ANTROPOLIGIA KULTUROWA

Wykład.

! ANTROPOLOGIA:

[gr. ánthrōpos ‘człowiek’, lógos ‘myśl’, ‘słowo’] dyscyplina naukowa zajmująca się holistycznym opisem człowieka zarówno jako gatunku

biologicznego, jak i twórcy kultury nauka o zmienności jego cech anatomicznych i fizjologicznych w czasie i przestrzeni bada filogenezę i ontogenezę człowieka oraz zróżnicowania międzygrupowe, np. rasowe

(antropologia fizyczna, obejmująca opis ras ludzkich i ludów Ziemi) obecnie wyodrębnia się także antropologię filozoficzną (zwaną też filozofią człowieka),

kulturową, społeczną i religijną (np. antropologia biblijna).

Antropologia to nauka o człowieku.

Subdyscypliny antropologii:

etnolingwistyka archeologia biologia

Antropologia filozoficzna – natura bytu jaką jest człowiek, kim jest człowiek?

Antropologia fizyczna – (filogenetyka) zajmuje się poszukiwaniem odp. na pyt. ‘skąd wzięli się ludzie?’. Wykorzystuje paleantropologie (wykopaliska, poszukiwanie pozostałości po człowieku)

Antropologia populacyjna – dlaczego człowiek jest tak zróżnicowany rasowo,; skompromitowana przez np. hitlerowców; antropometria miała udowodnić fizyczne zróżnicowanie człowieka.

Antropologia ontogenetyczna – zajmuje się rozwojem indywidualnym człowieka, prawidłowym rozwojem.

Antropologia kulturowa:

Etnologia (buduje teorię kim jest człowiek, jako twórca kultury) ogólna i szczegółowa (zajmuje się pewnymi fragmentami rzeczywistości)

Etnografia (opis, zbiór artefaktów)

etnomuzykologia

Człowiek jako twórca kultury, tworzenie kultury wyróżnia go od pozostałych gatunków.

Antropologia bada związki między naturą a kulturą

natura – dana kultura – tworzona w oparciu o naturę

Relacje między kulturą a osobowością, wpływ kultury na osobowość

Relacje między kulturą a strukturami ludzkiego umysłu, myślenie cechą charakteryzującą obiekty, formuły myślenia.

Dziedzictwo kulturowe – to, co stworzone kiedyś mówi o tym jacy my dziś jesteśmy.

ANTROPOLOGIA STOSOWANA

Antropologia praktyczna Inżynieria społ. = Antropologia stosowana działanie nastawione na wywołanie pewnej

zmiany społ. Które z ustaleń teoretycznych będą nam przydatne? Zły opis może prowadzić do wielu błędów Problemem, którym się zajmujemy jest obserwacja, prośba kierowana przez instytucje;

obserwacja rzeczywistości społ., jej potrzeb – z upływem las potrzeby są inne

Etapy inżynierii społ.

I. Identyfikacja problemuII. Ustalenie hipotezIII. Ustalenie twierdzeń:

Charakter diagnostyczny – raport diagnostyczny, diagnoza wcześniejszych badań, które prowadziliśmy

Charakter terapeutyczny – formujemy pewne propozycje terapii, co zrobić aby to zmienić

Charakter prognostyczny – jeśli zrobimy coś, to co się wtedy wydarzyIV. Interwencja uczestnicząca:

Stajemy się aktorem zdarzeń społ. dla np. instytucji władzy (administracji państwowej) możemy inicjować dialogi, rozwiązywać problemy; dla organizacji poza rządowych

W jakie role może wchodzić antropolog?

To zależy z jakim krajem mamy do czynienia Antropolog ‘obcy’ – wywodzący się spoza badanej społeczności Antropolog ‘swój’

A. W ROLI URZĘDNIKA KOLONIALNEGO – technik , inżynier, przekazuje wiedzę np. o koloniach, stwarzał administrację, która miała ułatwić zrozumienie danej społ., pomóc w rozwiązywaniu problemów

B. W ROLI DORADCY CZY EKSPERTA – pomoc w rozwiązywaniu konfliktów, potrzebni gł. dla administracji publicznej

C. W ROLI BADACZA POTRZEB – badają potrzeby społ. i realizują jeD. W ROLI PLANISTÓW – planują działania, czasami na jedno pokolenie, działania długo falowe

E. W ROLI ADWOKATÓW – adwokaci kulturowi, adwokaci kulturowi zajmują się kryminalistyką, badają kontekst kulturowy zbrodni

F. W ROLI ANTROPOLOGÓW KLINICZNYCH – lekarze, pomocnicy; antropolodzy kliniczni pomagają zrozumieć różnice kulturowe, zachowanie różnych kulturowo pacjentów

G. W ROLI AGENTÓW ZMIANY – antropolodzy swoi, którzy wykształcili się w innym miejscu i wrócili badać swoją społ.

H. W ROLI OCHRONY WSPÓLNOTI. W ROLI SZKOLENIOWCÓW – np. agenci zmiany, biznesmeni, którzy muszą zrozumieć różnice

kulturowe w biznesieJ. W ROLI ANTROPOLOGÓW KOMERCYJNYCH

ANTROPOLOGICZNE PROBLEMY Z KULTURĄ

Opozycje:

