1

ABSOLUTYZM

Po wojnach religijnych midzy katolikami a hugenotami Francja bya bardzo osabiona. Siln pozycj przywrci jej kardyna Armand de Richelieu (1585-1642), ktry przez wiele lat peni urzd pierwszego ministra. By zwolennikiem koncepcji zwanej racj stanu, czyli nadrzdnego interesu pastwa nad innymi interesami, np. osb prywatnych, poniewa uwaa, e dobro pastwa jest wartoci nadrzdn (wadca moe by okrutny i niesprawiedliwy, jeli bdzie to korzystne dla pastwa). Z tego powodu Richelieu doprowadzi do wzmocnienia wadzy krlewskiej i ograniczenia wadzy arystokratw (zabroni im posiadania prywatnych wojsk). Podczas wojny trzydziestoletniej udzieli wsparcia protestantom (pomimo i Francja bya pastwem katolickim), bo uzna, e przyniesie to korzyci Francji (interes pastwa by waniejszy ni obrona katolicyzmu). Polityka prowadzca do wzmocnienia wadzy krlewskiej bya kontynuowana przez krla Ludwika XIV z dynastii Burbonw (1643-1715) i doprowadzia do powstania absolutyzmu.

Modelowym (wzorcowym) pastwem o ustroju absolutystycznym bya Francja pod panowaniem Ludwika XIV, zwanego KRLEM SOCE. Ludwik XIV zrezygnowa z powoania pierwszego ministra, utosami dobro pastwa z dobrem krla, dlatego myl przewodni jego panowania byo wypowiedziane przeze zdanie: Pastwo to ja".

Absolutyzm rzdw Ludwika XIV mia swoje oparcie w nastpujcych zasadach: - w pastwie krl posiada peni wadzy ustawodawczej (prawodawczej), by rdem prawa, dziery wadz wykonawcz, trwa na czele administracji i armii, posiada rwnie wadz sdownicz, gdy kady wyrok zasdzano w imieniu monarchy, czyli posiada wadz ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz; - reprezentowa kraj na arenie midzynarodowej; - prowadzi polityk zagraniczn (zewntrzn); - zwoywa stany prowincjonalne i generalne; - mianowa wszystkich sdziw i urzdnikw; - obsadza posady w takich organach zbiorowych jak: parlamenty, czy rady krlewskie; - mia prawo ingerowania w kompetencje i prac wszystkich urzdnikw.

Ograniczenia wadzy monarszej byy znikome: - nie mg wprowadza nowych podatkw bez przyzwolenia stanw generalnych (przedstawicieli trzech stanw); - nie mg zmienia zasad sukcesji (nastpstwa tronu); - krlewskie edykty musiay zosta zarejestrowane przez paryski parlament; - krl jako arcychrzecijaski wadca powinien przestrzega prawa kanonicznego i boego; Krlewska wadza koczya si prawem wasnoci (nie mg bez orzeczenia sdu zabra wasnoci poddanych).

W dobie Ludwika XIV szlachta i arystokracja zostay w praktyce odsunite od rzeczywistego wpywu na decyzje polityczne. Stanowiska urzdowe, zarwno terenowe jak i centralne, w subie monarszej obejmowali mieszczanie. Niektre spord nich byy mianowane, ale urzd mona te byo kupi. W 1685 r. Ludwik XIV odwoa tolerancyjny edykt nantejski (z 1598 r.), ktry przyznawa hugenotom (francuskim kalwinom) ograniczone swobody religijne. Francuscy hugenoci musieli przyj wyznanie katolickie lub emigrowa (wielu wybrao emigracj).

Absolutna monarchia to przede wszystkim: dwr krlewski, administracja, wydatki na wojsko, stabilny system podatkowy, prowadzenie agresywnej polityki militarnej, mecenat kulturalny (np. budowa paacu wersalskiego). Wersal (paac pod Paryem) nazywano zot klatk, poniewa w nim, na rozkaz krla, zamieszkali najbardziej wpywowi ludzie Francji, ktrych krl chcia nadzorowa, pilnowa, by nie wystpili przeciw niemu.

W Polsce w XVIII w. forma rzdw zwana absolutyzmem nie przyja si, poniewa bylimy osabieni wojnami; bogata szlachta (magnateria, magnaci) rzdzia pastwem, za krl mia niewiele do powiedzenia (magnaci nie dopuszczali do wzmocnienia wadzy krlewskiej. Magnaci mieli ogromne majtki ziemskie (latyfundia), wielkie paace i wasne wojska. Pacili biednej szlachcie (goocie), by ta ich popieraa.

2

ABSOLUTYZM OWIECONY faza absolutyzmu, ktra rozwina si w pastwach europejskich w 2. po. XVIII w. ich wadcy odwoywali si do hase filozofii owieceniowej, starali si zadba o dobrobyt i bezpieczestwo poddanych poprzez szerzenie owiaty (dbali o ksztacenie poddanych nawet z rodzin chopskich), rozwj rzemiosa, przemysu i rolnictwa oraz reform prawa (np. w kierunku tolerancji religijnej, zniesienia tortur oraz rwnoci wszystkich ludzi wobec prawa; ludzie mieli by obywatelami posiadajcymi prawa, a nie bezwolnymi poddanymi).

Absolutni wadcy twierdzili, e wadza monarsza nie pochodzi wycznie od Boga, lecz raczej z umowy spoecznej, czyli kontraktu zawartego przez ludzi, ktrzy oddali rzdy jednemu spord nich dla zapewnienia dobrobytu i pokoju. Z tego powodu uwaali, e monarcha powinien by sug pastwa.

Przykady pastw, w ktrych przyj si absolutyzm owiecony:

Prusy: dynastia Hohenzollernw: Fryderyk Wilhelm I krl-kapral, inaczej krl-sierant i jego syn Fryderyk II Wielki krl-filozof, inaczej filozof na tronie;

Austria: dynastia Habsburgw: Maria Teresa i jej syn Jzef II;

Rosja: dynastia Romanoww: car Piotr I, caryca Katarzyna II.

Cechy absolutyzmu owieceniowego w XVIII w.: - zwikszenie liczebnoci armii; - wzrost podatkw (na armi); - wadcy dbali o wyksztacenie poddanych; - liczyo si wyksztacenie, a nie pochodzenie spoeczne (w zasadzie kady, kto si zasuy, mg awansowa); - podporzdkowanie Kocioa pastwu (wadcy).

