób w wieku 25-29 lat) i rzadziej odpowiedź „trudno powiedzieć”

(19,6% wobec 33,5% wśród osób w wieku 25-29 lat).

Osoby, które wskazywały, że w projekcie nie poświęcono im odpowiedniej ilości czasu (7,6%),

wspominały o tym również w odpowiedzi na pytanie o braki w projekcie, co może wskazywać na to, że

było to dla badanych istotne niedociągnięcie. Poszczególne formy wsparcia, takie jak staże czy

szkolenia, trwały według tych osób zbyt krótko. Było to szczególnie dotkliwe w przypadku szkoleń,

ponieważ pewne kwestie nie były według respondentów przekazywane w sposób szczegółowy,

brakowało również czasu na powtórzenie lub wytłumaczenie pewnych kwestii.

Nie było czasu na szczegółowe tłumaczenie, trzeba było realizować program. Za

mało przerw, za dużo zajęć w jeden dzień. [CAWI/CATI uczestnicy]

Z kolei respondenci wskazujący na brak wyboru w tematyce szkoleń wyjaśniają, że woleliby wybierać

wśród takich kursów, które są np. dopasowane do ich wieku, wykształcenia/kwalifikacji czy do branży,

w której chcieliby pracować. Niestety mieli jednak ograniczony wybór. Podobnie jeśli chodzi o staże –

poprzez ograniczoną liczbę instytucji, w których oferowane były miejsca stażowe, zdarzało się, że

brakowało dopasowania miejsca odbywania stażu do umiejętności/wykształcenia.

Wolałabym kurs z języka niemieckiego niż angielskiego - dla osób starszych to

jest bardziej przydatne, bo można wyjechać do pracy. [CAWI/CATI uczestnicy]

Respondenci wskazywali również na brak indywidualnego podejścia do uczestników, dopasowania

wsparcia do potrzeb, kwalifikacji i możliwości osób biorących udział w projekcie. Część liczyła również

na większe zaangażowanie osób odpowiedzialnych za projekty i na lepszą organizację – wskazywano

tu na brak elastyczności, zmiany pierwotnych terminów czy brak rzetelnej informacji.

93

Tabela 12 Zidentyfikowane przez uczestników słabości i braki w projektach, w których

brali udział


Za mało czasu poświęconego w projekcie 22

Brak zatrudnienia po projekcie 21

Brak możliwości wyboru tematyki szkoleń/kursów/staży 19

Zła organizacja projektu 18

Brak indywidualnego dopasowanie projektu do potrzeb uczestników 17

Małe zaangażowanie osób odpowiedzialnych za projekt 16

Brak możliwości zdobycia praktycznych umiejętności 14

Słabo wykwalifikowana kadra 8

Brak weryfikacji firm, w których odbywano staże 9

Brak doradztwa zawodowego 7

Brak zwrotu kosztów dojazdu 4

Wyższego wynagrodzenia 4

Brak możliwości spożytkowania środków finansowych na zakup sprzętu

(działalność gospodarcza)

2

Inne 9

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=150; respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź. Na pytanie odpowiadali tylko ci uczestnicy, którzy w poprzednim pytaniu wskazali, że odczuwali braki w projekcie.

Uczestników projektów zapytaliśmy również, czy w ich poczuciu jakiegoś rodzaju potrzebnej pomocy

w ogóle nie otrzymali. Większość respondentów okazuje się zadowolona z otrzymanego w projekcie

wsparcia - tylko 8,8% wskazało, że jakiejś pomocy nie otrzymało.

Tabela 13 Wskazania uczestników dotyczącego tego, jakiego rodzaju pomocy nie

otrzymali w projektach, w których brali udział


Gwarancji zatrudnienia po projekcie 10

Merytorycznej wiedzy/wsparcia 10

Pomocy finansowej 6

Wystarczającej ilości czasu 7

Doradztwa zawodowego 5

Kursów/ szkoleń o konkretnej tematyce 5

Indywidualnego podejścia do uczestników 3

Wsparcia psychologicznego 3

Dofinansowania do dojazdów 2

Stażu 2

Wsparcia po zakończeniu projektu 2

Coachingu z akredytowanym coachem 1

Opieki nad dzieckiem 1

Spotkania z trenerem dot. efektywnego przeprowadzenia rozmów o pracę 1

Inne 5

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=77; respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź; na wykresie pominięto braki danych. Na pytanie odpowiadali tylko ci uczestnicy, którzy w poprzednim pytaniu wskazali, że nie otrzymali w projekcie jakiegoś rodzaju pomocy.

94

Należy jednak podkreślić, że tylko niewielka część badanych wskazuje na pewne braki w projekcie czy

na swoje niezadowolenie z pewnych jego aspektów. Mimo tych niedociągnięć, uczestnicy swoje ogólne

zadowolenie z projektu oceniają na wysokie (4,2 na skali pięciostopniowej, gdzie jeden oznaczał

bardzo niezadowolony, a pięć bardzo zadowolony). Szczególnie zadowolone z projektu są osoby

niepełnosprawne. Może to wynikać z faktu, iż oczekiwania tych osób częściej wiązały się z miękkimi

efektami projektu, takimi jak poznanie ciekawych ludzi czy miłe spędzenie wolnego czasu. Natomiast

relatywnie najczęściej niezadowolone są osoby długotrwale bezrobotne, co wynika zapewne

z ich wysokich ściśle określonych wymagań – chcieli znaleźć pracę i poprawić swoją sytuację

finansową.

Ogólna ocena projektów

Beneficjenci ogólnie oceniają oferowane w ramach projektu działania/formy wsparcia średnio na 3.8

na skali pięciostopniowej, gdzie 1 oznacza bardzo niską ocenę, a 5 ocenę bardzo wysoką. Warto

wspomnieć, że wśród beneficjentów, którzy realizowali projekty w ramach priorytetu VI nie pojawiła

się żadna negatywna ocena (najniższe oceny to 3). Tylko 6 beneficjentów wskazało na oceny bardzo

niskie (1 i 2). Nie widać natomiast różnic, jeśli chodzi o ogólną ocenę wsparcia w zależności od grupy

docelowej, do której oferowany był projekt.

Większość uczestników projektów jest z nich zadowolona. Niemal 90% zdecydowanie lub raczej

zgadza się, że projekty te warto nadal organizować. Niemal 85% zdecydowanie lub raczej poleciłoby

udział w podobnym projekcie innym. Ponad 80% patrząc z perspektywy czasu zdecydowanie lub

raczej zdecydowałoby się na udział w tym projekcie raz jeszcze.

Wykres 10 Podsumowanie zadowolenia z projektu przez uczestników

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=876.

42,7%

48,2%

58,1%

39,0%

36,2%

29,7%

6,4%

4,3%

2,7%

2,9%

3,2%

2,5%

9,0%

8,1%

7%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Czy teraz, widząc jak wyglądał projekt i patrząc zperspektywy czasu, zdecydował/aby się Pan/i na

udział w tym projekcie?

Czy teraz, widząc jak wyglądał projekt i patrząc zperspektywy czasu, poleciłby/aby Pan/i udział w

takim projekcie innym?

Czy Pana/i zdaniem tego typu projekty sąpotrzebne, czy warto je nadal organizowad?

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzied

95

Osiąganie celów Programu

Podejmowane działania w przypadku Priorytetu VI przyczyniły się do osiągnięcia celów Programu,

a wręcz wszystkie wskaźniki, służące pomiarowi osiągania celów zostały zdecydowanie

przekroczone88:

Tabela 14 Osiąganie celów programu – Priorytet VI

Cel szczegółowy Wskaźnik Wartość zakładana

Wartość osiągnięta

% realizacji

Zwiększenie zasięgu oddziaływania aktywnych polityk rynku pracy

liczba osób, które zakończyły udział w projektach realizowanych

w ramach Priorytetu

26 373 39 113 148

liczba osób, które zakończyły udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetu, objętych IPD

8 340 31 728 380

liczba osób, które otrzymały środki na podjęcie działalności gospodarczej

3 679 5 385 146

Zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób młodych

liczba osób w wieku 15-24 lata, które zakończyły udział w projektach

9800 15 248 156

liczba osób w wieku 15-24 lata, które zakończyły udział w projektach, zamieszkujące na ternach wiejskich

5188 7 743 149

Zmniejszenie bezrobocia wśród osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

liczba osób niepełnosprawnych, które zakończyły udział w projektach

770 1 825 237

liczba osób długotrwale bezrobotnych, które zakończyły udział w projektach

2200 11 842 533

liczba osób bezrobotnych zamieszkujących na obszarach wiejskich, które zakończyły udział w projektach

6105 17 393 285

liczba osób długotrwale bezrobotnych, które otrzymały środki na podjęcie działalności gospodarczej

276 1 262 457

liczba osób niepełnosprawnych, które otrzymały środki na podjęcie działalności gospodarczej

81 81 100%

liczba osób bezrobotnych zamieszkujących na obszarach wiejskich, które otrzymały środki na podjęcie działalności gospodarczej

717 2 394 334

wskaźnik rezultatu: liczba utworzonych miejsc pracy w ramach

1700 3 152 185

88 Dane na koniec 2014 roku.

96

udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej, przekazanych osobom w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

Zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób starszych

liczba osób w wieku 50-64 lat, którzy zakończyli udział w projektach

4274 8 432 197

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Korekty sprawozdania z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 za 2014 r.

Osiągnięto wysokie wskaźniki efektywności zatrudnieniowej89 – wynosi ona 59% tj. 9 517 osób

z 16 126, którzy zakończyli udział w projektach:

63% w grupie osób młodych,

50% w grupie osób w wieku 50+,

47% w grupie osób niepełnosprawnych,

49% w grupie długookresowo bezrobotnych,

68% w pozostałych grupach.

W Priorytecie VII nie udało się osiągnąć zakładanych wskaźników, jeśli chodzi o działania

z zakresu aktywnej integracji, realizowane przez instytucje systemu pomocy społecznej,

przekroczono natomiast wskaźniki dotyczące rozwoju ekonomii społecznej oraz dotyczące aktywizacji

społecznej w ramach projektów konkursowych.

Tabela 15 Osiąganie celów programu – Priorytet VII

Cel szczegółowy Wskaźnik Wartość

zakładana Wartość

osiągnięta %

realizacji

Poprawa dostępu do rynku pracy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

liczba klientów instytucji pomocy społecznej, którzy zakończyli udział w projektach dotyczących aktywnej integracji - w tym z terenów wiejskich

12290 - 4176

6 689 - 2 710

54 - 65

liczba klientów instytucji pomocy społecznej objętych kontraktami socjalnymi w ramach realizowanych projektów

10954 7 306 67

wskaźnik rezultatu: odsetek klientów instytucji pomocy społecznej, którzy zostali objęci kontraktami socjalnymi

10% 7% n/d

wskaźnik rezultatu: odsetek klientów instytucji pomocy społecznej, którzy zostali objęci działaniami aktywnej integracji

15% 6% n/d

Wzmocnienie i poszerzenie zakresu działań

liczba osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, którzy zakończyli udział w Priorytecie

3205 4 907 153

89 Wskaźnik efektywności zatrudnieniowej – odsetek uczestników, którzy podjęli zatrudnienie w okresie do trzech miesięcy następujących po dniu, w którym zakończyli udział w projekcie w ogólnej liczbie uczestników, którzy zakończyli udział w projekcie.

97

sektora ekonomii społecznej

liczba osób, które otrzymały wsparcie w ramach instytucji ekonomii społecznej

802 6 100 761

liczba podmiotów ekonomii społecznej utworzonych dzięki wsparciu z EFS

7 17 243

Liczba osób niepełnosprawnych, które zakończyły udział w projektach realizowanych w ramach Działania 7.4

163 39 23,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Korekty sprawozdania z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 za 2014 r.

Osiągnięto jednak relatywnie wysokie wskaźniki efektywności zatrudnieniowej – dla Działania

7.2 wynosi ona 33%, a dla Działania 7.4 – 72%.

Nieosiągnięcie wskaźników produktu i rezultatu w przypadku Działania 7.1, zdaniem Instytucji

Pośredniczącej, jest wynikiem niechęci ośrodków pomocy społecznej do realizacji projektów

systemowych i ich trudności z wzbudzeniem motywacji klientów do udziału w projektach.

Nieosiągnięcie wskaźnika odnoszącego się do Działania 7.4 ze względu na krótki czas wdrażania tego

Działania (w trakcie realizacji badania dostępne było sprawozdanie za 2014 rok, gdy realizowane były

jeszcze projekty).

Przeprowadzone badanie pozwala na stwierdzenie, że określone w projektach formy wsparcia

odpowiadały potrzebom zarówno beneficjentów jak i uczestników wsparcia:

Większość beneficjentów nie rozważała wprowadzania dodatkowych form wsparcia niż te, które

pierwotnie zaplanowali. Gdyby beneficjenci przystępowali do projektu raz jeszcze, to

zdecydowana większość pewne elementy zaprojektowała by inaczej, chodzi jednak głównie

o kwestie organizacyjno-techniczne, a nie merytoryczne. Cześć beneficjentów rozszerzyłoby

zakres projektu/oferowanych form wsparcia czy wydłużyłoby czas realizacji projektu.

Oczekiwania niemal połowy badanych uczestników projektów zostały spełnione w stopniu

pełnym, a jednej trzeciej badanych w stopniu częściowym. Większość uczestników uważa, że

w projekcie poświęcono im wystarczającą ilość czasu. Ponad połowa respondentów twierdzi, że

w projekcie niczego im nie brakowało. Ogólnie swoje zadowolenie z projektu respondenci

oceniają na wysokie 4,2 na skali pięciostopniowej. Nie stwierdzono istotnych różnic w ocenach

formułowanych przez poszczególne grupy docelowe.

Wysoki poziom osiągnięcia wskaźników wskazuje na dwie kwestie o przeciwnym wymiarze, przy czym

przeprowadzone badanie nie pozwala na rozstrzygnięcie, która z nich ma większe znaczenie:

pokazuje wysoki stopień determinacji i zaangażowania wszystkich podmiotów

zaangażowanych we wdrażanie (beneficjentów, instytucji systemu wdrażania, ROEFS),

sugeruje określenie wskaźników na zbyt niskim poziomie.

Jeśli założyć, że wskaźniki zostały określone adekwatnie do celów Programu, to ich wysoki poziom

98

świadczy o osiąganiu tych celów. Z badania realizowanego na zlecenie IZ PO KL, a dotyczącego

systemu monitorowania90 wynika jednak, że znaczna część wskaźników nie jest adekwatna – nie

mierzy więc tego, co powinna. Niezależnie od powyższego, niewątpliwie działania zrealizowane

w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie opolskim przyczyniły się do osiągania

celów strategicznych Programu w obszarze objętym badaniem, tj.:





potencjału beneficjentów systemowych z tego obszaru.

3.6. Korzyści i ograniczenia wynikające ze stosowania określonych form wsparcia

Korzyści i ograniczenia związane ze stosowaniem poszczególnych form wsparcia oceniane były

podczas badania zarówno przez beneficjentów jak i samych uczestników. Perspektywa beneficjentów

– osób, które projektują dane działanie i proponują dane formy wsparcia – jest bardziej holistyczna.

Odpowiadając na pytania, beneficjenci brali pod uwagę całe swoje doświadczenie projektowe, mając

na uwadze powodzenie nie tylko pojedynczych jednostek, ale całej grupy. Formy wsparcia były więc

oceniane na podstawie całościowych efektów projektu i powodzenia w aktywizacji poszczególnych

grup. Natomiast perspektywa uczestników jest zdecydowanie bardziej indywidualna, odpowiadali oni

na podstawie własnego doświadczenia, na podstawie tego, jak projekt wpłynął na poprawę ich

konkretnej sytuacji życiowej. Dlatego też w opinii Zespołu Badawczego istotne było pokazanie tych

dwóch perspektyw – beneficjentów, czyli kreatorów badanych projektów, jak i ich ostatecznych

odbiorców.

Beneficjentów pytano więc o skuteczność poszczególnych form wsparcia i powody, dla których

uważają daną formę wsparcia za mającą wpływ na zmianę położenia społecznego czy zawodowego

uczestników. Tę grupę badanych zapytano również o najważniejsze efekty ich projektów, a także

o całościową ocenę oferowanych w ramach projektu form wsparcia, mających na celu włączenie

społeczne i zawodowe osób wykluczonych. Natomiast ograniczenia wynikające ze stosowania

poszczególnych form wsparcia miały pokazać odpowiedzi na pytania o problemy podczas realizacji

projektu, czy o chęć wprowadzania zmian podczas projektu.

Uczestnicy oceniali, na ile projekt miał wpływ na ewentualną poprawę ich sytuacji. Oceniali również

przydatność poszczególnych form wsparcia wybierając z katalogu tych działań, w których

bezpośrednio uczestniczyli. W ich przypadku również pytano o efekty udziału w projekcie. Istotne było

poznanie zarówno twardych efektów w postaci znalezienia pracy przez respondentów jak i efektów

90 Ocena systemu monitorowania i wartości wskaźników PO KL 2007-2013, PSDB Sp. z o.o., 2010.

99

miękkich, związanych ze zmianą postawy życiowej (np. częstsze wychodzenie z domu, zwiększenie

pewności siebie czy poznanie nowych, ciekawych ludzi).

Ocena skuteczności stosowanych form wsparcia

Za zdecydowanie najskuteczniejsze formy wsparcia w kontekście włączania zawodowego

i społecznego osób wykluczonych społecznie, beneficjenci uważają szkolenia i staże. Co trzeci

beneficjent wskazywał również na wsparcie psychologiczne. Szczegółowe dane przedstawia poniższy

wykres.

Gdy zapytać o najmniej skuteczne formy wsparcia, to połowa beneficjentów stwierdza, że wszystkie

formy wsparcia są skuteczne. Oceny pozostałych są bardzo rozproszone, jedynie w przypadku

wolontariatu i jednorazowego dodatku relokacyjnego wskazania na brak skuteczności pochodzą od

nieco ponad 10% respondentów. Warto zwrócić jednak uwagę na dwie inne formy, do których co

prawda odniosło się niewielu badanych, ale wyniki i tak są interesujące. Niemal tyle samo wskazań

pozytywnych i negatywnych otrzymał IDP, zaś przyznawanie środków na założenie i/lub przystąpienie

do spółdzielni socjalnej zyskało nieco więcej opinii negatywnych niż pozytywnych. Przypadek IPD jest

szczególny, bowiem z jednej strony forma ta samoistnie nie wywołuje skutków aktywizacyjnych, ale

dobrze zrealizowana zwiększa szansę skuteczności pozostałych form, jest to bowiem element

poprzedzający zaplanowanie ścieżki interwencji. Z drugiej jednak strony jako forma obligatoryjna bez

względu na specyfikę grupy i projektu stała się elementem biurokratycznego obciążenia projektu i tym

można wyjaśniać otrzymane oceny. Przypadek spółdzielni socjalnych szerzej omawiamy w kolejnym

rozdziale (4.3), tu jedynie zasygnalizujemy, że w opinii środowisk związanych z ekonomią społeczną

podejście do spółdzielczości socjalnej częściowo oparte jest na niewłaściwych założeniach i

najwyraźniej beneficjenci biorący udział w badaniu po części podzielają te oceny.

100

Wykres 11 Najbardziej i najmniej skuteczne formy wsparcia według beneficjentów


wskazać więcej niż jedną odpowiedź.

65,3%

65,3%

35,6%

22,9%

18,6%

16,9%

9,3%

6,8%

5,9%

5,1%

4,2%

3,4%

2,5%

1,7%

0,8%

0,8%

0,8%

0,8%

0,8%

0,0%

50,0%

3,4%

1,7%

4,2%

4,2%

1,7%

5,9%

8,5%

4,2%

6,8%

2,5%

4,2%

11,0%

0,8%

1,7%

10,2%

1,7%

4,2%

3,4%

1,7%

7,6%

1,7%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Szkolenia/warsztaty/kursy


Wsparcie psychologiczne

Doradztwo


Poradnictwo zawodowe


Wyposażenie/doposażenie stanowiska pracy

Przyznanie środków finansowych na założenie i/lubprzystąpienie do spółdzielni socjalnej

Praca socjalna

Pośrednictwo pracy

Wolontariat

Trening pracy

Wsparcie instytucji aktywizujących osobyniepełnosprawne

Jednorazowy dodatek realokacyjny (mobilnościowy)

Wsparcie dla tworzenia CIS, KIS lub ZAZ

Streetworking

Usługi asystenta osobistego

Wsparcie adaptacyjne

Świetlice środowiskowe, kluby środowiskowe

Wszystkie formy są skuteczne/ Żadna z nich nie byłaprzydatna

Najskuteczniejsze formy wsparcia Najmniej skuteczne formy wsparcia

101

Oceny uczestników dotyczące najskuteczniejszych form poznaliśmy na podstawie odpowiedzi na

pytanie o to, który rodzaj wsparcia najbardziej przyczynił się do zmiany ich sytuacji. Najwięcej

wskazań otrzymały staże i szkolenia, widoczna jest więc zbieżność z ocenami beneficjentów. Aż

15,8% respondentów wskazało jednak, iż żadna z form wsparcia nie była przydatna.

Osoby niepełnosprawne istotnie częściej niż osoby pełnosprawne wskazują na pozytywną

rolę szkoleń (35,3% wobec 18%) i doradztwa (22,1% wobec 2,6%), natomiast dużo rzadziej

staży (10,4% wobec 41,3%).

Osoby po 50 roku życia częściej od innych wskazują na skuteczność szkoleń oraz

doradztwa.

Osoby w wieku 15-24 lata najczęściej wskazują na staże (aż 49,3%) a co piata najmłodsza

osoba wskazuje na szkolenia.

Osoby w wieku 25-20 lat również często wskazują na staże i szkolenia, choć nieco rzadziej

od najmłodszych (42,1% wskazań na staże i 15,8% na szkolenia).

Osoby w wieku 25-49 lat częściej wskazują natomiast na środki na działalność

gospodarczą, prawdopodobnie jednak dlatego, iż to ta grupa wiekowa najczęściej otrzymuje

takie wsparcie (25-30 lat 13,9% wskazań, 31-49 lat 20,8% - wśród pozostałych grup

wiekowych ta forma wsparcia uzyskała mniej niż 4% wskazań).

Osoby długotrwale bezrobotne najczęściej wskazują na przydatność staży (40,7% -

częściej niż nieaktywni zawodowo – 16%) oraz szkoleń (19% – rzadziej niż nieaktywni

zawodowo – 38%).

Na pytanie o nieprzydatne w opinii uczestników formy wsparcia, większość (68,7%) wybrało

odpowiedź, iż w ich opinii wszystkie rodzaje wsparcia były przydatne. Na konkretne formy wskazał

niewielki odsetek badanych – niecałe 9% na IPD czy pośrednictwo pracy. Należy jednak zaznaczyć, iż

pytanie nie było zadawane osobom, które w pytaniu poprzednim zaznaczyły, iż żadna z form wsparcia,

którymi byli objęci, nie przyczyniła się do zmiany sytuacji życiowej.

Odpowiedź „wszystkie rodzaje wsparcia były przydatne” najczęściej wybierały osoby w wieku 50 +,

osoby niepełnosprawne i osoby pracujące, rzadziej natomiast osoby w wieku 25-30 lat,

pełnosprawne oraz osoby bezrobotne.

102

Wykres 12 Najbardziej przydatne formy wsparcia według uczestników

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=876; respondenci wybierali spośród form wsparcia które otrzymali.

Powody, dla których uczestnicy uważają daną formę wsparcia za najbardziej lub najmniej przydatną

odnoszą się przede wszystkim do dopasowania wsparcia do ówczesnej sytuacji i do możliwości

zdobycia praktycznych umiejętności.

32,5%

22,9%

9,5%

8,1%

4,2%

4,0%

1,8%

0,9%

0,2%

15,8%

0% 10% 20% 30% 40%



Środki na rozwój przedsiębiorczości

Doradztwo



Pośrednictwo pracy

Praca socjalna

Przyznanie środków finansowych na założeniei/lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej

Żaden z tych rodzajów wsparcia nie był przydatny

103

Wykres 13 Powody, dla których uczestnicy uważają dane wsparcie za najbardziej przydatne

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=723; wartości nie sumują się do 100%, ponieważ można było wskazać maksymalnie dwie odpowiedzi; na wykresie pominięto braki danych. Na pytanie nie odpowiadali uczestnicy, którzy w poprzednim pytaniu wskazali, że żadna forma wsparcia nie była dla nich przydatna.

Wykres 14 Powody dla których uczestnicy uważają daną formę wsparcia za nieprzydatną

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=354; wartości nie

sumują się do 100%, ponieważ można było wskazać maksymalnie dwie odpowiedzi; na

wykresie pominięto braki danych. Na pytanie nie odpowiadali uczestnicy, którzy

w poprzednim pytaniu wskazali, że wszystkie rodzaje wsparcia były dla nich przydatne.

53,5%

47,4%

14,8%

13,8%

6,2%

1,5%

1,0%

0,7%

0,7%

0,3%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Była to najlepiej dopasowana formawsparcia do mojej sytuacji

Wsparcie to dawało możliwośd zdobycianajbardziej praktycznych umiejętności

Ponieważ było to najlepiejzorganizowane wsparcie

Była to forma, dzięki której otrzymałempotrzebną mi pomoc psychologiczną

Ponieważ dzięki temu wsparciu niepotrzebuję już pomocy OPS

Ponieważ dało mi możliwośczatrudnienia

Bo wsparcie to dało możliwośd zdobyciadoświadczenia zawodowego

Ponieważ dzięki temu wparciuotworzyłem się na ludzi

Ponieważ umozliwiło mi zdobycieśrodków finansowych

Ponieważ umożliwiło mi otworzeniedziałalności gospodarczej

50,8%

26,3%

15,5%

14,4%

5,9%

5,6%

4,5%

2,0%

1,4%

0,8%

0,6%

0,3%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Wsparcie to nie było dopasowane domojej sytuacji

Wsparcie to nie dało mi możliwościpozyskania praktycznych umiejętności…

Z powodu złej organizacji

Wsparcie to nie było dopasowane dooczekiwao pracodawców

Ponieważ nadal muszę korzystad zpomocy OPS.

Ponieważ i tak nie zdobyłem/łamzatrudnienia

Nie otrzymałem oczekiwanegowsparcia psychologicznego

Ponieważ choroba i tak uniemożliwiłami pracę

Nie pamiętam abym otrzymał takirodzaj wsparcia

Ponieważ i tak nie zmieniło to mojejsytuacji życiowej

Ponieważ i tak sam musiałem znaleźdpracę/staż

Korzystałem z tego rodzaju wsparcia wnajmniejszym stopniu

104

Bardziej szczegółowo o powody uznawania poszczególnych form za przydatne lub nieprzydatne

zapytano beneficjentów. Proszeni byli o odniesienie się do każdej formy wskazywanej jak przydatna

lub nieprzydatna. Przedstawione poniżej wyniki pokazują, że podobnie jak uczestnicy, również

beneficjenci wskazują przede wszystkim na przyczyny związane z poprawieniem sytuacji uczestników

na rynku pracy – zdobycie doświadczenia, kwalifikacji, a finalnie zatrudnienia.

Tabela 16 Powody, dla których beneficjenci uważają daną formę za najskuteczniejszą

Forma wsparcia Uzasadnienie Liczba

wskazań

Szkolenia/

warsztaty/

kursy

podniesienie poziomu wiedzy, umiejętności i kwalifikacji 60

uzyskanie uprawnień do wykonywania konkretnego zawodu 6

mobilizacja uczestników do aktywnego poszukiwania pracy 5

podniesienie kwalifikacji społecznych uczestników 3

Staże/ praktyki/

przygotowanie zawodowe

pozwalają zdobyć doświadczenie zawodowe 52

umożliwiają bezpośredni kontakt z pracodawcą 23

umożliwiają powrót na rynek pracy 14

pozwalają nabyć nowe umiejętności 13

Wsparcie

psychologiczne

motywują do zmiany sytuacji społecznej i zawodowej 22

podnoszą samoocenę uczestników 19

pomagają uporać się z problemami osobistymi 11

indywidualizacja wsparcia dla uczestnika 3

Doradztwo określenie potrzeb i predyspozycji uczestników 14

skuteczność indywidualnego podejścia do uczestnika 11

mobilizacja uczestników do aktywnego poszukiwania pracy 3

Zatrudnienie

subsydiowane

umożliwiają podjęcie stałego zatrudnienia 8

atrakcyjne dla pracodawców 7

pozwalają zdobyć doświadczenie zawodowe 5

poprawa sytuacji finansowej (wynagrodzenie) 4

bezpośredni kontakt z pracodawcą 4

Poradnictwo

zawodowe

określenie potrzeb i predyspozycji uczestników 9

pomoc w odnalezieniu się uczestników na rynku pracy 7

pomoc w pisaniu CV, przygotowaniu do rozmowy kwalifikacyjnej 2

Indywidualny

Plan Działania

indywidualizacja działań 10

mobilizacja uczestników do zmiany swojej sytuacji 4

pozwala na weryfikację nierealnych oczekiwań uczestników 1

Wyposażenie/

doposażenie

stanowiska

pracy

atrakcyjność formy dla pracodawców 3

motywacja do działania 1

indywidualizacja wsparcia do potrzeb uczestnika 1

Przyznanie

środków

wsparcie finansowe na konkretne przedsięwzięcie gospodarcze

skutkujące zatrudnieniem

3

105

finansowych na

założenie i/

lub przystąpienie do spółdzielni

socjalnej

wspólna praca grupy osób 2

możliwość zmiany swojej sytuacji na rynku pracy 2

Praca socjalna pobudzenie do działania dzięki wsparciu pracownika socjalnego 5

pomoc w rozwiązaniu problemów 1

Pośrednictwo pracy

pomoc w poruszaniu się na rynku pracy 3

pomoc w poszukiwaniu pracy 3

Wolontariat aktywizacja społeczności 3

daje poczucie przynależności do społeczności 2

Trening pracy motywowanie do szukania i podjęcia zatrudnienia 2

wprowadzanie nawyku pracy 1

Wsparcie

instytucji aktywizujących

osoby niepełnosprawne

lepsza skuteczność zorganizowanych grup wsparcia niż

indywidualnego poradnictwa

1

ciągłość wsparcia ON 1

Jednorazowy

dodatek relokacyjny

najlepszą motywacją są środki finansowe 1

Wsparcie dla tworzenia CIS,

KIS lub ZAZ

buduje poczucie wspólnoty na gruncie zasady subsydiarności 1

Streetworking w przypadku osób bezdomnych czy uzależnionych to jest jedyna możliwość dotarcia do tej grupy

1


obejmuje pracą i wsparciem całą rodzinę 1

Wsparcie adaptacyjne

wzmocnienie słabych stron 1

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=118; respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.

Analogicznie jak uczestnicy, beneficjenci uważają daną formę wsparcia za nieskuteczną głównie

z uwagi na jej mały wpływ na poprawę sytuacji uczestników na rynku pracy.

Tabela 17 Powody, dla których beneficjenci uważają daną formę za najmniej skuteczną

Forma wsparcia Uzasadnienie Wskazania

Wolontariat brak korzyści finansowych 7

nie daje konkretnego doświadczenia zawodowego 2

Jednorazowy dodatek

relokacyjny

stanowi działanie doraźne, jednorazowe 10

nie rozwiązuje problemu braku mobilności 2

Indywidualny Plan

Działania

sztuczny, biurokratyczny twór nie przekładający się na

praktykę

10

106

Świetlice

środowiskowe, kluby

środowiskowe

wypełniacz czasu uczestników, nie aktywizujący ich

społecznie i zawodowo

4

forma odpowiednia dla dzieci, nie dla dorosłych 1

Przyznanie środków na

założenie/przystąpienie do spółdzielni socjalnej

uczestnicy nie potrafią utrzymać spółdzielni 7

Poradnictwo zawodowe forma niedopasowana do osób niepełnosprawnych 2

brak konkretnego wsparcia 4

Doradztwo brak mobilizacji 1

wiedza oparta na teorii 1

Pośrednictwo pracy nie indywidualizuje potrzeb i możliwości osób

niepełnosprawnych

3

obawy osób niepełnosprawnych przed kontaktem

z pracodawcą

1

Wsparcie psychologiczne

niemożliwość zmiany decyzji uczestników 4

pokrywanie się z innymi formami wsparcia 2

Streetworking forma nieodpowiednia do obszarów wiejskich 3

forma nieodpowiednia dla osób wykluczonych społecznie 2

Wyposażenie/

doposażenie stanowiska pracy

pracodawcy nie kontynuują zatrudnienia po wymaganym

okresie

3

Szkolenia/ warsztaty/ kursy

nie gwarantują zatrudnienia 4


raczej dla osób niepełnosprawnych 1

zbyt duża ingerencja, tzw. prowadzenie za rączkę 1

Praca socjalna mało atrakcyjna dla uczestników 3

Staże/ praktyki/ przygotowanie

zawodowe

nie zawsze gwarantują dalsze zatrudnienie 2

Zatrudnienie

subsydiowane

pracodawcy odnoszą się niechętnie do tej formy 1

Wsparcie dla tworzenia CIS, KIS lub ZAZ

dofinansowywanie kolejnych etatów dla urzędników 1

efekty zatrudnienia są nieadekwatne do kosztów 1

Trening pracy uczestnicy liczą na konkretną pracę 1

Wsparcie instytucji

aktywizujących osoby

niepełnosprawne

wsparcie bardziej dla instytucji niż uczestnika 2

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=118; respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.

Zarówno beneficjenci jak i uczestnicy, jako najbardziej przydatne formy wsparcia uznali staże oraz

szkolenia. Uczestników poprosiliśmy o dodatkową ocenę tych dwóch rodzajów wsparcia.

107

Szkolenia w których biorą udział uczestnicy dotyczą głównie zdobywania twardych,

konkretnych umiejętności (60,4%), nieco rzadziej kompetencji miękkich (40,2%). Co trzecia

osoba uczestniczyła w szkoleniu komputerowym (35,4%) lub językowym (13,4%).

Zdecydowana większość osób korzystających ze szkoleń (71%) uważa, że wszystkie szkolenia

były prowadzone w odpowiedni sposób, a co czwarta (24,3%) twierdzi, że część szkoleń była

prowadzona w odpowiedni sposób a część nie.

Aż 67,6% respondentów uczestniczących w stażu uważa, że spełnił on ich oczekiwania, co

piąty (19,5%) odpowiada „trudno powiedzieć”. Jednak oczekiwania 12,9% uczestników nie

zostały spełnione – respondenci liczyli głównie na zatrudnienie po stażu oraz na to, że

zdobędą więcej umiejętności zawodowych.

Efekty projektów

Za najważniejsze efekty projektów beneficjenci uważają przede wszystkim usamodzielnienie się

uczestników, a także ich aktywizację zawodową oraz społeczną. Co piąta osoba wymieniła wzrost

kompetencji zawodowych uczestników. Tylko 3,4% beneficjentów wskazało, że nie widzi żadnych

efektów prowadzonych przez siebie projektów.

Wykres 15 Najważniejsze efekty projektów według beneficjentów



W ramach oceny efektów projektu uczestnicy odpowiadali na pytania: „co Panu dał udział w projekcie”

oraz „czy można wskazać dodatkowe rezultaty projektu”. Ponad połowa respondentów wskazała, że

dzięki projektowi zdobyła nowe umiejętności zawodowe. Prawie 30% uczestników dzięki

projektowi zdobyło doświadczenie zawodowe oraz zwiększyło swoją wiedzę zawodową.

Niemal co czwarta osoba wskazała również na zwiększenie wiedzy z zakresu poszukiwania

pracy oraz poprawę sytuacji finansowej. Tylko 7,7% wskazało, iż udział w projekcie nic im nie

dał.

55,2%

33,6%

28,4%

20,7%

2,6%

0,9%

3,4%

1,7%

3,4%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Usamodzielnienie się uczestników poprzez podjęciezatrudnienia, powrót na rynek pracy

Aktywizacja zawodowa uczestników

Aktywizacja i integracja społeczna uczestników

Wzrost kompetencji zawodowych uczestników

Zakładanie i rozwój podmiotów ekenomii społecznej

Poprawa sytuacji finansowej uczestników

Inne efekty


Nie widzę żadnych efektów

108

Wykres 16 Korzyści z projektu w opinii uczestników

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=876; wartości nie sumują się do 100%, ponieważ można było wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi.

Osoby niepełnosprawne rzadziej od pełnosprawnych wskazują, że dzięki udziałowi

w projekcie zdobyli nowe umiejętności zawodowe (36,9% wobec 53,4%) czy doświadczenie

zawodowe (16,1% wobec 33%).

Osoby długotrwale bezrobotne częściej od nieaktywnych wskazują, że poprawiła się ich

sytuacja finansowa (27,6% wobec 11,4%) oraz, że zdobyli doświadczenie zawodowe (31,2%

wobec 17,9%) rzadziej natomiast wskazują, że zwiększyła się ich wiedza z zakresu

poszukiwania pracy (17,2% wobec 29,3%).

Różnice widać również pomiędzy najstarszymi i najmłodszymi. Osoby w wieku 50+

rzadziej wskazują, że dzięki udziałowi w projekcie mają większe szanse na znalezienie pracy

51,4%

29,5%

28,5%

22,1%

22,0%

19,6%

16,6%

9,6%

6,7%

2,4%

0,8%

0,6%

0,4%

0,5%

7,7%

0% 20% 40% 60%

Zdobyłem/łam nowe umiejętności zawodowe

Zdobyłem/łam doświadczenie zawodowe

Zwiększyłam/łem moją wiedzę zawodową

Zwiększyła się moja wiedza i umiejętności wzakresie poszukiwania pracy

Poprawiła się moja sytuacja finansowa

Mam teraz większe szanse na znalezienie pracy

Znalazłem/łam legalną pracę

Zacząłem/łam dalej się kształcid

Usamodzielniłem/am się (nie muszę już korzystadz pomocy społecznej/ korzystam z niej rzadziej)

Zostałam/łem wolontariuszem/wolontariuszką

Uzyskałem/łam możliwośd otworzenia własnejfirmy

Poprawił się mój stan zdrowia

Dostałem/łam pracę

Inne

Udział w projekcie nic mi nie dał

109

(13,1% wobec 24,7% osób w wieku 15-24 lata), zwiększyli swoją wiedzę zawodową (21,2%

wobec 31,6%), znaleźli legalną pracę (11,9% wobec 20%) oraz, że zdobyli doświadczenie

zawodowe 20% wobec 34%).

Respondentów zapytano również o dodatkowe rezultaty z udziału w projekcie. Wskazywali oni głównie

na poznanie nowych, ciekawych ludzi oraz zwiększenie pewności siebie. Widoczne jest, że tego typu

miękkie rezultaty są ważne zwłaszcza dla osób w wieku 50+, niepełnosprawnych a także dla

nieaktywnych zawodowo.

Wykres 17 Dodatkowe korzyści z projektu w opinii uczestników

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=876; wartości nie sumują się do 100%, ponieważ można było wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi.

Wielu uczestników wskazuje, że obecnie ich sytuacja życiowa jest znacznie lepsza niż

przed uczestnictwem w projekcie (44,4%). Co trzeci respondent (32,2%) wskazuje, że jego

sytuacja życiowa polepszyła się w niewielkim stopniu. Osoby te zostały zapytane na ile jest to zasługa

samego projektu: 49,9% wskazało, że projekt miał na to bardzo duży i raczej duży wpływ,

56,4%

30,2%

20,1%

17,0%

15,6%

10,9%

8,6%

8,0%

7,1%

6,9%

6,0%

2,5%

14,3%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Poznałem/łam nowych ciekawych ludzi

Jestem bardziej pewna/pewny siebie

Mam większą motywację do zwiększania wiedzy iumiejętności zawodowych

Stałem/łam się bardziej otwarty na ludzi, na nowekontakty

Czuję się pewniej podczas rozmowy kwalifikacyjnej

Jestem osobą bardziej aktywną społecznie

Mam teraz motywację do poszukiwania pracy

Zdobyłem/łam umiejętności przydatne w życiucodziennym

Poprawiła się moja sytuacja rodzinna

Projekt dał mi wsparcie psychologiczne

Częściej wychodzę z domu

Poznałem/łam nowe możliwości spędzaniawolnego czasu

W moim przypadku nie można wskazaddodatkowych korzyści

110

a 33,5%, że średni. Tylko 9,4% wskazało, że wpływ ten był raczej mały lub bardzo mały, zaś 3,7%

wybrało odpowiedź „trudno powiedzieć”.

Ocena wpływu projektu na poprawę sytuacji życiowej po udziale w projekcie zależy od

niepełnosprawności badanych – częściej od pełnosprawnych wskazują oni na bardzo duży i średni

wpływ projektu.

Jednak co piąty badany uczestnik (19,6%) twierdzi, że jego sytuacja jest taka sama. Niewielki odsetek

respondentów wskazał, że jego sytuacja jest niewiele (1,5%) lub znacznie (2,3%) gorsza.

Praca uczestników po projekcie

Aż 73,1% respondentów - uczestników projektów choć raz pracowało od czasu zakończenia udziału

w projekcie. Odpowiedzi istotnie różniły się w zależności od grupy docelowej.

Na odpowiedź „tak” rzadziej wskazywały osoby po 50 roku życia (55,8%), nieaktywne

zawodowo (48,4%) oraz niepełnosprawne (49,8%).

Częściej na odpowiedź wskazywały natomiast częściej osoby najmłodsze, w wieku 15-24

lata (83,7%) oraz bezrobotne (83,3%).

Respondenci poproszeni o wskazanie wszystkich form zatrudnienia, jakimi objęci byli od czasu

zakończenia udziału w projekcie w większości wskazują na umowę o pracę (67,8%), rzadziej na

zatrudnienie na podstawie umowy cywilno-prawnej (28,1%) czy samozatrudnienie (19,5%).

Pojedynczy wskazywali również na staże, pracę za granicą, na umowę na zastępstwo lub bez umowy.

Aktualnie pracuje natomiast 77,8% spośród tych, którzy wskazywali, że od czasu zakończenia projektu

choć raz podjęli pracę. Ponownie odpowiedź twierdzącą istotnie rzadziej wskazywały osoby

niepełnosprawne i starsze. Aktualna praca to przeważnie zatrudnienie na umowę o pracę (66,1%),

samozatrudnienie (20,3%) i umowa cywilnoprawna (16,1%). W tym wypadku również zdarzało się, że

respondenci wskazywali na staże, pracę za granicą, pracę na umowę czy pracę na zastępstwo. Dwie

osoby wskazały na wolontariat.

Aż 61,% respondentów wskazało, że aktualna praca jest tą samą pracą, którą podjęli po zakończeniu

projektu. Niemal co czwarta osoba (24,7%) znalazła pracę od razu po projekcie, 43,1% do trzech

miesięcy po projekcie, 15% powyżej trzech miesięcy do pół roku, 11,4% powyżej pół roku do roku

czasu a 5,8% powyżej roku. Respondentom umożliwiliśmy pozostawienie komentarza przy swojej

odpowiedzi – 13 osób odpowiedziało, że znaleźli pracę w trakcie trwania projektu, 56 że było to

zatrudnienie po stażu z projektu, 33 osoby wskazały na samozatrudnienie dzięki środkom na

otworzenie działalności gospodarczej, 11 odpowiedziało, że nie była to praca związana z projektem.

Ponad połowa (58,4%) osób, które od czasu zakończenia projektu choć raz podjęły zatrudnienie

wskazuje, że udział w projekcie pomógł im w uzyskaniu pracy (22,2% odpowiada „nie”,

a 19,4% „trudno powiedzieć”). Zapytani o to, co konkretnie się do tego przyczyniło, wskazują głównie

na zdobycie nowych kwalifikacji, odbycie stażu umożliwiającego zaprezentowanie się pracodawcy,

zdobycie doświadczenia zawodowego, poszerzenie wiedzy i umiejętności. Dużo wskazań zdobyły

również miękkie umiejętności zdobyte dzięki projektowi, jak zwiększenie pewności siebie czy

nawiązanie kontaktu z nowymi osobami.

111

Wykres 18 Kwestie, które przyczyniły się według uczestników do uzyskania przez nich

pracy

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=374; wartości nie sumują się do 100%, ponieważ można było wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Na pytanie odpowiadali tylko ci uczestnicy, którzy w poprzednim pytaniu wskazali, że udział w projekcie pomógł im w uzyskaniu pracy.

Co czwarta osoba (26,4%) wskazuje, że udział w projekcie był jej jedyną szansą na

uzyskanie zatrudnienia. Istotnie częściej takiej odpowiedzi udzielają osoby niepełnosprawne

(37,9%), osoby w wieku 31-49 lat (32%) oraz powyżej 50 lat (33,1%) oraz osoby

długotrwale bezrobotne (36,7%).

Według badanych uczestników projektów, aby uznać, że praca jest dobra, przede wszystkim musi ona

dawać możliwość odpowiednich zarobków, możliwość rozwoju zawodowego oraz dawać poczucie

stabilności zatrudnienia. Aż 31,4% uczestników zdecydowanie, a 44,8% raczej zgadza się, że

praca podjęta przez nich po projekcie ma cechy dobrej pracy. Ogólnie swoje zadowolenie

z pracy podjętej po projekcie respondenci oceniają na 3,9 na skali 5-cio stopniowej, gdzie 1 oznacza

bardzo niezadowolony a 5 bardzo zadowolony.

52,1%

38,8%

30,7%

27,8%

25,9%

22,7%

20,9%

9,6%

0% 20% 40% 60%

Zdobycie nowych kwalifikacji, umiejętności inowej wiedzy

Odbycie stażu, podczas którego mogłam/łem sięzaprezentowad pracodawcy

Zdobycie doświadczenia zawodowego

Poszerzenie wiedzy i umiejętności

Zwiększenie pewności siebie

Nawiązanie kontaktu z nowymi osobami

Dofinansowanie na działalnośd gospodarczą

Nauka poszukiwania pracy

112

Wykres 19 Cechy dobrej pracy według uczestników

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=640; wartości nie sumują się do 100%, ponieważ można było wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi. Na pytanie odpowiadali tylko ci uczestnicy, którzy pracowali od czasu zakończenia projektu.

Zarobki respondentów są jednak dosyć niskie – niemal połowa (49,7%) zarabia mniej niż 1500 zł

netto, a co czwarta osoba między 1500 a 2500 zł. Tylko 6,4% zarabia powyżej 2500 zł do 3500 zł. Na

pozostałe odpowiedzi wskazało niewielu badanych a, 13,6% odmówiło odpowiedzi. Zarobki

badanych istotnie zależą od ich niepełnosprawności. Osoby niepełnosprawne zarabiają

mniej niż pełnosprawne (aż 72,6% zarabia mniej niż 1500zł, na tę samą odpowiedź wskazało

44,2% osób pełnosprawnych).

Aż 63,3% pracujących respondentów deklaruje, że zdobytą dzięki projektowi wiedzę i umiejętności,

wykorzystuje w wykonywanej pracy zawodowej.

Co piąta osoba pracująca po projekcie (20,9%) wskazuje, że bez udziału w projekcie udałoby się jej

osiągnąć podobną sytuację na rynku pracy. Niemal co czwarta (23,9%) odpowiada jednak, że byłaby

w gorszej sytuacji. Ponad połowa badanych wybrała jednak odpowiedź „trudno powiedzieć”.

Niepełnosprawni częściej od pełnosprawnych odpowiadali, że byliby w gorszej sytuacji,

gdyby nie projekt (38,7% wobec 20,3%). Częściej od innych grup wiekowych odpowiadali tak również

starsi. Najmłodsza grupa wiekowa była natomiast najbardziej optymistyczna – 28,9% osób w wieku

15-24 lata odpowiedziało, że udałoby im się osiągnąć podobną sytuację bez udziału w projekcie.

