W jednej ze swych reklam TPSA ta podaje, e numer 10-33 jest dla abonentw teje firmyALFRED SZKLARSKITomek wrd owcw gwIsla de la Mala Gente Wyspa Zych Ludzi - nazwa nadana Nowej Gwinei przez portugalskich i hiszpaskich eglarzy, ktrzy w XVI w. odkryli t wysp. Nazw Nowa Gwinea nada jej Hiszpan Ortiz de Retes w 1545 r., poniewa tropikalne lasy i podobna do Murzynw ludno przypominay mu zachodnioafrykaskie wybrzeeEleli Koghe samotnie szed cieyn przez dungl porastajc grskie zbocza. Natonym wzrokiem uwanie rozglda si po gszczu tropikalnej zieleni. Jego wenistowos gow zdobiy brzowo-zielono-czerwone pira krlewskiego rajskiego ptaka. Ujte przepasan wysoko na czubie gowy plecionk z yka, wyglday jak szeroko rozoony wachlarz, mienicy si purpur krwi. Wedug wierze niektrych papuaskich plemion, pira tego wspaniaego ptaka miay nie tylko chroni wojownika przed zranieniem w walce, lecz byy rwnie skutecznym amuletem przeciwko puri-puri, czyli czarom, ktrych obawiali si nawet najodwaniejsi. Mny Eleli Koghe nigdy nie rozstawa si ze swoim cennym piropuszem i dlatego wanie obdarzono go imieniem oznaczajcym w miejscowym narzeczu - Czerwony Rajski Ptak.Niemal od chopicych lat by wojownikiem i myliwym, tak jak prawie wszyscy mczyni yjcy w gbi tej olbrzymiej, tajemniczej wyspy. Na prawym ramieniu nis teraz widome tego oznaki: uk z palmowego drzewa, dugie strzay z zadziorami, dzid i kamienny topr, mocno przytwierdzony ykiem do styliska z gazi.Krajowiec by nagi. Jedynie biodra osaniaa opaska z biaej kory. Cae ciemnobrzowe, byszczce ciao pomalowane byo w czarne i biae pasy. Lekko wydte usta oraz przenikliwie spogldajce, czarne jak wgiel oczy otaczay koa z jasnoczerwonego i tego barwnika. Wysuszone, nadpleniae wiskie ogonki, zwisajce z przedziurawionych maowin usznych i ko kazuara Kazuar - duy ptak pokrewny strusiom, noc spdza w lenej gstwinie, a w dzie eruje w wysokich trawach. ywi si pokarmem rolinnym, a take rybami, abami i jaszczurkami. W ogrodach zoologicznych kazuary jedz chleb, ziarno i pokrajane jabka. w chrzstce nosowej wskazyway, e Eleli Koghe jest osobistoci wrd swoich. Na szyi przecie nosi sznur upleciony z cienkich lian, na ktrym widniao zawizanych osiem wzw. Kady z nich oznacza wasnorcznie pokonanego wroga.Eleli Koghe szed ostronie, gotw do odparcia niespodziewanej napaci. By przecie czstk dungli, w ktrej od wiekw trwaa, jak w caej przyrodzie, nieustanna walka. Atak, obrona, triumf i mier szy tam z sob w parze. Zwycia bardziej przedsibiorczy, sabszy musia gin, aby silniejszy mg dalej istnie.Korony drzew piy si w szaleczym wycigu ku niebu. W niezwykej pltaninie trudno nawet byo odgadn, kto zwyciy, a kto zosta zwyciony. W dole, u stp lenych olbrzymw, bujnie krzewi si drugi, jeszcze bardziej bezlitosny, niszy gszcz paproci, kolczastych palm, bambusw i rnych pnczy. wiat rolinny i zwierzcy tworzy w dungli nierozerwaln cao w walce o zachowanie istniejcego stanu. Drzewa i liany dusiy si wzajemnie w uciskach, owady dryy drzewa, ptaki poeray owady, ludzie polowali na ptaki, a krokodyl, drapienik nowogwinejskiej dungli, czyha na wszystkie yjce istoty z czowiekiem wcznie. Krajowcy zamieszkujcy dungl rwnie toczyli midzy sob prawie nieustanne wojny i uprawiali kanibalizm.Eleli Koghe samotnie poda przez dungl do strumienia, niedawno, bowiem odkry miejsce, w ktrym atwo mona owi ryby. Nikt z jego plemienia nie kwapi si z pomoc. Do owego miejsca trzeba byo i przez okolic, ktr nawiedzay ze duchy. Eleli Koghe by odwany, lecz mimo to niepokj jego potgowa si teraz z kadym krokiem. Ju niedaleko, w zielonej gstwinie po prawej stronie cieyny, lea olbrzymi, samotny gaz. Na jego pasko citym szczycie, pokrytym grub warstw zielonotego mchu, rosa kpa skatych drzew. Ich korzenie zwisay wok jak te jadowite we i czciowo osaniay widoczn tu przy ziemi czarn szczelin. Nikt nie potrafi wyjani, w jaki sposb samotny blok skalny dosta si w gb dungli, lecz z pokolenia na pokolenie wrd okolicznych mieszkacw przekazywano sobie legend, e w ciemnej grocie pod gazem mieszkaj bardzo ze duchy. Miay posiada ogniste oczy, z ktrych wyrastay te da.W pobliu gszczu kryjcego samotn ska Eleli Koghe przyspieszy kroku. Odwrci gow, by przypadkiem nie napotka zabijajcego spojrzenia demona. Tdy nawet w dzie najbezpieczniej byo przechodzi w towarzystwie czarownika, znajcego rne zaklcia.Tym razem rwnie udao si Eleli Koghe przej spokojnie obok siedliska duchw. Westchnienie ulgi wyrwao si z jego piersi. Pobieg w kierunku brzegu strumienia. Wkrtce usysza szum wody przedzierajcej si przez rzeczne progi.Las rzedn... Eleli Koghe zwolni kroku. Zacz si uwanie rozglda. Niebawem odnalaz miejsce, w ktrym poprzednim razem przygotowa sprzt rybacki. Ku swemu zadowoleniu stwierdzi, e owalna obrcz o rednicy ponad ptora metra jest ju zasnuta sieci utkan w due oczka. Z wdzicznoci spojrza na siedzcego w niej pajka wielkoci laskowego orzecha, o wochatych, ciemnobrzowych nogach. Pomysowi mieszkacy tej doliny nieraz wykorzystywali pracowitego pajka do robienia oryginalnych sieci na ryby. W tym celu wybierali w lesie odpowiedni rozmiarami bambus, zginali go od wierzchoka w kabk, a reszty pracy dokonywa za nich pajk, ktry znalazszy obrcz, nadajc si do sporzdzenia puapki na owady, zasnuwa j elastyczn, do mocn i trwa sieci, odporn nawet na wod.Eleli Koghe dzid ostronie przeposzy pajka, po czym kamiennym toporkiem ci bambus. Teraz ruszy ku pobliskiemu brzegowi strumienia. Niebawem przystan na duym kamieniu. W tym wanie miejscu rumowisko skalne czciowo tarasowao nurt rzeki, powodujc prd wsteczny i wirowanie wody. Eleli Koghe odoy bro. Uj w donie bambus i szerokim ruchem zagarn sieci wod w toni. Po jakim czasie zowi kilka nieduych ryb. Woy je do siatki uplecionej z lian, a nastpnie zarzuci j na rami; zabra bro oraz sie i ruszy w kierunku grupy ska, gdzie zamierza ukry swj sprzt rybacki.Wkrtce znalaz odpowiednie miejsce. Teraz powraca do wioski wzdu agodnego, bezdronego zbocza grskiego. Naraz z platformy pooonej na ostro citym szczycie rozbrzmiay melancholijne okrzyki.Eleli Koghe przystan. Zacz nasuchiwa. Po chwili umiechn si, to ptak golove Ptak-ogrodnik (Amblyornis inornatus) spotykany w grach Arfak (pwysep Plasia Gowa - Yogelkopf), a w okolicach gr Fuyughc zwany golove, jest spokrewniony z ptakami rajskimi. Z ptasich budowniczych osign najwiksz doskonao w budowaniu oryginalnych altan godowych. Do lej odmiany rajskich ptakw nale rwnie zamieszkujce znaczn cz Australii i najlepiej poznane budniki, zwane take altannikami (Ptionorhynchus violaceus), dochodzce do 28 cm dugoci. piewa swoj miosn pie...Eleli Koghe bez najmniejszego szmeru ostronie wspi si na szczyt. Ukryty w gszczu przyglda si uzdolnionemu ptakowi. Ptak ten, zwany przez nas ogrodnikiem, jest nadzwyczaj pomysowym budowniczym.Na okres godw samiec golove przygotowuje w cigu kilku miesicy wspania sal balow. Przede wszystkim wybiera odpowiednie miejsce, jak najbardziej rwne i nie poronite drzewami. Dziobem i pazurkami oczyszcza ziemi z trawy, niweluje j; jeli s tam jakie krzewy, zrywa z nich licie oraz kor, aby zwidy. Pozostawia tylko jeden krzak i naokoo niego buduje ziemn platform w ksztacie koa o rednicy mniej wicej jednego metra. Nastpnie przynosi szorstki mech i proste odygi pewnego gatunku storczyka, ktry ronie pkami na gaziach omszaych, wielkich drzew, by z nich zrobi okadzin wzmacniajc krawd platformy. Potem zbiera w lesie gazki i zote listki, jagody czerwone, biae i zielone, z ktrych ukada rne wzory na swej sali godowej. Wrd ozdb nie brak rwnie kolorowych kwiatw, owocw, a nawet grzybkw i piknie ubarwionych owadw. Gdy ozdoby przez dusze leenie trac wieo, ptak je wyrzuca i zastpuje innymi.Eleli Koghe w skupieniu przysuchiwa si miosnym trelom golove. Cieszy si razem z ptasim zalotnikiem. Krajowcy doskonale znali zwyczaje golove i uwanie ledzili ich prace przy budowie sal godowych. Poszczeglne czynnoci ptaka-ogrodnika stanowiy dla nich naturalny terminarz wasnych zaj gospodarskich. Gdy golove zaczyna drapa ziemi, kobiety wiedziay, e czas ju oczyszcza miejsce na poletko. Kiedy ptak przystpowa do budowania platformy, kobiety kopay sw ziemi zaostrzonymi kijami, natomiast, gdy wzmacnia platform okadzin z mchu, one ogradzay poletka, by ochroni je przed dzikami. Przystrajanie platformy