Absolutyzm owiecony w Prusach dynastia Holenzollernw

Podczas potopu szwedzkiego polski krl Jan Kazimierz szuka sojusznikw w walce ze Szwedami. Krl pragn, by elektor Brandenburgii Fryderyk Wilhelm Hohenzollern (zwany Wielkim Elektorem), ktry w tym czasie rzdzi w Prusach Ksicych (powstay z Prus Zakonnych w wyniku hodu pruskiego w 1525 r. i byy lennem Polski), przesta wspiera Szwedw. Z tego powodu w 1657 r. Jan Kazimierz zrzek si zwierzchnictwa nad lennem w Prusach Ksicych. Cakowit wadz nad tymi ziemiami przekaza elektorowi Brandenburgii. Odtd Prusy Ksice byy samodzielnym pastwem, w ktrym rzdzili Hohenzollernowie wadcy jednego z niemieckich pastw, czyli Brandenburgii. Skutki tego posunicia byy fatalne, poniewa doprowadziy do powstania Krlestwa Pruskiego (Prus), ktre w XVIII w. uczestniczyo w rozbiorach Polski.

W 1701 r. wadca z dynastii Hohenzollernw, rzdzcej w Brandenburgii, czci Pomorza Zachodniego i w Prusach Ksicych, koronowa si na krla Prus jako Fryderyk I. Stolic Krlestwa Pruskiego zosta Berlin.

Podstawy absolutyzmu owieceniowego w Prusach stworzy jednak Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern, zwany krlem-kapralem lub krlem-sierantem. Przeprowadzi reformy, ktre uczyniy z Prus silne pastwo, m.in.: - przeprowadzi reform suby wojskowej, rozbudowa armi (wojska zacine zastpia armia narodowa), w ktrej oficerami bya szlachta pruska (junkrzy), natomiast mieszczanie i chopi mogli liczy na awans na stopnie podoficerskie;

- rozbudowa sprawnie dziaajc biurokracj pastwow (cywilny aparat urzdniczy). Przeprowadzenie takich reform byo moliwe dziki niezwykle oszczdnej polityce finansowej pastwa pruskiego (zmniejszenie wydatkw na rodzin krlewsk oraz dwr dworzanie mieli stoowa si we wasnym zakresie) oraz sprawnemu poborowi podatkw. Ze wzgldu na to, e wadca skupi si gwnie na rozbudowie armii i ze wzgldu na jej udzia w yciu pastwa, Krlestwo Prus stao si pastwem militarnym. Synny na ca Europ by tzw. pruski dryl, czyli nadzwyczajna dyscyplina w pruskim wojsku (onierze okazywali przeoonym lepe posuszestwo).

Reformy zapocztkowane przez Fryderyka Wilhelma I kontynuowa jego syn Fryderyk II Wielki, zwany krlem-filozofem lub filozof na tronie. Do najwaniejszych mona zaliczy:

3

- wprowadzenie przymusu szkolnego dla chopcw (obowizek szkolny obj rwnie dzieci chopskie i mieszczaskie) dziki upowszechnieniu owiaty w Prusach bya liczna, dobrze wyksztacona kadra urzdnikw pastwowych; - zakadanie manufaktur (warsztaty rzemielnicze nie mogy sprosta wzrastajcym potrzebom ludnoci); - zreformowanie sdownictwa oraz prawa; - upowszechnianie tolerancji religijnej.

W poowie XVIII w. w wyniku wyczerpujcych wojen Prusy odebray Austrii lsk (nalea do Habsburgw od XV w.).

W II poowie XVIII w. Prusy uczestniczyy w trzech rozbiorach Polski (przejy tereny najbardziej rozwinite pod wzgldem gospodarczym).

Filarami mocarstwowych Prus byy: liczna, wywiczona, zdyscyplinowana armia oraz sprawna administracja.

Dziki takiej polityce Prusy stay si jednym z najsilniejszych pastw Rzeszy Niemieckiej oraz mocarstwem europejskim.

Absolutyzm owiecony w Austrii dynastia Habsburgw

W II poowie XVIII w. cesarzowa Maria Teresa oraz jej syn cesarz Jzef II (przedstawiciele Habsburgw), przeprowadzili w Austrii szereg reform w duchu absolutyzmu owieceniowego. Najwaniejsze to: - rozbudowa armii;

- rozbudowa biurokracji, centralizacja pastwa (administracja istniejca w poszczeglnych pastwach podlegych Austrii zostaa podporzdkowana centralnym urzdom pastwowym w Wiedniu); - uporzdkowanie finansw pastwa (rozszerzenie obowizku podatkowego na szlacht i kler, ktre dotd byy zwolnione z pacenia podatkw, oraz obnienie podatkw dla chopstwa i mieszczastwa); - reforma prawa (zniesienie tortur oraz na pewien czas kary mierci); - rozwizanie wikszoci klasztorw (skonfiskowanie, czyli przejcie, zabranie ich majtkw ziemskich uzyskane w ten sposb pienidze przeznaczono na rozbudow armii oraz rozwj szkolnictwa i owiaty); - podporzdkowanie Kocioa pastwu (cesarz sam mianowa biskupw, co rozlunio zwizki Kocioa z papiestwem);

- prowadzenie polityki tolerancji religijnej (cesarz Jzef II zrwna w prawach katolikw i protestantw, nieznacznie rozszerzy te prawa ydw mogli studiowa na uniwersytetach);

W poowie XVIII w. w wyniku wyczerpujcych wojen Austria stracia na rzecz Prus lsk (nalea do Habsburgw od XV w.). W II poowie XVIII w. Austria uczestniczya w dwch rozbiorach Polski pierwszym i trzecim. Dziki takiej polityce Austria staa si jednym z najsilniejszych mocarstw europejskich.

Absolutyzm owiecony w Rosji dynastia Romanoww

Car Piotr I Wielki z dynastii Romanoww, zafascynowany Europ Zachodni (pozna j podrujc pod przybranym nazwiskiem po wielu europejskich pastwach), postanowi przeprowadzi wiele reform, np.: - europeizacj Rosji, car chcia zbliy j do cywilizacji zachodnioeuropejskiej, zwaszcza w zakresie obyczajw (bojarzy, czyli rosyjska szlachta, musiaa uczy si zachodnioeuropejskich tacw, pali tyto, skrci szaty, zgoli brody itp.); - reform religijn zniesienie patriarchatu (car zosta gow Cerkwi; Cerkiew zostaa mu podporzdkowana); - wprowadzenie dla cara tytuu Cesarza Wszechrosji (Imperatora Wszechrosji) od tej pory pastwo nosio nazw Cesarstwo Rosyjskie (stao si ono Imperium Rosyjskim, bo car nosi tytu Imperatora Wszechrosji); - budowa nowej stolicy (przeniesienie stolicy z Moskwy do Sankt Petersburga);

- unowoczenienie armii rosyjskiej (wprowadzenie corocznego poboru do wojska); - rozwj szkolnictwa (utworzenie licznych szk elementarnych i szkoy kadetw dla onierzy); - wprowadzenie 14 rang urzdniczych dla szlachty sucej pastwu (bojarzy mogli wybra midzy doywotni sub urzdnicz w armii lub w administracji pastwowej); - dbanie o rozwj rodzimego rzemiosa i handlu poprzez wprowadzanie wysokich ce na towary sprowadzane z zagranicy;

- zakadanie manufaktur.