72,2%

63,1%

53,6%

44,1%

31,9%

5,2%

0,9%

0% 20% 40% 60% 80%

Praca musi dawad możliwośd odpowiednichzarobków

Praca musi dawad możliwośd rozwoju zawodowego

Praca musi dawad poczucie stabilnościzatrudnienia

Praca musi umożliwid godzenie życia prywatnego zzawodowym

Praca nie może powodowad napięd i stresów

Praca musi umożliwiad korzystanie z pakietówsocjalnych

inne

113

Tabela 18 Powody, dla których uczestnicy sądzą, iż bez udziału w projekcie udałoby im się

osiągnąć daną sytuację na rynku pracy

Udałoby mi się osiągnąć taką samą sytuację

Byłabym/łbym w gorszej sytuacji

Byłabym/łbym w lepszej sytuacji

Odpowiedź Wskazania Odpowiedź Wskazania Odpowiedź Wskazania

Moja praca nie jest

związana z tematyką projektu

32

Zdobyłam/łem

doświadczenie zawodowe

33

Zatrudniono by

mnie na umowę o pracę

1

Znalazłam/łem pracę, ale nie dzięki

projektowi

21

Dzięki projektowi zdobyłam/łem

nową wiedzę/ kwalifikacje

28

Pracodawca, który mnie

"zatrudnił" jest nieuczciwy

1

Już przed udziałem

w projekcie

posiadałam/łem wysokie kwalifikacje

12 Dzięki projektowi znalazłam/łem

zatrudnienie

24 Szukałabym/łbym lepiej płatnej

pracy

1

Uważam, że

udałoby mi się znaleźć pracę na

takim poziomie bez

projektu

12

Dzięki wsparciu

z projektu otworzyłam/łem

działalność

gospodarczą

23

Pracowałam/łem

przed przystąpieniem do

projektu

7

Przed udziałem w projekcie

byłam/łem w złej kondycji

psychicznej

11

Nie zdobyłam/łem żadnych nowych

umiejętności dzięki projektowi

4

Podczas stażu

mogłam/łem zaprezentować się

pracodawcy i finalnie zdobyć

zatrudnienie

9

Jestem osobą

aktywną więc i tak bym sobie

poradził/a

4

Polepszyła się

moja sytuacja

finansowa

5

Inne 4

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=296; w tabeli pominięto braki danych. Na pytanie nie odpowiadali uczestnicy, którzy w pytaniu o to, czy bez udziału w projekcie udałoby im się osiągnąć podobna sytuację na rynku pracy, wskazali odpowiedź „trudno powiedzieć”.

Ponad połowa osób (57,7%), które obecnie nie pracują deklarują, że szukają pracy. Respondenci

szukają pracy głównie poprzez Internet (64,4%), samodzielne roznoszenie CV po firmach (63,1%),

poprzez znajomych/rodzinę (55,9%), odpowiedź na ogłoszenie w UP (46,4%) oraz poprzez lokalną

prasę (39,6%). Pojedyncze osoby wskazały, że same ogłaszają się w Internecie oraz szukają pracy

114

poprzez zajmujące się tym instytucje. Natomiast osoby aktualnie niepracujące i nie szukające pracy,

nie robią tego głównie ze względu na to, iż nie pozwala im na to zdrowie.

Bariery osiągania efektów

Poważnym ograniczeniem dla osiągania efektów projektów jest w opinii beneficjentów brak możliwości

dojazdu do miejsca projektu oraz opieka nad małym dzieckiem. Wśród „innych” barier respondenci

wymieniali ograniczenia intelektualne czy problemy ze zdrowiem oraz fakt iż projekt koliduje z innymi

zobowiązaniami uczestników (np. uczęszczają do szkoły czy na rehabilitację). Jeden z beneficjentów

wskazał, że zdarza się, iż rodzina niepełnosprawnego nie godzi się na jego uczestnictwo w projekcie

z obawy o utratę zasiłku.

Poniższa tabela prezentuje, jakie wsparcie beneficjenci oferowali uczestnikom w związku z tymi

problemami lub, jeśli tego nie robili, jakie były tego przyczyny.

Tabela 19 Problemy uczestników w opinii beneficjentów

Trudności/bariery, które

utrudniały uczestnikom

udział w projekcie wg

beneficjentów

Czy

udzielono

wsparcia?

Jakiego wsparcie udzielono/ dlaczego nie udzielono

wsparcia

Brak motywacji,

założenie, iż projekt nic

nie zmieni w sytuacji

uczestników

(51,7%)

TAK

Doradztwo psychologiczne (26) Konsultacje z asystentem osób niepełnosprawnych,

trenerem (13) Doradztwo zawodowe (12) Praca socjalna (8) Pomoc finansowa, w tym zwrot kosztów dojazdu,

wyżywienie (12)

Treningi, zajęcia motywacyjne (11)

NIE Rezygnacja uczestnika z udziału w projekcie (1) Brak możliwości wpływu na uczestników bez motywacji (2)

Brak możliwości dojazdu

do miejsca w którym

odbywał się projekt

(41,5%)

TAK

Zapewnienie dowozu do miejsca, w którym odbywał się projekt (20)

Zwrot kosztów dojazdów (25) Organizowanie wspólnych dojazdów uczestników (1) Zakup rowerów (1) Zapewnienie noclegów (1)

NIE Brak środków w projekcie na tego typu wsparcie (2)

Opieka nad małym

dzieckiem

(37,3%)

TAK Zapewnienie opieki nad dziećmi (16) Zwrot kosztów opieki nad dziećmi (opiekunka, przedszkole,

żłobek) (17)

NIE Brak środków w projekcie na tego typu wsparcie (7) Brak możliwości lokalowych (1)

Opieka nad chorym

członkiem rodziny

(10,2%)

TAK Zapewnienie opieki nad chorym członkiem rodziny (2) Zwrot kosztów opieki nad chorym członkiem rodziny (1)


Choroba/

niepełnosprawność TAK

Zapewnienie dowozu do miejsca, w którym odbywał się projekt (5)

Zwrot kosztów dojazdów (2)

115

powodująca ograniczenie

mobilności

(10,2%)

Dojazd do miejsca zamieszkania uczestnika (2) Szkolenia e-learningowe (1)


Problem alkoholowy

(1,7%)

TAK Próby rozmowy z uczestnikiem (1)

NIE Brak wyjaśnienia

Nie było uczestników z barierami/ trudnościami

(21,2%)

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI Beneficjenci N=118; wartości nie sumują się do 100%, ponieważ można było wskazać więcej niż jedną odpowiedź.

Aż 81,4% badanych uczestników projektów twierdzi, że żadne bariery nie utrudniały im udziału

w projekcie. Jeśli jednak jakieś bariery występowały, to były to problemy zdrowotne, ale też – tak jak

wskazywali to beneficjenci – problemy z dojazdami i ze zorganizowaniem opieki nad dziećmi. Część

z tych osób otrzymała w związku z tymi problemami wsparcie w postaci np. otrzymania komputera czy

dostosowania czasu pracy podczas stażu do innych obowiązków. Co jednak zwraca uwagę, to fakt, że

większość z osób odczuwających problemy twierdzi, że nie otrzymało lub nie pamięta czy otrzymało

jakąś pomoc w tym zakresie, podczas gdy beneficjenci deklarują udzielanie pomocy.

Niemiej jednak widoczne jest, że nie wszyscy beneficjenci byli gotowi udzielać pomocy w kwestiach

związanych z dojazdami czy opieką nad dziećmi (bądź innymi osobami zależnymi). Może to wskazywać

na słabe rozpoznanie sytuacji potencjalnych uczestników na etapie projektowania wsparcia.

Różnice pomiędzy poglądami beneficjentów co do faktu występowania lub niewystępowania barier

w osiąganiu efektów wynikają, co zrozumiałe, z innego punktu widzenia i związanego z tym innego

sposoby pytania obu grup respondentów. Uczestnicy wskazywali na swoje własne bariery udziału, zaś

beneficjenci – na problemy z osiąganiem efektów. Wśród tych problemów istotne okazały się kwestie

stanowiące też bariery dla uczestników, ważniejsze jednak okazały się problemy związane z pracą

z uczestnikami projektów.

Tabela 20 Problemy uczestników, utrudniające udział w projekcie

Trudności/bariery, które

utrudniały uczestnikom

udział w projekcie

Czy

udzielono

wsparcia?

Jakiego wsparcie udzielono/ dlaczego nie udzielono

wsparcia

Choroba/

niepełnosprawność

powodująca mniejsza

mobilność (5,3%)

TAK

Nieodpłatny i dostosowany transport - 2

Pani odprowadzała mnie na przystanek - 1

Pokrycie kosztów dojazdów na zajęcia - 1

Rehabilitacja - 2

Wyjazd na turnus rehabilitacyjny, dodatkowe badania

lekarskie - 3

NIE - 24

Nie wiem/ nie pamiętam - 9

Brak możliwości dojazdu TAK Cześć spotkań odbyło się u mnie w domu - 1

116

do miejsca, w którym

odbywał się projekt

(4,8%)

Dofinansowanie dojazdów - 10

NIE - 22


Opieka nad małym

dzieckiem (3,8%)

TAK

Była możliwość wzięcia dziecka ze sobą i zostawienia

w sali pod opieką - 3 Mogłam zrobić kurs online - 1

Zapewniono mi opiekę nad dzieckiem - 4

NIE - 19


Problem z łączeniem

udziału w projekcie z życiem prywatnym

(3,1%)

TAK Wybór godzin i grup realizacji zadań - 1

NIE – 16


Opieka nad chorym

członkiem rodziny (2,3%)

TAK

Dostosowanie spotkań -warsztatów do moich

możliwości czasowych - 1 Pomoc psychologiczną - moje otwarcie się na ten

problem - 1

Wsparcie finansowe z MOPS-u - 1

NIE - 16


Nie miałem żadnych barier/trudności (81,4%)

Źródło: Badanie własne CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=876; 23 osoby wskazały na inne problemy, które omówiono w tekście.

Potencjalni beneficjenci RPO 2014-2020 biorący udział w grupach fokusowych, niezależnie od

instytucji z jakich się wywodzili byli zgodni wobec tezy, że właściwie każda forma wsparcia może

być przydatna i korzystna, jeśli jest tylko dobrze dobrana do danej osoby i występuje

w towarzystwie innych działań. Istotą jest więc nie pojedyncze wskazywanie na skuteczne

i nieskuteczne formy, a spojrzenie na problem bardziej holistycznie. Z perspektywy beneficjentów

najbardziej efektywne są bowiem te projekty, w ramach których do danej osoby można podejść

indywidualne, w zależności od jej sytuacji i możliwości, sporządzić właściwą diagnozę potrzeb

a następnie dopasować kompleksowe formy wsparcia. Najważniejsze są więc trzy kroki:

117

Rysunek 4 Warunki skuteczności wsparcia

Źródło: Opracowanie własne.

Miałyśmy projekt we współpracy z Centrum Aktywizacji Niepełnosprawności,

organizacją pozarządową w Opolu. Efekt jest rewelacyjny z uwagi na to, że tam

nie chodzi tylko o przekwalifikowanie tych osób, ale jest też pomoc w wejściu na

rynek pracy. Na początku było doradztwo zawodowe, ustalenie indywidualnego

planu, jakie osoba ma możliwości, zainteresowania i jakie już posiada jakieś

kwalifikacje czy doświadczenie. Następnie było znalezienie przez daną osobę

szkolenia, dzięki któremu mogłaby znaleźć pracę. A potem ta organizacja

pomogła znaleźć staż. Jeśli akurat u tego pracodawcy pracownik się sprawdził ta

został zatrudniony na umowę o pracę. Z naszej strony, ze strony ośrodka to

osoba miała koordynatora i miała oczywiście pomoc finansową bądź mogliśmy

zapewnić pomoc psychologa. [FGI, Opole 1]

Respondenci wskazywali przy tym, że ważne są zarówno „twarde” formy pomocy – jak np. szkolenia

i staże w przypadku osób chcących powrócić na rynek pracy (choć one również powinny być

dopasowane do predyspozycji, a także do lokalnego rynku pracy) jak i „miękkie” – jak wsparcie

psychologiczne, wsparcie opiekuna, czasem nawet w miejscu odbywania stażu. Pomoc opiekuna

w niektórych projektach jest bardzo szeroka, ale według rozmówców przynosi wówczas wymierne

efekty.

My pracujemy metodą trenera pracy i skuteczność, jaką mieliśmy to ponad 40%

zatrudnionych. Skoncentrowanie się na człowieku, poświęcenie mu trochę czasu

i uwagi, bardzo mocno procentuje. [FGI, Opole 1]

Kolejną istotną kwestią, która wpływa na skuteczność, jest takie dobieranie uczestników do projektów,

którzy są w stanie w nim uczestniczyć i go zakończyć. Według badanych część projektów unijnych

poszła w złym kierunku – zakładały one bowiem bardzo dużą liczbę uczestników, w związku z czym

według respondentów chodziło w nich bardziej o ilość, a nie o jakość – celem samym w sobie było

przeszkolenie danej liczby osób, często zmuszanych wbrew własnym chęciom do udziału w projekcie,

a nie realna, dopasowana do jednostki pomoc. Niektóre projekty nie były również poprzedzone

właściwą diagnozą potrzeb danej grupy.

diagnoza potrzeb stworzenie dobrego

planu działania

realizacja planu poprzez dobranie

kompleksowych form wsparcia

118

Eksperci biorący udział w badaniu zwracają uwagę na zawyżone oczekiwania wobec efektywności

realizowanych w ramach Priorytetu VII projektów, zwłaszcza systemowych. Te projekty służyć miały

przede wszystkim pobudzeniu aktywności osób, które bardzo długo były bezrobotne. Ich walorem było

przywrócenie wiary we własne możliwości, odzyskanie kontaktów społecznych, nabycie konkretnych

umiejętności. To pozwala na zmianę funkcjonowania tych osób w rodzinie, poprawę relacji z dziećmi.

Doświadczenie z wdrażania PO KL, o jakim należy pamiętać w nowym okresie, dotyczy konieczności

realizacji działań „podtrzymujących” uzyskane efekty. Dobrym rozwiązaniem są działania

środowiskowe, centra i kluby integracji społecznej, w których takie osoby mogą pełnić rolę liderów,

pomagając innym.

Zwrócono też uwagę na to, że dostępny był bardzo szeroki wachlarz instrumentów wsparcia, nie

zawsze jednak były one właściwie wykorzystywane. Niejednokrotnie zapisy wniosków

o dofinansowanie obiecywały wiele, ale obietnice te w praktyce nie były spełniane. Przykładem może

być wymagany w projektach Indywidualny Plan Działania, który w części projektów okazywał się być

nie planem dla klienta, lecz planem tworzonym „pod” ofertę konkretnej firmy szkoleniowej.

Zauważono, że znacznie lepiej z dostępnego instrumentarium korzystały instytucje aplikujące

w konkursach niż systemowe. Niewątpliwie na ich wyższą trafność wpłynęło wymaganie określonego

poziomu efektywności zatrudnieniowej.

Beneficjenci i uczestnicy (wszystkie grupy docelowe) są zgodni co do tego, że

najskuteczniejsze formy wsparcia szkolenia i staże, bowiem najbardziej przyczyniają się do

poprawy sytuacji zawodowej, pozwalając na zdobycie konkretnych umiejętności, poszerzenie

wiedzy i kwalifikacji, zdobycie doświadczenia zawodowego. Dla osób niepełnosprawnych oraz

osób w wieku 50 +, znacznie częściej niż dla innych, duże znaczenie ma doradztwo i wsparcie

psychologiczne.

Zwraca uwagę, że dla uczestników istotne przy ocenie wsparcia jako skutecznego lub

nieskutecznego jest sposób jego zorganizowania.

Projekty przyniosły uczestnikom istotne rezultaty twarde i miękkie:

pracę,

kwalifikacje,

doświadczenie zawodowe,

wzrost wiary we własne możliwości.

W efekcie ogólna sytuacja życiowa znacznej części uczestników jest lepsza niż przed

projektem, na co najsilniej zwracają uwagę osoby niepełnosprawne.

Projekty okazały się skuteczne zatrudnieniowo - od czasu udziału w projekcie aż 73,1%

uczestników choć raz pracowało, przy czym najczęściej dotyczy to osób w wieku 15-24 lata i

bezrobotnych, najrzadziej – osób w wieku 50+, niepełnosprawnych i nieaktywnych zawodowo.

Co ważne, praca ta nosi cechy dobrej pracy z punktu widzenia wartości wyznawanych przez

badanych.

119

Różne są oceny dotyczące wpływu projektu na uzyskanie pracy. Tylko w opinii części

pracujących po projekcie miał on zasadnicze znaczenie dla uzyskania pracy – zwłaszcza dla

osób niepełnosprawnych, 50+, osób w wieku 31-49 lat. Uważają, że jest to wynikiem

uzyskania odpowiednich kwalifikacji, zdobycia doświadczenia, nawiązania kontaktu z

pracodawcami, wzmocnienia pewności siebie i wiary we własne siły, a także (istotne

szczególnie dla grupy 31-49 lat) uzyskanie dotacji na założenie własnej działalności.

Osoby w wieku 15-24 lata z kolei częściej niż pozostali uważają, że bez projektu poradziłyby

sobie równie dobrze. Może to oznaczać, że wsparcie skierowane zostało do osób tego nie

wymagających, ale może też wynikać z ogólnie wyższej (niekiedy zawyżonej) oceny młodych

osób, które mniej są skłonne zauważać rolę innych w osiąganiu swoich celów. Ponadto

uczestnicy uważają niekiedy, że samodzielne znalezienie pracy nie jest efektem projektu,

mimo, że to w projekcie byli uczeni poruszania się po rynku pracy.

Bariery w osiąganiu założonych efektów wiążą się z niską motywacją znacznej części

uczestników, a także problemami z dojazdem do projektu, z zapewnieniem opieki nad dziećmi

i innymi osobami zależnymi oraz stanem zdrowia uczestników. Nie wszystkie projekty i ich

wykonawcy byli przygotowani na te bariery.

3.7. Kluczowe wnioski

W ramach projektów oferowano wszystkie formy przewidziane w Szczegółowym Opisie

Priorytetów PO KL 2007-2013, zdecydowanie jednak najczęściej IPD (wymagane jako

obligatoryjne w większości konkursów w ramach Priorytetu VI, stanowiące przynajmniej

formalnie punkt wyjścia dla dalszego wsparcia), szkolenia, staże, wsparcie psychologiczne

i doradztwo – niezależnie od grupy docelowej uczestników. W projektach w ramach Priorytetu

VII stosowano ponadto narzędzia pracy socjalnej. Wśród beneficjentów dominują jednostki

samorządu terytorialnego (gminy i powiaty), a to za sprawą projektów systemowych PUP, OPS i

PCPR. Aktywne były także przedsiębiorstwa oraz organizacje pozarządowe. Co piąty projekt

realizowany na terenie Opolszczyzny był wdrażany przez beneficjentów spoza województwa.

Najwięcej projektów realizowano w powiatach i gminach zachodniej części województwa, a więc

w tych, w których sytuacja w zakresie bezrobocia i zagrożenia wykluczeniem społecznym jest

najtrudniejsza. Najwięcej uczestników projektów pochodziło z powiatu brzeskiego i nyskiego.

Osoby młode relatywnie częściej niż inni korzystały ze staży, pozwalających im zdobyć pierwsze

doświadczenie, którego brak jest kluczowym problemem w tej grupie. Osoby najstarsze

relatywnie częściej brały udział w szkoleniach, ponieważ w tej grupie szczególnie niezbędna jest

aktualizacja posiadanych kwalifikacji. Z pracy socjalnej relatywnie częściej korzystały osoby

starsze, długookresowo bezrobotne oraz niepełnosprawne, są to bowiem osoby szczególnie

zagrożone wykluczeniem społecznym, wymagające działań z zakresu integracji społecznej.

Nie stwierdzono komplementarności i spójności wdrażanych działań z innymi działaniami

realizowanymi w obszarze włączenia społecznego i zawodowego. W przypadku Priorytetu VI

120

brak komplementarności pomiędzy projektami dofinansowanymi z EFS a działaniami

realizowanymi poza nimi w obszarze rynku pracy wynika z tego, że w projektach mogły być

stosowane w zasadzie wyłącznie formy przewidziane są w ustawie z dnia 20.04.2006 r. o

promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i które są stosowane przez urzędy pracy także

poza projektami PO KL. W ramach Priorytetu VII projekty systemowe przewidują stosowanie

instrumentów, które należą do katalogu podstawowych zadań służb pomocy społecznej, ale też

nowych, zaś projekty konkursowe mogą realizować zadania komplementarne wobec zadań

statutowych tych służb. W efekcie działania współfinansowane w EFS w obszarze integracji

społecznej miały potencjał komplementarności w stosunku do działań krajowych.

Projekty trafiały w potrzeby grup docelowych oferując wsparcie przez nich oczekiwane.

Powodem dla których osoby decydowały się na udział w projekcie to głównie nadzieja na

uzyskanie pracy, kwalifikacji, a także doświadczenia zawodowego. Osoby młode w

szczególności oczekiwały praktycznej wiedzy. Dla osób niepełnosprawnych istotne było

poznanie nowych ludzi, nawiązanie kontaktu. Osoby starsze, niepełnosprawne, nieaktywne

zawodowo oczekują przede wszystkim pomocy psychologicznej; jednocześnie te osoby częściej

niż młode zgłaszały się do projektów na skutek namowy innych. Znacząca część uczestników

twierdzi, że ich oczekiwania zostały spełnione w pełni lub chociaż częściowo. Nie stwierdzono

istotnych różnic w ocenach formułowanych przez poszczególne grupy docelowe.

Wysoki poziom osiągnięcia wskaźników pokazuje wysoki stopień determinacji i zaangażowania

wszystkich podmiotów zaangażowanych we wdrażanie (beneficjentów, instytucji systemu

wdrażania, ROEFS), ale też może sugerować, że wskaźniki zostały określone na zbyt niskim

poziomie. Działania zrealizowane w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie

opolskim przyczyniły się do osiągania celów strategicznych Programu w obszarze objętym

badaniem, tj.:





potencjału kadrowego i instytucjonalnego beneficjentów systemowych z tego obszaru.

Beneficjenci i uczestnicy (wszystkie grupy docelowe) są zgodni co do tego, że najskuteczniejsze

formy wsparcia to szkolenia i staże, bowiem najbardziej przyczyniają się do poprawy sytuacji

zawodowej, pozwalając na zdobycie konkretnych umiejętności, poszerzenie wiedzy i kwalifikacji,

zdobycie doświadczenia zawodowego. Dla osób niepełnosprawnych oraz osób w wieku 50 +,

znacznie częściej niż dla innych, duże znaczenie ma doradztwo i wsparcie psychologiczne.

Zwraca uwagę, że dla uczestników istotne przy ocenie wsparcia jako skutecznego lub

nieskutecznego jest sposób jego zorganizowania.

Projekty przyniosły uczestnikom istotne rezultaty twarde i miękkie:

pracę,

kwalifikacje,

121

doświadczenie zawodowe,

wzrost wiary we własne możliwości.

W efekcie ogólna sytuacja życiowa znacznej części uczestników jest lepsza niż przed projektem,

na co najsilniej zwracają uwagę osoby niepełnosprawne.

Projekty okazały się skuteczne zatrudnieniowo - od czasu udziału w projekcie aż 73,1%

uczestników choć raz pracowało, przy czym najczęściej dotyczy to osób w wieku 15-24 lata

i bezrobotnych, najrzadziej – osób w wieku 50+, niepełnosprawnych i nieaktywnych zawodowo.

Co ważne, praca ta nosi cechy dobrej pracy z punktu widzenia wartości wyznawanych przez

badanych.

Ograniczeniem skuteczności działań projektowych jest niska motywacja znacznej części

uczestników, a ponadto – w odniesieniu do części uczestników problemy z dojazdem na zajęcia

oraz z zapewnieniem opieki osobom zależnym. Nie wszystkie projekty i ich wykonawcy byli

przygotowani na te bariery.

Największym problemem w realizacji projektów jest dla beneficjentów pozyskanie odpowiedniej

liczby uczestników i wzbudzenie w nich motywacji do działania. Większość beneficjentów

spotkało się z odchodzeniem uczestników z projektu, jednak większość z nich była również na

tę sytuację przygotowana – uruchamiali wówczas rekrutację z listy rezerwowej albo po prostu

od początku zakładali pewien odsetek takich przypadków, co wskazuje na ich właściwe

przygotowanie do realizacji projektów.

122

4. POTRZEBY W ZAKRESIE WŁĄCZENIA SPOŁECZNEGO I ZAWODOWEGO W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM W LATACH 2014-2020

4.1. Wprowadzenie

Niniejszy rozdział opracowany został przede wszystkim na podstawie badań, o których mowa była

w poprzednich dwóch rozdziałach, analiz desk research oraz z wykorzystaniem oceny eksperckiej

przeprowadzonej przez Zespół Badawczy WYG PSDB. Odnosi się do rozpoczynającego się wdrażania

Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego 2014-2020.

W pierwszej części przedstawiono potrzeby grup docelowych w zakresie wsparcia, w drugiej zaś –

formy wsparcia, jakie mogą służyć zaspokojeniu tych potrzeb. Kolejne trzy rozdziały dotyczą

operacjonalizacji założeń interwencji RPO WO 2014-2020: w części merytorycznej poprzez wskazanie

propozycji zapisów SzOOP, w części finansowej poprzez przedstawienie propozycji ukierunkowania

środków finansowych na typy przedsięwzięć oraz w części wdrożeniowej poprzez przedstawienie

oceny i propozycji kryteriów wyboru projektów i harmonogramu konkursów. W dalszej części

omówiono potencjał beneficjentów i możliwości jego rozwoju oraz przedstawiono propozycje działań

wspierających włączenie społeczne i zawodowe. W ostatniej części dokonano weryfikacji wartości

wskaźników monitorowania.

Na wstępie przypomnijmy, że poprzez system negocjacji dokumentów o charakterze strategicznym dla

wdrażania EFSI (Umowa Partnerstwa i programy operacyjne) zapisy i realizacja RPO WO 2014-2020

są mocno powiązane z polityką krajową i europejską, a wytyczone cele regionalne mają silny kontekst

europejski, gdyż służą osiągnięciu celów zawartych w Strategii „Europa 2020” i przypisanych

poszczególnym Funduszom Strukturalnym, które zostały zawarte w rozporządzeniu dotyczącym EFS91 -

które wskazano powyżej.

W Polsce kluczowym dokumentem definiującym priorytetowe kierunki interwencji publicznej jest

Strategia Rozwoju Kraju do 2020. W obszarze rynku pracy i pomocy społecznej wskazuje ona

m.in. następujące priorytety:

Wspieranie i pobudzanie aktywności zawodowej przez tworzenie rozwiązań

umożliwiających i ułatwiających godzenie życia zawodowego i rodzinnego poprzez

zwiększanie dostępności do różnego rodzaju form instytucjonalnej opieki nad dziećmi

i budowanie efektywnego systemu opieki nad osobami niesamodzielnymi i w podeszłym

wieku oraz umożliwienie startu zawodowego młodych ludzi wchodzących na rynek pracy

91

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1304/2013 z dnia 17 grudnia 2013 roku w sprawie

Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1081/2006.

123

i stworzenie warunków dla zatrudniania osób niepełnosprawnych w ramach kierunku

II.4.1 Zwiększanie aktywności zawodowej.

Wzrost zatrudnienia i poprawę dostępu do podstawowych usług publicznych, w tym

wysokiej jakości edukacji w ramach kierunku III.1.1 Zwiększenie aktywności osób

wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym. Wsparciem objęci zostaną nie

tylko bezrobotni, ale także „biedni pracujący”. Jednym z narzędzi realizacji działań

aktywnych będzie przygotowanie odpowiednich instrumentów skierowanych na

wydobywanie i wzmacnianie potencjałów (umiejętności) poszczególnych osób, czyli

programy przywracające osoby wykluczone do uczestnictwa w życiu społecznym92.

Kierunek priorytetowy III.1.2 Zmniejszenie ubóstwa w grupach najbardziej zagrożonych,

tj. rodzinach wielodzietnych, w tym głównie dzieci i młodzieży. Strategia wskazuje z jednej

strony na konieczność wsparcia rodzin w postaci selektywnych świadczeń społecznych,

ratunkowej pomocy społecznej oraz instrumentów systemu podatkowego skierowanych

bezpośrednio do rodzin, a z drugiej podkreśla potrzeby związane z wyrównywaniem szans

rozwojowych i przeciwdziałanie zaniedbaniom wynikającym z deficytów gospodarstw

domowych. Szczególnego znaczenia upatruje się w pełnej dostępności do usług

opiekuńczo–wychowawczych sprzyjających wyrównywaniu szans rozwoju dzieci oraz

w godzeniu pracy zawodowej i obowiązków rodzinnych. Kierunek III.1.2 obejmuje

również wyzwania wynikające ze zmian demograficznych i procesu starzenia się

społeczeństwa.

Umowa Partnerstwa jest dokumentem określającym strategię interwencji funduszy europejskich

w ramach trzech polityk unijnych: polityki spójności, wspólnej polityki rolnej i wspólnej polityki

rybołówstwa w latach 2014 – 2020 i razem z krajowymi i regionalnymi programami operacyjnymi

stanowi zestaw dokumentów ukierunkowujących inwestycje podejmowane z wykorzystaniem

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz

Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Umowa Partnerstwa łączy

w sobie priorytety rozwojowe wskazane w Strategii „Europa 2020” oraz kierunki strategiczne zawarte

w krajowych, sektorowych93 i regionalnych strategiach rozwoju, w tym Strategii Rozwoju Kraju 2020.

W zakresie zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym sformułowany w Umowie Partnerstwa

cel zmierza do ograniczenia liczby osób żyjących poniżej granicy ubóstwa o około 1,5 mln osób.

Głównym kierunkiem działań w tym zakresie, zgodnie z Umową Partnerstwa, będzie kontynuacja

rozwoju sektora ekonomii społecznej, rozwój usług społecznych i zdrowotnych, w tym opiekuńczych

w związku z postępującym procesem starzenia się społeczeństwa. Przy czym usługi publiczne powinny

92 Uchwała nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 roku w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kraju 2020, MP 2012, Poz. 882. 93 Obejmuje przy tym wyzwania i priorytety zawarte w dziewięciu zintegrowanych, ponadsektorowych strategii, służących realizacji założonych celów rozwojowych: Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki – Dynamiczna Polska 2020 (SIEG), Strategia rozwoju kapitału ludzkiego (SRKL), Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) (SRT), Strategia Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko (BEiŚ), Strategia Sprawne Państwo (SSP), Strategia rozwoju kapitału społecznego (SRKS), KSRR, Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP (SRSBN RP), Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa (SZRWiR); por. Programowanie perspektywy finansowej 2014 – 2020. Umowa Partnerstwa, MIR 2014, str. 6 - 7.

124

koncentrować się na formach wsparcia w środowisku zamieszkania ich beneficjantów (usługi

świadczone w na poziomie społeczności lokalnej (formy zdeinstytucjonalizowane)94.

Założenia Europejskiego Funduszu Społecznego

Europejski Fundusz Społeczny, jako podstawowe narzędzie wdrażania Strategii „Europa 2020” jest

przeznaczony do realizacji zadań w obszarze rynku pracy, włączenia społecznego oraz prewencji

i zwalczania ubóstwa w celu przerwania cyklu dziedziczenia niekorzystnej sytuacji z pokolenia na

pokolenie. Wymaga to mobilizacji szeregu strategii politycznych ukierunkowanych na osoby znajdujące

się w najbardziej niekorzystnej sytuacji, niezależnie od ich wieku, w tym dzieci, ubogie osoby

pracujące i starsze kobiety. Działania EFS sprzyjać mają tworzeniu warunków do osiągnięcia

wysokiego poziomu zatrudnienia w oparciu o wysokiej jakości miejsca pracy. Fundusz ten realizuje

zadania związane z poprawą dostępu do rynku pracy oraz dotyczące wzrostu mobilności przestrzennej

i zawodowej zasobów pracy. Jednym z obszarów wsparcia jest również adaptacja przedsiębiorstw

i pracowników do zmian technologicznych oraz zmian w systemach produkcji, które są istotne ze

względu na priorytety rozwoju zrównoważonego95.

Dla koordynacji całości interwencji udzielanej w ramach europejskich funduszy strukturalnych

i inwestycyjnych (EFSI) ustalono 11 celów tematycznych, z których dwa ściśle odnoszą się do realizacji

zadań wynikających z polityki rynku pracy oraz polityki społecznej96. W ramach celu tematycznego

„promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności

pracowników”:

dostęp do zatrudnienia dla osób poszukujących pracy i osób biernych zawodowo, w tym

długotrwale bezrobotnych oraz oddalonych od rynku pracy, także poprzez lokalne inicjatywy

na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników;

trwałą integrację na rynku pracy ludzi młodych, w szczególności tych, którzy nie pracują, nie

kształcą się ani nie szkolą, w tym ludzi młodych zagrożonych wykluczeniem społecznym i ludzi

młodych wywodzących się ze środowisk marginalizowanych, poprzez wdrażanie gwarancji dla

młodzieży;

także

pracę na własny rachunek, przedsiębiorczość i tworzenie przedsiębiorstw, w tym

innowacyjnych mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw97.

94 Por. tamże str. 41. 95 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1304/2013 z dnia 17 grudnia 2013 roku w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1081/2006. 96 Por. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 roku ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006, Bruksela 2013, art. 9. 97 Rozporządzenie Parlamentu i Rady (UE) nr 1304/2013…, Art. 3.

125

W ramach celu tematycznego „promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem

i wszelką dyskryminacją”:

aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego

uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie;

integrację społeczno-gospodarczą społeczności marginalizowanych, takich jak Romowie;

zwalczanie wszelkich form dyskryminacji oraz promowanie równych szans;

ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym

opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym;

wspieranie przedsiębiorczości społecznej i integracji zawodowej w przedsiębiorstwach

społecznych oraz ekonomii społecznej i solidarnej w celu ułatwiania dostępu do zatrudnienia98.

Zagadnienia strategiczne związane z obszarem rynku pracy

Realizacja Strategii „Europa 2020” oraz zadania Europejskiego Funduszu Społecznego adresują jedną

z najistotniejszych barier rozwojowych Polski, jaką jest niski poziom wskaźnika zatrudnienia.

W działaniach planowanych do realizacji w bieżącej perspektywie finansowej budżetu UE podkreśla się

potrzebę bardziej efektywnego wykorzystania zasobów na rynku pracy, co wymaga koncentracji na

tych grupach, dla których wskaźnik zatrudnienia jest najniższy. Zwraca się uwagę, że niepokojący jest

niski (na tle średniej unijnej) poziom zatrudnienia osób młodych, kobiet oraz osób starszych. Wśród

przyczyn niskiego poziomu zatrudnienia wskazuje się niedostosowanie systemu edukacji i nabywania

kompetencji do potrzeb rynku pracy, niską mobilność zawodową, jak również czynniki wynikające

z przemian demograficznych, takie jak starzenie się społeczeństwa, niski poziom dzietności, migracje

wewnętrzne i zewnętrzne (mobilność przestrzenna). Duże znaczenie, szczególnie w kontekście

powrotu na rynek pracy, w obliczu wyzwań związanych z zachodzącymi obecnie w kraju przemianami

demograficznymi, ma zapewnienie opieki nad dziećmi poniżej 3 roku życia. Wyzwaniem pozostaje

szczególnie niski udział osób starszych w rynku pracy - poziom zatrudnienia osób w wieku 55–64 lat

wynosił na koniec 2012 r. 38,7%, i chociaż w ostatnim okresie nieco wzrósł, wciąż należy do

najniższych w UE, gdzie średnia dla EU-27 wynosi 47,4%. „Strategia 2020” wskazuje na:

potrzebę znacznej poprawy warunków zdrowotnych i promocji aktywnego starzenia się

wśród osób starszych,

konieczność podejmowania i rozwijania nowych rozwiązań na rzecz podnoszenia

kompetencji starszych pracowników,

dążenie do poprawy dostępu do wsparcia szkoleniowego dla osób starszych

(zatrudnionych i bezrobotnych),

zapewnienie lepszego dostępu do bieżącego kształcenia osób w wieku 40+,

potrzebę opracowywania prognoz w zakresie zapotrzebowania na określone umiejętności

w przyszłości99.

98 Tamże, Art. 3. 99 Tamże, str. 37.

126

Integracja z rynkiem pracy (pierwotna lub wtórna) wymagać będzie opracowania i wdrożenia

schematów szkoleniowych i kursowych, jako podstawowego narzędzia dostosowania kompetencji

i kwalifikacji zasobów pracy do aktualnych i przyszłych potrzeb. Organizacja szkoleń, a także

organizacja całego wsparcia, powinna opierać się, z jednej strony, na rzetelnej weryfikacji potrzeb

regionalnego i lokalnego rynku pracy, a z drugiej, na zindywidualizowanym podejściu w zakresie

rozpoznania faktycznych potrzeb i zdolności grupy docelowej. Przeprowadzone badania ewaluacyjne

dowodzą, że szkolenia są bardziej skuteczne, jeżeli opierają się o systemy certyfikacji wiedzy

i umiejętności, których uzyskaniu mają służyć100. Zawarty w Umowie Partnerstwa paradygmat

podporządkowania w tym względzie zawodom i sektorom zidentyfikowanym jako „kluczowe” dla

rozwoju kraju i szczególne istotne z punktu widzenia krajowej gospodarki101 powinien być stosowany

z uwzględnieniem potencjałów i możliwości osób, które mają wesprzeć, jako narzędzie do poprawy ich

osobistej sytuacji.

Przewidziana w Umowie Partnerstwa interwencja na rzecz zatrudnienia i mobilności ukierunkowana

jest na realizację jednego z wyzwań zidentyfikowanych w Strategii Rozwoju Kraju 2020; konieczności

zapewnienia rynku pracy charakteryzującego się wysokim poziomem zatrudnienia, łatwym

przechodzeniem z edukacji (kształcenia i szkolenia) do aktywności zawodowej, niskim bezrobociem

oraz dużą płynnością i mobilnością102. Zaplanowano w tym zakresie następujące działania:

Poprawa szans na zatrudnienie osób bezrobotnych, poszukujących pracy i nieaktywnych

zawodowo, które znajdują się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy,

Zwiększenie dostępu do opieki nad dziećmi do lat 3,

Poprawa zdrowia zasobów pracy,

Poprawa adaptacyjności osób aktywnych zawodowo i pracodawców przedsiębiorstw sektora

mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MMŚP),

Poprawa warunków sprzyjających wzrostowi zatrudnienia poprzez rozwój endogenicznych

potencjałów.

Przedsięwzięcia skoncentrowane na wsparciu osób bezrobotnych, poszukujących pracy i nieaktywnych

zawodowo, zwłaszcza tych, które znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy tj. osób

młodych do 30 roku życia, osób starszych po 50 roku życia, kobiet, osób niepełnosprawnych, osób

długotrwale bezrobotnych oraz niskowykwalifikowanych, wynikać powinny – jak to już wyżej

zaznaczono - z diagnozy sytuacji i potrzeb tych osób. Pomoc ukierunkowana będzie na wsparcie osób

100 Evidence based Cohesion Policy and its role in achieving Europe 2020 objectives, CFR, MIR 2011, str. 63. Takie same wnioski wynikają z innych krajowych badań ewaluacyjnych dotyczących interwencji w obszarze rynku pracy i włączenia społecznego. Por. Badanie skuteczności wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL 2007 – 2013, MIR 2013, str. 9, Badanie efektów wsparcia na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach projektów realizowanych w Działaniu 7.2 PO KL w województwie pomorskim, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, str. 109. 101 Programowanie…, str. 37. 102 Programowanie…, str. 128.

127

pozostających poza rynkiem pracy w ich powrocie do zatrudnienia i utrzymania stałej pracy103.

Realizacja działań ukierunkowanych na negatywne efekty niekorzystnej sytuacji na rynku pracy,

w kontekście interwencji ukierunkowanej na kapitał ludzki, przynosi znacznie lepsze jakościowo

i efektywniejsze rezultaty wówczas, gdy stosowane są one we wczesnym dzieciństwie („early

childhood”). Liczne badania potwierdzają, że wczesne oddziaływanie przekłada się na wyższe

wskaźniki zatrudnienia, mniejsze odsetki osób przedwcześnie opuszczających system edukacji („school

drop-outs”) i zmniejsza obszary ubóstwa104. Takie podejście ma również zastosowanie w odniesieniu

do dzieci doświadczających różnego rodzaju niepełnosprawności. Odpowiednio zaplanowane działania

przyczyniają się bowiem do zmniejszania nierówności międzygeneracyjnych i zmniejszają czynniki

ryzyka ubóstwa, które są ściśle powiązane z niepełnosprawnością i oddziałują na dostęp do wysokiej

jakości edukacji oraz rynku pracy105. Interwencja publiczna powinna zostać więc zaplanowana w taki

sposób, by oprócz działań ukierunkowanych na łagodzenie skutków niekorzystnej sytuacji

gospodarczej, przejawiającej się występowaniem wysokiego odsetka osób niepracujących oraz

obszarów wykluczenia społecznego, realizowano działania wczesnej interwencji, zapobiegawcze,

szczególnie dotyczące jakości kształcenia w ramach systemu edukacji. Istotne jest również ciągłe

doskonalenie polityk publicznych (np. polityki rynku pracy, polityki społecznej, polityki zdrowotnej),

gdyż dowiedziono, że skuteczność i efektywność polityki spójności jest silnie powiązana z jakością

innych krajowych i europejskich polityk106. Ważne są również inne zagadnienia, takie jak dostęp do

wysokiej jakości usług zdrowotnych czy działania związane z usługami opiekuńczymi. Polityki publiczne

powinny być koherentne i za priorytetami tworzenia partnerstw międzyinstytucjonalnych powinny iść

rozwiązania na styku różnego rodzaju polityki. Partnerstwo instytucji publicznych z przedstawicielami

trzeciego sektora (w tym podmiotami ekonomii społecznej) oraz partnerstwo instytucji publicznych

jest postrzegane jako jedno z podstawowych zagadnień organizacji wsparcia w obecnym okresie

programowania w odniesieniu do obszaru włączenia społecznego i walki z ubóstwem.

Założenia strategiczne w obszarze włączenia społecznego107

Zgodnie z wizją zawartą w „Strategii Europa 2020”, nowy model gospodarczy powinien opierać się nie

tylko na innowacyjności oraz zrównoważonym rozwoju, ale również na wzroście gospodarczym

sprzyjającym włączeniu społecznemu i ograniczeniu ubóstwa. Rozwój sprzyjający włączeniu

społecznemu oznacza dążenie do stworzenia gospodarki charakteryzującej się wysokim poziomem

zatrudnienia i przedsiębiorczości. Zgodnie z zapisami Strategii Rozwoju Kraju 2020 walka

z wykluczeniem społecznym jest jednym z celów działań w obszarze poprawy spójności społecznej

i terytorialnej. Polska w tym zakresie przyjęła na siebie zadanie obniżenia o około 1,5 mln liczby osób

103 UP, str. 129. Por. Badanie efektów wsparcia na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach projektów realizowanych w Działaniu 7.2 PO KL w województwie pomorskim, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, str. 109. Identyfikacja indywidualnych potrzeb uczestników projektu ma wyższą wartość niż identyfikacja potrzeb rozwoju lokalnego czy diagnoza problemów społecznych. 104 Evidence based Cohesion Policy and its role in achieving Europe 2020 objectives, CFR, MiR 2011, str. 60. 105 Tamże. 106 Tamże, str. 5. 107 W ramach UP wykluczenie społeczne rozumiane jest jako wykluczenie z życia społeczno-gospodarczego spowodowane ubóstwem oraz jako wykluczenie z dostępu do usług publicznych warunkujących możliwości rozwojowe, por. Programowanie…, str. 136.

128

zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Realizowane działania przynieść mają efekty

bezpośrednie lub pośrednie w dłuższej perspektywie czasowej, ograniczając ryzyko przerywania

aktywności zawodowej oraz ubóstwa i wykluczenia społecznego, w tym ryzyko dziedziczenia

ubóstwa108.

Jednocześnie wsparcie w obszarze włączenia społecznego ukierunkowane jest na wykorzystanie

koncepcji aktywnej integracji (active inclusion), która w pełni została skonstruowana i zalecona

państwom członkowskim Unii Europejskiej w 2008 roku109, a następnie uległa rewizji w wyniku

w ramach dokumentu pn. Commission Staff Working Document Follow-up on the implementation by

the Member States of the 2008 European Commission recommendation on active inclusion of people

excluded from the labour market - Towards a social investment approach, SWD(2013)39. Realizacja

aktywnej integracji powinna łączyć w sobie element dochodowy, integrujący z rynkiem pracy

(prozatrudnieniowy) oraz świadczenia usług wysokiej jakości dla osób w gorszej sytuacji. Przy czym

chodzi tu przede wszystkim o dostęp do usług w zakresie pomocy społecznej, zatrudnienia i szkoleń,

wsparcia w sprawach mieszkaniowych i mieszkań socjalnych, opieki nad dziećmi, opieki

długoterminowej i usług zdrowotnych110.

Dla obecnej perspektywy finansowej sformułowano zalecenia, które zakładają:

Rozwijanie metodologii budżetów odniesienia (reference bugdet, którego przykładem

w Polsce jest minimum socjalne i minimum egzystencji obliczane przez Instytut Pracy

i Spraw Socjalnych), aby móc wskazać, które wydatki mogłyby być pokrywane

ze świadczeń;

Wycofywanie świadczeń tak, aby nie zniechęcać do podejmowania pracy – jeżeli dochód

ze świadczeń spada szybciej niż wzrasta dochód z zarobków, wówczas łączny dochód

netto zmniejsza się zamiast zwiększać w związku z podejmowaną pracą;

Uproszczenie procedur i lepsze informowanie o uprawnieniach do świadczeń;

Poszukiwanie innowacyjnych sposobów docierania do grup, które są w najgorszej sytuacji

na rynku pracy;

Udzielanie pomocy dla bezrobotnych w zależności od okresu pozostawania bez pracy: dla

osób po niedawnej utracie pracy – pomoc w aktywnym jej szukaniu, dla osób nieco dłużej

bezrobotnych – doradztwo zawodowe, zaś dla długotrwale bezrobotnych – programy

szkoleń i edukacyjne;

Dostosowanie wsparcia do cech bezrobotnego, które decydują o aktywizacji zawodowej

i oparcie go na kontrakcie między bezrobotnym a udzielającym mu wsparcia;

Zasiłki i podatki powinny być tak skonstruowane, aby zachęcać do podejmowania

zatrudnienia i zmniejszać ubóstwo pracowników (odpowiednie tempo wycofywania

zasiłków, ulgi podatkowe);

108 Programowanie…, str. 136 109 Zalecenie Komisji z dnia 3 października 2008 roku w sprawie aktywnej integracji osób wykluczonych z rynku pracy nr C(2008)5737. 110 Por. R. Szarfenberg, Polityka społeczna Unii Europejskiej – przewodnik, 2014, str. 25.

129

Zastosowanie preferencji dla inwestowania w usługi takie jak edukacja, opieka zdrowotna,

mieszkalnictwo społeczne, opiekę dla dzieci i dla osób starszych;

Umożliwienie finansowania działań w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

związanych z podnoszeniem kompetencji pracowników, których głównym zadaniem jest

koordynowanie wsparcia dla poszczególnych osób i rodzin111.

Wdrażanie przedsięwzięć, których beneficjantami są osoby korzystające ze wsparcia instytucji systemu

pomocy społecznej wymaga priorytetowego traktowania osób kwalifikowanych do grup szczególnego

ryzyka. Ze względu na znaczną skalę zjawiska ubóstwa należą do nich osoby bezrobotne, dzieci, osoby

zamieszkujące gospodarstwa domowe, które nie mają przychodów, osoby samotnie wychowujące

dzieci, młodzież, osoby niepełnosprawne, mniejszości narodowe oraz imigranci112. Analiza zjawisk

wykluczenia społecznego i ubóstwa pozwala stwierdzić, że są one uwarunkowane terytorialnie.

