A 388687

INTEGRACJAEUROPEJSKA

P o d r ę c z n i k , a k a d e m i c k i

redakcja naukowaAntoni Marszałek

Polskie Wydawnictwo EkonomiczneWarszawa 2004

Spis treści

Wstęp 17

Część pierwszaPODSTAWOWE ZASADY INTEGRACJI 23

Rozdział I. Pojęcie i istota integracji europejskiej 251. Czym jest integracja europejska? 25

Starożytność 26Chrześcijaństwo 27Czasy nowożytne i współczesne 27

2. Definicja integracji europejskiej 293. Przesłanki integracji europejskiej . . 29

Przesłanki bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego 30Przesłanki ekonomiczne 30

4. Motywy integracji europejskiej 315. Warunki integracji europejskiej 336. Uwagi końcowe 34

Pytania kontrolne ". 35Literatura zalecana 35

Rozdział II. Ekonomiczne uwarunkowania integracjieuropejskiej 36

1. Przesłanki ekonomiczne integracji europejskiej 362. Integracja regionalna a międzynarodowa współzależność 383. Integracja międzynarodowa a gospodarka światowa — procesy

dostosowawcze 394. Integracja regionalna a mocarstwa globalne w gospodarce światowej 415. Integracja regionalna a wyzwania rozwojowe gospodarki światowej 436. Integracja regionalna a korporacje międzynarodowe i nowe

technologie w gospodarce światowej . 45

6 Spis treści

7. Uwagi końcowe 49Pytania kontrolne 51Literatura zalecana 51

Rozdział III. Suwerenność w integracji europejskiej 521. Koncepcje suwerenności a przesłanki integracji europejskiej 522. Suwerenność a bezpieczeństwo w integracji europejskiej 543. Suwerenność osoby, narodu czy państwa w integracji europejskiej . . . 584. Ekonomiczne uwarunkowania suwerenności w integracji europejskiej 635. Uwagi końcowe 66

Pytania kontrolne 68Literatura zalecana 68

Część drugaSYSTEM PODMIOTOWY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ 71

Rozdział IV. Europejska Wspólnota Węgla i Stali 731. Geneza EWWiS . 732. Członkostwo i podstawa prawna EWWiS 743. System instytucjonalny EWWiS 754. Cele i zadania EWWiS 775. Główne efekty działalności EWWiS 786. Następstwa wygaśnięcia Traktatu ustanawiającego EWWiS 807. Uwagi końcowe 82

Pytania kontrolne 83Literatura zalecana 83

Rozdział V. Europejska Wspólnota Energii Atomowej 841. Geneza Euratomu 842. Członkostwo i instytucje Euratomu 853. Zadania Euratomu 864. Główne efekty działalności Euratomu 875. Uwagi końcowe 90

Pytania kontrolne 91Literatura zalecana 91

Rozdział VI. Wspólnota Europejska 921. Podstawy prawne Wspólnoty Europejskiej 92

Źródła prawa wspólnotowego 92Podstawowe kategorie aktów prawnych 94

2. Członkostwo we Wspólnocie Europejskiej 95Rodzaje członkostwa w organizacji międzynarodowej 95Członkostwo zwyczajne we Wspólnocie 96Członkostwo stowarzyszone we Wspólnocie 97

Spis treści 7

3. Organy Wspólnoty Europejskiej 97Parlament Europejski 98Rada 101Komisja 103Trybunał Sprawiedliwości 104Trybunał Obrachunkowy . . 106Rada Europejska 106

4. Traktat o Unii Europejskiej 107O d E W G d o W s p ó l n o t y Europejskiej 1 0 7Unia gospodarcza i walutowa 1 0 8Wspólna pol i tyka zagraniczna i bezpieczeństwa 1 0 8Wspólna poli tyka w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych . . . . 1 0 9

5. Wspólnota Europejska a Unia Europejska 1096. Uwagi końcowe 111

Pytania kontrolne 112Literatura zalecana 112

Rozdział VII. Wspólnoty Europejskie a układy o stowarzyszeniu . . . . 1141. Układy o stowarzyszeniu jako narzędzie polityki zagranicznej Wspólnot 1142. Podstawy prawne umów o stowarzyszeniu 1163. Konstrukcja umów o stowarzyszeniu .v.a 117