4

Reformy zapocztkowane przez Piotra I Wielkiego kontynuowaa caryca Katarzyna II Wielka. w okresie jej rzdw doszo do: - podziau administracyjnego Rosji na gubernie; - likwidacji przywilejw kozackich; - kolonizacji Syberii, ktra staa si rwnie miejscem zsyek winiw politycznych z Rosji i z terenw podporzdkowanych Rosji.

Zdobycze terytorialne:

- zagarnicie duej terytorium wschodniej czci Rzeczypospolitej w wyniku trzech rozbiorw Polski; - przejcie szwedzkiej czci Inflant w wyniku Wielkiej Wojny Pnocnej (1700-1721).

ANGLIA NA PRZEOMIE XVII/XVIII w.

Na pocztku XVII w. w Anglii utrzymywaa si silna wadza monarchy, jednak wkrtce zacza rosn rola Parlamentu, ktry skada si z reprezentantw stanw.

W 1603 r. Anglia i Szkocja zawary uni personaln, a rzdy sprawowali tam wadcy z dynastii Stuartw, ktrzy prbowali ograniczy rol Parlamentu i nakadali wysokie podatki.

Konflikt midzy Stuartami a zwolennikami Parlamentu i purytanami (radykalnymi protestantami (ang. kalwinami), przeciwnikami wszelkich elementw katolickich w kociele anglikaskim) przerodzi si w wojn domow trwajc od 1640 r. do 1649 r., ktr wygra Parlament. Krl Karol I Stuart zosta pozbawiony wadzy i city. Anglia staa si republik, ktra szybko przeksztacia si w dyktatur wojskow purytanina Olivera Cromwella.

Za rzdw Cromwella Anglia ostatecznie podporzdkowaa sobie Irlandi. Po mierci Cromwella do Anglii powrcili Stuartowie (koniec republiki, powrt monarchii) przebywajcy na emigracji (1660 r.).

W 1688 r. doszo do bezkrwawego zamachu stanu zwanego sawetn rewolucj, w wyniku ktrego dynastia Stuartw ponownie zostaa odsunita od wadzy (Jakub II Stuart przeszed na katolicyzm i zosta pozbawiony tronu, a wadz przeja jego crka i jej m Wilhelm Oraski, ktrzy byli protestantami).

Jednym z najwaniejszych angielskich aktw prawnych jest Deklaracja Praw uchwalona po sawetnej rewolucji. Deklaracja Praw: - wykluczya ona katolikw z prawa do dziedziczenia tronu, - ograniczya wadz krlewsk (krl panuje, lecz nie rzdzi sprawuje funkcje reprezentacyjne), - poszerzya wadz Parlamentu (ma wyczn moc stanowienia prawa; przed nim odpowiedzialny jest rzd, czyli gabinet ministrw z premierem na czele). W Anglii zacz si ksztatowa system rzdw zwany monarchi parlamentarn.

Anglia staa si kolebk nowoytnych partii politycznych. Wyksztaciy si tam dwie, rywalizujce ze sob, partie:

- torysw (zwolennikw silniejszych rzdw krla), - wigw (zwolennikw silniejszej pozycji Parlamentu).

W 1707 r. Anglia i Szkocja zawary uni realn, w wyniku czego powstaa Wielka Brytania.

RZECZPOSPOLITA W CZASACH SASKICH

Od poowy XVII w. w Rzeczpospolitej nasila si kryzys, ktry sta si dobrze widoczny w XVIII w. w okresie panowania przedstawicieli saskiej (czyli pochodzcej z Saksonii) dynastii Wettynw (Wettinw) Augusta II Mocnego (1697-1733) i Augusta III Sasa (1733-1763).

5

AUGUST II MOCNY (krl elekcyjny)

Po mierci Jana III Sobieskiego w 1697 r. szlachta wybraa na krla Augusta II Mocnego, wadc Saksonii jednego z pastw niemieckich. Kandydatem do tronu by rwnie syn Jana III Sobieskiego Jakub Sobieski, jednak szlachta go nie wybraa. Polska i Saksonia zostay zwizane uni personaln. August II okaza si wadc nieudolnym. Nastaa wwczas w Polsce anarchia pastwa (rozprenie, chaos, zamt polityczny).

Wadca wcign Polsk w Wielk Wojn Pnocn (1700-1721), ktr toczyy Rosja i Szwecja. Rosja chciaa zdoby dominacj nad Morzem Batyckim poprzez przejcie szwedzkiej czci Inflant. August II jako wadca Saksonii popar w tej wojnie Rosj, przez co wcign sab Polsk do wojny (dziaania wojenne toczyy si rwnie na polsko-litewskim terytorium). Polska ulega najazdowi silniejszych Szwedw, a August II wycofa si do Saksonii. Wwczas, za namow krla szwedzkiego Karola XII, w 1704 r. cz polsko-litewskiej szlachty wybraa na krla Rzeczypospolitej wojewod sandomierskiego Stanisawa Leszczyskiego. Wkrtce Rosja zacza odnosi sukcesy pokonaa armi szwedzk w bitwie pod Potaw w 1709 r. i Stanisaw Leszczyski musia opuci Polsk. Zwolennicy Wettyna chcieli jego powrotu na polski tron, co umoliwia Rosja i jej sukcesu w wojnie pnocnej. Od 1709 r. August II Mocny nieprzerwanie rzdzi do roku 1733 (do mierci).

Po powrocie na polski tron August II Mocny podj prby wzmocnienia wadzy krlewskiej, co spotykao si z ostr krytyk ze strony szlachty, ktra walczya o utrzymanie zotej wolnoci szlacheckiej. Rosja, ktra pomoga mu w odzyskaniu tronu, zacza miesza si w wewntrzne sprawy Polski. Bya przeciwniczk wszelkich reform, ktre mogy wzmocni Rzeczpospolit. W 1717 r. odby si Sejm Niemy (pod presj ambasadora Rosji oraz rosyjskich armat, ktre otaczay budynek, gdzie obradowa sejm). Nazwa pochodzi od tego, e nikomu nie pozwolono zabiera gosu w sprawach przedstawionych przez marszaka i posw odczytujcych wol Rosji. Na tym sejmie wprowadzono stay podatek na zawodow armi polsk, majc liczy maksymalnie 24 tys. onierzy. Pozornie miao to wzmocni pastwo, w rzeczywistoci byo odwrotnie pozbawiao nas to moliwoci zwikszenia stanu liczebnego wojska w przyszoci (armia rosyjska, pruska, austriacka liczyy wtedy po ok. 300 tys. onierzy). Od tego momentu rozpocz si okres uzalenienie Rzeczypospolitej od Cesarstwa Rosyjskiego.

