Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii narządu żucia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Małgorzata Figurska Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii narządu Ŝucia 322[09].O1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji-Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mgr Małgorzata Grzywa mgr Beata Marczak Opracowanie redakcyjne: dr n. med. Małgorzata Figurska Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].O1.02 „Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii narządu Ŝucia”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technika dentystyczny.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji-Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania 8

4.1. Podstawowe pojęcia anatomiczne 8 4.1.1. Materiał nauczania 8 4.1.2. Pytania sprawdzające 9 4.1.3. Ćwiczenia 9 4.1.4. Sprawdzian postępów 10

4.2. Komórki, tkanki, układy organizmu człowieka, podział i funkcje 11 4.2.1. Materiał nauczania 11 4.2.2. Pytania sprawdzające 16 4.2.3. Ćwiczenia 17 4.2.4. Sprawdzian postępów 17

4.3. Budowa układu kostno-stawowego narządu Ŝucia 18 4.3.1. Materiał nauczania 18 4.3.2. Pytania sprawdzające 19 4.3.3. Ćwiczenia 20 4.3.4. Sprawdzian postępów 21

4.4. Mięśnie głowy 22 4.4.1. Materiał nauczania 22 4.4.2. Pytania sprawdzające 22 4.4.3. Ćwiczenia 22 4.4.4. Sprawdzian postępów 23

4.5. Budowa i fizjologia narządu zębowego 24 4.5.1. Materiał nauczania 24 4.5.2. Pytania sprawdzające 27 4.5.3. Ćwiczenia 28 4.5.4. Sprawdzian postępów 30

4.6. Metody znakowania zębów 31 4.6.1. Materiał nauczania 31 4.6.2. Pytania sprawdzające 34 4.6.3. Ćwiczenia 34 4.6.4. Sprawdzian postępów 35

4.7. Choroby twardych tkanek 36 4.7.1. Materiał nauczania 36 4.7.2. Pytania sprawdzające 39 4.7.3. Ćwiczenia 39 4.7.4. Sprawdzian postępów 40

4.8. Etiologia i profilaktyka próchnicy zębów oraz chorób przyzębia 41 4.8.1. Materiał nauczania 41 4.8.2. Pytania sprawdzające 43 4.8.3. Ćwiczenia 43 4.8.4. Sprawdzian postępów 44


4.9. Wady ortodontyczne 45

4.9.1. Materiał nauczania 45 4.9.2. Pytania sprawdzające 50 4.9.3. Ćwiczenia 50 4.9.4. Sprawdzian postępów 51

5. Sprawdzian osiągnięć 52 6. Literatura 56


1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o anatomii budowy, fizjologii i patofizjologii narządu Ŝucia. Wiadomości z tej dziedziny zostały zawarte w jednostce modułowej 322[09].O1.02

Według reguł ustalonych w modułach, kaŜda jednostka zawiera wytyczne, dzięki którym umoŜliwiona została realizacja programu. W skład wytycznych wchodzą cele kształcenia, wskazania metodyczne oraz materiał nauczania.

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – czyli wykaz umiejętności, które powinieneś juŜ posiadać, abyś

mógł korzystać bezpośrednio z poradnika, − cele kształcenia – są to umiejętności, które nabędziesz podczas nauki z tym poradnikiem, − materiał nauczania – materiał, który zawiera niezbędne dla Ciebie wiadomości, potrzebne

do całkowitej realizacji załoŜeń w celach kształcenia. Są to wiadomości teoretyczne jak i praktyczne potrzebne do opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

− pytania sprawdzające – posłuŜą Ci do tego, aby sprawdzić ilość przyswojonej wiedzy teoretycznej,

− sprawdzian postępów – sprawdzian umoŜliwiający Ci sprawdzenie swojej wiedzy w teorii i w praktyce z zakresu anatomii narządu Ŝucia,

− sprawdzian osiągnięć – zestawy zadań, których zaliczenie jest dowodem na całkowite opanowanie wiedzy teoretycznej oraz praktycznej zawartej w jednostce modułowej,

− literatura uzupełniająca – wykaz pozycji literatury fachowej, który umoŜliwi Ci opanowanie wymaganej wiedzy oraz rozwijania umiejętności w dziedzinie anatomii narządu Ŝucia, jego budowy, fizjologii oraz patofizjologii. W programie tej jednostki modułowej zawarte są podstawowe wiadomości i zagadnienia

z zakresu analizy budowy, fizjologii oraz patofizjologii narządu Ŝucia, a takŜe ogólna charakterystyka narządów, tkanek i układów organizmu człowieka.


Schemat układu jednostek modułowych

322[09].O1 Podstawy zawodu

322[09].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska

322[09].O1.04 Przestrzeganie przepisów prawa

i zasad ekonomiki w ochronie zdrowia

322[09].O1.02 Analizowanie budowy, fizjologii

i patofizjologii narządu Ŝucia ananatomii

322[09].O1.03 Rozpoznawanie materiałów stosowanych

w technice dentystycznej


2. WYMAGANIA WST ĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: − definiować podstawowe pojęcia anatomiczne, − posługiwać się wiadomościami z zakresu anatomii na poziomie podstawowym, − modelować korony zębów prawidłowo kontaktujących z zębami przeciwstawnymi, − posługiwać się tablicami anatomicznymi, − klasyfikować oraz scharakteryzować topografię ludzkiego ciała, − współpracować w grupie i pracować indywidualnie, − analizować i wyciągać wnioski, − oceniać swoje umiejętności, − uczestniczyć w dyskusji, − prezentować siebie i grupę w której pracujesz, − przestrzegać przepisów BHP.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − rozróŜnić tkanki, narządy i układy organizmu człowieka oraz dokonać ich ogólnej

charakterystyki, − scharakteryzować budowę układu stomatognatycznego, − scharakteryzować budowę układu kostno-stawowego narządu Ŝucia, − scharakteryzować mięśnie układu stomatognatycznego, − scharakteryzować budowę i wyjaśnić rolę układu naczyniowego narządu Ŝucia, − scharakteryzować budowę anatomiczną ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego − scharakteryzować topografię, fizjologię nerwów czaszkowych, − dokonać klasyfikacji narządów zmysłów i wyjaśnić ich rolę dla organizmu, − określić rolę układu dokrewnego, − wyjaśnić rolę hormonów dla organizmu człowieka, − scharakteryzować budowę jamy ustnej i wyjaśnić jej rolę w fizjologii narządu Ŝucia, − scharakteryzować narząd smaku i określić funkcje śliny, − scharakteryzować budowę narządu zębowego, − dokonać podziału morfologiczno-czynnościowego zębów, − określić cechy i róŜnice zębów mlecznych i stałych, − scharakteryzować budowę histologiczną zębów, − scharakteryzować dwupokoleniowość zębów, − rozróŜnić systemy znakowania zębów, − scharakteryzować budowę morfologiczną i topografię przyzębia, − rozróŜnić podstawowe procesy patofizjologiczne organizmu człowieka i określić ich

wpływ na powstawanie chorób, − rozróŜnić choroby twardych tkanek zęba, − scharakteryzować stany patologiczne narządu Ŝucia, − scharakteryzować objawy i sposoby zapobiegania chorobom przyzębia, − określić sposoby zapobiegania wadom ortodontycznym, − określić przyczyny i scharakteryzować objawy urazów narządu Ŝucia.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe pojęcia anatomiczne 4.1.1. Materiał nauczania

Oto kilka pojęć podstawowych, które wprowadzą Cię do dziedziny nauki, jaką jest anatomia. Anatomia – wyraz wywodzi się z języka greckiego: anatome Jest to nauka o budowie i kształcie ciała ludzkiego. Anatomia zajmuje się ustrojem rozwiniętym. Wraz z embriologią, (która opisuje budowę i rozwój organizmu Ŝywego w Ŝyciu płodowym) tworzą morfologię, czyli naukę o budowie zewnętrznych form ustrojów Ŝywych i ich części składowych tj. narządów. Morfologia zaś w połączeniu z fizjologią (czyli nauką o poznaniu czynności ustroju i jego narządów) tworzą biologię, która zajmuje się wszelkimi organizmami Ŝywymi we wszystkich moŜliwych aspektach.

W oparciu o wiedzę anatomiczną powstały określenia połoŜenia i kierunku, płaszczyzny i osie ciała ludzkiego.

Osie i płaszczyzny ciała – są to wytyczne, które dzielą ciało ludzkie. WyróŜniamy: 1. Osie:

− oś pionowa – jest to oś biegnąca przez szczyt głowy, nazywana równieŜ osią główną, − oś poprzeczna – jest to oś biegnąca od strony prawej ciała do strony lewej ciała,

prostopadła do osi pionowej i strzałkowej, − oś strzałkowa – jest to oś, która przebiega od przodu i zmierza ku tyłowi ciała, jest

prostopadła do osi pionowej i poprzecznej. 2. Płaszczyzny:

− płaszczyzna strzałkowa – ustawiona pionowo od przodu do tyłu, tutaj moŜemy wyróŜnić takŜe płaszczyznę pośrodkową, która dzieli ciało symetrycznie na połowy,

− płaszczyzna czołowa – płaszczyzna równoległa do powierzchni ciała, − płaszczyzna poprzeczna – jest to płaszczyzna wyznaczana za pomocą osi

poprzecznej i strzałkowej.

