adespota 1–3 523 -...

Wybr, przekad, komentarzMagorzata Borowska

frg. *1 (Kn/J-L *850) We wadz bowiem godzi si strzaami dzy, dlatego strzec si przed ni trzeba.

Stobajos: Antologia 4,8,4 (Nagana tyranii)nawizanie: Filodemos z Gadary (P.Herc. 220, frg. 4,816)

nawizanie Plutarch: ywoty rwnolege. Aratos 15,5

W tekcie Stobajosa wypowied przypisana jest dramatowi Elektra, jednak w zachowanej sztuce jej nie ma. Wyraon tu metafor ucznicz (strzay Erosa) myl o skutkach podania wadzy rozwija Eurypides szerzej np. w Fenicjankach (503525).

frg. *2 (Kn/J-L *852) Kto swych rodzicw szanuje za ycia, ten yw czy martwy bogom zawsze miy; kto czci odmawia za ojcu i matce, niechaj nie staje przy mnie u otarza 5 ni nie wyprawia si ze mn na morze.206

Orion: Antologia Eurypidesowa 78w. 12 Stobajos: Antologia 4,25,2 (O tym, e rodzice winni otrzymywa nalen cze)

Fragment ten niekiedy przypisywany bywa w rdach Dzieciom Heraklesa, ale w zachowanym tekcie sztuki go nie ma. Obowizek szanowania rodzi-cw (patrz np. Bagalnice 362364) wraz z nakazem oddawania czci bogom oraz nakazem obrony ojczyzny to trzy podstawowe przykazania moralnoci antycznej.

frg. *3 (Kn/J-L *852a) I dla rodzicw nalene mie wzgldy.

Orion: Antologia Eurypidesowa 9+10Stobajos: Antologia 4,25,3 (O tym, e rodzice winni otrzymywa nalen cze)

Take ten fragment Stobajos mylnie powiza z Dziemi Heraklesa.

206O niebezpieczestwach eglowania na jednym statku ze zoczycami lub blu-niercami por. np. Elektra 13541355.

adespota 13 523

524 EurypidEs III. Fragmenty bez atrybucji

frg. *4 (Kn/J-L *854) mier w ofierze zgon straszny, lecz i sawny, nic te strasznego207 przey; jest w tym rado.

Stobajos: Antologia 3,7,8 (O dzielnoci)Plutarch: O cnocie moralnej 7 (Pisma moralne 447E)

Stobajos przypisa te sowa Dzieciom Heraklesa (dobrowolne powicenie si Makarii). Niektrzy uczeni podejrzewaj pniejsz interpolacj akto-ra, inni wysuwaj inne moliwe atrybucje, w tym nawet przynaleno do dramatu satyrowego (II 4. Buzyrys).

frg. *5 (Kn 857 [z odesaniem do Ifigenii w Aulidzie]/J-L *857) Rogat ani w chtne rce zo Achajw bdzie im si wydawao, e crk twoj zarzynaj

Elian Klaudiusz: O waciwociach zwierzt 7,39

Sowa te bez wtpienia musiaaby wypowiada Artemida jako pocieszenie Klitajmestry w zakoczeniu Ifigenii w Aulidzie, i tej wanie sztuce przypi-suje je Elian. Jednak w zachowanym tekcie tragedii Artemida nie pojawia si z maszyny. Niektrzy przypuszczaj, e eksodos Ifigenii w Aulidzie zosta zmieniony (interpolacja aktorska?) i e Elian mg cytowa jedn z dwu wersji, jednak problem atrybucji pozostaje nierozwizany.

frg. *6 (Kn/J-L *865) Fema208 cnych wskae, nawet gdy pod ziemi.

Ajschines: Przeciw Timarchosowi 128Ksiga Suda 269

frg. *7 (Kn/J-L *866) Ocalia mnie, jest mi karmicielk, matk i siostr, suc, kotwic!

Aleksander Retor: O tropach i figurach retorycznych 1,10 (RGWalz, s. 440,10441,1)

Fragment ten zachowa si jako przykad figury stylistycznej zwanej ([epimon]; powtrzenie z naciskiem). Najpikniejszy jej przykad stanowi wypowied Andromachy przy poegnaniu z Hektorem u Bramy Skajskiej (Iliada 6,429430):

Jeste mi teraz, Hektorze, i ojcem, i matk czcigodn, bratem jedynym mi jeste i mem modoci kwitncym. (przekad K. Jeewska)

207nic te strasznego ( [d u deinn]) to wersja Stobajosa, u Plutarcha: [d deiln] wprawdzie tchrzliwe.

208Fema () Rozgos, personifikacja dobrej sawy; miaa w Atenach o-tarz i oddawano jej cze.

frg. *8 (Kn/J-L *868) bstwa podziemne, niepowrotnych mieszkacy mrokw, Acherontu rozlewisk i siedlisk umarych.

Zbir sw poytecznych z [pism] rnych mdrcw i mwcw wielu, s. 30,1618 [Bachmann]; s. 343,31344,3 [Bekker]

Focjusz: Sownik 352

Niektrzy uczeni przypisuj ten fragment (w anapestach bd w daktylach) dramatowi Protesilaos, jednak przynajmniej kilku bohaterw tragedii po-wrcio z niepowrotnych mrokw, jak choby Herakles i Tezeusz.

frg. *9 (Kn/J-L *874) le yczc wrogom, kobieto, pamitaj, by Alastora209 nie szczua na siebie!

Zbir sw poytecznych z [pism] rnych mdrcw i mwcw wielu, s. 74,1922 [Bachmann]; s. 382,3132 [Bekker]

Focjusz: Sownik 901

frg. *10 (Kn/J-L *875) Kiprydo, jake sodka ty a gorzka!

Anonim: O barbaryzmach i solecyzmach, s. 239 [Boissonade]

W twrczoci Eurypidesa niemal locus communis.

frg. *11 (Kn/J-L *877) Eter ci rodzi, cro, Dzeusem go zowi miertelni.

Epimerismi Homerici 7Zbir rnych wyrazw z Pisma i z dzie wieckich, s.v. (vol. II, s. 443,67)

Fragment lirycznej pieni chru (patrz 19. Chryzyp, frg. 19,5), w ktrym uczeni dopatruj si wpyww myli Anaksagorasa.

frg. *12 (Kn/J-L *878) Kogo chc wbi na pal lub kamienowa?

Jerzy Chojroboskos: Ortografia, s.v. (vol. II, s. 258,2)

O wbijaniu na pal i kamienowaniu jako o barbarzyskich karach (godnych Erynii) wspomina Ajschylos (Eumenidy 175180). Kara kamienowania bya stosowana w Atenach tych czasw.210

209alastora () Alastor to demon zemsty, ktry rodzi si ze zbrodni i doprowadza zbrodniarza do zguby.

210Por. V.L. Rosivach, Execution by Stoning in Atens, Classical Antiquity 6(1987), s. 232248.

adespota 412 525


frg. *13 (Kn/J-L *883) Powiedzie wstyd i ciko te zamilcze.

Arystofanes: Lizystrata 713Scholia do Arystofanesa: ad loc.

frg. *14 (Kn/J-L *885) Prawda to, morskiej potomku bogini?

Arystofanes: aby 840

Pytanie bez wtpienia skierowane do Achillesa, syna Tetydy; moe pochodzi z Telefosa (Musgrave; Wilamowitz3, s. 70) lub Skiryjczykw (JouanVan Looy).

frg. *15 (Kn/J-L *890) Suszniej za sowa paci by sowami, za czyn zapat uiszcza znw czynem.

Arystoteles: Etyka eudemejska 8,11 (1244a 10)

frg. *16 (Kn/J-L *892) C wicej trzeba ludziom nad dwie rzeczy: zboe Demeter i rdlan wod? Natura daje nam dosy pokarmu, lecz to nie starcza my pragniemy zbytku, 5 za wykwintnymi gonic potrawami.

Atenajos: Uczta mdrcw 4,48 (158e)Aulus Gelliusz: Noce attyckie 6,16,6

w. 13 Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 1 = Przeciw gramatykom 271 (vol. III, s. 68,14)w. 13 Eustacjusz: Komentarze do Iliady Homera 11,631 (k. 868,33; vol. 3, s. 272,17)

w. 13 Stobajos: Antologia 3,40,9 (O ojczynie) [Muzoniusz Rufus]w. 12 Chryzyp, frg. 153/706 (SVF, vol. III, s. 36,30/177,9

= Plutarch: O sprzecznociach stoickich 20/21 [Pisma moralne 1043E/1044B])w. 12 Plutarch: Jak modzie powinna sucha poetw? 14 (Pisma moralne 36F)

w. 12 Stobajos: Antologia 3,3,34 (O rozsdku)w. 45 Stobajos: Antologia 4,44,82 (e naley mnie znosi, co los zsya, skoro jestemy ludmi, ktrzy winni y w zgodzie z cnot) [Teles z Megary]

Ten popularny i wielokrotnie cytowany fragment pochodzi moe z Telefosa (Welcker, Hartung).

frg. *17 (Kn/J-L *893) Do mi prostych da skromnego stou, co nie w czas i zbyt nad miar nie dla mnie!211

Atenajos: Uczta mdrcw 4,48 (158e)w. 1 Filon z Aleksandrii: Kady czowiek cnotliwy jest wolny 145

nawizanie (?) Horacy: Sztuka poetycka 198

211Motyw skromnego stou podejmuje Horacy (Sztuka poetycka 198).