KULTURA NATURA Stan porządku nie jest Konieczna nie zawsze jest Zniewala, bo narzuca nam normy, ma

charakter regulatywny, a z drugiej str. uwalnia nas od instynktów

Wolna wola Mentalność, świadomość Musi odnosić się do natury

Stan chaosu Natura jest zawsze i wszędzie Spontaniczna Świat zniewolony i kierowany

niezależnie od woli, rządzą instynkty, Świat nieświadomy Jest samowystarczalna Istnienie niezależne od ludzi

KULTURA CYWILIZACJA Świat ducha, intelektu, idei wyrażających

się w sztuce Świat techniki, technologii, rządzi się

prawami Cywilizacja ostatnim etapem procesu

kulturyMożna być kulturowo rozwiniętym a cywilizacyjne zacofanym (np. Rosja) lub odwrotnie: rozwiniętym cywilizacyjnie a kulturowo zacofanym.

CYWILIZACJA KONGLOMERATEM KULTUR – zderzenie cywilizacji w wyniku konfliktów cywilizacyjnych; większe konflikty i napięcia są w większym stopniu w obrębie niż między nimi

KULTURA

Alfred Kroeber i Clyde Kluckhohn zebrali wszystkie def. kultury i stworzyli jedną Wszędzie jest kultura (nawet w szafie ;)) Słowa ‘wytrychy’: kultura, tożsamość Słowo pochodzi z łaciny ‘cultura’ W starożytnym Rzymie kultura uprawa ziemi, później uprawa ducha Najpierw traktowana rzeczowo, później przymiotnikowo, teraz jako byt – sui genesis Kultura traktowana:

o Zewnętrznie – sposób mówienia, stroju, zachowania, działania; zobiektywizowany; dający się obserwować

o Wewnętrznie – zinternalizowany

ELEMENTY / WYMIARY KULTURY ZEWNĘTRZNEJ: (na przykładzie domu)

1. Materialno-techniczny2. Społeczny (dom przystosowany do warunków społ., np. kiedyś w domach był pokój dla

służby)3. Ideologiczny (mój dom – moja twierdza, np. kamień węgielny, wieniec, elementy

sakralizujące w domu)4. Psychologiczny (emocje związane z domem)

SEMANTYCZNE ROZUMIENIE KULTURY:

Poszukiwanie znaczeń kulturowych elementów Element sakralny poszczególnych przedmiotów w danej kulturze (maski pogrzebowe), a u

nas, w naszej kulturze nie mają takiego znaczenia Zmieniamy kontekst, rozumienie się zmienia Gesty, działania mają znaczenie – inne w każdej kulturze Każda kultura generalizuje pewne sensy Kultura jako system znaczeń, które musimy znać żeby je rozumieć Kultury różnią się znaczeniami elementów, tym jak są rozumiane, wykorzystywane Kultura efektem ludzkich aktywności Kultura skumulowanym dziedzictwem danego społ. Kultura symbolem imitacji i innowacji (aspekt psychologiczny). Jako symbol imitacji:

powielanie wzorów, powtarzanie, naśladownictwo Dystrybutywna def. kultury każda kultura jest odrębną całością Normatywna def. kultury proces regulatywny wytwarzający normy i wzory zachowań,

przepisy

Kultura postfiguratywna Margaret Mead

Kultura prefiguratywna

TYPY DEF. KULTURY:

Wg A. Kroebera:

Opisowo-wyliczające (enumeratywne, nominalistyczne) historyczne (nacisk na społeczne dziedzictwo) normatywne (nacisk na imperatywne funkcje kultury, to co obowiązuje) psychologiczne (nacisk na psychologiczne mechanizmy kształtowania się kultury) strukturalistyczne (nacisk na całościowy charakter kultury jako systemu)

RODZINA I POKREWIEŃSTWO

F. Engels – pochodzenie rodziny

Nie ma uniwersalnego wzoru rodziny.

RODZINA:

I. małżeństwo jest pierwszą częścią składową rodzinyII. potomstwo jako II część

Problemy współczesnej rodziny:

niewspółmierny rozwój płci niewspółmierność oczekiwań płci

Fundament rodziny nieusuwalny związek pokrewieństwa

AWULKULAT – wujowie zajmują się wychowywaniem dzieci (chłopców) zamiast ojca

MAŁŻEŃSTWO MONOGAMICZNE – związek kobiety i mężczyzny zalegalizowany, trwający w tym samym czasie, związek ustanowiony prawnie

WIELKOKROTNA MONOGAMIA – wielokrotna zmiana małżonków

WIELORODZINA

KOHABITACJA MAŁŻEŃSKA – In. Konkubinat, rodziny mieszkające razem, lecz para nie ma ślubu