Rys. 1. Osie ciała: x – oś pozioma, czyli poprzeczna, y – oś pionowa, czyli długa, z – oś strzałkowa [7]

Typy budowy ciała ludzkiego:

− typ leptosomiczny – wąska, wysmukła budowa ciała, słabo rozwinięty układ mięśniowy, − typ pykniczny – krótkie i grube kończyny, gruba i krótka szyja, szeroka i okrągła twarz,

wyraźnie rozwinięte tułowie, są to osoby ze skłonnością do tycia, − typ atletyczny – cechuje osoby o bardzo dobrze rozwiniętym układzie mięśniowym

i kostnym oraz foremna budowa ciała.


4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń. 1. Co to jest anatomia? 2. Z jakiego języka wywodzi się słowo: anatomia? 3. Jakie są osie ciała? 4. Jakie są płaszczyzny i i ich cechy? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Przeanalizuj na załączonym rysunku płaszczyzny ciała ludzkiego, a następnie podpisz je i wyjaśnij znaczenie.

Rysunek do ćwiczenia 1. Ciało człowieka podzielone płaszczyznami [7]

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych kryteria pojęć anatomicznych, 2) przeanalizować rysunek, 3) rozpoznać elementy takie jak: osie, płaszczyzny ciała, 4) podpisać płaszczyzny.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela dla kaŜdego zespołu uczniowskiego, − pytania sprawdzające, − papier formatu A4, − pisaki, długopisy, ołówki, − gotowe plansze, obrazki.


Ćwiczenie 2 Na załączonych obrazkach dokonaj klasyfikacji pod względem typów budowy ciała

ludzkiego.

Rysunek do ćwiczenia 2. Typy budowy ciała ludzkiego


1) odszukać w materiałach dydaktycznych kryteria pojęć anatomicznych, 2) przeanalizować budowę ciała ludzkiego, 3) rozpoznać elementy takie jak typy budowy ciała, 4) podpisać rysunek.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela dla kaŜdego zespołu uczniowskiego, − pytania sprawdzające, − papier formatu A4, − pisaki, długopisy, ołówki, − gotowe plansze, obrazki. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować następujące pojęcia:

− anatomia? � � − oś pionowa? � � − oś strzałkowa? � � − oś poprzeczna? � � − płaszczyzna strzałkowa? � � − płaszczyzna czołowa? � � − płaszczyzna poprzeczna? � � − typ leptosomiczny? � � − typ pykniczny? � � − typ atletyczny? � �

2) porównać osie i płaszczyzny? � � 3) porównać typy budowy ciała? � �


4.2. Komórki, tkanki, układy organizmu człowieka, podział i funkcje

4.2.1. Materiał nauczania

Komórka jest to najmniejsza budulcowa i funkcjonalna jednostka organizmów Ŝywych. Jest ona zdolna do przeprowadzania wszystkich podstawowych procesów Ŝyciowych (takich jak przemiana materii, wzrost i rozmnaŜanie). KaŜda komórka zawiera zestaw tak zwanych organelli komórkowych zawieszonych w cytoplazmie.

Od zewnątrz komórkę otacza błona komórkowa, zbudowana z lipidów i białek. – cytoplazma – główna masa ciała komórki, będąca w ciągłym ruchu, jej skład to woda,

białka, lipidy, węglowodany i sole. WyróŜniamy w niej 4 elementy składowe: protoplazmę, organelle komórkowe, metaplazję i paraplazmę,

– protoplazma – stanowi białko koloidalne, dzięki któremu tworzy aparat zawieszeniowy dla organelli komórkowych. W jej strukturze występują takŜe rybosomy, w których odbywa się synteza białka oraz siateczka śródplazmatyczna, w której zachodzą procesy i transport produktów przemiany materii,

– organelle komórkowe – w ich skład wchodzą: mitochondrium (uczestniczy w procesie oddychania komórkowego, rozkładają aminokwasy, tłuszcze, cukier), aparat Golgiego (wytwarza enzymy niezbędne do syntezy białka), centrosom (aktywny przy podziale komórki, porządkuje nici chromosomów) i lizosomy (zawiera enzymy hydrolizujące, rozkładające duŜe cząsteczki na mniejsze),

– metaplazma – składa się z włóknistych tworów o określonych zadaniach: tonofibryle (wytrzymałość na rozciąganie), miofibryle (kurczliwość), neurofibryle (przewodzenie bodźców nerwowych),

– paraplazma – składa się z produktów przemiany materii, mogą w niej występować równieŜ węglowodany zapasowe,

– jądro – wchodzi w skład Ŝywej komórki, waŜny składnik w związku z przekazywaniem cech dziedzicznych. Zawiera jąderko i chromosomy-nośniki informacji genetycznej,

– jąderko – złoŜona struktura z drobnych ziarnistości, jest częścią aktywnego chromosomu, przebiega w nim synteza RNA.

Tkanka

Zespół komórek i ich wytworów o podobnym pochodzeniu, budowie, przemianie materii i przystosowanych do wykonywania określonej funkcji na rzecz całego organizmu. Tkanki występują u zwierząt tkankowych (tkanki zwierzęce) oraz u roślin wyŜszych (tkanki roślinne). Tkanki są elementami składowymi narządów i ich układów. Dział biologii zajmujący się tkankami to histologia. Tkanki dzielimy na kilka rodzajów, do których zaliczamy: – tkankę nerwową – jej zadaniem jest przyjmowanie bodźców i przewodzenie ich w postaci

impulsów od komórki do komórki. Tkankę nerwową tworzą neurony oraz komórki glejowe. Neuron – komórka nerwowa, zbudowana z jądra komórkowego oraz wypustek zwanych dendrytami,

– tkankę nabłonkową, która dzieli się na nabłonek jednowarstwowy oraz wielowarstwowy, wyścieła jamy ciała i narządów, współtworzy gruczoły wydzielnicze, transportuje róŜne cząsteczki chemiczne przez warstwę nabłonkową, ma zdolność do odbierania bodźców, występuje w narządach zmysłów. Dzieli się na nabłonek jednowarstwowy: płaski (wyściela naczynia krwionośne oraz pęcherzyki płucne), ścienny (nazywany barkowym lub kostkowym), cylindryczny (wyściółka błony śluzowej Ŝołądka i jelit),


wieloszeregowy z migawkami (wyściółka dróg oddechowych oraz jajowodu), nabłonek wielowarstwowy płaski (jama ustna, przełyk), ścienny (przewody niektórych gruczołów), przejściowy (przewody moczowe), nabłonek gruczołowy,

– tkanka łączna, do której zaliczamy: łączną zarodkową, łączną właściwą, łączną szkieletową, łączna swoistą. Do funkcji tkanki łącznej zaliczamy: łączenie części jednego narządu, tworzenie błon surowiczych, pełnienie roli podporowej przez tworzenie szkieletu, spełnianie roli tkanki zapasowej,

– tkanka mięśniowa, która dzieli się na tkankę mięśniową gładką, poprzecznie-prąŜkowaną oraz mięsień sercowy.

Układy organizmu człowieka

Rys. 2. Szkielet człowieka [8]

1. Układ szkieletowy – jest to układ, który stanowi podporę całego organizmu, ochrania narządy wewnętrzne, słuŜy jako mechanizm ruchu, stanowi przyczep dla mięśni. Dzielimy go na: − kości czaszki tworzą czaszkę i ochraniają mózg, w skład kości czaszki wchodzą:

k. mózgoczaszki dzielące się na kości nieparzyste (czołowa, potyliczna, sitowa, klinowa) oraz kości parzyste (ciemieniowe i skroniowe), k. twarzoczaszki (szczękowe, jarzmowe, podniebienne, nosowe, łzowe, małŜowiny nosowe, Ŝuchwa, lemiesz),

− kości tułowia ochraniają narządy wewnętrzne, w ich skład wchodzą następujące kości: kręgosłup dzielący się na 7 kręgów szyjnych, 12 kręgów piersiowych, 5 kręgów lędźwiowych, 5 kręgów krzyŜowych, 4–5 kręgów guzicznych – ogonowych, łączna suma kręgów kręgosłupa to 33–34 kręgi oraz klatka piersiowa w skład której wchodzą Ŝebra i moste,


− kości kończyny górnej podzielone są na kości obręczy kończyny górnej, do których zaliczamy łopatkę i obojczyk oraz kości części wolnej w skład których wchodzą: k. ramienna, k. przedramienia (łokciowa i promieniowa) k. nadgarstka, k. śródręcza oraz k. palców,

− kości kończyny dolnej podobnie jak wyŜej następuje podział na część obręczy kończyny dolnej, do której zaliczamy k. miedniczną (k. biodrowa, k. kulszowa, k. łonowa) oraz kości części wolnej: k. udową, rzepkę, k. goleni (piszczelowa i strzałkowa), k. stopy, k. śródstopia oraz k. palców.

2. Układ stawowy – łączy kości układu szkieletowego, dzięki czemu stanowi solidną strukturę dla innych organów. Układ stawowy dzieli się na: − połączenia ścisłe:

− więzozrosty (szwy, wklinowanie, błona międzykostna), − chrząstkozrosty (szkliste, włókniste), − kościozrosty, − połączenie stawowe – np.: staw skroniowo-Ŝuchwowy, jest stawem

symetrycznym kulistymi dwujamowym, − połączenia wolne – stawy:

− staw zawiasowy – np.: staw łokciowy, − staw obrotowy – np.: staw promieniowo-łokciowy, − staw kulisty – np.: staw barkowy, − staw śrubowy – np.: staw międzykręgowy, − staw siodełkowy – np.: staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka, − staw panewkowy – np.: staw biodrowy.