Dotyczą one zazwyczaj obszarów, na których występuje szczególne natężenie problemów, takich jak

oddalenie od rynku pracy i związane z nim konsekwencje, degradacja obszarów oraz niewystarczający

dostęp do dobrej jakości niedrogich usług publicznych113. Interwencja w tych obszarach powinna mieć

charakter skoncentrowany na kompleksowym i równoległym rozwiązywaniu problemów gospodarczych

i społecznych. Na te aspekty zwrócono uwagę w Umowie Partnerstwa, w której wyszczególniono

kompleksowe rozwiązania ukierunkowane na niwelowanie ryzyka socjalnego we wszystkich jego

wymiarach114: bezrobocia (rynku pracy), zdrowotnym - deficytów wynikających z długotrwałej

choroby, niepełnosprawności lub podeszłego wieku, terytorialnym – zamieszkania na obszarach

zdegradowanych115. Równocześnie należy podkreślić, że to właśnie brak pracy jest jednym

z najważniejszych czynników wpływających na powstawanie zjawiska ubóstwa. W tym obszarze

konieczne jest podjęcie zarówno działania zorientowanego na osoby niepracujące zdolne do podjęcia

zatrudnienia, jako najefektywniejszego narzędzia walki z ubóstwem oraz w stosunku od grup

zagrożonych ubóstwem, w celu ich utrzymania na rynku pracy, w celu zmniejszenia ryzyka

wystąpienia ubóstwa (np. tzw. „pracujący biedni” – osoby z niskim poziomem wynagrodzenia za

pracę).

Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2014 – 2020 w obszarze

rynku pracy – oś priorytetowa VII Konkurencyjny rynek pracy – wskazuje sześć celów strategicznych:

Zwiększenie możliwości zatrudnienia osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji

na rynku pracy,

Wzrost liczby trwałych miejsc pracy powstałych dzięki środkom przekazanym na założenie

działalności gospodarczej,

111 Por. tamże, str. 26. 112 Evidence…, str. 71. 113 Programowanie…, str. 136. 114 Ryzyko socjalne definiuje się jako subiektywnie postrzegany, rzeczywisty lub potencjalnych brak dochodów z pracy, którego skutkiem jest utrata dotychczasowej pozycji społecznej, marginalizacja, wykluczenie, a także inne negatywne następstwa ubóstwa. Ograniczenie wystąpienia ryzyka socjalnego jest możliwe dzięki obowiązującym przepisom Kodeksu Pracy (prawa pracy) oraz przepisom dotyczącym zabezpieczenia społecznego. 115 Por. UP, str. 136 – 137.

130

Przeciwdziałanie wykluczeniu z rynku pracy osób w wieku aktywności zawodowej dzięki

realizacji programów zdrowotnych,

Dostosowanie potencjału przedsiębiorstw MSP i kwalifikacji ich pracowników do potrzeb

regionalnej gospodarki,

Poprawa adaptacyjności pracowników zagrożonych zwolnieniem, przewidzianych do

zwolnienia i zwolnionych do nowych warunków zawodowych,

Zwiększenie dostępu do opieki nad dziećmi do lat 3 i możliwości

zatrudnienia/kontynuowania zatrudnienia osób sprawujących nad nimi opiekę

Do głównych typów przedsięwzięć skierowanych do osób w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy

należą:

Programy aktywizacji zawodowej;

Upowszechnienie i wdrożenie alternatywnych i elastycznych form zatrudnienia oraz metod

organizacji pracy, w tym poprzez subsydiowanie zatrudnienia;

Usługi w zakresie pośrednictwa pracy/poradnictwa zawodowego poprzedzone analizą

dotyczącą ofert pracy i odzwierciedlającą popyt na konkretne zawody;

Ukierunkowane schematy mobilności transnarodowej (USMT) EURES zdiagnozowane na

podstawie analiz społeczno-gospodarczych regionu116,

Dotacje i instrumenty zwrotne przeznaczane na rozwój przedsiębiorczości.

Działania związane z aktywizacją zawodową skierowane będą do osób bezrobotnych, poszukujących

pracy i nieaktywnych zawodowo, zwłaszcza tych, które znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy:

Kobiety, w przypadku których zatrudnienie utrudnia również obowiązek sprawowania

opieki nad osobami zależnymi;

Osoby niepełnosprawne, głównie w zakresie wsparcia umożliwiającego ich sprawne

funkcjonowanie na otwartym rynku pracy, w tym zatrudnienie wspomagane;

Osoby po 50 roku życia posiadające kwalifikacje niedostosowane do wymogów

modernizującej się gospodarki;

Osoby długotrwale bezrobotne;

Osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych.

116

Realizacja tego typu operacji ma charakter warunkowy, uzależniony od zdiagnozowania branż, zawodów lub

kompetencji, w których sytuacja na rynku pracy wymaga realizacji USMT ze względu na brak możliwości wykorzystania dostępnych zasobów pracy. Działania USMT możliwe są np. na obszarach charakteryzujących się bezrobociem strukturalnym, na których notowana jest wysoka stopa bezrobocia przy relatywnie małej koncentracji miejsc pracy (np. obszary agrarne).

131

Ponadto ze względu na niekorzystne prognozy demograficzne w województwie opolskim, oprócz ww.

grup, przy udzielaniu wsparcia preferowane będą:

Osoby wychowujące małe dzieci lub dzieci niepełnosprawne;

Migranci powrotni i imigranci, dla których udzielona pomoc stanowić będzie impuls do

powrotu i zamieszkania na terenie województwa opolskiego.

Zagadnienia związane z polityką włączenia społecznego na poziomie regionalnym realizowane będą

w ramach RPO WO 2014 – 2020 w osi priorytetowej VIII Integracja społeczna. Przewidziano w niej do

osiągnięcia następujące cele:

Zwiększenie liczby świadczonych usług zdrowotnych w regionie,

Zwiększenie liczby świadczonych usług społecznych w regionie,

Wzrost gotowości do podjęcia zatrudnienia osób zagrożonych ubóstwem lub

wykluczeniem społecznym w regionie dzięki aktywnej integracji,

Wzrost zatrudnienia w ramach regionalnego sektora gospodarki społecznej.

Służyć temu będą następujące główne typy operacji wskazane w RPO WO:

Działania zapobiegające chorobom cywilizacyjnym;

Kompleksowa opieka nad matką i dzieckiem, w tym w zakresie szczepień dzieci do

drugiego roku życia; diagnostyki i leczenia chorób rozwojowych niemowląt i dzieci,

a także wczesnego wykrywania wad rozwojowych i rehabilitacji dzieci

niepełnosprawnych;

Kompleksowa opieka nad osobami starszymi, w tym niepełnosprawnymi;

Rozwój usług opiekuńczych nad osobami zależnymi (w tym starszymi

i niepełnosprawnymi) z uwzględnieniem aspektu jakościowego (w tym

deinstytucjonalizacja usług);

Wsparcie rodziny przeżywającej problemy opiekuńczo-wychowawcze, w tym w sytuacji

zagrożenia utraty możliwości opieki nad dziećmi oraz wsparcie pieczy zastępczej;

Poprawa dostępu do mieszkań chronionych/ wspomaganych/ treningowych;

Programy ukierunkowane na aktywizację społeczno-zawodową z zastosowaniem

instrumentów m.in. aktywizacji edukacyjnej, społecznej, zawodowej;

Usługi reintegracji i aktywizacji społeczno-zawodowej w szczególności w CIS, KIS, ZAZ,

WTZ;

Kompleksowa integracja dzieci i młodzieży wymagającej resocjalizacji;

Wsparcie finansowe dla powstających podmiotów ekonomii społecznej, w tym m.in.

finansowanie założenia/przystąpienia/zatrudnienia w spółdzielni socjalnej;

132

Świadczenie usług dla wsparcia ekonomii społecznej, w tym usług animacyjnych,

inkubacyjnych i dla istniejących podmiotów ekonomii społecznej, zgodnie z podziałem

przyjętym w ramach KPRES;

Wsparcie dla osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym za

pośrednictwem podmiotów ekonomii społecznej;

Podnoszenie kwalifikacji i doświadczenia zawodowego pracowników podmiotów ekonomii

społecznej;

Koordynowanie polityki w obszarze ekonomii społecznej na poziomie regionalnym.

Działania dotyczące włączenia społecznego dotyczyć mają przede następujących grup docelowych:

Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, w tym osoby bezrobotne,

które zgodnie z Ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy znajdują się

w trzeciej grupie osób (III profil wsparcia) – tzw. oddalonych od rynku pracy, osoby

bezdomne, osoby o niskich dochodach, niepełnosprawni, osoby z gospodarstw domowych

o niskiej intensywności pracy, ubogie osoby pracujące (w tym rolnicy i członkowie ich

rodzin);

Otoczenie osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym;

Osoby starsze, w tym niepełnosprawne, w tym też osoby zależne (za wyjątkiem dzieci do

lat 3);

Osoby sprawujące pieczę zastępczą oraz dzieci w niej umieszczone;

Rodziny wychowujące dzieci przeżywające problemy opiekuńczo-wychowawcze;

Osoby nieletnie przebywające/opuszczające instytucje np. resocjalizacyjne.

4.2. Potrzeby grup docelowych

Dokonany powyżej przegląd jasno wskazuje, jakie grupy docelowe powinny być traktowane

priorytetowe ze względu na strategiczne cele na poziomie unijnym i krajowym – i które też wskazane

zostały w RPO WO 2014-2020. Dokonana w 2014 roku na potrzeby prac nad Programem

diagnoza117zidentyfikowała kluczowe problemy w obszarze rynku pracy i integracji społecznej. Tym

samym wskazane zostały grupy docelowe wymagające wsparcia.

Przeprowadzone badanie nie zakładało realizacji badania potrzeb wskazanych w Programie grup

docelowych, poniższe wnioski bazują więc jedynie na badaniach terenowych o charakterze

jakościowym oraz opierają się na osądzie zespołu ekspertów i ewaluatorów uczestniczących w

badaniu, nie mogą więc mieć charakteru prognostycznego, biorąc pod uwagę zachodzące dynamiczne

zmiany ekonomiczne, społeczne i polityczne.

117

Diagnoza wyzwań, potrzeb i potencjałów obszarów/sektorów objętych RPO WO 2014-2020, Zarząd

Województwa Opolskiego, 12.2014.

133

Wykluczenie społeczne

W województwie opolskim osoby wykluczone społecznie stanowią 16,3% mieszkańców (17,7%

w Polsce). Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym wyniósł w 2013 r. 16,1% i wartość ta była

nieznacznie niższa od wartości krajowej 16,2%. Przewiduje się dalszy spadek wartości tego wskaźnika

w województwie opolskim w latach realizacji RPO WO 2014-2020: do 14,8;14,2 i 13,4% odpowiednio

w latach 2018, 2020 i 2023118.

Wysoki stopień zagrożenia ubóstwem w 2013 r. występował w 42 gminach woj. opolskiego,

zlokalizowanych w 11 powiatach województwa, umiarkowany stopień w 22 gminach, a niski i bardzo

niski stopień zagrożenia ubóstwem w 7 gminach regionu. Do kategorii osób najbardziej

zagrożonych wykluczeniem społecznym należą: bezdomni, długotrwale bezrobotni.

Natomiast do grup średnio zagrożonych wykluczeniem przyporządkowano: osoby

bezrobotne, a w dalszej kolejności funkcjonujące w sferze ubóstwa. Najniższy poziom

zagrożenia wykluczeniem przypisano rodzinom z problemem alkoholowym oraz rodzinom

wielodzietnym119. Badania dotyczące inicjatyw lokalnych na terenach wiejskich120 zwracają

dodatkowo uwagę na potrzebę wsparcia rodzin (kobiety i dzieci) pozostawionych przez emigrujących.

Potrzeby wskazanych grup osób wiążą się przede wszystkim ze wsparciem dochodowym, usuwaniem

przyczyn, które sprawiły, że znalazły się w tej grupie (a więc wsparcie w wyjściu z bezdomności,

wsparcie w wyjściu z nałogu) oraz pomoc w wyjściu na rynek pracy. Wyjątkowo duże na ogół w tych

grupach oddalenie od rynku pracy sprawia, że wyjście na rynek pracy musi zostać poprzedzone

szeregiem działań z zakresu aktywizacji społecznej: wsparciem psychologicznym, działaniami

asystentów rodzinnych i innymi formami towarzyszenia. Niezbędne także są działania edukacyjne,

odnoszące się do sfery kompetencji społecznych, znajomości rynku pracy, a także zawodowe. Podjęcie

pracy będzie musiało zostać poprzedzone próbą pracy typu staż oraz wiązać się będzie z potrzebą

dalszego towarzyszenia doradczego przynajmniej w pierwszym okresie zatrudnienia. Równolegle

niezbędne jest tworzenie miejsc opieki dla dzieci.

W toku badania zwrócono uwagę, że rośnie grupa (już relatywnie duża) osób starszych,

samotnych. To zwłaszcza kobiety (najczęściej wdowy) samotnie mieszkające na wsi, które nie

mają już sił na prowadzenie gospodarstwa. Zaspokojenie potrzeb tej grupy wymaga działań

w obszarze infrastruktury społecznej (centra opieki gerontologicznej) oraz rozwoju usług

rekreacyjnych, prozdrowotnych, edukacyjnych dla osób w wieku 65–85 i opiekuńczych, leczniczo-

rehabilitacyjnych dla osób 85+ (mowa wręcz o rozwijaniu „przemysłu opieki”).

Zwraca się także uwagę na problemy rodzin – rodzin wychowujących dzieci, rodzin problemowych,

mających trudności opiekuńczo-wychowawcze, w których istnieje zagrożenie, że dziecko może trafić

do pieczy zastępczej. Niektórzy beneficjenci na podstawie własnych obserwacji i analiz już teraz

wyłonili grupę takich rodzin, na którą w obecnej perspektywie będą zwracali szczególną uwagę.

118

por. Diagnoza…, str. 55. 119 Por. Diagnoza…, str. 54 – 55. 120 Identyfikacja i ocena podjętych lub planowanych do podjęcia lokalnych inicjatyw na terenach wiejskich w ramach PO KL w latach 2007-2013 w województwie opolskim, CASE Doradcy 2010.

134

My się przymierzamy do pracy z rodziną, w szczególności z takimi rodzinami,

gdzie jest zagrożenie umieszczenia dzieci w placówkach albo w rodzinach

zastępczych. Żeby uchronić od tego, żeby te dzieci mimo wszystko pozostały

w rodzinie biologicznej. Zrobiliśmy w powiecie nyskim rozeznanie, okazuje się, że

tych rodzin jest bardzo dużo, gdzieś około ponad dwieście dzieci. [FGI Nysa]

Kolejne grupa to wychowankowie opuszczający pieczę zastępczą, dla których obecnie w systemie

brakuje oferty wsparcia oprócz skromnej bardzo w postaci mieszkań chronionych.

Szczególną uwagę powinno się według badanych zwrócić również na osoby młode – zarówno te

w wieku kilkunastu lat, wychowujące się w rodzinach szczególnego ryzyka, jak i na absolwentów szkół

czy na młodzież opuszczającą placówki opiekuńczo wychowawcze. Według badanych jest to

szczególna grupa, ze względu na to, że od ich powodzenia życiowo-zawodowego zależy przyszłe

funkcjonowanie całego społeczeństwa w tym szczególnie ludzi starszych.

Również dzieci opuszczające placówki opiekuńczo-wychowawcze. One mają naprawdę trudny start w swoje dorosłym życiu, nie mają mieszkań, nie mają dokąd wrócić. [FGI Nysa]

W nowym rozdaniu chcielibyśmy się zająć wychowankami opuszczającymi placówki opiekuńczo-wychowawcze i przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu, bo z naszych doświadczeń wynika, że mniej więcej 60% tych osób nawet po ukończeniu szkoły czy studiów wyższych rejestruje się w Powiatowym Urzędzie Pracy. [FGI, Opole 1]

Potencjalni beneficjenci uczulali również, że w ostatnich latach pojawiły się nowe typy osób

zagrożonych wykluczeniem – popadające w nowego typu uzależnienia. Na te grupy również powinno

się zwrócić uwagę w obecnej perspektywie, oferując nowe rodzaje terapii.

Mamy poradnię rodzinną i tam są między innymi grupy prowadzone dla

anonimowych alkoholików, terapie indywidualne, terapie rodzinne, małżeńskie

i są środki ciągle przeznaczane dla osób uzależnionych od alkoholu, od

narkotyków. Ale coraz częściej pojawiają się młode osoby, które są uzależnione

od komputera, od zakupów, od hazardu, od seksu. Tego jest mnóstwo, a nie ma

żadnego zrozumienia w naszych urzędach, że ten problem istnieje. [FGI Opole 1]


Jedną z przyczyn trwałego wykluczenia społecznego jest niepełnosprawność. Wg danych

Narodowego Spisu Powszechnego w województwie opolskim w 2011 r. zamieszkiwało 103 153 osoby

niepełnosprawne, przy czym 60,4% tej grupy stanowiły osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności.

Niepełnosprawność towarzyszy przede wszystkim osobom starszym – w wieku poprodukcyjnym,

którzy stanowią blisko 49%. W wieku przedprodukcyjnym natomiast zanotowano 4,8% ogółu osób

z niepełnosprawnościami. Stosunkowo niewielki odsetek osób niepełnosprawnych rejestruje się

w powiatowych urzędach pracy. Wg stanu na koniec 2014 roku w rejestrach PUP figurowało 2 788

135

osób z niepełnosprawnościami, co stanowi zaledwie 3% osób z tej grupy i 6,6% wszystkich osób

bezrobotnych121.

Wsparcie osób niepełnosprawnych wymaga szczególnej koncentracji ze względu na

niewystarczające efekty działań podejmowanych do tej pory, zarówno w ramach działań

systemowych, jak i interwencji współfinansowanej z Europejskiego Funduszu Społecznego. Jako że

grupa nie jest jednorodna, a cechą istotnie ją różnicującą jest stopień i rodzaj niepełnosprawności to

zakres interwencji również powinien być zróżnicowany.

Wsparcie dla osób z lekkim stopniem niepełnosprawności realizowane powinno być jako działanie

o charakterze horyzontalnym, gdyż osoby te mają stosunkowo najmniej problemów ze znalezieniem

pracy, a często doświadczana przez te osoby niepełnosprawność nie stanowi istotnej bariery

w poszukiwaniu pracy, a wręcz ze względu na przepisy dotyczące PFRON stwarza dla nich szansę.

Osoby z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności, niepełnosprawnością umysłową

oraz z niepełnosprawnością sprzężoną powinny uczestniczyć w dedykowanych dla nich projektach,

realizowanych przede wszystkim przez wnioskodawców zajmujących się problematyką schorzenia,

którego doświadczają, gdyż tego typu projekty przynoszą lepsze efekty.

Osoby niepełnosprawne wymagają ukierunkowanego wsparcia opartego na dokładnej diagnozie ich

potencjałów oraz ograniczeń wynikających z doświadczanego schorzenia, likwidacji barier w

komunikacji (przemieszczaniu się, ale też komunikowaniu interpersonalnym), świadomościowych

(uleganie stereotypom, stygmatyzacja), w pierwszej kolejności poprawy stanu zdrowia (aktywna

integracja w obszarze zdrowia), odbudowania lub nabycia kompetencji społecznych i ogólnie pojętej

zaradności życiowej, a także wzrostu poziomu motywacji do pełnienia różnego rodzaju ról

społecznych, a dopiero w konsekwencji tego możliwe będzie podejmowanie dalszych działań w

ramach aktywizacji edukacyjnej i zawodowej. Przy czym można wyznaczyć dwa kierunki działań

związanych z rynkiem pracy:

aktywizacja zawodowa jako efekt usamodzielnienia (podjęcie stałego zatrudnienia) oraz

świadczenie pracy jako narzędzie aktywnej integracji (np. element terapii) w zróżnicowanych

formach, w tym zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy, uczestnictwo w CIS oraz

innych podmiotach ekonomii społecznej.

Zatrudnieniu osób niepełnosprawnych powinny towarzyszyć różnego rodzaju działania wspierające

przed i po podjęciu pracy, szczególnie w formie trenera pracy, asystenta osoby niepełnosprawnej.

Schematy wsparcia na rzecz włączenia osób z niepełnosprawnością powinny obejmować również

instrumenty wczesnej interwencji związane z diagnozowaniem i wsparciem dzieci

z niepełnosprawnościami oraz ich rodzin w zakresie radzenia sobie z sytuacją niepełnosprawności

członka rodziny, w tym także usługi opiekuńcze.

121 BDL, www.stat.gov.pl 12.10.2015r.www.stat.gov.plwww.stat.gov.pl 12.10.2015 r.

http://www.stat.gov.pl/



136

Bezrobocie

Rynek pracy województwa opolskiego charakteryzuje wysoki poziom stopy bezrobocia osób

młodych (szczególnie w grupie wiekowej 20 – 24 lata – 15% ogółu bezrobotnych), feminizacja

bezrobocia (ok. 54% zarejestrowanych w PUP stanowią kobiety) i znaczne zróżnicowanie

wewnątrzregionalne stopy bezrobocia. Systematycznie zmniejsza się odsetek osób rejestrujących

się w powiatowych urzędach pracy województwa opolskiego, które nie posiadają jakiegokolwiek

doświadczenia zawodowego: w 2010 roku niemal co piąty bezrobotny nie posiadał wcześniejszego

doświadczenia zawodowego (18,4%), podczas gdy wg danych na koniec 2014 roku był to tylko 12,7%

ogółu wpisanych do rejestrów bezrobocia122. Bezrobocie województwa opolskiego nieco częściej

dotyczy mieszkańców miast niż wsi: w ogólnej liczbie bezrobotnych ci pierwsi stanowili 53,6% (2014)

wszystkich bezrobotnych.

Jeśli chodzi o osoby młode, to wyniki badania jakościowego potwierdzają, że jest to grupa o dużym

wewnętrznym zróżnicowaniu, zarówno ze względu na pochodzenie społeczne jak i wykształcenie oraz

wcześniejsze doświadczenia związane z rynkiem pracy. W jej skład wchodzą zarówno osoby z kategorii

NEET (Not in Employment, Education or Training), osoby przedwcześnie kończące edukację,

wychowankowie pieczy zastępczej, jak i absolwenci studiów wyższych. Potrzeby tej grupy odbiorców

pomocy wiążą się przede wszystkim z dopasowaniem kwalifikacji i umiejętności zawodowych do

potrzeb pracodawców oraz ze zdobyciem wymaganego przez nich doświadczenia zawodowego.

Szkolenia uzupełniające i podnoszące kwalifikacje powinny mieć praktyczny wymiar, a obok modułu

teoretycznego wymagać się powinno od instytucji szkoleniowych i wnioskodawców części praktycznej,

realizowanej w warunkach zakładu pracy. Staż jako jedna z najbardziej skutecznych form wsparcia

osób młodych powinien organizowany w ścisłej współpracy z pracodawcą i podlegać ścisłej kontroli w

zakresie uzyskanych przez stażystę kompetencji i umiejętności (zgodnie z programem stażu).

Wsparcie powinno mieć charakter wysoce zindywidualizowany z wykorzystaniem nowatorskich

narzędzi: coachingu, tutoringu oraz mentoringu (w tym o charakterze międzypokoleniowym

realizowanym np. przez doświadczonych pracowników 50+).

Potencjalni beneficjenci zwracali uwagę na problem zaniedbania „środkowych” grup wiekowych, które

do tej pory nie mogły korzystać ze wsparcia unijnego. Potencjalni beneficjenci podkreślali, że grupę

wiekową 30-45 lat traktuje się jako tych, którzy doskonale powinni radzić sobie na rynku pracy, co nie

do końca potwierdza się w rzeczywistości. Respondenci twierdzą, że w nowym okresie finansowym

powinno się zrezygnować z ograniczeń wiekowych, próbując bardziej zindywidualizować wsparcie

i patrzeć na problemy i predyspozycje jednostki bez względu na jej metrykę. Oprócz indywidualnego

podejścia do osób wykluczonych istotne jest również patrzenie na problem pod względem

regionalnym, lokalnym – w sytuacji dużego bezrobocia, pomocy w aktywizacji potrzebują bowiem

ludzie w różnym wieku.

Stało się tak, że „najlepiej‟ być kobietą 50+ bez nogi, żeby projekt na pewno przeszedł, a jak się jest zdrowym 30-letnim mężczyzną to się nic nie dostanie. Mam kolegę, który jest niepełnosprawny i on mówi, że dzwonią do niego kolejne firmy, bo są projekty. Mam wrażenie, że zaczęła być dyskryminowana grupa zdrowych, normalnych dorosłych osób. [FGI, Opole 2]

122 BDL, www.stat.gov.plwww.stat.gov.plwww.stat.gov.pl, stan na dzień 12.10.2015 r.




137

Jest takie myślenie, że osoby pomiędzy trzydziestym a czterdziestym piątym rokiem życia to są te osoby, które powinny sobie doskonale radzić na rynku pracy, bez wsparcia środków czy to unijnych, czy to funduszu pracy. Wszystkie projekty dedykuje się grupom minus dwadzieścia dziewięć, plus pięćdziesiąt. A w sytuacjach wysokiego bezrobocia osoby pomiędzy tymi wytyczonymi odgórnie grupami ryzyka, są tak naprawdę tą szczególną grupą ryzyka, dla której nie mamy środków. [FGI, Opole 2]

Bezrobocie osób starszych – powyżej 45 roku życia jest przede wszystkim domeną mężczyzn.

Pomimo tego, że od 2013 roku po niewielkim wzroście liczba osób starszych wśród bezrobotnych

zaczęła ponownie spadać, to dynamika tego zjawiska nie nadąża za zmianami w obszarze rynku pracy

i danych dotyczących bezrobocia, gdyż odsetek osób starszych w ogóle osób bezrobotnych wzrósł

w ostatnich latach o niespełna 6 pp. z 33,7% w 2010 roku do 39,4% w 2014 r.

W województwie opolskim zanotowano nieco niższy niż średnia dla Polski wskaźnik zatrudnienia osób

w wieku 20 – 64 lata w stosunku do średniej krajowej (64% vs 64,9% dla Polski123), a wskaźnik

zatrudnienia osób w wieku 15 – 59/64 lat jest bardziej wyrównany w porównaniach sytuacji w regionie

z danymi dla kraju - 67,1% i 67,5% dla Polski124. Charakterystyczne jest niższe niż w innych regionach

zapotrzebowanie na pracowników z wyższym wykształceniem, wysoka mobilność przestrzenna

zasobów pracy, w tym również w kontekście migracji zagranicznych125, słabsza niż w innych

województwa dynamika wzrostu miejsc pracy, stosunkowo wysoki – choć niższy od przeciętnej –

wskaźnik przedsiębiorczości mierzony liczbą przedsiębiorstw na 10 tys. mieszkańców126. Region w tym

zakresie jest zróżnicowany wewnętrznie. Odsetek osób przedsiębiorczych jest nieco mniejszy niż

średnio w Polsce, ale występuje znaczna różnica między podregionami: w podregionie opolskim jest

o 10 pkt. proc. więcej osób o postawach przedsiębiorczych niż ma to miejsce w podregionie nyskim127.

Bezrobotni ze starszych grup wiekowych wymagają przede wszystkim wsparcia psychologicznego oraz

dostosowania ich kwalifikacji do aktualnych potrzeb rynku pracy.

Postępujący proces starzenia się społeczeństwa wymaga kontynuowania działań na rzecz utrzymania

aktywności zawodowej osób ze starszych grup wiekowych.128 Trzeba jednak odnotować głos jednego

123 Diagnoza wyzwań…, str. 38. 124 Dane BDL, www.stat.gov.plwww.stat.gov.plwww.stat.gov.pl, 30.08.2015, dane za 2014 r. 125 Województwo opolskie znacznie przewyższa pozostałe regiony jeżeli chodzi o plany wyjazdów zagranicznych (12,2% w regionie w stosunku do 8,7% w Polsce), por. J. Czapiński, Warunki i jakość życia w województwie opolskim w kontekście sytuacji społeczno-gospodarczej regionu na tle innych województw i danych ogólnopolskich, Warszawa 2013. 126 Por. Diagnoza…. 127 J. Czapiński, Warunki…, str. 70. 128 Zagraniczne migracje zarobkowe z województwa opolskiego w latach 2008–2010 oraz ich wpływ na opolski rynek pracy i sferę fiskalną samorządów terytorialnych. Diagnoza i rekomendacje w kontekście rozwoju regionu, Prof. dr hab. Romuald Jończy, Opole 2011 oraz Mechanizmy zaradcze względem problemów na rynku pracy w województwie opolskim - analiza w oparciu o przeprowadzone badania oraz wiedzę ekspercką, Państwowy Instytut Naukowy, Instytut Śląski w Opolu, Pracownia Badań Społecznych Instytutu Śląskiego w Opolu, Opole 2010.




138

z ekspertów, z którymi realizowano wywiad indywidualny, który precyzuje, że szczególnego wsparcia

wymagają seniorzy ze wsi:

Stereotyp wskazuje seniorów jako grupę zagrożoną, bo Opolszczyzna się szalenie

nam zestarzała, mamy problem migracyjny, dzieci są za granicą, rodzice tu

zostają. I jest przekonanie o tym, że z tych powodów musimy się rzeczywiście

tymi seniorami szczególnie zajmować. I to jest prawda, że musimy sie nimi

szczególnie zajmować, ale też jest druga strona tego medalu: że na

Opolszczyźnie my się świetnie nimi zajmujemy. Tu jest ciekawa oferta dla

seniorów niemal w większości miast. Oczywiście pozostaje problem wsi. Senior

na wsi to jest zupełnie inny model starzenia się, dostępu do dóbr, uczestnictwa,

partycypacji w czymkolwiek i rzeczywiście starość na wiosce jest smutna i ona

jest dużo gorsza pomimo tego, że wieś teoretycznie ma inne relacje. Senior

wiejski wymaga naprawdę wsparcia. [Ekspert1]

Według potencjalnych beneficjentów zasadnym byłoby stworzenie dziennych domów opieki – z jednej

strony umożliwiłoby to aktywność zawodową osób opiekujących się osobami zależnymi (którymi

zazwyczaj są kobiety) z drugiej zapewniłoby starszym potrzebną, profesjonalną opiekę.

Przedstawiając powyższe wyniki analiz i wcześniejszych badań nie można nie przytoczyć opinii

ekspertów, z którymi prowadzono wywiady, dotyczące słabości dostępnych diagnoz:

Mam niedosyt, jeśli chodzi o jakość analiz różnych diagnoz, które się pojawiają i on u mnie wynika zawsze z jednego powodu, mianowicie one są najczęściej dyscyplinarne. To znaczy, że tworzone są w ramach jakiejś dyscypliny, czyli socjologia przygotuje pewną diagnozę, psycholodzy przygotują pewną diagnozę, pedagodzy przygotują pewną diagnozę. Ja w swoim osobistym doświadczeniu najwięcej wiedzy czerpałem wtedy, kiedy trafiałem do środowisk interdyscyplinarnych. Kiedy przy jednym stole można było porozmawiać z dobrym filozofem, z dobrym księdzem, z dobrym prawnikiem. Diagnozy dyscyplinarne w samym założeniu noszą w sobie jakąś cząstkę nieprawdy, ponieważ pokazują tylko fragment wiedzy o człowieku. [Ekspert 1]

Badania, które są prowadzone, są prowadzone wyrywkowo, doraźnie. Ktoś uważa, że pojawił się problem, zróbmy badanie. Ale później już tego badania się nie powtarza. W jaki sposób my możemy ocenić, czy zjawisko się zmienia, kiedy badanie nie jest prowadzone w sposób ciągły. Każdy tworzy swój odrębny system pomiarowy. Porównania między poszczególnymi wynikami badań są dosyć trudne, niejednoznaczne. W ramach każdego badania jest inna próba badawcza. Inne osoby są badane są w tych podgrupach i wychodzi nam coś innego, zależnie do tego do której grupy trafimy. [Ekspert 2]

Konieczne jest zwrócenie uwagi na kwestię linii demarkacyjnej między osią VIII i IX RPO WO 2014-

2020, jeśli chodzi o działania skierowane do osób bezrobotnych. Zgodnie z założeniami Umowy

Partnerstwa:

Przedsięwzięcia realizowane w ramach CT8 będą skierowane do osób, które znajdą się w grupie

pierwszej (tzw. bezrobotni aktywni) lub drugiej (tzw. wymagający wsparcia) oddalenia od rynku pracy.

139

Wsparcie dla trzeciej grupy osób - tzw. oddalonych od rynku pracy, tj. osób które są zagrożone

wykluczeniem społecznym oraz wymagają w pierwszej kolejności wsparcia w zakresie integracji

społecznej, będzie realizowane w CT9. Istotą wyżej opisanego profilowania jest jak najbardziej trafny

rodzaj udzielanego wsparcia danej osobie bezrobotnej. Osoby sprofilowane jako bezrobotni aktywni

będą zatem otrzymywały głównie wsparcie w postaci ofert pracy, usług aktywizacyjnych, dotacji

i pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Osoby sprofilowane jako wymagające wsparcia

będą kierowane przede wszystkim na szkolenia, staże itp. Natomiast osoby sprofilowane jako oddaleni

od rynku pracy będą otrzymywały (już w ramach CT 9) w pierwszej kolejności wsparcie pozwalające

na ich integrację społeczną. Zastosowanie powyższego mechanizmu pozwoli na jednoznaczne

uniknięcie nakładania się wsparcia w CT8 i CT9.129

Demarkacja pozwoli uniknąć konkurowania o klienta między projektami z celu 8 i 9, co miało miejsce

w ramach PO KL. W październiku 2014 PUP województwa opolskiego zaliczyły do I profilu 4%

klientów, do II – 69%, zaś do III – 27%.130 Należy jednak odnotować ryzyko konkurowania pomiędzy

działaniami dla osób z III profilu pomocy w ramach RPO WO 2014-2020 a działaniami wobec tej

samej grupy, realizowanymi w ramach zlecania przez WUP usług aktywizacyjnych w ramach ustawy

o promocji zatrudnienia (dotyczy powiatów namysłowskiego, głubczyckiego, brzeskiego oraz nyskiego

i prudnickiego).

Wskazać można następujące grupy jako wymagające priorytetowego wsparcia:




osoby wychowujące małe dzieci lub dzieci niepełnosprawne (oś VII), ze względu na

długofalowy charakter działań oraz ich antydepopulacyjne oddziaływanie.

4.3. Proponowane formy wsparcia

Przedstawiona w poprzednich rozdziałach analiza działań podejmowanych na rzecz osób wykluczonych

i zagrożonych wykluczeniem zawodowym i społecznym pokazuje, że w Polsce podejmowane,

a w każdym razie możliwe do podejmowania jest całe spectrum działań i form wsparcia. Nie

zidentyfikowano w zasadzie działań, które nie byłyby dotychczas podejmowane, choć

pewne formy stosowane były w niewielkim stopniu. Chodzi o takie formy jak coaching czy mentoring –

formy dające możliwość pogłębionej indywidualnej pracy z uczestnikiem, które jednak nie były

dotychczas oceniane w ramach ewaluacji ze względu na ograniczony i rozproszony zakres ich

stosowania.

129 Programowanie perspektywy… 130 za Diagnoza wyzwań, potrzeb i potencjałów obszarów/sektorów objętych RPO WO 2014-2020.

140

Przegląd działań stosowanych w innych krajach pokazuje, że większość form jest stosowana także

w Polsce, w tym w ramach EFS. Z działań, które zidentyfikowano w ramach przeglądu rozwiązań

zagranicznych warto rekomendować takie jak:

dla osób wieku 50+

o przyjęcie jako zasady dokonywanie rzetelnej oceny dotychczas posiadanych

kompetencji przed uruchomieniem interwencji, zwłaszcza szkoleń oraz stosowanie

podejścia zawartego w „pięciu czynnikach sukcesu szkoleń”,

o umiejętne stosowanie różnych form nauki poszukiwania pracy,

o schematy poprawy kompetencji kadr zarządzających i pracowników z zakresu

zarządzania wiekiem i doradztwa we wdrażaniu zmian,

dla długotrwale bezrobotnych

o szkolenia w zakresie kompetencji społecznych jako moduł szkoleń zawodowych.

Ponadto zdecydowanie rekomendujemy stosowanie rozwiązań wypracowanych w ramach projektów

innowacyjnych PO KL. Proponujemy promowanie ich w ramach poradników dla beneficjentów czy

innych form informacyjnych.

Należy jednak podkreślić, że najważniejsza jest indywidualizacja wsparcia i elastyczność

projektu, umożliwiająca reagowanie na potrzeby uczestników projektów i zmieniające się warunki

otoczenia. Oznacza to konieczność pozostawienia beneficjentom znacznego marginesu swobody

w realizacji projektu przy założeniu gwarantowania przez niego określonego efektu. Uczestniczący

w badaniu beneficjenci wspominali o – jak to nazywali – „pakiecie specjalnym”, czyli puli pieniędzy,

przewidzianej na nieoczekiwane sytuacje. Wskazywano np. na finansowanie dentysty, wizaż, ubiór dla

uczestników. Wizerunek osób ubiegających się o pracę – zwłaszcza w przypadku zawodów

wymagających pracy z ludźmi – jest bardzo istotny.

Chciałam wprowadzić w jednym z projektów usługę stomatologiczną, ponieważ

jest to bardzo istotna rzecz, która w jakiś sposób decyduje o tym, czy klient

wraca na rynek pracy, czy nie. Miałam taką sytuację, była to młoda dziewczyna,

która miała wykształcenie zawodowe sprzedawcy, dostała od nas wszystkie kursy

i szkolenia z kasą fiskalną i obsługą klienta. I jak rozmawiałam z moimi

pracownikami, którzy proponowali kolejne oferty pracy, to okazało się, że barierą

w otrzymaniu pracy było niepełne uzębienie tej dziewczyny. Nowy okres

programowania powinien być bardziej otwarty na tego typu rzeczy. [FGI Nysa]

Wskazywano także na inne aspekty sugerowanej elastyczności w sytuacji pracy ze szczególną grupą,

jaką są osoby wykluczone społecznie.

Na wsparcie kierowane do osób wykluczonych trzeba patrzeć z większą

elastycznością. Często grantodawcy trudno jest wytłumaczyć, że byłam

umówiona na spotkanie z osobą z niepełnosprawnością, ale ona na nie dotarła,

więc nie mam podpisu na liście. Ona nie dotarła bo się źle czuje, ale dla

grantodawcy to oznacza przerwanie wsparcia, albo inne niestworzone historie.

[IDI ES]

141

Wsparcie powinno być poprzedzone dokładną charakterystyką uczestnika, jego predyspozycji

zawodowych i życiowych, posiadanych kwalifikacji i obszarów, w których potrzebuje wsparcia (nie

tylko zawodowych ale również życiowych, tu bardzo ważne jest wsparcie psychologiczne).

Zaoferowana pomoc powinna mieć charakter kompleksowy, czyli dopasowany indywidualnie i

adekwatnie do zidentyfikowanych problemów. Takie podejście jest optymalne w stosunku do

wszystkich grup docelowych i wszystkich typów projektów.

Indywidualne podejście do uczestników powinno również obejmować wsparcie już po uzyskaniu stażu,

czy zatrudnienia w danym zakładzie pracy – niektórzy nazywali tę funkcję jobcoachingiem, inni po

prostu opieką. Osoba taka mogłaby pomagać uczestnikowi w adaptacji w danym zakładzie pracy. Jest

to szczególnie istotne w przypadku osób długotrwale bezrobotnych powracających na rynek pracy,

które z jednej strony potrzebują w takiej sytuacji dużego wsparcia psychologicznego, ponieważ

z powodu nieobecności na rynku często brakuje im pewności siebie. Z drugiej strony część z nich nie

ma wyrobionego nawyku systematyczności, a osobisty asystent pomógłby im w przystosowaniu się do

nowej sytuacji.

Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie realizuje projekt „Ekspres do zatrudnienia”.

Tam jest ten element jobcoacha, czyli osoby, która pomaga w adaptacji

w środowisku pracy i my w niektórych projektach też to robiliśmy z mniejszym

lub większym skutkiem. Uważam, że to jest bardzo fajne. W programie

specjalnym, które realizowaliśmy, dla długotrwale bezrobotnych kobiet, które

chcą wejść na rynek pracy, miałam sytuację, kiedy pani dowiedziawszy się o tym,

że za dwa dni ma rozmowę kwalifikacyjną rozpłakała się i powiedziała, że ona się

boi tam iść. Więc co zrobiliśmy? Wysłaliśmy z nią pracownika. Jeżeli w projektach

można by było wprowadzać takiego jobcoacha, to byłoby świetne. [FGI Nysa]

142

Wykres 20 Warunki wpływające na skuteczność projektów skierowanych do osób

wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym i zawodowym


wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi.

Duży wpływ na skuteczność oferowanej pomocy ma kadra zajmująca się uczestnikami, która

powinna posiadać odpowiednie przygotowanie merytoryczne. Aby skutecznie poprawić sytuację osób

wykluczonych społecznie i zawodowo na rynku pracy należy poświęcić im wiele czasu i uwagi.

Potwierdzają to także wszystkie zrealizowane studia przypadku (raporty zamieszone w aneksie).

Zdecydowana większość badanych nie widzi potrzeby uzupełniania w nowej perspektywie palety

możliwych dotychczas do stosowania form wsparcia. Jeśli już, to wymieniano wsparcie finansowe

i rzeczowe dla uczestników po zakończeniu poszczególnych działań oraz coaching:

Wsparcie finansowe np. możliwość opłacenia wynajmu mieszkania dla

usamodzielniających się wychowanków pieczy zastępczej. [CAWI/CATI

Beneficjenci]

Wsparcie rzeczowe (pomoc rzeczowa dla klientów, np. możliwość

doposażenia/wyposażenia mieszkania, możliwość zakupu sprzętu

rehabilitacyjnego, likwidacja barier architektonicznych, bezpłatna rehabilitacja).

[CAWI/CATI Beneficjenci]

72,9%

71,2%

53,4%

49,2%

34,7%

33,1%

33,1%

32,2%

19,5%

10,2%

0,8%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

Kompleksowe wsparcie indywidualne dlauczestników

Rozpoznanie potrzeb i oczekiwao uczestnikówprojektu

Silne wsparcie psychologiczne, motywująceuczestników do zmiany sytuacji

Merytorycznie przygotowana kadra zajmująca sięuczestnikami projektów

Odpowiednia długośd trwania projektu

Odpowiednia kolejnośd oferowanych zestawówform wsparcia

Wsparcie bezrobotnych uczestników, już po fakciepodjęcia zatrudnienia

Dobór form wsparcia bazujący na doświadczeniukadry realizującej projekt

Pomoc dla poszczególnych grup - premiowanieprojektów skierowanych do poszczególnych grup

Jednorodne grupy docelowe


143

Dofinansowanie z projektu do usług np. dentystycznych, talony do teatru, kina,

wizyta w salonie optycznym - pracodawca dostawałby pieniądze dla przyszłych

pracowników na te wydatki. [CAWI/CATI Beneficjenci]

Wsparcie osób bezrobotnych po uzyskaniu pracy, żeby jej nie stracili i nie

zrezygnowali. Motywowanie, coaching, żeby zmienić sytuację życiową.

[CAWI/CATI Beneficjenci]

Tabela 21 Formy wsparcia/działania (dotychczas niewystępujące), które powinny być

oferowane w nowej perspektywie w opinii beneficjentów

Forma wsparcia/działanie Odsetek odpowiedzi

ankietowanych

Wsparcie finansowe i rzeczowe po zakończeniu poszczególnych form 14,0%

Coaching 6,5%

Formy wsparcia dla dzieci i młodzieży, młodych matek, rodzin

z dziećmi, emerytów 5,6%

Wizyty studyjne 3,7%

Usługi asystenta osobistego, rodziny 2,8%

Aktywizacja środowiska lokalnego 2,8%

Wsparcie dla rodzin zastępczych 1,9%

Nagrody/pochwały dla osób wyróżniających się w projekcie 1,9%

Trening interdyscyplinarny 1,9%

e-learning 0,9%

Tworzenie przedsiębiorstw społecznych 0,9%

Źródło: CAWI/CATI Beneficjenci N=117; wartości nie sumują się do 100%, ponieważ można było wskazać więcej

niż jedną odpowiedź; w tabeli pominięto odpowiedzi: nie wiem/trudno powiedzieć (54,2%), nie dostrzegam

potrzeby wprowadzenia nowych działań (7,5%), zaś 21,5% badanych wskazało na działanie już istniejące.

Według niektórych respondentów firmy często boją się zatrudniać osoby wykluczone (chociażby osoby

niepełnosprawne, ale również osoby zaniedbane fizycznie), dlatego warto stosować instrumenty

wspierające pracodawców, którzy zatrudniają takie osoby. Dzięki temu mogą oni poznać tych

pracowników i przekonać się, że dobrze wykonują swoja pracę. Co więcej, niektórzy wskazywali, że

instytucje publiczne powinny dać przykład i stworzyć przestrzeń do przyjmowania takich osób.

Pozytywny finał takich działań przedstawiła jedna z uczestniczek wywiadu grupowego:

W ubiegłym roku dyrektor (zakładu x) w ramach robót publicznych zatrudniał

kilka kobiet, naszych podopiecznych. Na podsumowaniu dyrektor powiedział, że

w życiu by tych kobiet nie zatrudnił, ponieważ ich wygląd dyskryminował je -

panie były bardzo zaniedbane, bez zębów, niedbające o higienę. Przyjął je tylko

dlatego, że były „za darmo”. I okazało się, że przychodząc codziennie do pracy

bardzo szybko nadrabiały, mając osobistych trenerów zaczęły się inaczej ubierać,

zaczęły inaczej wyglądać, zaczęły chodzić do pracownika socjalnego i zabiegać

o środki, które pozwolą wprawić zęby. Po kilku miesiącach te kobiety zupełnie

inaczej wyglądały. I okazywało się, że teraz pracują lepiej niż pozostali

pracownicy. [FGI Opole 1]

144

Obecna perspektywa powinna również według potencjalnych beneficjentów wspierać

przedsiębiorczość fundacji czy stowarzyszeń, które poprzez swoją działalność mogłyby nie tylko

pomagać wykluczonym, ale również tworzyć mini przedsiębiorstwa. Jedna z fundacji prowadzi np.

galerię inspiracji. Jest to miejsce, w którym są trzy pracownie - szycia, plastyki i graweru. Galeria

aktywizuje w ten sposób osoby starsze, ale również zapewnia zajęcie osobom młodym. Jeśli oprócz tej

działalności sprzedawałaby wyrobione w galerii produkty, mogłaby chociaż w małym stopniu

finansować własne działania. Tego typu projekty powinny być według części potencjalnych

beneficjentów finansowane w przyszłej perspektywie – taki typ przedsięwzięć nie jest jednak wprost

wskazany w RPO WO 2014-2020, choć jest to kwestia interpretacji zapisów.

Inna osoba wskazywała, że takie miejsca jak np. dom samotnej matki również powinien prowadzić

swoje przedsiębiorstwa, chociażby żeby aktywizować zawodowo osoby tam przebywające, co obecnie

jest utrudnione.

Dom nie musi być taką wieczną przechowalnią, gdzie są samotne matki, gdzie

dzieci rosną i wchodzą w ten sam klimat, zostają dalej, gdzieś idą do domu

bezdomnych. Chcemy, by domy prowadziły jakieś przedsiębiorstwa, które będą

dawały pracę. [FGI, Opole 1]

Mówiąc o możliwościach wdrożenia różnych form wsparcia nie można pominąć wątku ekonomii

społecznej. W ramach badania przeprowadzono pakiet wywiadów indywidualnych ukierunkowanych

na tę formę aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem, wątek ten pojawił się także w ramach

wywiadów grupowych z potencjalnymi beneficjentami, poddano także analizie wyniki badań

prowadzonych odnośnie do wsparcia, jakie ekonomia społeczna uzyskała w ramach PO KL.