Bronisław Malinowski małżeństwo nigdy nie jest wolne w tym sensie, że każdy mężczyzna miałby swobodę poślubienia każdej kobiety. Aby się pobrać, dwoje ludzi musi wejść ze sobą w kontakt. W społ. pierwotnych jest to możliwe, gdy należą do tego samego plemienia lub plemion, które wchodzą z sobą w kontakt w czasie pokoju i wojny. Stąd endogamia plemienna lub naturalna jest pierwszym warunkiem małżeństwa. Natomiast endogamia właściwa jest regułą dozwalającą na małżeństwo członków te samej sekcji, a zabraniającą związków pomiędzy członkami dwóch różnych sekcji. (Indie)

Egzogamia jest to sys., w którym uważa się za spokrewnione większe grupy ludzi, a ich członkom zabrania się wchodzenia ze sobą w związki małżeńskie. Sys. ten jest związany z org. klanową i obejmuje największą gr. ludzi, gdy opiera się na dwudzielnej org. i zakazuje stosunków lub małżeństw z połową członków danego plemienia.

Formy małżeństwa:

Do gł. form małżeństwa zaliczymy monogamię, poliginię, poliandrię oraz małżeństwo grupowe. (B. Malinowski)

POLIANDRIA - forma małżeństwa, w której jedna kobieta ma jednocześnie wielu mężów a związek ten jest usankcjonowany prawnie. Poliandria jest najrzadziej występującą formą małżeństwa poligamicznego. Jej występowanie jest prawie zupełnie ograniczone do terenów wyżynnych Indii płd., Azji środkowej.

POLIGINIA - stanowi formę małżeństwa, w której kilka żon jest związanych z jednym mężem. Każda z nich posiada status legalnej małżonki, zaś ich dzieci są uważane za legalnych potomków męża. Jako instytucja, poliginia występuje we wszystkich częściach świata.

MONOGAMIA - jest najważniejszą formą małżeństwa, dominującą w wielu społecznościach. Przejawia się statystycznie rzecz biorąc w przygniatającej większości wypadków oraz stanowi wzór i prototyp małżeństwa.

KRYTERIA RODZINY:

1. Rodzinę charakteryzuje wspólne zamieszkiwanie zespołu rodzinnego2. Dziś wspólne zamieszkiwanie jest wątpliwie min. z powodów różnych emigracji (emigracje

wahadłowe)3. Rodzina stanowi podstawową jednostkę gospodarczą, współdziałanie gospodarcze.4. Rodzina tworzy mikroświat kulturowy.5. Pełni określone funkcje.

Niektóre funkcje rodziny nie dotyczą wszystkich jej członków.

Rodzina musi wypełniać wszystkie funkcje.

FUNKCJE RODZINY:

1. Materialno-ekonomicznaProblem: nie da się sprowadzić rodziny tylko do wymiaru materialno-ekonomicznego.

2. Opiekuńczo-wychowawczaW sensie fizycznym, psychicznym, moralnym, odwołuje się do poczucia bliskości, opiekuńczości

3. ProkreacyjnaCel małżeństwa dzieciProblem: coraz częściej małżeństwa nie chcą mieć dzieci.

4. Seksualna5. Legalizacyjno-kontrolna6. Socjalizacyjna, enkulturacyjna7. Klasowa

‘osoba z takiego domu nie powinna tak robić’8. Kulturalno-towarzysko-rekreacyjna9. Emocjonalno-ekspresyna

Nauka wyrażanie emocji w rodzinie.

Do poszczególnych funkcji przypięte są konkretne więzi – emocjonalne, pokrewieństwa, materialne, seksualne.

Poprzez rodzinę dziedziczymy prestiż społ.

Kapitały materialne i kulturowe wynosimy z domu.

RODZAJE RODZINY / TYPY:

1. Monogamiczna2. Poligamiczna (poligynia, poliandria)

Ze wzg na dobór małżeński:

3. Endogamiczna4. Egzogamiczna5. Partnerska.

Ze wzg na pokrewieństwo:6. Matriarchalna - władza należy głównie do matki i żony (1. uprzywilejowana pozycja kobiet, 2.

szczególny kult dla tzw. kobiecych czynności np. macierzyństwa) Taki typ rodziny zbudowany jest wokół podstawowej więzi międzyludzkiej jaką jest więź między matką a dzieckiem. Kobieca zdolność tworzenia życia musiała jawić się jako coś w najwyższym stopniu nadprzyrodzonego, magicznego i cudownego. Wiele cech wynika ze specyfiki matczynej miłości względem dziecka. Otóż miłość matczyna cechuje się bezwarunkowością, co oznacza dla dziecka pewność miłości. Wyższość kobiety wypływała przede wszystkim z jej tajemniczej zdolności rodzenia, którą dzieliła ona z naturą – drugim wielkim przedmiotem czci. Zrodzenie ustanawiało więzi krwi, które stanowiły zasadnicze więzi spajające społeczeństwo.