Umowa z Grecją jako przykład stowarzyszenia „starej generacji" 118Układy Europejskie jako przykład stowarzyszenia „nowej generacji" 121

4. Polityka stowarzyszeniowa Wspólnot 125Państwa pozaeuropejskie 125Państwa EFTA 126Państwa Europy Środkowej i Wschodniej 127Państwa basenu Morza Śródziemnego 127Państwa bałkańskie 129

5. Uwagi końcowe - 130Pytania kontrolne 131Literatura zalecana 131

Rozdział VIII. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu 1321. Geneza powstania EFTA 1322. Podstawy prawne 1333. Cele i zasady realizacji . .- 1344. Organy EFTA 1355. Ekonomiczne skutki utworzenia strefy wolnego handlu — interpretacja

teoretyczna 1376. Praktyczne efekty utworzenia EFTA 1407. Rozwój powiązań instytucjonalnych i handlowych EFTA

ze Wspólnotami Europejskimi 1428. Nowelizacja konwencji sztokholmskiej 1469. Stosunki EFTA z państwami trzecimi 147

8 Spis treści

10. Uwagi końcowe 148Pytania kontrolne 150Literatura zalecana 150

Rozdział IX. Europejski Obszar Gospodarczy 1511. Geneza Europejskiego Obszaru Gospodarczego 1512. Cel, zakres i podstawy traktatowe Europejskiego Obszaru

Gospodarczego 1533. „Cztery wolności" jednolitego rynku EOG 154

Swoboda przepływu towarów 154Swoboda przepływu osób 155Swoboda przepływu kapitału 156Swoboda świadczenia usług '. 157

4. System ochrony konkurencji 1575. Współpraca w zakresie programów horyzontalnych i oskrzydlających 1596. Struktura instytucjonalna EOG 1597. Redystrybucja finansowa w obrębie EOG 1618. Uwagi końcowe 162

Pytania kontrolne - 162Literatura zalecana 163

Część trzeciaSYSTEM GOSPODARCZY I SPOŁECZNY WSPÓLNOT 165

Rozdział X. Rynek wewnętrzny 1671. Rynek towarów 167

Podstawy traktatowe i utworzenie unii celnej 167Usuwanie barier na rynku wewnętrznym 170

2. Rynek usług 175Specyfika 175Podstawy prawne 176Usługi finansowe 177

3. Rynek kapitału 178Kapitał finansowy 179Inwestycje bezpośrednie 181Kapitał wiedzy 181

4. Rynek pracy > 183Podstawy traktatowe 184Uznawanie kwalifikacji 185Porozumienie z Schengen 187

5. Uwagi końcowe 188Pytania kontrolne 190Literatura zalecana 190

Spis treści 9

Rozdział XI. Polityka handlowa 1911. Cel, zakres i podstawy traktatowe wspólnej polityki handlowej 1912. Wspólna zewnętrzna taryfa celna jako główny instrument polityki

handlowej 1943. Inne instrumenty polityki handlowej odnoszące się do importu 196

Środki nadzoru i ochrony przed nadmiernym importem 197Środki antydumpingowe i anty subwencyjne 199

4. Wspólne zasady polityki handlowej wobec eksportu 2025. Przeciwdziałanie barierom w handlu ustanawianym przez kraje

trzecie 2046. Uwagi końcowe 206

Pytania kontrolne 207Literatura zalecana 207

Rozdział XII. Polityka konkurencji 2081. Cel, zakres i podstawy traktatowe polityki ochrony konkurencji . . . . 2082. Zasady konkurencji odnoszące się do porozumień między

przedsiębiorstwami 2103. Polityka wobec przedsiębiorstw nadużywających pozycji dominującej 2144. Kontrola koncentracji przedsiębiorstw . 2155. Zasady konkurencji odnoszące się do pomocy publicznej

dla przedsiębiorstw 2196. Uwagi końcowe 222

Pytania kontrolne . 223Literatura zalecana 224

Rozdział XIII. Polityka regionalna (strukturalna) 2251. Pojęcie i przesłanki polityki regionalnej 2252. Ewolucja polityki regionalnej (strukturalnej) Wspólnoty Europejskiej 227