Metra liryczne (bakcheje i ityfaliki) sugeruj, e to cz pieni chru.

frg. *18 (Kn/J-L *895) W sytoci czas na Mio, nie o godzie.

Atenajos: Uczta mdrcw 6,99 (270b)Scholia starsze do Teokryta 10,9 (s. 225,25)

bez podania imienia poety:Libanios: Mowy 64,107

Scholia starsze do tragedii Sofoklesa: Antygona 781Grzegorz z Nazjanzu: Pieni 1,2,10,588 (PG 37,723A)

Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 231pierwsz cz wersu przytaczaj:

Antyfanes, frg. 238,3Arystoteles: Zagadnienia przyrodnicze 10,47 (896a 24)

Klemens Aleksandryjski: Kobierce 3,2,10,1Temistiusz: Mowy 13 (k. 164b; t. I, s. 235,24)

Elian Klaudiusz: O waciwociach zwierzt 8,1Plutarch: Przepisy higieniczne 8 (Pisma moralne 126C)

Zdaniem Atenajosa Eurypides powiada, e mio rodzi si w dostatku, a marnieje w ubstwie, parafrazujc werset dramatu satyrowego Achajosa212 pt. Ajton (TrGF1 20,6 [s. 117]). Powiedzenie stao si przysowiowe, byo czsto cytowane i komentowane.

frg. *19 (Kn/J-L *897) Nauczyciel to wietny, mdroci mistrz przemiej Eros, i aden miertelnym nie milszy bg, bo z nim najchtniej obcowa chc. 5 Przyjemnoci obdarza, co bez trosk, ku nadziei prowadzi. Oby los wrd tych nie da mi y, co nie znaj jego dzie,213 lecz z daleka od dzikich ich zwyczajw! Przed mioci tak rad modym dam 10 nie ucieka, ale mdrze jej uy, gdy nadejdzie.

Atenajos: Uczta mdrcw 13,11 (561a)

Wikszo uczonych przypuszcza, e ten fragment pieni chru (uoonej w anapestach) moe by odpowiedzi lub komentarzem do wypowiedzi tytuowego bohatera w 12. Hippolytosie zasaniajcym oblicze.

212Achajos to wspczesny Eurypidesowi poeta tragiczny rodem z Eretrii. Zna-nych jest 19 tytuw jego sztuk, z czego 9 tytuw dramatw satyrowych; zachowao si ok. 50 fragmentw.

213co nie znaj jego dzie ( / [tos datelstois / tn tde pnon]) dosownie: niewtajemniczeni w jego prace / znoje / wiczenia; Jerzy Danielewicz w przekadzie Uczty mdrcw Atenajosa tumaczy: misterium jego trudw.

adespota 1319 527


frg. *20 (Kn/J-L *898) Nie widzisz, jak moc ma Afrodyta? Nie zdoasz uj jej w sowa ni zmierzy, jak wielka jest i dokd ona siga. ywi ciebie i mnie, i wszystkich ludzi. 5 Dam dowd, nie wierz tylko moim sowom {czynem poka potg bogini}: poda deszczu ziemia, gdy jej susza odbierze owoc i brak jej wilgoci; czcigodne niebo przepenione deszczem 10 poda ziemi, by spa na ni z woli Afrodyty gdy w jedno si pocz, rodz nam wszystko i karmi zarazem, dziki nim yje rd ludzki i kwitnie.

Atenajos: Uczta mdrcw 13,73 (599f/600a)Stobajos: Antologia 1,9,1 (O Afrodycie niebiaskiej i boskiej namitnoci)

w. 913 (za Atenajosem) Eustacjusz: Komentarze do Iliady Homera 14,201 (k. 978,2325; vol. 3, s. 615,23)

w. 1 Plutarch: O mioci 13 (Pisma moralne 756D)w. 3 Plutarch: O cnocie moralnej 4 (Pisma moralne 442C)w. 7. 910 Arystoteles: Etyka nikomachejska 8,2 (1155b 1)

w. 7. 9 Plutarch: O mioci 24 (Pisma moralne 770A)w. 7. 9 Marek Aureliusz: Rozmylania 10,21

w. 7 Pseudo-Arystoteles: Etyka wielka 2,11 (1208b 16)w. 7 (niepeny) Arystoteles: Etyka eudemejska 7,1 (1235a 16)

w. 7 (niepeny) Scholia starsze do Narodzin bogw Hezjoda 138 [Menander]

Inspiracj dla Eurypidesa mogy by tu, zdaniem JouanaVan Looya, sowa Afrodyty z zaginionej tragedii Ajschylosa Danaidy. O yciodajnym zwizku suchej ziemi i wezbranego deszczem nieba patrz te 19. Chryzyp, frg. 5. Fragment powyszy niektrzy badacze przypisuj 12. Hippolytosowi zasaniajcemu oblicze.

frg. *21 (Kn/J-L *899) Gdyby mi nawet wymowno Nestora lub Antenora Fryga bg da talent,214 nie napenibym dziurawego dzbana ani wla mdrych sw w czerep gupiego.

w. 13 Atenajos: Uczta mdrcw 15,1 (665a)w. 13 Eustacjusz: Komentarze do Iliady Homera 23,301

(k. 1301,35; vol. 4, s. 731,17)w. 34 Plutarch: O gadulstwie 1 (Pisma moralne 502C)

Stobajos: Antologia 3,4,29 (O bezmylnoci)

214gdyby mi nawet wymowno nestora / lub antenora Fryga bg da talent ( / [e moi t Nestreion eglosson mlos / Antnors te t Frygs doe thes]) Nestor, najstarszy z Achajw pod Troj, znany by z mdroci i miodopynnych, rozsdnych przemw. Jego od-powiednikiem w obozie Trojan (Frygw) by starzec Antenor, zwolennik oddania Heleny przybyym po ni achajskim posom, Menelaosowi i Odysowi.

frg. *22 (Kn/J-L *900) Mgby ju chyba,215 jeli jest tam, w niebie, Dzeus, przesta drczy wci jednego czeka.

Atenagoras: Proba za chrzecijanami 5,1

Podobn myl wyraa Jokasta w modlitwie do Dzeusa w Eurypidesowych Fenicjankach (8687):

Jeli ty mdry, nie dozwl, by zawsze ci sami ludzie tonli w nieszczciach! (przekad J. anowski)

frg. *23 (Kn/J-L *901) [chr] Czsto mi si myl ta w gowie pojawiaa: czy yciem ludzkim los, czy-li bstwo wada? Przeciw spodziewaniu bowiem i temu, co suszne, jednych z ich domostw wyrzuca, bez bogw, 5 znowu innych odwrotnie pomylnoci darzy.

Atenagoras: Proba za chrzecijanami 25,1nawizanie Klaudian Klaudiusz: Pieni. Przeciw Rufinowi 1,13. 1214

Wypowied Chru (w metrach lirycznych) stanowi wariant wyraonej w po-przednim fragmencie pretensji do bogw lub losu o sprzyjanie tym samym ludziom bd ich stae udrczanie.

frg. *24 (Kn/J-L *902) Zacny m, choby y w dalekim kraju, chobym go nigdy nie widzia mym druhem!

Anecdota Graeca [Boissonade], vol. I, s. 90,9 [Jan Georgides: [Gnmai]]Bazyli Wielki: Listy 63 (vol. 1, s. 153)

Jamblich: ywot Pitagorasa 237Prokopiusz z Gazy: Listy 154

Temistiusz: Mowy 13 (k. 275b; t. II, s. 65,6)nawizanie Cyceron: O naturze bogw 1,121

nawizanie Julian Apostata: Listy 43

To synne zdanie cytowane byo pniej np. przez Cycerona (O naturze bogw 1,121) i Juliana Apostat (Listy 43: ) jako przysowie.

frg. *25 (Kn/J-L *903) Kpem bybym, dbajc o sprawy ssiada.

Jerzy Chojroboskos: Wprowadzenie i komentarze do dziea Teodozjusza Aleksandryjskiego Reguy wstpne dotyczce odmiany czasownikw (s. 260,30) ()

Anecdota Oxoniensia, vol. IV, s. 204,23Etymologicum Magnum, s. 764,52 (s.v. ) [Herodian]

215Uzupenienie pochodzi od wydawcw, JouanaVan Looya.

adespota 2025 529


frg. *26 (Kn/J-L *904) skrajnej naiwnoci dowidby, kto by chcia przemc natur

Chorikios z Gazy: Obrona mimw 135 (s. 375,11)

Wyszo czynnika wrodzonego natury ( [fsis]), nad racjonalnym rozumem ( [ns]) jest tematem czsto podejmowanym w tragediach Eurypidesa.

frg. *27 (Kn/J-L *905) Nie znosz mdrcw mdrych nie dla siebie.