7. Rodzina patriarchalna - władza i prestiż należą głównie do ojca i męża. Uprzywilejowana sytuacja mężczyzny, wyłączna jego odpowiedzialność za byt i standard życia rodziny, wyłączne prawo do podejmowania strategicznych decyzji podział zadań oparty o kryterium płci. Władza jest oparta na uznaniu reguł, za którymi stoi siła, a nie na poszanowaniu więzów krwi i miłości.

8. Matrylinearna - Linia przodków lub potomków wyłącznie kobiecych czyli matka, matka matki, babka macierzysta matki, itp. W linii tej nigdy nie występują mężczyźni, chyba że jako ostatnie ogniwo.

9. Patrylinearna - Linia przodków lub potomków wyłącznie męskich czyli ojciec, ojciec ojca, dziadek ojczysty ojca, itp. W genealogii jest to linia dziedziczenia nazwiska W linii tej nigdy nie występują kobiety. Genetycznie jest to dziedziczenie po chromosomie Y, który przekazywany jest jedynie z ojca do syna, nigdy do córki.

10. Bilinearna - linia przodków lub potomków po obu stronach małżeństwa. Dziedziczenie następuje po obu liniach pokrewieństwa.

11. Matrylokalna – małżeństwo zamieszkuje w domu rodzinnym żony. Mężczyzna włączony zostaje do grupy, w której żyje żona.

12. Patrylokalna – Małżeństwo zamieszkuje w domu rodzinnym męża. Kobieta włączona zostaje do grupy, w której żyje mąż.

13. Neolokalna - Występuje najczęściej w nowoczesnych społeczeństwach. Małżeństwo zamieszkuje osobno od rodziców we własnym domu.

LEWIRAT – Levi – brat, nazwisko żydowskie ze Starego Testamentu; poślubienie wdowy przez brata jej zmarłego męża, stanowiące u niektórych ludów (np. starożytni Izraelici, Hindusi, Arabowie) zwyczaj obowiązujący dla zapewnienia ciągłości rodu. Typ nawet jeśli ma żonę, musi zaopiekować się rodziną zmarłego brata, początki poligamii.

SORORAT – Soror – siostra; zwyczaj nakazujący poślubienie przez mężczyznę siostry lub sióstr (zazwyczaj kolejno) swojej żony (lub narzeczonej), jeśli jest ona bezpłodna albo po jej śmierci. Praktykowane m.in. przez Buszmenów, Hotentotów. Sororatem nazywane czasami jest małżeństwo poligyniczne z dwiema lub więcej siostrami. Sororat występuje zwykle w grupach plemiennych, w których ważne jest pochodzenie żony.

RELIGIA

Religiologia.

Teologia – nauka o Bogu.

Problemy w religii:

Wikłają się w to nasze własne rozstrzygnięcia o charakterze światopoglądowym Mówimy o czymś, co z def. ma charakter transcendentny (nierzeczywisty, nieskończony) a

opisujemy to słowami skończonymi, itp.

Religioznawstwo – badania religii w konkretnych aspektach

Aspekty:

A. Historia religii – rozwój rel., żyjemy na cmentarzyskach rel., wymieranie rel.B. Socjologia religii – dlaczego? Kontekst społ.C. Psychologia religii – aspekt indywidualnyD. Geografia religii – gdzie? Jakie są gł. kręgi i przemieszczanie gr. rel., pielgrzymki rel.E. Antropologia religiiF. Etnoreligioznawstwo – związek rel. Z etnologią

Teorie wyjaśniające religię:

Bóstwo jest traktowane jako ideał monarchy Personifikacja sił przyrody (mitologia grecka, rzymska) Przenikanie do języka kwestii rel. Np. ognisko domowe

Koncepcje antropologiczne religii:

Taylor ‘zaczyna się człowiek wtedy, kiedy odkrywa śmierć’ – kult przodków (wszystko się od niego zaczyna)

‘nie wszystek umrę’ Horacy

ANIMIZM – z łac. ‘anima’ – dusza

J. Frezer3 stadia: stadium magii – ludy starożytne, religia – wyższe stadium, magia traci znaczenie, nauka – zastępuje rel., najwyższe stadium.Koncepcja sekularyzacji – im bardziej jesteśmy nowocześni tym mniej religijni

Mauss magia sympatyczna, człowiek magiczny Berger ’odkrywanie rzeczywistości społ.’

2 kraje najbardziej zmodernizowane, ale i tak mające bardzo wysoki poziom religijności: USA, Japonia

Najbardziej ateistyczna państwa: dawne NRD, Czechy

Le Lepin umysłowość człowieka pierwotnego - człowiek kieruje się emocjami, lękiem, strachem – koncepcja

Durkheim koncepcja sakralizacji, ubóstwienia, rzeczywistości społ. (koronacja króla aktem sakralizacji)

B. Malinowski funkcjonalistyczna koncepcja religii, funkcja jawna (jakie jest msc rel w zaspokajaniu potrzeb) i ukryta

Wierzymy w coś, co jest: 1. Nadzmysłowe, 2. Nadnaturalne, 3. W świętość (sacrum, profanum)

Rzeczywistość nadprzyrodzona jest dana, do poznania.

