7. Stan zdrowia ludności Polski

Obecnie stan zdrowia Polaków wykazuje tendencję do wyraźnej poprawy.

największy wpływ na to miał fakt:

transformacji ustrojowej (upadek komunizmu),

przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

Mimo to kondycja zdrowotna mieszkańców naszego kraju dalej jest niezadowalająca:

znacznie gorsza niż wielu innych państw dawnej Unii Europejskiej (krajów Europy Zachodniej).

w następstwie zróżnicowania statusu społeczno-ekonomicznego i warunków pracy, wzrastają dysproporcje między stanemzdrowia poszczególnych grup ludności.

Kondycja zdrowotna ludności Polski jest też zróżnicowana regionalnie.

Zróżnicowanie stanu zdrowia ludności zależy od wielu czynników, m.in.:

uwarunkowania biologiczne:

wiek, płeć i cechy wrodzone (uwarunkowania genetyczne),

czynniki społeczne, z których największe znaczenie w Polsce odgrywa:

status materialny, wykształcenie i miejsce zamieszkania (wieś lub miasto).

Udział wydatków ogółem na ochronę zdrowia w PKB, po okresie stabilizacji w latach 2003 – 2006 na poziomie ok.5,9%, rósł do roku 2009, w którym osiągnął rekordową wartość 6,6% a następnie spadał do poziomu 6,2% w roku2011, a następnie utrzymywał się na średnim poziomie około 6,3% do roku 2016.

Należy pamiętać, że wydatkach tych ujęte są wydatki publiczne (stanowią około 71% wydatków ogółem), które wostatnich latach były na poziomie około 4,5% PKB i wydatki prywatne (stanowią średnio około 29% wydatków).

Innymi słowy po roku 2009 tempo wzrostu wydatków na zdrowie było nieco niższe niż wzrost PKB.

5,35,7

6,1 6,0 5,9 5,8 5,8 5,96,4 6,6 6,4 6,2 6,2 6,4 6,2 6,3 6,4

0

1

2

3

4

5

6

7

8

%

Lata

Wydatki na ochronę zdrowia w % PKB w Polsce w latach 2000-2016 (wg danych OECD/GUS)

Wydatki publiczne Wydatki prywatne Wydatki ogółem na ochronę zdrowia

Podczas badań ankietowych przeprowadzonych w2012 r. przez CBOS, 17% Polaków uznało, że stanich zdrowia nie jest dobry.

Wynik ten w stosunku do roku 2007 poprawił się o 4 punkty procentowe.

Subiektywna ocena zdrowia obywateli naszego kraju ulega poprawie,

niestety dalej i tak nie dorównuje tej, którą wyrażają mieszkańcy większości krajów UE.

Do poprawy subiektywnej oceny zdrowia Polaków niewątpliwie przyczynił się wzrost zachowań prozdrowotnych:

coraz większe spożycie owoców (tylko w latach 90. XX w. wzrosło ono niemal dwukrotnie) – niestety zjadamy i tak 2 razy mniej niż przeciętny mieszkaniec UE;

Warto przy tym zaznaczyć, że wielkość spożycia owoców::

wśród ludności „bogatszej” jest ponad dwukrotnie wyższa niż w najbiedniejszych,

mieszkańcy miast konsumują ich więcej od ludności wiejskiej, która zjada więcej warzyw, których spożycie w Polsce jest średnio wyższe od średniej unijnej.

Zmniejszył się odsetek dorosłych:

palących tytoń (z 40,9% w 1996 do 24% w 2015 r.), głównie mężczyzn – choć nie znaczy, że jest z tym zupełnie dobrze –dalej często się zdarzają rodzice palący przy swoich dzieciach (często po studiach a tak prymitywni!!!).

pijących alkohol, przy czym wśród kobiet liczba abstynentów wzrosła, a wśród mężczyzn – zmalała.

ważne zmiany zaszły w typowym wzorcu konsumpcji alkoholu:

wódkę i inne napoje spirytusowe coraz częściej zastępuje piwo i lepsze gatunkowo wino.

Odsetek osób codziennie palących tytoń w latach 2009-2015

Coraz poważniejszymi problemami w Polscestają się nadwaga i otyłość.

Nadwagę (indeks BMI w zakresie 25-30) lubotyłych (BMI równe 30 lub więcej) w 2014 rokubyło ogółem około 53,3% osób w Polsce:

62,2% mężczyzn (w 2004 roku było 52,3%),

45,7% kobiet (w 2004 roku było 39,4%).