Według respondentów główną zaletą ekonomii społecznej jest to, że daje ona możliwość i przestrzeń

ludziom do samoorganizowania się. Jest to więc narzędzie, za pomocą którego dana osoba sama może

stworzyć sobie miejsce pracy, przy czym jest to o tyle atrakcyjniejsze niż otworzenie własnej

działalności gospodarczej, że pociąga za sobą wiele profitów w postaci np. ulg. To co szczególnie

przemawia za tą formą wsparcia jest fakt, że jest to taki rodzaj pomocy, który wymaga od osób z niej

korzystających dużego zaangażowania.

Przez to, że się spotykam z takimi ludźmi, w szczególności z ludźmi bliskimi

mojemu wiekowi, przychodzą po studiach, chcieliby coś zadziałać, spróbować

przynajmniej i to jest takie ich myślenie, że spróbuję pracy na miejscu, by nie

wyjeżdżać za granicę od razu. Ma chociaż tą szansę, że zamiast czekać na

zasiłek, może już coś zadziała.[IDI OWES]

Rozmówcy na podstawie swojej wiedzy i doświadczenia wskazywali różne grupy docelowe, w stosunku

do których idea spółdzielni socjalnych sprawdza się – są to zarówno niepełnosprawni, jak i osoby

wychodzące z uzależnień (czyli według respondentów ci, którzy nie są do końca samodzielni), jak

i osoby bezrobotne (najlepiej nie dłużej niż 2-3 lata, po którym to czasie trudniej zaktywizować taką

osobę) czy osoby 50+ (ze względu na doświadczenie i umiejętność współpracy). Grupą, dla której

spółdzielnia socjalna może być nie do końca trafionym pomysłem, są długotrwale bezrobotni. Według

respondentów, nie są oni gotowi na powrót na rynek pracy i mają problem z systematycznością,

145

przychodzeniem do pracy. Takie osoby, zanim przystąpią do spółdzielni, powinny dostać silne wsparcie

psychologiczne, motywujące do podjęcia zatrudnienia.

Jeden z respondentów podkreślał, że ważna jest nie tylko grupa docelowa, ale również odpowiedni

moment, w jakim udzielana jest pomoc tego rodzaju:

Moment jest ważny, bo człowiek, który traci grunt pod nogami, bo jego zakład

likwidują, albo ze względów zdrowotnych on traci pracę, albo ze względu na

układy podpadł szefowi i go wyrzucają z pracy - w tym momencie, kiedy człowiek

jest zaskoczony, ta sytuacja go przerasta, jest w sytuacji pewnej paniki nawet,

więc w tym momencie powinien wiedzieć, że jest ostatnie koło ratunkowe

właśnie, czyli taka praca i tam w takiej spółdzielni mógłby doraźnie mieć szansę

zachowania jakiegoś bezpieczeństwa ekonomicznego, a potem ewentualnie mieć

czas i w międzyczasie na rozpoznanie, co może robić, czy zostaje w tym, czy co

innego będzie robił. [IDI ES]

Zdania rozmówców odnośnie profilowania wsparcia w ramach ekonomii społecznej do określonych

grup docelowych były podzielone, wskazywali oni na różne grupy społeczne – bezrobotnych,

niepełnosprawnych, starszych. Na terenie Opolszczyzny jest również wiele zakładów karnych, stąd też

według niektórych pomoc można by również ukierunkować na tę grupę społeczną. Zdaniem części

ekspertów zalecenia MIR dotyczące tego, by wsparcie w ramach ekonomii społecznej kierowane było

wyłącznie do osób zakwalifikowanych do III profilu pomocy131 nie jest słuszne, bowiem są to

częstokroć osoby, które nie poradzą sobie z wyzwaniem, jakim jest współodpowiedzialność za

tworzony podmiot. Ich zdaniem ekonomia społeczna nie wymaga weryfikacji profilu, lecz

predyspozycji.

Zdaniem badanych ekspertów (w tym przedstawicieli ROPS i WUP) niezbędne jest świadczenie usług

poradnictwa specjalistycznego, usług środowiskowych dla dzieci i młodzieży w postaci placówek

wsparcia dziennego (co ma charakter działań profilaktycznych), wzmacnianie usług edukacyjnych

i doradczych. Duże nadzieje wiązane są z Programami Aktywizacji Lokalnej i ogólnie - pracą

środowiskową. Na terenach małych miejscowości warto uruchamiać zintegrowane działania, wsparcie

dla osób zagrożonych wykluczeniem w formie rozwijania usług, które mogą być świadczone przez

osoby wspierane. Wszystkie wymienione działania są możliwe do realizacji w ramach RPO WO 2014-

2020.

Prowadzone w województwie badania wskazują na potrzebę rozwoju usług opiekuńczych, leczniczych,

rehabilitacyjnych i rekreacyjnych dla osób starszych oraz tworzenia centrów opieki gerontologicznej

131 Profile pomocy ustala się na podstawie art. 33 ust. 2b ustawy z 20.04.2006 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; oznacza on właściwy ze względu na potrzeby bezrobotnego zakres form pomocy. Profile ustala się na podstawie oceny stopnia oddalenia bezrobotnego od rynku pracy. III profil oznacza znaczny stopień oddalenia, co wymaga potrzebę w pierwszej kolejności zastosowania narzędzi z zakresu integracji społecznej, zanim możliwe będzie zastosowanie instrumentów aktywizacji zawodowej.

146

dla tych osób (zwłaszcza w części centralno-wschodniej części województwa)132. Działania takie

zostały przewidziane do realizacji w ramach RPO WO 2014-2020.

Niektórzy rozmówcy wskazują na wartość wynikającą z realizacji projektów partnerskich – jako

bardziej efektywnych. Różne instytucje mają różne doświadczenia i wiedzę, która może się uzupełniać

i być bardziej komplementarna, tym samym tworząc bardziej skuteczne projekty.

Partnerstwa, które są w niektórych projektach pomiędzy instytucjami czy

podmiotami publicznymi, organizacjami pozarządowymi, wiele dobrego robią. To

skutkuje pewnymi sukcesami. Poza tym my, jako organizacja, mamy pewną

wiedzę na jakiś temat, instytucje mają inną wiedzę i połączenie systemowe

i wspólne wsparcie będzie skuteczne. [FGI Opole 1]

Na zakończenie tej części warto zwrócić uwagę na opinię ekspertów, z którymi prowadzono wywiady:

Trzeba upodmiotowić ludzi, organizacje i dać im możliwość różnorodnego

działania. Im więcej różnorodności, im więcej ofert, im więcej miejsca na

samoorganizację obywatelską, tym większa szansa, że obejmiemy skutecznym

wsparciem większą liczbę osób. Z jakiegoś powodu my w Polsce jesteśmy

bardziej święci niż kraje stałej Unii, pomimo, że oni ten system wymyślili, to oni

sami od razu jakby tworzyli sobie przestrzeń sporej swobody. A my jesteśmy

jacyś tacy, byśmy się zadefiniowali na śmierć...[Ekspert 1]

Problem wykluczenia społecznego jest zazwyczaj rozpatrywany jako problem

społeczny, a zatem w skali makro. Rzeczywistość jest taka, że każda osoba, która

jest wykluczona społecznie, jest wykluczona z troszeczkę innych przyczyn. By

w pełni efektywnie spróbować osobę włączyć, to trzeba podejść bardzo

indywidualnie. Najpierw dojść do tego, co jest faktycznym powodem

wykluczenia, a dopiero później stosować narzędzia włączania społecznego.

Aczkolwiek też trzeba wyjaśnić, że utopią jest sądzenie, że można wszystkich

włączyć społecznie, czyli, że można wykluczenie społeczne zniwelować do „0”.

Ponieważ są takie jednostki, które są całkowicie dysfunkcyjne, nie reagują na

żadną pomoc, są niechętne, oporne i to trzeba mieć też na uwadze. Te działania,

które są podejmowane, one nie są adresowane do konkretnych osób. One są

bardzo uogólnione i one w odniesieniu do niektórych osób na pewno zadziałają,

bo te osoby sobie poradzą. [Ekspert 2]

132 Zagraniczne migracje zarobkowe z województwa opolskiego w latach 2008–2010 oraz ich wpływ na opolski rynek pracy i sferę fiskalną samorządów terytorialnych. Diagnoza i rekomendacje w kontekście rozwoju regionu, Prof. dr hab. Romuald Jończy, Opole 2011.

147

W pierwszej kolejności rekomendujemy podjąć działania, na których efekty trzeba najdłużej czekać oraz/i

te, które wymagają sekwencyjności działań. Chodzi przede wszystkim o projekty wymagające tworzenia

infrastruktury społecznej.

Przegląd działań stosowanych w innych krajach pokazuje, że większość form jest stosowana także w

Polsce, w tym w ramach EFS. Wskazano jednak działania, które warto rekomendować do stosowania w

ramach RPO WO 2014-2020. Ponadto rekomendujemy stosowanie rozwiązań wypracowanych w ramach

projektów innowacyjnych PO KL. Proponujemy promowanie ich w ramach poradników dla beneficjentów

czy innych form informacyjnych.

Nie rekomendujemy definiowania zalecanych projektodawcom „pakietów form wsparcia” dla

poszczególnych grup docelowych, bowiem:

każda z grup jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie, a ponadto każdy z członków nawet

węższych grup ma indywidualne potrzeby, możliwości i ograniczenia,

działania kierowane do grupy nie muszą więc odpowiadać jej poszczególnym członkom,

określanie działań wymaga każdorazowo dokonania diagnozy potrzeb, możliwości i oczekiwań

każdej osoby pozyskanej do projektu i dopasowania wsparcia do stworzonej charakterystyki

uczestnika,

działania stosowane w projektach mogą i powinny różnić się również w zależności od takich

czynników jak obszar realizacji (np. miasto/wieś), podmiot realizujący, koniunktura

uwzględnienia wymagać będą również uwarunkowania rodzinne i związane z funkcjonowaniem

w środowisku.

Podstawowe wymagania wobec projektów, bez względu na grupę docelową, są więc następujące:

Rozpoznanie potrzeb i możliwości,

Indywidualizacja wsparcia – dopasowanie do indywidualnych potrzeb i możliwości (w kontekście

sytuacji na rynku pracy,

Kompleksowość wsparcia – zastosowanie zestawu form wsparcia odpowiadającego na wszystkie

lub większość zidentyfikowanych problemów (potrzeb) uczestnika, a w razie zidentyfikowania

takiej potrzeby - skierowane także do jego otoczenia.

Na podstawie przeprowadzonych analiz można jednak spróbować przedstawić kluczowe elementy pakietu

wsparcia dla każdej z grup, które pokazano poniżej.

148

Rysunek 5 Rekomendacje działań w stosunku do poszczególnych grup docelowych


Diagnoza:

* rozpoznanie sytuacji, w jakiej znajduje się osoba, jej przyczyn, określenie potencjałów, oczekiwań, potrzeb;

* sporządzenie planu działania, stanowiącego rodzaj kontraktu pomiędzy klientem a realizatorem (praca nad planem działania stanowić ma wspólne działanie, kilkuetapowe, dające klientowi szansę na przemyślenie sytuacji i zamierzeń; realizator jest raczej katalizatorem, nie narzuca rozwiązań; na tym etapie klient może chcieć się wycofać, ważne jest oferowanie działań wzmacniających motywację);

* zapewnienie opieki nad osobami zależnymi w sposób najbardziej odpowiadający uczestnikowi i/lub udzielenie pomocy w dotarciu do miejsc odbywania spotkań w ramach projektu (o ile istnieje taka potrzeba);


* Wsparcie psychologiczne w połączeniu z pracą z rodziną

* Działania prozdrowotne

* Szkolenia – z silnymi aspektami praktycznymi (w tym w miejscu

pracy), dające możliwość treningu pracy

* Staż w miejscu pracy z zagwarantowaną opieką

asystenta

* Monitoring zatrudnienia (kontynuacja opieki asystenta)

Długotrwale bezrobotni (działania sekwencyjne)

* Wsparcie psychologiczne

* Wzmocnienie kompetencji społecznych

* Szkolenia zawodowe

* Stworzenie możliwości próby pracy

* Staże zawodowe

* Pomoc w odbywaniu rozmów kwalifikacyjnych

* Opieka po podjęciu zatrudnienia

Osoby w wieku 50+

* Wzmocnienie kompetencji społecznych + wsparcie

psychologiczne + szkolenia zawodowe w tym

z wykorzystaniem bonów edukacyjnych) + szkolenia

z zakresu obsługi komputera (w przypadku tej grupy szczególnie

konieczne jest dopasowanie wsparcia do zdiagnozowanego

stanu, gdyż jest to grupa wyjątkowo silnie zróżnicowana

wewnętrznie i wyjątkowo obciążona stereotypami);

* Warsztaty dot. rynku pracy

* Pomoc w odbywaniu rozmów kwalifikacyjnych

* Intermentoring

Osoby młode (15-30 )

* Wzmocnienie kompetencji społecznych i warsztaty dot.

rynku pracy

* Staże zawodowe jako forma sprawdzenia kwalifikacji i

zdobycia doświadczenia w razie potrzeby poprzedzone

szkoleniem zawodowym/ dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej poprzedzone

szkoleniem i oceną biznes planu

149

4.4. Operacjonalizacja założeń interwencji RPO WO 2014-2020

Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego 2014-2020 zawiera bardzo szczegółowe

wskazania co do charakteru wsparcia, jakie może być udzielane w ramach poszczególnych celów

szczegółowych w poszczególnych osiach priorytetowych. Dostępna jest wersja Szczegółowego Opisu

Osi Priorytetowych RPO WO 2014-2020133, zawierająca operacjonalizację części celów, ujętych

w postaci Działań. Dotyczy to Działania 7.1 Aktywizacja zawodowa osób pozostających bez pracy

realizowana przez PUP, Działania 8.1 Dostęp do wysokiej jakości usług zdrowotnych i społecznych,

Działania 8.2 Włączenie społeczne oraz Działania 8.3 Wsparcie podmiotów ekonomii społecznej.

Na podstawie analizy SzOOP pozostałych 15 województw można stwierdzić, że sporządzone opisy

zgodne są z przyjętymi powszechnie zasadami i zawierają wszystkie możliwe formy wsparcia.

Nie sporządzono dotychczas opisów dla przewidzianych w Programie projektów konkursowych

zbieżnych z celami Działania 7.1, a dotyczących innych typów uprawnionych beneficjentów, dla celu

szczegółowego PI8iii134 oraz dla celu szczegółowego 8v135. Poniżej przedstawiamy proponowane przez

Zespół Badawczy zapisy136.

Proponowany opis typów projektów do uwzględnienia w ramach celu 8i137, Działania 7.2:

1. Projekty ukierunkowane na uzyskanie zatrudnienia przez osoby pozostające bez pracy,

znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy (z wyłączeniem osób przed

ukończeniem 30 roku życia), realizowane w postaci kompleksowych rozwiązań

w zakresie aktywizacji zawodowej, w oparciu o pogłębioną analizę umiejętności,

predyspozycji i problemów zawodowych danego uczestnika projektu, w szczególności

poprzez:

a) usługi służące indywidualizacji wsparcia oraz pomocy w zakresie określenia ścieżki

zawodowej (obligatoryjne), obejmujące m.in:

o wsparcie psychologiczno-doradcze,

o indywidualne i grupowe poradnictwo zawodowe,

o pośrednictwo pracy,

o warsztaty lub szkolenia, m.in. w zakresie technik aktywnego poszukiwania

pracy oraz nabywania kompetencji kluczowych,

133 wersja nr 5 http://rpo.opolskie.pl/wp-content/uploads/2015/04/SZOOP_EFS_wersja-5-listopad.pdf. 134 Priorytet inwestycyjny 8iii Praca na własny rachunek, przedsiębiorczość i tworzenie przedsiębiorstw, w tym innowacyjnych mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw 135 Priorytet inwestycyjny 8v Przystosowanie pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców do zmian; Wymieniono tylko cele i działania zbieżne z zakresem niniejszego badania. 136 Propozycje zapisów inspirowane analizą benchmarkingową. 137 Priorytet inwestycyjny 8i Dostęp do zatrudnienia dla osób poszukujących pracy i osób biernych zawodowo, w tym długotrwale bezrobotnych oraz oddalonych od rynku pracy, także poprzez lokalne inicjatywy na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników.

150

b) usługi służące zdobyciu kwalifikacji i doświadczenia zawodowego wymaganego

przez pracodawców, obejmujące m.in.:

o kursy, szkolenia prowadzące do podniesienia, uzupełnienia lub zmiany

kwalifikacji zawodowych,

o staże, praktyki służące nabywaniu lub uzupełnianiu doświadczenia

zawodowego oraz rozwojowi praktycznych umiejętności w zakresie

wykonywania danego zawodu,

c) wsparcie stanowiące zachętę do zatrudnienia, obejmujące m.in:

o pokrycie kosztów subsydiowania zatrudnienia,

o wyposażenie/doposażenie stanowiska pracy (wyłącznie w połączeniu

z subsydiowanym zatrudnieniem), w tym w zakresie potrzeb osób

z niepełnosprawnościami,

o zatrudnienie wspomagane realizowane przy udziale trenera pracy

w zakresie zdiagnozowanych potrzeb osoby z niepełnosprawnościami,

w tym finansowanie pracy asystenta osoby z niepełnosprawnościami.

d) podnoszenie mobilności przestrzennej (regionalnej i ponadregionalnej),

realizowane w szczególności poprzez tworzenie zachęt do podejmowania pracy

poza dotychczasowym miejscem zamieszkania, (realizowane wyłącznie jako

uzupełnienie działań wskazanych w pkt. b i/lub c), obejmujących m.in.:

o pokrycie kosztów dojazdu, w tym dojazdu do pracy, na rozmowy

kwalifikacyjne itp.,

o dodatek relokacyjny.

2. Działania EURES związane z bezpośrednim świadczeniem usług dla osób bezrobotnych,

nieaktywnych zawodowo i pracodawców: pośrednictwo pracy w ramach sieci EURES

obejmujące działania, o których mowa w art. 36 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia

i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 149) oraz inne usługi świadczone

w ramach tej sieci, określone w przepisach Unii Europejskiej.

Proponowany opis typów projektów dla działania odnoszącego się do PI 8iii:

1. Projekty ukierunkowane na utworzenie oraz zapewnienie trwałości nowoutworzonych

mikroprzedsiębiorstw, realizowane w postaci kompleksowego wsparcia związanego

z rozpoczęciem działalności gospodarczej, w oparciu o analizę umiejętności,

predyspozycji i problemów danego uczestnika projektu, w szczególności poprzez:

a) wsparcie umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności niezbędnych do

podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej (jako wsparcie uzupełniające

do pomocy finansowej), obejmujące m.in.:

o doradztwo (indywidualne i grupowe),

o kursy, szkolenia, warsztaty,

o pomoc prawną,

b) wsparcie finansowe na podjęcie działalności gospodarczej w formie

151

bezzwrotnej dotacji,

c) wsparcie pomostowe udzielane w okresie do 12 miesięcy od dnia zawarcia

umowy o udzielenie wsparcia pomostowego, obejmujące min.:

o usługi doradczo-szkoleniowe (np.: konsultacje, coaching, mentoring),

o finansowe wsparcie pomostowe w początkowym okresie prowadzenia

działalności gospodarczej.

2. Projekty ukierunkowane na utworzenie oraz zapewnienie trwałości nowoutworzonych

mikroprzedsiębiorstw, realizowane w postaci kompleksowego wsparcia związanego

z rozpoczęciem działalności gospodarczej, w oparciu o analizę umiejętności,

predyspozycji i problemów danego uczestnika projektu, w szczególności poprzez:

a) wsparcie umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności niezbędnych do

podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej (jako wsparcie uzupełniające

do pomocy finansowej), obejmujące m.in.:

o doradztwo (indywidualne i grupowe),

o kursy, szkolenia, warsztaty,

o pomoc prawną,

b) wsparcie finansowe na podjęcie działalności gospodarczej w formie

instrumentów finansowych,

c) wsparcie pomostowe udzielane w okresie do 12 miesięcy od dnia zawarcia

umowy o udzielenie wsparcia pomostowego, obejmujące min.:

o usługi doradczo-szkoleniowe (np.: konsultacje, coaching, mentoring),

o finansowe wsparcie pomostowe w początkowym okresie prowadzenia

działalności gospodarczej.

Proponowany opis typów projektów dla działania odnoszącego się do PI 8iv138:

Projekty ukierunkowane na zwiększenie zatrudnienia osób opiekujących się dziećmi do lat 3,

realizowane w postaci rozwiązań ułatwiających tym osobom wejście lub powrót na rynek

pracy, łączenie obowiązków zawodowych z prywatnymi oraz zwiększających szanse

utrzymania pracy, w szczególności poprzez:

a) tworzenie i utrzymanie nowych miejsc w formach opieki nad dziećmi do lat 3

b) finansowanie opieki nad dziećmi do lat 3 (np. voucher), obejmujące:

o pokrycie kosztów usług bieżącej opieki nad dzieckiem w żłobku lub klubie

dziecięcym lub wynagrodzenia dziennego opiekuna lub niani,

o pokrycie kosztów wynagrodzenia oraz kosztów składek na ubezpieczenie

społeczne niani sprawującej opiekę nad dzieckiem, zgodnie z umową

138 Priorytet inwestycyjny 8iv Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym dostęp do zatrudnienia, rozwój kariery, godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz promowanie równości wynagrodzeń za taką sama pracę.

152

o świadczenie usług,

c) działania aktywizacyjne i/lub szkoleniowe wspomagające proces powrotu na

rynek pracy (jako uzupełnienie działań polegających na finansowaniu opieki

nad dziećmi do lat 3).

4.5. Ukierunkowania środków finansowych w ramach poszczególnych typów przedsięwzięć RPO WO 2014-2020

Projektując ukierunkowanie środków finansowych należy mieć na uwadze, że:

w przypadku projektów PUP możliwe jest przyjęcie założeń o kosztach zbliżonych do tych,

które wystąpiły w ramach Priorytetu VI PO KL, a stosunkowo niższe od osiągniętych w okresie

2007-2014 wartości wskaźników do osiągnięcia przez PUP powodują, że założenie to jest

zasadne nawet przy wzroście kosztów aktywnych form;

w przypadku projektów konkursowych dotyczących aktywizacji zawodowej oraz udzielania

środków na zakładanie działalności gospodarczej należy przyjąć wyższe średnie koszty na

osobę ze względu na rekomendowane założenia dotyczące indywidualizacji i realnej

kompleksowości wsparcia;

w przypadku projektów dotyczących opieki nad dziećmi brak jest danych, które mogłyby

służyć jako punkt odniesienia (zwłaszcza projektów dotyczących tworzenia miejsc opieki nad

dziećmi, które mogą przyjmować różną postać i w konsekwencji wymagać różnych nakładów).

Przydatne byłoby zlecenie odrębnej analizy potencjalnych kosztów takich projektów;

projekty aktywnej integracji będą musiały wymagać wyższych nakładów niż w okresie 2007-

2013, a to ze względu na fakt przejęcia głównego wysiłku związanego z ich realizacją przez

podmioty inne niż OPS i PCPR, ale także ze względu na rekomendowane założenie dotyczące

indywidualizacji i realnej kompleksowości wsparcia;

projekty z zakresu ekonomii społecznej również mogą okazać się bardziej kosztochłonne niż

w poprzedniej perspektywie ze względu na większe wymagania odnośnie do kompleksowości

(zgodnie z rekomendacjami z badania MIR).

IZ PO WER szacuje139 koszt aktywizacji osoby pozostającej bez pracy w ramach działań PUP na

7 424,78 zł, zaś w projektach wyłanianych w drodze konkursów na 10 080,56 zł, przyjmując

jednakową kwotę dla wszystkich grup docelowych.

Wyniki badania skuteczności wsparcia w ramach komponentu regionalnego PO KL140 dają istotne

wskazówki do planowania podziału środków:

139 Koszty obliczono na podstawie danych historycznych z przeliczeniem na ceny stałe dla 2014 roku z uwzględnieniem wskaźnika inflacji.

153

Tabela 22 Wydatki na jednego uczestnika projektów w ramach wybranych Działań i

Poddziałań PO KL oraz dla wybranych grup docelowych

Działanie PO KL Wydatki na jednego uczestnika Wydatki na jednego uczestnika, który zakończył udział zgodnie z

zaplanowaną ścieżką

6.1.1 7 324 7 701

6.2 37 899 40 718

7.1.1 7 852 8 332

7.2.1 7 655 8 312

Dla wybranych grup docelowych spośród osób niepracujących

15-24 lata 9 208 9 698 50+ 6 038 6 279 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania MIR.

Tabela 23 Wydatki na jednego uczestnika projektów w ramach wybranych form wsparcia z uwzględnieniem podjęcia i utrzymania zatrudnienia po zakończeniu udziału

Forma wsparcia

Wydatki na jednego

uczestnika, który zakończył udział

zgodnie z zaplanowaną

ścieżką

Wydatki na jednego uczestnika pracującego

po 6 mies.

Wydatki na jednego uczestnika pracującego

po 18 mies.

Szkolenia 4 602 7 992 10 047

Doradztwo 844 1 662 2 432

Poradnictwo zawodowe 965 2 285 2 035

Pośrednictwo pracy 203 441 396

Staże 7 768 17 865 14 784

Dotacje 27 977 32 286

Dotacje + wsparcie pomostowe

49 002 56 670

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania MIR.

Przedstawione dane pokazują, że choć staże są kosztowne, to w długim okresie, ze względu na ich

wysoką skuteczność zatrudnieniową okazują się być formą bardzo korzystną, podobnie jak dotacje.

Bardzo tanimi formami są pośrednictwo, doradztwo i poradnictwo zawodowe, jednak ich samoistna

skuteczność jest ograniczona, są jednak wartościowe jako formy wspierające. Szkolenia są

stosunkowo atrakcyjne kosztowo w krótkim okresie, jednak ze względu na ich niezbyt wysoką

skuteczność w dłuższym okresie okazują się być relatywnie mało efektywne kosztowo.

Z tego względu należy promować stosowanie w projektach staży (i innych podobnych form, dających

szansę na próbę pracy i testowanie kwalifikacji).

140

Badanie skuteczności wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL 2007-2013, PAG

Uniconsult na zlecenie MIR, 2015.

154

4.6. Formuła wdrażania działań

Harmonogram i terminy naborów

Dla co drugiego beneficjenta nie ma znaczenia miesiąc, w którym powinny być ogłaszane nabory.

Pozostali badani najczęściej opowiadali się za lutym, styczniem bądź marcem czyli w pierwszym

kwartale roku (łącznie 35,7% wskazań). Z kolei najgorszym miesiącem na tego typu działania jest

sierpień czyli miesiąc wakacyjno-urlopowy. Również dla uczestników wywiadów grupowych termin w

którym ogłaszane są konkursy nie ma większego znaczenia termin. Uważają natomiast, że na

początku roku powinien ukazywać się harmonogram konkursów tak, aby można było się odpowiednio

przygotować do składania wniosków, zarówno pod względem formalnym jak i merytorycznym.

Na początku roku powinien się ukazać harmonogram - wszystkie konkursy

i wszystkich aplikacji, a nie na dwa, trzy tygodnie przed, bo to jest późno. Bo taki

projekt się opiera na diagnozie, więc myślę, że na przykład już w listopadzie

powinniśmy wiedzieć, do czego możemy aplikować w przyszłym roku. [FGI Nysa]

Na stronie internetowej RPO WO 2014-2020 znajduje się wieloletni plan naboru projektów, nie

jest jednak jasne, na ile wiążący jest jego charakter. Zwraca uwagę to, że projekty w ramach

interesujących z punktu widzenia zakresu badania Osi Priorytetowych (VII i VIII oraz X) mają być

wyłaniane tylko w pierwszym okresie wdrażania Programu:

w przypadku OP VII – ostatnie nabory projektów konkursowych przewidziano na rok 2018,

w przypadku OP VIII – na rok 2017,

w przypadku OP X – na rok 2018, ale dla większości działań – na rok 2016.

Tak skonstruowany harmonogram nie zapewnia z jednej strony skutecznego rozwiązywania

problemów, którym służyć ma Program, przez cały okres jego wdrażania, z drugiej strony

stwarza ryzyko niepełnej zdolności beneficjentów do zaabsorbowania całej puli dostępnych środków

w tak krótkim czasie. Inne ryzyko, które może się pojawić, to konkurowanie o uczestników w sytuacji,

gdy w krótkim okresie uruchomione zostanie jednocześnie wiele projektów.

Dodatkowo konstrukcja harmonogramu nie stwarza możliwości zapewnienia

komplementarności i spójności wsparcia pomiędzy Osią VIII i VII – projekty realizowane

w ramach OP VII nie będą mogły stanowić kontynuacji wsparcia dla osób kończących udział

w projektach z zakresu aktywizacji społecznej. Nie będzie możliwe także powiązanie projektów

wdrażanych w ramach Osi VII i VIII a X, co oznacza ryzyko realizacji działań z zakresu

rewitalizacji społecznej bez udziału osób wymagających wsparcia w zakresie integracji społecznej i

zawodowej. Rekomendujemy:

dla Działania 7.2 przeprowadzenie minimum trzech tur naborów projektów: w 2016, 2018

i 2019,

dla Działania 7.3 przesunięcie terminu drugiego naboru z 2018 na 2019 rok,

dla Działania 7.6 przesunięcie terminu drugiego naboru z 2018 na 2019 rok lub zaplanowanie

trzeciej tury naboru na 2019 rok,

155

dla Działania 8.2 przeprowadzenie naboru w 2016 roku, łącznie z naborami w ramach

Poddziałania 10.1.2 i w ramach Działania 10.2 tak, by umożliwić składanie zintegrowanych

projektów (wymagać to będzie także przygotowania odpowiedniego zintegrowanego podejścia

do oceny takich projektów); ponadto zaplanowanie kolejnego naboru na 2018 rok.

Beneficjenci generalnie nie mają preferencji, jeśli chodzi o maksymalny czas jaki powinien

obowiązywać od dnia terminu składania wniosków o dofinansowanie do ogłoszenia list rankingowych

(23,7% odpowiedzi „nie ma to dla mnie znaczenia”). Jeśli już wskazywano optymalny okres,

najczęściej wynosił on 4 tygodnie (21,2%), 8 tygodni (14,4%) lub 6 tygodni (12,7%). Łącznie prawie

dwóch na trzech beneficjentów opowiedziało się za tym, by czas na ogłoszenie list rankingowych nie

wynosił więcej niż dwa miesiące. Nie są to oczekiwania realne, biorąc pod uwagę procedurę oceny

projektów (weryfikacja wymogów formalnych, ocena formalna, ocena merytoryczna, negocjacje),

jednak niezbędne jest ograniczenie tego okresu do maksimum 3 miesięcy. Opis etapów oceny

projektów zawarty w SzOOP RPO WO 2014-2020 wskazuje na to, że ocena (bez negocjacji) może

trwać do 125 dni kalendarzowych, a więc cztery miesiące, choć mowa jest także o możliwym łączeniu

etapów i wynikającym stąd skróceniu tego okresu. Ponieważ praktyka pokazuje, że zakładany czas

jest częściej wydłużany niż skracany rekomenduje się dokonanie weryfikacji podanych założeń

tak, by wersja wyjściowa była nie dłuższa niż 90 dni.

Projekty konkursowe a systemowe

Komentując kwestie związane z organizowaniem konkursów warto zwrócić uwagę na wyniki badania

dotyczące różnic pomiędzy projektami wybieranymi w trybie konkursowym i poza tym trybem

(zwanym w ramach PO KL systemowym, a obecnie – pozakonkursowym) 141. Zauważono, że projekty

wybierane w ramach trybu konkursowego cechuje duża fragmentaryczność wsparcia (określone ramy

czasowe oferowanego wsparcia i ograniczony obszar interwencji). Według ewaluatorów, ich realizacja

nie daje pewności co do tego, że zaproponowane rozwiązania przyniosą oczekiwane efekty w ramach

danego projektu i nie gwarantują kontynuacji działań podobnych i w tym samym zakresie, o tym

samym zasięgu. Zaobserwowano zjawisko polegające na tym, że projektodawcy opracowywali

wniosek „pod kryteria”, a nie w odpowiedzi na faktyczne potrzeby regionu, czy grupy docelowej.

Dopuszczenie do możliwości aplikowania każdego uprawnionego podmiotu skutkowało realizacją

przedsięwzięć często przez podmioty nieposiadające wystarczającego (lub jakiegokolwiek)

doświadczenia w tym zakresie. Projektodawcy wybierali tzw. „łatwe” grupy odbiorców i problemy do

rozwiązania, które dawały im największą pewność co do realizacji zamierzonych wskaźników. Efektem

tego było pozostawienie bez wsparcia obszarów bardziej problemowych, wymagających większego

nakładu pracy.

Obszary wsparcia, w których projekty systemowe ujawniły w sposób szczególny swoje zalety, to

zdaniem autorów omawianego raportu przede wszystkim te, które wymagają kompleksowych

rozwiązań nastawionych na realizację typowych form wsparcia. Dotyczy to takich działań, jak:

programy rozwojowe szkół (zarówno zapewniających kształcenie ogólne jak i zawodowe);

141 Ocena wsparcia w ramach projektów PO KL realizowanych w trybie konkursowym i systemowym, CSRG, 2013; ocena dotyczyła również komponentu centralnego.

156

projekty dotyczące działań typu „outplacement”;

obszar instytucjonalnego wsparcia ekonomii społecznej;

aktywizacja osób bezrobotnych nie będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy;

projekty parasolowe/regranting.

Główną konkluzją z omawianego badania ewaluacyjnego jest postulat realizacji projektów

systemowych w formule projektów o charakterze kluczowym, które powinny być wskazywane na

początku okresu programowania i uzgadniane w ramach szerokich konsultacji. Takie podejście nie

powinno ograniczać także możliwości realizacji wsparcia „ad hoc”, czyli projektów, których realizacja

wynika np. z przeprowadzonej ewaluacji on-going. Takie podejście zostało zastosowane w okresie

programowania 2014-2020.

Autorzy zaproponowali przy tym nową definicję pojęcia systemowego trybu wyboru projektów, który

powinien odnosić się do projektów spełniających przynajmniej jeden z poniższych warunków:

kompleksowe rozwiązanie określonego problemu zdefiniowanego w programie;

mający szczególne znaczenie dla realizacji programu;

z uwagi na odrębne uregulowania systemowe możliwy do realizacji tylko przez jeden podmiot

(który statutowo realizuje interwencję w danym obszarze).

W ramach RPO WO 2014-2020 przewidziano pozakonkursową procedurę wyboru projektów,

zdefiniowaną zgodnie z zgodne z zapisami dokumentu pn. Programowanie perspektywy finansowej

2014-2020 - Umowa Partnerstwa, która może zostać zastosowana wyłącznie przy spełnieniu dwóch

warunków określonych w ustawie z dnia 11.07.2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie

spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020, czyli:

wnioskodawcą danego projektu, ze względu na jego charakter lub cel projektu, może być

wyłącznie podmiot jednoznacznie określony przed złożeniem wniosku o dofinansowanie

projektu,

dany projekt ma strategiczne znaczenie dla społeczno-gospodarczego rozwoju kraju lub

regionu, lub obszaru objętego realizacją ZIT lub dotyczy realizacji zadań publicznych.

Zapisy RPO nie uwzględniają więc pierwszego z warunków określonych w cytowanej rekomendacji,

jednak konieczność dostosowania się do zapisów ustawy oraz Umowy Partnerstwa nie dają możliwości

jego zastosowania, nie wydaje się to jednak stanowić problemu w świetle wyników badania, w tym

w kontekście założeń dotyczących stosowania procedury pozakonkursowej w ramach RPO WO 2014-

2020.

Sposób oceny wniosków i kryteria wyboru projektów

W omawianym badaniu dotyczącym konkursowego i systemowego trybu wyboru projektów

zidentyfikowano problem preferowania w procedurach konkursowych projektów napisanych poprawnie

pod względem technicznym, bez nacisku na merytoryczną wartość projektu oraz doświadczenie

157

projektodawcy oraz możliwość wybrania wielu projektów w jednym obszarze problemowym, gdy inne

(równie istotne) pozostają pozbawione interwencji142. Z tego względu rekomendowano wdrożenie

w nowej perspektywie rozwiązań w zakresie oceny wniosków konkursowych opartych

o ocenę porównawczą. Sugerowano zastosowanie mechanizmów preselekcji projektów,

wprowadzenie oceny kolegialnej oraz szersze wykorzystanie narzędzi negocjacji ostatecznego kształtu

projektu, a także zwiększenie roli doświadczenia projektodawcy w wyborze projektu. Analiza opisu

procedury oceny wniosków i planowanych do zastosowania kryteriów w ramach RPO WO 2014-2020

wskazuje, że z powyższych rekomendacji uwzględniono jedynie kwestię negocjacji. Sugerujemy

rozważenie przynajmniej pilotażowego przetestowania mechanizmu preselekcji i oceny

porównawczej.

Większość badanych beneficjentów – uczestników badania ilościowego (47,5%) nie posiada

preferencji w zakresie charakteru konkursów, zaś co trzeci wyżej stawia konkursy otwarte, w których

nabór prowadzony jest przez dłuższy okres, aż do wyczerpania środków finansowych przeznaczonych

na danych konkurs (33,1%). Pozostali ankietowani preferują konkursy zamknięte, w ramach których

wnioski o dofinansowanie można składać do ściśle określonego terminu. Ponieważ oba schematy mają

zarówno wady jak i zalety dla obu stron procesu naboru – zarówno dla beneficjentów, jak i Instytucji

Ogłaszającej Konkurs, to nie widzimy potrzeby formułowania w tym zakresie rekomendacji,

pozostawiając kwestię stosowania rozwiązań, które bardziej odpowiadają kulturze organizacyjnej IOK.

Część potencjalnych beneficjentów (uczestników wywiadów grupowych) twierdzi, że kryteria wyboru

projektów obowiązujące w poprzedniej perspektywie finansowej są dobrze wypracowane i właściwie

nie ma potrzeby zmian. Niektórzy jednak wskazują na obszary które wymagają doprecyzowania, mają

bowiem poczucie, że dyskryminowane są te regiony, które dobrze sobie radzą, które mają dobre

statystyki. Sytuacja taka demotywuje respondentów do starania się o kolejne projekty mające na celu

dalszą poprawę sytuacji na rynku. Dodatkowo rozmówcy zauważają, że projekty często wygrywają

organizacje nowe, nie realizujące wcześniej projektów, podczas gdy te realizujące już wiele podobnych

przedsięwzięć mają duże doświadczenie, które również powinno być brane pod uwagę.

Doświadczenie beneficjentów, określona grupa docelowa oraz planowane efekty projektów stanowią

w opinii beneficjentów najważniejsze kryteria merytoryczne, zgodnie z którymi powinien następować

wybór projektów konkursowych:

Adekwatność doboru działań do potrzeb beneficjentów ostatecznych, potencjał i doświadczenie beneficjentów projektów, niszowe grupy docelowe. [CAWI/CATI Beneficjenci]

Atrakcyjność projektów dla kursanta, doświadczenie beneficjentów, przyznawanie projektów dla tych beneficjentów, którzy w trakcie realizacji otrzymali wysokie oceny projektów - premiowanie ich. [CAWI/CATI Beneficjenci]

142 Problem ten wskazywany jest w bardzo wielu badaniach, ale także jest wskazywany w dyskusjach nad problemami wdrażania EFS w Polsce.

158

Dużą uwagę powinno się skupić na doświadczeniu i wcześniejszej realizacji. Było bardzo dużo podmiotów spoza województwa, które zakładały sobie filie, a jest dużo lepiej jeśli firmy są z naszego regionu, ponieważ są zakorzenione w środowisku. [CAWI/CATI Beneficjenci]

Grupa docelowa do której projekt jest skierowany, liczba wskaźników - czy jest to realistyczne, sprecyzowanie co ten projekt ma wnieść, w jaki sposób ma pomóc: czy mają znaleźć pracę, czy podnieść kwalifikacje. [CAWI/CATI Beneficjenci]

Wykres 21 Główne merytoryczne kryteria wyboru projektów konkursowych w opinii

beneficjentów


wskazać więcej niż jedną odpowiedź; na wykresie pominięto wypowiedź 1,8% respondentów twierdzących, iż

kryteria powinny pozostać bez zmian.

W perspektywie 2007-2013 stosowano szereg kryteriów szczegółowych – dostępu i strategicznych,

które miały na celu ukierunkowanie działań beneficjentów. Przeprowadzone badanie nie obejmowało

oceny skuteczności poszczególnych kryteriów, nie jest więc możliwe stwierdzenie, czy to one

odpowiadają za powodzenie we wdrażaniu badanych Poddziałań oraz czy zastosowanie innych

kryteriów nie spowodowałoby lepszych efektów bądź czy porównywalne efekty nie zostałyby

osiągnięte bez stosowania jakichkolwiek kryteriów szczegółowych. Mając jednak na uwadze

doświadczenie z obserwacji kończącego się okresu wdrażania, a także z oceny okresu 2002-2006

Zespół Badawczy stwierdza, że kryteria ukierunkowane na preferowanie określonych grup

docelowych oraz określonych obszarów realizacji projektów należy uznać za właściwe.

Biorąc jednak pod uwagę częste sytuacje konkurowania projektów o uczestników skłaniamy się do

rekomendowanego w przytaczanym w tej części badaniu mechanizmu oceny porównawczej oraz

19,3%

15,6%

11,9%

11,0%

10,1%

9,2%

8,3%

6,4%

4,6%

4,6%

2,8%

31,2%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

Doświadczenie beneficjentów

Określona grupa docelowa

Planowane efekty projektu

Właściwa diagnoza potrzeb

Kompleksowośd wsparcia

Adekwatnośd form wsparcia do grupy docelowej

Planowana efektywnośd zatrudnieniowa

Atrakcyjnośd form wsparcia

Punktowanie firm z regionu (znajomośd specyfiki)

Logika projektu

Adekwatnośd dobranych wskaźników

Nie wiem/ trudno powiedzied

159

mechanizmów preselekcji projektów. Ponadto w przyszłości należy dążyć do wskazywania

bardziej precyzyjnie określonych grup, tak by wsparcie trafiało do najbardziej potrzebujących. Nie jest

jednak zasadne określanie kryteriów dotyczących grup docelowych w formule „i/lub” – ponieważ dla

zachowania spójności projektów i dobrej jakości pracy z uczestnikami powinny one być kierowane do

maksymalnie jednorodnych grup uczestników (wskazują także na to doświadczenia z innych krajów,

omawiane w roz. 2 niniejszego raportu). Zalecamy więc formułowanie kryteriów dotyczących tylko

jednej grupy bądź jako alternatywy.

W świetle przedstawionych wyżej rekomendacji dla realizacji projektów nastawionych maksymalnie na

zaspokajanie indywidualnych potrzeb uczestników za niewłaściwe uważamy kryteria nakazujące

stosowanie określonych form wsparcia. Wymagane w ramach PO KL jako obligatoryjne

stosowanie IPD miało sens o tyle, że miało walor edukacyjny – mogło uświadamiać beneficjentom

znaczenie indywidualnej diagnozy i dostosowanego do jej wyniku planu działania. Badanie pokazało

jednak, że uzyskano efekt odwrotny od zamierzonego – w opinii znacznej części beneficjentów IPD

jest biurokratyczną uciążliwością, a jednocześnie dla wielu uczestników to działanie nie przynoszące

żadnych efektów. Utrzymanie tego typu kryterium miałoby sens w sytuacji jednoczesnego określenia

minimalnych wymagań, jakie działanie to ma spełniać.

Kryterium kompleksowości definiowanej jako liczba zastosowanych form wsparcia (przy

wskazaniu kilku obligatoryjnych) stoi w naszej ocenie w sprzeczności z koniecznością

proponowania przez beneficjentów wsparcia adekwatnego do zidentyfikowanych

problemów uczestników. Podobnie premiowanie stosowania wsparcia towarzyszącego należy

uznać za niewłaściwe – jego stosowanie powinno być wyłącznie wynikiem diagnozy potrzeb. Ważne

jest natomiast, by osoby oceniające projekty akceptowały stosowanie wsparcia towarzyszącego i

związanych z tym kosztów w sytuacji, gdy beneficjent wskaże racjonalne uzasadnienie, wynikające ze

znajomości grupy docelowej. Ciekawy przykład (choć nieco skomplikowany) definicji kryterium

kompleksowości zawiera RPO Województwa Pomorskiego 2014-2020:

Kompleksowość

Ocenie podlega dobór działań w świetle zdefiniowanego problemu oraz ich wieloaspektowość i

kompleksowość z punktu widzenia zdolności do jego skutecznego i trwałego rozwiązania.

Zadania w kontekście problemów

0 pkt – zadania i podzadania nie są logicznie i adekwatnie przyporządkowane do

zidentyfikowanych problemów grupy docelowej.

1 pkt – większość zadań i podzadań jest logicznie i adekwatnie przyporządkowana do


2 pkt – wszystkie zadania i podzadania są logicznie i adekwatnie przyporządkowane do


Jakość zadań

0 pkt – jakość i zaplanowany przebieg wsparcia nie pozwoli na efektywne i skuteczne

zrealizowanie zakresu rzeczowego projektu z uwzględnieniem podmiotu odpowiedzialnego za

160

realizację zadań, okresu realizacji zadań oraz identyfikacji ryzyka i sposobów jego ograniczania,

w tym dotyczącego procesu rekrutacji uczestników do projektu.

1 pkt – jakość i zaplanowany przebieg wsparcia pozwoli częściowo na efektywne i skuteczne




2 pkt – jakość i zaplanowany przebieg wsparcia w pełni gwarantują efektywne i skuteczne




Zakres zadań

0 pkt – zakres (rodzaj i charakter) udzielanego wsparcia nie jest adekwatny i dopasowany do

potrzeb, barier i problemów uczestników projektu, a tym samym nie przyczyni się on do

zniwelowania i/lub rozwiązania problemów grupy docelowej.

1 pkt – zakres (rodzaj i charakter) udzielanego wsparcia jest w większości adekwatny i

dopasowany do potrzeb, barier i problemów uczestników projektu, a tym samym częściowo

przyczyni się on do zniwelowania i/lub rozwiązania problemów grupy docelowej.

3 pkt – zakres (rodzaj i charakter) udzielanego wsparcia jest w pełni adekwatny i dopasowany

do potrzeb, barier i problemów uczestników projektu, a tym samym w całości przyczyni się do

zniwelowania i/lub rozwiązania problemów grupy docelowej.

Zdecydowanie właściwe wydaje się zastosowanie kryterium efektywności, przy czym

szczególnie trafnie zostało ono określone w Planie Działania dla Priorytetu VI PO KL w 2014 roku, gdy

zostało ono zróżnicowane nie tylko dla poszczególnych grup docelowych, ale także do obszaru, na

jakim wdrażany jest projekt (przy założeniu, że jest ono określone realistycznie, w przeciwnym

wypadku prowadzić będzie do zjawisk negatywnych).

Część kryteriów strategicznych odnoszących się do grup docelowych zawierało sformułowanie

„wsparcie dostosowane do specyficznych potrzeb” danej grupy. Należy uznać to za zdecydowanie

niewłaściwe sformułowanie kryterium, bowiem dostosowanie wsparcia do grupy stanowiło (i powinno

stanowić) jedno z podstawowych kryteriów oceny merytorycznej projektów. Projekt zakładający udział

preferowanej grupy, ale nie zakładający dostosowanego wsparcia powinien uzyskać niską oceną

merytoryczną i nie będzie się kwalifikował do premii.