Rys. 3. Budowa stawu [6]

3. Układ mięśniowy – Jest to układ, który tworzy aparat ruchu. Krótka klasyfikacja, jaka obowiązuje dla układu mięśniowego jest następująca: − mięśnie szkieletowe – przytwierdzone do kości lub skóry, zazwyczaj nazywane

włóknami mięśniowymi, naleŜą do grupy mięśni poprzecznie prąŜkowanych i odpowiedzialne są za utrzymywanie prawidłowej postawy ciała oraz wykonywanie ruchów przez człowieka,

− mięsień sercowy – tkanka mięśniowa występuje głównie w ścianach serca oraz w ścianach duŜych naczyń w pobliŜu serca,

− mięśnie gładkie.


Rys. 3. Układ mięśniowy człowieka [6]

4. Układ trawienny lub pokarmowy – układ odpowiedzialny za dostarczanie organizmowi

składników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania. Ogólny schemat całego procesu jest następujący: przyjęcie pokarmu-przeprowadzenie pokarmu – trawienie – wchłanianie – wydalanie. Budowa układu pokarmowego: − szpara ust, − jama ustna (język, zęby), − część ustna gardła, − gardło, − przełyk, − Ŝołądek, − część górna dwunastnicy, − wątroba, pęcherzyk Ŝółciowy drogi Ŝółciowe, − trzustka, − jelito cienkie, − jelito grube, − odbyt.


Rys. 4. Układ pokarmowy człowieka [10]

5. Układ moczowy – do podstawowych funkcji tego układu moŜemy zaliczyć

utrzymywanie homeostazy ustroju, syntezę hormonów oraz aktywację witaminy D. Budowa układu moczowego to: − nerki (jako naturalne filtry dla naszego organizmu), − moczowód (którym odprowadzany jest z nerek mocz wraz z produktami przemiany

materii), − pęcherz moczowy, − cewka moczowa.

6. Układ płciowy – tutaj naleŜy podzielić ten układ na męski oraz Ŝeński. Jeśli chodzi o funkcje to zaliczamy do niego przede wszystkim zadanie reprodukcji organizmu:


− układ płciowy męski – narządy wchodzące w skład tego układu to: jądro, najądrze, powrózek nasienny, nasieniowód, gruczoł nasienny, przewód wytryskowy, gruczoł krokowy oraz gruczoły opuszkowo-cewkowe, prącie i cewka moczowa, prącie zbudowane z 2 ciał jamistych i ciała gąbczastego, które obejmuje cewkę moczową i tworzy Ŝołądź. Zadaniem przedstawicieli rodzaju męskiego jest za pomocą prącia wprowadzenie nasienie do pochwy osobnika Ŝeńskiego,

− układ płciowy Ŝeński – narządy wchodzące w skład tego układu to: jajniki, jajowody, macica, pochwa, wzgórek łonowy, wargi sromowe, przedsionek pochwy, łechtaczka. Miejscem osobnym dla przedstawiciela rodzaju Ŝeńskiego jest pochwa (odcinek Ŝeńskich dróg rodnych człowieka, przedłuŜenie macicy), w której następuje wytrysk nasienia wraz z plemnikami, czego skutkiem jest zapłodnienie w momencie połączenia plemnika z komórką jajową.

7. Układ dokrewny – w skład tego układu wchodzą gruczoły dokrewne (szyszynka, przysadka mózgowa, tarczyca, przytarczyce, nadnercza, jajniki, jądra, wyspy Langerhansa trzustki i inne, np.: nerki, przewód pokarmowy), których hormony zostają wydzielone do krwi lub chłonki. Działalność ich wywiera głęboki wpływ na funkcjonowanie ustroju integrując czynność róŜnych narządów i tkanek.

8. Układ sercowo-naczyniowy – ten układ rozprowadza krew w organizmie, dzięki temu spełnia wiele niezbędnych do Ŝycia funkcji, są to: oŜywianie tkanek, dostarczanie tlenu, odprowadzanie dwutlenku węgla, regulacja ciepłoty ciała, zapobieganie krwotokom poprzez wytwarzanie skrzepów, utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej. Krew odprowadza równieŜ z tych narządów wytwory przemiany materii.

9. Układ nerwowy – składa się z układu nerwowego ośrodkowego, w którym wyróŜniamy mózgowie i rdzeń kręgowy oraz układu nerwowego obwodowego, w skład którego wchodzą nerwy czaszkowe, nerwy rdzeniowe i ich zwoje. Układ nerwowy dzielimy na układ somatyczny, który odbiera bodźce ze świata zewnętrznego i reguluje stosunek ustroju do otoczenia zewnętrznego oraz na układ autonomiczny, który reguluje głównie czynność narządów wewnętrznych (wydzielanie gruczołów dokrewnych, praca mięsni gładkich i naczyń krwionośnych). W skład wchodzi pień współczulny oraz nerwy obwodowe i ich zwoje.

10. Narządy zmysłów. Odbierają wraŜenia i bodźce zewnętrzne, które drogą nerwów dochodzą do mózgu i zostają w nim uświadomione. Do narządów zmysłów naleŜą: narząd wzroku (oko), − narząd przedsionkowo-ślimakowy – słuchu i równowagi (ucho), − narząd powonienia (nos), − narząd smaku (język), − narządy czucia dotyku rozmieszczone w skórze (eksteroreceptory), − proprioreceptory rozmieszczone w mięśniach i stawach, narządach wewnętrznych

przekazujące bodźce dotyczące stanu i połoŜenia narządów wewnętrznych. 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń. 1. Jakie znasz narządy zmysłów? 2. Jakie znasz układy w organizmie człowieka? 3. Czy potrafisz scharakteryzować komórkę? 4. Czy potrafisz scharakteryzować tkanki w organizmie? 5. Czy znasz rolę układu szkieletowego w organizmie?


4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Dokonaj zestawienia układów organizmu człowieka i krótkiej charakteryzacji.

Tabela do ćwiczenia 1

Układ Elementy budowy Funkcje układu dla organizmu


1) odszukać w materiałach dydaktycznych opisy układów narządów w organizmie człowieka,

2) przeanalizować poszczególne układy organizmu człowieka, 3) rozpoznać poszczególne elementy budowy danych układów, 4) zrobić tabelkę, 5) wypisać poszczególne układy, 6) zrobić miejsce w tabelce na budowę oraz funkcje danego układu, 7) dostosować nazwy i opisy do poszczególnych układów.


Tak

Nie

1) scharakteryzować układ sercowo-naczyniowy? � � 2) scharakteryzować poszczególne układy organizmu człowieka? � � 3) podzielić i opisać podział tkanek? � � 4) porównać układ moczowo-płciowy męski i Ŝeński? � �


4.3. Budowa układu kostno-stawowego narządu Ŝucia 4.3.1. Materiał nauczania

Kości wchodzące w skład budowy układu narządu Ŝucia to szczęka oraz Ŝuchwa, a takŜe łączący element stawowy zwany stawem skroniowo-Ŝuchwowym: – szczęka – po bokach ograniczona jest brzegami podoczodołowymi, tworzy ją parzysta

kość połączona szwem podniebiennym. – Ŝuchwa – jest to kość w kształcie podkowy tworząca szczękę dolną, elementy budowy to

gałąź Ŝuchwy i trzon Ŝuchwy, na górze posiada dwa wyrostki: dziobiasty i kłykciowy. W Ŝuchwie wyodrębnione są otwory bródkowe, przez które przechodzą nerwy i naczynia.

Rys. 5. Kość Ŝuchwy [4]

– staw skroniowo-Ŝuchwowy – jak kaŜdy staw zbudowany jest z dołu stawowego, głowy

stawowej oraz torebki stawowej. I tak przy stawie skroniowo-Ŝuchwowym dół stawowy jest elementem kości skroniowej, ukształtowany jest w literę S, powierzchnia stawu opada ku przodowi, jest to potocznie zwany tor stawowy, który wykazuje nachylenie do przodu i do dołu. Głowa stawowa to element kości naleŜący do Ŝuchwy, jest przedłuŜeniem wyrostka kłykciowego Ŝuchwy i klinuje się bezpośrednio w dole stawowym szczęki. Pomiędzy powierzchniami stawowymi kości szczęki i Ŝuchwy znajduje się krąŜek stawowy, zestawienie tkanki łącznej zbitej oraz chrząstki włóknistej, dzieli staw na dwie części, poniewaŜ jest on ściśle połączony z torebką stawową.

Rys. 6. Staw skroniowo-Ŝuchwowy [10]


Ruchy Ŝuchwy podczas Ŝucia: − otwieranie i zamykanie, − doprzedni i dotylny, − boczne (w prawo i w lewo).

Rys. 7. Ruch boczny (w prawo i w lewo) [4]

Rys. 8. Ruch otwierania i zamykania [4]

Rys. 9. Ruch poprzedni i dotylny [4]


Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie elementy wchodzą w skład budowy narządu Ŝucia? 2. Co oznacza słowo Ŝuchwa? 3. Co to jest krąŜek stawowy? 4. Jakie są ruchy Ŝuchwy? 5. Jaka jest budowa stawu skroniowo-Ŝuchwowego?


4.3.4. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na załączonym obrazku zaznacz elementy układu kostno-stawowego narządu Ŝucia.