Problem ten narasta także wśród młodzieży:

częściej dotyka on chłopców.

Osoby z nadmierną masą ciała wystąpiły w 2014 roku głównie:

wśród mieszkańców wsi,

w grupie osób 50-letnich lub starszych,

posiadających wykształcenie co najwyżej zasadnicze zawodowe,

z długotrwałymi problemami zdrowotnymi,

osób niesprawnych oraz osób oceniających swoje zdrowie poniżej oceny dobrej.

Odsetek osób w wieku 15 lat i więcej z otyłością lub z nadwagą w Polsce w 2014 r.

Analiza różnic rozkładów masy ciała w poszczególnych województwach w 2014 roku wskazuje, że:

stosunkowo najwięcej ważyli mieszkańcy województwa łódzkiego, opolskiego i śląskiego –56% populacji osób dorosłych z wagą powyżej normy i często osiągali poziom otyłości (miał ją co szósty dorosły mieszkaniec wymienionych województw).

relatywnie najrzadziej nadwaga wystąpiła wśród mieszkańców województwa mazowieckiego, dolnośląskiego, zachodniopomorskiego i podkarpackiego – tylko u co drugiej osoby w wieku 15 lat i więcej.

Dobrobyt Polaków oraz ogólnoświatowe procesy związane z globalizacją przyczyniają się, że problem nadwagi iotyłości, kiedyś będący marginesem, dziś staje się coraz bardziej znaczący.

Brak refleksji i błędne postępowanie często prowadzi do nadwagi i otyłości.

Tym samym nadwaga lub otyłość to nie zawsze tylko wynik choroby genetycznej.

Nadwaga i otyłość zwiększają znacznie ryzyko wystąpienia wielu chorób przewlekłych, np.:

nadciśnienia tętniczego, chorób serca i układu oddechowego,

W rezultacie może dojść do przedwczesnej śmierci.

Nadwaga i otyłość wynika głównie z:

uwarunkowań genetycznych,

chorób (zaburzeń endokrynologicznych) oraz brania leków,

niewłaściwej nawyków żywieniowych:

żywność zawierająca znaczną ilość tłuszczu i węglowodanów prostych – występujących w żywności z fast foodów),

nieregularności posiłków;

niskiej aktywności fizycznej:

około 6% Polaków w wieku powyżej 15 lat uprawia sport lub wykonuje intensywne ćwiczenia fizyczne pięć razy w tygodniu bądź częściej;

około 26% Polaków (w 2009 r.) podejmuje regularnie inne formy aktywności fizycznej,

np. jeździ na rowerze.

Bardzo duży wpływ na stan zdrowia mają działania profilaktyczne, przede wszystkim:

poprawa świadomości zdrowotnej ludzi;

zwiększenie wczesnego wykrywalności chorób poprzez wykonywanie badań przesiewowych,wzrasta odsetek kobiet wykonujących:

badania cytologiczne – pozwalających wykryć we wczesnym etapie rozwoju raka szyjki macicy,

badania mammograficzne – pozwalających wykryć nowotwór piersi;

wykonywanie szczepień,

np. dzięki bezpłatnym powszechnym szczepieniom ochronnym dzieci i młodzieży w Polsce rzadziej występują choroby zakaźne, zwłaszcza wieku dziecięcego (m.in. błonica),

niestety niektóre szczepienia nie są jeszcze w naszym kraju powszechne,

świadczyć może o tym fakt, że tylko co piąty Polak szczepił się kiedykolwiek na grypę;

przeciwdziałanie powikłaniom chorób (zahamowanie postępu chorób) i trwałym inwalidztwem.

Statystycznym potwierdzeniem poprawy stanu zdrowia mieszkańców naszego kraju jest zwiększanie się średniejoczekiwanej dalszej długości trwania życia:

Wskaźnik ten informuje nas jaką średnią ilość lat, w danych warunkach umieralności, ma jeszcze do przeżycia osobapochodząca z określonej zbiorowości (mająca określoną liczbę lat).