Analizie poddano kryteria zaproponowane do stosowania w ramach RPO WO 2014-2020 (wskazane

w SzOOP dla EFS, wersja 5). Przede wszystkim stwierdzono, że system kryteriów jest

niejasny, skomplikowany (6 rodzajów kryteriów: kryteria formalne, merytoryczne uniwersalne,

horyzontalne uniwersalne, szczegółowe uniwersalne – dla wszystkich działań, merytoryczne

szczegółowe dla poszczególnych działań, merytoryczne szczegółowe punktowane dla poszczególnych

działań). Poniżej przedstawiamy wyniki oceny wyłącznie w odniesieniu do kryteriów wymagających

korekty.

161

Tabela 24 Wyniki oceny w odniesieniu do kryteriów wyboru projektów w ramach RPO WO 2014-2020 wymagających korekty

Grupa kryteriów Kryterium Komentarz Propozycja

Kryteria merytoryczne

uniwersalne dla Działania 7.1

Aktywizacja zawodowa

osób pozostających bez pracy, realizowana

przez PUP.

Adekwatność doboru grupy

docelowej do projektu.

Kryterium sformułowane niewłaściwie,

bowiem to projekt tworzony jest dla

określonej grupy, a nie grupa dobiera do projektu.

Dobór właściwej – zgodnej z założeniami konkursu grupy – może stanowić

kryterium formalne, ale wówczas jego

brzmienie będzie inne.

Znajomość problemów grupy

docelowej – poprawność

i spójność charakterystyki jej kluczowych cech istotnych

z punktu widzenia planowanej interwencji i opis sytuacji

problemowej oraz potrzeb i

oczekiwań.

Trafność doboru i opisu zadań przewidzianych do

realizacji w ramach

projektu.

Kryterium wymaga doprecyzowania.

Trafność doboru działań

skierowanych na rozwiązanie problemów grupy docelowej do

jej charakterystyki i do celu

projektu oraz ich logika, w tym logika harmonogramu.

Prawidłowość sporządzenia

budżetu projektu, w tym: - efektywność kosztowa,

- kwalifikowalność wydatków.

Efektywność kosztowa to zagadnienie

wykraczające poza prawidłowość sporządzenia budżetu (budżet prawidłowo

sporządzony to budżet przejrzysty, z jasno wskazanymi kategoriami kosztów,

kosztami jednostkowymi itp.). Nieprawidłowo sporządzony budżet nie

pozwoli na ocenę efektywności, ale to

inne zagadnienie.

Proponujemy wydzielenie kryterium efektywności kosztowej

jako osobnego.


szczegółowe dla Działania 7.1

Aktywizacja zawodowa

osób pozostających bez pracy, realizowana

przez PUP.

Projekt zakłada na zakończenie jego realizacji

osiągnięcie wskaźnika

efektywności zatrudnieniowej (…).

Kryterium wymaga korekty ze względu na

brak spójności z definicją efektywności,

która badana jest w trzy miesiące po zakończeniu udziału uczestnika

w projekcie. Efektywność zatrudnieniowa zależna jest

w znacznej mierze od warunków rynku

pracy, na którym realizowany jest projekt. Ważne by wartości te były realistyczne.

Projekt zakłada osiągniecie wskaźnika efektywności

zatrudnieniowej (…) – mierzonego w 3 miesiące po zakończeniu

udziału uczestników w projekcie.

Ponadto proponujemy uzależnienie wartości wskaźnika

od poziomu bezrobocia w grupach powiatów.

162


Kryteria merytoryczne punktowane dla

wszystkich Działań

i Poddziałań RPO WO 2014-2020

(z wyłączeniem 7.1).

Potencjał Wnioskodawcy

i/lub Partnerów w tym opis: - zasobów finansowych,

jakie wniesie do projektu Wnioskodawca i/lub

Partnerzy, - potencjału kadrowego Wnioskodawcy

i/lub Partnerów i sposobu

jego wykorzystania w ramach projektu, -

potencjału technicznego w tym sprzętowego i

warunków lokalowych

Wnioskodawcy i/lub Partnerów i sposobu jego

wykorzystania w ramach projektu.

Tak sformułowane kryterium nie zapewnia

wyboru najlepszych wykonawców. Z punktu widzenia jakości projektu ważne

są zasoby kadrowe i zasoby techniczne przeznaczone do realizacji projektu

(niekoniecznie będące w stałym

„posiadaniu” Wnioskodawcy). Brakuje kryterium dotyczącego sposobu

podziału prac pomiędzy Wnioskodawcę i Partnera (jeśli dotyczy), co pozwoliłoby

zweryfikować jakość i autentyczność

Partnerstwa (zwłaszcza, jeśli planowane jest premiowanie projektów partnerskich).

Zdolność Wnioskodawcy i/lub Partnerów do efektywnej realizacji

projektu, w tym – opis zasobów

finansowych, kadrowych i technicznych, jakie wniesie do

projektu Wnioskodawca i/lub Partnerzy (ocena dotyczyć będzie

tego czy zasoby planowane do zaangażowania w realizację

projektu (np. liczebność,

doświadczenie, kwalifikacje) są adekwatne do zakresu

merytorycznego i koncepcji projektu.

Trafność doboru i opisu zadań przewidzianych do

realizacji w ramach projektu.

Kryterium wymaga doprecyzowania.

Trafność doboru działań

skierowanych na rozwiązanie problemów grupy docelowej do

jej charakterystyki i do celu projektu oraz ich logika, w tym

logika harmonogramu.

Poprawność sporządzenia budżetu projektu

(W przedmiotowym kryterium bada się

poprawność sporządzenia

budżetu projektu, w tym: kwalifikowalność

wydatków, niezbędność wydatków do realizacji

projektu i osiągania jego

celów, racjonalność i efektywność wydatków

projektu.

Efektywność kosztowa to zagadnienie wykraczające poza prawidłowość

sporządzenia budżetu (budżet prawidłowo

sporządzony to budżet przejrzysty, z jasno wskazanymi kategoriami kosztów,

kosztami jednostkowymi itp.). Nieprawidłowo sporządzony budżet nie

pozwoli na ocenę efektywności, ale to

inne zagadnienie.

Proponujemy wydzielenie kryterium efektywności kosztowej

jako osobnego.

163


Kryteria merytoryczne szczegółowe dla

Działania 8.2 Włączenie społeczne.

Projekt zakłada na

zakończenie jego realizacji osiągnięcie wskaźnika

efektywności społeczno-zatrudnieniowej oraz

zatrudnieniowej (…).

Kryterium wymaga korekty ze względu na

brak spójności z definicją efektywności, która badana jest w trzy miesiące po

zakończeniu udziału uczestnika w projekcie.

Efektywność zatrudnieniowa zależna jest w znacznej mierze od warunków rynku

pracy, na którym realizowany jest projekt.

Ważne by wartości były określone realistycznie.

Projekt zakłada osiągniecie

wskaźnika efektywności zatrudnieniowej (…) – mierzonego

w 3 miesiące po zakończeniu

udziału uczestników w projekcie Ponadto proponujemy

uzależnienie wartości wskaźnika od poziomu bezrobocia w grupach

powiatów.


szczegółowe (punktowane) dla

Działania 8.2 Włączenie społeczne.

Projekt realizowany

w partnerstwie wielosektorowym o

charakterze podmiotowym. Realizacja projektów

w partnerstwie przynosi korzyści zarówno w

aspektach jakościowych jak

i związanych ze sprawnością zarzadzania i

wdrażania. 0 pkt – brak partnerstwa

1 pkt - partnerstwo z

jednym sektorem; 2 pkt – partnerstwo z

dwoma sektorami; 3 pkt – partnerstwo z

trzema sektorami.

Kryterium nieuzasadnione – przeprowadzone m.in. w województwie

opolskim badania143 pokazały brak związku między realizacją projektu

w partnerstwie (a zwłaszcza

w partnerstwie wywołanym chęcią uzyskania dodatkowych punktów)

a jakością projektu. Tym bardziej nie jest uzasadnione uzależnianie wysokości

premii od liczby partnerów.

Proponujemy rezygnację

z kryterium.

W przypadku jego utrzymania niezbędne jest uzupełnienie go o

ocenę jakościową poprzez ocenę sposobu podziału zadań pomiędzy

partnerami i sposobu zarządzania.

143 Projekty partnerskie w ramach PO KL w województwie opolskim, PSDB Sp. z o.o.,na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2011, a także Ocena projektów realizowanych w ramach PO KL w partnerstwie pomiędzy instytucjami publicznymi i niepublicznymi, PSDB Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskego Województwa Podlaskiego, 2014 oraz Ocena realizacji projektów partnerskich realizowanych w ramach krajowych iregionalnych programów operacyjnych w okresie perspektywy finansowej 2007-2013, Re-source na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego 2010.

164


Projekt zakłada wsparcie

dwóch grup osób: - o znacznym lub

umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

- z niepełnosprawnościami sprzężonymi,

z niepełnosprawnością

intelektualną oraz osób z zaburzeniami psychicznymi.

1 pkt – projekt zakłada wsparcie dla jednej grupy

na poziomie > 30% (liczony

w stosunku do wszystkich uczestników projektu)

2 pkt – projekt zakłada wsparcie dla obydwu grup

na poziomie > 30% (liczony w stosunku do wszystkich

uczestników projektu)

+2 pkt – dodatkowe punkty przyznaje się za

wykorzystanie rozwiązań wypracowanych z udziałem

środków EFS w ramach

programów operacyjnych na lata 2007-2013.

Kryterium przeciwne zasadzie kierowania projektów do maksymalnie jednorodnych

grup, zwłaszcza jeśli dotyczy to grup

szczególnie trudnych. Kryterium, na podstawie którego

przyznawane są dodatkowe 2 punkty jest niezrozumiałe – nie wiadomo, o jakie

rozwiązania chodzi i nie uwzględnia

adekwatności rozwiązań do potrzeb konkretnej grupy docelowej.

Proponujemy rezygnację z kryterium na rzecz premiowania

projektów skierowanych do jednej z tych grup.


165

W katalogu kryteriów brakuje odnoszącego się do ryzyka w projekcie – proponujemy

uzupełnienie katalogu o kryterium: trafność opisanej analizy ryzyka nieosiągnięcia założeń projektu, w

ramach którego oceniane będzie, czy Wnioskodawca właściwie zidentyfikował sytuacje możliwego

wystąpienia ryzyka, prawdopodobieństwo wystąpienia oraz sposoby przeciwdziałania lub minimalizacji

zagrożeń. Pozwoli ono na zweryfikowanie rzetelności wiedzy beneficjenta o przedmiocie działania.

Brakuje także kryterium odnoszącego się do rekrutacji uczestników – możliwe do oceny

w ramach pokazanego wyżej przykładowego podejścia do kryterium kompleksowości lub w ramach

niżej wskazanego kryterium wykonalności. To ważne kryterium mówiące o znajomości przez

beneficjenta grupy docelowej.

Proponujemy ponadto rozważenie wprowadzenie ogólnego kryterium „wykonalności projektu”,

w ramach którego weryfikacji podlega:

czy możliwe jest zrealizowanie zaplanowanych w projekcie zadań w zakładanym terminie,

czy możliwe jest osiągnięcie założonych w projekcie rezultatów poprzez zaplanowane

w projekcie zadnia,

czy zidentyfikowane ryzyko i sposoby jego ograniczania zostało trafnie określone w kontekście

osiągania rezultatów projektu,

czy zastosowane w projekcie wskaźniki monitoringowe są adekwatne do wybranego typu

projektu, zadań i rezultatów projektu.

W niniejszym rozdziale zaproponowano dokonanie korekty wieloletniego planu naboru

projektów tak, by zapewnić równomierną realizację działań przez cały okres wdrażania RPO

WO 2014-2020 oraz umożliwić komplementarność pomiędzy Osią Priorytetową VIII i VII oraz

pomiędzy Osiami VII i VIII a IX.

Zaproponowano przetestowanie mechanizmów preselekcji oraz strategicznej oceny

porównawczej.

W ramach oceny kryteriów stosowanych w ocenie projektów w komponencie regionalnym PO

KL stwierdzono, że:

kryteria odnoszące się do grup docelowych i obszarów realizacji spełniły swoją rolę i

generalnie należy uznać je za właściwy sposób kierunkowania interwencji,

kryteria wskazujące obowiązek stosowania określonych form wsparcia oceniono jako

nieuzasadnione, stojące w sprzeczności z doborem form do zdiagnozowanych potrzeb

grup docelowych,

kryterium tzw. kompleksowości, polegające na zastosowaniu określonej liczby form

wsparcia oceniono jako niewłaściwe, również stojące w sprzeczności z zasadą doboru

form wparcia do zdiagnozowanych potrzeb grup docelowych, a ponadto nadające

nieprawidłowe znaczenie kompleksowości, która dotyczy adresowania form do

166

szerokiego zakresu problemów uczestników,



Dokonano analizy kryteriów planowanych do stosowania w ramach RPO WO 2014-2020

(w obszarze objętym badaniem) i zaproponowano korektę części z nich.

4.7. Potencjał rozwojowy i absorpcyjny potencjalnych beneficjentów i proponowane działania wspierające włączenie społeczne i zawodowe w województwie opolskim

O potencjale absorpcyjnym beneficjentów województwa opolskiego świadczy fakt pełnego

wykorzystania środków regionalnego komponentu PO KL oraz wysokiego poziomu zrealizowanych

wskaźników monitorowania, a nawet w większości przypadków ich znaczącego przekroczenia. Z tego

punktu widzenia nie ma zagrożenia dla zrealizowania zamierzeń zawartych w RPO WO 2014-2020. Nie

oznacza to jednak, że beneficjenci nie mają problemów z potencjałem, tym bardziej, że 20%

projektów realizowane było przez beneficjentów spoza województwa.

Potencjalni beneficjenci wskazują przede wszystkim na problemy finansowe. Większość instytucji

próbuje sobie z tym radzić m.in. przez realizowanie projektów unijnych. Na rynku (podkreślały to

zwłaszcza fundacje i stowarzyszenia) istnieje jednak coraz większa konkurencja w tym zakresie

i obecnie często trzeba pisać kilkanaście wniosków, by być pewnym, że choć jeden uda się

zrealizować.

Poszczególne instytucje mają swoje specyficzne problemy:

Badanie przeprowadzone w 2011 roku przez ROPS144 pokazało, że organizacje pozarządowe

działające w województwie w obszarze polityki społecznej skupione są w powiecie opolskim

i mieście Opolu, relatywnie duża ich liczba działa też w powiecie nyskim. Oferowane przez nie

wsparcie to pomoc i opieka skierowane przede wszystkim do osób niepełnosprawnych, dzieci

i młodzieży oraz – ogólnie – osób zagrożonych wykluczeniem i wykluczonych społecznie.

Większość organizacji działa na obszarze pojedynczej gminy. Głównym źródłem finansowania

działalności organizacji są dotacje. Badanie pokazało, że organizacje potrzebują przede wszystkim

pieniędzy, a ponadto wyposażenia oraz szkoleń dla swojej kadry i osób współpracujących. To

obraz niepokojący, pokazuje bowiem, że bieżący potencjał organizacji pozarządowych do

podejmowania nowych wyzwań jest bardzo mały, a uzależnienie od dotacji wskazuje

na gotowość dostosowywania działań do wymagań grantodawców w miejsce

koncentracji na działaniach niezbędnych w ocenie działaczy organizacji.

144 Potencjał Opolskich Organizacji Pozarządowych, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej 2011.

167

Badanie dotyczące inicjatyw lokalnych na terenach wiejskich145 pokazało, że projektodawcy

mają problem z analizą potrzeb odbiorców wsparcia, a także – jak przytoczone wyżej –

że dopasowują się do konkursów, zamiast dopasowywać wsparcie do istniejących problemów

OPS, które były beneficjentami systemowymi Poddziałania 7.1 nie mają potencjału do realizacji

projektów – dotyczy to kadry, czasu, warunków lokalowych146, na co wskazuje też niski poziom

wskaźników monitorowania PO KL, zależnych od działań OPS. Potwierdził to także przedstawiciel

ROPS oraz eksperci w ramach wywiadów:

Patrząc na pomoc społeczną w regionie powiem tak, że w tym samych ramach

formalnych będziemy mieli ośrodki pomocy społecznej, które działają świetnie

i ośrodki, które są przeciętne albo słabe. Będziemy mieć ośrodki, w których

szefowie powiedzą, że mamy bardzo dużo swoich zadań ustawowych, musimy je

wypełnić, z tego jesteśmy rozliczani, proszę nam dać święty spokój. Gdzie indziej

są ludzie, którzy się na tym znają, mają pewną pasję. Na przykład

w Kędzierzynie-Koźlu - tam oczywiście wykonują swoją pracę, którą należy robić,

ale potrafili zrobić 5 domów dziennego pobytu dla seniorów, tam się codziennie

coś dzieje. I mamy inną miejscowość, gdzie nie ma nic. Powody tego, że czegoś

się nie udaje budować, są różne: duch rywalizacyjny, uwikłanie polityczne itp.

[Ekspert 1]

Ekspert zwrócił też uwagę na inną ciekawą kwestię dotyczącą potencjału beneficjentów i ich

potencjalnej skuteczności:

Kiedy jestem za granicą i oglądam jakąś placówkę wsparcia, to bardzo często

mówi się o założycielu placówki. Często wisi tam portret, często są to instytucje

z długą tradycją, wszystko się wzięło z pewnej idei, od człowieka. Nasze

instytucje są odczłowieczone, wchodzę do placówki, nie widzę portretu

człowieka, który go założył, nie wiem, jaka jest idea. Natomiast słyszę

o przepisie, o procedurze, o normie, o projekcie. Tak naprawdę, jak chcę komuś

pomóc, to ktoś mi musi zaufać. Relacja pomocowa to jest relacja człowiek -

człowiek i człowiekowi trzeba dać szansę bycia użytecznym dla innych, to

bogactwo różnorodności czy postaci. [Ekspert 1]

Przedstawiciele OPS zwracają uwagę na zbyt duże obciążenie pracowników socjalnych, którzy po

pierwsze muszą zajmować się dużą ilością spraw biurowych, przez co mają dużo mniej czasu na

pracę w terenie, a po drugie mają pod opieką zbyt dużą liczbę osób, aby móc się nimi w pełni

i kompleksowo zająć.

145 Identyfikacja i ocena podjętych lub planowanych do podjęcia lokalnych inicjatyw na terenach wiejskich w ramach PO KL w latach 2007-2013 w województwie opolskim, CASE Doradcy 2010. 146 Badanie ewaluacyjne projektów systemowych, Ośrodków Pomocy Społecznych i Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie realizowanych w ramach Działania 7.1 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Zachodniopomorska Grupa Doradcza 2010.

168

Nie może być tak, że pracownik socjalny ma 2 tysiące rodzin i zajmuje się

wszystkim, a nie ma czasu na pracę socjalną. Pracownik socjalny to biurokrata

w tej chwili, a nie ma czasu na pracę z ludźmi. Nie ma też czasu wprowadzać

kolejnego asystenta. Trzeba uwolnić pracownika socjalnego od kosztownej

i często zupełnie niepotrzebnej pracy. [FGI, Opole 1]

PUP mają znacząco większą liczbę kadry, lepsze wyposażenie, a także znacznie większe niż OPS

doświadczenie w przygotowywaniu i realizacji projektów. Ich problemem jest natomiast fakt

rejestrowania się w urzędach osób, które de facto nie poszukują pracy, a nawet nie są zdolne do

jej podjęcia. Osoby te figurują w rejestrach urzędu, nie są jednak zainteresowane jakąkolwiek

pomocą.

W urzędach pracy zarejestrowane są osoby, które nigdy nie powinny być

bezrobotnymi. To są aktywni alkoholicy, osoby uzależnione od narkotyków

i innych rzeczy. Taka osoba nie jest zdolna do pracy. Nie ma żadnych instytucji

pośredniczących pomiędzy nami a Ośrodkiem Pomocy, które by zajmowały się

właśnie takimi osobami. [FGI, Nysa]

Rozmówcy specjalizujący się w ekonomii społecznej zwracają uwagę na to, że dziedzina ta jest

większości społeczeństwa nie znana – a jeśli jest znana, to kojarzona pejoratywnie. Wskazują na

małe zaufanie do spółdzielni socjalnych, również wśród pracowników jednostek samorządu

terytorialnego. Istnieje pewien stereotyp, wskazujący na to, że spółdzielnie socjalne prowadzone

są przez mało odpowiedzialne, nieporadne życiowo osoby, przez co istnieje pewna bariera

w korzystaniu z usług tych instytucji. Według respondentów paradoksem jest to, że opinia taka

funkcjonuje wśród pracowników publicznych, którzy w swoich działaniach powinni dawać

przykład innym m.in. poprzez korzystanie z pracy osób zatrudnionych w spółdzielniach

socjalnych. Kwestia ta przewijała się w trakcie niemal wszystkich wywiadów.

Ona się bierze ze stereotypu, trochę z braku doświadczenia, braku zaufania. Słyszę czasami wprost komentarze, że „nie będę brać cateringu ze spółdzielni socjalnych, bo tam są sami pijacy‟. Słyszę takie rzeczy wprost, że jakość tego jedzenia może być nie do końca taka, ja tam nie pójdę, bo tam są psychiczni. Słyszę wprost takie sformułowania od osób, które piastują stanowisko urzędowe i od których wiele zależy. Zmienia się ta sytuacja, coraz rzadziej słyszę takie rzeczy, jednak nadal to się zdarza. [IDI ES]

Już sama nazwa „spółdzielnia socjalna‟ źle się kojarzy, jako coś gorszego.

Wrzucają ich do worka razem z bezdomnymi. [IDI ES]

Brak zaufania do spółdzielni socjalnych wśród urzędników powoduje, że rzadkością przy

ogłaszaniu przetargów publicznych jest stosowanie klauzul społecznych. Urząd zamawiając usługę

mógłby zawrzeć w przetargu informację o tym, że preferowane będą oferty spółdzielni. Sytuacja

ta pozwoliłaby na dobre funkcjonowanie tych instytucji, zapewnienie pracy osobom

w spółdzielniach socjalnych – które były wcześniej klientami instytucji pomocy i w razie upadku

spółdzielni prawdopodobnie ponownie się nimi staną. Urzędy dałyby również w ten sposób

przykład klientom komercyjnym, którzy być może również zaufaliby spółdzielniom socjalnym

169

i skorzystali z ich usług. Byłoby więc to poniekąd działanie wizerunkowe, zwiększyłoby zaufanie

do spółdzielni.

Respondenci wskazywali, że spółdzielnie często niestety nie mogły liczyć na wsparcie

w jednostkach samorządu terytorialnego, które mogłoby się przyczynić do ich sukcesu. Byłby on

w efekcie sukcesem obydwu instytucji, jako że w założeniu spółdzielnie mają tworzyć miejsca

pracy i zmniejszać liczbę osób zarejestrowanych w urzędach pracy. Tym bardziej wiele osób jest

zaskoczona podejściem JST.

Są miejsca, gdzie powstała jedna spółdzielnia socjalna, która dobrze

prosperowała, ale upadła ze względu na to, że nie znajdowała odbiorców swoich

usług w swojej przestrzeni lokalnej, bo mówiło się o niej w sposób stereotypowy.

Idąc za tym przykładem kolejne osoby, którym się proponuje funkcjonowanie

w jakimś podmiocie ekonomii społecznej nie są przekonane, czy to wyjdzie.

Upatruję w tej sytuacji dużą winę jednostek samorządu terytorialnego, które

powinny wspierać podmioty na swoim terenie. [IDI OCWIP]

Kolejnym problemem jest fakt, że wiele spółdzielni utworzono bez sporządzenia wcześniej

diagnozy potrzeb na lokalnym rynku. Część rozmówców miało wrażenie, że instytucje te tworzyło

się masowo, być może dla osiągnięcia konkretnych wskaźników. Osoby te wskazywały na to, że

silnie zachęcano ludzi do tworzenia spółdzielni, dając fałszywe poczucie pewności odniesienia

sukcesu, po czym bardzo szybko okazywało się, że osoby je prowadzące nie radzą sobie

w prowadzeniu tych instytucji. Jednak już po utworzeniu spółdzielni nie udzielano żadnego

wsparcia, a ich twórców pozostawiano samym sobie z projektem, który często nie był

dopasowany do lokalnego rynku.

Były projekty, gdzie wskaźniki były takie, że należało utworzyć jakiś podmiot

ekonomii społecznej. Często robiło się na siłę, bo musi być wskaźnik w projekcie.

Ludzie, którzy uruchomili spółdzielnie, mówię o ludziach, którzy są z kręgu

wykluczonych, to oni nie do końca, z pełną świadomością, z przepracowaniem

pewnych rzeczy… Powstało wiele podmiotów ekonomii społecznej. Nie do końca

została zorganizowana przestrzeń, by ich wesprzeć. [IDI ES]

Kolejną barierą jest brak doświadczenia osób kierujących spółdzielniami w zarządzaniu taką

instytucją. Chodzi tu nie tylko o trudności w poruszaniu się na komercyjnym rynku usług,

konkurowanie o zlecenia, ale również o formalne prowadzenie instytucji czy jej promowanie,

kwestie marketingowe. Według części respondentów błędna była sama idea, że spółdzielnię taką

prowadzą osoby bez doświadczenia, a dodatkowo wykluczone społecznie.

To są ludzie z różnych parafii, z różnymi doświadczeniami i im jest trudno podporządkować się w ramy formalne takich spółdzielni. To są osoby, które fizycznie są w stanie wykonywać pracę, ale jeżeli chodzi o pracę administracyjną, koncepcyjną, marketingową, zarządczą to już nie. Te wynagrodzenia, które są w tej spółdzielni to już sama definicja mówi, że mają to być osoby wykluczone, ona wyklucza osoby aktywne, zorientowane itd. [IDI ES]

170

Podstawowy błąd ustawowy, jaki zrobiono, to że założono, że osoby wykluczone

społecznie dadzą sobie radę z obsługę firmy. Nagle osoba bezrobotna, która całe

życie była sprzątaczką, czy jakąś tam kreślarką, czy kucharką czy gdzieś

w zakładzie była jakąś tam suwnicową, czy typowo fizyczną pracownicą, że ona

sobie poradzi z księgowością, zarządzaniem, z marketingiem, z tą całą otoczką.

I założono, że zbieranina przypadkowych 5 osób potrafi się zorganizować

w mikroprzedsiębiorstwo, które będzie funkcjonowało i osiągnie sukces na rynku.

[IDI Spółdzielnia Socjalna 2]

Badania, jakie prowadził ROPS147, potwierdzają powyższe diagnozy, pokazały bowiem, że barierą

rozwoju podmiotów ekonomii społecznej jest brak zaufania ze strony społeczności lokalnej

i administracji, negatywne stereotypy i niski poziom współpracy z podobnymi organizacjami.

Na podstawie powyższych ustaleń można więc stwierdzić, że o ile potencjał absorpcyjny

beneficjentów jest znaczący, to potencjał rozwojowy jest ograniczony. Ta sytuacja oznacza

duże zagrożenie dla bytu instytucji nie mających alternatywnych wobec funduszy unijnych środków na

finansowanie swoich działań po zakończeniu okresu programowania. To z kolei wskazuje na potrzebę

podjęcia działań na rzecz wypracowania skutecznego modelu zlecania usług przez samorządy, czemu

sprzyjać mogą przewidziane w ramach RPO WO 2014-2020 preferencje dla projektów przewidujących

zlecanie zadań (OP X).

Beneficjenci oczekują wsparcia ze strony Instytucji Zarządzającej i Pośredniczącej RPO WO 2014-

2020. W ich ocenie instytucje te powinny przede wszystkim szkolić beneficjentów, ale również

wyznaczać opiekunów projektów, którzy będą odpowiedzialni nie tylko za rozliczanie projektów, ale też

za doradztwo beneficjentom. Beneficjenci są zainteresowani udziałem w spotkaniach dla instytucji

realizujących projekty w podobnych obszarach, co umożliwi wymianę doświadczeń, wspólne

zastanowienie się nad pojawiającymi się problemami i szukanie rozwiązań.

Beneficjenci posiadający duże doświadczenie w realizacji projektów dotyczących wykluczenia

w większej mierze niż beneficjenci z małym doświadczeniem dostrzegają potrzebę sieciowania oraz

pomocy w rozliczaniu projektów. Beneficjenci bez doświadczenia w większej mierze zamierzają

polegać na twardych danych, jakimi są podręczniki i informatory dotyczące poszczególnych etapów

projektów. Zdecydowanie w mniejszym stopniu deklarują potrzebę wymiany doświadczeń z innymi

beneficjentami, czy też wsparcia opiekunów projektów ze strony instytucji finansujących projektu.

Zarówno problemy, na jakie napotykają beneficjenci, jak i ich oczekiwania wobec instytucji

odpowiedzialnych za wdrażanie nie są zróżnicowane terytorialnie.

Przeprowadzone w 2014 roku badanie oceniające działania informacyjno-promocyjne dotyczące RPO

WO 2007-2013 oraz komponentu regionalnego PO KL 2007-2013148 pokazało, że choć prowadzone

przez IZ RPO WO 2007-2013 i IP PO KL działania informacyjno-promocyjne oceniane były przez

147 Ekonomia społeczna w woj. opolskim - w stronę rozwiązań systemowych. Raport Obserwatorium Integracji Społecznej ROPS w Opolu, październik 2012 r. 148 Ocena działań informacyjno-promocyjnych RPO WO 2007-2013 i PO KL z rekomendacją do przedsięwzięć w okresie 2014-2020, EGO s.c.; Opole 2014.

http://ois.rops-opole.pl/download/Ekonomia%20spoleczna%20w%20woj.%20opolskim%20-%20W%20strone%20rozwiazan%20systemowych.pdf

http://ois.rops-opole.pl/download/Ekonomia%20spoleczna%20w%20woj.%20opolskim%20-%20W%20strone%20rozwiazan%20systemowych.pdf

171

beneficjentów pozytywnie, to nie zawsze zaspokajały ich potrzeby informacyjne, przy czym

beneficjenci PO KL czuli się lepiej poinformowani niż beneficjenci i potencjalni beneficjenci RPO WO

2007-2013. Wskazuje to, że w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie opolskim

przyjęto właściwy model komunikacji z beneficjentami. Podstawowym źródłem informacji dla

beneficjentów jest Internet, jednak w razie pojawienia się konkretnych problemów beneficjenci wolą

korzystać z bezpośrednich kontaktów z pracownikami instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie – w

formie kontaktu telefonicznego, mailowego, ale też warsztatów i szkoleń.

Doświadczeni beneficjenci radzą sobie dobrze w stworzonym systemie informacji, ale beneficjenci

początkujący mają problemy z rozumieniem specyficznego języka programowo-projektowego,

a wielość istniejących interpretacji pojęć stanowi niekiedy czynnik zniechęcający lub wręcz, jak

stwierdzają autorzy raportu – odstraszający.

W ocenie Zespołu Badawczego wynika z tego z jednej strony potrzeba kontynuacji dobrych praktyk

komunikacyjnych z beneficjentami, wypracowanych w ramach wdrażania PO KL, z drugiej zaś –

konieczność pracy nad treścią przekazów tak, by były one zrozumiałe dla wszystkich, w tym również

dla potencjalnych beneficjentów, nie mających jeszcze doświadczenia ze specyficzną programową

terminologią.

172

Wykres 22 Działania wspierające beneficjentów, które powinny podejmować IZ i IP RPO

WO 2014-2020



W obszarze wzmacniania ekonomii społecznej potrzebna jest promocja, która zwiększyłaby

świadomość potencjalnych odbiorców usług, ale również osób, które chciałyby taką spółdzielnię

założyć (niezależnie od profesjonalnych szkoleń). Promocja mogłaby również doprowadzić do

częstszego korzystania z klauzul społecznych. Potrzebne jest także inicjowanie i wsparcie tworzenia

oraz działania koalicji instytucji publicznych, które wspierałyby spółdzielnie na danym terenie.

Ze względu na zidentyfikowany problem związany z brakiem zdolności założycieli spółdzielni

socjalnych do zarządzania nimi warto propagować rozwiązanie polegające na wspieraniu spółdzielni

75,4%

69,5%

58,5%

56,8%

55,1%

43,2%

34,7%

32,2%

24,6%

23,7%

22,0%

8,5%

0% 20% 40% 60% 80%

Szkolenia dla beneficjentów

Wyznaczenie opiekunów projektów, którzy będąodpowiedzialni nie tylko za rozliczanie projektów, ale też

za doradztwo beneficjentom

Organizacja spotkao dla beneficjentów realizującychprojekty w podobnych obszarach

Pomoc w rozliczaniu projektów

Warsztaty tematyczne

Stworzenie strony www o charakterze informacyjno-szkoleniowym

Stworzenie wyszukiwarki partnerów

Tworzenie punktów informacyjnych na terenie całegowojewództwa

Podręczniki i informatory dotyczące poszczególnychobszarów wsparcia

Podręczniki i informatory dotyczące aplikowania

Sieciowanie beneficjentów


173

przez jednostki samorządu terytorialnego, np. poprzez wyznaczenie pracownika pomagającego im

w kwestiach formalnych.

Wydaje się, że przewidziany w ramach RPO WO 2014-2020 projekt systemowy ukierunkowany na

wzmacnianie ekonomii społecznej w regionie, a także projekty konkursowe w obszarze ekonomii

społecznej przyczynią się istotnie do rozwoju tego sektora. Ważne jednak, by wypracowane i

umocnione zostały mechanizmy, które pozwolą na jego działanie już po zakończeniu wdrażania RPO

WO 2014-2020.

W przypadku PUP nie są konieczne specyficzne działania rozwojowe – pracownicy PUP są szkoleni,

wsparcie szkoleniowe dla PUP jest przewidziane w ramach PO WER 2014-2020. Szkolone są także i

będą szkolone w ramach PO WER kadry pomocy społecznej, jednak nie stwarza to wystarczających

warunków do aktywnego włączenia służb pomocy społecznej we wdrażanie RPO WO 2014-2020,

należy jednak mieć nadzieję, że część beneficjentów realizujących projekty w obszarze włączenia

społecznego zechce skorzystać z wiedzy i doświadczenia OPS, angażując je do partnerstw. Potencjalna

korzyść może być obustronna – wnioskodawca uzyska silne wsparcie merytoryczne, a OPS nowe

doświadczenie i wiedzę.

Potencjał absorpcyjny beneficjentów jest duży, przy czym silniejszy wydaje się być w

obszarze aktywizacji zawodowej. Potencjał rozwojowy jest ograniczony, bowiem wiele z

podmiotów jest silnie zależnych od dotacji publicznych. Jego wzmocnienie wymaga

wypracowania i upowszechnienia mechanizmów zlecania zadań przez samorządy.

Szczególnych działań wymaga sektor ekonomii społecznej.

Dążąc do wzmocnienia potencjału absorpcyjnego beneficjentów oraz wspierając włączenie

społeczne i zawodowe w województwie Instytucja Zarządzająca i Pośrednicząca RPO WO

2014-2020 powinny:

prowadzić działania przeciwdziałające stygmatyzacji osób korzystających z pomocy

społecznej zwłaszcza wśród pracodawców,


i potencjalnych uczestników, wypracowując w debatach z samorządami możliwe

formy współpracy z podmiotami ekonomii społecznej,

promować możliwość stosowania klauzul społecznych w ramach zamówień

publicznych, w tym wypracować kodeks dobrych praktyk w tym zakresie oraz

działać poprzez dobry przykład,

promować (również przez dobry przykład) zlecenia usług organizacjom

pozarządowym działającym w sektorze integracji społecznej i zawodowej,

działać poprzez dobry przykład również w zakresie zatrudniania osób

niepełnosprawnych, starszych, długookresowo bezrobotnych,

organizować szkolenia dla beneficjentów,

organizować warsztaty tematyczne dla beneficjentów z udziałem innych instytucji,

aktywnych w obszarze włączenia społecznego i zawodowego,


174

4.8. Weryfikacja wskaźników i wartości określonych dla wskazanych PI RPO WO 2014-2020 oraz ocena sposobów monitorowania i oceny rezultatów

Dokonano analizy wartości wskaźników określonych dla wskazanych PI RPO WO 2014-2020 (w

obszarze objętym badaniem), bazując na danych historycznych. Stwierdzono, że:

wskaźniki rezultatu określone dla celu szczegółowego 1 OP VII są zasadniczo realne, jednakże

w kilku przypadkach są one ryzykowanie wysokie; odnosi się to do wskaźników dotyczących:

o liczby osób biernych pracujących po opuszczeniu programu;

o liczby osób które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu;

o liczby osób pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu;

wskaźniki produktu dla celu szczegółowego 1 OP VII są realne, a wskaźnik liczby osób o

niskich kwalifikacjach objętych wsparciem można uznać za zaniżony;

wskaźniki rezultatu określone dla celu szczegółowego 3 OP VIII są zasadniczo realne,

jednakże w kilku przypadkach są one ryzykowanie wysokie; odnosi się to do wskaźników

dotyczących:

o liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały

kwalifikacje po opuszczeniu programu;

o liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poszukujących

pracy po opuszczeniu programu;

za niski uznać należy wskaźnik liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem

społecznym pracujących po opuszczeniu programu

wskaźniki produktu dla celu szczegółowego 3 OP VIII – za wysoki należy uznać wskaźnik

dotyczący liczby osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie;

wskaźniki rezultatu dla celu szczegółowego 4 OP VIII są realne;

wskaźniki produktu dla celu szczegółowego 4 OP VIII: za wysoki należy uznać wskaźnik

dotyczący liczby podmiotów ekonomii społecznej objętych wsparciem.

W przypadku wskaźnika „liczba migrantów powrotnych oraz imigrantów objętych wsparciem

w programie” problemem w ocenie jest brak jest jakichkolwiek wartości referencyjnych oraz jego silnie

uwarunkowanie polityczne.

W aneksie zamieszczono tabelę wskaźników z komentarzami.

Zaproponowany system monitorowania jest zgodny z ogólnie obowiązującymi zasadami i

adekwatny do potrzeb.

Zaplanowano dwa badania ewaluacyjne w obszarze objętym niniejszym badaniem. Obejmują one

w zasadzie całość interwencji zaplanowanej w interesującym nas tu obszarze, a więc wyczerpują

potrzeby. Cykliczny charakter badań będzie pozwalał na bieżące korzystanie z wyników (choć niestety

pierwsze wyniki dostępne będą dopiero na początku 2018 roku), a bogata metodologia daje szanse na

uzyskanie wiarygodnych danych. Proponujemy jedynie uzupełnienie katalogu głównych pytań

ewaluacyjnych o odnoszące się do specyfiki działań wspierających opiekę nad dziećmi.

175

4.9. Kluczowe wnioski

Następujące grupy wymagają priorytetowego wsparcia:




osoby wychowujące małe dzieci lub dzieci niepełnosprawne (oś VII), ze względu

na długofalowy charakter działań oraz ich antydepopulacyjne oddziaływanie.

W pierwszej kolejności należy podjąć działania, na których efekty trzeba najdłużej czekać

oraz/i te, które wymagają sekwencyjności działań. Chodzi przede wszystkim o projekty

wymagające tworzenia infrastruktury społecznej.

Proponujemy promowanie określonych działań w ramach poradników dla beneficjentów czy

innych form informacyjnych W rozdziale 2 wskazano działania, które warto rekomendować do

stosowania w ramach RPO WO 2014-2020 – bazując na doświadczeniach zagranicznych oraz

biorąc pod uwagę rozwiązania wypracowane w ramach projektów innowacyjnych PO KL..

Nie rekomendujemy definiowania zalecanych projektodawcom „pakietów form wsparcia” dla

poszczególnych grup docelowych, bowiem:

każda z grup jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie, a ponadto każdy z członków nawet

węższych grup ma indywidualne potrzeby, możliwości i ograniczenia,

działania kierowane do grupy nie muszą więc odpowiadać jej poszczególnym członkom,

określanie działań wymaga każdorazowo dokonania diagnozy potrzeb, możliwości

i oczekiwań każdej osoby pozyskanej do projektu i dopasowania wsparcia do stworzonej

charakterystyki uczestnika,

działania stosowane w projektach mogą i powinny różnić się również w zależności od takich

czynników jak obszar realizacji (np. miasto/wieś), podmiot realizujący, koniunktura,

uwzględnienia wymagać będą również uwarunkowania rodzinne i związane

z funkcjonowaniem w środowisku.

Podstawowe wymagania wobec projektów, bez względu na grupę docelową, są następujące:

rozpoznanie potrzeb i możliwości,

indywidualizacja wsparcia – dopasowanie do indywidualnych potrzeb i możliwości

(w kontekście sytuacji na rynku pracy,

kompleksowość wsparcia – zastosowanie zestawu form wsparcia odpowiadającego na

wszystkie lub większość zidentyfikowanych problemów (potrzeb) uczestnika, a w razie

zidentyfikowania takiej potrzeby - skierowane także do jego otoczenia.

Bazując na rozwiązaniach stosowanych w innych województwach zaproponowano zapisy do

uzupełnienia RPO WO 2014-2020.

Dążąc do optymalnego ukierunkowania środków finansowych niezbędne jest wzięcie pod

uwagę kosztu jednostkowego wsparcia oraz efektywność kosztową poszczególnych form

wsparcia.

Wieloletni plan naboru projektów wymaga modyfikacji tak, by zapewnić równomierną realizację

176

działań przez cały okres wdrażania RPO WO 2014-2020 oraz umożliwić komplementarność

pomiędzy Osią Priorytetową VIII i VII oraz pomiędzy Osiami VII i VIII a IX.

Rekomendujemy przetestowanie mechanizmów preselekcji oraz strategicznej oceny

porównawczej.

Ocena kryteriów stosowanych w ocenie projektów w komponencie regionalnym PO KL

pokazała, że:

kryteria odnoszące się do grup docelowych i obszarów realizacji spełniły swoją rolę

i generalnie należy uznać je za właściwy sposób kierunkowania interwencji,

kryteria wskazujące obowiązek stosowania określonych form wsparcia oceniono jako

nieuzasadnione, stojące w sprzeczności z doborem form do zdiagnozowanych potrzeb grup

docelowych,

kryterium tzw. kompleksowości, polegające na zastosowaniu określonej liczby form wsparcia

oceniono jako niewłaściwe, również stojące w sprzeczności z zasadą doboru form wparcia

do zdiagnozowanych potrzeb grup docelowych, a ponadto nadające nieprawidłowe

znaczenie kompleksowości, która dotyczy adresowania form do szerokiego zakresu

problemów uczestników,



Ocena kryteriów wyboru projektów planowanych do stosowania w ramach RPO WO 2014-2020

(w obszarze objętym badaniem) pokazała, że część z nich wymaga korekt.

Stwierdzono, że potencjał absorpcyjny beneficjentów jest duży, przy czym silniejszy wydaje się

być w obszarze aktywizacji zawodowej. Potencjał rozwojowy jest ograniczony, bowiem wiele

z podmiotów jest silnie zależnych od dotacji publicznych. Jego wzmocnienie wymaga

wypracowania i upowszechnienia mechanizmów zlecania zadań przez samorządy. Szczególnych

działań wymaga sektor ekonomii społecznej. Dążąc do wzmocnienia potencjału absorpcyjnego

beneficjentów oraz wspierając włączenie społeczne i zawodowe w województwie Instytucja

Zarządzająca i Pośrednicząca RPO WO 2014-2020 powinny:

prowadzić działania przeciwdziałające stygmatyzacji osób korzystających z pomocy

społecznej zwłaszcza wśród pracodawców,


i potencjalnych uczestników, wypracowując w debatach z samorządami możliwe formy

współpracy z podmiotami ekonomii społecznej,

promować możliwość stosowania klauzul społecznych w ramach zamówień publicznych,

w tym wypracować kodeks dobrych praktyk w tym zakresie oraz działać poprzez dobry

przykład,

promować (również przez dobry przykład) zlecenia usług organizacjom pozarządowym

działającym w sektorze integracji społecznej i zawodowej,

działać poprzez dobry przykład również w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych,

starszych, długookresowo bezrobotnych,

organizować szkolenia dla beneficjentów,

organizować warsztaty tematyczne dla beneficjentów z udziałem innych instytucji,

aktywnych w obszarze włączenia społecznego i zawodowego,

177


Wskaźniki monitorowanie w części są ryzykownie wysokie.

Zaproponowany system monitorowania jest zgodny z ogólnie obowiązującymi zasadami

i adekwatny do potrzeb.

Zaplanowane badania ewaluacyjne w obszarze objętym niniejszym badaniem obejmują całość

interwencji, a więc wyczerpują potrzeby. Cykliczny charakter badań będzie pozwalał na bieżące

korzystanie z wyników (choć niestety pierwsze wyniki dostępne będą dopiero na początku 2018

roku), a bogata metodologia daje szanse na uzyskanie wiarygodnych danych.

178

5. REKOMENDACJE

Przeprowadzone badanie pozwoliło na sformułowanie szeregu rekomendacji. Wszystkie rekomendacje mają charakter operacyjny.

Nr Wniosek Rekomendacja Adresat Proponowany sposób wdrożenia

Termin

realizacji

1

Dostępne i stosowane w Polsce, w

tym w ramach interwencji EFS

formy wsparcia tworzą bogaty

katalog i dają duże możliwości

skutecznego działania, niemniej

warto korzystać z doświadczeń

innych oraz z wyników

prowadzonych dotychczas

w Polsce ewaluacji nie tylko

w celu poszerzania

instrumentarium, lecz również

w celu poprawy jakości

stosowanych narzędzi.

(str. 19-31, 42-45, 45-50)

Rekomendujemy:

a) upowszechnienie wiedzy o wypracowanych w ramach projektów innowacyjnych PO KL modeli działania; (str. 42-45)

b) upowszechnienie wiedzy o interesujących rozwiązaniach stosowanych w innych krajach; (str. 19-31)

c) upowszechnienie wiedzy o wnioskach z wdrażania PO

KL w Polsce, uzyskanej w wyniku prowadzonych ewaluacji. (str. 45-50)

IZ RPO WO

2014-2020

IP RPO WO

2014-2020

Upowszechnianie skierowane powinno być do:

– beneficjentów, – ekspertów oceniających wnioski, – i wszystkich osób zaangażowanych we wdrażanie

Programu, – a także do członków Komitetu Monitorującego RPO WO

2014-2020. Powinno przybierać różne formy, adekwatnie od

percepcji odbiorców: informacje na stronie www,

poradniki, prezentacje na warsztatach i szkoleniach.

Rekomendujemy łącznie upowszechnianie wiedzy

dotyczącej wyróżnionych zagadnień, gdyż stanowią one

całość z punktu widzenia celów jakim mają służyć:

tworzeniu trafnych kryteriów oceny oraz

przygotowywania i realizacji wysokiej jakości projektów.

W szczególności sugerujemy poddanie zebranych w

niniejszym raporcie wniosków z ewaluacji wdrażania PO

KL dyskusji w gronie osób odpowiedzialnych za

formułowanie kryteriów wyboru projektów i kontakty z

beneficjentami – co powinno mieć miejsce niezwłocznie.

Działanie powinno mieć charakter ciągły do czasu

zakończenia naborów w ramach RPO 2014-2020

31.12.2020

2

Doświadczenia krajowe i

zagraniczne wskazują, że

najważniejszymi elementami

każdej interwencji są: dogłębna

diagnoza indywidualnych potrzeb,

możliwości, oczekiwań

Rekomendujemy

upowszechnienie wiedzy o

uwarunkowaniach skuteczności

interwencji. To, że dają się

zidentyfikować pewne

„modele” postępowania wobec

IZ RPO WO

2014-2020

IP RPO WO

2014-2020


– beneficjentów, – ekspertów oceniających wnioski, – i wszystkich osób zaangażowanych we wdrażanie

Programu, – a także do członków Komitetu Monitorującego RPO

WO 2014-2020.

30.06.2016

179


Termin

realizacji

uczestników wsparcia,

sporządzenie dopasowanego do

diagnozy planu działania,

obejmującego takie formy

wsparcia, które stwarzają szansę

na likwidację lub przynajmniej

minimalizację pakietu problemów

(kompleksowość) oraz możliwość

elastycznego reagowania na

zmiany sytuacji osoby i otoczenia.