Rysunek do ćwiczenia 1. Układ kostno-stawowy [9]


1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis układu kostno-stawowego, 2) przeanalizować poszczególne elementy składowe układu kostno-stawowego, 3) rozpoznać poszczególne elementy budowy układu kostno stawowego, 4) zaznaczyć i wpisać elementy budowy, w skład tych elementów powinny wchodzić:

szczęka, Ŝuchwa, staw skroniowo-Ŝuchwowy, 5) dostosować nazwy i opisy do poszczególnych elementów budowy układu kostno-

stawowego.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela dla kaŜdego zespołu uczniowskiego, − pytania sprawdzające, − papier formatu A4, − pisaki, długopisy, ołówki, − gotowe plansze, obrazki. Ćwiczenie 2

Opisz budowę oraz działanie stawu skroniowo-Ŝuchwowego.

Rysunek do ćwiczenia 2. Staw skroniowo-Ŝuchwowy [2]



1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis stawu skroniowo-Ŝuchwowego 2) przeanalizować poszczególne elementy składowe stawu skroniowo-Ŝuchwowego, 3) rozpoznać poszczególne elementy budowy stawu skroniowo-Ŝuchwowego, 4) zaznaczyć i wpisać elementy budowy, 5) przeanalizować budowę stawu, 6) dopasować poszczególne elementy budowy i podpisać w określonym miejscu, 7) opisać mechanizm działania stawu.


Tak

Nie

1) scharakteryzować poszczególne elementy budowy tego układu? � � 2) zdefiniować pojęcie układ kostno-stawowy? � � 3) scharakteryzować budowę poszczególnych elementów, takich jak szczęka,

Ŝuchwa, staw skroniowo-Ŝuchwowy? � �


4.4. Mięśnie głowy 4.4.1. Materiał nauczania

Budowa mięśni: jeśli chodzi o budowę to moŜemy wyodrębnić brzusiec, który jest skupieniem włókien mięśniowych oraz ścięgno, złoŜone z tkanki łącznej włóknistej.

Mięśnie głowy klasyfikują się na trzy grupy. Są to: − mięśnie wyrazowe (mimiczne), do których zaliczamy:

−−−− mięsień naczaszny – tworzą go m. potyliczno-czołowy oraz m. skroniowo-ciemieniowy,

−−−− mięsień szpary powiek – tworzą go m. okręŜny oka, m. marszczący brwi oraz m. podłuŜny,

−−−− mięsień szpary ust – tworzą go m. obniŜający wargę dolną, m. bródkowy, m. obniŜacz kąta ust, m. śmiechowy, m. jarzmowy, m. dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa, m. policzkowy, m. okręŜny ust,

−−−− mięsień nozdrzy – tworzą go m. nosowy, m. obniŜacz przegrody, −−−− mięsień małŜowiny usznej – tworzą go m. uszny przedni, m. uszny górny, m. uszny

tylny, − mięśnie Ŝucia – umoŜliwiają ruchy Ŝuchwy:

−−−− mięsień skroniowy, −−−− mięsień Ŝwacz, −−−− mięsień skrzydłowy-przyśrodkowy, −−−− mięsień skrzydłowy boczny,

− mięśnie języka, gałki ocznej, oczodołu oraz mięśnie związane z narządem słuchu.


Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są trzy grupy mięśni głowy? 2. Jakie mięśnie wchodzą w skład mięśni mimicznych? 3. Jakie mięśnie wchodzą w skład mięśni Ŝucia? 4. Jaka jest budowa mięśnia?


Na załączonym obrazku wskaŜ mięśnie poszczególne głowy: − mięsień okręŜny ust, − mięsień uszny przedni, − mięsień potyliczno-czołowy, − mięsień okręŜny oka, − mięsień jarzmowy.

Rysunek do ćwiczenia 1. Mięśnie głowy [9]



1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis mięśni głowy, 2) przeanalizować poszczególne mięśnie głowy, 3) rozpoznać poszczególne mięśnie głowy, 4) zaznaczyć i wpisać miejsce występowania: m. okręŜny ust, m. uszny przedni,

m. potyliczno-czołowy, m. okręŜny oka, m. jarzmowy. WyposaŜenie stanowiska pracy:

− zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela dla kaŜdego zespołu uczniowskiego, − pytania sprawdzające, − papier formatu A4, − pisaki, długopisy, ołówki, − gotowe plansze, obrazki. Ćwiczenie 2

Narysuj i opisz ogólną budowę mięśnia: – naleŜy dokładnie przeanalizować budowę mięśnia, – następnie narysować mięsień i elementy wchodzące w skład, – opisać elementy budowy mięśnia, – wyjaśnić budowę brzuśca oraz ścięgna.


1) odszukać w materiałach dydaktycznych szczegółowy opis budowy włókna mięśniowego, 2) przeanalizować poszczególne elementy budowy włókna mięśniowego, 3) rozpoznać poszczególne mięśnie głowy, 4) zaznaczyć i wpisać miejsce występowania: m. okręŜny ust, m. uszny przedni,

m. potyliczno-czołowy, m. okręŜny oka, m. jarzmowy.


4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wyróŜnić grupy mięśni głowy? � � 2) sklasyfikować mięśnie i dostosować je w podgrupy? � � 3) wymienić mięśnie szpary ust? � � 4) wskazać znaczenie mięśni Ŝucia? � � 5) scharakteryzować budowę brzuśca? � � 6) scharakteryzować budowę ścięgna? � �


4.5. Budowa i fizjologia narządu zębowego 4.5.1. Materiał nauczania

Pod słowem „narząd Ŝucia” kryją się wszystkie elementy, które biorą udział w procesie Ŝucia. W skład wchodzą, więc zęby wraz z aparatem zawieszeniowy tzn. części zębodołowe kości Ŝuchwy i szczęki, staw skroniowo-Ŝuchwowy, mięśnie, nerwy, naczynia, itd.

Jeśli skład narządu Ŝucia jest dobrze rozwinięty, wszystkie elementy składowe działają prawidłowo, wtedy taki narząd moŜe dobrze odgrywać swoją funkcję w organizmie.

Do takich właśnie funkcji moŜemy zaliczyć: – mechaniczną właściwość czyli odgryzanie i Ŝucie, – nawilŜanie pokarmu śliną i przygotowanie go do etapu połknięcia, – mechanizm ochronny czyli rozpoznawanie szkodliwych składników pokarmu, – samooczyszczanie w procesie Ŝucia przy pomocy języka, – zdolność do mowy dzięki pełnym łukom zębowym i języka, – zdolność do określania smaku, – jako podparcie twarzoczaszki, – zdolność do wstępnego rozkładu węglowodanów przez enzymy znajdujące się w ślinie

min. amylazę, – narząd Ŝucia współdziała równieŜ w artykułowaniu dźwięków mowy, – układ nerwowy pobudza mięśnie narządu Ŝucia, aby te mogły wykonywać swoją prace

np. ruszać Ŝuchwa, językiem, policzkami, – wraŜliwość ustną i zwarciową, wyczuwanie wargami, językiem, – energia wytwarzana przez mięsnie umoŜliwia ruchy (np.: Ŝuchwy), zmianę kształtu

(np.: języka) lub wyzwalanie siły (np.: zaciskania, zgrzytania zębami). Budowa i fizjologia narządu zębowego:

Ząb – jego podstawowe elementy budowy to korona, korzeń oraz rozgraniczająca je szyjka.

Korona – część widoczna zęba znajdująca się nad dziąsłem. Szyjka – miejsce przejścia szkliwa korony w cement korzenia. Korzeń – część zęba, osadzona w zębodole.

Rys. 10. Budowa zęba [1]


Powierzchnie zęba: − wargowa lub językowa – przy zębach przednich, − policzkowa lub podniebienna – przy zębach bocznych, − powierzchnia styczna, − powierzchnia Ŝująca.

Budowa makroskopowa zęba

Na pionowym przekroju zęba moŜna wyróŜnić kilka elementów składowych. Dzielą się na tkanki twarde zęba, do których zaliczamy: − szkliwo jest to bardzo twarda tkanka pokrywająca koronę zęba, jest ono bezbarwne. Jego

skład to 98% związków nieorganicznych (hydroksyapatyty i fluoroapatyty oraz węglany) a takŜe 2% związków organicznych. Do funkcji szkliwa moŜemy zaliczyć ochronę przed czynnikami termicznymi i chemicznymi oraz odporność na czynniki mechaniczne,

− cement jest to tkanka pokrywająca korzeń zęba, wytwarzana ze specjalnych komórek zwanych cementoblastami, dzieli się na dwie warstwy: wewnętrzną (bezkomórkową) oraz zewnętrzną, do której wrastają tzw. włókna Sharpeya, dzięki temu stanowi to mechanizm polegający na umocowaniu zęba w kości,

− zębina otacza jamę zęba, wytwarzana jest przez komórki zwane odontoblastami, skład zębiny to 80% związków nieorganicznych oraz 30% substancji organicznych. Funkcją zębiny jest ostrzeganie bólem oraz tworzenie zębiny wtórnej,

− miazga umiejscowiona wewnątrz zęba, jest materiałem, który wypełnia komorę zęba i kanał korzenia zęba. Materiałem budulcowym dla miazgi jest tkanka łączna. W przekroju miazgi moŜna takŜe zauwaŜyć naczynia krwionośne, naczynia chłonne, włókna nerwowe oraz ich zakończenia. Potocznie mówi się, iŜ miazga stanowi nerw zęba. Funkcje miazgi to odŜywianie zęba, ostrzeganie bólem przed wpływami termicznymi, chemicznymi, mechanicznymi oraz bakteryjnymi.