I tak średnia oczekiwana dalsza długość trwania życia dla osób w wieku 0 lat (w momencie urodzenia) wynosiła:w wypadku mężczyzn:

56,1 w roku 1950,

66,6 w roku 1970,

66,2 w roku 1990,

69,7 w roku 2000,

72,1 w roku 2010,

73,6 w roku 2015,

73,9 w roku 2016;

w wypadku kobiet:

61,7 w roku 1950,

73,3 w roku 1970,

75,2 w roku 1990,

78,0 w roku 2000,

80,6 w roku 2010,

81,6 w roku 2015,

81,9 w roku 2016.

50

55

60

65

70

75

80

85Wiek

LataMężczyźni Kobiety

Pomimo pozytywnych zmian przeciętnego trwaniadługości życia, niestety średnia ta jest dalej niższa odśredniej dla Europy (wg danych z 2016 roku):

mężczyzn krótsza o ok. 8 lat.

kobiet krótsza o ok. 4 lata.

Na świecie plasujemy się dopiero na 70. miejscu pod względem przeciętnej oczekiwanej długości trwania życia – nie jest to niestety dobry wynik.

miejsce na świecie -

1 Monaco 89,50 85,6 93,5

2 Singapur 85,00 82,3 87,8

3 Japonia 85,00 81,7 88,5

5 San Marino 83,30 80,7 86,1

6 Islandia 83,00 80,9 85,3

8 Andora 82,80 80,6 85,1

9 Szwajcaria 82,60 80,3 85,0

14 Włochy 82,20 79,8 85,0

15 Australia 82,20 79,8 84,8

16 Szwecja 82,10 80,2 84,1

20 Francja 81,80 78,7 85,1

32 Irlandia 80,8 78,5 83,2

33 Wielka Brytania 80,7 78,5 83,0

34 Niemcy 80,7 78,4 83,1

42 Stany Zjednoczone 79,8 77,5 82,1

56 Czechy 78,6 75,7 81,8

70 Polska 77,9 73,9 81,9

92 Węgry 75,9 72,2 79,8

101 Chiny 75,5 73,5 77,9

149 Ukraina 71,8 67,1 76,9

153 Rosja 70,8 65,0 76,8

224 Czad 50,2 49,0 51,5

Średnia długość trwania życia w Polsce zależy m.in. od:

środowiska zamieszkania – mieszkańcy miast żyją na ogół dłużej niż mieszkańcy wsi (różnica sięga około 2 lat):

regionu (województwa) – różnice w 2016 roku wynosiły w przypadku mężczyzn 3,4 lat i w przypadku kobiet 2,2 lat:

mężczyźni żyją najkrócej w województwie łódzkim (72,0 lat), natomiast najdłużej w woj. podkarpackim (75,4 lat),

kobiety żyją najkrócej w województwie łódzkim (80,8 lat), zaś najdłużej w województwie podkarpackim (83,0 lat);

poziomu wykształcenia – zarówno kobiety, jak i mężczyźni z wykształceniem wyższym żyją dłużej niż osoby zwykształceniem zawodowym i niższym.

Średnia oczekiwana długość trwania życia jestzwykle stosowanym miernikiem do oceny ogólnegostanu zdrowia danej populacji – niestety niepokazuje on w jakim zdrowiu ludzie przeżywająswoje życie.

Coraz częściej do tej oceny wykorzystuje się jednakdługość trwania życia w zdrowiu.

Informuje on nie tylko o średniej długości trwaniażycia, lecz także o jego jakości, czyli o tym, jak długoczłowiek będzie żył w dobrym zdrowiu.

Określa dla danej osoby (o określonej płci i wieku)średnią liczbę lat życia bez niepełnosprawności.

Długość trwania życia w zdrowiu Polaków w 2015 r.była nieznacznie wyższa niż wynosiła średniaeuropejska i tak w Polsce, wynosiła ona odpowiednio:

63,2 lat dla kobiet (czyli 77% życia z 81,9 latwynikających z długości trwania życia),

w 2005 r. wynosiła ona 66,9 lat, zaś w 2010 r. – 62,3.

60,1 lat dla mężczyzn (czyli 81% życia z 73,9 latwynikających z długości trwania życia),

w 2005 r. wynosiła ona 61,2 lat, zaś w 2010 r. – 58,5. Jan Morawiec w wieku 81 lat – mistrz świata weteranów maratonów – najlepszy przykład na to, że

sport to zdrowie

Mimo poprawy subiektywnej oceny stanu zdrowia u ponad połowy ludnościPolski (55% w 2009 r.) wystąpiły choroby lub dolegliwości przewlekłe.