W 1732 r. Rosja, Austria i Prusy zawary tzw. traktat trzech czarnych orw, w ktrym trzy mocarstwa zagwarantoway nienaruszalno polskiego ustroju (gwarantoway liberum veto, woln elekcj i przywileje szlacheckie) oraz zdecydoway, e w kolejnej wolnej elekcji popr wsplnego kandydata na polski tron (sojusz wymierzony by przeciwko Stanisawowi Leszczyskiemu, ktrego kandydatur popieraa Francja i Szwecja).

AUGUST III SAS (krl elekcyjny)

Po mierci Augusta III w 1733 r. doszo do rozdwojonej wolnej elekcji. decydowana wikszo szlachty wybraa na krla Stanisawa Leszczyskiego, mniejszo Augusta III, syna Augusta II Mocnego. Doprowadzio to do wojny domowej (Leszczyskiego popara Francja i Hiszpania, za Augusta III Rosja i Austria), ktr wygra August III. Leszczyski musia opuci Polsk. Z tego okresu pochodzi powiedzenie od Sasa do Lasa (Sas to August III Sas, Las to Leszczyski).

Po ucieczce z Polski Stanisaw Leszczyski schroni si we Francji. Jego crka Maria wysza za m za krla Francji Ludwika XV. Leszczyski otrzyma od zicia bogate ksistwo Lotaryngii, gdzie zasyn jako bardzo dobry wadca oraz mecenas sztuki.

Podczas rzdw Augusta III pogbiaa si anarchia. Wiele pienidzy wydawano na uczty, o czym wiadczy powiedzenie Za krla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa. Najwikszym problemem byo czste zrywanie sejmw walnych (wadza centralna stracia na znaczeniu) oraz obstrukcja tamowanie obrad. Za Augusta III zerwano 13 na 14 zwoanych sejmw. Wadza krlewska bya saba, natomiast roso znaczenie magnaterii zwanej krlewitami bya ona przekupywana przez obce mocarstwa, by dziaaa zgodnie z ich interesem. Magnateria uzalenia od siebie finansowo biedniejsz szlacht, ktra gosowaa zgodnie z zaleceniami magnatw.

6

Interwencje obcych mocarstw, zniszczenia wojenne i zrywanie sejmw sprawiay, e kryzys pastwa coraz bardziej si pogbia. Wojny, konflikty wewntrzne, straty ludnociowe prowadziy do wzrostu wymiaru paszczyzny i upadku miast. Zintensyfikowaniu ulegy przejawy nietolerancji religijnej wobec protestantw i ydw. Szlachcie rnowierczej (innej ni katolicka) odebrano prawo zasiadania w sejmie, co stao si pretekstem do ingerencji Rosji i Prus w wewntrzne sprawy Polski pod pretekstem obrony praw prawosawnych oraz protestantw.

PRBY REFORM W CZASACH SASKICH

W czasach kryzysu pojawia si grupa ludzi zatroskanych o losy Rzeczypospolitej. Coraz goniej i odwaniej zaczto nawoywa do reform wzmacniajcych pastwo polskie. a) Wydawano broszury i traktaty polityczne wzywajce do przeprowadzenia reform, np.: - Gos wolny wolno ubezpieczajcy Stanisawa Leszczyskiego (autor proponowa zniesienie liberum veto oraz nadanie chopom wolnoci osobistej); - O skutecznym rad sposobie Stanisawa Konarskiego z zakonu pijarw (autor proponowa zniesienie liberum veto w niektrych sytuacjach i zastpienie go podejmowaniem uchwa wikszoci gosw). b) Stworzenie Collegium Nobilium przez Stanisawa Konarskiego (nowoczesna szkoa rednia zaoona w 1740 r. dla zamonej szlachty, wzorowana na zachodnioeuropejskich szkoach rycerskich). c) Stworzenie w Warszawie pierwszej publicznej (dla wszystkich) biblioteki przez braci Adama i Jzefa Zauskich (do tego czasu istniay biblioteki prywatne). Staa si ona zalkiem pniejszej Biblioteki Narodowej.

d) Wybudowanie, z inicjatywy Augusta III, Paacu Saskiego, ktry uwietni wygld Warszawy.

PANOWANIE STANISAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO I ROZBIORY POLSKI 1772, 1793, 1795

STANISAW AUGUST PONIATOWSKI (ostatni krl elekcyjny) (1764-1795)

Po mierci Augusta III Sasa w wyniku ostatniej wolnej elekcji w 1764 r. polskim krlem zosta Stanisaw August Poniatowski. Kandydatur t wspara przede wszystkim caryca Rosji Katarzyna II Wielka. Krl zwizany by z rodem Czartoryskich stojcym na czele stronnictwa politycznego zwanego Famili, ktre za zgod Rosji chciao przeprowadzi umiarkowane reformy.

Jeszcze przed wyborem Stanisawa Augusta Poniatowskiego na krla, Familia zwoaa sejm skonfederowany, ktrego nie mona byo zrywa za pomoc liberum veto. Gosowano na nim wikszoci gosw w sprawach dotyczcych skarbu, dziki czemu uchwalono co generalne, ktre miay paci rwnie szlachta i duchowni.

Krl by osob gruntownie wyksztacon. Za jego panowania doszo do rozkwitu nauki, sztuki i kultury, dlatego okres jego rzdw nazwano czasami stanisawowskimi, a styl klasycystyczny, ktry upowszechni si w architekturze w XVIII w., w Polsce nazwano stylem stanisawowskim.

W pierwszych latach panowania Stanisaw August Poniatowski stara si gruntownie zreformowa pastwo.

Jedn z pierwszych decyzji nowego krla byo utworzenie w 1765 r. Szkoy Rycerskiej (Korpusu Kadetw) w Warszawie bya to wiecka szkoa rednia (pierwsza wiecka szkoa w Polsce) zaoona dla szlacheckiej modziey. Jej gwnym celem byo ksztacenie dobrze wykwalifikowanych oficerw, majcych sta si wiatymi obywatelami odpowiedzialnymi za ojczyzn. W szkole tej wprowadzono nowoczesne nauczanie (przedmioty humanistyczne, wojskowo, inynieria, prawo, matematyka, jzyki nowoytne oraz nauka taca i dobrych manier).

