ABC nauczyciela ABC nauczyciela przygotowującego uczniów przygotowującego uczniów

do konkursu polonistycznegodo konkursu polonistycznego

opracowała: Barbara Bilińskaopracowała: Barbara Bilińska

Liryka Liryka Co należy wiedzieć?Co należy wiedzieć?

Liryka Liryka – domenę tematyczną stanowią przede – domenę tematyczną stanowią przede wszystkim wewnętrzne przeżycia, doznania, wszystkim wewnętrzne przeżycia, doznania, emocje i przekonania jednostkiemocje i przekonania jednostki

Podział liryki ze względu Podział liryki ze względu na konstrukcję gramatyczną podmiotu lirycznegona konstrukcję gramatyczną podmiotu lirycznego

liryka bezpośrednialiryka bezpośrednia – – obejmuje takie utwory, w których obejmuje takie utwory, w których ja ja liryczne jest liryczne jest jawnie obecne w gramatycznym zaimku jawnie obecne w gramatycznym zaimku ja ja i w pierwszoosobowych i w pierwszoosobowych formach czasownikówformach czasowników

odmiany liryki bezpośredniej:odmiany liryki bezpośredniej: liryka osobista – liryka osobista – podmiot liryczny sugeruje, że jest autorem zewnętrznym, podmiot liryczny sugeruje, że jest autorem zewnętrznym,

podmiotem czynności twórczychpodmiotem czynności twórczych

liryka roli – liryka roli – podmiot liryczny jest postacią historyczną, mitologiczną itp., podmiot liryczny jest postacią historyczną, mitologiczną itp., wypowiedź podmiotu lirycznego ma udawać wypowiedź owej postaciwypowiedź podmiotu lirycznego ma udawać wypowiedź owej postaci

liryka maskiliryka maski – podmiot liryczny przyjmuje postać przedmiotu, rzeczy, – podmiot liryczny przyjmuje postać przedmiotu, rzeczy, zwierzęcia, rośliny itp. i wygłasza tekst zawierający poglądy, które zwierzęcia, rośliny itp. i wygłasza tekst zawierający poglądy, które skądinąd możemy uważać za przekonania samego poetyskądinąd możemy uważać za przekonania samego poety

Podział liryki ze względu Podział liryki ze względu na konstrukcję gramatyczną podmiotu lirycznegona konstrukcję gramatyczną podmiotu lirycznego

liryka pośrednia liryka pośrednia – – obejmuje utwory, w których podmiot mówiący nie ujawnia się obejmuje utwory, w których podmiot mówiący nie ujawnia się w formach gramatycznych, mówi (opowiada, opisuje) o kimś (o czymś) w trzeciej w formach gramatycznych, mówi (opowiada, opisuje) o kimś (o czymś) w trzeciej osobie (zaimek on), toteż myśli i przeżycia osobie (zaimek on), toteż myśli i przeżycia jaja lirycznego odczytujemy pośrednio, lirycznego odczytujemy pośrednio, ze sposobu mówienia, ze świata przedstawionegoze sposobu mówienia, ze świata przedstawionego

odmiany liryki pośredniej:odmiany liryki pośredniej: liryka opisowaliryka opisowa – opis liryczny wyraża stosunek podmiotu do opisywanego – opis liryczny wyraża stosunek podmiotu do opisywanego

zjawiskazjawiska

liryka narracyjnaliryka narracyjna – podmiot liryczny opowiada o czymś, co znajduje się poza – podmiot liryczny opowiada o czymś, co znajduje się poza podmiotem, co się zdarzyło; opowiadanie nie jest ważne samo w sobie, odnosi się podmiotem, co się zdarzyło; opowiadanie nie jest ważne samo w sobie, odnosi się w pełni do podmiotuw pełni do podmiotu

liryka sytuacyjnaliryka sytuacyjna – na plan pierwszy wysuwa się w niej świat przedstawiony, – na plan pierwszy wysuwa się w niej świat przedstawiony, ukazany bezpośrednio jak w dramacie; podmiot liryczny chowa się w cień, ukazany bezpośrednio jak w dramacie; podmiot liryczny chowa się w cień, dopuszcza do głosu bohaterów, toteż dużą rolę gra w utworach tego typu rozmowadopuszcza do głosu bohaterów, toteż dużą rolę gra w utworach tego typu rozmowa

Poza rozróżnieniem liryka bezpośredniej Poza rozróżnieniem liryka bezpośredniej i liryka pośredniej i liryka pośredniej

liryka inwokacyjna (liryka apelu) – liryka inwokacyjna (liryka apelu) – zasadniczo nie ma podstaw do zasadniczo nie ma podstaw do wyodrębnienia jej w osobny typ liryki, ponieważ podmiot liryczny ma wyodrębnienia jej w osobny typ liryki, ponieważ podmiot liryczny ma wszelkie cechy podmiotu, jaki znamy z liryki bezpośredniej, osobistej: wszelkie cechy podmiotu, jaki znamy z liryki bezpośredniej, osobistej: ów apel do ów apel do ty ty może się wyartykułować gramatycznie tylko z pozycji może się wyartykułować gramatycznie tylko z pozycji pierwszej osoby, niemniej ta pierwsza osoba – podmiot liryczny – pierwszej osoby, niemniej ta pierwsza osoba – podmiot liryczny – wyraźnie ustępuje miejsca lirycznemu wyraźnie ustępuje miejsca lirycznemu tyty; jest niezaprzeczalnym faktem, że ; jest niezaprzeczalnym faktem, że podmiot wypowiedzi lirycznej tego typy eksponuje bohatera lirycznego, podmiot wypowiedzi lirycznej tego typy eksponuje bohatera lirycznego, jego doznania, przeżycia, refleksje i one stanowią treść utworu, jego doznania, przeżycia, refleksje i one stanowią treść utworu, wypowiadane przez podmiot mówiącywypowiadane przez podmiot mówiący

liryka podmiotu zbiorowego – liryka podmiotu zbiorowego – podmiot liryczny wypowiada się podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie liczby mnogiej; zazwyczaj "my" to grupa ludzi w pierwszej osobie liczby mnogiej; zazwyczaj "my" to grupa ludzi powiązanych wspólnymi przekonaniami, emocjami czy dążeniami. powiązanych wspólnymi przekonaniami, emocjami czy dążeniami.