Cyceron: Listy do przyjaci 13,15,2Plutarch: ywoty rwnolege. Aleksander 53,2

tene: Czy susznie mona powiedzie, e naley y w ukryciu 1 (Pisma moralne 1128B)

Lukian: Apologia 5Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 457

nawizanie Maksym z Tyru: Wykady [o kwestiach filozoficznych i religijnych] 15,6 (s. 189,124125)nawizanie Platon: Hippiasz Wikszy 283b

nawizanie Enniusz: Medea, frg. CV

Intensywnie komentowana opinia, ktra staa si przysowiem (por. np. Pla-ton: Hippiasz wikszy 283b). Wedle Plutarcha zdanie to zacytowa Aleksan-der w odniesieniu do Kallistenesa.216

frg. *28 (Kn/J-L *908) Lepiej ni na wiat przyj, jest si nie rodzi! Potomstwo pord nieznonych boleci wydaj jeli bezrozumnych zrodz, daremne skargi! Podli mi zostaj 5 po stracie dobrych jeli tych zachowam, serce mi zera nieustanna troska. C w tym dobrego? Czy nie starczy jednej cierpicej duszy i o ni si troszczy?

Klemens Aleksandryjski: Kobierce 3,3,2223w. 1 Stobajos: Antologia 4,52,37 (Pochwaa mierci)

Tragedia grecka dotyczya krwawych dziejw wielkich rodzin mitycznych i czsto jej bohaterkami byway kobiety, tote podobne wypowiedzi mona znale u wszystkich trzech tragediopisarzy; szczeglnie szczerze wypo-wiaday si heroiny Eurypidesa (Medea, Alkestis, Andromacha). Oglna myl, e lepiej si w ogle nie narodzi, pojawia si rwnie w tragedii 26. Kresfontes, frg. 6.

216Kallistenes z Olintu (ok. 360327), grecki historyk, siostrzeniec Arystotele-sa, wychowywa si razem z Aleksandrem, a potem towarzyszy mu w wyprawie na Wschd. Oskarony o spisek na ycie wodza, zosta stracony.

frg. **29 (Kn/J-L *908a) i dzi jak i od dawna sdz: miertelni podzi nie powinni dzieci, wiadomi cierpie, jakie je czekaj.

Klemens Aleksandryjski: Kobierce 3,2,22,3

frg. **30 (Kn/J-L *908b) O ty, zrodzony do cierpie i klski, bo jest czowiekiem std ci przeznaczone nieszczcia wszelkie, odkd ludzi pocz karmi w Eter yciodajnym tchnieniem; 5 miertelny poznaj dol miertelnika.


frg. **31 (Kn/J-L *908c) Dlatego cnota, jedyna z cech ludzkich, nie z zewntrz bierze zapat za trudy, lecz w sobie samej znajduje nagrod.

Klemens Aleksandryjski: Kobierce 4,7,55,2wersje aciskie:

Seneka Modszy: Listy 81,19tene: Do Galliona o yciu szczliwym 9,4

Syliusz Italik: Opowie o wojnie punickiej 13,663Klaudian: Pieni. Panegiryk na konsulat Manliusza Teodora 1

Por. take Jan Kochanowski, Pieni II 12,1316:

Cnot (tk jest bogta) nie moe wzi szkody ni si t oglda n ludzki nagrody; Sm on nagrod i pac jest sobie I krm nbytych przypraw witna w swj ozdobie.

frg. *32 (Kn/J-L *914) {le {mod} star on sprzga z modym mem.} On marzy, eby lec w innej onicy, a ona knuje zemst, zaniedbana.


Wikszo badaczy uwaa, e pierwszy wers nie daje sensu, tote albo opa-truj go znakiem sygnalizujcym zepsucie, albo przyjmuj poprawk Jzefa Justusa Scaligera: ([graan]; star). Poniewa jednak w zalenoci od kontekstu (ktrego tu brak) konkretnej sztuki spotka mona i zdanie odwrotne (np. 27. Ajolos, frg. 27,11), poprawka ta nie wydaje si konieczna (tak te CollardCropp).

adespota 2632 531


frg. *33 (Kn/J-L *915) Potrzeba rzdzi mn i ten przeklty brzuch mj, skd wszelkie bior si nieszczcia.

Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,12,3Difilos, frg. 60,13 (= Atenajos: Uczta mdrcw 10,19 [422b])

Wypowied naladowana przez komediopisarza Difilosa w zaginionej kome-dii Pasoyt ( [Parsitos]). W komedii godomorem bywa zazwyczaj Suga niewolnik lub Pasoyt.

frg. *34 (Kn/J-L *916) O ywocie czowieczy, peen trudw i trosk, niesta ty czynisz kad rzecz, gdy jednych powikszasz, innym kaesz mrze, i nigdzie si aden nie pojawia port, 5 gdzie by schroni si mg miertelny czek, a nareszcie od Dzeusa zesany kres zmraajca chodem nadejdzie mier.


Anapestyczne metrum sugeruje pie chru.

frg. *35 (Kn/J-L *917) ci, co chc dobrze leczy, winni zbada i styl ycia mieszkacw, i ziemi po tym poznaj choroby.


W komentarzu do tego fragmentu Klemens zwraca uwag na podobiestwa sformuowa poety i lekarza. Cytuje Hippokratesa (Aforyzmy 1,2): Naley uwzgldnia i por roku, i region, i wiek, i choroby.

frg. *36 (Kn/J-L *919) Hen, na szczycie bstw, otaczajc Ziemi, janieje Eter

Kornutus: Krtki zarys greckich tradycji o bogach 20 (O Atenie)

Jedno z wielu nawiza do myli filozofa Anaksagorasa z Kladzomen w twrczoci Eurypidesa.

frg. *37 (Kn/J-L *921) W z godzin morskie przecina fale * * * kruchym nadziejom powierzaj siebie

* * * sosnowej desce grubej na trzy palce

Faworyn z Arelate: O pomylnoci (= Dion Chryzostom, Mowy 64,9)

frg. *38 (Kn/J-L *923) Nie rcz, bo ten, kto rczy z przyjani, ponosi szkod nie takie Delf rady!

Diodor Sycylijski: Biblioteka 9,10,4

Przysowie, przypisywane Chilonowi, jednemu z Siedmiu Mdrcw, m-wio: Porcz za kogo, a ruina pewna!. Takie ostrzeenie byo pono wy-pisane w Delfach.

frg. *39 (Kn/J-L *924) Na subtelne ty si swka mi nie sil, nie sil mi si, duszo na co myli trud? A moe ty chcesz pord sobie podobnych zabysn

Dionizjusz z Halikarnassu: O zestawianiu wyrazw 4,24

Tekst tego fragmentu zosta by moe nieco zmieniony przez Dionizjusza (por. 14. Bellerofont, frg. 14,29), natomiast metrum anapestyczne sugeruje wzburzenie mwcy.

frg. *40 (Kn/J-L *927) Kobieta mwi ma do sug i w domu!

Arystofanes z Bizancjum, frg. 316 [Slater] (= Eustacjusz: Komentarze do Iliady Homera 5,413; k. 566,13; vol. 2, s. 113,3)

frg. *41 (Kn/J-L *928) niebezpiecznie urod wiksz mie nili przecitna.

Galen: Zachta do medycyny 8 (t. 1, s. 15)

frg. *42 (Kn/J-L *928a) Pierwszy, kto bogom niebiaskim otarze stworzy i dutem rzebiarza da ycie posgom witym, ten zapomnia wtedy o jednym z nich, jak sdz: najwikszemu 5 z bstw tych, wielkiemu bogu Plutosowi,217

217Plutos, bg bogactwa, wyobraany by w rzebie antycznej najczciej jako dziecko z rogiem obfitoci (na rku bogini Pokoju) lub lepy starzec (por. Arystofa-nes, Plutos).

adespota 3342 533


nie wznis otarza, by go zdobi wiecem; co do mnie, Dzeus [ ].[.]...[

Gnomologium Florentinum (= PSI 1476, frg. A, kol. I 1018 [vol. XV, ineditum])

Czsty w literaturze greckiej motyw pierwszego wynalazcy ( - [prtos heurets]).

frg. *43 (Kn/J-L *928b) Dzeusie, c ty za wiatyk dae ludziom? Obrotny jzyk kademu zoczycy, za to uczciwym trudno w wysowieniu!