Niezależnie od powyższego dają

się zidentyfikować pewne

specyficzne oczekiwania i potrzeby

oraz optymalne sposoby działania

wobec poszczególnych grup

docelowych.

(str. 52, 110-111, 134-135, 141-

142)

specyficznych problemów

poszczególnych grup

docelowych nie może stanowić

przesłanki do narzucania

projektodawcom tych modeli

jako obowiązujących czy

choćby zalecanych.

Rekomendujemy w ramach

oceny wniosków o

dofinansowanie uznanie

prymatu dopasowania (i

dopasowywania w trakcie

projektu) wsparcia do

diagnozowanych potrzeb

uczestników projektu.

Powinno przybierać różne formy, adekwatnie od



Osoby oceniające projekty powinny zostać poddane

szkoleniom dotyczącym warunków skuteczności

interwencji (optymalnie – powinny być to zajęcia

warsztatowe z tworzenia projektów z dyskusją na temat

uwarunkowań skuteczności) tak, by mogły świadomie

dokonywać oceny i wyboru najlepszych projektów.

Oznacza to m.in. gotowość do akceptowania

elastycznych propozycji interwencji – tj. takich, które w

trakcie realizacji projektu będą dostosowywane do

identyfikowanych potrzeb konkretnych przedstawicieli

grup docelowych, rekrutowanych do projektów oraz do

zmian tych potrzeb w trakcie udziału w projekcie,

również pod wpływem czynników zewnętrznych.

Ważne będzie także elastyczne podejście opiekunów

projektów do zgłaszanych przez beneficjentów

propozycji zmian.

3

Uczestnicy cenią te formy

wsparcia, które dają największe

szanse na zatrudnienie, ale zaraz

potem cenią dobrą organizację

projektu.

(str. 97, 112)

Rekomendujemy

uwzględnienie tego aspektu

wśród działań informacyjnych

skierowanych do

beneficjentów i do osób

oceniających projekty, ale

także w ocenie wniosków i w

działaniach kontrolnych.

IZ RPO WO

2014-2020

IP RPO WO

2014-2020


– beneficjentów, – ekspertów oceniających wnioski.

Powinno przybierać różne formy, adekwatnie od



Ponadto sugerujemy ocenę planowanej organizacji

działań projektowych w ramach kryterium wykonalności

projektu (w ramach którego oceniane są zakres i logika

interwencji w stosunku do zidentyfikowanych problemów

grupy docelowej).

Sugerujemy, by w ramach działań kontrolnych badać

także prawidłowość komunikacji z uczestnikami

projektów, terminowość działań nie tylko w zgodzie z

30.06.2016

180


Termin

realizacji

ogólnym harmonogramem ale też z punktu widzenia

poszczególnych uczestników, zapewnianie uczestnikom

wsparcia przez cały czas udziału w projekcie.

4

Opracowany wieloletni plan

naboru nie stwarza możliwości

równomiernej realizacji działań w

całym okresie wdrażania, a także

nie sprzyja komplementarności.

(148-149)

Rekomendujemy dokonanie

korekt planu naboru.

IZ RPO WO

2014-2020

IP RPO WO

2014-2020

Proponujemy:

dla Działania 7.2 przeprowadzenie minimum

trzech tur naborów projektów: w 2016, 2018 i 2019,

dla Działania 7.3 przesunięcie terminu drugiego

naboru z 2018 na 2019 rok,

dla Działania 7.6 przesunięcie terminu drugiego

naboru z 2018 na 2019 rok lub zaplanowanie trzeciej

tury naboru na 2019 rok,

dla Działania 8.2 przeprowadzenie naboru w

2016 roku, łącznie z naborami w ramach Poddziałania

10.1.2 i w ramach Działania 10.2 tak, by umożliwić

składanie zintegrowanych projektów (wymagać to

będzie także przygotowania odpowiedniego

zintegrowanego podejścia do oceny takich projektów);

ponadto zaplanowanie kolejnego naboru na 2018 rok.

30.06.2016

5

Niektóre stosowane w ramach PO

KL szczegółowe kryteria oceny

projektów oraz zaplanowane

kryteria oceny w ramach RPO WO

2014-2020 są niewłaściwe z

punktu widzenia skuteczności

interwencji; niektóre są wadliwie

nazwane. Ponadto kryteria nie

uwzględniają istotnych aspektów

wymagających oceny.

(str. 152-160)

Rekomendujemy dokonanie

korekt w planowanych

kryteriach oceny projektów

oraz prowadzenie ciągłych

działań na rzecz ich wspólnego

rozumienia przez ekspertów i

aplikujących projektodawców.

IZ RPO WO

2014-2020

IP RPO WO

2014-2020

1) Kryteria ukierunkowane na preferowanie określonych

grup docelowych oraz określonych obszarów realizacji

projektów należy uznać za właściwe, jednak biorąc

jednak pod uwagę częste sytuacje konkurowania

projektów o uczestników sugerujemy zastosowanie

mechanizmu oceny porównawczej oraz mechanizmów

preselekcji projektów. Ponadto należy dążyć do

wskazywania bardziej precyzyjnie określonych grup. Nie

jest też zasadne określanie kryteriów dotyczących grup

docelowych w formule „i/lub” – ponieważ dla zachowania

spójności projektów i dobrej jakości pracy z uczestnikami

powinny one być kierowane do maksymalnie

jednorodnych grup uczestników - zalecamy

formułowanie kryteriów dotyczących tylko jednej grupy

bądź jako alternatywy.

30.06.2016

181


Termin

realizacji

2) Nie należy stosować kryteriów nakazujących

stosowanie określonych form wsparcia – o formach

wsparcia decyduje beneficjent biorąc pod uwagę

potrzeby grupy docelowej, a zasadność ich stosowania

ocenia ekspert w procesie oceny

3) Kryterium kompleksowości definiowanej jako liczba

zastosowanych form wsparcia stoi w sprzeczności z

koniecznością proponowania przez beneficjentów

wsparcia adekwatnego do zidentyfikowanych problemów

uczestników. Sugerujemy natomiast wprowadzenie

kryterium kompleksowości w ramach którego ocenie

podlega dobór działań w świetle zdefiniowanego

problemu oraz ich wieloaspektowość i kompleksowość z

punktu widzenia zdolności do jego skutecznego i

trwałego rozwiązania (przykład podany na str. 153).

4) Właściwe jest zastosowanie kryterium efektywności,

przy czym zaleca się różnicowanie jego wartości zarówno

dla poszczególnych grup docelowych, ale także do

obszaru, na jakim wdrażany jest projekt. Niezbędne jest

jednak dokonanie zmiany nazwy kryterium w przypadku

Działań 7.1 i 8.2, gdyż jest ona niezgodna z definicją

efektywności (zmiana zapisu „Projekt zakłada na

zakończenie jego realizacji osiągnięcie wskaźnika

efektywności zatrudnieniowej..” na „Projekt zakłada

osiągniecie wskaźnika efektywności zatrudnieniowej (…)

– mierzonego w 3 miesiące po zakończeniu udziału

uczestników w projekcie”.

5) W przypadku Działania 7.1 zaleca się modyfikację

następujących kryteriów:

182


Termin

realizacji

a) „Adekwatność doboru grupy docelowej do projektu”

na „Znajomość problemów grupy docelowej –

poprawność i spójność charakterystyki jej kluczowych

cech istotnych z punktu widzenia planowanej interwencji

i opis sytuacji problemowej oraz potrzeb i oczekiwań”

b) „Trafność doboru i opisu zadań przewidzianych do

realizacji w ramach projektu” na „Trafność doboru

działań skierowanych na rozwiązanie problemów grupy

docelowej do jej charakterystyki i do celu projektu oraz

ich logika, w tym logika harmonogramu”

c) „Prawidłowość sporządzenia budżetu projektu, w tym:

efektywność kosztowa, kwalifikowalność wydatków” –

proponujemy wydzielenie kryterium efektywności

kosztowej jako osobnego, wykraczającego poza pojęcie

„prawidłowości sporządzenia budżetu”.

6) w przypadku Kryteriów merytorycznych

punktowanych dla wszystkich Działań i Poddziałań RPO

WO 2014-2020 (z wyłączeniem 7.1):

a) kryterium „Potencjał Wnioskodawcy i/lub Partnerów w

tym opis: - zasobów finansowych, jakie wniesie do

projektu Wnioskodawca i/lub Partnerzy, - potencjału

kadrowego Wnioskodawcy i/lub Partnerów i sposobu

jego wykorzystania w ramach projektu, - potencjału

technicznego w tym sprzętowego i warunków lokalowych

Wnioskodawcy i/lub Partnerów i sposobu jego

wykorzystania w ramach projektu” proponujemy zastąpić

następującym „Zdolność Wnioskodawcy i/lub Partnerów

do efektywnej realizacji projektu, w tym – opis zasobów

finansowych, kadrowych i technicznych, jakie wniesie do

projektu Wnioskodawca i/lub Partnerzy (ocena dotyczyć

będzie tego czy zasoby planowane do zaangażowania w

realizację projektu (np. liczebność, doświadczenie,

183


Termin

realizacji

kwalifikacje) są adekwatne do zakresu merytorycznego i

koncepcji projektu”

b) „Trafność doboru i opisu zadań przewidzianych do

realizacji w ramach projektu” – proponujemy zamienić

na „Trafność doboru działań skierowanych na

rozwiązanie problemów grupy docelowej do jej

charakterystyki i do celu projektu oraz ich logika, w tym

logika harmonogramu”

c) w przypadku kryterium „Poprawność sporządzenia

budżetu projektu …” – proponujemy wydzielenie

kryterium efektywności kosztowej jako osobnego

7) W odniesieniu do Kryteriów merytorycznych

szczegółowych (punktowanych) dla Działania 8.2

Włączenie społeczne:

a) Projekt realizowany w partnerstwie wielosektorowym

o charakterze podmiotowym – proponujemy rezygnację

jako kryterium zweryfikowanego negatywnie w

badaniach ewaluacyjnych. W przypadku jego utrzymania

niezbędne jest uzupełnienie go o ocenę jakościową

poprzez ocenę sposobu podziału zadań pomiędzy

partnerami i sposobu zarządzania

b) Projekt zakłada wsparcie dwóch grup osób:

- o znacznym lub umiarkowanym stopniu

niepełnosprawności,

- z niepełnosprawnościami sprzężonymi,

z niepełnosprawnością intelektualną oraz osób z

zaburzeniami psychicznymi

proponujemy rezygnację z kryterium na rzecz

premiowania projektów skierowanych do jednej z tych

grup.

8) Proponujemy zastosowanie kryteriów odnoszących się

184


Termin

realizacji

do ryzyka w projekcie, do rekrutacji uczestników, oraz

ogólnego kryterium wykonalności projektu.

Ponadto niezbędne jest prowadzenie regularnych

dyskusji (spotkań informacyjnych) w gronie ekspertów

oceniających wnioski tak, by wszyscy jednakowo

rozumieli stosowane kryteria (np. przed uruchomieniem

konkursów).

Również beneficjenci muszą otrzymać przejrzystą

informację o znaczeniu każdego kryterium – w czasie

spotkań informacyjnych, w formie broszur

popularyzujących, a także w ramach dokumentacji

konkursowych.

185

6. ANEKSY

6.1. Studia przypadku

6.1.1. Działania na rzecz osób niepełnosprawnych - Siedlisko

Stowarzyszenie „Siedlisko” jest Organizacją Pożytku Publicznego, wspierającą osoby niepełnosprawne

intelektualnie zamieszkujące tereny wiejskie. Stowarzyszenie powstało w 2006 roku. Jego misją jest

podejmowanie takich działań wobec osób niepełnosprawnych intelektualnie, aby ich życie miało

osobisty i społeczny sens.

Główne cele dotyczą wsparcia osób niepełnosprawnych intelektualnie, w tym m.in. poprzez:

aktywizację społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych,

podejmowanie działań wpływających na jakość życia osób zamieszkujących obszary wiejskie,

w szczególności tych zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym,

prowadzenie działalności w zakresie pomocy społecznej,

ochronę i promocję zdrowia,

edukację, terapię i rehabilitację dzieci, młodzieży i dorosłych obarczonych

niepełnosprawnością,

upowszechnianie kultury fizycznej i sportu w szczególności wśród osób niepełnosprawnych,

czuwanie nad przestrzeganiem praw osób niepełnosprawnych,

udzielanie wsparcia technicznego, szkoleniowego, informacyjnego lub finansowego osobom

fizycznym i organizacjom pozarządowymi działającym na rzecz osób niepełnosprawnych.

Stowarzyszenie realizuje projekty z różnych źródeł finansowania: FIO, EFS, EFRR, PFRON, dotacji

celowych, środków własnych i osobistych stowarzyszenia. Projekty (przykładowe) dotyczą:

1. Specjalistycznych oddziaływań terapeutyczno-rehabilitacyjnych skierowanych do

osób z niepełnosprawnością intelektualną

Projekt „Perspektywy” realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 9.1.2

Dzięki temu uczniowie otrzymali sprzęt terapeutyczny i rehabilitacyjny, nauczyciele placówki

uczestniczyli w specjalistycznych szkoleniach. Młodzież korzystała z niedostępnych w placówce

zajęć edukacyjnych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych. Ponadto uczniowie wyjechali na obóz

narciarski, a w okresie wakacji na pobyt rehabilitacyjny w Kamieniu Śląskim oraz obóz wspinaczki

skałkowej.

Stowarzyszenie prowadzi hodowlę konika polskiego gdzie odbywają się specjalistyczne zajęcia

z Hipoterapii dla niepełnosprawnej młodzieży.

186

2. Aktywizacji społecznej i zawodowej skierowanej do osób niepełnosprawnych

intelektualnie

Projekt „Bez barier” realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 9.5.

Zasadniczym celem projektu była integracja dwóch grup zagrożonych wykluczeniem społecznym

tj. uczniów niepełnosprawnych intelektualnie głównie mieszkańców Domu Pomocy Społecznej

i osób starszych. Za realizację projektu stowarzyszenie oraz Zespół Szkół Specjalnych otrzymało

nagrodę główną w III edycji konkursu Ministerstwa Edukacji Narodowej „Otwarta szkoła"

w obszarze włączanie rodziców w edukację dzieci i młodzieży.

Projekt „AntyRamy” realizowany w ramach Programu Operacyjnego Funduszu Inicjatyw

Obywatelskich.

Wolontariusze oraz niepełnosprawna intelektualnie młodzież zrealizowali sztukę pt. „Oskar”, której

premiera odbyła się w Teatrze im. Jana Kochanowskiego w Opolu. Sztukę mówiąca o dojrzałości

dzieci i dorosłych w obliczu śmierci obejrzało około 3000 widzów.

Projekt „We własnym interesie” współfinansowany przez Samorząd Województwa Opolskiego

ze środków PFRON.

W ramach projektu uczniowie i absolwenci szkoły promowali swoje mocne strony w trakcie

spotkań z przedstawicielami PFRON, Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz samorządów

wojewódzkich i lokalnych.

Projekt „Punkt Wsparcia” realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 7.2.1.

Celem projektu było wypracowanie modelu aktywizowania zawodowego osób niepełnosprawnych

intelektualnie w stopniu głębszym zwiększającego ich szansę na podjęcie pracy. „Punkt Wsparcia”

stanowił innowacyjne uzupełnienie dostępnej oferty kształcenia. Poza szkoleniami teoretycznymi

uczniowie kilku szkół specjalnych uczestniczyli w dwumiesięcznych stażach zawodowych.

Projekt „Daj nam szansę” realizowany w ramach Programu Operacyjnego Współpracy

Transgranicznej.

Wychodząc naprzeciw problemowi braku aktywizacji zawodowej osób obarczonych upośledzeniem

umysłowym wraz z partnerską organizacją z Czech wspólnie tworzymy przedsiębiorstwo społeczne

Siedlisko, które będzie dysponowało miejscami pracy dla absolwentów szkół specjalnych. Projekt

ten jest przedsięwzięciem wyjątkowym - został opisany poniżej odrębnie.

3. Aktywny wypoczynek

W trakcie działalności „Siedlisko” zorganizowało szereg kilkudniowych wyjazdów oraz wycieczek.

Założeniem była nie tylko szeroko rozumiana integracja, ale przede wszystkim wyrównywanie

szans oraz kształtowanie otwartych na nowe doznania postaw. Siedlisko zorganizowało między

innymi: cykl obozów wspinaczki skałkowej i wyjazdów na narty, obóz wędrowny „Tropem Orlich

Gniazd” (realizowany w ramach III Akcji Charytatywnej organizowanej przez Fundację im. Juliana

i Ireny Tuwim), „Śląska włóczęga - Śladami Książąt Piastowskich”, "Karkonoskie opowieści"

(połączenie wypoczynku z czynną rehabilitacją podczas dziesięciodniowego wyjazdu

w Karkonosze), weekendowe wyjazdy do Woli Kalinowskiej.

187

4. Działalność popularyzatorska promująca w środowisku osoby z niepełnosprawnością

intelektualną

Wydanie 4 edycji kalendarza „Zwykli (nie) zwykli”, którego bohaterami byli młodzi

niepełnosprawni oraz zaproszeni goście;

Organizacja 3 Integracyjnych Spływów Kajakowych, których celem jest popularyzacja

aktywnego stylu życia, walorów przyrodniczych Opolszczyzny oraz integracja osób

niepełnosprawnych ze społeczeństwem;

„I Ty zaproś św. Mikołaja do domu” Niepełnosprawna intelektualnie młodzież zaangażowana

jest w przedsięwzięcie jako świta św. Mikołaja.

Dobra praktyka: Firma społeczna Siedlisko „Daj nam szansę”

Zdaniem działaczy Stowarzyszenia upośledzenie nie jest chorobą, która minie po zastosowaniu

odpowiedniego leczenia, wychowankowie Stowarzyszenia nigdy nie przestaną być niepełnosprawni,

jednak jak wszyscy obywatele mogą rozwijać się i zmieniać. Z doświadczenia wynikającego z pracy

z podopiecznymi wywnioskowano, że potencjał osób niepełnosprawnych intelektualnie rokuje na

zatrudnienia i około 25% - 35% osób może funkcjonować na rynku pracy. Należy tylko, dzięki

bezpośredniemu kontaktowi, połączyć chęć do pracy tych osób z ich zakresem umiejętności. Zanim

Stowarzyszenie otrzymało finansowanie na projekt „Daj nam szansę” w sposób planowy

i konsekwentny się do niego przygotowywało. Kluczowy był przełom 2010 i 2011 roku, kiedy zarząd

Stowarzyszenia nawiązał kontakt z władzami gminy Kolonowskie, które udostępniły budynek

opuszczony przez szkołę. Wspólnie z samorządem lokalnym przeprowadzono konsultacje społeczne,

dzięki którym przed przekazaniem budynku na rzecz Stowarzyszenia została wypracowana zgoda

społeczna na taką formę działalności. W remont i zmodernizowanie budynku zaangażowani byli

również podopieczni.

W 2013 roku Stowarzyszenie Siedlisko otrzymało dofinansowanie ze środków Programu Operacyjnego

Współpracy Transgranicznej Republika Czeska-Rzeczpospolita Polska 2007-2013 na realizację projektu

„Daj nam szansę”. Przedsięwzięcie jest realizowane w partnerstwie z czeską organizację APROPO

z Jczina. Całkowita wartość projektu wynosi 2 930 938,20 PLN. Projekt ma charakter inwestycyjny

i zakłada powołanie „Kompleksu Siedlisko” - przedsiębiorstwa ekonomii społecznej. Założeniem

projektu było, że w wyniku przedsięwzięcia dwudziestu sześciu podopiecznych organizacji

z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności otrzyma pracę. Projekt jest w trakcie

realizacji zgodnie z założonymi etapami.

Myślenie o firmie społecznej, stowarzyszeniu, a zwłaszcza podopiecznych jest długofalowe

i realizowane zgodnie z przyjętym biznes planem oraz strategią. Docelowo planowane jest

doprowadzenie do samowystarczalności i względnej niezależności całego Kompleksu Siedlisko.

Przygotowując to przedsięwzięcie osoby decyzyjne ukończyły studia podyplomowe z ekonomii

społecznej oraz odwiedziły i były w kontakcie z wieloma placówkami o podobnym profilu w Polsce.

188

Założenia Kompleksu Siedlisko:

Branża I - asystent osoby przewlekle chorej

Powstaje Zakład Opieki Leczniczej o specjalności psychiatrycznej (19 pacjentów). Poza zatrudnieniem

personelu medycznego w tej branży znajdzie zatrudnienie 11 osób z niepełnosprawnością w stopniu

umiarkowanym i znacznym (w wymiarze 0,5 etatu każdy). Do zadań asystenta osoby przewlekle

chorej należy wsparcie w czynnościach pielęgnacyjno-higienicznych (podnoszenie, zmiana pozycji,

kąpiel pacjentów), karmienie, towarzyszenie pacjentowi poprzez wspólne spacery, rozmowy etc.

Branża II – asystent w sekcji gastronomicznej

Będzie to Sekcja gastronomiczna, która w formie cateringu dostarczy posiłki okolicznym

przedsiębiorstwom, szkołom, przedszkolom oraz społeczności lokalnej. Oferta tej sekcji zawiera

również organizację imprez okolicznościowych i plenerowych u potencjalnego klienta. W powyższej

branży zostanie zatrudnionych 11 niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym i znacznym (w

wymiarze 0,5 etatu każdy) w charakterze asystenta kucharza. Do zadań tych osób będzie należało

wykonywanie prostych, powtarzalnych czynności związanych z procesem gastronomicznym.

Branża III – asystent sekcji porządkowo-konserwatorskiej

Powstaje Sekcja porządkowo-konserwatorska, która będzie zajmowała się sprzątaniem obiektu,

pielęgnacją ogrodu oraz drobnymi, bieżącymi naprawami i konserwacją sprzętu. W powyższej branży

zatrudnienie otrzyma 4 niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym i znacznym (w wymiarze 0,5

etatu każdy). Kompleks Siedlisko zostanie wyposażony w nowoczesny, dobrej klasy sprzęt

umożliwiający wykonywanie wysokiej jakości usług na konkurencyjnych zasadach.

Tabela 25 Szanse i zagrożenia dla przedsięwzięcia

Szanse Zagrożenia

posiadany budynek – wyremontowany

z możliwością rozbudowy o piętro,

zespół współpracujących ludzi –

profesjonalni i zaangażowani,

postrzeganie przez otoczenie –

współpraca z wieloma interesariuszami,

możliwości finansowania kolejnych

etapów w ramach nowego okresu

programowania,

planowane zmiany ustawowe dla opieki

w ramach opieki społecznej

możliwa konkurencja w miarę bliskiej

okolicy (kopiowanie dobrych rozwiązań)

podopieczna młodzież (obawy o jej

wytrwałość w postanowieniach),

popyt na gotowe posiłki – potencjalne

zubożenie społeczeństwa,

wysokie płatności za pobyt w domach

opieki,

sztywność zapisów w dokumentach

programowych nie uwzględniających

indywidualnych przypadków wykluczenia

społecznego.


189

W opinii członków Stowarzyszenia na sukces przedsięwzięcia Kompleks Siedlisko wpływ miały trzy

podstawowe czynniki:

1. znajomość zagadnienia i osobiste zaangażowanie – Stowarzyszenie zostało powołane

przez nauczycieli z Zespołu Szkół Specjalnych przy Domu Pomocy Społecznej w Zawadzkim,

których nie satysfakcjonowała pomoc udzielana podopiecznym. Zdawali sobie sprawę, że do

realnego wsparcia potrzebna jest inna formuła. Rozpoznali możliwości prawne i ekonomiczne.

Spotykali się z osobami, które już działały w podobny sposób. Ukończyli studia podyplomowe

z ekonomii społecznej. W szczególności – znali swoich potencjalnych podopiecznych od wielu

lat;

2. sprzyjające otoczenie – władze gminy, parafia, PUP w Strzelcach Opolskich (między innymi

staże), media;

3. szeroka współpraca - Towarzystwo Inicjatyw Społeczno Ekonomicznych (kredyt),

Ołomuncem i Jicinem (wspólna strategia), Bank Spółdzielczy (pożyczka), elastyczni

wykonawcy budowlani, NESsT Polska (inkubator przedsięwzięć społecznych).

6.1.2. Działania na rzecz osób młodych – Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w Kluczborku

Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w Kluczborku od wielu lat zajmuje się pomocą i wsparciem dla dzieci

i młodzieży. Stanowi część szerokiej struktury TPD i stara się propagować jej cele i misje. TPD

w Kluczborku obejmuje swym działaniem min. funkcjonowanie Świetlicy Terapeutyczno –

Wychowawczej PARASOL II dla dzieci i młodzieży z rodzin niewydolnych wychowawczo oraz

zagrożonych demoralizacją. Powstała jako kontynuacja PARASOLA I w miarę dorastania

podopiecznych. Świetlica Terapeutyczno – Wychowawcza „PARASOL II” pracuje z dziećmi i młodzieżą

niedostosowaną społecznie powyżej 13go roku życia. Jest to grupa dzieci i młodzieży z rodzin

wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, w których występują problemy opiekuńczo

– wychowawcze, z rodzin ubogich, w których wielokrotnie głównym problemem jest bezrobocie,

uzależnienie od alkoholu, czy też przemoc również w stosunku do dzieci. Dzieci te nie mając

właściwych wzorców do naśladowania, często trafiają do negatywnych grup odniesienia, w których

szukają akceptacji i próbują zaspokoić potrzebę przynależności do grupy. To powoduje, że zaczynają

sięgać po alkohol, papierosy i inne używki, a z czasem popadają w konflikty z prawem (drobne

kradzieże, bójki, włamania itd.). Z uwagi na te problemy w Świetlicy od kilku lat funkcjonuje Ośrodek

Kuratorski. Sąd kieruje młodzież zagrożoną demoralizacją na zajęcia w Świetlicy. Odbywają się tam

dyżury kuratorów sądowych, a młodzież może liczyć na fachową pomoc i wsparcie.

Świetlica oprócz realizacji projektu realizowała swoje statutowe działania poprzez:

spotkania z ciekawym zawodem (rozmowa z pracownikiem), raz w miesiącu

gminny turniej Ping-Ponga o puchar Prezesa Sądu Rejonowego

Turniej Szermierki Go-Now (w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Rozwoju Wsi Maciejów

„MIODOWA KRAINA”

190

przygotowanie zajęć dla osób niepełnosprawnych z Kluczborskiego Towarzystwa Pomocy

Sprawnym Inaczej „MUMINKI”

warsztaty fotografii i obróbki cyfrowej

akcja FLAGA – rozprowadzanie ulotek i fag narodowych

akcja ZNICZ- nauka przedsiębiorczości, możliwość zarobkowania

organizacja, prowadzenie, występy na Kolacji dla Dobroczyńców TPD

akcja MIKOŁAJ – dla rodzin z Kluczborka, przedszkoli, szpitala

przygotowanie Kolacji Wigilijnej wspólnie ze Świetlicą Parasol z OPS dla wychowanków i ich

rodzin.

149

Projekt „Razem możemy więcej”

W czasie powstawania projektu osoby działające w TPD obserwowały tendencje wzrostową co do

liczby młodzieży kierowanej do Świetlicy i zagrożonej wykluczeniem społecznym. Jednocześnie na

terenie gminy trudno było znaleźć miejsce, gdzie młodzież ta mogłaby skorzystać z kompleksowego

wsparcia, obserwować konstruktywne wzorce zachowania, znaleźć akceptację dorosłych i rówieśników

149 http://www.parasol2.pl/

191

bez względu na to z jakiej rodziny pochodzą lub z jakimi problemami się zmagają. Problemy, które

projekt miał pomóc rozwiązywać, to:

problemy społeczne – niedostosowanie społeczne, wypaczone wzorce pełnienia ról

społecznych, niedostosowanie do norm społecznych i prawnych, brak umiejętności

współdziałania itd.,

problemy emocjonalne – nieumiejętność radzenia sobie z emocjami, trudności w pokonywaniu

problemów, negatywne sposoby rozładowywania napięcia i stresu, zachowania agresywne,

używki,

problemy edukacyjne – niska motywacja do nauki, braki w edukacji, brak preferencji

zawodowych itd.

Działaniami projektu objęto młodzież w wieku 15-24 lat, niepracującą, zagrożoną wykluczeniem

społecznym z co najmniej jednego z powodów wskazanych w art. 7 ustawy o pomocy społecznej.

Wsparciem projektu objęto 15 podopiecznych Świetlicy, w większości chłopców (ze względu na fakt,

że wśród młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym na terenie gminy Kluczbork większy odsetek

stanowili chłopcy).

Realizatorzy projektu wyszli z założenia, że „podstawą pracy z dziećmi i młodzieżą jest budowanie

pozytywnych więzi z ludźmi, integracja grupy, tak by każdy uczestnik mógł się czuć bezpiecznie i mieć

zaufanie do innych” 150 i na tej podstawie zaprojektowali następujący cykl zajęć:

Socjoterapia – podczas spotkań grupowych organizowano takie sytuacje społeczne, które

dostarczyły uczestnikom zajęć doświadczeń korekcyjnych przeciwstawnych doznanym urazom

oraz doświadczeń kompensujących doświadczenia deprawacyjne, hamujących rozwój

emocjonalny i społeczny, sprzyjały odreagowaniu napięć emocjonalnych i posłużyły uczeniu

się nowych umiejętności psychologicznych;

Doradztwo zawodowe - w celu poprawy umiejętności poruszania się po rynku pracy oraz

określenia preferencji zawodowych uczestników poprowadzone były ,,Warsztaty poruszania

się po rynku pracy‟‟ (3 dni po 4 h) i indywidualne spotkania z doradcą zawodowym (3h na

uczestnika) oraz spotkania z przedstawicielami zawodu;

Wsparcie psychologiczne - każdy z uczestników wziął udział w cyklu warsztatów

psychologicznych (20h na uczestnika): trening umiejętności społecznych, komunikacja

interpersonalna, asertywność, wyznaczanie celów krótko i długo terminowych w życiu,

stereotypy związane z płcią oraz role kobiety i mężczyzny w życiu społecznym, zawodowym

i rodzinnym. Ponadto każdy z uczestników został objęty indywidualnym wsparciem

psychologicznym w celu wzmocnienia motywacji, poprawy samooceny oraz pomocy

w rozwiązaniu ewentualnych problemów osobistych czy emocjonalnych;

Kursy obsługi komputera i aukcji internetowych oraz pierwszej pomocy;

150 Materiały własne projektodawcy.

192

Wyjazdy integracyjno – rekreacyjne, służące poprawie integracji uczestników oraz

wzrostu ich udziału w życiu społecznym i kulturalnym. Były to wyjazdy do kina, teatru,

aquaparku, parku linowego, paint ball oraz zajęcia na ściance wspinaczkowej, a ponadto 2

dniowy wyjazdu do gospodarstwa agroturystycznego z warsztatami jazdy konnej i organizacją

ogniska integracyjnego;

Poznawanie możliwości zatrudnienia: w celu zwiększenia świadomości zawodowej

uczestników zorganizowano spotkania z przedstawicielami różnych zawodów. Osoby te

opowiadały uczestnikom o specyfice swoich zawodów, możliwościach zatrudnienia, zarobków,

wymaganego wykształcenia czy doświadczenia. Pogadanki tego typu pomogły uczestnikom

w określeniu swoich preferencji zawodowych, wpłynęły na wzrost motywacji i zainteresowań.

Do dnia dzisiejszego opiekunowie mają kontakt z większością dzieci i śledzą i drogę życiową: 12 osób

usamodzielniło się, pracują (choćby dorywczo), ukończyli szkoły zawodowe, niektórzy studiują (o

dwóch osobach nie mają żadnych informacji), zakładają rodziny, nie mają problemów z prawem.

6.1.3. Działania na rzecz osób długookresowo bezrobotnych – PUP Nysa, projekty Mały Wielki Nysanin i Akademia Aktywności Społecznej

Powiatowy Urząd Pracy w Nysie realizuje zadania w powiecie nyskim, który jest obszarem dotkniętym

szczególnie wysokim wskaźnikiem stopy bezrobocia na terenie woj. opolskiego. Wśród osób

zarejestrowanych jako bezrobotne w PUP w Nysie największy odsetek na koniec 2010 r. stanowiły

osoby długotrwale bezrobotne: 41,8% zarejestrowanych. Wskaźnik ten wzrósł w porównaniu do

31.12.2009 r. aż o 33%151. Dodatkowo na terenie powiatu nyskiego, zgodnie z raportem ROPS

w Opolu pn. „Stopień zagrożenia ubóstwem wg stanu na 31.12.2009 r.” znajdowało się 5 gmin

o wysokim stopniu zagrożenia ubóstwem: Kamiennik, Paczków, Otmuchów, Pakosławice, Korfantów.

Skumulowanie się dwóch czynników: długotrwałego bezrobocia z ubóstwem, powoduje ogromne

zagrożenie wykluczenia społecznego osób nimi dotkniętych. Te przesłanki jak również informacje

z Ośrodka Pomocy Społecznej, z którym współpracuje PUP, stały się podstawą do poszukiwania

niestandardowych rozwiązań przyczyniających się do wsparcia procesu zatrudnienia tych osób.

Powstał zespół składający się z 6 osób, wśród których znajdowały się również osoby bezpośrednio

pracujące z grupą długotrwale bezrobotnych (pośrednicy pracy, doradcy zawodowi). Niezwykle istotny

był również osobisty kontakt z przedstawicielami gmin z których wywodzili się beneficjenci ostateczni.

Wskutek dialogu powstała koncepcja dwu projektów, przy czym kluczowe było, aby w maksymalnie

zindywidualizowany sposób zaopiekować się zakwalifikowanymi do projektów ludźmi. Najlepszym

rozwiązaniem były więc projekty małe.

151 Statystyka PUP Nysa.

193

Projekt „Mały Wielki Nysanin” (6.1.1) zakładał objęcie wsparciem 84 osoby długotrwale

bezrobotne (12 kobiet i 72 mężczyzn). W trakcie realizowane były następujące zadania:

1. Poradnictwo zawodowe, które miało formę indywidualną (diagnozę preferencji

zawodowych/potencjału, talentów, diagnozę obecnej sytuacji zawodowej i dotychczasowej

aktywności w tym zakresie, preferencji i zainteresowań zawodowych, analizę aktualnych

i potencjalnych możliwości zawodowych) i kończyło się przygotowanym dla każdego

uczestnika Indywidualnym Planem Działania. Doradca zawodowy towarzyszył beneficjentowi

ostatecznemu w całej ścieżce aktywizacji nawet po podjęciu zatrudnienia, co często było

niezwykle istotne ze względu na trwałość zatrudnienia.

2. Warsztaty "Gotowość do zmian" dla wszystkich uczestników projektu, mające na celu

przygotowanie uczestników projektu do:

osiągnięcia aktywnej postawy w stosunku zmian zachodzących na rynku pracy,

udoskonalenia własnych umiejętności w podejmowaniu decyzji, ich realizacji i brania

odpowiedzialności za nie,

wyzwolenie kreatywności oraz nowego sposobu myślenia na rynku pracy,

przełamanie barier w procesie zdobywania wiedzy i doskonalenia zawodowego

3. Szkolenia z kompetencji kluczowych - informatycznych - wyposażenie w odpowiednie

kwalifikacje i umiejętności w korzystaniu z nowoczesnych technologii, informacyjno-

komunikacyjnych, internetu, zapoznanie uczestników projektu z podstawami obsługi

komputera, systemu Windows i pakietów biurowych.

4. Szkolenie "Rodzic na rynku pracy" - zagadnienia prawne, "ustawa żłobkowa", prawo pracy,

inne akty prawne w celu wskazania sposobu godzenia życia zawodowego z prywatnym.

5. Szkolenia zawodowe, w trakcie których zrewitalizowane były 3 żłobki/przedszkola

w gminach, które przystąpiły wcześniej do konkursu udostępniając budynki. Jednocześnie 12

osób przeszło szkolenie połączone z praktyką w zakresie profesjonalnej opieki nad dzieckiem.

Ta część projektu realizowana była w innowacyjnej i niespotykanej formule ponieważ

samoistnie generowane były stabilne miejsca pracy dla części uczestników.

Szkolenia budowlane (180 godzin) obejmujące m.in. kierunki: malarz-tynkarz, monter

instalacji wodno-kanalizacyjnej, elektrycznej, posadzkarz-kafelkarz, pracownik

wykończenia wnętrz, murarz. Szkolenia odbywały się na rzeczywistej budowie.

Szkolenia z zakresu opieki nad dziećmi obejmujące m.in. zagadnienia takie jak: anatomia

i fizjologia dziecka, twórcze wychowanie dziecka, zasady pierwszej pomocy

przedmedycznej, warsztaty psychologiczne.

6. Pośrednictwo pracy i staże; działanie obejmowało m.in. wyszukanie ofert pracy/stażowych

podczas trwania szkoleń, a także adaptację do miejsca pracy/stażu, co przyczynia się do

wzmocnienia motywacji i skuteczności w wykonywaniu obowiązków, budowania prawidłowych

relacji z pracodawcą i współpracownikami. Staże były sześciomiesięczne dla 20 uczestników

projektu zgodnie z ukończonymi kierunkami szkoleń.

194

Projekt „Akademia Aktywności Społecznej” (7.2.1.) zakładał objęcie wsparciem 30 osób, w tym

17 kobiet i 13 mężczyzn. W trakcie realizowane były następujące zadania:

1. Poradnictwo zawodowe połączone z poradnictwem psychologicznym - w ramach

zadania odbyły się indywidualne spotkania z doradcą zawodowym i psychologiem. Niezwykle

istotne dla sukcesu projektu były spotkania z psychologiem, które bezpośrednio przyczyniły się

do zwiększonej motywacji w uczestniczeniu w zaplanowanych działaniach.

2. Cykl szkoleń rozwijających kompetencje społeczne - Akademia Aktywności Społecznej

(Akademia AS):

Szkolenie „Szukam pracy” – aktualna sytuacja na rynku pracy, ocena potencjału,

zainteresowania i kwalifikacje w stosunku do potrzeb i uwarunkowań lokalnego rynku

pracy.

Szkolenie savoir vivre i kreowania wizerunku - szczególnie w trakcie rozmów

kwalifikacyjnych i spotkań z potencjalnym pracodawcą.

Szkolenie z kompetencji informatycznych.

3. Szkolenia zawodowe – były zindywidualizowane i musiały mieć co najmniej 150 godzin

i przygotowujące pod konkretnego pracodawcę.

4. 12 miesięczny staż u pracodawcy połączony z utrwalaniem/adaptacją w miejscu

pracy. Uczestnicy stażu mogli liczyć na wsparcie również w relacjach z pracodawcą po stronie

PUP – zarówno pośrednik pracy jak i doradca zawodowy (indywidualnie) służył pomocą

w rozwiązywaniu codziennych problemów.

Efektywność zatrudnieniowa była bardzo duża w porównaniu z działaniami innych PUP dla podobnej,

trudnej grupy, osiągnięto bowiem wskaźnik 66%. Zdaniem koordynatorów projektów do sukcesu

przyczyniły się w szczególności takie czynniki, jak:

Współpraca z otoczeniem społecznym PUP oraz umiejętność pracy w zespole zarówno

projektowym jak i pomiędzy pracownikami PUP;

Rzeczywista znajomość podopiecznych i zindywidualizowane podejście;

Realizacja projektów, które są małe (obejmują mało osób w przeciwieństwie do projektów

systemowych) – brak anonimowości uczestników przyczynia się pośrednio do zwiększonej

motywacji i autoodpowiedzialności za efekty projektu;

Kompleksowość wsparcia;

Udział psychologap

Długość stażu – pozwala na utrwalenie nawyku pracy i zdobycie rzeczywistego doświadczenia

zawodowego;

Wsparcie w trakcie stażu i zatrudnienia.

195

6.1.4. Działania na rzecz osób 50+ - projekt Tranzytowe miejsca pracy

Projekt „Tranzytowe miejsca pracy. Import modelu wsparcia dla szczególnie wrażliwych grup na rynku

pracy” powstał we współpracy instytucji: CTC sp. z o.o. (lider) oraz Towarzystwa Społeczno-

Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim (partner). Partnerzy jednak zwracają uwagę na fakt, że

znaczenie miała także ich szeroka współpraca z międzynarodowymi instytucjami i znajomość

zagadnienia w kontekście europejskim oraz języka (niemiecki). Projekt wspierali międzynarodowi

partnerzy z Austrii: ISOP – Innovative Sozialprojekte GmbH oraz Bit management Beratung GmbH

(CTC sp. z o.o. jest z nim powiązane), którzy wnieśli unikatowe rozwiązania dotyczące osób

nieaktywnych zawodowo po pięćdziesiątym roku życia. W realizację projektu włączono austriacki

model „tranzytowe miejsca pracy” polegający na tym, że długie staże (6 miesięcy) odbywają się

u pracodawcy, który z założenia nie jest docelowy. Drugim modelem był dostarczony nowy zawód

Animator Osób Starszych. Projekt dotyczył 40 osób pozostających bez zatrudnienia (w tym osób

zarejestrowanych w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotne), powyżej 50 roku życia

i realizowany był w województwie opolskim w okresie 2,5 roku (luty 2013 – czerwiec 2015).

Finansowany był z EFS w ramach Priorytetu I PO KL.

Projekt odpowiadał na problemy związane z koniecznością wydłużania okresu aktywności zawodowej

w związku ze starzeniem się ludności kraju i jednoczesnym spadkiem współczynnika urodzeń oraz

emigracją. Zauważono jednocześnie, że w województwie opolskim istnieje wielki niewykorzystany

potencjał zawodowy w postaci osób 50+ nieaktywnych zawodowo, a w środowiskach lokalnych brak

jest inicjatyw tzw. sformalizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Uznano więc, że istnieje potrzeba

wypracowania rozwiązań z zakresu przygotowania do starości dzięki edukacji oraz promocji zasad

aktywnego starzenia się tak, by podobnie jak w rozwiniętych krajach UE osoby w wieku emerytalnym

mogły uczestniczyć w wypracowywaniu PKB dzięki swojemu zaangażowaniu społecznemu, czemu

sprzyja zapotrzebowanie na nowe usługi (konieczność przygotowywania kadr do ich realizacji).

W projekcie zaplanowane i zrealizowane były szerokie badania dotyczące rzeczywistych potrzeb

seniorów w województwie, które po ich zaspokojeniu spowodowałyby zaktywizowanie społeczne.

Projektodawcy wyszli z założenia, że społeczna aktywność osób starszych ma wartość samą w sobie

(międzypokoleniowa wymiana doświadczeń i ciąg kulturowy) oraz merkantylną – im dłużej osoby

starsze pozostają aktywne tym później są zmuszone do korzystania z pomocy państwa (medycyna,

ośrodki pomocy). Przebadano 1200 osób i była to również okazja do rozpoczęcia współpracy z różnymi

aktorami życia społecznego w ramach grup roboczych (PUP, JST, NGO). Realizatorom projektu

zależało na tym, żeby poza kryteriami formalnym dostępu do projekty osoby 50+ wykazywały również

aktywność w swoim otoczeniu lokalnym i posiadały specyficzny profil: lider lokalny, osoba

komunikatywna, empatyczna, otwarta, kreatywna, posiadająca „sieć współpracy”, zorientowana

w problemach lokalnych. Dlatego w ramach rekrutacji beneficjentów ostatecznych posłużono się

dodatkowym elementem, jakim była rekomendacja dwu osób z lokalnego środowiska.

Zakwalifikowane osoby przechodziły 7 miesięczny cykl składający się z 3 elementów:

1. AKADEMIA ANIMATORA OSÓB STARSZYCH - 150 godz. (1 miesiąc) zajęć z obszaru

gerontologii, aktywizacji i animacji osób starszych, organizacji imprez, finansowania

działalności, obsługi komputera, kulturoznawstwa, etc.

196

2. STAŻ PRAKTYCZNY (6 miesięcy) – realizowany w wybranej gminie, w pełnym wymiarze

czasu pracy, pod kierunkiem opiekuna. Animator został wyposażony na czas stażu

w niezbędne narzędzia: laptop, projektor, flipczart, walizka animatora, sprzęt sportowo-

rekreacyjny, etc. Do zadań animatora należało tworzenie oferty aktywności dla osób

dojrzałych, promowanie aktywności fizycznej i zdrowego trybu życia, wspieranie rozwoju

interpersonalnego i intelektualnego, oswajanie z nowymi technologiami.

3. DORADZTWO – ¼ czasu pracy w trakcie stażu poświęcone doradztwu zawodowemu,

samorozwojowi, treningowi osobowości, poszukiwaniu pracy pod kierunkiem jobcoacha.

Przez cały czas realizacji projektu uczestnicy mieli do dyspozycji również stronę internetową

skonstruowaną przyjaźnie dla osób starszych:

Opracowano Zasady realizacji działań przez animatora osób starszych oparte na 6 filarach:

1. Funkcjonowanie Animatorów w szerokich sieciach współpracy lokalnej;

2. Dostarczanie usług o ograniczonej dostępności (bez prostego powielania usług świadczonych

przez inne lokalne podmioty;

3. Koncentracja Animatora na starannie wyselekcjonowanych zagadnieniach najistotniejszych dla

społeczności lokalnej;

4. Reagowanie Animatora na problemy osób starszych ale także kreowanie ich potrzeb;

5. Kreowanie liderów wśród osób starszych;

6. Zróżnicowane zasady finansowanie działań Animatora.152

Animatorzy (4 mężczyzn, 37 kobiet) działali w 27 gminach w województwie opolskim; 20 osób działało

na terenach wiejskich, 8 – na terenach miejsko-wiejskich, 13 w miastach. Po zakończeniu projektu ich

aktywność przedstawia się następująco:

152 Opolski senior – ulotka promująca projekt.

197

29 animatorów podjęło zatrudnienie, w większości na umowę o pracę (21), umowy cywilno-

prawne (7); 13 podjęło zatrudnienie w JST, 8 w NGO, 7 w prywatnych firmach; 1 osoba

założyła własną działalność gospodarczą;

18 pracuje jako animatorzy osób starszych, pozostałe branże to: opieka nad osobami

starszymi, ochrona, edukacja, administracja;

Wartości dodanej można upatrywać w tym, że „absolwenci” projektu - Animatorzy założyli

stowarzyszenie i zrealizowali kilkanaście projektów w ramach dotacji z JST: ASOS, Kierunek FIO,

Pracownia ORANGE, Seniorzy w akcji. Planują również skorzystać w gminie Głogówek z propozycji

programu MPiPS Senior Wigor. Powstał także teatr amatorski oraz bank czasu seniorów.

Należy zwrócić uwagę na trwałość projektu przejawiającą się w stworzonym Klastrze Senioralnym

w skład, którego wchodzą: bit Polska Sp. z o.o., Caritas Diecezji Opolskiej, CTC Polska Sp. z o.o.,

Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, Samodzielny Publiczny Zespół Szpitali Kup-

Pokój, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim. Klastrowi patronują

Marszałek Województwa Opolskiego i Wojewoda Opolski, którzy wejdą również w skład Rady

Klastra.153 Klaster jest w fazie wyczekiwania na możliwość finansowania przedsięwzięć –

kompleksowych usług opiekuńczo/animacyjnych np. ze środków RPO WO 2014-2020.