Pomieszanie zmysłów – spotkanie z bogiem zawsze wpływa na człowieka [w Rosji Juro Dywi – szaleniec boży]

Cechy religii pierwotnych: (podręcznik E. Nowickiej)

Silne rozróżnienie sfery sacrum i profanum, silne tabu: co wolno, czego nie wolno Opiera się na myśleniu symbolicznym dlatego, że język skończony musi opisywać

nieskończoność – dlatego opisywane przez symbole Wiara w przedmioty, osoby Religia a język Religia a inne obszary rzeczywistości społ. Religia a podziały społ. – sankcjonuje podziały społ. (np.. równość w obliczu Boga)

FUNKCJE SPOŁ. RELIGII:

A. Wzmacnianie solidarności grupowej, rel. Pozwala budować konformizm gr., kanalizować konflikty

B. Funkcja identyfikacji społ. – podział na my i oni, wyznaczanie granicy, tożsamośćC. Formuje i legitymizuje reguły kontroli społ. np. Stary Testament, legitymizacja uprawomocnia

reguły społ., kara za złamanie reguł, kontrola społ.D. Konstruowanie, wyznaczanie reguł moralnych – co wolno, czego nie wolno, określa normy

moralneE. Funkcja sensotwórcza, dostarcza pocieszenia, dostarcza sensu życia

Religia dualistyczna – rel., w której jest dobry i zły bóg

Monoteizm – wiara w jednego boga

F. Funkcja ekonomiczna – organizuje działaniaG. Funkcja umacniania autorytetówH. Funkcja podtrzymywania wierzeń i tradycji

RODZAJE WIERZEŃ:

A. Politeizm - wielobóstwoB. Dualizm – dobry i zły bógC. MonoteizmD. Panteizm - jest poglądem, w którym Bóg jest wszystkim i każdym, gdzie wszystko jest

Bogiem, pogląd filo. i teologiczny (niekiedy religijny) utożsamiający wszechświat (lub naturę) z Bogiem (lub absolutem). Neguje istnienie Boga jako istoty rozumnej, głosi zaś przenikanie absolutu we wszystkie substancje ziemskie.

E. Monolatria - oddawanie czci boskiej jednemu bóstwu, bez zaprzeczania istnienia bóstw czczonych przez innych.

F. Animizm - wiara w to, że wszystko ma duszę, właściwa wierzeniom pierwotnym; także teoria, wg której wiara w istnienie duszy jest niezbędna do powstania religii.

G. Totemizm – rodzaj wierzeń religijnych ludów pierwotnych związanych z kultem totemu (np. zakaz zabijania zwierzęcia totemicznego)

H. Szamanizm - jedno ze zjawisk charakterystycznych dla wierzeń i praktyk religijnych pierwotnych ludów zbieracko-łowieckich, myśliwskich oraz częściowo pasterskich. Szamanizm występuje w wielu lokalnych odmianach, które łączy specyficzna rola szamana w kulcie. Szaman jest najczęściej wybierany przez duchy, które dają o tym znać za pomocą wizji, snów i specjalnych znaków. Do najbardziej istotnych działań szamana należą: leczenie, wróżenie, magiczna ochrona własnej społeczności.

Mandaryn – nazwa urzędnika publicznego, dostojnika lub uczonego w cesarskich Chinach.

Marabut – w islamie zakonnik, pustelnik, człowiek pobożny. W średniowieczu członek bractwa bojowników muzułmańskich mieszkających w warownych klasztorach. Także muzułmański święty.

Prorok – postać charakterystyczna występująca w wielu religiach, uważana za narzędzie bóstwa powołane do wykonywania pewnych ważnych zadań w jego imieniu. Szczególna wrażliwość i intensywność życia emocjonalnego umożliwia prorokowi przyjęcie objawień boskich. Prorok odkrywa ludziom przyszłość, wyjaśnia teraźniejszość i przeszłość. Odgrywa rolę "sumienia" grupy społecznej, religijnej, narodu.

Święty - pojęcie znane w wielu religiach. Mianem świętego określa się męczenników za wiarę, mistyków, ludzi o wielkiej pobożności, założycieli bractw religijnych i zakonów, również filozofów i kapłanów. Święty pełni funkcję wzorca osobowego, jest otaczany kultem, powierza mu się patronat nad miastami, kościołami, instytucjami, grupami zawodowymi itp. W Kościele katolickim kult świętego związany jest z przekonaniem, że mogą oni pośredniczyć między wiernymi i Bogiem. Uznanie za świętego poprzedza skomplikowany proces kanonizacyjny.

! kapłan to nie szaman, szaman to nie czarownik !

TABU – (M. Mauss) zakaz opiera się na zasadach negatywnych: nie rób, nie myśl

Tabu związane z tym, czego nie możemy robić, jeść, mówić, gdzie nie chodzić

Rytualna ablucja – czyszczenie się, obmywanie przed wejściem do meczetu

Magia – manipulacja siłami nadprzyrodzonymi, steruje nimi. Słowo i gest podstawowym narzędziem działania magicznego.