Najczęściej nie są one ciężkie (obejmują głównie bóle pleców lub szyi), jednakznaczny odsetek stanowią też poważniejsze choroby.

Należą do nich:

głównie choroby układu krążenia, takie jak:

nadciśnienie tętnicze,

choroba wieńcowa, która może prowadzić do zawału serca,

choroby tarczycy, cukrzyca i alergia.

Choroba/ Dolegliwość Kobiety [%]

bóle dolnej partii pleców 28,4wysokie ciśnienie krwi 25,2bóle szyi (karku) 21,0choroba zwyrodnieniowa stawów 19,6bóle środkowej partii pleców 19,0bóle głowy (migrena) 13,2choroby tarczycy 12,1alergia 10,4choroba wieńcowa 9,8cukrzyca 6,9

Choroba/ Dolegliwość Mężczyźni [%]bóle dolnej partii pleców 21,2wysokie ciśnienie krwi 20,7bóle szyi (karku) 13,0bóle środkowej partii pleców 12,9choroba zwyrodnieniowa stawów 10,3choroba wieńcowa 8,0alergia 6,7cukrzyca 6,4choroby prostaty 6,0bóle głowy (migrena) 4,6

Najczęściej występujące schorzenia przewlekłeu dorosłych Polaków wg płci w 2014 r.

Do oceny stanu zdrowia ludności wykorzystuje się także wskaźnik umieralności – określa on liczbę zgonów przypadających na 1000 osób.

2016 r. w Polsce na każde 1000 ludności zmarło 10,1 osób.

Najwyższe wskaźniki zgonów (powyżej średniej Polski) występują w województwach:

łódzkim (12,1‰),

świętokrzyskim (11,1‰),

śląskim (10,7‰),

dolnośląskim (10,5‰),

lubelskim (10,4‰),

podlaskim (10,3‰)

mazowieckim (10,2‰);

Najniższe wskaźniki zgonów są w:

woj. podkarpackim (9,0‰),

woj. małopolskim (9,1‰),

woj. pomorskim (9,2‰).

Poziom umieralności w naszym kraju od początku lat 90. XX w. systematycznie spada, co ma związek m.in. z:

lepszą opieką lekarską,

postępem w medycynie,

upowszechnianiem się zachowań prozdrowotnych,

np. ograniczaniem nałogów.

Niestety jest on dalej znacznie wyższy od przeciętnego poziomu umieralności w UE.

W naszym kraju bardzo wyraźnie zaznacza się niekorzystne zjawisko dużej nadumieralności mężczyzn w stosunku do kobiet, a w konsekwencji -znacznie krótsza średnia długość trwania ich życia.

Nadwyżka ta jest szczególnie wysoka w grupie młodych osób (20-34 lata), w której w 2016 r. umarło cztery razy więcej mężczyzn niż kobiet.

W Polsce w 2015 roku w wyniku przeprowadzonej sekcji zwłok stwierdzono, że:

głównymi przyczynami zgonów były:

choroby układu krążenia (zawały serca, choroby naczyń mózgowych, miażdżyca) – stanowiły 45,7% wszystkich zgonów,

nowotwory – wynosiły 26,7% wszystkich zgonów;

mniej częstymi przyczynami zgonów były:

choroby układu oddechowego – wynosiły 6,1% wszystkich zgonów,

przyczyny zewnętrzne, w tym urazy (zabójstwa, samobójstwa i wypadki) i zatrucia – stanowiły 5,0% wszystkich zgonów,

choroby układu trawiennego – stanowiły 3,7% wszystkich zgonów.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55%

Lata

Główne przyczyny zgonów w Polsce w latach 1980-2015 (wg danych GUS) Choroby układu krążenia (w tym choroba nadciśnieniowa,niedokrwienna serca, choroby naczyń mózgowych i miażdżyca)Nowotwory

Objawy, cechy chorobowe i nieprawidłowe wyniki badań klinicznych ilaboratoryjnychChoroby układu oddechowego

Zewnętrzne przyczyny zgonu (w tym urazy i zatrucia)

Choroby układu trawiennego (w tym marskość wątroby)

Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemianymetabolicznej (w tym cukrzyca)Choroby układu nerwowego i narządów zmysłów

Choroby układu moczowo-płciowego

Zaburzenia psychiczne

Choroby układu krążenia (zawały serca, choroby naczyń mózgowych, miażdżyca) – stanowiły 45,7 % wszystkich zgonów:

ich liczba od 1992 r. spada (profilaktyka, dbanie o swój stan zdrowia, poprawa leczenia),

w grupie wiekowej do 45 lat jest 3,5 częstszą przyczyną u mężczyzn,

w późniejszym okresie coraz częściej zaczyna dominować wśród kobiet (generalnie ogólnie częściej umierają kobiety),

wyższe wartości notowane są na terenach wiejskich.