153http://www.24opole.pl/14114,Zalozyli_klaster_by_wspolnie_sluzyc_seniorom,wiadomosc.htmlp http://www.24opole.pl/14114,Zalozyli_klaster_by_wspolnie_sluzyc_seniorom,wiadomosc.htmlp http://www.24opole.pl/14114,Zalozyli_klaster_by_wspolnie_sluzyc_seniorom,wiadomosc.htmlp

http://www.24opole.pl/14114,Zalozyli_klaster_by_wspolnie_sluzyc_seniorom,wiadomosc.htmlp



198

6.2. Informacje metodologiczne

6.2.1. Dokumenty wykorzystane w analizie desk Research

W ramach badania dokumentów analizie zostały poddane następujące dokumenty:

1. Strategiczne dokumenty wspólnotowe (dotyczącej obecnej i przyszłej perspektywy finansowej),

w tym w szczególności:

a) Traktat Lizboński i Strategia Europa 2020;

b) Wspólne Ramy Strategiczne;

c) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólne przepisy

dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu

Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju

Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem

wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego

Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności,

oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1083/2006.

2. Strategiczne dokumenty krajowe/regionalne i lokalne, w tym w szczególności:

a) Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020;

b) Umowa Partnerstwa;

c) Polska 2030. Wyzwania rozwojowe;

d) Krajowy Program Reform na rzecz Europy 2020;

e) Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju – Polska 2030;

f) Strategia Rozwoju Kraju 2020 (Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju);

g) Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: regiony, miasta, obszary wiejskie;

h) Krajowy Program Reform na rzecz realizacji Strategii „Europa 2020”;

i) Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020;

j) Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013 wraz z dokumentami uszczegóławiającymi;

k) Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2014-2020;

l) inne RPO 2014-2020.

3. Badania naukowe, ewaluacyjne, analizy, studia itp. mające zastosowanie w realizowanej

ewaluacji, w tym w szczególności:

a. badania ewaluacyjne zrealizowane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego: Evidence-based

Cohesion Policy and its role in achieving Europe 2020 objectives, Wnioski z realizacji Polityki

Spójności w świetle wyników prac analityczno-ewaluacyjnych okresu 2004-2006 oraz

Ewaluacja ex-post Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006.

b. Badania ewaluacyjne dotyczące RPO WO 2007-2013 i PO KL zrealizowane w województwie

opolskim w okresie 2007-2013:

Ocena jakości projektów i ich wpływu na skuteczną i efektywną realizację celów RPO

WO 2007-2013 wraz ze wskazaniem obszarów wymagających dalszego wsparcia,

Instytut Badań Strukturalnych 2010;

199

Ocena jakości projektów i ich wpływu na skuteczną i efektywną realizację celów RPO

WO 2007-2013 wraz ze wskazaniem obszarów wymagających dalszego wsparcia,

Instytut Badań Strukturalnych;

Identyfikacja i ocena podjętych lub planowanych do podjęcia lokalnych inicjatyw na

terenach wiejskich w ramach PO KL w latach 2007-2013 w województwie opolskim,

CASE Doradcy 2010;

Ocena działań informacyjno-promocyjnych RPO WO 2007-2013 i PO KL

z rekomendacją do przedsięwzięć w okresie 2014-2020, EGO 2014;

Ocena systemu kryteriów wyboru projektów (finansowanych operacji)

zaprojektowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa

Opolskiego na lata 2007-2013, Politechnika Opolska;

c. badania, analizy i opracowania zrealizowane przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

w Opolu oraz Wojewódzki Urząd Pracy w Opolu:

Badanie ewaluacyjne projektów systemowych, Ośrodków Pomocy Społecznych

i Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie realizowanych w ramach Działania 7.1

Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Zachodniopomorska Grupa Doradcza 2010;

Potencjał Opolskich Organizacji Pozarządowych, Regionalny Ośrodek Polityki

Społecznej 2011;

Problematyka osób uzależnionych od alkoholu, zamieszkujących domy pomocy

społecznej, Zuzanna Grabusińska 2010;

Efektywność wybranych instrumentów aktywnej polityki rynku pracy w latach 2008-

2011. Szkolenie, staż, przygotowanie zawodowe, WUP Opole 2012;

Sytuacja bezrobotnych zamieszkujących tereny wiejskie województwa opolskiego,

WUP Opole 2010;

Komunikat z badań wśród bezrobotnych niepełnosprawnych, WUP Opole 2010;

Z zagadnień rynku pracy, bezrobocia i wieku, Raport z badań wśród bezrobotnych

powyżej 50 roku życia, Maciej Filipowicz, Katarzyna Rybak 2009.

d. badania i analizy dotyczące sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego

zrealizowane w ramach projektów realizowanych przez Urząd Marszałkowski Województwa

Opolskiego:

Zagraniczne migracje zarobkowe w województwie opolskim w latach 2008-2010 oraz

ich wpływ na opolski rynek pracy i sferę fiskalną samorządów terytorialnych –

diagnoza i rekomendacje w kontekście rozwoju regionu,, Romuald Jończy, Opole

2011;

Sytuacja opolskich kobiet na rynku pracy, w tym wracających na ten rynek po

urlopach wychowawczych i macierzyńskich, Dyspersja 2011;

Ekspertyza z zakresu monitoringu i ewaluacji Strategii Rozwoju Województwa

Opolskiego do 2020 roku, dr hab. Wojciech Dziemianowicz (Geoprofit), 2015;

Analiza strategii lokalnych funkcjonujących w województwie opolskim oraz ocena

postępów realizacji Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r.,

Państwowy Instytut Naukowy - Instytut Śląski w Opolu, Openfield, 2014;

200

Raport „Rewitalizacja obszarów miejskich oraz zagospodarowanie terenów

zdegradowanych w woj. Opolskim” (realizowanego w okresie XI.2014-IV.2015 r.,

w ramach projektu 5.2.1 PO KL pt. Opolskie Obserwatorium Terytorialne –

wzmocnienie monitorowana polityk publicznych w województwie opolskim);

e. Województwo opolskie regionem zrównoważonego rozwoju - Foresight regionalny do 2020

roku - www.foresight.po.opole.pl;

f. projekty badawcze dotyczące województwa opolskiego zawarte w Bazie Projektów

badawczych Programu Kapitał Ludzki – https://www.efs.2007-

2013.gov.pl/analizyraportypodsumowania/

baza_projektow_badawczych_efs/Strony/baza_projektow_badawczych_POKL_070910.aspx:

Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego, Urząd

Marszałkowski Województwa Opolskiego, 2011;

Popyt na pracę w województwie opolskim, Urząd Marszałkowski Województwa

Opolskiego, 2014;

Mechanizmy zaradcze względem problemów na rynku pracy w województwie opolskim

- analiza w oparciu o przeprowadzone badania oraz wiedzę ekspercką, Państwowy

Instytut Naukowy, Instytut Śląski w Opolu, Pracownia Badań Społecznych Instytutu

Śląskiego w Opolu, Opole 2010;

Warunki i jakość życia w województwie opolskim w kontekście sytuacji społeczno-

gospodarczej regionu na tle innych województw i danych ogólnopolskich, Diagnoza

Społeczna, Warszawa 2013;

Prognoza społeczno – gospodarcza dla województwa opolskiego do 2020 roku.

Scenariusze rozwoju regionu ze szczególnym uwzględnieniem rynku pracy, ASM

Centrum Badan i Analiz Rynku Sp. z o.o., 2011;

Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym,

Uniwersytet Opolski, Opole 2010;

g. Badania ewaluacyjne zrealizowane na zlecenie Instytucji Zarządzającej PO KL,

https://www.ewaluacja.gov.pl/Wyniki/Strony/Wyniki_badan.aspx:

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3,

GHK 2011;

Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS

w ramach PO KL, Coffey International Development 2013;

Badanie skuteczności wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO

KL 2007-2013, PAG Uniconsult, 2015;

Ocena wsparcia w ramach projektów PO KL, realizowanych w trybie konkursowym

i systemowym, Centrum Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Przedsiębiorstwo

Społeczne, Szczecin 2013;

h. Efekty polityki spójności UE w Polsce, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2009;

201

i. Rozwój regionalny w Polsce. Raport 2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa

2009;

j. Wpływ funduszy europejskich na gospodarkę polskich regionów i konwergencję z krajami UE.

Raport 2010, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010;

k. Wpływ polityki spójności na rozwój społeczno-gospodarczy Polski w latach 2004–2015

w świetle wyników badań makroekonomicznych, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,

Warszawa, styczeń 2011;

l. Wpływ realizacji polityki spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów

strategicznych NPR 2004–2006 i NSS 2007–2013, Raport półroczny 2010, MRR, Instytut

badań Strukturalnych 2010;

m. Ocena jakości wsparcia adresowanego do osób niepełnosprawnych oraz w wieku 50-64 lata

w projektach realizowanych w ramach Działania 6.1 PO KL, badanie zrealizowane przez

Pracownię Realizacji Badań Socjologicznych Uniwersytetu Gdańskiego na zlecenie

Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku, Gdańsk, 2012;

n. Projekty dotyczące zawodowej i społecznej integracji osób niepełnosprawnych w komponencie

regionalnym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki złożone w konkursach rozstrzygniętych

w okresie styczeń 2007 – sierpień 2010. Raport z monitoringu społecznego nr 1/2010 (4),

Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych, Zespół Ewaluacji i Monitoringu, Warszawa, 2010;

o. Badanie efektów wsparcia na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach

projektów realizowanych w Działaniu 7.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

w województwie pomorskim. Raport końcowy, badanie zrealizowane przez Pracownię Badań

i Doradztwa “Re-Source” Korczyński Sarapata sp.j. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Pomorskiego, 2012;

p. M. Szczepański, A. Śliz, I. Damboń-Kandziora, M. Kalski: Innowacyjne wsparcie dla ciebie.

Analiza problematyki projektu, Opole, 2011;

q. Ocena możliwości aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w ramach komponentu

regionalnego PO KL w województwie wielkopolskim, badanie zrealizowane przez Zespół

Badawczy Collect Consulting S.A. na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu,

grudzień 2011;

r. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania 1.3.6

oraz w komponencie regionalnym PO KL w kontekście potrzeb osób niepełnosprawnych,

badanie zrealizowane przez Zespół Badawczy Collect Consulting S.A. na zlecenie Ministerstwa

Pracy i Polityki Społecznej, 2013;

s. Ocena wsparcia kierowanego do osób niepełnosprawnych w ramach komponentu

regionalnego PO KL w województwie mazowieckim, badanie zrealizowane przez Centrum

Doradztwa Strategicznego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa

Mazowieckiego, Warszawa-Kraków 2013;

202

t. Opracowanie założeń metodologicznych oraz realizacja badania ewaluacyjnego dotyczącego

zidentyfikowania najbardziej efektywnych zatrudnieniowo form wsparcia w odniesieniu do

wybranych grup docelowych wspieranych w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

w województwie małopolskim, badanie zrealizowane przez Agrotec Polska Sp. z o.o. na

zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, 2012;

u. Efektywność aktywizacji zawodowej i pośrednictwa pracy na rzecz osób niepełnosprawnych na

terenie województwa mazowieckiego - diagnoza i rozwiązania, badanie zrealizowane przez

Fundację na rzecz transportowych usług specjalistycznych dla niepełnosprawnych – TUS na

zlecenie Wojewody Mazowieckiego, Warszawa 2006;

4. Bazy danych statystycznych i przestrzennych, m.in.: Główny Urząd Statystyczny (w tym Bank

Danych Lokalnych), dane EUROSTAT, Baza Danych DG Regio oraz ewentualnie OECD oraz dane

pochodzące z innych ogólnodostępnych źródeł danych;

5. Dane pochodzące z monitoringu PO KL (w tym baza SIMIK, KSI);

6. Wnioski o dofinansowanie dotyczące wspartych i zakwalifikowanych do wsparcia inwestycji.

6.2.2. Cechy populacji PEFS

Tabela 26 Cechy badanej populacji

Charakterystyka Odsetek uczestników

Poziom wykształcenia

Brak wykształcenia 0,5%

Podstawowe 14,2%

Gimnazjalne 4,9%

Ponadgimnazjalne 56,2%

Pomaturalne 8,2%

Wyższe 16,0%

Płeć

Kobieta 58,4%

Mężczyzna 41,6%

Wiek uczestników

15-24 lata 37,1%

25-30 lat 15,3%

31-49 lat 26,1%

50+ 21,5%

Status na rynku pracy w chwili przystąpienia do projektu

Bezrobotny 55,7%

Osoba długotrwale bezrobotna 29,1%

Nieaktywny zawodowo 10,1%

Nieaktywny zawodowo - osoba ucząca się lub kształcąca 2,5%

203

Zatrudniony154 0,0%

Pracownik w gorszym położeniu 0,0%

Rolnik 0,2%

Samozatrudniony 0,2%

Zatrudniony w administracji publicznej 0,9%

Zatrudniony w dużym przedsiębiorstwie 0,2%

Zatrudniony w średnim przedsiębiorstwie 0,3%

Zatrudniony w małym przedsiębiorstwie 0,4%

Zatrudniony w mikroprzedsiębiorstwie 0,3%

Zatrudniony w organizacji pozarządowej 0,2%

Powiat zamieszkania (kolejność alfabetyczna)

brzeski 12,8%

głubczycki 4,9%

kędzierzyńsko-kozielski 8,3%

kluczborski 7,7%

krapkowicki 5,1%

m. Opole 10,6%

namysłowski 7,2%

nyski 18,0%

oleski 3,6%

opolski 9,6%

prudnicki 6,5%

strzelecki 5,8%

Powiaty spoza województwa opolskiego 0,02%


6.2.3. Struktura próby uczestnicy

Aż 64,7% badanych stanowiły kobiety a 35,3% mężczyźni. Niepełnosprawni stanowili 28,4%

badanych. Tylko 6,7% badanych to osoby, które w momencie przystępowania do projektu, opiekowały

się dzieckiem do lat 7, lub osobą zależną.

Niemal połowę próby, stanowiły osoby z wykształceniem wyższym (48,1%), co trzecia osoba ma

wykształcenie ponadgimnazjalne (33,4%) a co dziesiąta pomaturalne (11,3%).

154

W bazie PEFS znajdują się dane o 4 osobach ze statusem „Zatrudniony”, jednak bez uszczegółowienia

204

Wykres 23 Struktura próby uczestników projektów, ze względu na wykształcenie

Źródło: CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=876.

Większość respondentów skorzystało z takich form wsparcia jak IPD, poradnictwo zawodowe, staże,

szkolenia, doradztwo oraz pośrednictwo pracy.

Wykres 24 Wsparcie jakie otrzymywali badani uczestnicy projektów

Źródło: CAWI/CATI wśród uczestników projektów N=876.

5%

2,2%

33,4%

0,7%

11,3%

48,1%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Podstawowe

Gimnazjalne

Ponadgimnazjalne

Panadgimnazjalne

Pomaturalne

Wyższe

548

466

420

383

363

356

135

89

2

1

Indywidualny Plan Dzialania




Doradztwo

Pośrednictwo pracy

Praca socjalna

Środki na rozwoj przedsiebiorczości



205

6.3. Przyporządkowanie technik badawczych do celów badania

Tabela 27. Przyporządkowanie technik badawczych do celów badania

Cele badania:

Techniki badawcze:

Desk

rese

arc

h

Bench

mark

ing

CAW

I/CATI

ucz

est

nic

y

CAW

I/CATI

beneficj

enci

FG

I

Wyw

iad

eksp

erc

ki

IDI

IZ, IP

,

RO

PS

Pakie

t ID

I

gosp

odark

a

społe

czna

Stu

diu

m

prz

ypadku

Panel eksp

erc

ki

1. Przegląd oraz analiza działań podejmowanych na rzecz włączenia społecznego i zawodowego, w okresie 2007-2013 w ramach programów operacyjnych oraz interwencji publicznych (poza unijnych) w kraju i na terenie Unii Europejskiej, w tym przegląd literatury polskiej i zagranicznej w tym zakresie, poprzez:

wskazanie form wsparcia wraz z ich szczegółowym opisem oraz analizę rozwiązań

systemowych w tym zakresie - w odniesieniu do poszczególnych grup docelowych, w tym

identyfikację dobrych praktyk

X X

ocenę komplementarności i spójności analizowanych form wsparcia X X

określenie form wsparcia najczęściej i najrzadziej stosowanych (najbardziej / najmniej

popularnych) w odniesieniu do poszczególnych grup docelowych, jak również przyczyn tego

stanu rzeczy

X X

identyfikację korzyści i ograniczeń wynikających ze stosowania analizowanych form

wsparcia w odniesieniu do poszczególnych grup docelowych oraz ich wpływu (w tym ich

skuteczności i trwałości), m.in. na włączenie społeczne i zawodowe tych osób

X X

2. Przegląd oraz analiza i ocena działań podejmowanych na rzecz włączenia społecznego i zawodowego 2007-2014 w ramach PO KLw województwie

opolskim, poprzez:

wskazanie stosowanych form wsparcia wraz z ich szczegółowym opisem oraz podmiotów je

realizujących (przestrzenne rozproszenie świadczeniodawców) wraz z analizą rozwiązań

systemowych w tym zakresie - w odniesieniu do poszczególnych grup docelowych

X

ocenę komplementarności i spójności analizowanych form wsparcia, w tym poziomu

komplementarności inwestycji finansowanych z EFS i EFRR, a także z działaniami

X X

206

finansowanymi z innych źródeł (w tym krajowych)

określenie stopnia realizacji analizowanych form wsparcia w stosunku do potrzeb

beneficjentów, jak i odbiorców wsparcia oraz w kontekście osiągnięcia zakładanych celów

i wartości wskaźników programowych

X X X

określenie form wsparcia najczęściej i najrzadziej stosowanych (najbardziej / najmniej

popularnych) w odniesieniu do poszczególnych grup docelowych, jak również przyczyn tego

stanu rzeczy

X X X

identyfikację korzyści i ograniczeń wynikających ze stosowania analizowanych form

wsparcia w odniesieniu do poszczególnych grup docelowych oraz ich wpływu (w tym ich

skuteczności i trwałości), m.in. na włączenie społeczne i zawodowe tych osób

X X

ocenę aktywności analizowanych grup docelowych do udziału w formach wsparcia

(wspieranych w ramach PO KL 2007-2013 w województwie opolskim) kierowanych do tej

grupy osób, w tym analiza stopnia zainteresowania i wykorzystania instrumentów przez te

osoby

X X

3. Identyfikacja potrzeb w zakresie włączenia społecznego i zawodowego w województwie opolskim w latach 2015-2020, w tym sformułowanie

rekomendacji dla potrzeb RPO WO 2014-2020, pod kątem:

określenia potrzeb potencjalnych beneficjentów i grup docelowych do końca 2020 roku,

w tym wskazanie charakteru interwencji najważniejszych i najpilniejszych z punktu

widzenia osiągnięcia celów RPO WO 2014-2020

X X X X

analizę możliwości wdrożenia analizowanych form wsparcia, w odniesieniu do potrzeb

wybranych grup docelowych, w województwie opolskim w ramach RPO WO 2014-2020oraz

zaproponowanie sposobu ich ewentualnej modyfikacji dla potrzeb programu

X X X X X X X

operacjonalizacji założeń interwencji RPO WO 2014-2020, w tym m.in. doprecyzowanie

typów projektów możliwych do wdrożenia (uszczegółowienie programu) X X

przedstawienia potencjału rozwojowego i absorpcyjnego oraz wskazania barier

potencjalnych beneficjentów (ujęcie tematyczne i terytorialne) w zakresie realizacji tych

przedsięwzięć oraz określenie działań i instrumentów zapewniających ich przeprowadzanie

X X X X X X X

optymalnego ukierunkowania środków finansowych w ramach poszczególnych typów X X X X

207

przedsięwzięć RPO WO 2014-2020

określenia efektywnej formuły wdrażania przedmiotowych działań (tj. zestawu

odpowiednich mechanizmów zapewniających skoncentrowanie i zsynchronizowanie

działań), w tym propozycji harmonogramu konkursów oraz kryteriów wyboru projektów

X X X X

określenia działań wspierających włączenie społeczne i zawodowe w województwie

opolskim, np. instytucjonalno-systemowe, organizacyjne, itp. możliwych do wykorzystania

przez IZ i IP RPO WO 2014-2020 (WUP w Opolu), oraz przez podmioty województwa

opolskiego

X X

weryfikacji wskaźników i wartości określonych dla wskazanych PI RPO WO 2014-2020,

w tym sposobów systematycznego monitorowania oraz oceny rezultatów i efektów

przedmiotowych przedsięwzięć do roku 2022

X X


208

6.4. Zastosowane narzędzia badawcze

6.4.1. Kwestionariusz beneficjenci

Informacje zaciągane z bazy:

A1. Priorytety w ramach

których beneficjent realizował

projekty:

A. Priorytet VI PO KL – poddziałanie 6.1.1 B. Priorytet VI PO KL – poddziałanie 6.1.3 C. Priorytet VII PO KL - poddziałania 7.1.1 D. Priorytet VII PO KL – poddziałania 7.1.2 E. Priorytet VII PO KL – poddziałania 7.2.1 F. Priorytet VII PO KL – poddziałania 7.2.2 G. Priorytet VII PO KL – działanie 7.4

Blok pytań do wszystkich beneficjentów

A2. Jakie formy wsparcia

oferowali Państwo uczestnikom

projektów? (wyświetlają się

tylko te priorytety które

beneficjent realizował)

Jeśli A1=A lub B

a. W ramach

priorytetu VI PO

KL:

A. Szkolenia/warsztaty/kursy B. Doradztwo C. Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe D. Zatrudnienie subsydiowane E. Poradnictwo zawodowe F. Pośrednictwo pracy G. Indywidualny Plan Działania H. Wsparcie psychologiczne I. Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy) J. Wolontariat K. Wsparcie adaptacyjne L Wyposażenie/doposażenie stanowiska pracy

Jeśli A1=C, D, E,

F lub G

b. W ramach

priorytetu VII PO

KL,

A. Szkolenia/warsztaty/kursy B. Doradztwo C. Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe D. Zatrudnienie subsydiowane E. Poradnictwo zawodowe F. Pośrednictwo pracy G. Indywidualny Plan Działania H. Wsparcie psychologiczne I. Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy) J. Przyznanie środków finansowych na założenie i/lub

przystąpienie do spółdzielni socjalnej K. Wsparcie dla tworzenia CIS, KIS lub ZAZ L. Praca socjalna Ł. Streetworking M. Trening pracy N. Wsparcie instytucji aktywizujących osoby

niepełnosprawne O. Wolontariat

P. Świetlice środowiskowe, kluby środowiskowe R. Rozwój partnerstwa na rzecz ekonomii społecznej S. Usługi asystenta osobistego T. Wsparcie adaptacyjne U. Wyposażenie/doposażenie stanowiska pracy

A3. Czy inne projekty i przedsięwzięcia, realizowane

ze środków unijnych w Państwa otoczeniu, miały

A. TAK B. NIE

209

wpływ na oferowane przez Państwa wsparcie w

ramach projektów?

Jeśli A3=A

A4. Jaki wpływ na oferowane przez Państwa

wsparcie miały te działania?

……………………………………………………….

A5. Czy zaobserwowali Państwo występowanie

konkurencji pomiędzy projektami EFS skierowanymi

do osób wykluczonych społecznie?

A. TAK B. NIE

A6. Na czym to polegało? …………………………………………………………..

Ekran widoczny dla wszystkich respondentów:

Niektórzy z Państwa realizowali więcej niż jeden projekt. Prosimy, aby odpowiadając na kolejne

pytania mieli Państwo na uwadze tylko jeden z realizowanych projektów – taki, który był

skoncentrowany na jednej z poniższych grup docelowych (osoby z tej grupy były najliczniej

reprezentowane):

osoby w wieku 50+, osoby niepełnosprawne, osoby długotrwale bezrobotne osoby młode w wieku 15-24 lata, osoby młode w wieku 25-30.

Jeśli realizowali Państwo kilka takich projektów, proszę wybrać jeden, z którego są Państwo

najbardziej zadowoleni.

B1. Prosimy o podanie

informacji na temat wybranego

projektu, który będą Państwo

mieli na uwadze odpowiadając

na kolejne pytania:

a. W ramach

którego priorytetu

realizowany był

ten projekt?

A. Priorytet VI PO KL – poddziałanie 6.1.1 B. Priorytet VI PO KL – poddziałanie 6.1.3 C. Priorytet VII PO KL - poddziałania 7.1.1 D. Priorytet VII PO KL – poddziałania 7.1.2 E. Priorytet VII PO KL – poddziałania 7.2.1 F. Priorytet VII PO KL – poddziałania 7.2.2 G. Priorytet VII PO KL – działanie 7.4

b. Proszę wskazać

wszystkie grupy

uczestników, do

których

skierowany był

projekt:

A. Osoby niepełnosprawne

B. Osoby długotrwale bezrobotne powyżej 30 roku życia

C. Osoby długotrwale bezrobotne do 30 roku życia

D. Osoby w wieku 50+

E. Osoby w wieku 15-24 lata

F. Osoby w wieku 25-30 lat

G. Osoby opuszczające placówki opiekuńczo wychowawcze

tj. osoby opuszczające system pieczy zastępczej

210

H. Inne

B2. Czy rozważali Państwo

zastosowanie w projekcie

innych niż te wskazane na

początku ankiety formy

wsparcia?

A. Tak

B. Nie

C. Nie pamiętam

Jeśli B2=A

B3. Nad jakimi innymi formami

wsparcia się Państwo

zastanawiali?

…..

Jeśli B2=A

B4. Dlaczego ostatecznie

Państwo nie zdecydowali się na

te formy wsparcia?

A. Bo nie były przewidziane w regulaminie konkursu B. Bo obawialiśmy się, że zostaną źle ocenione przez Komisję Oceny

Projektów C. Ponieważ nasze założenia zweryfikowali uczestniczy, którzy oczekiwali

czegoś innego D. Skoncentrowaliśmy się na określonej ścieżce wsparcia E. W związku z ograniczeniami budżetowymi projektu F. Inne, jakie?

B5. A czy uczestnicy zgłaszali

potrzebę innych form

wsparcia?

A. Tak B. Nie C. Nie pamiętam

Jeśli B5=A

B6. Jakich form wsparcia

oczekiwali?

A. Szkolenia/warsztaty/kursy

B. Doradztwo C. Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe D. Poradnictwo zawodowe E. Pośrednictwo pracy F. Indywidualny Plan Działania G. Wsparcie psychologiczne H. Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy) I. Przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie do

spółdzielni socjalnej J. Praca socjalna K. Streetworking L. trening pracy Ł. Wolontariat M. Świetlice środowiskowe, kluby środowiskowe N. Usługi asystenta osobistego O. Wsparcie adaptacyjne P. Inne, jakie?........

B7. Czy przed rozpoczęciem

projektu pytali Państwo

potencjalnych uczestników

o ich oczekiwania względem

niego?


Jeśli B7=A

B8. W jaki sposób się to A. Rozmowa /wywiad

211

odbywało? B. Ankieta C. Spotkania z doradcami/ pośrednikami pracy/ pracownikami socjalnymi D. Diagnoza potrzeb E. Testy kompetencyjne F. Inny sposób, jaki? G. Nie wiem/nie pamiętam

B9. Proszę ocenić jaki wpływ

miał uczestnik na wybór

rodzaju wsparcia, z którego

skorzystał? Proszę ocenić to na

skali, gdzie wartość 1 oznacza

bardzo niski wpływ, a wartość

5 – bardzo wysoki wpływ

5-4-3-2-1

Nie wiem/Trudno powiedzieć

(miejsce na ewentualny komentarz)

B10. Czy były jakieś

trudności/bariery które

utrudniały uczestnikom udział

w projekcie? Proszę wskazać

maksymalnie 3 odpowiedzi

A. Tak – byli uczestnicy, którzy mieli wówczas pod opieką małe dziecko B. Tak – byli uczestnicy, którzy mieli wówczas pod opieką chorego członka

rodziny C. Tak – byli uczestnicy, którzy nie mieli jak dojeżdżać do miejsca w którym

odbywał się projekt D. Tak – byli uczestnicy, którzy byli chorzy/niepełnosprawni co ograniczało ich

mobilność E. Tak – byli uczestnicy bez motywacji, z góry zakładający, iż projekt nie

zmieni ich sytuacji F. Inne bariery (jakie?) G. Nie było uczestników z barierami/trudnościami

Nie wyświetlane jeśli B10=G

B11. Czy w związku z tymi

problemami proponowali

Państwo jakieś wsparcie

towarzyszące? (Np. opłacenie

opieki wobec osób zależnych,

zwrot kosztów dojazdu, etc.)

Wyświetlają się

odpowiedzi wskazane

przez respondenta

w pytaniu powyżej.

A. Tak – jakie? B. Nie C. Nie wiem/nie pamiętam

A. Tak – jakie? B. Nie C. C. Nie wiem/nie pamiętam

A. Tak – jakie? B. Nie – dlaczego? C. Nie wiem/nie pamiętam

B12. Czy podczas trwania

projektu mieli Państwo problem

z odchodzeniem uczestników

z projektu? (proszę o

wskazanie jednej odpowiedzi)

A. Tak, spotkaliśmy się z takim problemem B. Kilka osób zrezygnowało z projektu, ale nie był to dla nas problem C. Nie spotkaliśmy się z takim problemem

Jeśli B12=A lub B

B13. Jaka była główna

przyczyna przerywania udziału

w projekcie przez uczestników?

(proszę o wskazanie 1

odpowiedzi)

A. Przyczyny prywatne B. Znalezienie pracy przez uczestnika

C. Terminy realizacji poszczególnych elementów projektu nie odpowiadały uczestnikowi

D. Treści przekazywane w projekcie nie spełniały oczekiwań uczestnika E. Poziom trudności szkoleń był nieodpowiedni do umiejętności uczestnika F. Treści przekazywane w projekcie w poczuciu uczestnika okazały się

nieprzydatne w toku poszukiwania pracy G. Ze względu na niedogodne miejsce realizacji projektu

212

H. Ze względu na konieczność opieki nad osobami zależnymi I. Inne przyczyny (jakie?)

Nie zadawaj jeśli B13= B lub C

B14. Jak Państwo radzili sobie

z tą sytuacją?

A. Rekrutowaliśmy uczestników z listy rezerwowej B. Rozmawialiśmy z uczestnikiem, namawiając go do kontynuacji udziału

w projekcie C. Nie podejmowaliśmy żadnych działań, bowiem założyliśmy w projekcie

pewną liczbę takich przypadków D. Inne sposoby, jakie? E. Nie wiem /nie pamiętam

B15. Z jakimi problemami

stykał/a się Pan/Pani podczas

realizacji projektu?

Proszę wskazać maksymalnie 3

odpowiedzi

A. Problemy finansowe B. Konflikty personalne w zespole projektowym

C. Problemy z promocją projektu D. Trudności w zrekrutowaniu odpowiedniej liczby uczestników do projektu E. Trudności w zrekrutowaniu uczestników z premiowanych grup docelowych F. Trudności w rekrutacji personelu do realizacji projektu G. Trudności związane z motywowaniem uczestników do pozostania

w projekcie H. Trudności związane z frekwencją uczestników I. Trudności wynikające z rezygnacji uczestników z projektu J. Trudo było aktywizować osoby, które są uzależnione K. Trudno jest aktywizować osoby, które są długotrwale bezrobotne L. Trudności formalne M. Trudności w dopasowaniu wsparcia do danego uczestnika N. Ograniczenia czasowe projektu O. Inne problemy (jakie?) P. Nie miałem/łam żadnych trudności

B16. Czy po rozpoczęciu

projektu miał Pan potrzebę

wprowadzenia zmian w

projekcie?

A. Tak B. Nie

Jeśli B16=A

B17. Jakiego rodzaju zmianę

chciał/a Pan/i wprowadzić/

wprowadził/a Pan/i?

A. Zmiany w budżecie projektu B. Dodanie/zmiana form/y wsparcia C. Zmiana liczebności grupy docelowej D. Zmiany w harmonogramie projektu E. Zmiana struktury grup docelowych w projekcie F. Zmiany wskaźników docelowych G. Inne zmiany, jakie?

Jeśli B16=A

B18. Czy zostało to Pani/Panu

umożliwione?

A. Tak B. Nie

B19. Proszę sobie wyobrazić, iż

ma Pan/Pani możliwość

ponownego przygotowania

projektu. Czy zmieniłby/łaby

Pan/i coś w jego założeniach?

Proszę wskazać jedną

A. Tak, zmniejszył/a bym jego zakres i/lub oferowane formy wsparcia B. Tak, rozszerzył/a bym jego zakres i/lub oferowane formy wsparcia C. Tak, inaczej zdefiniowałbym/łabym grupę docelową D. Tak, założyłbym/łabym więcej czasu na realizacje projektu E. Tak, założyłbym/łabym mniej czasu na realizację projektu F. Inne, jakie? G. Nie, nic bym nie zmienił/a

213

odpowiedź H. Nie wiem/trudno powiedzieć

Nie zadawaj jeśli A, B C lub F

B20. Co konkretnie chciał/a by

Pan/Pani zmienić?

…………………………………………………..

B21. Jak ogólnie ocenia

Pan/Pani oferowane w ramach

projektu działania/formy

wsparcia służące włączeniu

zawodowemu i społecznemu

uczestników? Swoją odpowiedź

proszę zaznaczyć na

pięciopunktowej skali, gdzie

wartość 1 oznacza bardzo niską

ocenę, natomiast wartość 5

oznacza ocenę bardzo wysoką.

5-4-3-2-1

Nie wiem/trudno powiedzieć

B22. Jakie wskazałby

Pan/wskazałaby Pani

najważniejsze efekty Państwa

projektu?

…………………….

Ekran widoczny dla wszystkich respondentów:

Prosimy, aby odpowiadając na kolejne pytania bazowali Państwo na całym swoim doświadczeniu

związanym z realizacją Projektów.

C1. Czy przed rozpoczęciem

projektów skierowanych do

tych grup w ramach PO KL,

miał/a Pan/i doświadczenie

w udzielaniu wsparcia osobom

wykluczonym bądź zagrożonym

wykluczeniem społecznym i

zawodowym?

A. Tak B. Nie

C2. Które z niżej wymienionych

działań/form wsparcia są

w Pana/ Pani opinii

najskuteczniejsze w kontekście

włączania zawodowego i

społecznego osób

wykluczonych społecznie?

(proszę wybrać maks. 3)

A. Szkolenia/warsztaty/kursy B. Doradztwo C. Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe D. Zatrudnienie subsydiowane E. Poradnictwo zawodowe F. Pośrednictwo pracy

G. Indywidualny Plan Działania H. Wsparcie psychologiczne I. Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy) J. Przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie do

spółdzielni socjalnej K. Wsparcie dla tworzenia CIS, KIS lub ZAZ L. Praca socjalna Ł. Streetworking

214

M. Trening pracy N. Wsparcie instytucji aktywizujących osoby niepełnosprawne O. Wolontariat P. Świetlice środowiskowe, kluby środowiskowe R. Usługi asystenta osobistego S. Wsparcie adaptacyjne T. Wyposażenie/doposażenie stanowiska pracy U. Żadna z nich nie była przydatna

Nie wyświetlane, jeśli C2=R)

C3. Dlaczego akurat to

działanie/formę wsparcia

uważa Pan/Pani za

najskuteczniejsze?

Wyświetlają się odpowiedzi

wskazane przez respondenta

w pytaniu powyżej.

….


działań/form wsparcia jest

z kolei w Pana/Pani opinii

najmniej skuteczne

w kontekście włączania

zawodowego i społecznego

osób wykluczonych społecznie?

Proszę wskazać maks. 3

odpowiedzi

A. Szkolenia/warsztaty/kursy B. Doradztwo C. Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe D. Zatrudnienie subsydiowane E. Poradnictwo zawodowe F. Pośrednictwo pracy G. Indywidualny Plan Działania H. Wsparcie psychologiczne I. Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy) J. Przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie do

spółdzielni socjalnej K. Wsparcie dla tworzenia CIS, KIS lub ZAZ

L. Praca socjalna Ł. Streetworking M. Trening pracy N. Wsparcie instytucji aktywizujących osoby niepełnosprawne O. Wolontariat P. Świetlice środowiskowe, kluby środowiskowe R. Usługi asystenta osobistego S. Wsparcie adaptacyjne T. Wyposażenie/doposażenie stanowiska pracy U. Wszystkie formy są skuteczne V. Inne, jakie?

C5. Dlaczego akurat to

działanie/formę wsparcia

uważa Pan/Pani za najmniej

skuteczne?

Wyświetla się odpowiedź

wskazana przez respondenta

w pytaniu powyżej.

….

C6. A które z form wsparcia

cieszą się największym

zainteresowaniem

uczestników?

A. Szkolenia/warsztaty/kursy B. Doradztwo

C. Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe D. Poradnictwo zawodowe E. Pośrednictwo pracy F. Indywidualny Plan Działania G. Wsparcie psychologiczne H. Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy) I. Przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie do

215

spółdzielni socjalnej J. Wsparcie dla tworzenia CIS, KIS lub ZAZ K. Praca socjalna L. Streetworking Ł. Trening pracy M. Wolontariat N. Świetlice środowiskowe, kluby środowiskowe O. Usługi asystenta osobistego P. Wsparcie adaptacyjny R. Nie można wskazać formy wybieranej najczęściej


warunków w największym

stopniu wpływają na

skuteczność projektów

skierowanych do osób

wykluczonych bądź

zagrożonych wykluczeniem

społecznym i

zawodowym kontekście

poprawy ich sytuacji na rynku

pracy?

Proszę wybrać trzy

najważniejsze warunki

A. Odpowiednia kolejność oferowanych zestawów form wsparcia B. Rozpoznanie potrzeb i oczekiwań uczestników projektu C. Kompleksowe wsparcie indywidualne dla uczestników D. Odpowiednia długość trwania projektu E. Silne wsparcie psychologiczne, motywujące uczestników do zmiany sytuacji F. Dobór form wsparcia bazujący na doświadczeniu kadry realizującej projekt G. Merytorycznie przygotowana kadra zajmująca się uczestnikami projektów H. Wsparcie bezrobotnych uczestników, już po fakcie podjęcia zatrudnienia I. Jednorodne grupy docelowe J. Pomoc dla określonych grup -premiowanie projektów skierowanych do

poszczególnych grup docelowych (np. mieszkańców gmin wiejskich, miejsko-wiejskich)

K. Inne (jakie?)

C8. Proszę zastanowić się nad

działaniami, które powinny być

oferowane do osób

wykluczonych bądź

zagrożonych wykluczeniem

społecznym i zawodowym

w nowej perspektywie

finansowej 2014-2020

w kontekście poprawy ich

sytuacji na rynku pracy

A. Jakie działania/formy wsparcia (dotychczas niewystępujące) powinny być

oferowane w nowej perspektywie finansowej?

….

B. Jakie działania/formy wsparcia (funkcjonujące dotychczas – wymieniane w SZOP) powinny być oferowane w nowej perspektywie finansowej?

A. Szkolenia/warsztaty/kursy B. Doradztwo C. Staże/praktyki/przygotowanie

zawodowe D. Zatrudnienie subsydiowane E. Poradnictwo zawodowe F. Pośrednictwo pracy G. Indywidualny Plan Działania H. Wsparcie psychologiczne I. Jednorazowy dodatek relokacyjny

(mobilnościowy) J. Przyznanie środków finansowych

na założenie i/lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej

K. Wsparcie dla tworzenia CIS, KIS

lub ZAZ L. Praca socjalna M. Streetworking N. Trening pracy O. Wsparcie instytucji

aktywizujących osoby niepełnosprawne

P. Wolontariat

216

Q. Świetlice środowiskowe, kluby środowiskowe

R. Rozwój partnerstwa na rzecz ekonomii społecznej

S. Usługi asystenta osobistego T. Wsparcie adaptacyjne U. Wyposażenie/doposażenie

stanowiska pracy

C. Poniżej wyświetlą się formy wsparcia, których nie zaznaczył Pan jako te, które powinny być kontynuowane w przyszłej perspektywie.

Czy według Pana/i z któryś z

nich powinno się całkowicie

zrezygnować?

A. Szkolenia/warsztaty/kursy B. Doradztwo C. Staże/praktyki/przygotowanie

zawodowe D. Zatrudnienie subsydiowane E. Poradnictwo zawodowe F. Pośrednictwo pracy G. Indywidualny Plan Działania H. Wsparcie psychologiczne I. Jednorazowy dodatek relokacyjny

(mobilnościowy) J. Przyznanie środków finansowych

na założenie i/lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej

K. Wsparcie dla tworzenia CIS, KIS lub ZAZ

L. Praca socjalna M. Streetworking N. Trening pracy O. Wsparcie instytucji

aktywizujących osoby niepełnosprawne

P. Wolontariat Q. Świetlice środowiskowe, kluby

środowiskowe R. Rozwój partnerstwa na rzecz

ekonomii społecznej S. Usługi asystenta osobistego T. Wsparcie adaptacyjne U. Wyposażenie/doposażenie

stanowiska pracy V. Z żadnych działań nie powinno

się rezygnować

C9. Jakie Pana/i zdaniem

powinny być główne

merytoryczne kryteria wyboru

projektów konkursowych?

…………………………………………………..

C10. Czy preferuje Pan/i: A. Konkursy zamknięte, w ramach których wnioski o dofinansowanie można składać do ściśle określonego terminu

B. Konkursy otwarte w których nabór prowadzony jest przez dłuższy okres, aż do wyczerpania środków finansowych przeznaczonych na danych konkurs

C. Nie mam żadnych preferencji w tej kwestii

217

C11. Proszę wskazać

optymalny Pana/Pani zdaniem

miesiąc na ogłaszanie naborów

projektów

(lista rozwijana z poszczególnymi miesiącami)

Nie ma to dla mnie znaczenia

C12Jaki powinien być

maksymalny czas od terminu

składania wniosków o

dofinansowanie do ogłoszenia

list rankingowych?

……………………………….. (tygodni)

Nie ma to dla mnie znaczenia

C13. Jakie działania

wspierające włączenie

społeczne (np. instytucjonalno-

systemowe, organizacyjne)

powinny podejmować

Instytucje Zarządzające w

nowej perspektywie

finansowej?

A. Szkolenia dla beneficjentów B. Podręczniki i informatory dotyczące aplikowania C. Podręczniki i informatory dotyczące poszczególnych obszarów wsparcia D. Warsztaty tematyczne E. Organizacja spotkań dla beneficjentów realizujących projekty w podobnych

obszarach F. Sieciowanie beneficjentów G. Pomoc w rozliczaniu projektów H. Tworzenie punktów informacyjnych na terenie całego województwa I. Stworzenie strony www o charakterze informacyjno-szkoleniowym J. Stworzenie wyszukiwarki partnerów K. Wyznaczenie opiekunów projektów, którzy będą odpowiedzialni nie tylko

za rozliczanie projektów, ale też za doradztwo beneficjentom L. Inne, jakie? M. Nie wiem/trudno powiedzieć

C14. Biorąc pod uwagę

Pana/Pani doświadczenie, ile

czasu w projekcie potrzeba aby

skutecznie pomóc

w aktywizacji zawodowej

osobom wykluczonym bądź

zagrożonym wykluczeniem

społecznym i zawodowym?

A. Do pół roku B. Powyżej 6 do 12 miesięcy włącznie C. Powyżej 12 do 18 miesięcy włącznie D. Powyżej 18 do 24 miesięcy włącznie E. Powyżej dwóch lat F. Trudno powiedzieć

C15. Czy zna Pan/i ciekawe

projekty, rozwiązania na rzecz

włączania społecznego w woj.

opolskim?

A. Tak

B. Nie

Jeśli C15=TAK

C16. Proszę podać nazwę tego

projektu, nazwę beneficjenta

lub miejscowość w którym był

on przeprowadzany

(chodzi nam o wszelkie

informacje, które pomogą nam

zidentyfikować ten projekt)

……………………….

218

6.4.2. Kwestionariusz uczestnicy

I. Pytania o ocenę projektu i sytuacji uczestników projektów

Uczestniczył Pan/Pani w projekcie finansowanym z Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach PO KL o nazwie (tutaj wyświetli się tytuł zaciągnięty z bazy PEFS), było to w roku/latach (informacja zaciągnięta z bazy)

O1. Jaka była Pana/i sytuacja kiedy

zaczynał(a) Pan(i) udział w projekcie?

Proszę zaznaczyć wszystkie pasujące

odpowiedzi

A. Byłem/am osobą bezrobotną, ale nie poszukiwałam pracy B. Byłem/am osobą bezrobotną poszukującą pracy C. Byłem/am w trakcie nauki w szkole/na studiach dziennych D.Wychowywałem/łam małe dziecko wspólnie z

partnerem/partnerką E. Samotnie wychowywałem/łam małe dziecko F. Opiekowałem/am się niesamodzielnym członkiem rodziny G. Pracowałem/am H. Inne, jakie….?

Jeśli O1=A lub B

O2. Jak długo pozostawał/a Pan/i bez

pracy przed udziałem w projekcie?

A. Do trzech miesięcy B. 3-6 miesięcy C. 6-12 miesięcy D. Powyżej roku do dwóch lat E. Powyżej dwóch lat F. Powyżej roku G. Nie pamiętam

O3. Jakie określenia najlepiej opisują

Pana/i sytuację w okresie przed

przystąpieniem do projektu?

Proszę wybrać wszystkie pasujące

odpowiedzi

A. Miałam/em trudności z kontaktem z innymi ludźmi B. Miałem/am za mało możliwości ciekawego spędzania wolnego

czasu C. Miałem/am zły stan zdrowia D. Miałem/am złą sytuację finansową

E. Nie lubiłam/łem swojej pracy F. Nie byłam zadowolony/a ze swoich zarobków G. Rzadko wychodziłam/wychodziłem z domu, spotykałam/łem się z

ludźmi powodu mojej niepełnosprawności H. Rzadko wychodziłam/wychodziłem z domu, spotykałam/łem się z

ludźmi z powodu problemów finansowych I. Rzadko wychodziłam/wychodziłem z domu, spotykałam/łem się z

ludźmi z powodu pozostawania bez pracy J. Bałem się o swoją przyszłość K. Było mi trudno znaleźć pracę z powodu wcześniejszego

przebywania w zakładzie karnym L. Chciałam/łem się dokształcić, ale brakowało mi na to pieniędzy M. Inna sytuacja, jaka? N. Żadne z tych określeń nie pasuje do mojej sytuacji - nie

miałem/am podobnych trudności/problemów

O4. Dlaczego zdecydował/a się Pan/i

wziąć udział w projekcie?

Proszę wybrać jedną, najważniejszą

odpowiedź

A. Chciałem/łam zmienić pracę na legalną B. Chciałem/łam znaleźć pracę C. Chciałem/łam uzyskać pomoc psychologiczną D. Chciałem/am zdobyć nową wiedzę i umiejętności E. Chciałem/łam zrobić coś ciekawego w wolnym czasie F. Chciałem/łam poznać nowych ludzi G. Namówili mnie znajomi/rodzina H. Namówili mnie pracownicy instytucji, do której chodzę po pomoc I. Inne przyczyny (jakie?)

O5. Czy ktoś wpłynął na Pana/Pani A. Tak

219

decyzję o udziale w projekcie? B. Nie

Jeśli O5 = A O6. Kto miał wpływ na podjętą przez Pana/Pani decyzję o udziale w projekcie? Proszę wskazać jedną, najważniejszą odpowiedź

A. Rodzina B. Znajomi C. Osoby realizujące projekt D. Instytucje pomocy społecznej (np. ośrodek pomocy społecznej,

powiatowe centrum pomocy rodzinie), które nie były odpowiedzialne za realizację projektu

E. Instytucje rynku pracy (np. powiatowy urząd pracy, hufce pracy), które nie były odpowiedzialne za realizację projektu

F. Inne instytucje (jakie?)

O7. Czy były jakieś trudności które

utrudniały Pana/i udział w projekcie?

A. Tak – opiekowałem/łam się wówczas małym dzieckiem B. Tak – opiekowałem/łam się wówczas chorym członkiem rodziny C. Tak – nie miałam/łem jak dojeżdżać do miejsca w którym

odbywał się projekt D. Tak – jestem chory/niepełnosprawny co powoduje mniejszą

mobilność E. Tak – problemem było łączenie udziału w projekcie z życiem

prywatnym F. Inne bariery, jakie? G. Nie miałam żadnych barier/trudności

Nie wyświetlane jeśli O7=G

O8. Czy w związku z tymi problemami

otrzymał Pan jakąś pomoc od instytucji

realizującej projekt?