Aparat zawieszeniowy zęba

Mowa tutaj o mechanizmie, dzięki któremu moŜliwe jest umocowanie zęba w zębodole. Odbywa się to za sprawą aparatu więzadłowego. Wszystkie tkanki, które wchodzą w skład tego mechanizmu to: cement korzeniowy, kość szczęki lub Ŝuchwy, ozębna korzenia oraz przyzębie brzeŜne. Podział przyzębia − przyzębie brzeŜne zawiera tkanki umoŜliwiające połączenie nabłonkowe między zębem,

a dziąsłem. Jego funkcją jest biologiczne i mechaniczne zamknięcie tkankowe, − przyzębie zębodołowe – mechanizm tego przyzębia polega na zamianie obciąŜenia przy

Ŝuciu na obciąŜenie przez pociąganie. Biorą przy tym udział włókna Sharpeya działając na tkanki twarde,

− przyzębie wierzchołkowe – tutaj takŜe podstawową rolę pełnią włókna Sharpeya. Mają za zadanie w tym przypadku zapobiegać wyciąganiu zęba z zębodołu.

Podział jamy ustnej − przedsionek, − jama właściwa.


Rola jamy ustnej Jama ustna jest częścią organizmu człowieka pełniącą bardzo waŜną rolę. Po bokach

ograniczają ją policzki, części zębodołowe szczęki i Ŝuchwy oraz zęby. Rolę sklepienia odgrywa podniebienie kostne natomiast dno jamy ustnej zbudowane jest z mięśni.

Do jamy ustnej uchodzą gruczoły tzw. ślinianki. Ślinianki, (czyli gruczoły ślinowe) w ilości trzech par wydzielają do jamy ustnej ślinę, dzięki której rozpoczynają trawienie pokarmu, jak równieŜ umoŜliwiają łatwe jego przechodzenie poprzez gardziel. Ślinianki podszczękowe umiejscowione są w Ŝuchwie (jej przednim kącie), ślinianki podjęzykowe, znajdujące się pod językiem (dno jamy ustnej), ślinianki przyuszne, natomiast są umieszczone w policzku (przed uchem). W jamie ustnej moŜemy wyodrębnić takie elementy jak: – wargi ust, – policzki, – dziąsła, – wyrostki zębodołowe szczęki i Ŝuchwy oraz osadzone w nich zęby, – język z licznymi brodawkami.

Rys. 11. Budowa jamy ustnej człowieka [10]

Rola jamy ustnej jest bardzo istotna gdyŜ to ona jest odpowiedzialna za pobieranie

pokarmu. Przy współpracy z innymi elementami budowy w niej zawartych jest w stanie sprostać zadaniom niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. MoŜemy według tego wyodrębnić następujące funkcje – dzięki zębom pokarm zostaje odgryziony, rozdrobniony i przygotowany do połknięcia, – dzięki gruczołom ślinowym pokarm zostaje odpowiednio nawilŜony, aby mógł być

połknięty, – język pomaga przesunąć ten pokarm dalej do gardła, – dzięki wyrostkom na języku, potocznie zwanych brodawkami, umoŜliwione jest

rozpoznawanie smaku spoŜywanego pokarmu.

Rys. 12. Schemat odczuwania poszczególnych smaków na języku [2]


− kubki smakowe rozmieszczone są na języku, podniebieniu, w nabłonku gardła, nagłośni oraz w górnej części przełyku. Dodatkowo kubki smakowe zlokalizowane na języku skupiają się w widocznych wybrzuszeniach, tzw. brodawkach,

− policzki oraz ruchy Ŝuchwy takŜe biorą czynny udział w przesuwaniu tego pokarmu dalej do gardła,

− ślina, która stanowi bardzo waŜny element przy nawilŜaniu pokarmu, wydzielana jest od 1000 do 1500 ml na dobę. W jej skład wchodzi 95% wody, 0,5% związków, do których moŜemy zaliczyć sole, globuliny, enzymy bakteryjne, albuminy, lipazę oraz amylazę. pH śliny jest lekko kwaśne, w granicach 6,5–6,8.

Fizjologia narządu Ŝucia

Zakładając, Ŝe rozpatrujemy przypadek regularnego i estetycznego uzębienia moŜemy przytoczyć stwierdzenie, iŜ taki układ będzie działał jako optymalnie i sprawnie funkcjonujący narząd zębowy. To właśnie na zębach opiera się zjawisko powstawania siły Ŝucia, którą przejmuję dalej aparat zawieszeniowy. Do podstawowych i bardzo istotnych zadań, jakie spełniają zęby naleŜą: − odgryzienie i pogryzienie pokarmu, tutaj istotną rolę odgrywają zęby sieczne, − rozdrobnienie pokarmu w celu przygotowania go do połknięcia, rola zębów

przedtrzonowych i trzonowych, − przełoŜenie siły Ŝucia na aparat zawieszeniowy, − kontakt guzkowy zębów co ustala ruch zamykania Ŝuchwy, − mechanizm ochronny poprzez wyodrębnienie ciał obcych w pokarmie, − wpływ na psychologiczne nastawienie człowieka poprzez wygląd estetyczny zębów, − kształt, gładkość i korzystne krzywizny zębów sprzyjają procesowi samooczyszczania

łuków zębowych, − ochrona przyzębia brzeŜnego w procesie Ŝucia. 4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są elementy budowy zęba? 2. W jaki sposób działa aparat zawieszeniowy zęba? 3. Jakie są elementy budowy zęba? 4. Jaki są rodzaje przyzębia? 5. Jaka jest fizjologia narządu Ŝucia? 6. Jakie są elementy organizmu człowieka wchodzące w skład „narządu Ŝucia”? 7. Co jest warunkiem, aby narząd Ŝucia poprawnie odgrywał swoją rolę? 8. Jakie są funkcje narządu Ŝucia? 9. Jaką rolę odgrywa układ nerwowy w fizjologii narządu Ŝucia? 10. Co powoduje energia wytwarzana przez mięśnie w układzie narządu Ŝucia?



Na załączonym obrazku postaraj się wpisać w puste pola smaki, jakie odczuwane są na języku.

Rysunek do ćwiczenia 1. Schemat odczuwania poszczególnych smaków na języku [2]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1) odszukać w materiałach dydaktycznych szczegółowy opis budowy języka, 2) przeanalizować poszczególne elementy budowy języka, 3) rozpoznać poszczególne elementy budowy wewnętrzne oraz zewnętrzne języka, 4) zaznaczyć i wpisać miejsce odczuwania danego smaku.


Opisz rolę jamy ustnej i jej funkcje w fizjologii narządu Ŝucia. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych szczegółowy opis roli narządu Ŝucia, 2) przeanalizować poszczególne funkcje w fizjologii narządu Ŝucia, 3) rozpoznać poszczególne elementy budowy narządu Ŝucia, 4) poznać szczegółową budowę jamy ustnej, 5) opisać szczegółowo rolę jamy ustnej oraz jej funkcje w fizjologii narządu Ŝucia.



Ćwiczenie 3 Na załączonym obrazku wypisz wszystkie elementy składowe zęba.

Rysunek do ćwiczenia 3. Budowa mikroskopowa zęba [8]


Aby wykonać ćwiczenie, uczeń powinien:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych szczegółowy opis zęba, 2) przeanalizować poszczególne tkanki zęba, 3) rozpoznać poszczególne elementy budowy zęba, 4) poznać szczegółową budowę elementów wchodzących w skład zęba, 5) podpisać w odpowiednich miejscach i sprawdzić czy poprawnie został podpisany kaŜdy

element budowy zęba.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela dla kaŜdego zespołu uczniowskiego, − − pytania sprawdzające, − papier formatu A4, − pisaki, długopisy, ołówki, − gotowe plansze, obrazki. Ćwiczenie 4

Dokonaj charakterystyki aparatu zawieszeniowego zęba i opisz jego funkcje.


Aby wykonać ćwiczenie, uczeń powinien: 1) odszukać w materiałach dydaktycznych szczegółowy opis aparatu zawieszeniowego

zęba,


2) przeanalizować poszczególne elementy budowy aparatu zawieszeniowego zęba, 3) rozpoznać poszczególne elementy budowy aparatu zawieszeniowego, 4) wymienić elementy wchodzące w jego skład, oraz opisać funkcje aparatu

zawieszeniowego.


Tak

Nie

1) wyjaśnić pojęcia: korona, szyjka, korzeń, cement, szkliwo, zębina, miazga? � �

2) scharakteryzować budowę i skład aparatu zawieszeniowego zęba? � � 3) podzielić przyzębie? � � 4) wyjaśnić pojęcie „narząd Ŝucia”? � � 5) wymienić elementy organizmu wchodzące w skład narządu Ŝucia? � � 6) wskazać, co moŜe być przyczyną złego funkcjonowania narządu Ŝucia? � � 7) odpowiedzieć, czy odgryzanie i Ŝucie jest funkcją narządu Ŝucia? � � 8) odpowiedzieć, czy statyczne podparcie twarzoczaszki to jedna z funkcji

narządu Ŝucia? � � 9) wymienić funkcje narządu Ŝucia? � �


4.6. Metody znakowania zębów 4.6.1. Materiał nauczania

Dentes – to z łaciny wywodzące się słowo oznacza zęby. Klasyfikacja zębów opiera się na ich umiejscowieniu oraz kształcie powierzchni Ŝującej. Dzieli się na górne i dolne. Górne umiejscowione są w szczęce natomiast dolne w Ŝuchwie. Zęby stałe dzielą się na: −−−− zęby sieczne – 4 w szczęce i 4 w Ŝuchwie, −−−− kły – 2 w szczęce i 2 w Ŝuchwie, −−−− zęby przedtrzonowe – 4 w szczęce i 4 w Ŝuchwie, −−−− zęby trzonowe – 6 w szczęce i 6 w Ŝuchwie.