Gnomologium Florentinum (= PSI 1476, frg. F, kol. II 511 [vol. XV, ineditum])

Argument ten wykorzystywany by czsto przez strony w procesach sdo-wych do wzbudzenia wspczucia trybunau, skadajcego si ze wsp- obywateli. O politycznych niebezpieczestwach ulegania byskotliwej elo-kwencji pisa Tukidydes.

frg. *44 (J-L *929a) Podwjnym tchniesz w nas tchem, Erosie

Hermiasz: Scholia do Fajdrosa Platona 230e (s. 33,20)nawizanie Pseudo-Lukian: Miostki 37

nawizanie Kerkidas: Melijamby 5,112 (P.Oxy. 8.1082) (s. 206)

Glikoneje wskazuj, e powyszy fragment pochodzi z pieni chru. Podobn wypowied znajdujemy take w innych tragediach Eurypidesa, np. w Medei (627644), Hippolytosie uwieczonym (525564) czy w Ifigenii w Aulidzie (543557). O dwch Afrodytach i dwch Erosach mwi lekarz Pauzaniasz w Uczcie Platona (180de):

[] jedna [Afrodyta], starsza, nie miaa matki, crka Nieba, i dlatego j niebiask nazywamy; druga, modsza, crka Dzeusa i Diony, ktr te wszeteczn zwiemy. Wic i Eros, ktry tej drugiej pomaga, musi si susznie wszetecznym nazywa, a inny Eros niebiaskim.

(przekad W. Witwicki)

frg. *45 (Kn/J-L *929b) Hellen si pono zrodzi z Dzeusa; z niego Ajolos; z tego znw Syzyf, Kreteus, Atamas i Salmonej, ten, co w szale gromami ciska nad brzegiem Alfeju.218

Heraklejdes Kreteczyk: O miastach Hellady 3,3 (s. 9211)

218Salmoneus, krl Elidy, naladowa Dzeusa, korzystajc z efektw specjal-nych (oskot elaznych k i acuchw, ponce agwie jako gromy), za co zosta poraony piorunem.

Kwestia pochodzi najprawdopodobniej z prologu genealogicznego; bada-cze przypisuj j bd tragediom 27. Ajolos lub 41. Melanippa mdra, bd dramatowi satyrowemu II 8. Syzyf.

frg. *46 (Kn/J-L *934) rozsdku dowd da, kto zotem zapaci gotw za wiernego druha.

Libanios: Listy 571,3Teodor Hyrtakenos: Listy 81 (vol. VI, s. 40) (za Libaniosem)

frg. *47 (Kn/J-L *936) Nie. Hades przyj mnie jeszcze za ycia.

Lukian: Menippos, czyli nekromancja 1

Sowa przypisywane Heraklesowi (dramat satyrowy 5. Eurysteusz) lub Pej-ritoosowi (dramat Pejritoos?).

frg. *48 (Kn/J-L *944) i ty, o matko Ziemio; mdrzy ludzie Hesti219 ci zowi, bo stoisz w Eterze.

Makrobiusz: Rozmowy w okresie Saturnaliw 1,23,8

Badacze dopatruj si tu ulubionej przez Eurypidesa gry sownej, opartej na podobiestwie imienia Hestii i rdzenia czasownika ( [hstemi]; sta-wiam, stoj).

frg. *49 (Kn/J-L *945) Dzie kady uczy nas czego nowego.

Orion: Antologia 8,1

frg. *50 (Kn/J-L *946) Wiedz, e gdy skada kto ofiar bogom pobonie, to i skromna mu pomoe.

Orion: Antologia Eurypidesowa 2

frg. *51 (Kn/J-L *948) Dbaj o przychylno bogw kres w ich rkach.


Druga cz tej rady jest przysowiem: koniec zaley od boga (por. np. Pindar, Ody olimpijskie 13,104105).

219Hestia, bogini domowego ogniska, jako jedyna zawsze pozostawaa na miej-scu i nigdy nie opuszczaa Olimpu.

adespota 4251 535


frg. *52 (Kn/J-L *950) Przyjemnie dzieciom, gdy ojciec agodny, a ojcu, gdy mu dzieci s niewstrtne.


frg. *53 (Kn/J-L *951) Jeli rodzice o tym pamitaj, e byli modzi, pobaliwiej znios miostki dzieci. Nie s chyba gupi!


frg. *54 (Kn/J-L *952) Ojciec, co wobec dzieci zbyt surowy, przydaje sobie ciaru na staro.


frg. *55 (Kn/J-L *955k) od pocztku do koca

Focjusz: Sownik 2272

frg. *56 (Kn/J-L *956) Zechcesz takiego druha mie u boku.

Platon: Listy 1 (309d)

frg. *57 (J-L/Kn *957) Gdy si nie wiedzie, trzeba by pokornym.

Plutarch: Jak modzie powinna sucha poetw 9 (Pisma moralne 28C)

frg. *58 (Kn/J-L *958) Jeste niewolnym, jeli mier ma za nic?

Plutarch: Jak modzie powinna sucha poetw 13 (Pisma moralne 34B)Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 10 (Pisma moralne 106D)

Filon z Aleksandrii: Kady czowiek cnotliwy jest wolny 22,13Cyceron: Listy do Attyka 9,2a,2


frg. *59 (Kn/J-L *959) [chr] Starszego nic nie uznam nad rozsdek, skoro zawsze zwyk towarzyszy ludziom dobrym.

Plutarch: Jak modzie powinna sucha poetw 14 (Pisma moralne 36C)Stobajos: Antologia 3,3,29 (O rozsdku) [Menander]

frg. *60 (Kn *960) [chr] ] .... dziaajcego; tu trzeba trudu, alici kto gotw trud podj, by dobrym by nazwanym, 5 niechaj mi druhem bdzie![.] Czemu prno trudzicie si, miertelni, przekonani, e za zoto zakupicie sobie cnot? C z tego, e kamie z Etny 10 lub marmur zocony z Pierii w ojcowych zoycie komnatach[?] nigdy co nie z urodzenia [?] W gronie szlachetnych bdziecie biedot!

w. 113 Satyros: ywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 38, kol. II) (s. 5051)w. 68, 14 Plutarch: Jak modzie powinna sucha poetw 14 (Pisma moralne 36C)

pie chru w metrach lirycznych, zachowana na bardzo uszkodzonym papirusie, ktry czciowo tylko udao si uzupeni na podstawie pisma Plutarcha.

frg. *61 (Kn/J-L *961) Feu, wszystko pikne jest w ludziach szlachetnych!

Plutarch: O postpach w cnocie 15 (Pisma moralne 84F)tene: ywoty rwnolege. Pompejusz 73,11

frg. *62 (Kn/J-L *962) lek na kad znajdzie si chorob: w rozpaczy sowa yczliwe przyjaci, w zbytnim wzburzeniu agodna perswazja.

Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 2 (Pisma moralne 102B)w. 23 Plutarch: Jak mona odrni pochlebc od przyjaciela? 28 (Pisma moralne 69D)

w. 23 Stobajos: Antologia 4,48,30 (O zachowaniu wobec ludzi nieszczliwych. e nie naley cieszy si z cudzego nieszczcia) [Sotion]

frg. *63 (Kn/J-L *963) Niech powodzenie, choby i najwiksze, w gowie ci nazbyt mocno nie zawrci, jeeli zego co ci si przytrafi, niech nie zniewoli ci bd zawsze sob: 5 jak zoto w ogniu oka sw natur.

Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 4 (Pisma moralne 102F) Libanios: Listy 557,5

adespota 5263 537


frg. *64 (Kn/J-L *964) [tezeusz] Tego mnie pewien mdry m nauczy: wyobraaem sobie w duchu klski, wygnanie z mojej ojczyzny, a nadto przedwczesny ycia kres moc wszelkich nieszcz, 5 eby, gdy co si speni z moich roje, nie dotkno mnie bardziej sw nagoci.

Galen: O twierdzeniach Hippokratesa i Platona: 4,7,911Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 21 (Pisma moralne 112D)

wersja aciska Cyceron: Rozmowy tuskulaskie 3,14,29nawizanie Terencjusz: Pasoyt Formion 241246

Tyrada Tezeusza inspirowana, jak twierdz rda staroytne, naukami Pi-tagorasa i Anaksagorasa.

frg. *65 (Kn/J-L *965) ].. .. ]. bogw ] .... ] ... 5 kto Koniecznoci ulega z miertelnych, ten mdry sdz i zna cieki boe. ] [4 ll. z kocwkami wyrazw] 12 ] m ] ] nazbyt 15 ] ] gowa? [5 ll. z kocwkami wyrazw] [skraj papirusu]

[21 ll. z pocztkami wyrazw; w. 2242] [skraj papirusu]

w. 142 P.Petrie 2.49, kol. IIIw. 56: Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 29 (Pisma moralne 116F)

Jeden z wielu ustpw tragedii greckiej mwicy o mocy Ananke (Koniecz-noci), ktrej ustpuje nawet Dzeus.

frg. *66 (Kn/J-L *966) ycie jest yciem z nazwy trud zna tylko.

Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 34 (Pisma moralne 119F)

frg. *67 (J-L *967) [chr] Bd ty mi, ale w miar bd i nie opuszczaj!

Plutarch: Przepisy higieniczne 19 (Pisma moralne 132A)

Proba chru skierowana do Afrodyty; wariant pieni chru na temat roz-sdnej mioci (patrz te Ifigenia w Aulidzie 543557).

frg. *68 (Kn/J-L *969) Nie chc ja biedak obdarza bogacza, bo moe uznasz: szalonym lub ebrz.