rnymi ozdobami oznaczao czas sadzenia jarzyn, ukoczenie za budowy i miosny piew byy zapowiedzi, e warzywa dojrzewaj na poletkach. Dlatego te rado owadna sercem Eleli Koghe. Oto nadchodzia pora niw, sytoci, pieww i tacw. Eleli Koghe po cichu wycofa si z kryjwki. Niebawem by na skraju dungli.Tropikalny ar soneczny uciszy ycie gszczy lenych. Eleli Koghe bez popiechu wszed do dungli. Mia do czasu, by powrci do wioski, zanim kobiety zaczn przygotowywa przed zmierzchem gwny posiek dnia. Wtem w ciszy lenej, niemal jednoczenie, rozleg si wist strzay i ostry krzyk miertelnie ugodzonego rajskiego ptaka. Eleli Koghe odruchowo przykucn za pniem drzewa. owi uchem trzepot skrzyde, szelest gazi i guchy odgos padajcego na ziemi ptaka. Kilka cichych skokw przybliyo Eleli Koghe do miejsca nieoczekiwanych oww. Ostronie rozchyli pncza.Zaledwie o par krokw od niego, u stp drzewa, pochyla si nad swym upem jaki mczyzna z ukiem w doni. Ubrany by w szeroki czarny pas pleciony i przepask z kory. Nos, przez ktrego chrzstk przegrodow przesunita bya ko kazuara, pomalowany mia na to, a na policzkach widniay symetryczne czerwone pasy. Z uszu zwisay mu wysuszone kolibry, na szyi za sznury muszli i psich zbw. Obok niego, porzucone, leay dzida i kamienny topr. Przyklkn nad jeszcze drgajcym ptakiem.Bysk gniewu zamigota w oczach Eleli Koghe. Obcy myliwy nalea do plemienia Mafulu, z ktrym plemi Tawade yo na wojennej stopie. Pobliski strumie stanowi granic pomidzy terenami owieckimi obydwch plemion. Przekroczenie jej przez ktrkolwiek stron zawsze powodowao krwawy odwet.Eleli Koghe ostronie opar dzid o drzewo; topr i siatk z rybami pooy u jego stp. Uj haczykowat strza, po czym mocno napi ciciw uku. Strzaa ostro bzykna w powietrzu. Nieszczsny Mafulu z szyj przebit na wylot poderwa si z ziemi, lecz w tej chwili druga strzaa ugodzia go prosto w pier. Wydawszy stumiony okrzyk, ciko osun si na martwego rajskiego ptaka.Eleli Koghe podbieg do pokonanego wroga. Wojny wrd krajowcw przewanie ograniczay si do pojedynczych napadw z zasadzki. Ten, kto zabija nieprzyjaciela nie naraajc siebie, zyskiwa saw najwikszego bohatera. Tote Eleli Koghe z dum zawiza teraz dziewity wze na swym zowieszczym naszyjniku z lian. Pospiesznie zabra bro zabitego Mafulu oraz martwego rajskiego ptaka i wasn sie z rybami, po czym pobieg w kierunku wioski z radosn wieci.Rodzinna wie Eleli Koghe leaa na ostro citym paskowyu grskim. Kilkanacie domw, zbudowanych ponad ziemi na wysokich palach, stao w dwch rwnolegych rzdach, obramowujc do szeroki plac z ubitej czerwonej gliny. Na samym kocu, tu nad brzegiem przepaci, znajdowaa si nieco obszerniejsza od innych budowla, zwana emone. Suya ona za miejsce zebra starszyzny, a zarazem bya staym mieszkaniem wodzw oraz sypialni kawalerw. Kady dom posiada z frontu ma nadziemn platform, ocienion okapem dachu tworzcego jakby wygity do gry uk. Caa wioska otoczona bya pkolist palisad z zaostrzonych na kocu pali. Te zabezpieczenia wiadczyy o wojowniczoci Tawade, ktrzy stale napadajc na ssiadw, sami ustawicznie musieli strzec si odwetu.Eleli Koghe bieg, co tchu do swoich. Ju wpad w obrb palisady. Zwyciski okrzyk wojownika od razu zwrci na niego uwag mczyzn gawdzcych na werandach. Zaraz te podyli za nim do emone, tam, bowiem skierowa si Eleli Koghe.Wiadomo o nowym zwycistwie lotem byskawicy obiega ca wie. Kilku wojownikw natychmiast przygotowao si do drogi, aby wyruszy z Eleli Koghe do dungli. Wszystkich ogarno radosne podniecenie.Podczas gdy jedna grupa szybko oddalaa si w dungl, druga pospieszya do kobiet pracujcych na poletkach na niedalekim zboczu grskim. Wobec pojawienia si wroga na terenach Tawade naleao natychmiast wzmocni stra pilnujc bezpieczestwa kobiet.Wkrtce grupka wojownikw rozbiega si po wzgrzach otaczajcych poletka, skd dobrze byo wida najblisz okolic. Wie o nieoczekiwanej moliwoci napadu rozesza si byskawicznie po polach. Niskie, grube, przewanie niezgrabne kobiety podaway j sobie z ust do ust. Chodziy niemal nago. Jedynie malekie fartuszki ze sznurkw lian zakryway doln cz brzucha. Nigdy nie myte ciaa u wielu byy oszpecone strupami po le leczonych ranach. Jak przystao na wojownicze plemi, kobiety nosiy na szyi nanizane na cienkich lianach koci swych mw lub bliskich krewnych polegych w walce.Zaledwie usyszay wieci przyniesione przez wojownikw, zaczy krzta si jeszcze wawiej. Naleao przecie zebra wicej jarzyn na wieczorn uczt. W obszernych siatkach uplecionych z lian znikay czerwonawobrunatne, chropowate bataty Batat, zwany take sodkim kartoflem (Ipomoea batatos poir), jest spokrewniony z powojem. Rodzi bulwy podobne do bulwy kartofla; jest mczysty, w smaku sodki. Uprawia si go w caej strefie cieplej., ktre stanowiy podstawowe poywienie mieszkacw wyspy, taro Taro naley do rolin obrazkowatych. Ronie w Indiach, na Archipelagu Malajskim i w Ameryce. Roliny te wydaj bulwy o wadze 0,5-3,5 kg, przewanie o biaym miszu. Surowe niejadalne. Po ugotowaniu lub upieczeniu jada si je jak kartofle. wyrose jak kalarepy z czarnymi skrami, trzcina cukrowa Trzcina cukrowa naley do traw prosowatych. Osiga wysoko od 2 do 6 m. Posiada dba o gruboci 2-6 cm wypenione soczystym i bardzo sodkim miszem. Ronie bardzo szybko, zbir nastpuje po 5 miesicach. Trzcina cukrowa uprawiana bya od bardzo dawna w Mezopotamii, dolinie Gangesu w Indiach, a pniej w Indochinach, Chinach i na Archipelagu Malajskim. Od Indusw przejli jej upraw Arabowie, a od nich Hiszpanie i Portugalczycy, ktrzy przenieli j na Wyspy Antylskie. Obecnie najwiksze plantacje trzciny cukrowej s na Jawie, Kubie, Wyspach Hawajskich i w Afryce. i najcenniejsze z wszystkich papuaskich jarzyn - due bulwy zwane jamsami Jamsy (yams) - nazw t obejmuje si roliny jednolicienne z rodzaju Dioscorea, rodzce bulwy podziemne, a niekiedy rwnie na odygach. Z licznych gatunkw najwaniejsze jest scorea batatas pochodzca ze wschodniej Azji. Posiada bulwy o rnych ksztatach i barwie, zwykle walcowate, zewntrz ciemne, w rodku biae, rowe, czerwone lub fioletowe, o wadze od l do 10 kg. Bulwy te s mczyste, wodniste, o smaku zblionym do modych kartofli. Jams nie wymaga zbyt obfitej wilgoci. Niektre gatunki o drobnych bulwach na pdach zawieraj substancje trujce. W nastpnej kolejnoci do siatek woono mae pasiaste dynie, ogrki i nieco lici tytoniu.Gdy wszystkie kobiety byy ju przygotowane do powrotnej drogi, zarzuciy sobie na plecy pkate siatki, przewizujc je paskiem przeoonym przez czoo na pochylonej do przodu gowie. Na samym wierzchu olbrzymiego adunku warzyw i rur bambusowych napenionych wod matki sadzay okrakiem swe niemowlta lub te umieszczay je tam zamknite w specjalnych bambusowych klatkach. Jeli ktra z kobiet karmia wasn piersi prosiaka, niosa go na rkach przed sob. Obadowane niczym juczne muy, kobiety ruszyy w drog, eskortowane przez mczyzn nioscych jedynie swoj bro.Natychmiast po powrocie do wioski kobiety rozpaliy ogniska, aby w nich rozgrza a do biaoci dugie, paskie kamienie. Pieczenie potraw w myl miejscowego zwyczaju odbywao si w ten sposb, e do wykopanego w ziemi rowu na przemian kadziono gorce kamienie i warstw produktw, a zaimprowizowany piec napeniono po brzegi. Wtedy przysypywano go ziemi. Mniej wicej po dwch godzinach rozgrzebywano kopiec i rozpoczynano uczt.Tym razem jednak, zanim jeszcze gazy zostay nagrzane, radosny nastrj zakci niezbyt fortunny powrt wojownikw, ktrzy razem z Eleli Koghe udali si do dungli. Ot zamiast pokonanego Mafulu przynieli dwch zabitych wasnych wojownikw. W pobliu miejsca, gdzie Eleli Koghe stoczy zwycisk walk, znacznie liczebniejszy oddzia Mafulu, ukryty w lenych zarolach, znienacka zasypa ich gradem strza z ukw. Od razu pado dwch Tawade, kilku innych zostao rannych. Jedynie dziki ostronoci Mafulu, ktrzy mimo przewagi bardzo si obawiali syncych z okruciestwa wojowniczych ssiadw, udao si Tawade wycofa z tak gronej sytuacji. Poleg, wic tylko brat Eleli Koghe i jeszcze jeden starszy wojownik.mier brata Eleli Koghe, zgodnie z miejscowymi zwyczajami, moga by traktowana jako wyrwnanie porachunkw. Przecie tym razem wanie Eleli Koghe pierwszy zabi jednego Mafulu, a w dungli obowizywao niepisane prawo: gowa za gow. Lecz drugi polegy Tawade oraz kilku innych rannych powinni by pomszczeni, co najmniej tak sam liczb zabitych