Początki wspólnotowej polityki regionalnej 228Uformowanie się autonomicznej polityki regionalnej / strukturalnej w konsekwencjiJednolitego Aktu Europejskiego i reformy funduszy strukturalnych 230Polityka strukturalna po traktacie z Maastricht 233

3. Polityka strukturalna Wspólnoty Europejskiej w wersji Agendy 2000 2364. Uwagi końcowe 240

Pytania kontrolne 240Literatura zalecana 241

Rozdział XIV. Polityka rolna 2421. Podstawowe cechy ustroju rolnego w krajach Wspólnoty Europejskiej 2422. Finanse wspólnej polityki rolnej 2433. Interwencjonizm rynkowy 2464. Polityka strukturalna realizowana w ramach WPR 2515. Reforma WPR w latach dziewięćdziesiątych XX w 255

10 Spis treści

6. Uwagi końcowe 257Pytania kontrolne 258Literatura zalecana . . 258

Rozdział XV. Polityka transportowa 2591. Cele i zasady wspólnej polityki transportowej 2592. Ewolucja wspólnej polityki transportowej 2603. Regulacja rynków usług transportowych . 262

Transport samochodowy 263Transport kolejowy 265Transport wodny śródlądowy 266Transport morski 267Transport lotniczy ' 268

4. Polityka rozwoju infrastruktury transportowej 2695. Uwagi końcowe 271

Pytania kontrolne 272Literatura zalecana 272

Rozdział XVI. Polityka ochrony środowiska 2731. Geneza polityki ekologicznej Wspólnoty Europejskiej 2732. Polityka ochrony środowiska — cele, zasady i zadania 2763. Polityka ekologiczna Wspólnoty po wejściu w życie Traktatu o Unii

Europejskiej 2784. Kierunki polityki ekologicznej Wspólnoty w pierwszej dekadzie

XXI w 2815. Uwagi końcowe 284

Pytania kontrolne 285Literatura zalecana 285

Rozdział XVII. Zatrudnienie, polityka społeczna, kształcenie zawodowei młodzież : 286

1. Zatrudnienie 286Podstawowe dokumenty Wspólnoty Europejskiej dotyczące zatrudnienia 286Polityka zatrudnienia i ograniczania bezrobocia w krajach Wspólnoty Europejskieji w Polsce 288

2. Polityka społeczna 291Zasady polityki społecznej w świetle wymogów Wspólnoty Europejskiej 291System zabezpieczenia społecznego we Wspólnocie Europejskiej 295

3. Kształcenie zawodowe i młodzież 298Wymogi systemu kształcenia zawodowego w świetle dokumentów Wspólnoty Europejskiej 298Sytuacja młodzieży na rynku pracy w krajach Wspólnoty Europejskieji w Polsce 301

4. Uwagi końcowe 303Pytania kontrolne 304Literatura zalecana 304

Spis treści 11

Część czwartaSYSTEM WALUTOWY WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ 305

Rozdział XVIII. Integracją walutowa do traktatu z Maastricht 3071. Integracja walutowa — definicje, przesłanki 3072. Założenia teorii optymalnego obszaru walutowego 3103. Koncepcje unii walutowej 3134. Doświadczenia integracji walutowej 317

PlanWernera 317Europejski System Walutowy 320

5. Uwagi końcowe . . . 323Pytania kontrolne 324Literatura zalecana 324

Rozdział XIX. Tworzenie i funkcjonowanie unii walutowej 3251. Założenia traktatu z Maastricht 3252. Realizacja UGiW 3283. Polityka kursowa Wspólnoty - ERM II 3334. Uwagi końcowe 335

Pytania kontrolne 336Literatura zalecana 336

Rozdział XX. Europejski System Banków Centralnych 3371. Cel i założenia ESBC 3372. Struktura organizacyjna ESBC . . . : 3393. Europejski Bank Centralny 3444. Kierunki zmian w ESBC '. 3505. Uwagi końcowe 351