Podział liryki ze względu na tematPodział liryki ze względu na temat Liryka miłosnaLiryka miłosna – utwory realizujące temat miłości nazywamy – utwory realizujące temat miłości nazywamy

erotykamierotykami.. Temat miłości realizować się może – najogólniej Temat miłości realizować się może – najogólniej rzecz biorąc – dwoma sposobami: albo tematem utworu jest rzecz biorąc – dwoma sposobami: albo tematem utworu jest miłość jako taka i utwór jest refleksją nad zjawiskiem miłości, miłość jako taka i utwór jest refleksją nad zjawiskiem miłości, albo – konkretne przeżycie miłosne, związane z określoną albo – konkretne przeżycie miłosne, związane z określoną osoba.osoba.

Liryka religijna – Liryka religijna – tematem jest Bóg, obrzędowość religijna, tematem jest Bóg, obrzędowość religijna, nadprzyrodzony cel życia.nadprzyrodzony cel życia.

Liryka refleksyjno-filozoficznaLiryka refleksyjno-filozoficzna – zawiera pytania o istotę – zawiera pytania o istotę bytu, możliwości poznania świata i systemy wartości bytu, możliwości poznania świata i systemy wartości etycznych, o sens dziejów, rolę jednostki w historii itp. etycznych, o sens dziejów, rolę jednostki w historii itp.

Podział liryki ze względu na tematPodział liryki ze względu na temat Liryka patriotyczno-obywatelska – Liryka patriotyczno-obywatelska – tematem jest tematem jest

wspólne dobro, troski i problemy całości wspólne dobro, troski i problemy całości społeczeństwa, walka o wolność, los narodu.społeczeństwa, walka o wolność, los narodu.

Liryka agitacyjno-polityczna – Liryka agitacyjno-polityczna – tematem są cele tematem są cele działania określonej grupy ludzi, mobilizowanie działania określonej grupy ludzi, mobilizowanie grupy.grupy.

Liryka autotematycznaLiryka autotematyczna – tematem utworu jest – tematem utworu jest poeta, jego czynności poetyckie, refleksja nad istotą poeta, jego czynności poetyckie, refleksja nad istotą i funkcjami poezji.i funkcjami poezji.

Zagadnienia istotne w liryceZagadnienia istotne w liryce Podmiot lirycznyPodmiot liryczny – skonstruowana w utworze lirycznym fikcyjna – skonstruowana w utworze lirycznym fikcyjna

osoba wypowiadająca swoje przeżycia, doznania, refleksje i poglądy; osoba wypowiadająca swoje przeżycia, doznania, refleksje i poglądy; nadawca monologu lirycznego, stanowiący zarazem najczęściej nadawca monologu lirycznego, stanowiący zarazem najczęściej ośrodek świata przedstawionego i scalający wszystkie elementy treści ośrodek świata przedstawionego i scalający wszystkie elementy treści utworu oraz motywujący charakter i sposób rozwijania wypowiedziutworu oraz motywujący charakter i sposób rozwijania wypowiedzi

Bohater lirycznyBohater liryczny – postać literacka przedstawiona w utworze – postać literacka przedstawiona w utworze lirycznym – zasadniczo różna od podmiotu lirycznego. W liryce lirycznym – zasadniczo różna od podmiotu lirycznego. W liryce pośredniej występuje jako "on", o którym się opowiada, a więc pośredniej występuje jako "on", o którym się opowiada, a więc analogicznie do sposobu istnienia postaci w utworze narracyjnym; w analogicznie do sposobu istnienia postaci w utworze narracyjnym; w liryce inwokacyjnej występuje jako "ty", do którego adresowany jest liryce inwokacyjnej występuje jako "ty", do którego adresowany jest monolog; w liryce roli oraz w liryce maski formalnie utożsamia się z monolog; w liryce roli oraz w liryce maski formalnie utożsamia się z podmiotem, ponieważ występuje jako "ja" mówiące podmiotem, ponieważ występuje jako "ja" mówiące

Zagadnienia istotne w liryceZagadnienia istotne w liryce Sytuacja lirycznaSytuacja liryczna – (w jakiej sytuacji mówi?) – (w jakiej sytuacji mówi?)

okoliczności, jakie towarzyszą wypowiedzi podmiotu okoliczności, jakie towarzyszą wypowiedzi podmiotu lirycznego, a dające się określić na podstawie tekstu lirycznego, a dające się określić na podstawie tekstu wypowiedzi (wyrazy nazywające sytuację: wypowiedzi (wyrazy nazywające sytuację: wyznaniewyznanie – – mówiący ujawnia swoje uczucia i myśli; mówiący ujawnia swoje uczucia i myśli; narracjanarracja – – mówiący prezentuje „przestrzenne” ujecie świata mówiący prezentuje „przestrzenne” ujecie świata zewnętrznego; zewnętrznego; sytuacja dramatycznasytuacja dramatyczna – mówiący – mówiący prezentuje „czasowe” ujecie świata zewnętrznego, tworzy prezentuje „czasowe” ujecie świata zewnętrznego, tworzy scenkę dramatyczną z udziałem bohaterów; scenkę dramatyczną z udziałem bohaterów; apel apel – – mówiący zwraca się do adresata; mówiący zwraca się do adresata; opisopis; ; rozmowarozmowa).).

Przesłanie lirycznePrzesłanie liryczne – (co mówi?) temat i sens utworu. – (co mówi?) temat i sens utworu.

Środki stylistyczneŚrodki stylistyczne fonetyczne środki stylistycznefonetyczne środki stylistyczne

słowotwórcze środki stylistycznesłowotwórcze środki stylistyczne

semantyczne środki stylistycznesemantyczne środki stylistyczne

składniowe środki stylistyczneskładniowe środki stylistyczne

leksykalne środki stylistyczneleksykalne środki stylistyczne

fleksyjne środki stylistycznefleksyjne środki stylistyczne

Fonetyczne środki stylistyczneFonetyczne środki stylistyczne Instrumentacja głoskowaInstrumentacja głoskowa powtarzające się grupy głosek (rym, aliteracja, powtarzające się grupy głosek (rym, aliteracja,

echolalia)echolalia) trudnych do wymówienia zbieg głosek na trudnych do wymówienia zbieg głosek na

końcu jednego i początku drugiego wyrazu końcu jednego i początku drugiego wyrazu (rozziew)(rozziew)

grupy głosek, wyrazy lub grupy wyrazów grupy głosek, wyrazy lub grupy wyrazów naśladujących dźwięki (naśladujących dźwięki (onomatopejaonomatopeja))

Słowotwórcze środki stylistyczneSłowotwórcze środki stylistyczne

zdrobnieniezdrobnienie i i zgrubieniezgrubienie - wyrazy - wyrazy o zabarwieniu emocjonalnymo zabarwieniu emocjonalnym

neologizm neologizm

Semantyczne środki stylistyczneSemantyczne środki stylistyczneEpitetEpitet - przymiotnik, imiesłów, rzadziej rzeczownik dodany do rzeczownika - przymiotnik, imiesłów, rzadziej rzeczownik dodany do rzeczownika

w funkcji określenia którejś z jego cech; wyróżniający przedmiot lub w funkcji określenia którejś z jego cech; wyróżniający przedmiot lub osobę spośród podobnych do nich pod innymi względami. osobę spośród podobnych do nich pod innymi względami.