i rannych.Z okolicznych gr pyn rechot maych ab, ktry brzmia jak subtelny dwik srebrnych dzwoneczkw. To wanie tak zwane toundule rozpoczynay swj przedwieczorny koncert. Tymczasem w wiosce Tawade zamiast radosnych pieni rozlegy si pacze i lamenty. Jedyna ona polegego brata Eleli Koghe i trzy ony starszego wojownika, cae wysmarowane bia glin na znak aoby, tarzay si w popiele i gono zawodziy. Na przemian sawiy utraconych mw i zorzeczyy zabjcom. Mczyni rwnie nie prnowali. Eleli Koghe przewiza swj kamienny topr przepask na biodra polegego brata i zaprzysig krwaw zemst. Podobne przyrzeczenia skadali blisi i dalsi krewni innych zabitych, albowiem ognie zapalone na szczytach grskich rozniosy wie o tragicznym wydarzeniu i spokrewnione plemiona ju cigay na styp.Tego dnia dopiero pnym wieczorem kobiety rozkopay smakowicie dymice piece. Dwie zabite na styp winie oraz cae stosy jarzyn rozdzielono pomidzy domownikw i goci. Starszyzna i sawni wojownicy otrzymali najlepsze czci misiwa i jamsy. Kady bra swoj porcj na li i zajada si ni na uboczu. Kobietom rozdano ochapy i jarzyny.W kocu dzieci i psy zaczy wygrzebywa z popiou w piecach resztki jedzenia.Uroczystoci pogrzebowe miay trwa duszy czas. Tote po zakoczeniu wieczerzy mczyni udali si do emone na narad wojenn. Zasiedli rzdami po obydwch stronach ognia, arzcego si w wylepionym glin rowku porodku podogi wzdu domu. Naczelnik plemienia zwin w rulon kilka tawych lici tytoniu, po czym wydoby z siatki oryginaln fajk. Bya to do gruba rurka bambusowa o dugoci okoo trzydziestu centymetrw, zamknita na obydwch kracach naturalnymi przegrodami. W pobliu kocw fajki, na wierzchu rury, znajdoway si pojedyncze otwory. W jeden z nich naczelnik zatkn rulonik lici, ktry zapali ponc gazk. Nastpnie przyoy usta do drugiego otworu w fajce i tak dugo wciga powietrze, a caa rurka napenia si dymem. Teraz wyrzuci nie dopalone licie i poda fajk swemu ssiadowi. Kady z zebranych kolejno zaciga si nagromadzonym w jej wntrzu dymem.Po tej ceremonii rozpoczy si dugie narady. Jednomylnie postanowiono szuka pomsty na Mafulu, co niewtpliwie powinno ucieszy dusze obydwch polegych.Wojownicy wylegli na plac. Byo tam ludno i gwarno, kobiety, bowiem, a nawet i dzieci, nie kady si spa tej nocy. Wdowy wci objawiay publicznie swoj rozpacz; kaleczyy ciaa ostrymi bambusowymi noami, tarzay si w popiele i lamentoway.Wojownicy rozpoczli przygotowania do wojennej wyprawy. Oporzdzali bro, malowali ciaa sadz i bia glin w czarne i biae pasy, gowy przystrajali piropuszami z ptasich pir, a na szyjach zawieszali naszyjniki z zbw dzikich wi. Jeszcze przed witem byli gotowi do wyruszenia w drog. Teraz mia si odby wojenny taniec.Wojownicy w penym uzbrojeniu podzielili si na dwie grupy, ktre stany naprzeciwko siebie twarz w twarz. Najpierw obydwa oddziay zmierzyy si gronym wzrokiem, nucc ptonem gron w brzmieniu pie. Potem tancerze gwatownie potrzsali dzidami, ukami i kamiennymi maczugami. Stojc w miejscu mocno uderzali stopami o ziemi, a czerwonawy py spowi ich mglistym obokiem. Tempo taca stawao si coraz szybsze. Obydwie grupy postpoway krok do przodu, potem dwa do tyu, robiy krok w prawo i jeden w lewo, by naraz skoczy ku sobie z gonym okrzykiem bojowym. Przez dugi czas to cofali si, to znw nacierali na siebie, a w kocu powietrze napenio si wistem strza wystrzelonych z ukw. Nagle obydwa oddziay zatrzymay si, jakby wrosy w ziemi. Zamilka bojowa pie. W tej wanie chwili skrawek tarczy sonecznej wychyli si zza gr. Po tropikalnej nocy nastawa! dzie. Tym samym ze duchy dungli traciy sw moc. Wojownicy mogli ju wyruszy na wojenn wypraw.Tego jeszcze dnia naczelny wdz Tawade, Eleli Koghe, przekroczy, graniczny strumie i spldrowa najblisz wie Mafulu. Polaa si krew. Odtd przez dugie tygodnie Tawade bd Mafulu na przemian wyprawiali uczty na cze zwycistwa lub stypy na znak aoby. Eleli Koghe znw przygotowywa wojenn wypraw na Mafulu. Przecie kady napad powodowa ofiary w ludziach, ktre trzeba byo pomci. Starszyzna i wojownicy naradzali si w emone. Eleli Koghe przypomina krzywdy wyrzdzone im przez Mafulu oraz korzyci, jakie wojna przyniosa plemieniu Tawade. Przychylny pomruk wojownikw coraz bardziej go podnieca. Hojnie obdarowani upem wojennym czarownicy zapewniali Tawade zwycistwo.Wanie zapalono fajk, aby uwici decyzj podjcia wojennej wyprawy. Emone zalega cisza. Wtem gdzie od szczytw grskich spyn gos zwielokrotniony przez echo.- Hoooooo! Hoooooo! Wy tam w dole strumienia, suchajcie! Roznosio si po dolinie.Eleli Koghe sugestywnym gestem nakaza milczenie. Wybieg na werand. Zoy obydwie donie przy ustach i jak przez tub odkrzykn:- Hooooo! W grze strumienia, mwcie, suchamy!- Hoooo! Zbliaj si biae duchy o ksztatach ludzi! Zabieraj z dungli najbarwniejsze ptaki i kwiaty! Z kijw miotaj pioruny! Pal wod! Zabieraj ptaki i kwiaty! Biada nam!Mne serce Eleli Koghe zadrao na wie o niezwykych duchach. Milcza przez chwil, a potem zebrawszy siy krzykn:- Hoooo! Czy biae duchy id do nas?!- D w gr strumienia! Za trzy ksiyce Krajowcy Nowej Gwinei nie znali kalendarza; czas mierzyli "ksiycami", z ktrych jeden stanowi dob. bd u was. Miejcie si na bacznoci, brocie naszych ptakw!Spotkanie w SydneyNa przedmieciu w poudniowej czci Sydney Sydney - stolica stanu Nowa Poudniowa Walia, a zarazem jeden z najwikszych portw Australii., w willi dyrektora Parku Taronga - olbrzymiego ogrodu zoologicznego, odbywao si przyjcie. Pan Filip Hart podejmowa niezwykych goci, albowiem z wyjtkiem jego przyjaciela Karola Bentleya, dyrektora ogrodu zoologicznego w Melbourne Melbourne - stolica stanu Wiktoria w Australii poudniowo-wschodniej, pooona na pnocnym kracu zatoki Port Phillip u ujcia Yarra-Yarra. Doskonay port. Jest drugim pod wzgldem wielkoci miastem w Australii. W latach 1901-1927 byo przejciowo stolic Zwizku Australijskiego powstaego w 1900 r., wszyscy byli dla niego zupenie obcymi ludmi.Inicjatorem tego przyjcia by znany zoolog Karol Bentley. Kilka lat temu odby jako doradca wypraw owieck w gb kontynentu australijskiego. Przewodzili jej polscy owcy dzikich zwierzt, zatrudnieni w hamburskim przedsibiorstwie Hagenbecka. Razem z dorosymi mczyznami wzi wtedy udzia w owach mody chopiec, Tomasz Wilmowski, syn kierownika wyprawy. Bentley bardzo polubi Tomka. Chcia go nawet przyj na wychowanie, gdy obawia si, e ustawiczne podrowanie ojca uniemoliwi chopcu nauk. Tomek ze wzruszeniem podzikowa Bentleyowi za wielkoduszn propozycj, lecz nie zgodzi si pozosta w Australii. Od 1904 roku miny ju cztery lata. W tym czasie Tomek bra udzia w wielu wyprawach owieckich i wyrs na bardzo dzielnego modzieca.Bentley, powiadomiony listownie o pobycie w Australii swych polskich przyjaci, telegraficznie zaproponowa im spotkanie w Sydney. Przyjli jego zaproszenie i oto teraz razem z nim gocili u pana Filipa Harta.Wilmowscy oraz ich przyjaciele przyjechali do Australii wprost z wyprawy na Syberi, skd dopomogli uciec z zesania kuzynowi Tomka, Zbyszkowi Karskiemu Dramatyczna walka o uwolnienie polskiego zesaca zostaa opisana w ksice Tajemnicza wyprawa Tomka.. Wraz ze Zbyszkiem umkna rwnie jego narzeczona, moda studentka medycyny, Natasza Wadimirowna Bestuewa.Podczas pierwszego pobytu w Australii owcy poznali w Nowej Poudniowej Walii hodowc owiec, Allana. Pastwo Allan niemal uwielbiali Tomka, gdy on to wanie odnalaz wtedy zagubion w buszu ich dwunastoletni jedynaczk, Sally. Od tej pory Sally i Tomek yli w wielkiej przyjani. Widywali si czsto, poniewa Sally, podobnie jak Tomka, wysano do szk w Londynie. Obecnie moda panienka otrzymaa matur. Przed wstpieniem na dalsze studia przyjechaa na kilkumiesiczny wypoczynek do rodzicw. Pastwo Allan dowiedzieli si od crki, e Tomek i jego towarzysze przebywaj na Dalekim Wschodzie. Zaprosili ich na wita Boego Narodzenia. W ten sposb cala gromadka Polakw znw si znalaza w Australii.Po blisko miesicznym odpoczynku podrnicy z prawdziwym alem opucili farm Allanw. Nie mogli sobie pozwoli na dusze wakacje. W Sydney oczekiwa na nich Bentley, a ponadto mieli tam sporo pilnych wasnych spraw do zaatwienia. Mianowicie w tym najdogodniejszym z portw wiata sta na kotwicy dalekomorski jacht bosmana Nowickiego. Naley wyjani, e w wyprawie na Syberi uczestniczy brat maharani Maharani - tytu przysugujcy onie