Wyświetlają się odpowiedzi wskazane przez respondenta w pytaniu powyżej.




O9. Czego oczekiwał/a Pan/i

przystępując do projektu? Proszę wybrać trzy najważniejsze odpowiedzi

A. Zdobycia nowych umiejętności/wiedzy/kwalifikacji B. Podniesienia kwalifikacji/ poszerzenia wiedzy C. Zdobycia doświadczenia zawodowego D. Nauki/poprawy języka angielskiego E. Poznania ciekawych ludzi F. Znalezienia ciekawej pracy G. Znalezienia stałej pracy H. Lepszego posługiwania się komputerem I. Miłego spędzenia wolnego czasu J. Zdobycia pewności siebie K. Rozwoju zawodowego L. Poprawy sytuacji finansowej Ł. Że będę mógł samodzielnie sobie radzić, bez pomocy OPS M. Poprawy sytuacji życiowej N. Inne, jakie?

O10. Czy te oczekiwania zostały spełnione?

A. Tak, wszystkie B. Tak, częściowo C. Nie D. Trudno powiedzieć

O11. Czy przed przystąpieniem do

projektu ktoś pytał o Pana/i


220

oczekiwania i potrzeby?

O12. Czy przed przystąpieniem do

projektu ktoś badał Pana/i możliwości

i umiejętności zawodowe?


O13. Czy wsparcie oferowane

w projekcie było z Panem/ią

uzgadniane?

A. Tak B. Nie C. Trudno powiedzieć

Jeśli O13 = A

O14. W jaki sposób było uzgadniane?

Proszę wskazać wszystkie pasujące

odpowiedzi

A. W trakcie indywidualnych rozmów B. W trakcie rozmów grupowych

C. Za pomocą ankiet D. Inaczej - jak?

Jeśli O13=A

O15. Jak duży miał/a Pan/i wpływ na

wybór rodzaju wsparcia, z którego

Pan/i skorzystał/a? Proszę ocenić to na

skali, gdzie wartość 1 oznacza bardzo

niski wpływ, a wartość 5 – bardzo

wysoki wpływ

1-2-3-4-5

Trudno powiedzieć

Filtr na podstawie bazy – nie zadaje się jeśli uczestnik korzystał tylko z jednej

formy pomocy O16. W ramach projektu korzystał/a Pan/i z niżej wymienionych rodzajów wsparcia. Który z nich najbardziej przyczynił się do zmiany Pana/i sytuacji życiowej? [dane zaciągnięte z bazy PEFS - wyświetlają się tylko te formy wsparcia które dotyczą danego uczestnika] Prosimy wybrać jedną odpowiedź.

A. Szkolenia/warsztaty/kursy B. Doradztwo

C. Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe D. Zatrudnienie subsydiowane E. Poradnictwo zawodowe F. Pośrednictwo pracy G. Indywidualny Plan Działania H. Wsparcie psychologiczne I. Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy) J. Przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie

do spółdzielni socjalnej K. Wsparcie adaptacyjne L. Praca socjalna Ł. Wolontariat M. Usługi asystenta osobistego N. Żadna z nich nie była przydatna – przejdź do 019

Filtr na podstawie bazy – nie zadaje się jeśli uczestnik korzystał tylko z jednej formy pomocy

Nie zadawaj jeśli O16) = N

O17. Dlaczego akurat ten rodzaj

wsparcia była dla Pana/i najbardziej

przydatny?

Możliwość wybrania max 2 odpowiedzi

A. Była to najlepiej dopasowana forma wsparcia do mojej sytuacji B. Była to forma, dzięki której otrzymałem potrzebną mi pomoc

psychologiczną

C. Ponieważ było to najlepiej zorganizowane wsparcie D. Wsparcie to dawało możliwość zdobycia najbardziej

praktycznych umiejętności E. Ponieważ dzięki temu wsparciu nie potrzebuję już pomocy OPS F. inne przyczyny, jakie?

221

Filtr na podstawie bazy – nie zadaje się jeśli uczestnik korzystał tylko z jednej formy pomocy. Nie wyświetla się wsparcie, które uczestnik wskazał za najbardziej przydatne. O18. A który rodzaj wsparcia był w Pana/i ocenie całkiem nieprzydatny? dane zaciągnięte z bazy PEFS – wyświetlają się tylko te formy wsparcia które dotyczą danego uczestnika

A. Szkolenia/warsztaty/kursy B. Doradztwo C. Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe D. Zatrudnienie subsydiowane E. Poradnictwo zawodowe F. Pośrednictwo pracy G. Indywidualny Plan Działania H. Wsparcie psychologiczne I. Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy) J. Przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie

do spółdzielni socjalnej K. Wsparcie adaptacyjne L. Praca Socjalna Ł. Wolontariat M. Usługi asystenta osobistego N. Wszystkie rodzaje wsparcia były przydatne

Filtr na podstawie bazy – nie zadaje się jeśli uczestnik korzystał tylko z jednej formy pomocy Nie zadawaj jeśli O18)=N

O19. Dlaczego akurat ten rodzaj

wsparcia była dla Pana/i nieprzydatny?

Możliwość wybrania max 2 odpowiedzi

A. Wsparcie to nie było dopasowane do mojej sytuacji B. Nie otrzymałem oczekiwanego wsparcia psychologicznego C. Wsparcie to nie było dopasowane do oczekiwań pracodawców D. Z powodu złej organizacji E. Wsparcie to nie dało mi możliwości pozyskania praktycznych

umiejętności i kompetencji F. Ponieważ nadal muszę korzystać z pomocy OPSG. G. Inne przyczyny, jakie?

Pytanie zadane tylko osobom biorącym udział w szkoleniach (zaciągnie się z bazy PEFS) O20. Czego dotyczyły szkolenia w których Pan/i uczestniczył/a?

A. Szkolenie/a z nauki języka obcego B. Szkolenie uczące konkretnych umiejętności zawodowych (np.

szkolenie z obsługi wózka widłowego, szkolenie z obsługi konkretnego programu komputerowego, szkolenie z prowadzenia księgowości)

C. Szkolenie z tzw. kompetencji miękkich (np. szkolenie rozwijające kreatywność, szkolenie z prowadzenia negocjacji, szkolenie psychologiczne)

D. Szkolenie komputerowe E. Inne, jakie?

Pytanie zadane tylko osobom biorącym udział w szkoleniach (zaciągnie się z bazy PEFS) O21. Czy szkolenie (szkolenia) prowadzone było (były) Pana/i zdaniem w odpowiedni sposób?

A. Tak, wszystkie B. Część tak, część nie C. Nie, wszystkie były źle prowadzone D. Trudno powiedzieć

Pytanie zadane tylko osobom biorącym udział w stażach (zaciągnie się z bazy PEFS) O22. Czy staż, w którym Pan/i uczestniczył/a z projektu spełnił Pana/i

oczekiwania?


Jeśli O22 = B O23. Jakie Pana/i oczekiwania nie zostały spełnione?

……………………………………

O24. Czy ogólnie uważa Pan/i, że w projekcie poświecono Panu/i odpowiednią ilość czasu?


222

O25. Czy czegoś Panu/i brakowało

w tym projekcie?


Jeśli O25 = A

O26. Czego Panu/i brakowało?

………

O27. Co Panu/i dał udział w projekcie?

Proszę wybrać maksymalnie 3

odpowiedzi

A. Mam teraz większe szanse na znalezienie pracy B. Zwiększyła się moja wiedza i umiejętności w zakresie

poszukiwania pracy C. I zdobyłem/łam nowe umiejętności zawodowe D. Zwiększyłam/łem moją wiedzę zawodową

E. Poprawiła się moja sytuacja finansowa F. Zacząłem/łam dalej się kształcić G. Zostałam/łem wolontariuszem/wolontariuszką H. Znalazłem/am legalną pracę I. Usamodzielniłem/am się (nie muszę już korzystać z pomocy

społecznej/ korzystam z niej rzadziej) J. Zdobyłem/łam doświadczenie zawodowe K. Udział w projekcie nic mi nie dał L. Inne, jakie?

O28. Czy w Pana/i przypadku można

zauważyć jakieś dodatkowe korzyści z

udziału w projekcie?

Proszę wskazać maksymalnie 3

odpowiedzi

A. Poznałem/łam nowych ciekawych ludzi B. Mam teraz motywację do poszukiwania pracy C. Czuję się pewniej podczas rozmowy kwalifikacyjnej D. Jestem bardziej pewna/pewny siebie E. Mam większą motywację do zwiększania wiedzy i umiejętności

zawodowych F. Jestem osobą bardziej aktywną społecznie G. Stałem/łam się bardziej otwarty na ludzi, na nowe kontakty

H. Częściej wychodzę z domu I. Projekt dał mi wsparcie psychologiczne J. Poznałem/łam nowe możliwości spędzania wolnego czasu K. Zdobyłem/łam umiejętności przydatne w życiu codziennym L. Poprawiła się moja sytuacja rodzinna Ł. W moim przypadku nie można wskazać dodatkowych korzyści

(wyklucza pozostałe odpowiedzi) M. Inne, jakie?

O29. Proszę określić Pana/i ogólne

zadowolenie z udziału w projekcie na

skali, gdzie wartość 1 oznacza bardzo

niezadowolony/a, natomiast wartość 5

oznacza bardzo zadowolony/a:

1-2-3-4-5

Trudno powiedzieć

O30. Jak by Pan/i określił swoją

obecną sytuację życiową, w stosunku

do sytuacji przed projektem?

A. Obecnie moja sytuacja życiowa jest znacznie lepsza niż przed uczestnictwem w projekcie

B. Moja sytuacja życiowa polepszyła się w niewielkim stopniu

C. Obecnie moja sytuacja życiowa jest taka sama jak przed uczestnictwem w projekcie

D. Moja sytuacja życiowa pogorszyła się w niewielkim stopniu

E. Obecnie moja sytuacja życiowa jest znacznie gorsza niż przed uczestnictwem w projekcie

223

Jeśli O30= A lub B

O31. Jaki wpływ na poprawę Pana/i

sytuacji życiowej miał udział w

projekcie?

A. Bardzo duży B. Raczej duży C. Średni D. Raczej mały E. Bardzo mały F. Trudno powiedzieć G. Projekt nie miał żadnego wpływu na moją obecną sytuację życiową

O32. Czy jakiegoś rodzaju potrzebnej

pomocy w ogóle Pan/i nie otrzymał/a

lub otrzymał/a jej za mało w projekcie?

A. Tak

B. Nie

C. Trudno powiedzieć

Jeśli O 32=TAK

O33. Jakiego rodzaju pomocy Pan/i nie

otrzymał/a?

……………………………………………………

O34. A gdyby przystępował/a Pan/i do

projektu raz jeszcze– jaki rodzaj

wsparcia by Pan/i wybrał/a?


odpowiedzi, biorąc pod uwagę Pani

doświadczenia z projektu

A. Szkolenia/warsztaty/kursy B. Doradztwo C. Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe D. Zatrudnienie subsydiowane E. Poradnictwo zawodowe F. Pośrednictwo pracy G. Indywidualny Plan Działania H. Środki na założenie własnej firmy I. Wsparcie pomostowe J. Praca socjalna K. Wsparcie psychologiczne L. Jednorazowy dodatek relokacyjny (mobilnościowy)

Ł. Zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawcy M. Zatrudnienie wspomagane obejmujące wsparcie osoby

niepełnosprawnej przez trenera pracy/asystenta zawodowego u pracodawcy

N. Skierowanie do pracy w Zakładzie Aktywności Zawodowej i sfinansowanie kosztów zatrudnienia w ZAZ

O. Założenie/przystąpienie/zatrudnienie w spółdzielni socjalnej P. S T. Wolontariat U. Inne, jakie? V. Nie wiem/ trudno powiedzieć

II. Praca

F1. Czy od czasu zakończenia

udziału w projekcie pracował/a

Pan/i?

A. Tak B. Nie – przejdź do pyt. F15

Jeśli F1=A

F2. Proszę wskazać wszystkie formy

zatrudnienia, którymi był/a Pan/i

objęty/a od czasu zakończenia

udziału w projekcie:

A. Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę B. Zatrudnienie na podstawie umowy cywilno-prawnej (np. umowa

zlecenia, umowa o dzieło) C. Samozatrudnienie – prowadzenie własnej działalności

gospodarczej D. Zatrudnienie na podstawie innych form zatrudnienia (jakich?)

224

F3. Czy aktualnie Pan/i pracuje? A. Tak B. Nie

Jeśli F3 = A

F4. Proszę wskazać wszystkie aktualne

formy Pana/i zatrudnienia:

(możliwa więcej niż jedna odpowiedź)

A. Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę B. Zatrudnienie na podstawie umowy cywilno-prawnej (np. umowa

zlecenia, umowa o dzieło) C. Samozatrudnienie – prowadzenie własnej działalności

gospodarczej D. Zatrudnienie na podstawie innych form zatrudnienia (jakich?)

Jeśli F1=A & F3=A

F5. Czy Pana/i aktualna praca jest tą

samą pracą, którą podjął/ęła Pan/i po

zakończeniu udziału w projekcie?

A. Tak B. Nie

Jeśli F1 = A

F6. Jak szybko po zakończeniu udziału

w projekcie udało się Panu/i znaleźć

zatrudnienie? Czas proszę podać

w miesiącach.

………

[miejsce na ewentualny komentarz respondenta]

Jeśli F1= A

F7. Czy udział w projekcie pomógł

Pani/u w uzyskaniu pracy?


Jeśli F7 = A

F8. Co konkretnie się do tego przyczyniło?

………………………

A. Zdobycie nowych kwalifikacji, umiejętności i nowej wiedzy B. Zwiększenie pewności siebie C. Poszerzenie wiedzy i umiejętności D. Zdobycie doświadczenia zawodowego E. Nawiązanie kontaktu z nowymi osobami F. Nauka poszukiwania pracy G. Odbycie stażu, podczas którego mogłam/łem się

zaprezentować pracodawcy H. Dofinansowanie na działalność gospodarczą I. Inne, jakie?

Jeśli F1= A

F9. Czy udział w projekcie był Pana/i

jedyną szansą na uzyskanie

zatrudnienia?


Jeśli F1 = A F10. Co jest dla Pana/i najważniejsze, aby uznać, że praca jest dobra: (proszę wybrać max 3 najważniejsze odpowiedzi)

A. Praca musi dawać możliwość rozwoju zawodowego B. Praca musi umożliwić godzenie życia prywatnego z zawodowym C. Praca musi umożliwiać korzystanie z pakietów socjalnych D. Praca musi dawać możliwość odpowiednich zarobków E. Praca musi dawać poczucie stabilności zatrudnienia F. Praca nie może powodować napięć i stresów G. Inne (jakie)

225

Jeśli F1 = A F10a. Czy praca, którą podjął Pan/i podjęła Pani po zakończeniu udziału w projekcie była dobrą pracą?

A. Zdecydowanie tak B. Raczej tak C. Ani tak, ani nie D. Raczej nie E. Zdecydowanie tak

Jeśli F1= A

F11. Proszę określić Pana/i ogólne

zadowolenie z podjętej przez Pana/ią

pracy po zakończeniu udziału

w projekcie na skali, gdzie wartość 1

oznacza bardzo niezadowolony/a,

natomiast wartość 5 oznacza bardzo

zadowolony/a:

1-2-3-4-5

Trudno powiedzieć

Jeśli F1= A

F12. Proszę wskazać przedział Pan/i

zarobków „na rękę” w pracy podjętej

po zakończeniu udziału w projekcie.

A. Do 1500 zł B. Od 150a do 2500 zł C. Od 2501 do 3500 zł D. Od 3501 do 4500 zł E. Powyżej 4500 zł F. Odmowa odpowiedzi

F13. Czy bez udziału w projekcie

udałoby się Panu/i osiągnąć podobną

sytuację na rynku pracy?

A. Tak B. Nie, byłbym/abym w gorszej sytuacji C. Nie, byłbym/abym w lepszej sytuacji D. Trudno powiedzieć

F14. Dlaczego tak Pan/i sądzi? …………

Jeśli F3 = B lub lub F1=B

F15. Czy szuka Pan/i pracy?

A. Tak B. Nie

Jeśli F15 = A

F16. Jak szuka Pan/i pracy?


odpowiedzi

A. Odpowiedziałem/am na ogłoszenie z lokalnej prasy/mediów

B. Odpowiedziałem/am na ogłoszenie zamieszczone w Internecie

C. Odpowiedziałem/am na ogłoszenie z tablicy w urzędzie pracy

D. Z własnej inicjatywy zaniosłem/am CV do siedziby firmy

E. Poprzez znajomych/rodzinę

F. Inny sposób (jaki?)

Jeśli F15=B

F17. Dlaczego nie szuka Pan/i pracy?

A. Ponieważ jeszcze się uczę B. Ponieważ chcę otworzyć własną działalność gospodarczą C. Ponieważ opiekuję się małym dzieckiem D. Ponieważ opiekuję się chorym członkiem rodziny E. Ponieważ moja sytuacja materialna jest na tyle dobra, że nie

muszę pracować

F. Ponieważ moje zdrowie nie pozwala mi na wykonywanie pracy G. Inne, jakie?

226

Jeśli F1=A

F18. Czy wiedzę i umiejętności zdobyte

podczas projektu mógł/mogła Pan/i

wykorzystać w wykonywanej pracy

zawodowej?


V. Podsumowanie projektu

L1. Czy teraz, widząc jak wyglądał

projekt i patrząc z perspektywy czasu,

zdecydował/aby się Pan/i na udział

w tym projekcie?

A. Zdecydowanie tak B. Raczej tak C. Raczej nie D. Zdecydowanie nie E. Trudno powiedzieć

L2. Czy teraz, widząc jak wyglądał

projekt i patrząc z perspektywy czasu,

poleciłby/aby Pan/i udział w takim

projekcie innym?


L3. Czy Pana/i zdaniem tego typu

projekty są potrzebne, czy warto je

nadal organizować?


Metryczka

Płeć (informacja zaciągnięta z bazy

PEFS)

A. Kobieta B. Mężczyzna

Wiek uczestników (informacja

zaciągnięta z bazy PEFS)

A. 15-24 lata B. 25-30 lat

C. 31-49 D. 50 i więcej

Niepełnosprawność (informacja


A. Osoba z orzeczoną niepełnosprawnością B. Osoba bez orzeczonej niepełnosprawności

Status na rynku pracy w chwili

przystąpienia do projektu (informacja


A. Osoba bezrobotna B. Osoba długotrwale bezrobotna C. Osoba pracująca D. Osoba ucząca się

Opieka nad osobą zależną lub nad

dzieckiem do lat 7 (informacja


A. Osoba sprawująca opiekę nad osobą zależną B. Osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem do lat 7

Proszę zaznaczyć wszystkie określenia

pasujące do Pana/i sytuacji przed

przystąpieniem do projektu:

A. Byłam/łem objęta/y wsparciem przez pomoc społeczną B. W moim gospodarstwie domowym pracowała tylko jedna

osoba/nie było osób pracujących C. Przebywałam/łem wówczas w rodzinie zastępczej D. Byłam/łem wówczas pod opieką kuratora/przebywałem/łam w

zakładzie poprawczym E. Przebywałem/łam wówczas w młodzieżowym ośrodku

wychowawczym/ młodzieżowym ośrodku socjoterapii F. Byłam zagrożona/y eksmisją G. Byłam/łem pod opieką psychiatry H. Opiekowałam/łem się niepełnosprawnym dzieckiem I. Byłem osobą bezrobotną zarejestrowaną w PUP J. Byłem osobą niezatrudnioną.

227

6.4.3. Scenariusz FGI z potencjalnymi beneficjentami

1. Powitanie uczestników, prezentacja tematu dyskusji 5 minut

Prezentacja Zamawiającego i firmy realizującej badanie.

Prezentacja celów badania.

Prezentacja moderatora.

Dzień dobry,

Nazywam się … i jestem przedstawicielem firmy WYG PSDB, która na zlecenie Urzędu

Marszałkowskiego Województwa Opolskiego przeprowadza badanie, mające na celu ocenę

dotychczasowych działań, służących włączeniu społecznemu i zawodowemu osób wykluczonych

społecznie na terenie województwa opolskiego i zaprojektowanie działań/ukierunkowanie wsparcia,,

jakie należy zrealizować w ramach RPO WO 2014-2020.

W ramach badania rozmawiamy m.in. z instytucjami, które w ramach swojej statutowej działalności

zajmują się pomocą osobom wykluczonym i zagrożonym wykluczeniem społecznym, a które

potencjalnie mogłyby ubiegać się o dofinansowanie z RPO WO 2014-2020.

Spotkanie jest nagrywane, jednak chciałem/chciałam zapewnić o pełnej dyskrecji i zachowaniu

poufności uzyskanych informacji. Wypowiedzi będą wykorzystywane tylko do celów badawczych.

Każda opinia jest akceptowana. Jestem zainteresowany/a opinią każdej osoby, a nie tylko opinią

większości.

2. Rozgrzewka 15 minut

Jest to bardzo istotny element wywiadu, często decydujący o powodzeniu całego spotkania. Każdy

z uczestników powinien w tej części się wypowiedzieć, ponieważ zwiększa to poczucie bezpieczeństwa

i pozwala przełamać opory przed dalszymi wypowiedziami w grupie.

Na początek proszę o przedstawienie się i powiedzenie kilku słów o sobie – jaką instytucję

Państwo reprezentują? Czym się Państwo w niej zajmują? Jaką grupę wykluczonych obejmują

Państwa działania?

3. Działalność potencjalnych beneficjentów 25 minut

Jakie inicjatywy realizujecie w Państwa instytucjach, jakie działania podejmują Państwo w celu

wsparcia osób wykluczonych? Jakie jeszcze?

Jaki rodzaj wsparcia stosują Państwo w zależności od grupy docelowej? Jakich narzędzi

aktywizacyjnych Państwo używają?

Moderator wypisuje rodzaj wsparcia na flipcharcie.

Dlaczego stosują Państwo akurat takie formy wsparcia?

Czy myśleli Państwo również nad innym rodzajem wsparcia?

Dlaczego ostatecznie się państwo na to wsparcie nie zdecydowali?

228

Czy spotkali się z Państwo z jakimiś zewnętrznymi barierami, które uniemożliwiły ten

dodatkowy rodzaj wsparcia?

Wypisaliśmy na flipcharcie różne rodzaje wsparcia, chciałabym/chciałbym abyśmy omówili

sobie teraz jakie są korzyści, a jakie zagrożenia wynikające z korzystania z tych form

wsparcia?

Jaki wpływ mają te metody na włączenie społeczne i zawodowe osób wykluczonych

społecznie? A zagrożonych wykluczeniem?

Moderator omawia kolejno wymienione przez respondentów wsparcie: jakie są zagrożenia związane z tym rodzajem wsparcia? A jakie korzyści? Jaki wpływ mają na włączenie społeczne i zawodowe?

Z jakimi problemami spotykają się Państwo w trakcie realizowanego wsparcia? Na jakie

bariery Państwo napotykacie?

4. Przyszła perspektywa 25 minut

Chciałabym/chciałbym porozmawiać teraz o przyszłej perspektywie finansowej, w ramach której

finansowane będą projekty mające na celu zapobieganie wykluczeniu społecznemu.

Chciałabym/chciałbym poprosić Państwa – jako potencjalnych przyszłych beneficjentów RPO WO – o

pewne wskazówki.

Jakie grupy powinno się wspierać w pierwszej kolejności, najpilniej? Dlaczego akurat te?

Jaki charakter interwencji (formy wsparcia) jest najskuteczniejszy?

Jak wybrać najlepsze projekty? jakie stosować kryteria oceny?

W jaki sposób sprofilować interwencję (pod względem terytorialnym/grup docelowych/zakresu

wsparcia)?

A co jeśli chodzi o harmonogram takich działań – kiedy najlepiej ogłaszać konkursy na takie

działania? Czy termin ma jakieś znaczenie?

Mówili Państwo wcześniej o problemach, na jakie Państwo napotykają podczas wspierania

osób wykluczonych czy zagrożonych wykluczeniem społecznym. Czy można coś zrobić – w

ramach wsparcia instytucjonalnego - aby zniwelować te bariery? Jak skonstruować wymagania

projektu aby takie bariery ominąć?

5. Zakończenie i podziękowanie za udział w badaniu

To już wszystkie pytania z mojej strony, a czy chcieliby Państwo coś jeszcze dodać?

229

6.4.4. Scenariusz IDI z IZ RPO WO 2014-2020, IP RPO WO 2014-2020 (WUP w Opolu)i ROPS

Czym wg Pana/Pani jest wykluczenie społeczne? Jak ocenić zagrożenie wykluczeniem

społecznym? Jakie grupy w województwie opolskim są najbardziej narażone/ zagrożone

wykluczeniem społecznym? Z czego to wynika? Jakie są skutki wykluczenia w wymiarze

indywidualnym i społecznym?

Jaka jest skala zagrożenia wykluczeniem społecznym i faktycznego wykluczenia? Skąd o tym

wiemy? Czy mamy rzetelne, wiarygodne dane na temat tego zjawiska? Jakie są możliwości

pogłębienia wiedzy o tym zjawisku?

Jak ocenia Pan/Pani skuteczność podejmowanych dotychczas działań (w ramach EFS, ale

także w ramach innych inicjatyw)? Jakie działania są w Pana/Pani opinii najbardziej

skuteczne? Jakie działania, spośród tych, jakie dotąd były i są podejmowanie, są najmniej

skuteczne?

Na jakie bariery skuteczności natrafiają podejmowane interwencje? Jakie okoliczności

szczególnie sprzyjają skuteczności podejmowanych działań?

Czy można wskazać grupy, które dotychczas były wspierane z dobrym skutkiem? Czy można

wskazać grupy, w stosunku do których dotychczas podejmowane działania okazywały się

szczególnie mało skuteczne? Dlaczego – co było przyczyną małej skuteczności w tych

przypadkach?

Czy można wyróżnić podmioty, które są bardziej skuteczne w działaniach na rzecz

ograniczania zagrożenia wykluczeniem społecznym niż inne? Jakie to podmioty? Co decyduje

o ich skuteczności?

Jakie działania były podejmowane w celu ukierunkowania beneficjentów na grupy szczególnie

wymagające wsparcia i/lub pomijane oraz na formy uznawane za bardziej skuteczne od

innych? Jak ocenia Pan/Pani skuteczność tych działań?

Jakie są zamierzenia, jeśli chodzi o perspektywę 2014-2020? Jakie nadzieje i jakie obawy

wiąże Pan/Pani z tymi zamierzeniami?

W jaki sposób sprofilować interwencję w latach 2014-2020 w województwie opolskim (pod

względem terytorialnym/grup docelowych/zakresu wsparcia)?

6.4.5. Scenariusz IDI z ekspertami





Jaka jest skala zagrożenia wykluczeniem społecznym i faktycznego wykluczenia? Skąd o tym

wiemy? Czy mamy rzetelne, wiarygodne dane na temat tego zjawiska? Jakie są możliwości

pogłębienia wiedzy o tym zjawisku?

Co należy zrobić, aby zmniejszyć skalę wykluczenia społecznego i zagrożenia wykluczeniem?

Czy podejmowane dotychczas działania (w ramach EFS, ale także w ramach innych inicjatyw)

stanowią właściwy kierunek interwencji? Jakie działania są w Pana/Pani opinii najbardziej

skuteczne? Jakie działania, spośród tych, jakie dotąd były i są podejmowanie, są najmniej

skuteczne?

230

Na jakie bariery skuteczności natrafiają podejmowane interwencje? Jakie okoliczności

szczególnie sprzyjają skuteczności podejmowanych działań?

Czy można wskazać grupy, które dotychczas były wspierane z dobrym skutkiem? Czy można

wskazać grupy, w stosunku do których dotychczas podejmowane działania okazywały się

szczególnie mało skuteczne? Dlaczego – co było przyczyną małej skuteczności w tych

przypadkach?

Czy można wyróżnić podmioty, które są bardziej skuteczne w działaniach na rzecz

ograniczania zagrożenia wykluczeniem społecznym niż inne? Jakie to podmioty? Co decyduje

o ich skuteczności?

Czy znane są Panu/Pani zamierzenia, jeśli chodzi o działania na rzecz zmniejszenia

zagrożenia wykluczeniem społecznym w perspektywie 2014-2020? Jakie nadzieje i jakie

obawy wiąże Pan/Pani z tymi zamierzeniami?



6.4.6. Scenariusz IDI nt. ekonomii społecznej





Jakie miejsce w działaniach na rzecz zmniejszenia skali wykluczenia społecznego

i zagrożenia wykluczeniem pełni ekonomia społeczna? Czy ekonomia społeczna jest

wykorzystywana w adekwatnym do jej możliwej roli stopniu? Dlaczego tak Pan/Pani uważa?

Dla jakich grup zagrożonych wykluczeniem społecznym ekonomia społeczna może być

szczególnie skuteczną formą wsparcia? Z czego to wynika? Czy są jakieś grupy, wobec

których ta akurat forma się nie sprawdza? Jakie są tego przyczyny?

Jakie są uwarunkowania rozwoju ekonomii społecznej? Czy te warunki są spełniane? Jakie są

bariery rozwoju? Co należy zrobić, aby je usunąć?

Czy znane są Panu/Pani zamierzenia, jeśli chodzi o ekonomię społeczną w perspektywie

2014-2020? Jakie nadzieje i jakie obawy wiąże Pan/Pani z tymi zamierzeniami?



231

6.5. Ocena wskaźników monitorowania RPO WO 2014-2020

OP VII

Cel szczegółowy 1: Zwiększenie możliwości zatrudnienia osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

(VII/8i): Wspólne wskaźniki rezultatu, dla których ustalono wartość docelową, oraz specyficzne dla programu wskaźniki rezultatu

odpowiadające celowi szczegółowemu

Wsk

aźn

ik

Jednost

ka p

om

iaru

wsk

aźn

ika

Wsp

óln

y w

skaźn

ik

pro

duktu

sto

sow

any

jako p

odst

aw

a d

o

ust

ala

nia

celó

w

Wart

ość

bazo

wa

Jednost

ka p

om

iaru

wart

ośc

i bazo

wej i

doce

low

ej

Rok b

azo

wy

Wart

ość

doce

low

a

(2023)

Źró

dło

danych

Czę

stotliw

ość

pom

iaru

kom

enta

rz

K M O K M O

Liczba osób pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek)

os. Liczba osób bezrobotnych

(łącznie z długotrwale

bezrobotnymi) objętych

wsparciem w programie

30,7 22,3 53 % 2013 30,7 22,3 53

SL 2014 1/rok Wartość realna, biorąc pod uwagę

wskaźnik

osiągnięty w ramach PO KL,

choć w przypadku biernych

zawodowo może okazać się zawyżona

Liczba osób pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek)

os. Liczba osób biernych

zawodowo objętych


30,7 22,3 53 % 2013 30,7 22,3 53

SL 2014 1/rok

232

Wsk

aźn

ik

Jednost

ka p

om

iaru

wsk

aźn

ika

Wsp

óln

y w

skaźn

ik

pro

duktu

sto

sow

any

jako p

odst

aw

a d

o

ust

ala

nia

celó

w

Wart

ość

bazo

wa

Jednost

ka p

om

iaru

wart

ośc

i bazo

wej i

doce

low

ej

Rok b

azo

wy

Wart

ość

doce

low

a

(2023)

Źró

dło

danych

Czę

stotliw

ość

pom

iaru

kom

enta

rz

K M O K M O

Liczba osób, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu



bezrobotnym) objętych


17,4 12,6 30 % 2013 17,4 12,6 30

SL 2014 1/rok Wartość zgodna ze wskaźnikiem

referencyjnym ustalonym w

badaniu MIR – nie uwzględnia zastrzeżenia

sformułowanego w badaniu, dot.

prawdopodobnego zawyżenia wartości

Liczba osób, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu


zawodowo objętych


17,4 12,6 30 % 2013 17,4 12,6 30

SL 2014 1/rok

Liczba utworzonych miejsc pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej

szt. n/d

919 1891 2810 szt. 2014 553 1122 1675

informacje od osób,

które założyły

działalność gospodarczą w ramach projektu

1/rok Wartość realna, biorąc pod uwagę

liczbę dotacji udzielonych w ramach PO KL

Liczba osób pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek)



bezrobotnymi) objętych


16,8 12,1 28,9 % 2012 29,5 21,4 50,9

ewaluacja 2 razy

Wartość wydaje się zawyżona, zwłaszcza dla

biernych zawodowo – osoby bierne zawodowo są

trudniej

233

Wsk

aźn

ik

Jednost

ka p

om

iaru

wsk

aźn

ika

Wsp

óln

y w

skaźn

ik

pro

duktu

sto

sow

any

jako p

odst

aw

a d

o

ust

ala

nia

celó

w

Wart

ość

bazo

wa

Jednost

ka p

om

iaru

wart

ośc

i bazo

wej i

doce

low

ej

Rok b

azo

wy

Wart

ość

doce

low

a

(2023)

Źró

dło

danych

Czę

stotliw

ość

pom

iaru

kom

enta

rz

K M O K M O

Liczba osób pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek)


zawodowo objętych

wsparciem w programie 16,8 12,1 28,9 % 2012 29,5 21,4 50,9

ewaluacja 2 razy

zatrudnialne niż bezrobotni i

bezrobotni długookresowo Zaliczanie do wskaźnika

pracujących na własny rachunek zwiększa szansę

na jego osiągnięcie

Liczba utworzonych mikroprzedsiębiorstw działających 30 miesięcy po uzyskaniu wsparcia finansowego

szt. n/d

n/d n/d 48 % 2013 n/d n/d 60

ewaluacja 2 razy

Wskaźnik wysoki, ale realny biorąc

pod uwagę dane o przeżywalności

firm tworzonych w ramach EFS

234

(VII/8i): Wspólne i specyficzne dla programu wskaźniki produktu

Wskaźnik Jednostka pomiaru

Wartość docelowa (2023) Źródło danych

Częstotliwość pomiaru

Komentarz

K M O

Liczba osób bezrobotnych (łącznie z długotrwale bezrobotnymi) objętych wsparciem w programie

os. 14440 10900 25340 SL2014 bieżący monitoring

Wskaźnik realny, biorąc pod uwagę objęcie wsparciem w ramach PO KL 39 113 osób

Liczba osób długotrwale bezrobotnych objętych wsparciem w programie


Wskaźnik realny, biorąc pod uwagę objęcie wsparciem w ramach PO KL w tej grupie 11 842 osób

Liczba osób biernych zawodowo objętych wsparciem w programie


Wskaźnik realny, biorąc pod uwagę, że w ramach POKL osoby nieaktywne stanowiły 10% ogółu uczestników

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie



Liczba osób w wieku 50 lat i więcej objętych wsparciem w programie



Liczba osób o niskich kwalifikacjach objętych wsparciem w programie


Wskaźnik niski biorąc pod uwagę objęcie wsparciem w ramach PO KL w tej grupie 30 473 osób

Liczba osób, które otrzymały bezzwrotne środki na podjęcie działalności gospodarczej w programie


Wskaźnik realny, biorąc pod uwagę dane o udzieleniu dotacji 5 385 osobom w ramach PO KL

Liczba migrantów powrotnych oraz imigrantów objętych wsparciem w programie


Brak danych do oceny; wskaźnik silnie warunkowany politycznie

235

Cel szczegółowy 6: Zwiększenie dostępu do opieki nad dziećmi do lat 3 i możliwości zatrudnienia/kontynuowania zatrudnienia osób

sprawujących nad nimi opiekę

(VII/8iv): Wspólne wskaźniki rezultatu, dla których ustalono wartość docelową, oraz specyficzne dla programu wskaźniki rezultatu



wskaźnika

Wspólny wskaźnik produktu

stosowany jako

podstawa do

ustalania celów

Wartość bazowa

Jednostka pomiaru wartości bazowej i docelowej

Rok bazowy

Wartość docelowa (2023)

Źródło danych


Komentarz

Liczba osób, które powróciły na rynek pracy po przerwie związanej z

urodzeniem/ wychowaniem dziecka, po opuszczeniu programu

os. n/d 73 % 2014 73 SL2014 1/rok

Brak danych historycznych

do oceny; badanie nie obejmowało

tej grupy

Liczba osób pozostających bez pracy które znalazły pracę lub poszukują pracy po opuszczeniu programu

os. n/d 73 % 2014 95 SL2014 1/rok

Brak danych

historycznych do oceny;

badanie nie obejmowało

tej grupy

Liczba utworzonych miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, które funkcjonują 2 lata po uzyskaniu dofinansowania ze środków EFS

szt. n/d 100 % 2013 90 ewaluacja 2 razy

Brak danych historycznych

do oceny; badanie nie obejmowało tego typu działań

236

(VII/8iv): Wspólne i specyficzne dla programu wskaźniki produktu

Wskaźnik Wartość docelowa (2023)

Źródło danych


Komentarz

Liczba osób opiekujących się dziećmi w wieku do lat 3 objętych wsparciem w programie

190 SL2014 bieżący

monitoring Brak danych historycznych do oceny;

badanie nie obejmowało tej grupy

Liczba utworzonych miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 227 SL2014 bieżący

monitoring Brak danych historycznych do oceny;

badanie nie obejmowało tego typu działań

OP VIII

Cel szczegółowy 3: Wzrost gotowości do podjęcia zatrudnienia osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w

regionie dzięki aktywnej integracji

(VIII/9i) Wspólne wskaźniki rezultatu, dla których ustalono wartość docelową, oraz specyficzne dla programu wskaźniki rezultatu


Wskaźnik

Jednostka pomiaru

wskaźnika


stosowany jako

podstawa do

ustalania celów

Wartość bazowa


Rok bazowy


Źródło danych

Częstotliwość

pomiaru

Komentarz

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu

programu

os. n/d 30,00 % 2014 30,00 SL 2014 1/rok

Wartość zgodna ze wskaźnikiem

referencyjnym ustalonym w badaniu

MIR – nie uwzględnia zastrzeżenia

sformułowanego w badaniu, dot.

prawdopodobnego zawyżenia wartości

Liczba osób zagrożonych os. n/d 40,80 % 2014 40,00 SL 2014 1/rok Wskaźnik ryzykownie

237

ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poszukujących pracy

po opuszczeniu programu

wysoki, biorąc pod uwagę wskaźnik

referencyjny z badania MIR dla nieaktywnych zawodowo na poziomie

36%

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących po

opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek)

os. n/d 37,55 % 2013 20,00 SL 2014 1/rok

Wskaźnik niski, biorąc pod uwagę wynik

uzyskany w ramach PO KL

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu

programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek)

os. n/d 21,80 % 2012 26,20 ewaluacja 2 razy

Wskaźnik wysoki, biorąc pod uwagę wyniki

badania MIR, ale realny

(VIII/9i): Wspólne i specyficzne dla programu wskaźniki produktu



Źródło danych


Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, objętych wsparciem w programie

os. 5 890 SL2014 bieżący

monitoring

Wskaźnik realny, biorąc pod uwagę objecie w ramach POKL 11 596

osób

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie

os. 1 180 SL2014 bieżący

monitoring

Wskaźnik wysoki, biorąc pod uwagę objęcie wsparciem w

ramach PO KL w tej grupie 2107 osób oraz fakt, że ogółem w woj. z pomocy społecznej korzystało w

2012 roku 7931 osób

238

Cel szczegółowy 4: Wzrost zatrudnienia w ramach regionalnego sektora gospodarki społecznej

(VIII/9v): Wspólne wskaźniki rezultatu, dla których ustalono wartość docelową, oraz specyficzne dla programu wskaźniki rezultatu



wskaźnika


stosowany jako

podstawa do ustalania

celów

Wartość bazowa


Rok bazowy


Źródło danych


Komentarz

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących po

opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny

rachunek)

os. n/d 37,55 % 2013 20,00 SL 2014 1/rok

Jak wyżej przy analogicznym

wskaźniku

Liczba miejsc pracy utworzonych w

przedsiębiorstwach społecznych szt. n/d 132 szt. 2014 168 SL 2014 1/rok

Wskaźnik realny biorąc pod uwagę wyniki uzyskane

w ramach PO KL

Liczba miejsc pracy istniejących co najmniej 30 miesięcy,

utworzonych w przedsiębiorstwach społecznych

szt. n/d 56,98 % 2012 60,00 ewaluacja 2 razy

Wskaźnik realny biorąc pod uwagę

doświadczenia dotychczasowe

(VIII/9v): Wspólne i specyficzne dla programu wskaźniki produktu



Źródło danych

Częstotliwość

pomiaru

Komentarz

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, objętych wsparciem

w programie os. 3 340 SL2014

bieżący

monitoring

Wskaźnik realny biorąc pod uwagę objęcie

wsparciem w ramach PO KL 6 100

Liczba podmiotów ekonomii społecznej objętych wsparciem

szt. 262 SL2014 bieżący monitori

ng

Wskaźnik wydaje się zawyżony, biorąc pod uwagę, że w ramach PO KL utworzono 17 podmiotów, a ogólna liczba podmiotów ES

w woj. wg danych KLON/JAWOR wynosi 279

239

6.6. Spis tabel i wykresów

6.6.1. Spis tabel

Tabela 1 Metody badawcze wykorzystywane w badaniu wraz z liczebnością prób ............................................. 22

Tabela 2 Struktura próby ............................................................................................................................ 26

Tabela 3 Formy wsparcia w ramach polityki rynku pracy i włączenia społecznego w Polsce - rozwiązania

systemowe ................................................................................................................................................ 42

Tabela 4 Liczba projektów obejmująca wyszczególnione grupy docelowe w podziale na Priorytety oraz liczba

uczestników tych projektów ........................................................................................................................ 67

Tabela 5 Stosowane formy wsparcia według Priorytetów ............................................................................... 71

Tabela 6 Oferowane przez beneficjentów formy wsparcia według Priorytetów ................................................. 72

Tabela 7 Udział uczestników projektów dot. włączenia społecznego i zawodowego PO KL w poszczególnych

formach wsparcia realizowanych w regionie z uwzględnieniem ich wieku (dane w %) ...................................... 74

Tabela 8 Formy wsparcia oczekiwane przez uczestników, a nie oferowane w projekcie, w którym brali udział ..... 86

Tabela 9 Główne przyczyny przerywania udziału w projekcie przez uczestników w opinii beneficjentów ............. 87

Tabela 10 Rodzaje wsparcia, które rozważali beneficjenci .............................................................................. 89

Tabela 11 Powody dla których beneficjenci ostatecznie nie zdecydowali się na wskazane formy wsparcia .......... 90

Tabela 12 Zidentyfikowane przez uczestników słabości i braki w projektach, w których brali udział .................... 93

Tabela 13 Wskazania uczestników dotyczącego tego, jakiego rodzaju pomocy nie otrzymali w projektach, w

których brali udział ..................................................................................................................................... 93

Tabela 14 Osiąganie celów programu – Priorytet VI ...................................................................................... 95

Tabela 15 Osiąganie celów programu – Priorytet VII ..................................................................................... 96

Tabela 16 Powody, dla których beneficjenci uważają daną formę za najskuteczniejszą ................................... 104

Tabela 17 Powody, dla których beneficjenci uważają daną formę za najmniej skuteczną ................................ 105

Tabela 18 Powody, dla których uczestnicy sądzą, iż bez udziału w projekcie udałoby im się osiągnąć daną

sytuację na rynku pracy............................................................................................................................ 113

Tabela 19 Problemy uczestników w opinii beneficjentów .............................................................................. 114

Tabela 20 Problemy uczestników, utrudniające udział w projekcie ................................................................ 115

Tabela 21 Formy wsparcia/działania (dotychczas niewystępujące), które powinny być oferowane w nowej

perspektywie w opinii beneficjentów .......................................................................................................... 143

Tabela 22 Wydatki na jednego uczestnika projektów w ramach wybranych Działań i Poddziałań PO KL oraz dla

wybranych grup docelowych ..................................................................................................................... 153

Tabela 23 Wydatki na jednego uczestnika projektów w ramach wybranych form wsparcia z uwzględnieniem

podjęcia i utrzymania zatrudnienia po zakończeniu udziału .......................................................................... 153

Tabela 24 Wyniki oceny w odniesieniu do kryteriów wyboru projektów w ramach RPO WO 2014-2020

wymagających korekty ............................................................................................................................. 161

Tabela 25 Szanse i zagrożenia dla przedsięwzięcia ...................................................................................... 188

Tabela 26 Cechy badanej populacji ............................................................................................................ 202

Tabela 27. Przyporządkowanie technik badawczych do celów badania .......................................................... 205

240

6.6.2. Spis wykresów

Wykres 2 Korzystanie z poszczególnych form wsparcia ze względu na status osoby bezrobotnej ....................... 76

Wykres 3 Formy wsparcia, w jakich brali udział badani uczestnicy .................................................................. 78

Wykres 4 Czy inne projekty realizowane ze środków UE miały wpływ na oferowane przez Państwa wsparcie? .... 80

Wykres 5 Czy zaobserwowali Państwo występowanie konkurencji pomiędzy projektami EFS skierowanymi do osób

wykluczonych społecznie? ........................................................................................................................... 80

Wykres 6 Sytuacja badanych przed udziałem w projekcie .............................................................................. 83

Wykres 7 Oczekiwania uczestników w stosunku do projektu .......................................................................... 85

Wykres 8 Trudności napotykane przez beneficjentów podczas realizacji projektu ............................................. 88

Wykres 9 Rodzaj zmian, jakie beneficjent chciał wprowadzić w projekcie ........................................................ 90

Wykres 10 Zmiany, jakie beneficjenci wprowadziliby do projektu przystępując do niego raz jeszcze................... 91

Wykres 11 Podsumowanie zadowolenia z projektu przez uczestników ............................................................. 94

Wykres 12 Najbardziej i najmniej skuteczne formy wsparcia według beneficjentów ........................................ 100

Wykres 13 Najbardziej przydatne formy wsparcia według uczestników.......................................................... 102

Wykres 14 Powody, dla których uczestnicy uważają dane wsparcie za najbardziej przydatne .......................... 103

Wykres 15 Powody dla których uczestnicy uważają daną formę wsparcia za nieprzydatną .............................. 103

Wykres 16 Najważniejsze efekty projektów według beneficjentów ................................................................ 107

Wykres 17 Korzyści z projektu w opinii uczestników .................................................................................... 108

Wykres 18 Dodatkowe korzyści z projektu w opinii uczestników ................................................................... 109

Wykres 19 Kwestie, które przyczyniły się według uczestników do uzyskania przez nich pracy .......................... 111

Wykres 20 Cechy dobrej pracy według uczestników .................................................................................... 112

Wykres 21 Warunki wpływające na skuteczność projektów skierowanych do osób wykluczonych bądź zagrożonych

wykluczeniem społecznym i zawodowym .................................................................................................... 142

Wykres 22 Główne merytoryczne kryteria wyboru projektów konkursowych w opinii beneficjentów ................. 158

Wykres 23 Działania wspierające beneficjentów, które powinny podejmować IZ i IP RPO WO 2014-2020 ........ 172

Wykres 24 Struktura próby uczestników projektów, ze względu na wykształcenie .......................................... 204

Wykres 25 Wsparcie jakie otrzymywali badani uczestnicy projektów ............................................................. 204

6.6.3. Spis map

Mapa 1 Nasycenie powiatów i gmin województwa opolskiego projektami PO KL dot. włączenia społecznego i

zawodowego ............................................................................................................................................. 65

Mapa 2 Rozkład terytorialny uczestników poszczególnych grup docelowych badania (dane w procentach) ......... 69

Mapa 3 Struktura uczestników projektów wg poszczególnych grup docelowych w powiatach (dane w procentach)

................................................................................................................................................................ 70

„PRZEGLĄD I OCENA DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH WŁĄCZENIU...

Documents

Transcript of „PRZEGLĄD I OCENA DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH WŁĄCZENIU...