EpikaEpika - epitet łączy w sobie funkcje - epitet łączy w sobie funkcje semantyczną i obrazotwórczą.semantyczną i obrazotwórczą.

Natenczas Wojski chwycił na taśmie przypiętyNatenczas Wojski chwycił na taśmie przypiętySwój róg bawoli, długi, centkowany, kretySwój róg bawoli, długi, centkowany, krety

LirykaLiryka - epitet mniej mówi lub w ogóle nie mówi, jaki jest dany przedmiot, - epitet mniej mówi lub w ogóle nie mówi, jaki jest dany przedmiot, zjawisko, wskazuje raczej, zjawisko, wskazuje raczej, jaki jest stosunek podmiotu lirycznego do jaki jest stosunek podmiotu lirycznego do niegoniego, np.:, np.:

Moje życie miało imię Moje życie miało imię dziewczęce,dziewczęce,Imię Imię jasnejasne jak konwalie pierwsze, jak konwalie pierwsze,Rwane w trawie Rwane w trawie błyszczącejbłyszczącej o świcie o świciePrzez Przez lilijne lilijne szopenowe ręceszopenowe ręce

Rodzaje epitetówRodzaje epitetówstałystały – znany już u Homera, np. Dzeus – znany już u Homera, np. Dzeus

gromowładnygromowładny, Achilles , Achilles prędkonogiprędkonogi

oksymoronoksymoron – epitet pozostaje w sprzeczności z – epitet pozostaje w sprzeczności z wyrazem określanym, np.: wyrazem określanym, np.: sucha woda, suchy sucha woda, suchy oceanocean

metaforycznymetaforyczny – tworzy w połączeniu z określonym – tworzy w połączeniu z określonym wyrazem związek metaforyczny, np. wyrazem związek metaforyczny, np. gorzki gorzki uśmiech, zwiędłe serce, skrzydlata myśl.uśmiech, zwiędłe serce, skrzydlata myśl.

Semantyczne środki stylistyczneSemantyczne środki stylistycznePorównaniePorównanie – to zestawienie dwu przedmiotów, dwu zjawisk na podstawie – to zestawienie dwu przedmiotów, dwu zjawisk na podstawie

jakiejś cechy wspólnej, dającej możliwość ustalenia podobieństwa, jakiejś cechy wspólnej, dającej możliwość ustalenia podobieństwa, występującej jednak w różnym stopniu natężenia. występującej jednak w różnym stopniu natężenia.

Porównanie jest dwuczłonową konstrukcją semantyczną sprzęgniętą Porównanie jest dwuczłonową konstrukcją semantyczną sprzęgniętą wewnętrznie za pomocą wyrażeń: wewnętrznie za pomocą wyrażeń: jak, jako, jakby, jakoby, jak gdyby, na jak, jako, jakby, jakoby, jak gdyby, na kształt, podobny, podobnie jak, niby, niczym, tak i kształt, podobny, podobnie jak, niby, niczym, tak i itp. itp.

Funkcje porównania:Funkcje porównania: semantycznasemantyczna obrazotwórczaobrazotwórcza ekspresywnaekspresywna

Rodzaje porównaniaRodzaje porównania zwykłe, potocznezwykłe, potoczne – czerpane z mowy potocznej, – czerpane z mowy potocznej, poetyckie poetyckie – oryginalne, nieszablonowe– oryginalne, nieszablonowe tautologicznetautologiczne – porównanie zjawiska lub przedmiotu – porównanie zjawiska lub przedmiotu

do niego samego, np.: do niego samego, np.: słońce świeci jak słońcesłońce świeci jak słońce homeryckiehomeryckie – człon porównujący jest rozbudowany – człon porównujący jest rozbudowany

w samodzielny obrazw samodzielny obraz hiperbolicznehiperboliczne – porównanie do wielu zjawisk – porównanie do wielu zjawisk

jednocześniejednocześnie

Semantyczne środki stylistyczneSemantyczne środki stylistyczne MetaforaMetafora czyli czyli przenośnia przenośnia – wyrażenie – wyrażenie

odbierające tworzącym je wyrazom ich odbierające tworzącym je wyrazom ich pierwotne znaczenie bądź w zupełności, bądź pierwotne znaczenie bądź w zupełności, bądź tylko częściowo. Metafora jest tylko częściowo. Metafora jest niewymienialna na żaden inny zestaw niewymienialna na żaden inny zestaw wyrazów, to znaczy, ze znaczenia, jakie wyrazów, to znaczy, ze znaczenia, jakie tworzy, nie potrafimy przekazać za pomocą tworzy, nie potrafimy przekazać za pomocą żadnej innej sekwencji słów, jakiejkolwiek żadnej innej sekwencji słów, jakiejkolwiek innej wypowiedzi.innej wypowiedzi.

Semantyczne środki stylistyczneSemantyczne środki stylistyczne

Synekdocha,Synekdocha, czyli czyli ogarnienieogarnienie – nazwanie zjawiska lub – nazwanie zjawiska lub przedmiotu nazwaniem ich części, użyciem liczby przedmiotu nazwaniem ich części, użyciem liczby pojedynczej zamiast mnogiej, gatunku zamiast pojedynczej zamiast mnogiej, gatunku zamiast rodzaju lub używanie pojęcia szerszego zamiast rodzaju lub używanie pojęcia szerszego zamiast węższego, liczby mnogiej zamiast pojedynczej, np.: węższego, liczby mnogiej zamiast pojedynczej, np.:

Czerwone maki na Monte CasinoCzerwone maki na Monte Casino Zamiast rosy piły Zamiast rosy piły polską krewpolską krew,,

A po tych makach szedł A po tych makach szedł żołnierzżołnierz i ginął, i ginął, Bo od śmierci silniejszy był gniew.Bo od śmierci silniejszy był gniew.