maharady. Alwaru, Pandit Davasarman. Aby uatwi uprowadzenie zesaca, pikna i szlachetna maharani, ktra polubia Tomka, nie tylko nakonia swego brata do wzicia udziau w wyprawie, lecz zaofiarowaa take wasny jacht. W Rabaulu Rabaul - miasto i port na wyspie Nowa Brytania w Archipelagu Bismarcka. Do I wojny wiatowej by stolic Ziemi Cesarza Wilhelma, czyli wczesnej kolonii w Nowej Gwinei., gdzie w drodze powrotnej z Syberii nastpio poegnanie z Panditem Davasarmanem, spotkaa Polakw, a szczeglnie bosmana Nowickiego, ogromna niespodzianka. Mianowicie Pandit Davasarman wrczy dobrodusznemu marynarzowi akt wasnoci jachtu, podpisany przez ksin. Jednoczenie powiadomi owcw, e z czci zaogi wraca do Indii niemieckim parowcem. Bosman najpierw oniemia, a potem odmwi przyjcia tak kosztownego daru. Ostatecznie opory jego zostay przeamane przez Jana Smug, podrnika i owc, ktry najduej przyjani si z ksin. Klepn on bosmana w ramie i rzek:"No, speniy si twoje marzenia! Wprawdzie nie zdobylimy zota w grach Atyn-tag, za ktre chciae kupi sobie jak star kryp, ale mimo to teraz zostae kapitanem. Bierz, kiedy ci daj ze szczerego serca! W zamian przy okazji przelesz ksinej jaki oryginalny upominek!"W ten sposb bosman zosta kapitanem na wasnym jachcie. Pierwszy samodzielny rejs odby z przyjacimi do Sydney. Tam pozostawili jacht pod opiek zaufanej indyjskiej zaogi, sami za udali si z wizyt na farm Allanw. Po powrocie do Sydney zamieszkali na jachcie, gdy w tym bardzo ruchliwym, portowym miecie nieatwo byo o wynajcie odpowiedniego mieszkania.W przeciwiestwie do poczciwego kapitana Nowickiego, Tomek wcale nie by w najradoniejszym nastroju. Tak si cieszy z tych wit u Allanw, a tymczasem zasta tam rwnie kuzyna Sally, ktry razem z ni przyjecha z Anglii. James Balmore, nieco starszy od Tomka, by krewnym brata pana Allana, stale mieszkajcego w Londynie. U niego to wanie przebywaa Sally, uczc si w Anglii. James lub Jimmie, jak go zdrobniale nazywaa Sally, wci asystowa swej adnej kuzynce. To wanie psuo Tomkowi humor.Bentley rwnie Allanw zaprosi na spotkanie w Sydney. Ojciec Sally nie mg opuci swego gospodarstwa na duszy czas, tote przybya jedynie pani Allan z crk i kuzynem Jamesem Balmore'em.Od samego pocztku przyjcia Tomek by roztargniony. Z trudem skupia uwag na oglnej rozmowie. Bentley wanie zapowiada jak niezwyk niespodziank dla swych przyjaci, a Tomek tymczasem zerka w kierunku werandy, gdzie przebywaa reszta modziey. owi uchem wesoy miech Sally i powany gos Jamesa Balmore'a.Zaraz po drugim niadaniu gospodarz poprowadzi goci do gabinetu. Nadesza chwila ujawnienia niespodzianki.- Prosz, bardzo prosz, siadajcie wszyscy - mwi Bentley. - Chciaem powiedzie wam co interesujcego. Hm, chcc by szczery, musz wyzna, e nawet specjalnie w tym celu zorganizowaem to niecodzienne dzisiejsze spotkanie.- Mw pan prosto z mostu, szanowny panie Bentley. Midzy starymi znajomymi nie potrzeba zbytnich ceregieli - wtrci kapitan Nowicki.- Skoro tak, przystpuj od razu do sedna sprawy. Ty, kochany Tomku, suchaj mnie szczeglnie uwanie. Bardzo licz na ciebie - powiedzia Bentley, umiechajc si yczliwie do modzieca.:- Nie wiem, w czym mgbym panu pomc? - zdziwi si Tomek. - Czy pan nie artuje?- Nie, nie, mj drogi! Naprawd chc wam co zaproponowa i bybym bardzo rad, gdyby ty zapali si do mego projektu.- Nie pojmuj, dlaczego mogoby panu na tym tak bardzo zalee? - zapyta Tomek, widzc, e zoolog mwi powanie.- Wydaje mi si, e twj zapa zachciby innych do mojej sprawy - wyjani Bentley.- Nie posdzaem pana dotd o tak przebiego - wesoo zauway Nowicki. - Faktycznie jednak masz pan racj. Ten modzik nas czsto wodzi za nos!Cae towarzystwo wy buchno miechem.- Jeli chodzi o mnie, zawsze chtnie sucham rad Tomka - odezwa si Smuga. - Niezwyka intuicja rzadko zawodzi naszego modego przyjaciela.Tomek siedzia zaenowany pochwaami. Tymczasem Bentley mwi:- Pewien bardzo zamony przemysowiec australijski jest zapalonym kolekcjonerem rajskich ptakw Ptaki rajskie (Paradiseidae) s bliskie ptakom krukowatym, od ktrych, prcz innych cech, rni si przede wszystkim brakiem szczeciniastych pir u nasady dzioba. Samce odznaczaj si takim przepychem pir ozdobnych i tak wspaniaymi barwami, e bodaj tylko kolibry mog si z nimi rwna. Obecnie znamy okoo 100 gatunkw rajskich ptakw. i storczykw Storczyki, czyli orchidee, s najosobliwszymi rolinami na Ziemi. Budz podziw rnorodnoci postaci, ksztatem, barw, zapachem kwiatw, sposobem ycia, zapylania itp. Istnieje ich okoo 12-13 tysicy gatunkw, a moe i wicej. Rozpowszechnione s na caej Ziemi, nieliczne tylko w wysokich grach i w pobliu biegunw. Poza Brazyli i ssiednimi krajami Ameryki Poudniowej szczeglnie obficie wystpuj na Madagaskarze, wyspach Oceanu Indyjskiego i w caej strefie tropikalnej.. Pragnie uzupeni swoje zbiory nowymi, mao lub w ogle dotd nie znanymi okazami. W tym celu zaproponowa mi zorganizowanie wyprawy badawczej...- Ho, ho! Jest to, wic wyprawa nawet o pewnym romantycznym podou - wtrci Tomek. - Paradisea apoda, czyli beznogie rajskie ptaki!Wszyscy zaciekawieni spojrzeli na modzieca, a impulsywna Sally zawoaa:- Nie syszaam nigdy o rajskich ptakach bez ng, to chyba jaka legenda?!- Oczywicie, e to legenda, romantyczna legenda - potwierdzi Tomek.- Nie znam jej, prosz Tommy, opowiedz j nam! - zaproponowaa Sally.- Pniej, moja droga! Przepraszam, e mimo woli przerwaem panu - zwrci si Tomek do Bentleya.- Czyby ju kiedy interesowa si rajskimi ptakami, modziecze? - zapyta Hart, bacznie obserwujc Tomka.- Czytaem ksik markiza de Raggi, ktry przy kocu osiemnastego wieku odby specjaln wypraw do Nowej Gwinei w celu badania ycia tych ptakw - odpar Tomek.- Jeli tak, to przyczam si do proby panny Sally i prosz o wyjanienie nam, dlaczego powstaa legenda, e rajskie ptaki nie posiadaj ng - rzek Hart.Tomek w jednej chwili zda sobie spraw, e dyrektor ogrodu zoologicznego w Sydney pragnie sprawdzi zasb jego wiadomoci na ten temat. Tote zmiesza si troch, lecz mimo to zaraz zacz mwi Opanowanym gosem:- Do dawna to historia, pierwsze informacje, bowiem o istnieniu rajskich ptakw dotary do Europy jeszcze przed odkryciem drogi morskiej do Indii i na dugo przedtem, zanim Europejczycy wyldowali w Nowej Gwinei. Skrki rajskich ptakw z Nowej Gwinei oraz pobliskich wysp najpierw przywieli na Jaw Jawa - wyspa na Oceanie Indyjskim naleca do Republiki Indonezyjskiej. Indonezja zajmuje najwikszy na wiecie archipelag sundajski, pooony miedzy Azj i Australi. Dzieli si on na Wielkie i Mae Wyspy Sundajskie oraz Moluki. Do Indonezji naley take zachodnia cze Nowej Gwinei (Irian Barat). W skad Indonezji wchodzi 3000 zamieszkanych wysp, z ktrych najwiksze to: Borneo Indonezyjskie (Kalimantan) 539460 km2, Sumatra (Sumatera) - 473 607 km2, Celebes (Sulawesi) - 189035 km2, Jawa (Djawa)- 126703 km2, Halmahera 17998 km2, Flores - 15 610 km2. Na Jawie ley stolica Indonezji - Dakarta. miejscowi kupcy. Tam wanie po raz pierwszy zobaczy je kupiec wenecki Nicolo de Conti, ktry przebywa na tej wyspie w poowie pitnastego wieku. W tysic piset dwudziestym drugim roku wspuczestnik wyprawy Magellana naokoo wiata otrzyma od wadcy Batjanu na Molukach Moluki (Wyspy Korzenne) - grupa wysp Archipelagu Malajskiego, pomidzy Celebesem i Now Gwine, nalecych do Indonezji. skrk rajskiego ptaka i przywiz j do Europy. W siedemnastym i osiemnastym wieku barwne pira rajskich ptakw stay si bardzo poszukiwane, zwaszcza w Chinach i Indiach, a wkrtce zapanowaa na nie moda i w Europie, gdzie kobiety zaczy zdobi nimi swoje kapelusze. Wwczas to powstaa legenda, e te pikne ptaki pochodz wprost z biblijnego raju. Po wykluciu si tam z jaj miay frun w kierunku soca, od ktrego otrzymyway wspaniae ubarwienie pir. W myl legendy rajskie ptaki byy pozbawione ng, aby nie mogy pobrudzi swego upierzenia osiadajc na ziemi. Zniay si ku niej jedynie w celu poywienia si ros. Jeli nie mogy zaspokoi godu w locie, po prostu umieray.- Zgadzam si z tob, Tommy, e to bardzo romantyczna legenda, lecz chyba brak jej jakiego logicznego uzasadnienia - zauwaya pani Allan.