Rys. 13. Schemat zębów stałych [8]

Zęby mleczne dzielę się na:

−−−− zęby sieczne – 4 w szczęce i 4 w Ŝuchwie, −−−− kły – 2 w szczęce i 2 w Ŝuchwie, −−−− zęby trzonowe – 2 w szczęce i 2 w Ŝuchwie.

Rys. 14. Schemat zębów mlecznych [8]


Organizm ludzki w czasie swojego Ŝycia wykształca 2 rodzaje zębów, w okresie dorastania jest to uzębienie mleczne. Uzębienie mleczne traktowane jest jako uzębienie czasowe. Do określenia tego typu zębów stosuje się cyfry rzymskie (rys. 15).

Rys. 15. Schemat uzębienia mlecznego

Są jeszcze dwa systemy oznaczania zębów mlecznych, które moŜna przedstawić. Jest to

schemat uzębienia według Haderupa (rys. 16).

Rys. 16. Schemat uzębienia mlecznego według Haderupa

Oraz system amerykański (rys. 17).

Rys. 17. Schemat uzębienia mlecznego – system amerykański

Międzynarodowy schemat znakowania zębów mlecznych (rys. 18).

Rys. 18. Schemat uzębienia mlecznego – system międzynarodowy

Drugim rodzajem zębów są zęby stałe, inaczej zwane uzębieniem ostatecznym (rys. 19).


Rys. 19. Rozwój zębów stałych [8]

Przy znakowaniu zębów stałych stosuje się następujące podziały. Pozioma belka

wskazuje na górę lub dół, natomiast belka pionowa to rozgraniczenie na lewą i prawą stronę. Międzynarodowy schemat znakowania zębów stałych (rys. 20).

Rys. 20. Międzynarodowy schemat znakowania zębów stałych


Znakowanie zębów stałych według Haderupa (rys. 21).

Rys. 21. Znakowanie zębów stałych według Haderupa

Amerykański system oznaczania zębów stałych (rys. 22).

Rys. 22. Amerykański system oznaczania zębów stałych


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy znasz znaczenie słowa „dentes”? 2. Jakie znasz rodzaje zębów w okresie dorastania człowieka? 3. Czy znasz schemat przedstawiający znakowanie zębów mlecznych? 4. Jakie znasz metody znakowania zębów stałych? 5. Czy wiesz ile zębów stałych posiada człowiek i jakie są to zęby? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Przedstaw na schemacie międzynarodowy system znakowania zębów mlecznych oraz stałych.

Rysunek do ćwiczenia 1



1) odszukać w materiałach dydaktycznych szczegółowy opis wszystkich metod znakowania zębów,

2) przeanalizować poszczególne metody znakowania zębów mlecznych, 3) rozpoznać poszczególne metody znakowania zębów, 4) zrobić tabelkę oraz wpisać oznakowanie zębów dla uzębienia mlecznego oraz stałego.



Na załączonym rysunku wskaŜ nazwy i określ zęby stałe.

Rysunek do ćwiczenia 2. Wykaz zębów stałych [8]



1) przeanalizować wszystkie zęby widoczne na rysunku, 2) podpisać ilość zębów, 3) przypisać poszczególnym zębom ich określenia, 4) dokonać podziału zębów, 5) dokonać podziału na szczękę i Ŝuchwę.


Tak

Nie 1) określić znaczenie słowa „dentes”? � � 2) wskazać uzębienie mleczne i jakimi cechami się wyróŜnia? � � 3) podzielić przyzębie? � � 4) sklasyfikować zęby stałe? � � 5) przedstawić metody znakowania zębów mlecznych? � � 6) przedstawić metody znakowania zębów stałych? � �


4.7. Choroby twardych tkanek 4.7.1. Materiał nauczania

Jedną z najistotniejszych chorób tkanek twardych zęba jest próchnica. Określana jest jako ograniczony proces patologiczny, spowodowany wpływem czynników wewnątrzustrojowych. Próchnica jest chorobą, podczas której dochodzi do odwapnienia oraz proteolitycznego rozpadu twardych tkanek zęba.

W dzisiejszych czasach udało się ustalić konkretne przyczyny powstawania próchnicy: – obecność węglowodanów w jamie ustnej, które stanowią podłoŜe dla enzymatycznych

przemian bakteryjnych, – podatność twardych tkanek zęba na takie zjawisko jak odwapnienia, spowodowane zbyt

niskim stopniem mineralizacji, – obecność drobnoustrojów kwasotwórczych w jamie ustnej, które są odpowiedzialne za

fermentację węglowodanów, – czas i częstość oddziaływania czynników patogennych na tkanki zęba.

Rys. 23. Przyczyny tworzenia się próchnicy [8]

Proces tworzenia się próchnicy 1. Na powierzchni szkliwa tworzy się tzw. Płytka nazębna, miękki, bardzo ściśle

przylegający do powierzchni zęba nalot. Tworzy się on juŜ kilka minut po zabiegu higienicznym.

Rys. 24. Proces tworzenia się płytki i kamienia nazębnego [8]


2. W skład płytki wchodzą glikoproteiny pochodzenia ślinowego oraz zewnątrzkomórkowe produkty przemiany bakteryjnej. Na jej powierzchni znajdują się takŜe złuszczone komórki nabłonka, leukocyty, wapń i fosfor.

3. Płytka nazębna daje podstawę i tworzy tzw. matrycę, na której osiedlają się i rozwijają bakterie. NaleŜą do nich: paciorkowce, Gram-dodatnie pałeczki, nitkowate oraz bakterie beztlenowe. Bardzo dobrym czynnikiem przyspieszającym tworzenie się próchnicy jest dwutlenek węgla zawarty w ślinie, który moŜna powiedzieć, Ŝe jest determinantem wzrostu bakterii.

4. Obecność płytki nazębnej z czasem osłabia szkliwo, czego skutkiem jest przedostanie się do dalszych tkanek zęba bakterii i zainfekowanie całego zęba.

Rys. 25. Proces infekcji zęba przez próchnicę [8]

Próchnicę moŜemy podzielić: 1. Ze względu na umiejscowienie:

− próchnicę dołków i bruzd, − próchnicę powierzchni gładkich.

2. Ze względu na przebieg: − ostra – występuje zazwyczaj u osób młodych, ze słabo rozwiniętym szkliwem

i zębiną, towarzyszy temu duŜa nadwraŜliwość zęba, − przewlekła albo sucha – występuje zazwyczaj u dorosłych starszych osób, rozwija

się powoli, gdyŜ z wiekiem zwęŜa się światło kanalików zębiny, co utrudnia przedostawanie się próchnicy do głębszych tkanek zęba,

− zatrzymana, − kwitnąca – bardzo szybko atakująca zęby w miejscach, w których zazwyczaj

próchnica nie występuje. Ubytki występują zazwyczaj w okolicy szyjek zębów. 3. Ze względu na sposób szerzenia się ogniska próchnicowego:

− podminowującą szkliwo, − okręŜną.


Próchnica poszczególnych tkanek twardych zęba Próchnica szkliwa

Ten rodzaj tkanki twardej zęba naleŜy do najbardziej mineralizowanych tkanek. Zbudowane z kryształków hydroksyapatytu, oraz występującymi między nimi cząsteczkami wody i materiału organicznego. Pod wpływem kwasów produkowanych przez bakterie, materiał organiczny zostaje usunięty, kryształki kurczą się, co znacznie osłabia szkliwo, naraŜając je na intensywniejsze wniknięcie do jego struktury bakterii próchnicotwórczych.

Rys. 26. Próchnica szkliwa [8]

Próchnica zębiny

W skład budowy zębiny wchodzą: komórki, matryca fibrynowa oraz substancja podstawowa. Ta tkanka równieŜ jest zmineralizowana, o czym świadczy obecność sól hydroksyapatytu. W miejscu szkliwno-zębinowym obecność włókienek Korffa jest znacznie większa, co obniŜa poziom zmineralizowania i to właśnie moŜe sprzyjać większemu ryzyku szerzenia się próchnicy.

Rys. 27. Próchnica zębiny [8]

Próchnica cementu korzeniowego

Czynniki wpływające na próchnicę cementu korzeniowego to: – obnaŜona powierzchnia korzenia zęba, – mikroflora kwasotwórcza, – nieodpowiednia dieta, – wysoki indeks płytki nazębnej,


– niski stopień wydzielania śliny, – niska zawartość fluoru w cemencie i zębinie korzeniotwórczej.

Cement jest mniej zmineralizowany niŜ szkliwo, więc jest bardziej naraŜony na atak próchnicy, tym bardziej, Ŝe ilość bakterii potrzebna do zaatakowania zęba jest o wiele mniejsza niŜ w przypadku szkliwa. Do jednych z najistotniejszych czynników występowania próchnicy korzenia jest jednak częste spoŜywanie węglowodanów, szczególnie skrobii.

Rys. 28. Próchnica cementu korzeniowego [8]


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są rodzaje próchnicy? 2. Jakie są cechy próchnicy cementu korzeniowego? 3. Jak przebiega proces tworzenia się próchnicy? 4. Jakie są podstawowe czynniki powodujące powstanie próchnicy? 5. W jaki sposób przebiega próchnica szkliwa?


Dostosuj rodzaj próchnicy do rysunków i opisz poszczególne przypadki.