Semantyczne środki stylistyczneSemantyczne środki stylistyczneMetonimiaMetonimia, czyli , czyli zamiennia zamiennia – polega na użyciu takiego wyrazu, który z – polega na użyciu takiego wyrazu, który z

pojęciem, o które chodzi, pozostaje w istotnym związku logicznym bądź pojęciem, o które chodzi, pozostaje w istotnym związku logicznym bądź czasowo-przestrzennym, np.:czasowo-przestrzennym, np.:

Mówiono Mówiono o Norwidzieo Norwidzie, oprawnym we wstążki,, oprawnym we wstążki,W złoconych rogach lśniących na stole w salonieW złoconych rogach lśniących na stole w salonie

Zasadne jest mówienie o metonimii, kiedy wskazuje się na Zasadne jest mówienie o metonimii, kiedy wskazuje się na przyczynęprzyczynę zamiast zamiast na na skutekskutek, a także gdy wskazuje się , a także gdy wskazuje się materiał,materiał, z którego zrobiono dana z którego zrobiono dana rzecz, zamiast na nią samą.rzecz, zamiast na nią samą.

Funkcje synekdochy i metonimii:Funkcje synekdochy i metonimii: obrazotwórczaobrazotwórcza pojęciowo-intelektualnapojęciowo-intelektualna estetyczno-ekspresywnaestetyczno-ekspresywna

Semantyczne środki stylistyczneSemantyczne środki stylistycznePersonifikacja,Personifikacja, czyli czyli uosobienieuosobienie lub lub antropomorfizacjaantropomorfizacja – nadanie – nadanie

przedmiotowi, zjawisku cech ludzkich, np.:przedmiotowi, zjawisku cech ludzkich, np.:

Księżyc w globusy patrzał w bibliotecznej salceKsiężyc w globusy patrzał w bibliotecznej salcei po Morzu Śródziemnym wodził srebrnym palcem,i po Morzu Śródziemnym wodził srebrnym palcem,w Sycylię się wpatrywał, wędrował nad Francją,w Sycylię się wpatrywał, wędrował nad Francją,a potem wielkim łukiem znów biegł do Bizancjum a potem wielkim łukiem znów biegł do Bizancjum (…)(…)

Funkcja personifikacji: Funkcja personifikacji: dynamizuje obraz, np.:dynamizuje obraz, np.:

Drżąc muślimin całuje Drżąc muślimin całuje stopy stopy twej opoki,twej opoki,Maszcie krymskiego statku, wielki Czatyrdahu!Maszcie krymskiego statku, wielki Czatyrdahu!O minarecie świata! o gór O minarecie świata! o gór padyszachupadyszachu!!Ty, nad skały poziomu Ty, nad skały poziomu uciekłszy uciekłszy w obłoki,w obłoki,SiedziszSiedzisz sobie pod bramą niebios, sobie pod bramą niebios,

Semantyczne środki stylistyczneSemantyczne środki stylistycznePeryfrazaPeryfraza, czyli , czyli omówienieomówienie – zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska przez – zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska przez

bardziej lub mniej rozbudowane jego opisanie. Peryfrazą jest zastąpienie bardziej lub mniej rozbudowane jego opisanie. Peryfrazą jest zastąpienie właściwej nazwy właściwej nazwy opisemopisem (najwybitniejszy poeta romantyzmu zamiast (najwybitniejszy poeta romantyzmu zamiast Adam Mickiewicz) lub Adam Mickiewicz) lub metaforą metaforą (jesień życia zamiast starość).(jesień życia zamiast starość).

Rozdzielił nas Rozdzielił nas gościniec płynnego szafirugościniec płynnego szafiru,,

Funkcja peryfrazy: Funkcja peryfrazy: podniosłość, koturnowość językowo-stylistyczna np.:podniosłość, koturnowość językowo-stylistyczna np.:

Z dębowego drzewa, bogobojna łódź,Z dębowego drzewa, bogobojna łódź,Wypłynie z pokoju, zacznie otchłań pruć…Wypłynie z pokoju, zacznie otchłań pruć…

Funkcja peryfrazy:Funkcja peryfrazy:semantyczno-stylistycznasemantyczno-stylistyczna

Semantyczne środki stylistyczneSemantyczne środki stylistyczneHiperbola,Hiperbola, czyli czyli przesadniaprzesadnia – polega na przesadnym, – polega na przesadnym,

najczęściej pod względem ilościowym, ale nie tylko, najczęściej pod względem ilościowym, ale nie tylko, przedstawieniu zjawiska, jak również na przedstawieniu zjawiska, jak również na wyolbrzymieniu jego znaczenia i wartości, np.:wyolbrzymieniu jego znaczenia i wartości, np.:

O, ty zbrodniarzu, cudowny i prosty,O, ty zbrodniarzu, cudowny i prosty,Elementarny, pierwotnie wspaniały!Elementarny, pierwotnie wspaniały!Ty gnoju miasta, tytanicznej krosty,Ty gnoju miasta, tytanicznej krosty,Tłumie, o Tłumie, Tłumie rozszalały!Tłumie, o Tłumie, Tłumie rozszalały!Faluj, straszliwa maso, po ulicach, Faluj, straszliwa maso, po ulicach, Wracaj do rogu, śmiej się, wariuj, szalej!Wracaj do rogu, śmiej się, wariuj, szalej!Ciasno ci w zwartych, twardych kamienicach,Ciasno ci w zwartych, twardych kamienicach,Przyj! Może pękną – i pójdziecie dalej!Przyj! Może pękną – i pójdziecie dalej!

Semantyczne środki stylistyczneSemantyczne środki stylistyczneAlegoriaAlegoria, czyli , czyli wielka metaforawielka metafora – – potocznie przez alegorię rozumie się zwykłe upostaciowienie potocznie przez alegorię rozumie się zwykłe upostaciowienie

abstrakcyjnych pojęć: amorek jest alegorią miłości, sowa – mądrości, lis – chytrości i abstrakcyjnych pojęć: amorek jest alegorią miłości, sowa – mądrości, lis – chytrości i podstępu, kruk – próżności i głupoty, zając – tchórzostwa itp. Alegoria w pojęciu szerszym, podstępu, kruk – próżności i głupoty, zając – tchórzostwa itp. Alegoria w pojęciu szerszym, obejmuje nie tylko owe upostaciowione abstrakty, lecz przede wszystkim stosunki, w jakie obejmuje nie tylko owe upostaciowione abstrakty, lecz przede wszystkim stosunki, w jakie wchodzą one pomiędzy sobą w fabule utworu, wchodzą one pomiędzy sobą w fabule utworu, np.: np.:

W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska, W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska, Gdzie pawiookie drzemią stawy,Gdzie pawiookie drzemią stawy,Krzak dzikiej róży pąs swój krwawyKrzak dzikiej róży pąs swój krwawyNa plamy szarych złomów ciska.Na plamy szarych złomów ciska.U stóp mu bujne rosną trawy,U stóp mu bujne rosną trawy,Bokiem się piętrzy turnia śliska,Bokiem się piętrzy turnia śliska,Kosodrzewiny wężowiskaKosodrzewiny wężowiskaPoobszywały głaźne ławy…Poobszywały głaźne ławy…Samotny, senny, zadumany,Samotny, senny, zadumany,Skromnie do zimnej tuli ściany,Skromnie do zimnej tuli ściany,Jakby się lękał tchnienia burzy.Jakby się lękał tchnienia burzy.Cisza… O liście wiatr nie trącaCisza… O liście wiatr nie trącaA tylko limba próchniejącaA tylko limba próchniejącaSpoczywa obok krzaku róży.Spoczywa obok krzaku róży.