- Powstanie legendy jest bardzo atwe do wytumaczenia - wyjani Tomek. -W niektrych regionach zamieszkiwania rajskich ptakw, jak na przykad na wyspach Aru Wyspy Aru (Aroe Islands) - grupa ok. 90 maych wysp na poudniowy zachd od Nowej Gwinei i w Nowej Gwinei, krajowcy interesowali si jedynie ich bajecznie kolorowymi pirami, ktrych uywali do ceremonialnego zdobienia gw. Tote obdzierajc zabite ptaki ze skry odcinali bezwartociowe dla siebie koczyny. W takim stanie rwnie sprzedawali cenne skrki kupcom i bezwiednie przyczynili si do stworzenia dziwnej legendy.- Nic o tym nie wiedziaam, ale przecie ptaki musiay gdzie skada i wysiadywa jaja - niedowierzajco powiedziaa pani Allan.- Przypadkowo twrcy legendy i na to znaleli wytumaczenie - odpar Tomek. - Przypuszczali, e rajskie ptaki, nie mogc wysiadywa jaj na ziemi, radz sobie w inny sposb. Mianowicie samiczki miay skada i wysiadywa jaja na grzbietach samcw unoszcych si w powietrzu. W pniejszych czasach legenda zostaa nieco zmieniona. W dalszym cigu wierzono, e rajskie ptaki nie posiadaj ng, lecz za to dwa dugie pira w ogonie, zakrzywione na kocu, miay umoliwia im zawieszanie si na gaziach drzew na czas koniecznego odpoczynku. Legenda o beznogich rajskich ptakach znalaza nawet pewne potwierdzenie naukowe, gdy szwedzki uczony, Karol Linneusz, doda sowo "apoda" czyli "bez ng", dla okrelenia w jzyku aciskim wielkiego rajskiego ptaka.Z czasem przestano wierzy w legend, gdy wielu myliwych, szczeglnie malajskich, urzdzao specjalne wyprawy owieckie na rajskie ptaki do Nowej Gwinei. Wwczas naocznie stwierdzili, e rajskie ptaki, tak jak wszystkie inne, maj nogi, buduj na drzewach gniazda i wysiaduj w nich jaja. Prno kobieca i wysokie ceny pacone za pira przyczyniy si do znacznego wytrzebienia tych piknych ptakw. Tote moim zdaniem w kolekcjoner, o ktrym wspomnia pan Bentley, susznie czyni, chcc uzupeni swe zbiory. Kto wie, czy w niedalekiej przyszoci rajskie ptaki nie wygin cakowicie Od 1924 r. polowanie na rajskie ptaki oraz wywoenie ich pir z Nowej Gwinei zostay zakazane. Obecnie jedynie Papuasi mog polowa na nie dla wasnych potrzeb zdobniczych..- Naprawd jestem zdumiony tak wyczerpujcym wyjanieniem legendy - z uznaniem odezwa si Hart. - Od razu mona si zorientowa w pana zawodowych zainteresowaniach.- Tomek kubek w kubek wda si w swego szanownego ojca - zawoa bosman Nowicki.- Syszaem ju o tym od pana Bentleya - potakn Hart. - Uzupeniajc t obszern relacj dodam tylko, e rajskie ptaki zamieszkuj take pnocno-wschodni Australi i Moluki, gwnie wszake Now Gwine, tak mao przez nas poznan...- Krtko mwic, proponuj nam panowie wypraw do Nowej Gwinei - powiedzia Smuga.- Dodajmy dla cisoci, do kraju owcw gw i ludoercw - wtrci Wilmowski. - Wikszo Nowej Gwinei jeszcze dzisiaj pokrywaj na mapie biae plamy.- Niewtpliwie ma pan racj - potwierdzi Bentley. - Nowa Gwinea jest cigle dla biaego czowieka krain wielkich tajemnic. Kt moe odgadn, co zazdronie ukrywa jej wntrze?- Jest to na pewno bardzo interesujcy kraj tak dla geografa, jak i dla etnografa, zoologa, botanika, ornitologa, a take dla poszukiwaczy zota i wszelkich niespokojnych duchw dnych silnych wrae - powanie rzek Wilmowski. - Ciekawa, lecz bardzo ryzykowna wyprawa.- Powiadasz, Andrzeju, e tam s ludoercy - zagadn bosman Nowicki. - Do licha! Stanowibym dla nich pokus ze wzgldu na moj tusz.- Nie ma obawy, panie kapitanie - odrzek Bentley. - Nie syszaem nigdy, aby tamtejsi krajowcy zjedli jakiegokolwiek biaego.- Ha, wic s przyjanie usposobieni do nas? - zdumia si Nowicki.- Nie o to chodzi! - zaprzeczy Bentley. - Kady czowiek moe z atwoci straci tam gow bez wzgldu na ras. Podobno do biaych czuj wstrt z powodu nieprzyjemnego dla nich zapachu...- Ciekawe rzeczy pan opowiada, ale i epetyny te szkoda naraa dla tych rajskich ptaszkw!- A ty, Tomku, co o tym mylisz? - zagadn Bentley. Tomek pochyli si do zoologa i rzek porywczo:- Mog wyruszy z panem nawet i dzisiaj! Oczywicie, jeli ojciec pozwoli.- Byam pewna, e Tomek tak wanie odpowie! - z entuzjazmem zawoaa Natasza.Sally bacznym wzrokiem obrzucia Rosjank. Lekko zmarszczya brwi i o czym zacza rozmyla.- A co na to szanowny pan Wilmowski? - zapyta Bentley.- Pozwalam memu synowi samodzielnie podejmowa decyzje. Natomiast jeli chodzi o mnie, nie mog od razu da odpowiedzi. Mam pewne zobowizania wobec Hagenbecka, powinienem si z nich wywiza.- Zupenie susznie, przewidywaem podobn sytuacj - powiedzia Bentley. - Porozumiaem si z Hagenbeckiem. Oto list od niego!Wilmowski odpiecztowa kopert. Uwanie przeczyta pismo, po czym poda je Smudze.- A wic mamy konkretne propozycje od Hagenbecka - rzek po chwili Smuga. - Czy realizacja tego zamwienia daaby si pogodzi z pana zadaniem?- Wziem to pod uwag; zainteresowania Hagenbecka s do zbiene z moimi - odpar Bentley. - Oczywicie transport liczniejszych zbiorw bdzie sprawia nam wicej trudnoci.- Tomku, przeczytaj list Hagenbecka - powiedzia Smuga, podajc mu pismo.Modzieniec dwukrotnie przeczyta list; potem podsun go kapitanowi Nowickiemu. Ten zaledwie pobienie rzuci na niego okiem i mrukn:- Nie lubi patroszy ptactwa, lecz mam w tym niejak wpraw. Kucharzowaem kiedy na pewnej krypie. Wszystko mi jedno, przecie goli teraz jestemy jak wici tureccy!- Naprawd zrcznie oporzdza pan ptaki - przyzna Tomek. - Jest to bardzo wane w tropikalnym kraju, gdy preparowanie okazw wymaga niezwykej starannoci. Trzeba strzec zbiorw przed zepsuciem, przed wszelkimi owadami, a ponadto ustawicznie przewietrza, chroni przed wypowieniem...- Widz, e zna si pan na tym - z uznaniem powiedzia do Tomka dyrektor Hart. - Wobec tego mam dla pana rwnie pewn prywatn propozycj. Za kady oryginalny okaz motyla zapac pidziesit funtw. Mog od razu podpisa umow z zaliczk, powiedzmy... piciuset funtw. Oczywicie, jeli trafi si jaki rarytas, uzgodnimy odpowiedni cen.- Najpierw omwmy zasadnicz spraw - przerwa Smuga. - Przez ostatnie dwa lata nie odbywalimy oww. Tote w tej chwili nie posiadamy funduszy na zorganizowanie wyprawy. Jakie s pana propozycje, panie Bentley?- Ceni mskie stawianie sprawy - odpowiedzia zoolog. - Przede wszystkim musz wyjani, e dyrekcja ogrodu zoologicznego w Sydney i mj ogrd w Melbourne s rwnie zainteresowane podobn wypraw. Oczywicie obydwie instytucje posiadaj pewne fundusze na ten cel. Razem z kwot ofiarowywan przez prywatnego kolekcjonera stanowi to do powan sum. Jest ona ju zdeponowana w tutejszym banku.- Jak by si przedstawia nasz udzia w wyprawie? - indagowa Smuga.- Dla kadego z panw przeznaczylimy po dwa tysice funtw. Jedna czwarta patna natychmiast po podpisaniu umowy, reszta byaby zdeponowana na panw nazwiska w banku wskazanym przez was. Z wasnych pienidzy pokryliby panowie jedynie osobisty ekwipunek. Natomiast organizatorzy wyprawy opac koszty podry morskiej, transportu pieszego w Nowej Gwinei, wyywienia oraz dadz pewn kwot na zakup eksponatw etnograficznych.- Szanowny panie, czyby rajskie ptaszki i kwiatki przedstawiay a tak wielk warto? - zdumia si kapitan Nowicki.- Za jeden ywy okaz nie znanej jeszcze orchidei mona uzyska od amatora do dziesiciu tysicy funtw - wyjani Bentley.- Ho, ho! Mimo to wydaje mi si, szanowny panie, e kupujecie kota w worku. A jeli owcy gw i ludoercy uniemoliwi wykonanie zadania? Moemy wrci z pustymi rkoma.- Wszystko moe si zdarzy, organizatorzy ponosz ryzyko - wyjani Bentley. - Aby jednak ograniczy moliwo niepowodzenia do minimum, postanowilimy wanie panom powierzy poprowadzenie wyprawy. Hagenbeck uwaa was za najlepszych fachowcw w tej dziedzinie.- Czy zaraz musimy udzieli odpowiedzi? - zapyta Wilmowski.- Tak, sprawa jest pilna. Chciabym si znale na miejscu jeszcze przed kocem pory deszczowej - owiadczy Bentley. - Poza tym dla pana osobicie mam odrbne zamwienie z Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku. Pan ju wsppracowa z t instytucj. Tym razem chodzi o sposb preparowania ludzkich gw przez owcw nowogwinejskich. Oto odpowiednie pismo.Naraz Sally powstaa z fotela i powiedziaa:- Bardzo przepraszam, czy mogabym chwil porozmawia z Tommym, zanim panowie podejm decyzj?Dyrektor Hart spojrza na ni zdziwiony, lecz reszta towarzystwa umiechaa si dyskretnie. Wszystkim przecie byo wiadome, jak zaya przyja czya obydwoje modych. Sally bya ulubienic kapitana Nowickiego, tote zaraz pospieszy jej z pomoc:- Pogruchajcie sobie, przez ten czas my rwnie si namylimy. Co nagle, to po diable! Nieprawda, szanowni panowie?- Oczywicie - powtrzy Bentley. - Panie zawsze maj pierwszestwo.