Krl dba o rozwj krlewskich ludwisarni, w ktrych odlewano dziaa (ludwisarz to rzemielnik odlewajcy dziaa, dzwony itp.). W Warszawie rozpocza dziaalno krlewska mennica, w ktrej zaczto bi nowe monety, poniewa krl pruski, Fryderyk II Wielki, zalewa pastwo polsko-litewskie faszyw monet, a przechwyca wartociow. Paraliowao to rozwj polskiej gospodarki.

7

Przeprowadzone reformy zaniepokoiy magnateri, ktra pragna zachowa swoj dominujc pozycj w pastwie (trwa okres oligarchii magnackiej), oraz ssiadw Rzeczypospolitej.

Wkrtce doszo do jawnej ingerencji Rosji w wewntrzne sprawy Polski pod pretekstem obrony praw dysydentw (rnowierczej szlachty prawosawnej i protestanckiej). W latach 1767-1768 trwa sejm, na ktrym pod naciskiem rosyjskiego ambasadora Mikoaja Repnina przyjto tzw. prawa kardynalne (podstawowe), ktre gwarantoway nienaruszalno (niezmienno) polskiego ustroju i zachowanie zotej wolnoci, czyli wolnej elekcji, liberum veto i prawa wypowiadania krlowi posuszestwa. Gwarantem nienaruszalnoci praw kardynalnych zostaa caryca Rosji Katarzyna II Wielka. Pod naciskiem Rosji sejm przyzna rnowiercom peni praw politycznych, co wywoao oburzenie pewnej czci szlachty. Przywdcw katolickich sprzeciwiajcych si rwnouprawnieniu rnowierczej szlachty wywieziono w gb Rosji, czym zastraszono wszystkich posw. Aby uspokoi nastroje szlachty, caryca zagwarantowaa nienaruszalno granic pastwa polsko-litewskiego.

Wkrtce cz szlachty zawizaa zbrojn konfederacj barsk (w miejscowoci Bar na Ukrainie), ktra trwaa w latach 1768-1772. Patriotyczna szlachta wystpia przeciwko jawnemu wtrcaniu si Rosji w wewntrzne sprawy Polski oraz przeciw ugodowej polityce krla wobec Rosji (chciaa go pozbawi tronu, oskaraa go o sualczo wobec carycy Katarzyny II); wystpia w obronie katolickiej wiary (nie chciaa rwnouprawnienia rnowiercw) i obronie suwerennoci, wolnoci pastwa (nie chciaa ingerencji Rosji). Na czele konfederacji stan Kazimierz Puaski, ktry pniej walczy o niepodlego Stanw Zjednoczonych. W okresie trwania konfederacji wybucho powstanie ukraiskiego chopstwa, skierowane przeciwko konfederatom oraz katolickiej szlachcie, co byo ciosem dla barszczan (uczestnikw konfederacji barskiej). Konfederaci barscy (patrioci) przegrali (skompromitowaa ich nieudana prba porwania krla) , co stao si bezporedni przyczyn I rozbioru Polski. W 1772 r. Rosja, Austria i Prusy dokonay I rozbioru Polski.

Rosja Prusy Austria

obszar ok. 92 tys. km2

ok. 36 tys. km2 ok. 86 tys. km

2

liczba ludnoci ok. 1mln 300 tys. ok. 580 tys. ok. 2 mln 650 tys.

zagarnite ziemie

ziemie na wschd od rzeki Dwiny i Dniepru

Warmia,

Prusy Krlewskie (bez Gdaska i Torunia)

woj. ruskie (z Lwowem)

po rzek Zbrucz, cz woj. sandomierskiego i

krakowskiego (bez

Krakowa)

Po I rozbiorze w 1773 r. zosta zwoany tzw. sejm rozbiorowy, na ktrym, pod naciskiem pastw zaborczych, zosta zatwierdzony I rozbir Polski. Ostro sprzeciwi si temu pose nowogrdzki Tadeusz Rejtan. Ten wybuch rozpaczy uwieczni na ptnie Jan Matejko w dziele pt. Rejtan. Upadek Polski. Pozytywnym skutkiem sejmu rozbiorowego byo utworzenie w 1773 r. Komisji Edukacji Narodowej (w skrcie KEN) instytucji zajmujcej si szkolnictwem i owiat. By to pierwszy na wiecie centralny organ wadzy owiatowej (niejako ministerstwo owiaty). Czoowym jej dziaaczem by Hugo Kotaj (szlachcic), ktry zreformowa w duchu owieceniowym Akademi Krakowsk. Wkrtce komisja przeprowadzia gruntown reform szkolnictwa, dziki funduszom uzyskanym z rozwizanego zakonu jezuitw. Odnowiono uniwersytet w Krakowie i Wilnie. Komisja stworzya jednolity, spjny system szkolnictwa. Obejmowa on szkoy elementarne (czyli podstawowe), rednie i wysze. Duy nacisk kadziono na nauczanie historii, przyrody, chemii, matematyki, fizyki, geografii i wychowania fizycznego. W szkoach rednich lekcje prowadzono w jzyku polskim (nie po acinie). Wprowadzono wizytacje szk. Podczas sejmu rozbiorowego utworzono Rad Nieustajc najwyszy organ administracji pastwowej kierujcy sprawami pastwa midzy obradami sejmu. Zasiedli w niej krl i osoby ulege Rosji, dlatego patrioci nazwali j Rad Nieustajcej Zdrady lub Zdrad Nieustajc. Rada Nieustajca bya rodzajem rzdu, czyli wadzy wykonawczej odpowiedzialnej przed sejmem. Skadaa si z 5 departamentw (rodzaj ministerstw).

8

W 1775 r. z inicjatywy Komisji Edukacji Narodowej powstao Towarzystwo do Ksig Elementarnych, ktre dbao o wydawanie programw nauczania i nowych podrcznikw. Jego czoowymi dziaaczami byli: Hugo Kotaj oraz Grzegorz Piramowicz (pedagog).

Wkrtce nastao oywienie gospodarcze. Krl i postpowa szlachta zamieniali w swoich dobrach (szlacheckich i krlewskich majtkach ziemskich) chopsk paszczyzn na czynsz (w pienidzu). Krl i cz magnatw i zamonych mieszczan zakadali prywatne manufaktury. W miastach krlewskich rozbudowano sie wodocigw i kanalizacji, dbano o czysto w miecie. Dynamicznie rozwijaa si Warszawa, ktr na swoich licznych ptnach uwieczni nadworny malarz krlewski Woch Bernardo Belotto (Canaletto).