Rysunek do ćwiczenia 1. Próchnica [8]



Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś 1) przeanalizować materiał źródłowy na temat próchnicy twardych tkanek zęba, 2) dostosować opisy próchnicy szkliwa oraz próchnicy zębiny do podanych rysunków, 3) opisać poszczególne przypadki, czym się charakteryzują i jak powstają.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela dla kaŜdego zespołu uczniowskiego, − pytania sprawdzające, − papier formatu A4, − pisaki, długopisy, ołówki. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wymienić rodzaje próchnicy ze względu na umiejscowienie? � � 2) wymienić rodzaje próchnicy ze względu na przebieg? � � 3) opisać próchnicę szkliwa? 4) opisać próchnicę zębin? � � 5) opisać próchnicę cementu korzeniowego? � � 6) wymienić podstawowe czynniki powodujące powstawanie próchnicy

twardych tkanek zęba? � �


4.8. Etiologia i profilaktyka próchnicy zębów oraz chorób przyzębia

4.8.1. Materiał nauczania

Zdrowe uzębienie, a takŜe nienaganny stan przyzębia u człowieka gwarantuje mu codzienna higiena oraz odpowiednia dieta i profilaktyka.

Periodontopatia to pospolita nazwa choroby przyzębia. We wczesnym stadium moŜe być pomylona z infekcjami i nieleczona prowadzi do utraty większości zębów, nie omijając przykrego towarzystwa bólu. Objawy pojawiają się dopiero w zaawansowanym stadium tej choroby. W przypadku, kiedy pojawia się zaczerwienienie i obrzęk dziąseł, krwawienie przy szczotkowaniu, bardzo często nieprzyjemny zapach jest to sygnał, Ŝe mamy doczynienia z zakaŜeniem dziąseł. Kiedy choroba postępuje, zakaŜenie przenosi się z dziąseł na kość, czego efektem jest utrata kości podtrzymującej ząb. W rezultacie widoczne są objawy takie jak: pojawiające się przestrzenie, międzyzębowe, rozchwianie zęba, cofające się dziąsła z częstym towarzyszącym temu bólem, swędzeniem. Etapy powstawania choroby przyzębia przedstawione są na rysunkach 29–31.

Rys. 29. Pozornie zdrowe dziąsła [3]

Rys. 30. Dziąsła juŜ zaczerwienione, nastąpił obrzęk przyzębia [3]

Rys. 31. Zaawansowane zapalenie przyzębia, dziąsła cofają się, a zęby ulegają rozchwianiu [3]


Główną przyczyną pojawienia się choroby przyzębia jest płytka nazębna, która w miarę rozwijania się przenika do szczeliny między dziąsłem a zębem, co powoduje dalsze konsekwencje w postaci zaniku kości podtrzymującej ząb. Bakterie zasiedlające płytkę nazębną produkują toksyny, które niszczą dziąsło oraz przyległą kość.

Leczenie paradontopatii jest niestety bardzo trudne i bolesne, lekarze podejmują róŜne sposoby: − pełna diagnostyka (zdjęcia RTG, badanie periodontologiczne), − profesjonalne czyszczenie zębów, − profesjonalne wskazówki dotyczące higieny jamy ustnej, − zabiegi chirurgiczne (leczenie kieszeni przyzębnych), − korekty dziąseł, − zabiegi płatowe (FLAP), − sterowana regeneracja tkanek (SRT) przy uŜyciu najnowszych preparatów:

−−−− szynowanie zębów rozchwianych estetyczną, nowoczesną i bardzo wytrzymałą szyną z włókna szklanego,

−−−− zastosowanie preparatów działających przeciwbakteryjnie, pozwalających na opanowanie stanu zapalnego oraz spłycenie kieszonek dziąsłowych,

−−−− aseroterapia – jako biostymulacyjne leczenie wspomagające w stanach zapalnych przyzębia.

Rys. 32. Zdrowy ząb [3] Rys. 33. Zapalenie dziąsła [3]

Profilaktyka próchnicy zębów polega na:

− stosowaniu związków fluorku w wodzie pitnej, a takŜe dodawanie ich do produktów powszechnie uŜywanych, typu sól kuchenna lub mleko,

− higiena uzębienia oraz jamy ustnej, − stosowanie laków szczelinowych, − odpowiednia dieta, − indywidualne stosowanie preparatów fluorkowych.



Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jestes przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie wyróŜniamy stadia choroby przyzębia? 2. Na czym polega profilaktyka chorób przyzębia? 3. Na czym polega profilaktyka próchnicy zębów? 4. Jak zdefiniować periodontopatię? 5. Jakie są podstawowe przyczyny przyczyny periodontopatii? 4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Opisz profilaktykę chorób przyzębia oraz próchnicy zębów.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał źródłowy na temat profilaktyki chorób przyzębia. 2) zrobić tabelkę, 3) opisać profilaktykę chorób przyzębia, 4) opisać profilaktykę próchnicy zębów.


Na załączonym obrazku przedstawiającego zapalenie przyzębia podpisz wskazane miejsca.

Rysunek do ćwiczenia 2. Zapalenie przyzębia [3]



Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować materiał źródłowy na temat zapaleń przyzębia, 2) dopasować odpowiednie nazwy we wskazane miejsca, 3) uzupełnić rysunek o hasła: obnaŜony korzeń, korona zęba, wzgłębnik, dziąsło, miejsce

przyczepu dziąsła do korzenia zęba.


Tak

Nie 1) wyjaśnić co oznacza słowo periodontopatia? � � 2) wymienić etapy powstawania płytki nazębnej � � 3) wymienić i opisać etapy powstawania choroby przyzębia? � � 4) określić, na czym polega profilaktyka przyzębia? � � 5) określić, na czym polega profilaktyka próchnicy zębów? � �


4.9. Wady ortodontyczne 4.9.1. Materiał nauczania

Jest to dział zajmujący się nieprawidłowościami powstającymi w obrębie uzębienia. Po wyrŜnięciu się zębów stałych następuje zjawisko pełnego kontaktu zębów górnych oraz zębów dolnych.

W przypadku nieprawidłowego wyrŜnięcia się zębów, następuje zjawisko określane wadą zgryzu. Ta klasyfikacja nazywana jest potocznie diagnostyką okluzyjną, poniewaŜ rozpatruje się tutaj wady dotyczące okluzji, czyli zwarcia zębów.

W literaturze istnieje kilka podziałów, jeśli chodzi o wady zgryzu. Podział wad zgryzu według Angle’a

W tej klasyfikacji podstawą diagnozy jest wzajemny stosunek pierwszych zębów trzonowych stałych górnych do pierwszych zębów trzonowych stałych dolnych. Normą w tym przypadku jest kontakt guzka policzkowego pierwszego zęba trzonowego górnego stałego z bruzdą międzyguzkową policzkową pierwszego zęba trzonowego dolnego stałego. W tym systemie istnieje takŜe podział pod względem pełnego uzębienia. Dzieli się na klasy: Klasa I

Przypadki dotyczące nieprawidłowości w okluzji w odcinku przednim łuków zębowych, zęby 6 są w prawidłowym ułoŜeniu. Nieprawidłowości odcinka przedniego obejmują takie zjawiska, jak: − obrót zęba, − stłoczenie, − przechylenie, − wychylenie, − brak kontaktu między zębami siecznymi górnymi i dolnymi.

Rys. 34. Klasa I Angle’a [8]


Klasa II Charakterystyczna cecha tej klasy to zjawisko kontaktu guzka policzkowego zęba

trzonowego górnego stałego z przestrzenią międzyzębową zęba piątego i zęba szóstego dolnego. Jest to równoznaczne z przesunięciem całego łuku zębowego do tyłu w odniesieniu do łuku górnego. Ta klasyfikacja dzieli się na dwie grupy: − I – wychylenie zębów przednich ku przodowi, − II – wychylenie zębów przednich dowargowo.

Rys. 35. II klasa Angle’a [8]

Klasa III Umiejscowienie guzka policzkowego zęba trzonowego pierwszego górnego w przestrzeni

międzyzębowej zęba siódmego i zęba szóstego dolnego. Skutkiem tego jest przesunięcie łuku dolnego do przodu w odniesieniu do łuku górnego.

Rys. 36. III klasa Angle’a [8]


Klasyfikacja wad zgryzu według Baume’a Ta klasyfikacja opiera się na stosunku zębów trzonowych mlecznych. Głównym

odniesieniem jest płaszczyzna za tymi zębami. Oto następujący podział: − pionowa – występuje zgryz neutralny, − łamana do przodu – występuje zgryz zwany przodozgryzem, − łamana do tyłu – występuje zgryz zwany tyłozgryzem.

Przy takich załoŜeniach diagnostyka Baume'a moŜe być stosowana do wieku 4–5 lat Ŝycia dziecka, poniewaŜ po tym okresie Ŝuchwa przesuwa się ku przodowi i linia za zębami trzonowymi mlecznymi łamie się równieŜ ku przodowi. Klasyfikacja wad zgryzu według Orlik-Grzybowskiej

Diagnostyka Orlik-Grzybowskiej opiera się na badaniach narządu Ŝucia w powiązaniu z ogólnym rozwojem osobnika. Według tej klasyfikacji odchylenia we wzroście i rozwoju narządu Ŝucia znajdują wyraz w zmianach kształtu i zaburzeniach czynności, czego skutkiem jest nieprawidłowa budowa twarzy, szczęk i łuków zębowych. Diagnoza ortodontyczna opiera się na porównaniu budowy i czynności narządu Ŝucia osobnika z normą biologiczną i czynnościową, odpowiadającą jego wiekowi rozwojowemu.