- Prosimy, prosimy - zawtrowa Hart, zorientowawszy si w sytuacji.Wilmowski i Smuga wymienili porozumiewawcze spojrzenia. Sally i Tomek wyszli na werand. Zaledwie znaleli si sami, panienka zawoaa:- A wic to tak, drogi Tommy! Chcesz wyruszy na wypraw, i to nawet dzisiaj?! Widz, e ju nic a nic ci nie obchodz!- Sally! Jak moesz tak mwi! - oburzy si Tomek.- Mog, mam nawet do tego prawo, skoro zapomniae o czym tak wanym dla mnie - odpara bliska paczu.- O czym to zapomniaem? Prosz, przypomnij mi...- Czy nie przyrzeke rok temu w Londynie, e spenisz kade moje yczenie, gdy zdam matur?Tomek odetchn z ulg. Wic o to tylko jej chodzio!- Sally, doskonale o tym pamitam. Nie naruszyem mojej obietnicy, zgadzajc si wyruszy na wypraw do Nowej Gwinei. Syszaa, ile mi za to zapac? Jutro otrzymam zaliczk od pana Harta, bd mg ci kupi, co tylko zechcesz! Ju si chyba nie gniewasz na mnie?- Nie, Tommy, ju si nie gniewam. Wiem, e nigdy w yciu nie zamaby przyrzeczenia.- Oczywicie!- Doskonale, byam tego pewna! Wobec tego teraz musisz speni moje yczenie!- Jutro bd mg ci kupi upominek, jaki sobie wybierzesz. Zgoda?- Nie, mj drogi! Musisz je speni dzisiaj! I prosz ci, nie wspominaj mi nawet o pienidzach!Tomek zdezorientowany uwanie spojrza w oczy Sally. Naraz straszliwe podejrzenie zakiekowao w jego myli.- Sally... ty chyba nie masz zamiaru... Panienka umiechna si przymilnie.- Nareszcie! Ju chyba wiesz, czego chc? - zapytaa po chwili.- Sally, Sally, przecie to niemoliwe!- Dla ciebie nie ma rzeczy niemoliwych, Tommy. Ty odnalaze mnie w buszu, gdy inni ju stracili wszelk nadziej! Ty wyrwae mnie z niewoli u Indian meksykaskich. Ty nauczye mnie kocha wszystkie zwierzta! Dlatego tylko wstpiam na zoologi, eby mc razem z tob jedzi na owieckie wyprawy. Poza tym dae mi sowo, e spenisz kade moje yczenie, a ja teraz ycz sobie jecha z tob do Nowej Gwinei! Zabierzemy rwnie Dinga. Troch zaniedbae go ostatnio! Nasze kochane psisko jest ju na statku. Jeli ci cokolwiek na mnie zaley, spenisz to, co przyrzeke!Przygwodony tak cikimi argumentami, Tomek oszoomiony osun si na fotel. Sprytna Sally schwytaa go w puapk. Ani Bentley, ani nikt z jego towarzyszy nie zgodzi si na zabranie kobiety na tak niebezpieczn wypraw. By prawie zrozpaczony, lecz przecie nie mg zama raz danego sowa. Dopiero po duszej chwili zda sobie spraw, e skoro chce z nim jecha, to niewiele musi jej zalee na nadskakujcym kuzynie. To go nieco pocieszyo. Prawie spokojnie odezwa si:- Twoje na wierzchu, Sally. Nie mog ci zabra, wic sam rwnie nie wezm udziau w tej wyprawie. Szkoda... Pienidze s nam bardzo potrzebne... Ale daem sowo... i dotrzymam.Sally przybliya si do Tomka. Doskonale rozumiaa, jak wiele si dla niej wyrzeka! Opara donie na jego ramionach. Patrzc mu w oczy, zapytaa:- Nie masz do mnie alu?- Nie, nie mam. Daem sowo, musz dotrzyma. Moi towarzysze pojad sami. Moe to nawet i lepiej. Przecie kto musi si zaopiekowa Zbyszkiem i Natasz.- Tommy, czy tylko ze wzgldu na mnie chcesz pozosta? Co za atwo rezygnujesz z wyprawy!- Co znw masz na myli? - zaniepokoi si Tomek.- Ju nic! Czy zabraby mnie, gdyby twj ojciec i inni si zgodzili?- A c mgbym innego uczyni, skoro dasz dotrzymania sowa?- Ha, wiec jeszcze nie wszystko stracone? Spostrzegam, jak bardzo oni licz si z tob! Nawet pan Bentley i Hart.- Sally, nie mw gupstw! Ani oni, ani twoi rodzice si nie zgodz!- Tak mylisz? A wic dobrze, wrmy do nich i powiedz im, e nie jedziesz na wypraw. Mw ca prawd!Czy Sally zwyciy?Tomek i Sally weszli do gabinetu. Wszyscy ciekawie spojrzeli na nich i od razu przerwali rozmow. Nietrudno byo domyli si, e midzy dwojgiem modych zaszo co nieoczekiwanego. W twarzy Sally widoczne byo napicie i podniecenie. Tomek za, poblady, opuci gow na piersi i unika wzroku obecnych. Wilmowski i Smuga znw wymienili porozumiewawcze spojrzenia.- No i c, konferencja skoczona? - niefrasobliwie zacz Nowicki. - Wobec tego, szanowni panowie, przystpmy do sprawy...- Nie spiesz si tak, kapitanie - przerwa mu Smuga. - Najpierw pozwlmy wypowiedzie si Tomkowi.Modzieniec wolno podnis gow, spojrza na Smug, a nastpnie na ojca. Zaraz zrozumia, e oni odgadli prawd. Poblad jeszcze bardziej. Kapitan Nowicki odczul dziwny niepokj. Uwanie przyjrza si Tomkowi, potem zerkn na Sally. Zafrasowany zmarszczy brwi.- Co ty mu tam nagadaa? Pokcilicie si czy co? - pgosem zagadn Sally, nachylajc si ku niej. Tomek nie mg duej milcze. Zebra si w sobie i rzek:- Przykro mi, ale nie mog wzi udziau w wyprawie...- A to dlaczego?! - zdumia si Nowicki. - Sally...- Nic nie gadaj, ju wiem! - zawoa marynarz. - Niepotrzebnie mwilimy przy paniach o ludoercach i owcach gw. Nic dziwnego, e wystraszya si o ciebie! Ale nie martw si, ju ja jej to wytumacz!- Myli si pan - zaprzeczy Tomek. - Sally prosi, ebym zabra j i Dinga na t wypraw. Przyrzekem kiedy, e speni kad jej prob, gdy zda matur. Zabranie Sally do Nowej Gwinei nie zaley ode mnie, wic aby nie zama przyrzeczenia, rezygnuj z udziau w wyprawie.- Moja droga Sally, tak nie mona stawia sprawy. Tommy nie dla przyjemnoci ma jecha do Nowej Gwinei. Urzdzanie owieckich wypraw jest jego zawodem. Tommy musi pracowa na siebie - zaoponowaa pani Allan, podchodzc do crki.- Nie mw tak, mamusiu! Wszyscy pomyl, e jestem nieznon egoistk - powanie powiedziaa Sally. - Tylko po to wstpiam na zoologi, eby mc pracowa razem z Tommym.- Kt by tam mia nazywa ci egoistk, licznotko! - zawoa kapitan Nowicki. - Nieraz ju przecie mwia nam o swoich planach! Dlaczego jednak akurat teraz upara si jecha na wypraw? Jeli chodzi o Dinga, bd spokojna, zabierzemy go z sob, nic mu nie grozi od owcw gw!- Byaby to wspaniaa praktyka dla mnie przed rozpoczciem studiw - wyjania Sally. - Wie pan przecie, e nie jestem mazgajem!- Zuch z ciebie dziewczyna, to wita prawda - gorco przytakn Nowicki. - Gracko spisaa si, prosz szanownych panw, kiedy to Indiacy w Meksyku porwali j do niewoli!- Czyby panna Sally uczestniczya ju w jakiej wyprawie? - zdziwi si Hart, ktry razem z Bentleyem nie zabiera do tej pory gosu.- Dwa lata temu bylimy z Sally w Arizonie u brata mego ma- wyjania pani Allan. - Przyjecha tam rwnie Tommy z panem bosmanem, och, bardzo przepraszam, z panem kapitanem Nowickim.- Nic nie szkodzi, szanowna pani, nie jestem wraliwy na tytuy- wtrci Nowicki. - Poza tym egzamin na jachtowego kapitana morskiego zdaem dopiero dwa miesice temu.- Wanie w Arizonie, za namow pewnego meksykaskiego ran-czera, Indianie porwali Sally - cigna pani Allan. - Tylko dziki dzielnemu Tommy'emu i panu kapitanowi odzyskaam crk.Hart spojrza na Bentleya, ten za zwrci si do pani Allan:- Czy panna Sally rozmawiaa z pani o zamiarze wyruszenia z Tomkiem na jak wypraw? Nie wydaje mi si, eby pani bya zaskoczona jej propozycj.- Oczywicie, przecie ona mwi o tym od dawna.- Wic pani nie stawiaaby sprzeciwu? - coraz bardziej zdziwiony pyta Bentley.Pani Allan zakopotana milczaa przez chwil. Spojrzaa na Sally i Tomka. Stali blisko siebie. Wysoki, barczysty Tomek trzyma Sally za rk, jak starszy brat modsz siostr. We wzroku obydwojga czaia si niema proba. Widok ten bardzo wzruszy pani Allan. Cicho, lecz stanowczo odpara:- Nie, prosz pana! Nie miaabym serca odmwi im czegokolwiek! Od chwili zaprzyjanienia si z Tommym moja crka zamienia nasz dom w mae muzeum zoologiczne. Podczas wakacji owi i preparuje rne ptaki, ktre potem sprzedaje w Europie. W ten sposb chce uskada jaki fundusz na swj udzia w przyszej wyprawie.- Kto pani nauczy preparowania ptakw? - zapyta Hart.- Tommy, prosz pana odpowiedziaa panienka. Umiem take preparowa motyle i inne owady.Dyrektor Hart spojrza pytajco na Bentleya. Porozumieli si wzrokiem.- Obecnie gubernatorem Papui jest mj dobry znajomy, sir Hubert Murray Sir Hubert Murray by od roku 1907 a do swej mierci, to jest do roku 1940, gubernatorem Papui. - odezwa si Bentley. - Zyska on ju sobie opini znawcy tamtejszych spraw. Pisa mi niedawno o pewnej zwyczajowej ciekawostce. Ot, jeli w grupie wojownikw znajduj si kobiety, jest to jakoby oznak, e nie maj zamiaru napada na kogokolwiek. Moe wic obecno panny Sally uatwiaby nam wykonanie zadania?- Jak wida, nie ma tego zego, co by na dobre nie wyszo - porywczo zauway kapitan Nowicki. - No, Andrzeju, przypiecztuj spraw swoim ojcowskim sowem!- Bardzo prosimy pana Wilmowskiego o wypowied - doda Bentley. Wilmowski powanie spoglda na syna i Sally. Teraz wolno odwrci si do Bentleya i Harta.