Krl by cenionym mecenasem sztuki. Za jego panowania rozwin si w Polsce styl klasycystyczny, zwany w Polsce stylem stanisawowskim, w ktrym wybudowano (w latach 1772-1793) Paac azienkowski (Paac w azienkach, Paac na Wodzie). Z inicjatywy krla w Warszawie powsta Teatr Narodowy (pierwszy w Polsce teatr publiczny) zaoony przez Wojciecha Bogusawskiego (szlachcic, onierz, aktor, dramatopisarz, twrca opery pt. Krakowiacy i grale, dyrektor Teatru Narodowego). Zim na Zamku Krlewskim, latem w Paacu azienkowskim odbyway si obiady czwartkowe organizowane przez Stanisawa Augusta Poniatowskiego, na ktre byli zapraszani ludzie nauki, wybitni literaci, artyci, np.: Hugo Kotaj, Ignacy Krasicki, Wojciech Bogusawski, Adam Naruszewicz (historyk). W tym okresie zaczto wydawa pierwsze polskie czasopisma majce ksztaci wiadomych obywateli-patriotw, np. Monitor, Zabawy Przyjemne i Poyteczne.

Pod wpywem wielu gruntownych reform wyroso pokolenie Polakw-patriotw, chccych ratowa ojczyzn. Dogodnym momentem do przeprowadzenia reform okaza si czas, kiedy Rosja i Austria wypowiedziay wojn Turcji, ktr popary Prusy. Nasi zaborcy stanli w dwch walczcych ze sob obozach i nie mogli powica Polsce zbyt wiele uwagi.

W celu wzmocnienia pastwa polskiego (tego, ktre pozostao po I rozbiorze) podczas Sejmu Wielkiego (Sejmu Czteroletniego), obradujcego w latach 1788-1792, uchwalono wiele korzystnych reform. Sejm mia charakter skonfederowany, aby nie mona go byo zerwa za pomoc liberum veto, i by uchway podejmowano wikszoci gosw. Marszakiem koronnym sejmu zosta wybrany Stanisaw Maachowski, za litewskim Kazimierz Nestor Sapieha.

Na sejmie powstay trzy stronnictwa polityczne.

Nazwa stronnictwa Przywdcy Program

stronnictwo reform

(stronnictwo patriotyczne)

Stanisaw Maachowski, Ignacy Potocki,

Adam Kazimierz Czartoryski

zwolennicy postpowych reform przeprowadzonych z poparciem

Prus

stronnictwo krlewskie (stronnictwo dworskie)

krl Stanisaw August Poniatowski zwolennik umiarkowanych reform przeprowadzonych z poparciem

Rosji

obz hetmaski

hetman Seweryn Rzewuski,

hetman Franciszek Ksawery

Branicki,

Szczsny Potocki

przeciwnicy reform, zwolennicy

utrzymania istniejcej zotej wolnoci szlacheckiej

Pierwszymi reformami Sejmu Czteroletniego byo: - zlikwidowanie Rady Nieustajcej; - zwikszenie liczebnoci wojska z 20 do 100 tys. onierzy (ptora roku pniej uchwalono na potrzeby zwizane z wojskiem wysoki podatek dochodowy pobierany od szlachty i duchowiestwa, tzw. podatek dziesitego grosza).

W tajemnicy opracowano projekt ustawy zasadniczej (konstytucji w dzisiejszym znaczeniu tego sowa). Jej gwnymi twrcami byli: krl Stanisaw August poniatowski, Stanisaw Maachowski, Hugo Kotaj, Ignacy Potocki.

9

Duy wpyw na tre konstytucji miay dziea mieszczanina, Stanisawa Staszica.

Najwaniejszym postanowieniem Sejmu Wielkiego byo uchwalenie w 1791 r. Ustawy Rzdowej, czyli Konstytucji 3 maja. Przegosowanie jej byo moliwe dziki poczeniu si stronnictwa patriotycznego oraz krlewskiego. Najwaniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja to: - zniesienie odrbnoci midzy Polsk (Koron Krlestwa polskiego) a Litw (Wielkim Ksistwem litewskim) i powstanie jednego pastwa o nazwie Rzeczpospolita; - zniesienie liberum veto (wolne, nie pozwalam) i wprowadzenie gosowania wikszoci gosw; - zniesienie wolnej elekcji i wprowadzenie ustroju zwanego monarchi konstytucyjn (wadz krla miaa ogranicza konstytucja), w ktrej tron mia by dziedziczony (czyli miaa by to monarchia dziedziczna) po mierci Stanisawa Augusta Poniatowskiego na tron polski miaa wrci saska dynastia Wettinw; - wadz podzielono zgodnie z zasad trjpodziau wadz:

wadza ustawodawcza miaa nalee do dwuizbowego sejmu zoonego z izby senatorskiej oraz izby poselskiej (posami moga by tylko szlachta posiadajca majtki ziemskie, goota nie moga),

wadza wykonawcza miaa nalee do krla i Stray Praw zoonej z krla i 14 ministrw (ministrowie byli odpowiedzialni przed sejmem),

wadza sdownicza miaa nalee do niezalenych sdw; - zezwolenie mieszczanom z miast krlewskich na zasiadanie w sejmie oraz na kupowanie majtkw ziemskich i sprawowanie niektrych urzdw pastwowych; - obiecano chopom wzicie ich pod opiek pastwa.

Konstytucja 3 maja 1791 r. bya pierwsz konstytucj w Europie i drug na wiecie (po konstytucji amerykaskiej z 1787 r.).

W trakcie Sejmu Wielkiego (Czteroletniego) (1788-1792), podczas ktrego uchwalono Konstytucj 3 Maja, w kilka miesicy po wybuchu rewolucji francuskiej, do Warszawy przybyli delegaci miast krlewskich, eby zabiega o przyznanie mieszczanom praw. Aby zrobi wraenie na posach i krlu , urzdzili demonstracj: ubrani na czarno przedstawiciele miast przejechali w milczeniu ze Starego Miasta na Zamek, gdzie obradowali

posowie. T demonstracj nazwano czarn procesj. Na jej czele jecha prezydent Starej Warszawy (Starego Miasta) Jan Dekert.

W 1792 r. polscy zdrajcy zwaszcza z obozu hetmaskiego (Seweryn Rzewuski, Franciszek Ksawery Branicki) zawizali konfederacj targowick (w Targowicy na Ukrainie). Poprosili Rosj o pomoc zbrojn w celu obalenia reform Sejmu Wielkiego, np. Konstytucji 3 Maja. Dzisiaj Targowica jest uznawana symbolem

zdrady narodowej.