STRUKTURALIZM

STRUKTURALIZM – wiąże się z C. Lévi-Straussem. - badanie mitów, systemów pokrewieństwa w społ. pierwotnych, sposobów klasyfikacji itd. zasadza się na wyodrębnianiu podstawowych jedn. znaczących i ustaleniu ich wzajemnych relacji. Ta analiza badawcza ma pokazać, jaki jest sens instytucji kulturowych i w jaki sposób przebiega ludzkie myślenie. Lévi-Strauss wykazał, że myśl pierwotna nie jest "gorsza" od myślenia cywilizowanego, ale "inna".

Strukturalizm zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowana i zorganizowana, inaczej „ustrukturyzowana” i tylko przez badanie struktur można odkryć sens i funkcje elementów rzeczywistości, struktury są zróżnicowane, ale również samowystarczalne, posiadają one ogólne i konieczne cechy – struktura ma potrójny charakter: całości, przekształceń i samosterowania (trwałość i niezmienność), człowiek istnieje w ugrupowaniach społ., które są całościami; całości te ulegają przekształceniom, czyli transformacjom, a istnienie norm i sankcji społ. to zapewnienie samoregulacji sys. społ.; kształt stosunków społ. i kultury tj. obserwowalna rzeczywistość społ. i kulturowa jest zewn. wyrazem, znakiem nie uświadamianych przez ludzi struktur. Struktury te są odnajdywane dzięki transformacyjnej analizie strukturalnej. Struktury:

1. reguły zawierania małżeństw – krążenie kobiet i wymiana ekonomiczna2. mit – mit jest słowem, czyli całością znaczącą – nie jest tym co zawiera przekaz, ale sposobem

znaczenia, formą, - jest wtórnym elementem semiologicznym, tworzącą znak całość

języki kreolskie – przenikanie się dwóch języków skutkiem mieszania się kultur

Ainowie – lud japoński

Języki słowiańskie: rosyjski, ukraińskie, białoruski, polski, czeski, słowacki, serbski, chorwacki, bułgarski, macedoński

Języki germańskie: angielski, niemiecki, niderlandzki, szwedzki, duński

Języki romańskie: francuski, hiszpańskie, rumuński, włoski, portugaldzki

Klasyfikacja językowa:

na podstawie dialektów

Etnolekt - język, dialekt lub gwara używany przez wyodrębnioną grupę etniczną

Klasyfikacja etniczna i językowa.

Standaryzacja języka.

Witalność języka.

Kryteria klasyfikacji obszarów etnicznych:

Związane z kultura materialną w XIX w. Język (decyduje o tym do jakiego narodu należysz) Kryterium historyczne

NARÓD def. etniczno-kulturowe: F. Znaniecki, kategoria polityczna, a etniczno-kulturowe są różne, odmienne

strukturalizm

Ćwiczenia

Antropologia:

Nauka o człowieku

Działy antropologii:

1. Antropologia filozoficzna2. Antropologia fizyczna / biologiczna zajmuje się ewolucją; opis człowieka od str. biol., fiz.;

cechy biologiczna plemion, ras3. Antropologia kulturowa / kultury

Synonimy antropologii wg W. J. Burszty:

Antropologia społeczna Etnologia Etnografia

Różnice:

Geograficzna Metaforyczne kryterium Historia

1. ETNOGRAFIA ma charakter opisowy, bada kulturę materialną. Może być uważana za metodę terenową, metoda badań w stylu antropologicznym

2. ETNOLOGIA (Francja) poznawanie kultury symbolicznej (religia, magia, rytuały), kultura duchowa

3. ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA (Wielka Brytania) ma wymiar społ., bada struktury plemion (kolonialny wytwór)

4. ANTROPOLOGIA KULTUROWA (USA) nastawiona na poznanie kultury symbolicznej, psychologizująca. Ma najszerszy zakres.

W Polsce:

1. poł. XIX w. – ETNOGRAFIA2. Po II WŚ – ETNOLOGIA (do lat 80’)3. Lata 90’ – ANTROPOLOGIA

RELATYWIZM KULTYROWY podstawa antropologii, zjawiska innych kultur powinniśmy oceniać z pkt widzenia badanej kultury

Różnice między SOCJOLOGIA a ANTROPOLOGIĄ

SOCJOLOGIA ANTROPOLOGIAPRZEDMIOT BADAŃ

Społ. nowoczesne, industrialne, europejskie, Społ. nieeuropejskie, obce, przedindustrialne,

nasze przednowoczesne, społ. pierwotnePROBLEMATYKA

Problemy współczesnego społeczeństwa Mity, magia, rytuały, różne od tego, co naszePERSPEKTYWA

Ograniczona, patrzymy na własne społ. Holistyczna, porównawczaTEORIA

Funkcjonalizm, strukturalizm Funkcjonalizm, strukturalizm – inna siatka pojęciowa

POZIOM METODY BADAWCZEJMetody ilościowe Dominują metody jakościowe

Przedmioty antropologii kulturowej:

Różnorodność kultur Subkultury (nawet w naszym społ.) Grupy mniejszościowe, etniczne

Cechy społ. tradycyjnego:

Mała liczebność Społ. homogeniczne Prostota struktury społ., egalitaryzm, brak podziału na warstwy, brak uwarstwienia, nie ma

podziału pracy Społ. acefaliczne – społ. bez wodza Nierozwinięte pod wzg technologicznym Izolacjonizm: świadomościowy, geograficzny Piśmienność, oralność (wszystko przekazywane drogą ustną) Myślenie mityczno-magiczne (magia podobieństwa, magia styczności) Brak pieniądza Silne poczucie wspólnoty Poczucie przynależności do miejsca zamieszkania Solidarność mechaniczna Organizacja opiera się na pokrewieństwie Zdecentralizowana władza

Cechy społ. łowiecko-zbierackiego:

Rewolucja neolityczna Zmiany w liczebność, pojawia się podział pracy Społ. agrarne Pojawiają się wodzowie, władza

Przyczyny powstania antropologii:

Istnienie społ. pierwotnych kultur Antropologia jako nauka praktyczna mająca dać odp. Antropologia dyscypliną metolową, modelową

Społ. pierwotne łatwo badać

EWOLUCJONIZM

Zapoczątkowany w Anglii w II poł. XIX w. Przedstawiciele: J. G. Frazer, E. Taylor, L. Morgan

Założenia ewolucjonizmu:

Procesem dominującym w ludzkich kulturach jest ewolucja Zmiana jest postępem Przebiega od form prostszych do form bardziej złożonych UNIWERSALIZM Podstawowa metoda badawcza: metoda porównawcza polega na porównywaniu,

zestawieniu ze sobą wielu elementów różnych kultur w poszukiwaniu ich genezy

WIARA:

Geneza zjawiska = wyjaśnienie zjawiska

Powszechniki kulturowe / relikwie przedmioty, zjawiska, idee, które są obecne prawie we wszystkich kulturach świata np. rodzina, schronienie, narkotyki

ZMIANA KULTUROWA:

1. Proces przechodzenia całej kultury lub jej elementów z jednej fazy w inne Zmiana ciągła Zmiana skokowa

2. Zmiana: Endogenna – wewnątrzsystemowe w ramach innowacji (badali ewolucjoniści) Egzogenna – zewnątrz systemowe, dokonują się pod wpływem kontaktu z innymi

kulturami

DYFUZJONIZM

Przełom XIX i XX w.

Przedstawiciele: F. Rotzel, L. Frobenius, W. Shmidth „Antropogeografia” F. Rotzel Zmiana kulturowa ważnym elementem antropologii kulturowej Popularność zmiany społ.-kulturowej jest efektem globalizacji i glokalizacji

Nurty / szkoły w dyfuzjonizmie:

1. Antropogeografia geograficzny determinizm2. L. Frobenius – kompleksy kulturowe3. Szkoła kulturowo-historyczna W. Shmidth, kręgi kulturowe – zasięg wpływu danej kultury,

np. kultury azteckiej4. Szkoła pan egipska, koncepcja skrajnych dyfuzjonistów angielskich (E. Smith, E. Herry),

kultura wywodzi się z jednego miejsca

KONTAKT KULTUROWY – proces bezpośredniego lub pośredniego, wzajemny lub jednostronny, świadomy lub nieświadomy. Oddziaływanie na siebie gr. społ.

ZDERZENIE KULTUR – gdy kontakt jest na tyle silny, że pojawia się powiązanie, dyfuzja, przenikanie się kultur.

SZOK KULTUROWY – zespół psychicznych, mentalnych pojawiających się w syt. kontaktu kulturowego, skutek niedopasowania nowej kultury z naszą

DYFUZJA KULTUROWA – proces przepływania / przenikania się elementów jednej kultury do drugiej, bezpośrednie lub pośrednie, pojedyncze lub w ‘pakietach’, forma kulturowego zapożyczenia

AKULTURACJA – przejmowanie wzorów z kultury, do której nie należymy, odmiana dyfuzji

ASYMILACJA STRUKTUROWA – gdy jedn. lub gr. przejmuje w długotrwałym procesie wzory kultury, zajmują pewne pozycje społ., całokształt zmian.

AMALGAMACJA KULTUROWA – mieszanie się dwóch różnych kultur, w skutek czego powstaje jedna kultura, A + B = C

Efekt Bentona – proces, dzięki któremu bycie innym stało się modne

RELATYWIZM KULTUROWY – pogląd głoszący, że żadna praktyka kulturowa nie powinna być oceniana jako zła sama w sobie, ale powinna być oceniana w kontekście, w którym występuje

Twórca amerykańskiej antropologii – Frans Boas ‘nie ma jednego pkt widzenia, jest ich wiele’

PERMISYWIZM KULTUROWY – bezwarunkowa akceptacja dla wzorów innych niż moje bez wzg na moje poglądy

Permisywizm jest przeciwieństwem relatywizmu

RELATYWIZM:

Opisowy (konstatacja) Normatywny (1. Poznawczy, 2. Moralny) Epistemologiczny

RELATYWIZM OPISOWY – deskryptywny, zróżnicowanie kulturowe wytwarza u różnych ludów odmienne psychologiczne i społ. sposoby myślenia.