- Nie chciabym, eby mj stosunek uczuciowy do Tomka i Sally zaguszy gos rozsdku - rzek. - Najwiksze dowiadczenie podrnicze z nas wszystkich posiada pan Smuga. Dlatego te prosz ci, Janie, wypowiedz si w swoim i jednoczenie moim imieniu.- wietnie, my rwnie zdajemy si na salomonowy wyrok pana Smugi - wtrci Bentley. - Zdanie jego jest tym cenniejsze, e postanowilimy z Hartem prosi pana Smug o objcie kierownictwa wyprawy.W pokoju zalega kompletna cisza. Smuga powoli nabi fajk tytoniem, zapali j, a potem odezwa si:- Prowadziem ju wyprawy, w ktrych uczestniczyy kobiety. Rnie wtedy bywao. Wszystko zaley od tego, kim one s. W naszym wypadku Sally jest crk australijskiego ranczera. Od niemowlcia przywyka do buszu i trudnych warunkw. Ogldaem okazy ptakw preparowane przez ni. Solidna robota. Ze wzgldu na badawczy charakter wyprawy nie bdziemy mogli odbywa zbyt forsownych marszw. Naley si liczy z duszymi postojami. Proponuje zaangaowa Sally jako preparatora.- Rozstrzygn pan spraw - powiedzia Bentley. - Miaem zamiar zabra trzech ludzi z mego staego personelu do preparowania okazw. Wobec tego zabior tylko dwch. Wynagrodzenie panny Sally wyniesie piset funtw.Tomek uspokaja Sally, ktra oparszy gow na jego ramieniu pakaa z radoci, a Smuga tymczasem znw si odezwa:- Mam jeszcze jedn propozycj.- Prosz, suchamy - jednoczenie powiedzieli obydwaj dyrektorzy ogrodw zoologicznych.- Mw pan, mw - wtrowa kapitan Nowicki, wycierajc oczy chusteczk. - Prawdziwie salomonowe sowa pyn dzisiaj z twoich ust!- Skoro ju zdecydowalimy si zabra kobiete-preparatora, to warto by byo rwnie wzi kobiet-sanitariusza. Na takiej wyprawie nawet student medycyny bdzie bardzo uyteczny. Poza tym dwie kobiety bd atwiej sobie radziy ni jedna. Jako sanitariusza proponuj pann Natasz. Musimy rwnie pomyle o jakiej funkcji dla pana Zbyszka Karskiego, ktry obecnie pozostaje pod nasz opiek. W takim komplecie zgadzamy si na udzia w wyprawie do Nowej Gwinei.- Czy przyjmuje pan kierownictwo wyprawy? - upewni si Bentley.-Tak!- Wobec tego jutro podpiszemy umowy, a teraz prosimy na obiad! Musimy godnie uczci dzisiejszy dzie!Przyjcie u dyrektora Harta przecigno si do pnego wieczora. Bentley by bardzo zadowolony. Wyprawa pod kierownictwem dowiadczonych owcw i podrnikw pozwalaa rokowa pomylne rezultaty, tote siedzc przy stole pomidzy Sally i Tomkiem podda si cakowicie ich radosnemu nastrojowi. Kapitan Nowicki wci sypa dowcipami. Tomkowi przymawia od pantoflarzy zawojowanych przez australijskie sroki, proponowa Smudze zabra kilka smoczkw do karmienia nieletnich czonkw wyprawy, a oni odcinali si i razem z nim nawzajem artowali z siebie. Rozochocony marynarz niebawem dobra si do posmutniaego Balmore'a, a gdy ten wyzna, e bardzo pragnby pojecha z nimi, zaraz przypuci szturm na Bentleya i Smug. Dobroduszny i rubaszny Nowicki zawsze topnia jak wosk na widok zasmuconej twarzy. W ten sposb i James Balmore zosta zaliczony w poczet uczestnikw wyprawy do Nowej Gwinei.Nastpnego ranka Bentley i Hart przybyli na pokad jachtu, by ju szczegowo omwi przygotowania do wyprawy. Kapitan Nowicki z dum oprowadza goci po swoim jachcie. "Sita"Jacht nazwany by imieniem maharani Alwaru. bya dwumasztowym aglowcem o wypornoci dwustu omiu ton. Na pokadzie pomidzy masztami znajdowaa si dua nadbudwka mieszczca ogln jadalni i palarni, a na jej paskim dachu zbudowana bya kabina nawigacyjna oraz mostek kapitaski. Solidna budowa duego jachtu umoliwiaa mu pywanie po wszystkich morzach wiata. Pod pokadem rozmieszczone byy kabiny dla pasaerw i zaogi, kuchnia, trzy azienki, magazyny oraz zbiorniki na sodk wod o cznej pojemnoci dziewiciu ton.Ju poprzedniego dnia zostao postanowione, e podr morzem z Sydney do Nowej Gwinei i z powrotem wyprawa odbdzie na "Sicie". Wprawio to kapitana Nowickiego w doskonay humor. Wynajcie jachtu przez Bentleya umoliwiao mu opacenie staej czteroosobowej zaogi oraz przeprowadzenie koniecznych prac konserwacyjnych i przerbek.Panie, Zbyszek i James Balmore jeszcze odsypiali pno zakoczon uczt. Tote po pobienym obejrzeniu jachtu, Nowicki poprowadzi goci do palarni, gdzie oczekiwali na nich trzej jego przyjaciele. Przy herbacie z rumem rozpoczli narad.Bentley rozoy na stole du map, na ktrej wyznaczy tras wyprawy czerwon lini. Z pocztku wioda ona z Sydney drog morsk przez dwa przybrzene morza Oceanu Spokojnego: najpierw w kierunku pnocno-wschodnim przez Morze Tasmana, okrelane rwnie jako Morze Wschodnioaustralijskie, lece pomidzy poudniowo-wschodnim wybrzeem Australii, Tasmani i Now Zelandi, a pniej zbaczaa na pnocny zachd na Morze Koralowe, obramowane od wschodu przez Now Kaledoni, Nowe Hebrydy, wyspy Santa Cruz i Wyspy Salomona, od pnocy przez wyspy Archipelagu Bismarcka i wschodni Now Gwine, a na zachodzie przez Wielk Raf KoralowWielka Rafa Koralowa lub Wielka Rafa Barierowa (Great Barier Reef)., cignc si na przestrzeni okoo dwch tysicy kilometrw wzdu pnocnewschodniego wybrzea Australii.O niecae piset kilometrw na wschd od Cieniny Torresa, najzdradliwszego dla eglugi miejsca na wiecie, trasa wioda na pnoc ku poudniowo-wschodnim wybrzeom Nowej Gwinei, najwikszej wyspy Oceanii Mianem Oceanii obejmujemy ogromne zbiorowisko wysp i wysepek Oceanu Spokojnego, sigajce od Australii i Archipelagu Malajskiego na zachodzie, a w poblie brzegw Ameryki na wschodzie. Wyspy te, pochodzenia kontynentalnego, wulkanicznego lub koralowego, przewanie tworz zgrupowania lece gwnie pomidzy zwrotnikami. Oceania obejmuje obszar morski o powierzchni 79 min km2 (prawie tyle, co Azja i Afryka cznie), w tym na powierzchni ldow przypada zaledwie l mln. km2, z czego sama Nowa Gwinea zajmuje 785 000. Cala ta na pozr chaotycznie rozproszona plejada wysp wykazuje pod wzgldem klimatu, flory, fauny i gospodarki te same lub podobne cechy, co uzasadnia objcie ich wspln nazw Oceanii. Poza zwrotnikami le tylko nieliczne wyspy, z ktrych dwuwyspowa Nowa Zelandia o powierzchni 265 000 km2 oraz przynalene do niej wysepki wybiegaj daleko na poudnie i tworz pewn odrbn cao. Poza zwrotnikami, z wyjtkiem Nowej Zelandii, tak pomocna jak i poudniowa cz Oceanu Spokojnego stanowi pozbawion wysp pustyni wodn. Cay ten wiat wyspiarski oglnie dzielimy na: Melanesj (pomidzy rwnikiem a Zwrotnikiem Kozioroca na przedpolu Archipelagu Malajskiego i Australii), do ktrej naley take Nowa Gwinea; Mikronezj (midzy rwnikiem a Zwrotnikiem Raka od wschodniej strony Basenu Filipiskiego do okoo 180 d. geogr. wsch.); Polinezj (poudniowy wschd). i drugiej, co do wielkoci po Grenlandii na Ziemi. Tam wanie w Port Moresby, czyli w siedzibie gubernatora Papui wyprawa miaa pozostawi jacht i pieszo wyruszy w gb kraju.Tomek roziskrzonym wzrokiem spoglda na olbrzymi wysp, rwn wielkoci Skandynawii. Kiedy wraz z Wyspami Sundajskimi tworzya ona pomost ldowy midzy poudniow Azj i Australi. Jakie niezwyke przeycia oczekiway ich na tej penej tajemnic wyspie?! Nawet sam jej wyduony dziwacznie kontur przypomina Tomkowi jakiego przedpotopowego potwora lub rajskiego ptaka, w pogoni, za ktrym mieli wyruszy na t wypraw wsplnie z Sally.Niczym krgosup pierwotnego potwora czy ptaka, przez rodek wyspy cigno si gwne pasmo potnych gr od poudniowo-wschodniego kraca a ku zachodniemu, Liczne odnogi tych gr wypeniay pnocn cz wyspy do samego skalistego wybrzea. Wschodni i zachodni kraniec poudniowego wybrzea take by grzysty, natomiast jego rodkowa cz stanowia rozleg, pask i bagnist nizin. Grzyste wntrze dawao pocztek licznym strumieniom, czcym si pniej w wielkie rzeki: Markham, Ramu, Sepik i Mamberamo na pomocnej stronie wyspy oraz Purari, Fly i Digul na poudniowej. Rzeki poudniowo-wschodniego wybrzea szczeglnie interesoway uczestnikw wyprawy. Z Port Moresby, bowiem wytyczona na mapie trasa prowadzia ukiem na pnocny zachd w kierunku "grskiego krgosupa", ktry na tym odcinku oznaczony by jako Gry Owena Stanleya. Dalej czerwona linia wrzynaa si wprost w centralny acuch gr i dopiero niemal naprzeciwko ujcia Purari do zatoki Papua znw zawracaa do poudniowego wybrzea.