Pytania kontrolne 351Literatura zalecana 352

Część p i ą t aW S P Ó Ł P R A C A P O L I T Y C Z N A P A Ń S T W W U N I I E U R O P E J S K I E J . . . 3 5 3

Rozdział XXI. Przesłanki i perspektywy unii politycznejw integracji europejskiej 355

1. Definicja i przesłanki polityczne integracji europejskiej 3552. Stanowisko niektórych państw wobec integracji Europy 356

Wielka Brytania 356Francja 357Kraje Beneluksu 358Niemcy 358Włochy • 359

12 Spis treści

3. Główne motywy i koncepcje integracji politycznej po II wojnieświatowej 360Federalistyczna koncepcja integracji 361Funkcjonalistyczna koncepcja integracji 362Konfederacyjna koncepcja integracji 363

4. Unia polityczna w integracji europejskiej w świetle JednolitegoAktu Europejskiego 364

5. Perspektywy unii politycznej w integracji europejskiej w świetle Traktatu0 Unii Europejskiej 366

6. Uwagi końcowe 367Pytania kontrolne 368Literatura zalecana 368

Rozdział XXII. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwaw integracji europejskiej 369

1. P o j ę c i e i c e l e w s p ó l n e j p o l i t y k i z a g r a n i c z n e j i b e z p i e c z e ń s t w a . . . . . 3 6 92. O r g a n y w s p ó l n e j p o l i t y k i z a g r a n i c z n e j i b e z p i e c z e ń s t w a 3 7 0

Organy działające na zasadzie zapożyczenia 371Organy sui generis wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa 372

3. Sposoby działania w ramach wspólnej polityki zagranicznej1 bezpieczeństwa 374Zasady i ogólne wytyczne 374Wspólne strategie 374Wspólne działania 374Wspólne stanowiska 375

4. Zawieranie umów w ramach wspólnej polityki zagraniczneji bezpieczeństwa 375

5. Nowy wymiar bezpieczeństwa i obrony 377Ustanowienie wspólnej polityki obronnej i wspólnej obrony 377Europejski system opanowywania kryzysów 377Unia Zachodnioeuropejska a Unia Europejska 378

6 . R o z w ó j w s p ó l n e j e u r o p e j s k i e j p o l i t y k i b e z p i e c z e ń s t w a i o b r o n y . . . . 3 7 87 . U w a g i k o ń c o w e 3 8 1

Pytania kontrolne 382Literatura zalecana 382

Rozdział XXIII. Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrznew integracji europejskiej 383

1. Początki współpracy europejskiej 3832. Układy z Schengen i ich wpływ na współpracę w zakresie wymiaru

sprawiedliwości i spraw wewnętrznych 384Pierwsze porozumienie z Schengen 384Drugie porozumienie z Schengen 385

3. Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne w założeniach Traktatuo Unii Europejskiej 387

Spis treści 13

4. Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne w realizacji Traktatuo Unii Europejskiej , 389

5. Wymiar sprawiedliwości i spraw wewnętrznych w traktacieamsterdamskim 391

6. Postanowienia Rady Europejskiej w Tampere 3937. Uwagi końcowe 395

Pytania kontrolne 397Literatura zalecana 397

Część szóstaSUBREGIONALNE OBSZARY INTEGRACJI 399

Rozdział XXIV. Integracja ekonomiczna Beneluksu 4011. Geneza Unii Ekonomicznej Beneluksu 4012. Cele, zadania i instytucje Unii Ekonomicznej Beneluksu 4023. Dorobek Unii Ekonomicznej Beneluksu a integracja

we Wspólnocie Europejskiej . . . 4044. Beneluks a zasada elastyczności w integracji europejskiej 4055. Uwagi końcowe 408

Pytania kontrolne . 409Literatura zalecana 410

Rozdział XXV. Integracja skandynawska 4111. Geneza współpracy i integracji skandynawskiej 4112. Rada Nordycka 413