Plutarch: O E delfickim 1 (Pisma moralne 384D)Porwnanie Menandra i Filistiona 1,197198

Wedle Plutarcha wersy te wypowiedzia rzekomo Eurypides do krla Ma-cedonii, Archelaosa.

frg. *69 (Kn/J-L *973) Najlepszy ten wr, co wry pomylnie.

Plutarch: O zamilkniciu wyroczni 40 (Pisma moralne 432C)Arrian: Wyprawa Aleksandra 7,16,6

Appian: Historia rzymska. Wojny domowe 2,153Cyceron: O wieszczbiarstwie 2,5,12

tene: Listy do Attyka 7,13,4Grzegorz z Nazjanzu: Mowy 5,23 (PG 35,692)

Scholia do Arystydesa 40,5 (s. 403,16) [Menander]nawizanie Plutarch: Dlaczego Pytia nie wygasza ju

wyroczni wierszem? 10 (Pisma moralne 399A)

W pniejszych rdach zdanie to cytowano jako przysowie.

frg. *70 (Kn/J-L *974) bstwo dba o to, co wane, pozostawiajc gupstwa przypadkowi.

Plutarch: Rady polityczne 15 (Pisma moralne 811D)tene: O koniecznoci powcigania gniewu 16 (Pisma moralne 464A)

Celnie przeoy to zdanie Marek Tulliusz Cyceron (O naturze bogw 2,167): Magna di curant, parva neglegunt.

frg. *71 (Kn/J-L *975) Bo cikie wojny wiedzie z bratem brat.

Plutarch: O mioci braterskiej 5 (Pisma moralne 480D)Arystoteles: Polityka 8,7 (1328a 15)

Sowa te (w anapestach) wypowiada moe Chr.

adespota 6471 539


frg. *72 (Kn/J-L *977) Milczenie jest dla mdrcw odpowiedzi.

Plutarch: O uomnej wstydliwoci 10 (Pisma moralne 532F)Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 307

frg. *73 (Kn/J-L *978) Jeliby ludzie kupowali sowa, to nie gadaby nikt o sobie samym; skoro spadaj one prosto z nieba za darmo, kady, co chce, sobie gada: 5 co jest, co nie jest a wszystko bezkarnie.

Plutarch: O chwaleniu samego siebie 1 (Pisma moralne 539A)nawizanie Filodemos z Gadary (P.Herc. 1471, kol. XVIIIb 2 [o wolnoci sowa]);

(P.Herc. 425, frg. IV 813 = 1573, frg. III 2731 [o retoryce])

frg. *74 (Kn/J-L *979) Nie bj si! Dike ciebie nie dopadnie: wtroby ani tobie nie przebije, ani temu, kto winny milczkiem, wolno wkroczy i schwyci zych, gdy przyjdzie pora.

Plutarch: O pno karanych przez bstwo 2 (Pisma moralne 549A)Stobajos: Antologia 1,3,21 (O prawie boskim)w. 34 nawizanie Plutarch: tame 3 (549D)

w. 34 nawizanie Anna Komnena: Aleksjada 1,2,4

Motyw nierychliwej sprawiedliwoci, przychodzcej pieszo, pojawia si zarwno w greckiej, jak i rzymskiej literaturze (np. Tibullus, Elegie 1,9,4; Horacy, Pieni 3,2,31).

frg. *75 (Kn/J-L *980) Bdy rodzicw na gowy potomkw zwracaj bstwa

Plutarch: O pno karanych przez bstwo 12 (Pisma moralne 556E); 21 (562E)

frg. *76 (Kn/J-L *981) Jeli co jeszcze doda mam, kobieto: nad nami rwno zmieszane jest niebo bez nadmiernego skwaru ani mrozu; co najlepszego maj Grecja z Azj, 5 kraj nasz przyciga jak przynta zwierza.

Plutarch: O wygnaniu 13 (Pisma moralne 604E)

Pochwaa ziemi attyckiej, ktr niektrzy badacze przypisuj tytuowemu bohaterowi dramatu 29. Erechteusz.

frg. *77 (Kn/J-L *986) Myl jak miertelnik, cho dumna z majtku.

Plutarch: O mioci 11 (Pisma moralne 755B)

frg. *78 (Kn/J-L *987) Gdyby bez gosu by biedny rd ludzki!

Plutarch: Rady polityczne 5 (Pisma moralne 801F)

frg. *79 (Kn/J-L *991) S, s choby wymiewa kto te sowa Dzeus i bogowie! Widz ndz ludzi.

Plutarch: O sprzecznociach stoickich 15 (Pisma moralne 1040B)

frg. *80 (Kn/J-L *993) Niemaym kosztem x sprawdza si przyjaci.

Plutarch: ywoty rwnolege. Fabiusz Maksymus 17,4

frg. *81 (Kn/J-L *994) Skoro mier prawem, trzeba umrze najpikniej, w cnocie koczc ycie.

Plutarch: Jak modzie powinna sucha poetw? 6 (Pisma moralne 24D)tene: ywoty rwnolege. Marcellus 33,4

(= tame, Porwnanie Pelopidasa i Marcellusa 3,4)

frg. *82 (Kn/J-L *1007a + b) poza [Bosfor i Nil] egluj, podajc zysku, posuszni gwiazdom. [Siy] trzeciej fali220 z dala od domu ja [nie] chciabym [pozna, 5 na] zoty Ister czy Bosfo[r wpywajc.

Satyros: ywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 38, kol. III 821)

Zachowany w zym stanie tekst intensywnie uzupeniaj badacze, dzielc go czasami na dwa fragmenty. Za Bosforem od delty Dunaju (Istru) zaczynay si barbarzyskie krainy, nieznane brzegi czekay te na miaych eglarzy w grnym biegu Nilu (o ile uzupenienie zaproponowane przez Wilamowitza jest prawdziwe).

frg. *83 (Kn/J-L *1007c) Skoro nikt o tym nie wie, czego si ba? Bogw, co dalej widz ni miertelni!

Satyros: ywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 39, kol. II 4)

220[siy] trzeciej Fali ([..] |[] [lian trikyman]) trzecia fala uchodzia za najgroniejsz, std wyraz ten zacz oznacza sztorm.

adespota 7283 541


frg. *84 (Kn/J-L *1007d) Zyskajcie sobie saw w przyszych czasach, wyczerpujc dzie kady wrd wysikw, duszom [....]..[....] . [

Satyros: ywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 39, kol. IV 22)

frg. *85 (Kn 1007 e+f [= u nas frg.86]; J-L *1007e) [.....] [..] [ .....] [.] [.....] .... i dla wasnego rodzica nieznoni. Gdy ich ogarnie ch rzdzenia w domu, dla swych najbliszych staj si wrogami.

Satyros: ywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 39, kol. VI 114)

frg. *86 (Kn 1007 e [= u nas frg. 85]; J-L *1007f) Staremu ojcu milsze mae dzieci.

Satyros: ywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 39, kol. VI 15)

Fragment czony (tak Kannicht) z poprzednim. Jednak wielu badaczy niepo-koi zbyt, ich zdaniem, gwatowne przejcie mwcy od nagany dorastajcych dzieci do pochway maych. Oba fragmenty przypisuje si czasem 6. Danae.

frg. *87 (Kn/J-L *1015) Bardziej ni ojciec kocha dzieci matka, bo wie, e s jej; on, e jego mniema!

Eustacjusz: Komentarze do Odysei Homera 1,221 (t. I, k. 1412,1415)Stobajos: Antologia 4,24,24 (O tym, e dobrze jest posiada dzieci)

oraz kilka scholiw

frg. *88 (Kn/J-L *1017) Komu si wiedzie, ma rozum sdzimy.

Scholia starsze do pieni Pindara: Ody nemejskie 1,13aStobajos: Antologia 1,6,12 (O losie) (= Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 726)

Simplicjusz: Komentarze do Fizyki Arystotelesa 2,4 (CAG, vol. IX, s. 328,1)

frg. *89 (Kn/J-L *1018) Nasz rozum w kadym z nas jest sobie bogiem.

Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 588Scholia starsze do pieni Pindara: Ody nemejskie 6,7a

Eliusz Teon: wiczenia wstpne 5,212 (RGSpengel, vol. II, s. 103,5)Cyceron: Rozmowy tuskulaskie 1,26,65

Nemezjusz: O naturze czowieka 43 (s. 127,22) [Eurypides i Menander]Plutarch: Zagadnienia platoskie 1 (Pisma moralne 999D) [Menander]

Jan Tzetzes: Egzegeza Iliady Homera (s. 53,6)Jamblich: Zachta do filozofii 8 (s. 48,15)

(= Arystoteles, Zachta do filozofii, frg. 61)Scholia do Eurypidesa: Trojanki 884Marek Aureliusz: Rozmylania 12,26

Julian Apostata: Mowy 2(68D); 6(196D)

Zdanie wielokrotnie cytowane przez staroytnych i intensywnie komento-wane. Podkrela si zbieno z myl Anaksagorasa z Kladzomen, twrcy koncepcji aktywnego umysu ( [ns]) jako praprzyczyny wiata, i nieco ode modszego Diogenesa Apolloniaty (fl. 425 r.), filozofa przyrody, ktrego nauki wyszydza moe Arystofanes w Chmurach (225 i 828830), a ktry wedle Diogenesa Laertiosa (ywoty i pogldy synnych filozofw 9,9,57) praprzyczyny wiata upatrywa w powietrzu.

frg. *90 (Kn/J-L *1019) To z niewolnikw yjemy my, wolni!

