* * *Andrzej Mencwel

Etos lewicyEsej o narodzinach kulturalizmu polskiego

Wydawnictwo Krytyki PolitycznejWarszaWa 2009

Seria Idee 19

seria wprowadza w polski obieg idei najważniejsze prace z zakresu filozofii i socjologii politycznej, teorii kultury i sztuki. W serii publikowane są przekłady, a także prace polskich autorów oraz wznowienia. Jej głównym celem jest systematyczna budowa intelektualnej bazy dla ruchów lewicowych oraz aktywne włączanie w polskie debaty publiczne nowych dyskursów krytycznych. Chodzi o radykalną zmianę języka publicznego, a co za tym idzie sposobów myślenia o najistotniejszych kwestiach współczesności.

*WstęP

andrzej Mencwel, Etos Lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego, Warszawa 2009

Copyright © by andrzej Mencwel, 2009Copyright © for this edition by Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2009

Wydanie pierwsze

IsBN

Wydawnictwo Krytyki PolitycznejSeria Idee * 19

Andrzej MencwelOd autora (1)

Czytelnik spotka tu twierdzenie, że książki rodzą się z potrzeby samookre-ślenia, tym mocniej doświadczanej, im bardziej niestałe są czasy, w jakich żyjemy. ta książka powstawała z takiej potrzeby i w takich czasach. Mó-wiąc to teraz, w przededniu oddania jej do druku, chcę też wspomnieć to, co pośród niestałości było stałe. Były to mianowicie ciekawość przyjaciół, życzliwość wydawców i cierpliwość rodziny.

Przyjaciele czytali, roztrząsali i oceniali kolejne fragmenty, a potem całość książki w wielokrotnych rozmowach i dyskusjach. Wydawcy przyj-mowali kolejne zmiany zamierzonego jej kształtu i terminu ukończenia, wielokrotnie przedłużając umowę. rodzinie udało się znieść to, co powy-żej ujawnione, a zwłaszcza to, co ukryte.

Nie wiem, czy bez tego wszystkiego książka ta by nie powstała, ponie-waż, szczęśliwie, nie musiałem tego sprawdzać. Jestem natomiast prze-konany, że w każdym innym razie byłaby uboższa. Uboższa dokładnie o to, co w naszą pracę i nasze życie wnoszą ciekawość, życzliwość i cier-pliwość.

a.M.

P.s. Wcześniejsze wersje poszczególnych rozdziałów były drukowane w „Colloquia Communia”, „Polityce”, „twórczości” i „zdaniu”. Publikacje te przyczyniły się do krystalizacji ich ostatecznego kształtu, który został im nadany tutaj.

Warszawa, w styczniu 1988 roku.

od autora (2) 7*

Andrzej MencwelOd autora (2)

W książce tej powiedziałem to, co wówczas, gdy prawie przed ćwierć-wieczem ją pisałem, powiedzieć chciałem, i nie widzę powodu, aby to zmieniać. Propozycję sławomira sierakowskiego i „Krytyki Politycznej” przyjąłem chętnie, gdyż wznowienie oznacza, że przesłanie książki prze-kroczyło czas jej powstania. Jestem o tym przekonany, nigdy w to nie wąt-piłem, choć nie byłem pewien, czy wznowienia takiego uda mi się dożyć. Nie dożył tego niestety Jacek Kuroń – ta książka była jego późną lekturą i etosu lewicy dotyczyły nasze ostatnie, pamiętne dla mnie, rozmowy*.

Nie komentuję ani tytułu, ani podtytułu, także kompozycji i zawarto-ści. Przemówi do dzisiejszego czytelnika sama przez się, albo nie przemówi – żadne komentarze czy pospieszne „uwspółcześnienia” tego nie zmienią. Jakieś dziesięć lat temu proponowałem pewnemu wydawcy, o lewicowej podobno afiliacji, jej wznowienie. Odpowiedziano mi, żebym napisał coś „współczesnego”, to mi wydadzą. Jak widać nie tylko lewicę rozumieliśmy inaczej, ale i współczesność. teraz to się zmienia i może nie z tamtym wydawcą, lecz z jego czytelnikami się porozumiemy. Nie będzie, oczywi-ście, żadnej poważnej lewicy w Polsce, dopóki nie zostanie wskrzeszona lewicowość. Chciałbym, żeby wznowienie Etosu lewicy do wskrzeszenia tego się przyczyniało.