Semantyczne środki stylistyczneSemantyczne środki stylistyczne

Eufemizm - Eufemizm - polega na zastąpieniu wyrazu lub grupy polega na zastąpieniu wyrazu lub grupy wyrazów odczuwanych jako wyrazy zbyt dosadne, wyrazów odczuwanych jako wyrazy zbyt dosadne, zabarwione negatywnie, wyrazem o łagodniejszym zabarwione negatywnie, wyrazem o łagodniejszym znaczeniuznaczeniu

Symbol - Symbol - pojęcie, przedmiot, motyw itp. występujący pojęcie, przedmiot, motyw itp. występujący w utworze, którego charakterystyczną cechą jest w utworze, którego charakterystyczną cechą jest niejednoznaczność; znaczenie symbolu jest ukryte, niejednoznaczność; znaczenie symbolu jest ukryte, dlatego można się go tylko domyślać; pełnego dlatego można się go tylko domyślać; pełnego znaczenia symbolu w zasadzie nigdy nie udaje się znaczenia symbolu w zasadzie nigdy nie udaje się rozszyfrować, do końca wytłumaczyćrozszyfrować, do końca wytłumaczyć

Składniowe środki stylistyczneSkładniowe środki stylistyczne

Inwersja Inwersja (szyk przestawny)(szyk przestawny)

Apostrofa - Apostrofa - bezpośredni, uroczysty zwrot do osoby, pojęcia, przedmiotu, bóstwa; bezpośredni, uroczysty zwrot do osoby, pojęcia, przedmiotu, bóstwa; ma na celu wywołanie podniosłego nastrojuma na celu wywołanie podniosłego nastroju

Inwokacja - Inwokacja - rozbudowana apostrofarozbudowana apostrofa

Pytanie retorycznePytanie retoryczne- pytanie nie wymagające odpowiedzipytanie nie wymagające odpowiedzi- podkreśla stanowisko osoby pytającej, a także przykuwa uwagę słuchaczy podkreśla stanowisko osoby pytającej, a także przykuwa uwagę słuchaczy

i czytelnikówi czytelników

Składniowe środki stylistyczneSkładniowe środki stylistyczne Antyteza (przeciwstawienie)Antyteza (przeciwstawienie)- zestawienie dwóch przeciwstawnych znaczeniowo składników zestawienie dwóch przeciwstawnych znaczeniowo składników

wypowiedzi, np. zdań, pojęćwypowiedzi, np. zdań, pojęć- celem antytezy jest wywołanie silnych emocji u odbiorcy, np..celem antytezy jest wywołanie silnych emocji u odbiorcy, np..

Są talerze, ale nie ma apetytu.Są talerze, ale nie ma apetytu.Są obrączki, ale nie ma wzajemnościSą obrączki, ale nie ma wzajemnościOd co najmniej trzystu latOd co najmniej trzystu lat

Wyliczenie Wyliczenie - wymienienie rzeczy, pojęć lub cech, np..wymienienie rzeczy, pojęć lub cech, np..

WykrzyknienieWykrzyknienie- wypowiedzenie wykrzyknikowe (zdanie lub równoważnik zdania) lub wypowiedzenie wykrzyknikowe (zdanie lub równoważnik zdania) lub

wtrącenie wyrażające zaangażowanie emocjonalne mówcy, zawsze wtrącenie wyrażające zaangażowanie emocjonalne mówcy, zawsze kończące się wykrzyknikiem, np.kończące się wykrzyknikiem, np.

Zobacz, ile jesieni! Zobacz, ile jesieni! Pełno, jak w cebrze wina.Pełno, jak w cebrze wina.

Składniowe środki stylistyczneSkładniowe środki stylistyczne powtórzenie składniowepowtórzenie składniowe::- anaforaanafora - powtórzenie tego samego słowa lub - powtórzenie tego samego słowa lub

zwrotu na początku kolejnych segmentów zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedziwypowiedzi

- epifora - epifora - powtórzenie tego samego słowa lub powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu wersuzwrotu na końcu wersu

- refrenrefren - powtórzenie dosłowne lub wariacyjne - powtórzenie dosłowne lub wariacyjne części wersu, całego wersu lub strofy w tych części wersu, całego wersu lub strofy w tych samych, stałych miejscach utworu stroficznego samych, stałych miejscach utworu stroficznego

Leksykalne środki stylistyczneLeksykalne środki stylistyczne ArchaizacjaArchaizacja- nadawanie językowi form właściwych epoce - nadawanie językowi form właściwych epoce

minionej, dziś nie używanychminionej, dziś nie używanych

Dialektyzacja Dialektyzacja - rodzaj stylizacji polegający na wprowadzaniu - rodzaj stylizacji polegający na wprowadzaniu

dialektyzmów (wyraz, zwrot, wyrażenie dialektyzmów (wyraz, zwrot, wyrażenie właściwe jakiemuś dialektowi) do języka właściwe jakiemuś dialektowi) do języka literackiegoliterackiego

Fleksyjne środki stylistyczneFleksyjne środki stylistyczne

zmiana końcówek przypadkówzmiana końcówek przypadków

Gatunki literackie – poezjaGatunki literackie – poezja

I.I. Gatunki zwięzłe, satyryczne i dydaktyczneGatunki zwięzłe, satyryczne i dydaktyczne

Bajka Bajka - krótki utwór wierszowany, najczęściej żartobliwy, zawierający - krótki utwór wierszowany, najczęściej żartobliwy, zawierający morał (pouczenie). Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu, albo wynikać (pouczenie). Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu, albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność . Każda bajka posiada charakter . Każda bajka posiada charakter dydaktyczny. Może mieć formę rozbudowaną, dydaktyczny. Może mieć formę rozbudowaną, narracyjną lub zwięzłą, lub zwięzłą, epigramatyczną. . Bohaterami bajki są ludzie, zwierzęta i przedmioty uosabiające typy ludzkie i cechy Bohaterami bajki są ludzie, zwierzęta i przedmioty uosabiające typy ludzkie i cechy charakteru. charakteru.