Scholia starsze do pieni Pindara: Ody pytyjskie 4,72

frg. *91 (Kn/J-L *1024) [3 ll. zawierajce poszczeglne wyrazy] ze towarzystwo obyczaj cny psuje.

P.Hibeh 7Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 808

w. 4 w. Pawe: Pierwszy List do Koryntian 15,33 [bez imienia autora]w. 4 Sokrates Scholastyk: Historia kocielna 3,16,26

w. 4 Klemens Aleksandryjski: Kobierce 1,14,59,3w. 4 tene: Pedagog 2,6,50,4

w. 4 Amfilochios z Ikonium: List do Seleukosa pisany w jambach 76 (s. 31)Tertullian: Do ony 1,8

nawizanie Diodor Sycylijski: Biblioteka 16,54,4i inne rda

To popularne w staroytnoci powiedzenie zacytowa dosownie w. Pawe, nawoujc wiernych, aby przestali grzeszy.

frg. *92 (Kn/J-L *1026) Wikszoci nieszcz ludzie sami winni.

Stobajos: Antologia 2,8,11 (O tym, co si nam przytrafia)Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 758

frg. *93 (Kn/J-L *1027) Unikaj, dzieckiem bdc, wszelkiej haby, bo jeli dobrze wychowany, bdziesz si wstydzi jako m wystpku, jednak jeli w modoci grzeszy, to ta skonno 5 i w staroci te bdzie ci wrodzona.

Stobajos: Antologia 2,31,2 (O wychowaniu i ksztaceniu)

Takie wypowiedzi, bliskie myli Sokratesa, przyczyniy si zapewne do opinii wyraanej przez komediopisarzy jakoby Sokrates pomaga Eury-pidesowi przy tworzeniu tragedii. Arystofanes gani Eurypidesa (aby 14911492), e niepiknie z Sokratesem / siedzie sobie, bzdury ple (przekad J. awiska-Tyszkowska), a Teleklejdes, autor komedii Chmury, twierdzi, e to on [Sokrates] ukada Eurypidesowi / owe dramaty, ktre

adespota 8493 543


nie maj sensu, ale za to s gbokie (przekad I. Kroska); patrz Diogenes Laertios (2,5,18, gdzie mylnie Arystofanes).

frg. *94 (Kn/J-L *1028) Kto modziecem zaniedba Muzy, ten i przeszy czas zniszczy, a i przyszo zabi.

Stobajos: Antologia 2,31,24 (O wychowaniun i ksztaceniu)

Fragment anapestyczny prawdopodobnie z pieni chru. Zaniedba Muzy ( [Musn amele]) znaczy nie zatroszczy si o wasne wykszta-cenie i na zawsze pozostanie prostakiem.

frg. *95 (Kn/J-L *1029) Nie ma nad cnot dobra godniejszego: zniewoli zotu nie da si ni tumu pochlebstwom, ni dobremu pochodzeniu.221

* * * Im bardziej pragniesz cnot praktykowa, 5 tym bardziej wzrasta i si doskonali.

Stobajos: Antologia 3,1,6 (O cnocie)Orion: Antologia Eurypidesowa 21

frg. *96 (Kn/J-L *1030) Najwikszym dobrem miertelnych jest cnota.

Stobajos: Antologia 3,1,13 (O cnocie)

frg. *97 (Kn/J-L *1031) Nie zna si ni swych bdw nie uznawa, oto zarzewie ludzkiego zuchwalstwa.


Echo myli Sokratesowej, e niewiedza rwna si bdzeniu.

frg. *98 (Kn/J-L *1032) Nazbyt ruchliwy i zbyt zwinny umys w nieszczcia wtrci ju wielu miertelnych.


frg. *99 (Kn/J-L *1033) Zwa dobrze, jeli dotd nie wiedziae. Nieukiem jeste? Znaczy: obcy Muzom!


221W wersji Stobajosa zamiast ([eugeneas]; szlachetne pochodzenie) jest ([asfaleas]; bezpieczestwo, ostrono).

frg. *100 (Kn/J-L *1034) Feu, feu, zwycistwo w susznej sprawie pikne, w niesusznej ndzne jest pod kadym wzgldem, za zazdro i zy jzyk ile gorsze od ich uycia choby przeciw pysznym!

Stobajos: Antologia 3,9,14 (O sprawiedliwoci)w. 34(?) inskrypcja z Armavir w Armenii (s. 35)

frg. *101 (Kn/J-L *1035) Nikczemny ten, kto kamie w piknych sowach, a wykorzysta nie chce piknej prawdy.

Stobajos: Antologia 3,12,1 (O kamstwie)

frg. *102 (Kn/J-L *1036) Czy chcesz, eby ci mie mwi garstwa, czy raczej tward prawd? Mw! Masz wybr!

Stobajos: Antologia 3,13,1 (O swobodzie wypowiedzi)

frg. *103 (Kn/J-L *1037) Tego, co suszne, nie wolno przemilcza.

Stobajos: Antologia 3,13,6 (O swobodzie wypowiedzi)

frg. *104 (Kn/J-L *1038) Nieszczcia straszny gniew wzbudzaj w ludziach i zaraaj serca ich obdem.

Stobajos: Antologia 3,20,26 (O gniewie)

frg. *105 (Kn/J-L *1039) Nie mona ufa cierpicemu sercu.

Stobajos: Antologia 3,20,38 (O gniewie)

frg. *106 (Kn/J-L *1041) Kto z ludzi moe uzna siebie wielkim, skoro go ciera w proch byle przypadek?

Stobajos: Antologia 3,22,6 (O pysze)

frg. *107 (Kn/J-L *1042) My wszyscy mdrzy, gdy innych ganimy, lecz sami wasnych nie widzimy bdw.

Stobajos: Antologia 3,23,5 (O mioci samego siebie)bez imienia poety:

Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 5758 (= Porwnanie Menandra i Filistiona 1,187188)

trawestacja ywot Ezopa W109 (s. 101,28)

adespota 93107 545


frg. *108 (Kn/J-L *1043) Nikt dobrej sawy nie naby rozpust.

Stobajos: Antologia 3,29,31/31a (O pracowitoci)

frg. *109 (Kn/J-L *1043a) Dla ludzi nie jest wstydem, co konieczne.

Stobajos: Antologia 3,29,56 (O pracowitoci)nawizanie Plutarch: ywoty. Fabiusz Maksymus 21,3

frg. *110 (Kn/J-L *1044) Nie trudniej kamie zatrzyma puszczony z doni ni sowo, co z ust raz wybiego.

Stobajos: Antologia 3,36,14n. (O gadulstwie)Plutarch: O gadulstwie 10 (Pisma moralne 507A)

frg. *111 (J-L *1045) Nie szczd wysiku, chcc wspomc ojczyzn.

Stobajos: Antologia 3,39,2 (O ojczynie)

frg. *112 (Kn/J-L *1046) Nad bogactw bez liku i zoty skarb kto mdry wasny swj ceni dom; miertelnikom czar jaki wspbiesiady czas wnosi nam w ycie

Stobajos: Antologia 3,39,4 (O ojczynie)

Anapesty sugeruj wypowied Chru. Tekst zepsuty; moliwa aluzja do instytucji sympozjonu, majcej w pewnym okresie greckich dziejw pod-stawowe znaczenie polityczne, spoeczne i kulturalne.222

frg. *113 (Kn/J-L *1047) Jak niebo cae otwarte dla ora, tak ziemia caa mnemu ojczyzn.

Stobajos: Antologia 3,40,9 (O ojczynie) [Muzoniusz Rufus]Owidiusz: Kalendarz 1,493494

nawizanie Demokryt 68 B 247nawizanie Epiktet: Diatryby 3,24,66

w. 2 Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 735

frg. *114 (Kn/J-L *1048) Rwnoci adnej nie ma pord ludzi. Inaczej losy bdzce bez celu

222Zob. M. Wcowski, Sympozjon, czyli wsplne picie. Pocztki greckiej biesia-dy arystokratycznej (IXVII wiek p.n.e.), Warszawa 2011 (Parnassus).

byyby niczym, na szczycie co znaczne. Kto dla swej siy pierwszym jest nazwany, 5 czy w uku mocny, czy w robieniu wczni, ten rzdzi winien tymi, co s gorsi.