Kilka zdań o okolicznościach powstania książki. W latach 1983-1984, więc jeszcze w stanie wojennym, pracowałem nad wyborem pism Wacława Nałkowskiego (Skandale jako czynniki ewolucji), który oddany wydawcy

* Ich ślad czytelnik znajdzie w pośmiertnie wydanej książce Jacka Kuronia, rzeczpo-spolita dla moich wnuków, rosner & Wspólnicy, Warszawa 2004.

nigdy już potem się nie ukazał, bo zawsze był nie w porę. ale napisałem do wyboru tego wstęp pod tytułem Forpoczta i sumienie, który odsłonił mi cały ten zepchnięty w niepamięć kontynent kulturalny, jakiemu poświęco-na jest ta książka. Pisałem ją w latach 1985-1987, pod wieloma względami schyłkowych, a poza pasją odkrywania pobudzały mnie dwa jeszcze do-świadczenia – dojmująca pustka ideowa tamtej władzy i jej adherentów, którzy lewicą się mienili; żywiołowy pęd intelektualistów i artystów ku prawicy oraz jej dynamiczna kulturalna dominacja. Chciałem dowieść, że lewica w Polsce ma inną niż oficjalna tradycję, a także własny język, idee i kulturę. Na ile mi się to udało, nie mnie oceniać, w każdym razie moich synów przekonałem, że jest to tradycja i kultura prawowita. skłamałbym dzisiaj mówiąc, że mi na tym nie zależało.

W tekście książki dokonaliśmy korekt, jakie narzucają zmiany pisowni oraz realiów, także bibliograficznych, czasu jej powstawania. W nielicznych przypadkach wniosłem poprawki frazeologiczne i składniowe. W Dodatku zamieszczam szkic Koniec marzeń, który pochodzi z późniejszej o dziesię-ciolecie mojej książki Przedwiośnie czy potop (1997), a stanowi niezamie-rzony epilog Etosu lewicy.

agata szczęśniak, Michał sutowski i Maciej Kropiwnicki z zespo-łu „Krytyki Politycznej” okazali się niezawodnymi współpracownikami. szczere dzięki!

Osobne podziękowanie składam mojej żonie, ani, która postarała się o to, aby tekst tej edycji był możliwie najlepszy.

andrzej MencwelWarszawa, 30 września 2009 roku.

WstęP*

sPIs trEŚCI* * Seria Idee

wstęp 5andrzej Mencwel * Od autora (1), Od autora (2)

1 Forpoczta i sumienie 9

2 Papież socjalizmu polskiego 30

3 Warszawiacy 51

4 „Bo czas już nadszedł!” 101

5 Jak się robi pismo: „Głos” 126

6 Jak się robi pismo: „Ogniwo” 161

7 „No! Io non sono morto…” 196

8 Żywe rozwiązanie 237

posłowie 255Etos, lewica, kulturalizm

dodatek 262Koniec marzeń

indeks osób 278

w serii ukazały się:

1. slavoj Žižek, Rewolucja u bram. Pisma Lenina z roku 1917, Korporacja Ha!art, Kraków 2006, 2007 (wyd. 2)

2. artur Żmijewski, Drżące ciała. Rozmowy z artystami, Korporacja Ha!art, Kronika, Kraków, Bytom 2007; Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008 (wyd. 2 rozszerzone)

3. alain Badiou, Święty Paweł. Ustanowienie uniwersalizmu, Korporacja Ha!art, Kraków 2007

4. slavoj Žižek, Lacrimae rerum. Kieślowski, Hitchcock, Tarkowski, Lynch, Korporacja Ha!art, Kraków 2007; Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2007 (wyd. 2)

5. Jacques rancière, Estetyka jako polityka, Warszawa 2007 6. Maurice Blanchot, Literatura ekstremalna, red. P. Mościcki, Warszawa 2007 7. stanisław Brzozowski, Głosy wśród nocy. Studia nad przesileniem

romantycznym kultury europejskiej, Warszawa 2007 8. Thomas Frank, Co z tym Kansas?, Warszawa 2007 9. Elizabeth C. dunn, Prywatyzując Polskę. O bobofrutach, wielkim biznesie

i restrukturyzacji pracy, Warszawa 2008 10. todd McGowan, Spojrzenie Realnego. Teoria filmu po Lacanie, Warszawa 2008 11. CAMPania. Zjawisko campu we współczesnej kulturze, red. P. Oczko,

Warszawa 2008 12. Paweł Mościcki, Polityka teatru. Eseje o sztuce angażującej, Warszawa 2008 13. Judith Butler, Uwikłani w płeć, Warszawa 2008 14. Bruno Latour, Polityka natury, Warszawa 2009 15. slavoj Žižek, Kruchy absolut, Warszawa 2009 16. Louis althusser, W imię Marksa, Warszawa 2009 17. Manuel Castells, Pekka Himanen, Społeczeństwo informacyjne i państwo

dobrobytu, Warszawa 2009 18. Igor stokfiszewski, Zwrot polityczny 19. andrzej Mencwel, Etos Lewicy

w przygotowaniu:

Gilles Kepel, * Zemsta BogaJudith Butler, slavoj Žižek, Ernesto Laclau, * Przygodność, hegemonia,

uniwersalnośćJudith Butler, * Excitable SpeechPeter sloterdijk, * Im Weltinnenraum des KapitalsCarl schmitt, * Theorie des Partisanenyannis stavrakakis, * The Lacanian Left