Wpływ rozwiązań systemowych na decyzje i aktywność zawodową

rodziców dzieci niepełnosprawnych i samych osób niepełnosprawnych

Wpływ ograniczonego wsparcia oraz pułapki świadczeniowej

Aleksander WaszkielewiczFundacja Instytut Rozwoju Regionalnego

Warszawa, 22 maja 2012 r.

Strategie rodziców

• Rezygnacja z pracy i pełnienie funkcji terapeuty / nauczyciela wspomagającego / opiekuna dla własnego dziecka.

• Finansowanie wsparcia ze środków własnych w postaci „wolontariuszy” przychodzących do placówki bądź płatnych zajęć poza placówką.

• Przeniesienie dziecka do placówki integracyjnej bądź specjalnej.

• Rezygnacja z walki o wsparcie (wypalenie rośnie z wiekiem dziecka).

Na podstawie doświadczeń projektu „Wszystko jasne”

Skala zjawiska

• Wskaźnik zatrudnienia dla kobiet z dziećmi niepełnoletnimi: ~65%, niepełnosprawnymi: ~35%,

• ~60 tys. kobiet pozostaje poza rynkiem pracy z tytułu wsparcia niepełnosprawnych niepełnoletnich dzieci (oprócz tego ~70 tys. matek niepełnosprawnych niepełnoletnich dzieci nie pracuje z powodów kulturowych tak jak inne kobiety),

• Dorosłość dzieci nie uprawdopodabnia powrotu na rynek pracy: w sumie ~120 tys. rodziców dzieci niepełnosprawnych poza rynkiem pracy z ww. powodu (całościowo z wszystkich powodów ~250 tys.).

• Możliwa recepta? Niż demograficzny w szkołach i potencjalna „nadwyżka” etatów nauczycielskich.

Na podstawie: BAEL, SIO, rocznik demograficzny, badanie CBOS o postawach prokreacyjnych Polaków, dane MPiPS o liczbie pobierających świadczenia pielęgnacyjne.

Dzieci dorośleją

• Nadopiekuńczy rodzice:– rodzice rezygnują z pracy, wsparcie dziecka staje się ich

podstawowym celem, który może przekreślić jego usamodzielnienie;

• Dziedzictwo:– w ~2/3 rodzin nie pracował co najmniej 1 rodzic, w 58,3%

gospodarstw domowych z osobą niepełnosprawną nie pracuje ani 1 osoba (BAEL),

– korzystanie ze świadczeń;

• Własne doświadczenia:– pobieranie świadczenia przed ukończeniem edukacji (renta

socjalna),– orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy.

System rentowy

• System o wieloletniej historii, w dużej mierze projektowany w innych warunkach, powolna ewolucja (vide zmiana ustawy o rencie socjalnej).

• Świadczenie rentowe dla osób niezdolnych do pracy (art. 12-14 uerfus, art. 4 ust. 1 urs).

• Niezdolność do pracy oznacza jednak możliwość pracy w warunkach pracy chronionej, na przystosowanych stanowiskach lub w telepracy (art. 4 ust. 5 urzszon).

• Taka praca nie stanowi przeszkody w orzeczeniu o niezdolności do pracy (art. 13 ust. 4 uerfus, art. 15 pkt 1 urs).

• Jak zdefiniować / zmierzyć zdolność do pracy?• Kiedy podjęcie pracy oznacza zdolność do pracy?

Strategie młodych osób niepełnosprawnych

• Racjonalne, bezpieczne (lepszy wróbel w garści…):– Wskaźnik zatrudnienia w wieku 25-34: 27,4%

(pełnosprawni: 73,4%), nie pracuje ~3/4 osób.– Wskaźnik zatrudnienia w gospodarstwach 1‑osobowych:

7,4%.

• Pułapka świadczeniowa odstrasza od podejmowania pracy. Podjęcie pracy zwiększa obawy przed negatywnym wpływem pracy na świadczenie.

• Skala zjawiska. ~300 tys. osób pobiera rentę socjalną.

Pułapka świadczeniowa* (1/4)

Obawa przed powtórnym wezwaniem przed komisję: ~58%.

* Badanie pułapki świadczeniowej, FIRR ze środków PFRON, 2011 r.

Pułapka świadczeniowa (2/4)

Obawa przed odebraniem lub „pogorszeniem” orzeczenia: 53%.

Pułapka świadczeniowa (3/4)

Obawa przed pomniejszeniem lub zawieszeniem renty (tego obszaru dotykała liberalizacja urs): ~32%.

Pułapka świadczeniowa (4/4)

• Obawy wobec pułapki świadczeniowej wyraża większość osób niepełnosprawnych bez względu na: (i) status na rynku pracy, (ii) pobieranie lub nie świadczeń, (iii) rodzaj świadczenia.

• Nieznajomość przepisów nie zmniejsza zjawiska.

• Obecny status:– Ryzyko zmierzenia się z nieokreślonością procesu orzekania i– Ewentualna utrata statusu osoby niepełnosprawnej, zwłaszcza z

tytułu podjęcia pracy

są czynnikami demotywującymi do pracy i zachęcają do asekuracyjnych postaw (bierności zawodowej).

Propozycja rozwiązania

• Zastąpienie renty z tytułu niezdolności do pracy dwoma świadczeniami:– Stałą rentą rekompensującą wyższe koszty funkcjonowania,– Wygasającym odpowiednikiem zasiłku dla bezrobotnych.

• Zalety:– Proste orzekanie (jak obecnie przez pzon),– Podjęcie pracy nie ma wpływu na rentę,– Wygasający zasiłek zachęca do starania się o pracę,– Zasadniczo każdy jest zdolny do pracy (w różnym wymiarze, z różną

intensywnością), bardziej podmiotowe podejście,– Zgodność z odczuciem społecznym – wsparcie osób

niepełnosprawnych bez względu na pracę,– Tańszy system dla państwa, motywujący dla obywateli.

Kontakt: Aleksander Waszkielewicze-mail Aleksander.Waszkielewicz@firr.org.pl

tel. 508 21 33 22

Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego Kraków: tel. 12 629 85 14, faks 12 629 85 15

Warszawa: tel. 22 652 91 90, faks 22 247 22 62 e-mail biuro@firr.org.pl , http://www.firr.org.pl

Organizacja Pożytku PublicznegoTwój 1% wykorzystamy na pożyteczne celeNr konta 77 2130 0004 2001 0255 9953 0005