Nowotwory – wynosiły 26,7% wszystkich zgonów:

zachoworalność na nowotwory (w tym złośliwe) od wielu lat wzrasta,

ich łączna liczba od 2002 roku nieznacznie spada (choć wolniej niż układu krążenia, więc ich udział we wszystkich zgonach dalej wzrasta),

największa ilość zgonów jest skutkiem raka:

u kobiet i mężczyzn:

tchawicy, oskrzeli i płuc,

żołądka i trzustki,

białaczki;

u kobiet:

sutka i szyjki macicy,

u mężczyzn:

gruczołu krokowego,

wyższe wartości notowane są:

u mężczyzn,

na terenach miejskich.

Choroby układu oddechowego –stanowiły 6,1% wszystkich zgonów:

od połowy lat 90. XX wieku ich natężenie utrzymuje się na podobnym poziomie, choć w ostatnich kilku latach i poziom nieco się zwiększył,

wyższe wartości notowane są na terenach wiejskich.

Przyczyny zewnętrzne, w tym urazy (zabójstwa, samobójstwa i wypadki) i zatrucia – stanowiły 5,0% wszystkich zgonów:

Ich liczba wykazuje tendencję do obniżania się,

są najczęstszą przyczyną zgonów młodych mężczyzn, tj. w wieku poniżej 45 lat – stanowiły 44% wszystkich zgonów mężczyzn w tym wieku.

Choroby układu trawiennego –stanowiły 3,7% wszystkich zgonów:

ich wartości nieznacznie spadły,

wyższe wartości notowane są na terenach miejskich.

Do podstawowych czynników mających główny wpływ na stan zdrowia, skuteczność podejmowanych działańprofilaktycznych i częstość występowania określonych chorób należą:

dostępność usług medycznych,

poziom usług medycznych.

Aby ocenić jakość systemu ochrony zdrowiaw danym kraju, coraz częściej stosuje sięEuropejski Konsumencki Indeks Zdrowia(EHCI – Euro Health Consumer Index).

W 2016 r. przy jego obliczaniu uwzględniono48 wskaźniki pogrupowane w 6 podkategoriachkluczowych z punktu widzenia konsumentów(pacjentów), tj.:

prawa pacjentów i dostęp do informacji,

dostępność lub czas oczekiwania na leczenie,

wyniki leczenia,

zakres i zasięg usług,

dostępność środków farmaceutycznych,

zapobieganie.

W wydaniu raportu, dotyczącym 2016 r., Polska zajęła 31. miejsce na 35. sklasyfikowanych krajów (w 2012 roku – 27. miejsce, w 2013 r. – 31. miejsce, w 2014 r. –31 miejsce, w 2015 r. – 34. miejsce).

zajęliśmy pozycję jedną za Węgrami (30. miejsce) i nieco dalszą za Łotwą (29), Grecją (28), Litwą (27) i Cyprem;

nasz system ochrony wypadł nieco lepiej tylko od:

Albanii (32), Bułgarii (33), Czarnogóry (34), Rumunii (35).

Co więcej, w żadnej ocenianej grupie polski system nawet nie zbliża się do 2. dziesiątki badanych krajów.

Szczególnie zła sytuacja jest w zakresie dostępu do leczenia i jego skuteczności (głównie ze względu na mocno ograniczony dostęp do nowoczesnych leków, co wynika z niskich nakładów na służbę zdrowia).

Śmiertelność na nowotwory należy do jednych z najwyższych w Europie (to wynika ze słabej profilaktyki).

Tak zły wynik powinien skłonić Polskę do niezbędnych reform – na co liczyć jednak pewnie nie będziemy mogli (reforma oznaczałaby konieczność bolesnych posunięć).

Z raportu wynika, że przepaść pomiędzy bogatymi i biednymi krajami pogłębia się.

Materiały pomocnicze do naukiOpracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych)

Opracowanie i redakcja: Sławomir DmowskiKontakt: kontakt@geografia24.eu

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE- KOPIOWANIE ZABRONIONE -