Epigramat (< gr. Epigramat (< gr. epígrammaepígramma = napis) = napis) - zwięzły utwór poetycki o charakterze - zwięzły utwór poetycki o charakterze aforystycznym (aforyzm), dowcipny, zamknięty wyrazistą i zaskakującą aforystycznym (aforyzm), dowcipny, zamknięty wyrazistą i zaskakującą pointą, często o , często o charakterze satyrycznym. Pierwotnie wierszowany napis, zwykle w formie dystychu charakterze satyrycznym. Pierwotnie wierszowany napis, zwykle w formie dystychu elegijnego, umieszczany w starożytnej Grecji na pomnikach, grobowcach, przedmiotach elegijnego, umieszczany w starożytnej Grecji na pomnikach, grobowcach, przedmiotach ofiarowywanych bóstwu lub na dziełach sztuki ( inskrypcje). ofiarowywanych bóstwu lub na dziełach sztuki ( inskrypcje).

FraszkaFraszka - krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o tematyce - krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o tematyce humorystycznej lub ironicznej. Do literatury polskiej fraszkę wprowadził Jan humorystycznej lub ironicznej. Do literatury polskiej fraszkę wprowadził Jan Kochanowski. Oprócz tematyki żartobliwej (np. fraszka Kochanowski. Oprócz tematyki żartobliwej (np. fraszka O doktorze HiszpanieO doktorze Hiszpanie), pisywał ), pisywał także fraszki refleksyjne (także fraszki refleksyjne (O żywocie ludzkimO żywocie ludzkim), pochwalne, biesiadne, miłosne (), pochwalne, biesiadne, miłosne (Do KasiDo Kasi). ).

Gatunki literackie – poezjaGatunki literackie – poezja

II. Gatunki wywodzące się z poezji miłosnejII. Gatunki wywodzące się z poezji miłosnej SonetSonet - kunsztowna kompozycja złożona z 14 - kunsztowna kompozycja złożona z 14

wersów zgrupowanych w dwóch wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach (tetrastychach), rymowanych czterowierszach (tetrastychach), rymowanych zwykle zwykle abba abbaabba abba i dwóch trójwierszach i dwóch trójwierszach (tercynach). Pierwsza zwrotka zwykle opisuje (tercynach). Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat. tercyny zawierają refleksję na jego temat.

Gatunki literackie – poezjaGatunki literackie – poezjaIII. Formy do dziś nierozłącznie związane z melodiąIII. Formy do dziś nierozłącznie związane z melodią

Pieśń -Pieśń - najstarszy i najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej związany z najstarszy i najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej związany z muzyką. Ścisły związek pieśni z muzyką właściwy był poezji muzyką. Ścisły związek pieśni z muzyką właściwy był poezji średniowiecznej, m.in. w liryce trubadurów i minnesingerów. Termin "pieśń" średniowiecznej, m.in. w liryce trubadurów i minnesingerów. Termin "pieśń" do dziś używany jest często jako synonim utworu lirycznego w ogóle, np. w do dziś używany jest często jako synonim utworu lirycznego w ogóle, np. w tytule cyklu K. I. Gałczyńskiego tytule cyklu K. I. Gałczyńskiego PieśniPieśni, Z. Herberta , Z. Herberta Pieśń o bębniePieśń o bębnie. W . W budowie utworów pieśniowych zachowane zostały istotne właściwości budowie utworów pieśniowych zachowane zostały istotne właściwości związane z genezą gatunku: organizacja stroficzna powtarzająca uporczywie związane z genezą gatunku: organizacja stroficzna powtarzająca uporczywie ten sam układ wersów, zwrotki, tendencja do wyrazistej rytmizacji, liczne ten sam układ wersów, zwrotki, tendencja do wyrazistej rytmizacji, liczne paralelizmy leksykalne i powtórzenia, częste posługiwanie się refrenem, i powtórzenia, częste posługiwanie się refrenem, skłonność do paralelizmu składniowego i prostej organizacji syntaktycznej. skłonność do paralelizmu składniowego i prostej organizacji syntaktycznej.

2. w lit. średniowiecznej narracyjne utwory o charakterze epickim i tematyce 2. w lit. średniowiecznej narracyjne utwory o charakterze epickim i tematyce historycznej lub legendarnej, np. historycznej lub legendarnej, np. Pieśń o RolandziePieśń o Rolandzie. Por. chanson de geste;. Por. chanson de geste;

3. wyodrębniona kompozycyjnie część eposu lub poematu epickiego;3. wyodrębniona kompozycyjnie część eposu lub poematu epickiego;

Gatunki literackie – poezjaGatunki literackie – poezjaIV. Gatunki wywodzące się z tematyki żałobnej, wyrażające żal, skargęIV. Gatunki wywodzące się z tematyki żałobnej, wyrażające żal, skargę

Epitafium (łac. < gr. epitáphios = pogrzebowy) Epitafium (łac. < gr. epitáphios = pogrzebowy) – krótki napis nagrobkowy najczęściej wierszowany, – krótki napis nagrobkowy najczęściej wierszowany, a także utwór poetycki sławiący zmarłego, utrzymany w stylu takiego napisu. Epitafium odznacza się a także utwór poetycki sławiący zmarłego, utrzymany w stylu takiego napisu. Epitafium odznacza się epigramatyczną zwięzłością i wyrazistością stylistyczną, często ma charakter panegiryczny. epigramatyczną zwięzłością i wyrazistością stylistyczną, często ma charakter panegiryczny.

ElegiaElegia - utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania, - utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania,

rozważania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych (przemijanie, śmierć, rozważania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych (przemijanie, śmierć, miłość). Należy do najbardziej charakterystycznych form liryki bezpośredniej. Wyróżniamy także elegie miłość). Należy do najbardziej charakterystycznych form liryki bezpośredniej. Wyróżniamy także elegie miłosne (wyrażające cierpienia osoby nieszczęśliwie zakochanej lub żal po utracie ukochanej osoby) oraz miłosne (wyrażające cierpienia osoby nieszczęśliwie zakochanej lub żal po utracie ukochanej osoby) oraz patriotyczne. Jest to utwór przedstawiający cierpienie lub wspomnienie. patriotyczne. Jest to utwór przedstawiający cierpienie lub wspomnienie.

TrenTren - wierszowany utwór liryczny, wywodzący się z poezji starogreckiej, poświęcany zmarłej osobie i - wierszowany utwór liryczny, wywodzący się z poezji starogreckiej, poświęcany zmarłej osobie i wyrażał żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiał jej cnoty i zasługi.wyrażał żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiał jej cnoty i zasługi.