W tej klasyfikacji moŜna wyróŜnić następujące wady połączone w grupy: Grupa I

Dotyczą wad powstałych na drodze zaburzeń wzrostu przewaŜnie na szerokość. Zalicza się do nich:

− Zgryz krzyŜowy – zęby górne nie zachodzą z przodu zębów dolnych przy normalnym gryzieniu.

Rys. 37. Zgryz krzyŜowy [1]

− Boczne przemieszczenie Ŝuchwy – polega na odchyleniu Ŝuchwy w lewo lub w prawo od

linii pośrodkowej twarzy.

Rys. 38. Boczne przemieszczenie rzuchwy [1]


− Zgryz przewieszony – zjawisko mijania się podczas zwarcia bocznych płaszczyzn zgryzowych.

Rys. 39. Zgryz przewieszony [1]

Grupa II

Dotyczą wad powstałych na drodze zaburzeń wzrostu przewaŜnie na długość. Zalicza się do nich:

− Tyłozgryz – dotylne ustawienie łuku dolnego w stosunku do górnego.

Rys. 40. Tyłozgryz [1]

− TyłoŜuchwie – charakteryzuje się cofnięciem bródki.

Rys. 41. TyłoŜuchwie [1]

− Przodozgryz – poprzednie ustawienie łuku dolnego w stosunku do górnego.


Rys. 42. Przodozgryz [1]

− PrzodoŜuchwie – charakteryzuje się wydatnym wysunięciem bródki.

Rys. 43. PrzodoŜuchwie [1]

Grupa III

Dotyczą wad powstałych na drodze zaburzeń wzrostu przewaŜnie na wysokość. Zalicza się do nich:

− Zgryz otwarty – charakterystyczne niedochodzenie łuków zębowych do płaszczyzny okluzji, widoczny brak kontaktu zębów.

Rys. 44. Zgryz otwarty [1]

− Zgryz głęboki – skrócenie pionowego dolnego odcinka twarzy, siekacze dolne nagryzają

podniebienie.


Rys. 45. Zgryz głęboki [1]


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaka jest klasyfikacja wad zgryzu według Angle’a? 2. Jaka jest klasyfikacja wad zgryzu według Baume’a? 3. Jaka jest klasyfikacja wad zgryzu według Orlik-Grzybowskiej? 4. Jakie wady zgryzu wchodzą w skład grupy III według klasyfikacji Orlik-Grzybowskiej? 5. Jaki jest podział płaszczyzny końcowej w klasyfikacji Baume’a? 4.9.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Podane rysunki dostosuj do odpowiednich wad zgryzu.

Rysunek do ćwiczenia 1. Wady zgryzu [1]



1) przeanalizować wady zgryzu i ich klasyfikacje, 2) podpisać pod rysunkami odpowiadające im wady: zgryz głęboki, zgryz otwarty,

tyłoŜuchwie oraz zgryz krzyŜowy, 3) zaznaczyć do jakiej klasyfikacji się zaliczają czyli klasyfikacja według Orlik-

Grzybowskiej.



Ćwiczenie 2 Według załączonych rysunków dostosuj odpowiednie klasy i podpisz, z jakiej klasyfikacji

się wywodzą.

Rysunek do ćwiczenia 2. Podział wad zgryzu [8]



1) przeanalizować wszystkie moŜliwe klasyfikacje, 2) dostosować odpowiednie klasy, 3) podpisać, według kogo jest to klasyfikacja wad zgryzu.


Tak

Nie

1) sklasyfikować wady zgryzu według Angle’a? � � 2) sklasyfikować wady zgryzu według Baume’a? � � 3) sklasyfikować wady zgryzu według Orlik-Grzybowskiej? � � 4) opisać poszczególne wady zgryzu w klasyfikacji Orlik-Grzybowskiej? � � 5) scharakteryzować klasę III w klasyfikacji Angle’a? � �


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie – wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH 1. Anatomia jest to nauka

a) opisująca budowę i rozwój organizmu Ŝywego w Ŝyciu płodowym. b) o poznaniu czynności ustroju i jego narządów. c) o budowie i kształcie ciała ludzkiego. d) zajmująca się wszelkimi organizmami Ŝywymi we wszystkich moŜliwych aspektach.

2. Słowo „anatomia” wywodzi się z języka

a) hiszpańskiego. b) greckiego. c) chińskiego. d) niemieckiego.

3. Oś pionowa ciała to oś

a) biegnąca od strony prawej ciała do strony lewej ciała, prostopadła do osi strzałkowej. b) która przebiega od przodu i zmierza ku tyłowi ciała, prostopadła do osi poprzecznej. c) biegnąca przez szczyt głowy, zwana równieŜ osią główną. d) która określa tylko połoŜenie serca w stosunku do innych narządów wewnętrznych.

4. Płaszczyzna czołowa to płaszczyzna

a) równoległa do powierzchni ciała, biegnąca z jednego boku na drugi bok. b) ustawiona pionowo od przodu do tyłu. c) wyznaczana za pomocą osi poprzecznej i strzałkowej. d) pochylona pod kątem 60o do powierzchni ciała.

5. Komórka jest to a) organizm wielokomórkowy. b) urządzenie do pomiaru stęŜenia wody w organizmie. c) element budowy mięśni. d) najmniejsza budulcowa i funkcjonalna jednostka organizmów Ŝywych.


6. W skład komórki roślinnej wchodzą a) cytoplazma, siateczka śródplazmatyczna szorstka, rybosomy. b) chloroplast, mitochondrium, lizosom. c) aparat Golgiego, wakuola, jądro. d) wodniczki, jądro, mitochondria.

7. Histologia to nauka zajmująca się badaniem

a) tkanek. b) wirusów. c) narządu wzroku. d) patologicznych zmian w układzie nerwowym.

8. Kości mózgoczaszki tworzą kości a) czołowa, potyliczna, sitowa, klinowa, ciemieniowe i skroniowe. b) czołowa, potyliczna, jarzmowa, skroniowe. c) potyliczna, ciemieniowe, lemiesz. d) skroniowe, lemiesz, nosowa.

9. Liczba kręgów kręgosłupa to a) 30–31. b) 32–33. c) 29–30. d) 33–34.

10. Staw barkowy to staw

a) łokciowy. b) obrotowy. c) kulisty. d) kwadratowy.

11. Rolę aparatu ruchu w organizmie pełni układ

a) nerwowy. b) mięśniowy. c) szkieletowy. d) krwionośny.

12. Budowa układu pokarmowego to

a) szpara ust – jama ustna – gardło – przełyk – Ŝołądek – dwunastnica – jelito grube – odbyt.

b) szpara ust – przełyk – Ŝołądek – jelito cienkie – jelito grube – odbyt. c) szpara ust – jama ustna – gardło – przełyk – Ŝołądek – jelito cienkie – jelito grube –

odbyt. d) szpara ust – jama ustna – gardło – przełyk – Ŝołądek – jelito cienkie.

13. Nerka w organizmie

a) odprowadza mocz wraz z produktami przemiany materii. b) produkuje witaminy. c) jest zbiornikiem gromadzenia się moczu. d) jest naturalnym filtrem dla organizmu.


14. Nadnercza, wyspy Langerhansa, przysadka mózgowa to gruczoły zaliczane do układu a) dokrewnego. b) krwionośnego. c) nerwowego. d) pokarmowego.

15. Gałąź i trzon to elementy budowy

a) szczęki. b) kości śródstopia. c) kości skroniowej. d) Ŝuchwy.

16. Tkanka jest to

a) zespół komórek i ich wytworów o podobnym pochodzeniu, budowie, przemianie materii, przystosowanych do wykonywania określonej funkcji na rzecz całego organizmu.

b) organizm zwierzęcy. c) jeden z układów w organizmie ludzkim. d) element budowy zęba.

17. Tkanka nabłonkowa dzieli się na

a) nabłonek wielowarstwowy. b) nabłonek jednowarstwowy. c) mięśnie gładkie. d) nabłonek wielowarstwowy i jednowarstwowy.

18. Kości parzyste wchodzące w skład kości czaszki to

a) kości: czołowa, potyliczna, sitowa, klinowa. b) kości ciemieniowe i skroniowe. c) kości: czołowa, potyliczna, ciemieniowe. d) kość sitowa, klinowa

19. Szwy to element budowy układu

a) stawowego. b) dokrewnego. c) mięśniowego. d) szkieletowego.

20. Narząd powonienia odczuwany jest przez zmysł

a) węchu. b) smaku. c) wzroku. d) słuchu.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko............................................................................... Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii narządu Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania Odpowiedzi Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Fabiszewska-Jaruzelska F.: Ortodoncja. Zasada i praktyka. PZWL, Warszawa 1994 2. Hohmann A., Hielscher W.: Kompendium techniki dentystycznej. Ortodoncja.

Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa 1999 3. Hohmann A., Hielscher W.: Kompendium techniki dentystycznej. Tom 1. Wprowadzenie

do anatomii: funkcje narządu Ŝucia. Wydawnictwo Kwintesencja. Warszawa 1998 4. Hoser P.: Fizjologia Organizmów z elementami człowieka. WSiP, Warszawa 2002 5. Hoser P.: Anatomia i fizjologia człowieka. WSiP, Warszawa 1999 6. Woźniak W. (red.): Anatomia człowieka. Wydawnictwo Medyczne Urben&Partner,

Wrocław 2003 Internet 7. www.anatomia.republika.pl 8. www.dentonet.pl 9. www.wilkipedia.org 10. www.zdrowie.med.pl Czasopisma 11. Nowoczesny technik dentystyczny 12. Labor Detal 13. Quintessence techniki dentystycznej

Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii narządu żucia

Health & Medicine

Transcript of Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii narządu żucia