W wojnie polsko-rosyjskiej po stronie polskiej wsawili si: bratanek krla ksi Jzef Poniatowski (w bitwie pod Zielecami) oraz Tadeusz Kociuszko (w bitwie pod Dubienk). Na pamitk zwycistwa pod Zielecami krl ustanowi order Virtuti Militari (z ac. mstwu onierskiemu) przyznawany za szczeglne mstwo w obronie ojczyzny (obecnie jest to krzy, nie order).

Krl chcia ustrzec Polsk przed kolejnym rozbiorem, dlatego (zmuszony przez Rosj) wraz z czci czonkw Stray Praw przystpi do konfederacji targowickiej. To nie pomogo.

W 1793 r. Rosja i Prusy (bez Austrii) dokonay II rozbioru Polski. Polacy pod przymusem zatwierdzili II rozbir na sejmie w Grodnie, ktry by ostatnim sejmem walnym w I Rzeczpospolitej. Konstytucja 3 Maja zostaa obalona, przywrcono Rad Nieustajc, a krl i sejm pozbawiono realnej wadzy.

Rosja Prusy

obszar ok. 250 tys. km2

ok. 51 (58) tys. km2

liczba ludnoci ok. 3 mln ok. 1 mln 500 tys.

zagarnite ziemie

Ukraina,

Podole,

Woy

Wielkopolska, Kujawy,

cz Mazowsza, Gdask i Toru

10

24 III 1794 r. w Krakowie Tadeusz Kociuszko zaprzysig akt powstania nazywanego insurekcj kociuszkowsk (insurekcja to zbrojne powstanie, w ktrym walczyli przedstawiciele rnych stanw, a nie tylko szlachty). Kociuszko zosta mianowany naczelnikiem si zbrojnych i otrzyma wadz dyktatorsk oraz prawo mianowania czonkw powstaczego rzdu Rady Najwyszej Narodowej. W bitwie pod Racawicami (IV 1794 r.) Kociuszko odnis zwycistwo. Wsawi si wwczas chop Wojciech Bartos, ktry w nagrod uzyska stopie oficerski, szlachectwo (zosta nobilitowany) i nazwisko Gowacki (Bartosz Gowacki). Wkrtce powstanie rozszerzyo si na tereny Warszawy i Wilna. Obron Warszawy dowodzi mieszczanin (szewc) Jan Kiliski, ktry oswobodzi stolic z rk Rosjan. Reprezentowa on radykaln cz powstacw, ktrzy prowadzili egzekucje targowiczan (wieszali ich). Aby zmobilizowa szerokie masy Polakw do udziau w powstaniu 7 maja 1794 r. Tadeusz Kociuszko wyda w Poacu uniwersa (specjalne rozporzdzenie), ktry znosi przywizanie chopa do ziemi (dawa im wolno osobist), znosi wadz sdow pana nad chopem, zmniejsza paszczyzn (zawiesza jej wykonywanie dla chopw-powstacw). Cz szlachty nie chciaa tak daleko idcych swobd chopskich.

Kiedy Prusy przystpiy do powstania, los powstania by przesdzony. W bitwie pod Maciejowicami (X 1794 r.) Kociuszko przegra z Rosjanami i dosta si do niewoli. Rosjanie dokonali rzezi warszawskiej Pragi (wymordowali wielu ludzi). W 1795 r. Austria, Rosja i Prusy dokonay III rozbioru Polski, ktra na 123 lata znikna z mapy Europy.

Rosja Prusy Austria

obszar ok. 120 tys. km2 ok. 48 tys. km

2 ok. 47 tys. km

2

liczba ludnoci ok. 1 mln 200 tys. ok. 1 mln ok. 1 mln 500 tys.

zagarnite ziemie

pozostaa cz ziem litewsko-ruskich z

Wilnem, Mitaw, Brzeciem i uckiem

cz Podlasia, pozostaa cz Mazowsza,

mud

Maopolska midzy Pilic a Bugiem z Krakowem i Lublinem

Przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII w.:

- rokosze (bunty szlachty skierowane przeciwko krlowi); - wolne elekcje (przede wszystkim podwjne); - saba wadza centralna (wadcy oraz sejmu walnego); - zrywanie sejmw poprzez liberum veto; - pusty skarbiec (za polityka finansowa); - wyniszczenie kraju na skutek wojen XVII w.;

- zota wolno szlachecka (wolne elekcje, liberum veto i liczne przywileje szlacheckie); - maa liczba wojska; - przekupstwo szlachty (magnateri przekupyway obce mocarstwa, za biedn szlacht magnateria); - ingerencja pastw ssiednich w wewntrzne sprawy Polski.

POWSTANIE STANW ZJEDNOCZONYCH

W 1492 r. Krzysztof Kolumb odkry nowy kontynent - Ameryk. W XVII w. i w I po. XVIII w. na rodkowo-wschodnim wybrzeu Ameryki Pnocnej powstao 13 kolonii brytyjskich (zamieszkali w nich biali osadnicy z rnych pastw). Indianie, czyli pierwotni mieszkacy Ameryki, byli powoli wypierani z tych ziem przez biaych osadnikw i umieszczani w rezerwatach.

Przedstawiciele 13 kolonii brytyjskich postanowili znie wyzysk (wysokie podatki i ca) ze strony Wielkiej Brytanii. 4 lipca 1776 r. zebrali si na Kongresie Kontynentalnym, ktry uchwali Deklaracj Niepodlegoci Stanw Zjednoczonych Ameryki (ogoszono niepodlego 13 kolonii zwanych odtd stanami). Jednym z jej twrcw jest Benjamin Franklin okrelany jako pierwszy Amerykanin. Wkrtce doszo do wojny amerykasko-brytyjskiej, ktra trwaa w latach 1776-1783. Ta duga wojna o niepodlego nazywana jest rewolucj amerykask. Na czele wojsk amerykaskich stan Jerzy Waszyngton. Amerykanom pomagali m.in. Polacy, np. Tadeusz Kociuszko i Kazimierz Puaski. Pokj zawarto w 1783 r. Trzynacie niepodlegych stanw utworzyo Stany Zjednoczone Ameryki Pnocnej (USA).

11

W 1787 r. ogoszono konstytucj USA (pierwsza konstytucja na wiecie). Nowe pastwo przyjo form federacji (zwizek pastw majcych wsplne wadze centralne) wszystkich stanw.

Rzd federalny (centralny) decydowa o polityce zagranicznej, armii, podatkach, wsplnym pienidzu i interpretacji prawa.