Stobajos: Antologia 4,1,13 (O pastwie)

Sens pierwszych trzech wersetw, przez wielu badaczy oddzielanych od reszty fragmentu, pozostaje niejasny. W dalszej czci pobrzmiewaj echa dyskusji nad istot dzielnoci ( [aret]). Zazwyczaj przeciwstawiano w niej ucznika (barbarzyc strzelajcego z zasadzki, tchrza) hoplicie (Hellenowi posugujcemu si wczni i mieczem, mnie i odwanie walczcemu w zwartym szeregu).223

frg. *115 (/Kn/J-L *1048a) podli by winni pod wadz lepszych, posuszni silniejszym.

Stobajos: Antologia 4,2,1 (O prawach i obyczajach)

frg. *116 (Kn/J-L *1050) Ja sdz, e nie godzi si, by wadca czy czowiek prawy wszczyna spr z podymi zbytni to byby zaszczyt dla posplstwa.

Stobajos: Antologia 4,7,4 (Napomnienia dotyczce wadzy krlewskiej)

frg. *117 (Kn/J-L *1051) Wrd niebezpieczestw ronie sawa ludzi.

Stobajos: Antologia 4,10,7 (Pochwaa odwagi)

frg. *118 (Kn/J-L *1052) Modziecem bdc komu wstrtny Ares loczkiem jest tylko, miniem w czynie niczym! Widzisz, jak mio y przy penym stole, {zbija majtek z dala od spraw innych,} 5 lecz wieca z tego nie ma ani sawy, chyba e miae podejmiesz wyzwanie. To trudy rodz waleczno mczyzny, w Helladzie w cieniu kryje si przezorno, bo jeden cel ma: jak najduej przey!

Stobajos: Antologia 4,10,26 (Pochwaa odwagi)w. 3 Atenajos: Uczta mdrcw 14,47 (641c)

223Zob. Eurypides, Oszalay Herakles: 159164 oskarenie ucznika, 190205 obrona ucznika; por. te Platon, Laches prba sformuowania definicji dzielno-ci. Zob. J. Makowski, Mity i wiat Eurypidesa. Zagadnienia wybrane, Warszawa 1973, s. 6772: rozdz. Dyskusje o istocie mstwa.

adespota 108118 547


Tyrada zwykle przypisywana tragedii 49. Archelaos, w ktrej sporo frag-mentw zawiera pochwa aktywnoci i miaoci (Zieliski2, Webster). Terminami, jakie tu wystpuj: nagana niemieszania si w sprawy innych ( [ksothen pragmton]), ostrono ( [eulbeia]) jako przeciwiestwo dzielnoci ( [euandra]), posuguje si te hi-storyk Tukidydes przy analizie charakteru Ateczykw.

frg. *119 (Kn/J-L *1053) Nie lubi, jeli kto, nawet przywdca, uprzejmie nie odnosi si do wszystkich.

Stobajos: Antologia 4,13,14 (O dowdcach oraz rady co do potrzeb wojennych)

frg. *120 (Kn/J-L *1055) Ma, ktry dom niszczy, powstrzymuje maonka zacna ona dom ocala.224

Stobajos: Antologia 4,22,9 (O maestwie. e najlepsz rzecz jest oenek)

frg. *121 (Kn/J-L *1056) Nie wszystkim marnie wiedzie si w maestwie, nie wszystkim dobrze: kogo los obdarzy z on klska, szczcie gdy poczciw.

Stobajos: Antologia 4,22,70 (O tym, e jednym maestwo suy, a innym szkodzi)

Podobn myl rozwija Eurypides np. w Elektrze (11001102) oraz licznych fragmentach zaginionych dramatw. Nie tylko dla mczyzny maestwo jest loteri, jeszcze gorszy los czeka kobiet (Medea 230246), m bo-wiem, znudzony on, moe zawsze wyj z domu i zabawi si z kompana-mi, ona niedobrego ma jest skazana na doywotnie siedzenie w domu.

frg. *122 (Kn/J-L *1057) Szczliwy, komu udao si zwiza z dobr kobiet, komu nie nieszczsny!

Stobajos: Antologia 4,22,72 (O tym, e jednym maestwo suy, a innym szkodzi)

Temat loterii maeskiej (JouanVan Looy) ujty w form figury styli-stycznej zwanej ([makarisms]; bogosawienie).

frg. *123 (Kn/J-L *1059) Straszna jest sia wzburzonych fal morza, straszny nurt rzeki i ognia dech wrzcy, straszna i ndza, i tysic plag innych,

224O roli kobiety w gospodarstwie domowym por. np. dzieo Ksenofonta O gospodarstwie ( [Oikonomiks]).

lecz nic tak straszne nie jest jak kobieta! 5 Nie do tu liter, eby to opisa, nie do sw, eby wyrzec. Jeli dzieem boga jakiego, niechaj wie, e twrc nieszcz on wszelkich i wrogiem miertelnych.

Stobajos: Antologia 4,22,136 (O maestwie. Nagana kobiet)w. 14 ywot Ezopa W32

w. 14, nawizanie P.Oxy. 4.684, 1217

Ujta w form priamelu (patrz wyej, 6. Danae, frg. 6,1) gwatowna, lecz do stereotypowa tyrada przeciwko kobietom. Zdaniem JouanaVan Looya uyte przez Eurypidesa sownictwo ( [plsma] dzieo, [demiurgs] twrca) odnosi si do aktu stworzenia pierwszej kobiety, rda wszelkich nieszcz Pandory.

frg. *124 (Kn/J-L *1060) Oby los wrogom da ktliw on!

Stobajos: Antologia 4,22,141 (O maestwie. Nagana kobiet)

Przeklestwo w formie [epipomp], tj. przerzucenia go na gow kogo innego, wypowiedziane zapewne przez dowiadczonego tak ma-onk ma.

frg. *125 (Kn/J-L *1061) Daremny trud to strem by kobiety: jeeli sama z siebie nie jest ,225 na c, pilnujc jej, powiksza klsk?

Stobajos: Antologia 4,23,10 (Porady maeskie)

frg. *126 (Kn/J-L *1062) Skarbem kobiety m, ktry j kocha.

Stobajos: Antologia 4,23,15 (Porady maeskie)Arseniusz: ka fiokw 15,60

(= Apostoliusz: Zbir przysw 5,78g; t. II, s. 354,22) [Menander]

frg. *127 (Kn/J-L *1063) My ciebie, ty za nas winiene uczy. Co najwaniejsze to, e m rozsdny zbyt pilnie ony w domu strzec nie moe! Jej oczy chon rozkosze na zewntrz: 5 jeli swobod bdzie mie zupen,

225Tekst zepsuty, rnie uzupeniany, np. wewntrz ( [ndon]), tj. w domu pozostaje, lub mdra, rozsdna ( [kosma], [sofronen], [nn chein]).

adespota 118127,5 549


obejrzy wszystko i wszystko obejdzie, nasyci wzrok i wygna zdrone myli; {to i pe mska lubi, co ukryte}. Kto za ryglami i kratami trzyma 10 maonk, wierzc, e czyni rozsdnie, jest gupcem i na prno myl wyta. Bo ta z nas, ktrej serce jest za drzwiami, szybciej ni ptak lub strzaa tam si znajdzie, Argosa nawet mylc stuokiego; 15 a wraz z t klsk przyjdzie pomiewisko: m niedorajda i upada ona!

Stobajos: Antologia 4,23,26a (Porady maeskie)w. 27 Chorikios z Gazy: Obrona mimw 52 (s. 355,19)

Fragment ten wywoa wiele dyskusji. Stobajos przypisuje go Menandrowi, Chorikios mdremu mowi nienawidzcemu kobiet (czyli Eurypideso-wi). Utopijny pomys przyznania cakowitej swobody kobiecie, zdaniem JouanaVan Looya, wypowiada niezalena kobieta pokroju Melanippy mdrej.

frg. *128 (Kn/J-L *1064) O, wiedz, e nigdy ja tego nie zrobi, by tobie matce odmwi mioci: przecz tak si godzi i ty mnie zrodzia. Z wszystkich miertelnych jednak ojca kocham 5 najbardziej. Tak jest. Ty nie bd zazdrosna! Z niego si wiod to aden mczyzna nie szczyci si sw matk, tylko ojcem!

Stobajos: Antologia 4,25,27 (O tym, e rodzice winni otrzymywa nalen cze)

Uwaa si, e fragment ten odwouje si do teorii Anaksagorasa, i to ojciec przekazuje potomstwu cechy, podczas gdy matka peni rol gleby przyjmu-jcej ziarno.

frg. *129 (Kn/J-L *1065) Wiele powiedze dawnych wci ma wag szlachetne sowa lecz strach miertelnych.

Stobajos: Antologia 2,4,4 (O mowie i pimie)

frg. *130 (Kn/J-L *1066) W domu nam, prawda, na majtku zbywa, lecz pozostaj szlachectwo i prawo.