Geneza powstania 413Zadania Rady " . '.• 413Organy Rady . . . . . . . . . 415Działalność Rady 417

3. Nordycka Rada Ministrów . . . 420Geneza powstania • • • 4 2 0Cele i zadania Rady •. 420Organy Rady 421Działalność Rady . 422

4. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa '.•-••' 4245. Współpraca z regionami przyległymi 4256. Uwagi końcowe . . 426

Pytania kontrolne 426Literatura zalecana 427

Rozdział XXVI. Integracja środkowoeuropejska 4281. Uwarunkowania integracji w Europie Środkowej 4282. Inicjatywa Środkowoeuropejska 4303. Grupa Wyszehradzka 432

14 Spis treści

4. Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu — CEFTA 4345. Uwagi końcowe 439

Pytania kontrolne •• 440Literatura zalecana 440

Rozdział XXVII. Integracja bałtycka i czarnomorska 4411. Ogólna charakterystyka ekonomiczna regionu M o r z a Bałtyckiego . . . 4412. Rada Państw M o r z a Bałtyckiego 443

Utworzenie Rady 443Struktura Rady 443Geneza i działalność Rady 444Polska i RPMB 445Perspektywy współpracy 445

3. Rada Bałtycka 446Organy Rady Bałtyckiej 446Geneza Rady Bałtyckiej 447Działalność Rady Bałtyckiej 448Perspektywy Rady Bałtyckiej 450

4. Współpraca Ekonomiczna Państw Morza Czarnego . . 450Instytucje i formy działania BSEC 451Geneza i działalność BSEC 452Wizja przyszłości BSEC 453

5. Uwagi końcowe 454Pytania kontrolne 455Literatura zalecana 455

Rozdział XXVIII. Integracja sąsiedzka. Znaczenie euroregionów . . . . 4571. Istota, przesłanki i znaczenie integracji sąsiedzkiej 4572. Integracja sąsiedzka a integracja regionalna 4583. Modelowa interpretacja integracji sąsiedzkiej 4604. Integracja przygraniczna krajów sąsiadujących ze sobą 4635. Euroregiony — przesłanki tworzenia, istota, znaczenie . . . . . . . . . 465

Czym są euroregiony? 465Przesłanki tworzenia — znaczenie 466

6. Modelowa interpretacja współpracy euroregionalnej 4687. Euroregiony a integracja sąsiedzka 4698. Euroregiony a polityka regionalna 4719. Uwagi końcowe 473

Pytania kontrolne 473Literatura zalecana 473

Spis treści 15

Część siódmaPOLSKA NA DRODZE DO INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ 475

Rozdział XXIX. Układ Europejski i jego znaczenie dla Polski 4771. Geneza, cele i zakres Układu Europejskiego 4772. Powody zawarcia Układu Europejskiego 4793. Liberalizacja handlu towarowego 480

Wyroby przemysłowe 480Artykuły rolne 482Produkty rybołówstwa 483Klauzule ochronne 483Wyniki handlu Polski ze Wspólnotami a Układ Europejski 485

4. Inne obszary współpracy 488Przepływy pracowników, zakładanie przedsiębiorstw i świadczenie usług 489Płatności i przepływ kapitału 490Zbliżanie przepisów prawa, reguły konkurencji i inne postanowienia dotyczące gospodarki 490Współpraca gospodarcza i kulturalna 492Współpraca finansowa 493

5. Uwagi końcowe 493Pytania kontrolne 495Literatura zalecana 495

Rozdział XXX. Warunki i perspektywy integracji Polskize Wspólnotami Europejskimi 496

1. Warunki uczestnictwa Polski we Wspólnotach Europejskich 4962. Punkt wyjścia 498

Sytuacja gospodarcza 498Wymagania zawarte w acąuis communautaire 500Jakość rządzenia 502

3. Główne ustalenia traktatu akcesyjnego 5034. Główne obszary dostosowawcze 506

Wspólny rynek 506Polityka budżetowa 507Unia gospodarcza i walutowa 509

5. Uwagi końcowe 511Pytania kontrolne 513Literatura zalecana 513

Indeks 515