RELATYWIZM NORMATYWNY – skoro każda kultura dokonuje ocen zgodnie z własnymi standardami to nie istnieją żadne uniwersalne, obiektywne standardy oceniania innych kultur

RELATYWIZM EPISTEMOLOGICZNY – pkt wyjścia jest silny, natura ludzka i umysłowość ludzka są kulturowo zmienne, stąd też uogólnienie naukowe dot. kultury oraz ogólne teorie kultury są z gruntu fałszywe

RELATYWIZM POZNAWCZY – każde twierdzenie jest determinowane kulturowo

RELATYWIZM MORALNY – odnosi się do zdań oceniających, sądy etyczne, estetyczne są determinowane kulturowo

FUNKCJONALIZM

1922r. Wielka Brytania Przedstawiciele: B. Malinowski, A. Radcliffe-Brown

RELATYWIZM JĘZYKOWY

Lata 20’, 30’ XX w. Koncepcja Sapira Whorpa używany język wpływa w mniejszym lub większym stopniu na

sposób myślenia, język determinuje postrzeganie świata osób go używających Wydanie książki: 1928 – M. Mead ‘3 studia. Dojrzewanie na Samoa’, 1934 – R. Benedict, 1945

– R. Linton

WZÓR KULTURY – ideały, modele, wzory działań, reakcji symboliczne zdefiniowane i uaktualniane

Podział na kulturę:

a. Materialnąb. Niematerialną (symboliczna)

Rytuał, obrzęd, ceremonia, obyczaj, zwyczaj – podobne, ale z pewnymi różnicami

OBRZĘD:

Działanie człowieka Może być indywidualny lub zbiorowy Działanie podejmowane w sferze publicznej, wspólnotowej Ten typ działania ludzkiego, którego wydarzenia/czynności dokonują się w sferze pośredniej

(symbolicznej) a nie bezpośredniej Ma charakter naturalny Wspólnota sama odczuwa potrzebę życia w sferze obrzędowej Może być pozytywny (np. chrzest) lub negatywny (np. voodoo)

CEREMONIA:

Jest tworem sztucznym Zespół formalnych czynności, które mają dodać charakter uroczysty jakimś wydarzeniom Funkcja: pomoc, kanalizacja uczuć wspólnoty, wywołanie pozytywnych uczuć

RYTUAŁ:

Rytuał = obrzęd Rytuał jest węższym terminem od obrzędu Rytuał to obrzęd szczególnie istotny dla danej społ., szczególnie ceniony Może być pozytywny lub negatywny Dot. rzeczy ważnych Niektóre mają charakter rytuałów przejścia

Rytuały przejścia (A. von Gennep, 1909r.):

a. Ten typ rytuałów, który pozwala jedn. lub gr. na zmianę statusu, pozwala jej przejśćb. Nie ma alternatywy funkcjonalnej

FAZY: (na przykładzie obrzezania kobiet)

a. Wyłączenia (faza preliminarna) – dziewczynka naznaczana, wyeliminowana ze wspólnotyb. Marginalizacji (faza laminarna) – jeszcze nie jest kobietą, ale już nie dziewczynką, zakazy,

nakazy, co może robić a czego nie, jest pomiędzy światamic. Włączenia (faza poliminarna)

MIT RYTUAŁ

Związek:o Mit – odtwarzanie czasu początku, mówi o tym, co rytuał pokazujeo Rytuał – ponowne stwarzanie świata

Mit to typ świadomości charakteryzujący się poczuciem prawdziwości przy jednoczesnym braku możliwości weryfikacji tej prawdziwości

Mit jako:o Opowieść (interesuje filozofów)o Światopogląd (interesuje socjologów)o Uniwersalna forma świadomości (interesuje psychologów) – zdolność ludzi do

tworzenia mitów, potrzeba

STRUKTURALIZM

C. Levi-Strauss : 1949 – ‘Systemy pokrewieństwa’, 1955 – ‘Smutek tropików’ Lata 40’, 50’, 60’ dominacja strukturalizmu (w Polsce lata 70’, 80’) Przedstawiciele: J. J. Rousseau, E. Durkheim, M. Mauss, F. Boas, A. Radciffe-Brown

(funkcjonalista strukturalny)

B. Malinowski i A. Radciffe-Brown są również przedstawicielami funkcjonalizmu.

RELACJA SYNTAGMATYCZNA – relacje w obrębie zdania

RELACJA ASOCJACYJNA – drugie znaczenie, np. zielony – idź, czerwony - stój

STRUKTURALIZM centralne poj.: poj. struktury odnoszące się do kultury

Układ …

Struktura jest uporządkowana…

Elementy kultury: materialne (dom) i niematerialne (wierzenia).

Struktura jako system – zbiór uporządkowanych elementów.