Stobajos: Antologia 4,29,40 (O szlachetnym pochodzeniu)

W tragedii Eurypidesowej czsto wyraany jest pogld, e dobre urodze-nie i prawo serca naley ceni wyej ni odziedziczone po przodkach bogactwo, ale jeszcze czciej jednak mowa o tym, e tak si nie dzieje (np. 23. Ste neboja, frg. 23,1).

frg. *131 (Kn/J-L *1067) Ale ja wiem, e syn twj jest rozsdny, pobony i e z zacnymi przestaje. Jakeby bowiem z takiego si ojca mg zrodzi pody? Nikt mnie nie przekona!

Stobajos: Antologia 4,29,47 (O szlachetnym pochodzeniu)

Fragment rnie rozumiany: 1) chodzi o syna szlachetnego ojca, ktry jed-nak, cho trudno w to uwierzy, le si pokierowa (Valckenaer); 2) chodzi o wnuka adresata wypowiedzi, ktry ma szlachetnego syna (JouanVan Looy), co jest gwarancj doczekania si rwnie szlachetnych potomkw.

frg. *132 (Kn/J-L *1068) Bo nikt nie zdoa tak wychowa dzieci, by nie przetrway w nich cechy zych ojcw.

Stobajos: Antologia 4,30,3 (O niskim pochodzeniu)

Podobnie jak poprzedni fragment wypowied ta zawiera okrelone stano-wisko w sporze o wyszo cech wrodzonych ( [fsis] natura) nad wychowaniem ( [paidea]).

frg. *133 (Kn/J-L *1069) Zota masz krocie, tamci za bieduj. Na nic bogaci si i nic poza tym!

Plutarch: Jak modzie powinna sucha poetw? 4 (Pisma moralne 20D)w. 2 Stobajos: Antologia 4,31,59 (Nagana bogactwa)

frg. *134 (/Kn/J-L *1070) Ktokolwiek twierdzi, e ludzi zmartwienia drcz i lepszy stryczek lub ze skay skoczy, ten nie jest mdry niech ju raczej yczy on sobie tego nie dowiadczy!

Stobajos: Antologia 4,35,4 (O smutku. e nazbyt dokuczliwy)

By moe wypowied ta jest echem toczcej si wwczas dyskusji na temat samobjstwa. W Oszalaym Heraklesie (12141339, zwaszcza 13111339) Tezeusz przekonuje bohatera w kracowo trudnej sytuacji (zamordowa w ataku szalestwa wasne dzieci i on), e samobjstwo byoby aktem tchrzostwa (tytuowy Ajas w tragedii Sofoklesa najmniejszy z ludzi (1416) zabija si, by zmy hab ze swojego imienia).

adespota 127,6 134 551


frg. *135 (Kn/J-L *1071) Troski chorob zaraaj ludzi.

Stobajos: Antologia 4,35,10 (O smutku. e nazbyt dokuczliwy)Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 440

Chorikios z Gazy: Obrona mimw 112 (s. 370,6)

Chodzi moe zarwno o dolegliwoci fizyczne, jak i choroby umysowe; tak somatycznie i psychicznie cierpi np. Fedra w Hippolytosie uwieczonym.

frg. *136 (Kn/J-L *1072) Lekarz, co zwleka, dajc czas chorobie, wyleczy lepiej ni ten, co pokroi.

Stobajos: Antologia 4,38,2 (O lekarzach i sztuce lekarskiej)

Echo zainteresowa medycznych Eurypidesa, widocznych w wielu ustpach jego dramatw. Zdaniem badaczy tragik odwouje si tu do hippokratejskiej teorii [kairs] odpowiedniej pory / stosownego momentu.

frg. *137 (Kn/J-L *1073) Nie wolno, kiedy los nam sprzyja, sdzi, e zawsze bdzie tak samo przyjazny, bo bg, jeli go bogiem trzeba nazwa, tym samym cigle sprzyja niezbyt lubi. 5 miertelnych szczcie jest rwnie miertelne: kto, ufny w przeszo, zbyt liczy na przyszo, ten si przekona, czym jest los, w cierpieniu.

Stobajos: Antologia 4,41,8 (O tym, e niepewne jest powodzenie czowiecze, jako e los atwo si odmienia)

JouanVan Looy zwracaj uwag, e ostatnie wersy tej wypowiedzi po-dejmuj Ajschylosowy (Agamemnon 177) motyw [pthei mthos] nauki poprzez cierpienie.226

frg. *138 (Kn/J-L *1074) Pewnoci szczcia nie ma nikt miertelny.

Stobajos: Antologia 4,41,41 (O tym, e niepewne jest powodzenie czowiecze, jako e los atwo si odmienia)

frg. *139 (Kn/J-L *1075) Skoro miertelny, podziel los miertelnych, czy moe y chcesz jak bstwa, ty czowiek?

Stobajos: Antologia 4,44,31 (O tym, e naley mnie znosi, co los zsya)w. 1 Arseniusz: ka fiokw 30,7

(= Apostoliusz: Zbir przysw 8,91f [t. II, s. 458,12])

226Por. M. Malanko-Soro, Nauka poprzez cierpienie (pathei mathos) u Ajschy-losa i Sofoklesa, Krakw 1991.

frg. *140 (Kn/J-L *1076) Najlepiej jest nie sprzeciwia si bogom i przyj los swj; chcie niemoliwego niech do tego, co si ju ma, budzi.

Stobajos: Antologia 4,44,53 (O tym, e naley mnie znosi, co los zsya, skoro jestemy ludmi, ktrzy winni y w zgodzie z cnot)

frg. *141 (Kn/J-L *1077) Cierpisz, jak cierpi wikszo miertelnikw: o to, co los im zesa, nie zadbali, lecz wicej pragnc, sami si zgubili.


frg. *142 (Kn/J-L *1078) To cech mw, tych prawych i mdrych: nawet w nieszczciach nie oskara bogw!


Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 29 (Pisma moralne 116F)

frg. *143 (Kn/J-L *1079) Nie ma innego leku na zmartwienia nad pocieszenie od zacnego druha. Kto szuka, trudne przeywajc chwile, w pijastwie ulgi i uspokojenia, 5 na krtko znajdzie, wnet jczy w dwjnasb.

Stobajos: Antologia 4,48,23 (O zachowaniu wobec ludzi nieszczliwych. e nie naley cieszy si z cudzego nieszczcia)

frg. *144 (Kn/J-L *1081) Grobowi aden druh nie bdzie wierny.

Stobajos: Antologia 4,58,1 (O tym, e po wikszoci ludzi, gdy umr, pami szybko znika)

frg. *145 (Kn/J-L *1086) Uzdrawia innych pokryty wrzodami.

Ksiga Suda 3691Plutarch: Jak korzy mona odnie z nieprzyjaci 4 (Pisma moralne 88C)

Plutarch: Jak mona odrni pochlebc od przyjaciela? 32 (Pisma moralne 71E)Plutarch: O mioci braterskiej 6 (Pisma moralne 481A)Plutarch: Przeciw Kolotesowi 8 (Pisma moralne 1110E)

Galen: O zdrowiu 5,1,9Grzegorz z Nazjanzu: Mowy 2,13 (PG 35,424A)

Florilegium Monacense 142Jan Tzetzes: Scholia do Likofrona 805 (vol. II, s. 794)

Eustacjusz: Komentarze do Iliady Homera 11,833836 (k. 887,5; vol. 3, s. 337,6)i inne

adespota 135145 553


Zdanie przysowiowe, znane ju Ajschylosowi (Prometeusz w okowach 473474), popularne w wersji aciskiej: Medice, cura te ipsum! (Leka-rzu, lecz si sam!).

frg. *146 (Kn/J-L *1087) Najlepiej zbonie milcze podczas ofiar.

Ksiga Suda 3795 (Elian Klaudiusz, frg. 345 [s. 470])

frg. *147 (Kn/J-L *1089) Ilekro bg ma ch ocali, znajduje tysic pretekstw ratunku.

Teofil z Antiochii: Do Autolykosa 2,8,4 (s. 50)

frg. *148 (Kn/J-L *1090) Zno teraz bl chtnie go zadawa!


frg. *149 (Kn/J-L *1091) Prawem jest wszdzie, gdzie s, szkodzi wrogom.


frg. *150 (Kn/J-L *1092) Zadaniem ma sdz szkodzi wrogom.


frg. *151 (Kn *912) Ktry wszystko ogarniasz swoj myl, tobie, t obiat i placek ten nios, czy Dzeusem, czy-li Hadem ty wolisz, by ci zwano. O, przyjmij ofiar bez ognia, owocw 5 plon wszelakich sypicy si z koszy. Ty pomidzy bogami w niebiosach z Dzeusowym panujesz im berem, ty w podziemiach Hadesa tron dzierysz. Na blask soca umarych wylij dusze 10 dla pragncych dowiedzie si wyrokw, skd si wzili, gdzie jest korze ich nieszcz, komu nie z niemiertelnych ofiar, by si ulg mc cieszy po trudach.

Klemens Aleksandryjski: Kobierce 5,11,70,26w. 13 Satyros: ywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 37, kol. III 7) (s. 48)

adespota 1–3 523 -...

Documents

Transcript of adespota 1–3 523 -...