Części trenu:Części trenu:- pochwała osoby zmarłej - pochwała osoby zmarłej - wykazanie straty - wykazanie straty - żal - żal - napomnienie - napomnienie - pocieszenie .- pocieszenie .

Gatunki literackie – poezjaGatunki literackie – poezjaV. Gatunki wywodzące się z różnych form pochwały, panegiryczne, patetyczneV. Gatunki wywodzące się z różnych form pochwały, panegiryczne, patetyczne

OdaOda - utwór liryczny, który charakteryzuje wzniosłość tematu i stylu, sławiący - utwór liryczny, który charakteryzuje wzniosłość tematu i stylu, sławiący osobę, ideę, wydarzenie i czas. Posiada kunsztowny układ. osobę, ideę, wydarzenie i czas. Posiada kunsztowny układ.

HymnHymn (z greckiego (z greckiego hymnoshymnos = = pieśń pochwalnapieśń pochwalna) - uroczysta i podniosła pieśń ) - uroczysta i podniosła pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowana na cześć pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowana na cześć bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także idei. bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także idei.

PsalmPsalm (gr. (gr. psalmóspsalmós = śpiew do wtóru harfy) – hebrajska pieśń religijna o = śpiew do wtóru harfy) – hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym. Zbiór p. w liczbie 150 wchodzi w skład charakterze modlitewno-hymnicznym. Zbiór p. w liczbie 150 wchodzi w skład pism pism Starego TestamentuStarego Testamentu. Rozróżnia się wśród nich rozmaite grupy utworów: . Rozróżnia się wśród nich rozmaite grupy utworów: hymny pochwalne sławiące potęgę i dobroć Jahwe, pieśni dziękczynne, hymny pochwalne sławiące potęgę i dobroć Jahwe, pieśni dziękczynne, patriotyczne, królewskie, żałobne, pokutne, profetyczne, suplikacje i in. patriotyczne, królewskie, żałobne, pokutne, profetyczne, suplikacje i in. Równolegle do roli odgrywanej w liturgii chrześcijańskiej p. odegrały ważną rolę Równolegle do roli odgrywanej w liturgii chrześcijańskiej p. odegrały ważną rolę w ewolucji poezji lirycznej, stając się punktem wyjścia wielu parafraz i stylizacji w ewolucji poezji lirycznej, stając się punktem wyjścia wielu parafraz i stylizacji w różnych lit. narodowych. w różnych lit. narodowych.

Gatunki literackie (mieszane)Gatunki literackie (mieszane)VI.VI. Dłuższe formy o wyrazistych elementach narracyjnychDłuższe formy o wyrazistych elementach narracyjnych

Ballada (ang. Ballada (ang. balladballad) ) – gatunek obejmujący pieśni o charakterze epicko-– gatunek obejmujący pieśni o charakterze epicko-lirycznym, nasycone elementami dramatycznymi, opowiadające o lirycznym, nasycone elementami dramatycznymi, opowiadające o niezwykłych wydarzeniach legendarnych lub historycznych. Fabuła b. niezwykłych wydarzeniach legendarnych lub historycznych. Fabuła b. charakteryzuje się szkicowością, zawiera zwykle momenty tajemnicze i charakteryzuje się szkicowością, zawiera zwykle momenty tajemnicze i zagadkowe, jej dominantę stanowi jakieś jedno wyraziście zarysowane zagadkowe, jej dominantę stanowi jakieś jedno wyraziście zarysowane zdarzenie. Przedstawione postacie są silnie stypizowane, a ich zdarzenie. Przedstawione postacie są silnie stypizowane, a ich charakterystyka zmierza do uwydatnienia jakiejś cechy podstawowej; charakterystyka zmierza do uwydatnienia jakiejś cechy podstawowej; narracja b. jest w wysokim stopniu zsubiektywizowana, w jej obrębie narracja b. jest w wysokim stopniu zsubiektywizowana, w jej obrębie pojawiają się często partie dialogowe; dla stylu balladowej opowieści pojawiają się często partie dialogowe; dla stylu balladowej opowieści znamienna jest obecność konwencjonalnych w tym gatunku ujęć i znamienna jest obecność konwencjonalnych w tym gatunku ujęć i środków, takich jak paralelizm składniowy, stałe epitety, porównania, środków, takich jak paralelizm składniowy, stałe epitety, porównania, powtórzenia i refreny; budowa utworu najczęściej stroficzna. powtórzenia i refreny; budowa utworu najczęściej stroficzna.

Pojęcia związane z budową wierszaPojęcia związane z budową wiersza

ŚredniówkaŚredniówka – przedział wewnątrzwersowy, którego obecność, postać i – przedział wewnątrzwersowy, którego obecność, postać i umiejscowienie kształtują intonację wierszową w obrębie wersu. Występuje w umiejscowienie kształtują intonację wierszową w obrębie wersu. Występuje w wersach co najmniej siedmiozgłoskowych (4+4, 5+4, 7+6, 7+7)wersach co najmniej siedmiozgłoskowych (4+4, 5+4, 7+6, 7+7)

Klauzula (łac. Klauzula (łac. clausulaclausula = zamknięcie) - = zamknięcie) - w wierszu końcowy odcinek wersu, w w wierszu końcowy odcinek wersu, w którym zbiegają się sygnały delimitacyjne wersu, wyodrębniające go jako którym zbiegają się sygnały delimitacyjne wersu, wyodrębniające go jako wierszową jednostkę i nadające mu samodzielną intonację wierszową. wierszową jednostkę i nadające mu samodzielną intonację wierszową.

Sygnałami k. bywają: 1. ustalony porządek akcentowy, 2. rym, 3. dział Sygnałami k. bywają: 1. ustalony porządek akcentowy, 2. rym, 3. dział składniowo-intonacyjny oraz 4. układ graficzny tekstu. Współdziałanie tych składniowo-intonacyjny oraz 4. układ graficzny tekstu. Współdziałanie tych wszystkich sygnałów zakończenia wersu zdarza się dość często, choć nie ma wszystkich sygnałów zakończenia wersu zdarza się dość często, choć nie ma charakteru obowiązującego. Obok najpowszechniejszych wierszy rymowych charakteru obowiązującego. Obok najpowszechniejszych wierszy rymowych występują bowiem wiersze białe, a obok k. uwydatnionych przez dział składniowy występują bowiem wiersze białe, a obok k. uwydatnionych przez dział składniowy występują k. z przerzutnią. występują k. z przerzutnią.