Poszczeglne stany (kady stan mia zgromadzenie stanowe i wybieranych gubernatorw) decydoway o administracji, sdownictwie, policji, szczegowych prawach i szkolnictwie.

Zgodnie z konstytucj Stany Zjednoczone stay si republik, w ktrej ustrojem bya demokracja porednia (przedstawicielska). W USA wprowadzono zasad trjpodziau wadz stworzon przez Monteskiusza. Wadza ustawodawcza naleaa do Kongresu, wykonawcza do prezydenta, sdownicza do Sdu Najwyszego. Z powodu wprowadzenia republikaskiego ustroju dawni poddani Wielkiej Brytanii stali si wolnymi obywatelami posiadajcymi podstawowe prawa demokratyczne. Konstytucja przyznaa prawa obywatelskie tylko biaym mczyznom mieszkajcym w USA. Indianie oraz czarnoskrzy niewolnicy sprowadzeni z Afryki byli pozbawieni praw obywatelskich.

Pierwszym prezydentem USA zosta Jerzy Waszyngton (1789 r.).

REWOLUCJA FRANCUSKA

We Francji panowa ustrj nazywany monarchi absolutn, a dokadniej absolutyzmem owieconym. Wadza krla bya nieograniczona (sprawowa wadz ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz). W 2. po. XVIII w. spoeczestwo francuskie byo coraz bardziej niezadowolone. Francj rzdzi krl i urzdnicy, za szlachta i duchowiestwo (stan I i stan II) posiadali liczne przywileje i prawa polityczne, cho z pacenia wielu podatkw byli zwolnieni. Mieszczanie, chopi i wolne zawody (np. lekarze, nauczyciele, prawnicy), ktrzy tworzyli tzw. stan III bdcy najliczniejsz grup we Francji (stanowili 96% spoeczestwa), pacili wysokie podatki, a nie posiadali praw politycznych. Buruazja (bogate mieszczastwo) domagaa si praw politycznych. Ludwik XVI z dynastii Burbonw chcia zwikszy podatki, poniewa skarb francuski by pusty. W 1789 r. zwoa Stany Generalne, ktre tworzyli przedstawiciele szlachty, duchowiestwa i stanu III. Przedstawiciele stanu III, chcc wywalczy sobie prawa, ogosili si Zgromadzeniem Narodowym (reprezentowali 96% spoeczestwa francuskiego) i jako przedstawiciele narodu chcieli uchwali konstytucj. Krl w tajemnicy zacz ciga pod Pary wojska, majce rozprawi si ze stanem III, jednak lud Parya wystpi przeciw krlowi. 14 lipca 1789 r. paryanie zdobyli Bastyli twierdz, wizienie polityczne symbolizujce despotyczne rzdy krla. Rozpocza si rewolucja francuska. Ludwik XVI zosta zmuszony do uznania Zgromadzenia Narodowego. Wkrtce Zgromadzenie Narodowe rozpoczo prace nad reform pastwa. Hasami goszonymi przez rewolucjonistw byy: wolno, rwno, braterstwo (libert, egalit, fraternit). Zniesiono przywileje szlachty i duchowiestwa. Wiele obowizkw stanu III przerzucono na stany uprzywilejowane. Nowe prawa zebrano w Deklaracji Praw Czowieka i Obywatela (VIII 1789 r.). We wrzeniu 1791 r. uchwalono konstytucj (trzeci na wiecie). Ustrojem Francji staa si odtd monarchia konstytucyjna (na czele pastwa sta krl, ale jego wadz ograniczao prawo; rdem wadzy mia by lud). Ludwik XVI pozornie zgadza si na wszystko, jednak prbowa uciec z Francji zosta schwytany i uwiziony. Podejrzewano go te o sprzyjanie pastwom wrogo nastawionym wobec Francji (Austrii, Prusom, Rosji i Anglii) poprzez wyjawianie zamierze rewolucjonistw. Wobec braku zaufania do krla wprowadzono nowy ustrj zwany republik (IX 1792 r.).

Wkrtce oskarono krla o zdrad i skazano na kar mierci. Egzekucj wykonano w I 1793 r. Wadz w republice przejli jakobini radykalni republikanie, ktrzy wobec przeciwnikw republiki stosowali terror (terror to stosowanie przemocy w celu zastraszenia). Na czele jakobinw stan Maksymilian Robespierre. Przeciwnikw republiki jakobini karali mierci wyrok wykonywano na urzdzeniu zwanym gilotyn (cinano na niej gowy). Za wrogw republiki uznano duchownych, poniewa ci chcieli zachowania monarchii (wadca by pomazacem boym, a cicie krla byo buntem przeciw Bogu), byli gwnymi przeciwnikami republiki.

Po pewnym czasie bardziej umiarkowani zwolennicy republiki obalili jakobinw (VII 1794 r.), a ich przywdcw zgilotynowano.

Podczas rewolucji francuskiej powstaa flaga Francji (niebiesko-biao-czerwona) oraz hymn pt. Marsylianka (bdca wczeniej pieni rewolucjonistw).

12

Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela ogoszona we Francji 26 sierpnia 1789 r. podczas rewolucji francuskiej.

Zgromadzenie Narodowe (Konstytuanta) (czyli przedstawiciele stanu III) uchwalio deklaracj jako wstp do przyszej konstytucji, ktra miaa ogranicza wadz krla. Gosia, e ludzie rodz si i yj wolnymi i rwnymi wobec prawa. Bya to zapowied wprowadzenia rwnoci wszystkich obywateli wobec prawa oraz likwidacji przywilejw stanowych. Jeden z artykuw gosi, e jedynym rdem wadzy jest nard (do tej pory uwaano, e monarcha jest przedstawicielem Boga na ziemi, rzdzi za jego aprobat, dlatego te ludzie nie mogli mu odebra wadzy by to niejako zamach na Boga), co oznaczao, e tylko przedstawiciele narodu mog stanowi nowe prawa i powierza wadz, komu zechc (wybory). Zasady organizacji pastwa: - suwerenno narodu francuskiego; - trjpodzia wadzy (wzorowany na podziale Monteskiusza). Wolnoci i prawa obywatelskie (fundamentalne i nienaruszalne): - wolno sowa i wyznania; - prawo wasnoci (wasno jest prawem witym i nienaruszalnym deklaracja niszczya porzdek stanowy); - opr przeciwko wszelkim formom ucisku; - rwno wobec prawa i sdu; - nietykalno osobist; - rwny dostp do urzdw i stanowisk; - bezpieczestwo.

Opracowali: Alicja Borchert i Marek Borchert