Pojęcia związane z budową wierszaPojęcia związane z budową wierszaPrzerzutniaPrzerzutnia – występująca wtedy, gdy klauzula wersu wypada wewnątrz spoistej całostki – występująca wtedy, gdy klauzula wersu wypada wewnątrz spoistej całostki

zdaniowej, której zakończenie znajduje się na początku wersu następnego.zdaniowej, której zakończenie znajduje się na początku wersu następnego. Jest ona ważnym sposobem: Jest ona ważnym sposobem: 1.1. urozmaicania (ale nie niweczenia) toku rytmicznego we wszystkich tych rodzajach urozmaicania (ale nie niweczenia) toku rytmicznego we wszystkich tych rodzajach

wiersza, które nie stabilizują działów składniowych w funkcji wierszotwórczej wiersza, które nie stabilizują działów składniowych w funkcji wierszotwórczej 2.2. uwydatniania wierszowymi sygnałami intonacyjnymi pewnych zespołów słownych, co uwydatniania wierszowymi sygnałami intonacyjnymi pewnych zespołów słownych, co

modyfikuje i wzmacnia ich wyrazistość znaczeniową w sposób nieosiągalny w proziemodyfikuje i wzmacnia ich wyrazistość znaczeniową w sposób nieosiągalny w prozie

Twoją Twoją miłością, że ognie, co płoną,miłością, że ognie, co płoną,Dotąd nie mogły go uczynić czystym!Dotąd nie mogły go uczynić czystym!A ty myślałaś, że ja z tym A ty myślałaś, że ja z tym ognistymognistymSercemSercem – nazwę cię kochanką i żoną? – nazwę cię kochanką i żoną?

Pojęcia związane z budową wierszaPojęcia związane z budową wiersza

Rym Rym – powtórzenie jednakowych lub – powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu. Wiersz rymowany i pozycję w obrębie wersu. Wiersz rymowany i wiersz biały (nie posiada rymów). wiersz biały (nie posiada rymów).

Pojęcia związane z budową wierszaPojęcia związane z budową wiersza RytmRytm – to występująca w przebiegu tekstu uchwytna powtarzalność – to występująca w przebiegu tekstu uchwytna powtarzalność

odpowiadających sobie pod względem budowy językowej i brzmieniowej odpowiadających sobie pod względem budowy językowej i brzmieniowej segmentów mowy:segmentów mowy:

- podział na wersypodział na wersy

- powtarzanie się tej samej liczby sylab w kolejnych wersachpowtarzanie się tej samej liczby sylab w kolejnych wersach

- powtarzanie się tej samej liczby akcentów głównych (zestrojów akcentowych) w powtarzanie się tej samej liczby akcentów głównych (zestrojów akcentowych) w poszczególnych wersach,poszczególnych wersach,

- występowanie rymu,występowanie rymu,

- podział na strofy,podział na strofy,

- występowanie średniówki w wersachwystępowanie średniówki w wersach

Pojęcia związane z budową wierszaPojęcia związane z budową wiersza Strofa (zwrotka)Strofa (zwrotka) – zespół wersów (co najmniej – zespół wersów (co najmniej

dwóch), swoiście zorganizowanych jako całość, dwóch), swoiście zorganizowanych jako całość, wyodrębniony graficznie i powtórzony w tym samym wyodrębniony graficznie i powtórzony w tym samym kształcie co najmniej dwukrotnie.kształcie co najmniej dwukrotnie.

Rodzaje strof:Rodzaje strof: dystychdystych – strofa złożona z dwu wersów – strofa złożona z dwu wersów tercyna – tercyna – strofa trzywierszowastrofa trzywierszowa tetrastych tetrastych – strofa czterowiersz– strofa czterowiersz sekstyna sekstyna – strofa złożona z sześciu wersów– strofa złożona z sześciu wersów oktawa oktawa – strofa ośmiowierszowa– strofa ośmiowierszowa

Najważniejsze systemy wierszyNajważniejsze systemy wierszy

Wiersz sylabiczny Wiersz sylabiczny – pojawił się w okresie renesansu– pojawił się w okresie renesansu- stała liczba sylab w poszczególnych wersach lub - stała liczba sylab w poszczególnych wersach lub

powtarzalny ich układ w wierszach stroficznychpowtarzalny ich układ w wierszach stroficznych- z reguły występują rymy (są one dokładne, żeńskie)- z reguły występują rymy (są one dokładne, żeńskie)- wersy dłuższe niż 8-zgłoskowe zawierają średniówkę- wersy dłuższe niż 8-zgłoskowe zawierają średniówkę- stały akcent na 2.sylabie przed klauzulą i średniówką - stały akcent na 2.sylabie przed klauzulą i średniówką

(paroksytoniczny), (paroksytoniczny), - rozmaite układy wersowo-zdaniowe (w klauzuli i w - rozmaite układy wersowo-zdaniowe (w klauzuli i w

średniówce mogą występować przerzutnie).średniówce mogą występować przerzutnie).

Najważniejsze systemy wierszyNajważniejsze systemy wierszy

wiersz sylabotonicznywiersz sylabotoniczny – pojawił się w okresie – pojawił się w okresie oświeceniaoświecenia

- stała liczba sylab w wersie- stała liczba sylab w wersie- stała liczba i rozmieszczenie akcentów- stała liczba i rozmieszczenie akcentów- rozwinięta strofika - rozwinięta strofika - klauzula i średniówka wypada na ogół w - klauzula i średniówka wypada na ogół w

miejscu działu składniowego, przerzutnie są miejscu działu składniowego, przerzutnie są więc wyrazistewięc wyraziste

- rymy mogą być żeńskie lub męskie- rymy mogą być żeńskie lub męskie

Najważniejsze systemy wierszyNajważniejsze systemy wierszy

wiersz toniczny – wiersz toniczny – pojawił się w drugiej połowie pojawił się w drugiej połowie XIX wiekuXIX wieku

- stała liczba akcentów głównych, czyli - stała liczba akcentów głównych, czyli zestrojów akcentowych w wersie (najczęściej zestrojów akcentowych w wersie (najczęściej 3, rzadziej 6)3, rzadziej 6)

Najważniejsze systemy wierszyNajważniejsze systemy wierszy

Wiersz wolnyWiersz wolny – nie tworzy on jednolitego typu – nie tworzy on jednolitego typu o stałych regułach wersyfikacyjnycho stałych regułach wersyfikacyjnych

Cechy wiersza wolnego:Cechy wiersza wolnego:- różna liczba sylab w wersachróżna liczba sylab w wersach- brak rytmubrak rytmu- układ graficzny zależny od autoraukład graficzny zależny od autora- zdarza się, że autor odrzuca interpunkcję, pisownię zdarza się, że autor odrzuca interpunkcję, pisownię

wielką litera, podział na strofywielką litera, podział na strofy