- Do stu zgniych wielorybw, ale to prawdziwie grska ekspedycja! - zawoa zawiedziony kapitan Nowicki, przyjrzawszy si trasie.Wszyscy umiechnli si, gdy znana im bya niech marynarza do wdrwek po grskich wertepach,- Na razie projekt jest tylko teoretyczny, drogi panie kapitanie - pospieszy Bentley z wyjanieniem. - Widzi pan przecie, ile biaych plam pokrywa jeszcze wntrze Nowej Gwinei. Jak dotd istnieje przekonanie, e centralny masyw grski jest bezludnym, jednolitym blokiem skalnym, nawet nie nadajcym si do zamieszkania przez czowieka. Wierzono w to a do I wojny wiatowej Jeeli okae si to prawd, ograniczymy tras wyprawy do Gr Owena Stanleya i podna grskiego. Spotkaem niedawno pewnego poszukiwacza zota, ktry zapuci si daleko w gr Purari. Wedug niego, niedostpne gry mog ukrywa kwitnce yciem doliny. Kto wie, ktra z tych dwch wersji jest prawdziwa?- Ba, eby to sprawdzi, trzeba si najpierw wspi na te grzyska - powiedzia Nowicki. - Nie lubi wszenia po skaach!- Nie przeraaj si, Tadku - pocieszy go Wilmowski. - Caa szeroko Nowej Gwinei wynosi zaledwie siedemset kilometrw w najszerszym miejscu, a dugo dwa tysice czterysta. Syberyjska wyprawa grozia nam znacznie wikszymi przestrzeniami.- Wiem, wiem, tobie tylko w to graj! - odpar Nowicki zrezygnowany. - Jako geograf lubisz wtyka nos tam, gdzie inni jeszcze nie zdyli tego uczyni.- Kapitanie, powinien pan si cieszy, e wemiemy udzia w wyprawie, ktra moe si okaza odkrywcz - powiedzia Tomek.- W kadym razie powrotna droga powinna doda panu otuchy. Bdziemy wdrowali nizin a do samego wybrzea!- Botnist i bagienn nizin - doda Smuga, a zwracajc si do Bentleya, zapyta: - Dlaczego proponuje pan akurat tak tras?.- To wanie zamierzaem panom wyjani - odpar zoolog. - Przede wszystkim wziem pod uwag tereny ostatnio poznane przez kilku podrnikw. Nie chciaem wdrowa cay czas przez kraje zupenie jeszcze nie zbadane.- Suszne zaoenie - pochwali Wilmowski. - Jak wida z wyznaczonej trasy, wiksza cz naszej drogi wiedzie przez Papu Terytorium Papua (poudniowo-wschodnia cz Nowej Gwinei) oraz wyspy: Luizjady, d'Entrccasteaux, Triobrianda i Woodlark - przynalene do niej, posiadaj czny obszar 234498 km. Papua zostaa zaanektowana przez rzd australijskiej prowincji Queensland w 1883 r., a nastpnie przesza pod administracje centralnego rzdu Australii. Od roku 1975 wchodzi w skad niepodlegego pastwa Papua-Nowa Gwinea ze stolica Port Moresby.. Chtnie posuchamy historii bada tego kraju. Umoliwi to nam waciw ocen projektu trasy.- Przed kad zamierzon wypraw staramy si zasign takich informacji - wtrci Smuga. - Prosimy!- Bardzo chtnie, byem na to przygotowany - odpowiedzia Bentley.- Nowa Gwinea bya znana od pocztkw szesnastego wieku, lecz do niedawna prawie wcale nie prowadzono w niej bada. Nie nakrelono na mapie nawet zarysu jej wybrzey. Jedynie poszczeglni podrnicy od czasu do czasu nanosili na mapy nawigacyjne drobne fragmenty ldu. Dopiero dziewitnasty wiek przynis pewien postp. W roku tysic osiemset dwudziestym szstym holenderska wyprawa wydatnie pogbia znajomo poudniowo-zachodniego wybrzea. W siedemnacie lat pniej podobnych pomiarw dokona dalej na poudniowym wschodzie Blackwood na statku "Fly" oraz Owen Stanley pync na "Rattlesnake". W tysic osiemset siedemdziesitym trzecim roku, a wiec zaledwie trzydzieci pi lat temu, Moresby zbada wschodnie wybrzee od zatoki Astrolabe do wschodniego kraca wyspy i ostatecznie ustali zarys Nowej Gwinei.- To zapewne jego imieniem nazwano Port Moresby, skd mamy ldem rozpocz nasz wypraw? - zapyta Tomek, ktry w skupieniu przysuchiwa si opowieci o historii odkry i bada w Nowej Gwinei.- Tak, on wanie odkry t przysta - potwierdzi Bentley. - Rwnie dla upamitnienia bada prowadzonych na statku "Fly" nazw jego dano jednej z najwikszych rzek, a mianem Owena Stanleya nazwano pasmo grskie.Bentley nabi fajk tytoniem, zapali i mwi dalej:- Wkrtce po przybyciu Moresby'ego, na wybrzeu poudniowo-wschodnim pojawio si kilku misjonarzy. Oprcz prac misyjnych stopniowo uzupeniali mapy niektrych okolic. Szczeglnie Lawes i Chalmers prowadzili oywion dziaalno w pobliu zatoki Papua. Chalmers w roku tysic osiemset osiemdziesitym szstym odkry rzek Wickham, zwan przez Papuasw Alele. Siedem lat temu zosta zamordowany przez krajowcw na jednej z przybrzenych wysepek.W tysic osiemset osiemdziesitym sidmym Hartmann i Hunter odbyli wspinaczk w Grach Owena Stanleya. W dwa lata pniej Mac Gregor, idc wzdu rzeki Yanapa, doszed do gry Wiktoria w Grach Owena Stanleya. Zim roku tysic osiemset osiemdziesit dziewi na dziewidziesit udao mu si dotrze a szeset pi mil w gr rzeki Fly, niemal do granicy niemieckiej.W roku tysic dziewiset sidmym Monckton przeszed w poprzek australijsk, poudniow cz wyspy, idc znad rzeki Warta na pnocnym wybrzeu do zatoki Papua na poudniu: w tyme roku Mackay i Little badali grn Purari. Udostpniono mi ich sprawozdania, ktre uwanie przestudiowaem. To chyba wyjania, dlaczego zaproponowaem przedstawion przeze mnie tras wyprawy. Bdziemy szli przez tereny, na ktrych byli ju przed nami inni podrnicy.- Tak, dzikujemy panu - powiedzia Smuga. - A wic jedynie odcinek drogi przez centralny masyw grski stanowi wielk niewiadom.- Nie wycigabym takiego wniosku - zaprzeczy Bentley. - Nie tylko centralny masyw grski jest t wielk niewiadom. Podrnicy, o ktrych wspomniaem, nie mogli zbyt dokadnie bada tych terenw. Poza tym, co udao si jednemu, moe nie uda si innym. Niemniej, co nieco ju wiemy o Purari i o Grach Owena Stanleya.- A wic z Port Moresby wyruszamy w kierunku Gr Owena Stanleya - rzek Smuga.- Tak, wedug zapewnie gubernatora, w odlegoci okoo stu pidziesiciu kilometrw, na wyynie Popole, znajduje si stacja misyjna. To jest pierwszy ldowy etap naszej wyprawy. Stamtd pjdziemy na pnocny zachd ku centralnemu masywowi.- Jakie ludy zamieszkuj Popole? - zapyta! Tomek.- Zw si one Mafulu - wyjani Bentley.Smuga znw uwanie pochyli si nad map. Po chwili zagadn:- Marszruta nasza prowadzi nie tylko przez terytoria nalece do Australii. Czy ewentualne przekroczenie granicy Ziemi Cesarza Wilhelma Do 1975 r. Nowa Gwinea Australijska. Obejmowaa pnocno-wschd ni cze Nowej Gwinei, Archipelag Bismarcka i pnocn cz Wysp Salomona o cznym obszarze 240870 km2. Od 1884 r., jako Ziemia Cesarza Wilhelma, bya koloni niemiecka. Podczas I wojny wiatowej zaja ja Australia i pniej z ramienia Ligi Narodw zarzdzaa ni jako terytorium powierniczym. W czasie II wojny wiatowej wtargna tam Japonia, lecz po jej kapitulacji znw powrcia do Australii jako terytorium powiernicze ONZ. Od r. 1975 wchodzi w skad niepodlegego pastwa Papua-Nowa nie spowoduje kopotw?- Nie spodziewam si tego - odpar Bentley. - Wprawdzie Nowa Gwinea jest podzielona pomidzy Holandi Od l V 1963 r. Irian Zachodni (indonezyjska nazwa Nowej Gwinei) jako terytorium wyzwolone wszed w skad Republiki Indonezyjskiej. Obejmuje obszar 412781 km2. Naley do niego kilka wysp lecych u poudniowo-zachodniego wybrzea, z ktrych najwiksze to: Mapia, Japen, Biak, Misool, Waige i Salawatti. Stolic jest Katabaru, czyli dawna Hollandia. Do 1963 r. Irian Zachodni by kolonia holendersk o nazwie Nowa Gwinea Holenderska., Niemcy i Australi, lecz granice s tam do tej pory pojciem orientacyjnym. Przecie wntrze wyspy dotd nie zostao zbadane. Granic australijsko-holendersk wytyczono w tysic osiemset dziewidziesitym trzecim roku, a Brytyj-sko-Niemiecka Komisja Graniczna ma ukoczy swe prace dopiero w kocu roku tysic dziewiset dziewitego. W gbi wyspy nie napotkamy adnych posterunkw. Powrotn drog chciabym odby rzek na odziach. Dziki temu atwiejsze byoby przetransportowanie nagromadzonych okazw.- Dlatego te zapewne planuje pan powrotn tras wzdu Purari- powiedzia Wilmowski. - Wydaje mi si to bardzo rozsdne. Moe uda si nam natrafi na jej rda.- Czy zgadzacie si panowie na wyznaczon przeze mnie tras? - zapyta Bentley.- W oglnych zarysach mona przyj ten projekt, potem zobaczymy, co czas pokae - odrzek Smuga. - Czy zgadzasz si ze mn, Andrzeju?- Tak, zgadzam si - potwierdzi Wilmowski. - Czy kapitan i Tomek maj jakie zastrzeenia?- W tych sprawach wasze gowy lepsze od mojej - odpar Nowicki.- Skoro orzeklicie, e projekt dobry, to nie ma, o czym mwi!- Jestem tego samego zdania - rzek Tomek.Przygotowania do wyprawyNarada zostaa przerwana, w tej chwili, bowiem drzwi si uchyliy i do palarni zajrzay dziewczta. Za nimi wida byo Zbyszka Karskiego i Jamesa Balmore'a.- Przygotowaymy drugie niadanie - oznajmia Sally. - Czy mamy je poda w palarni, czy te moe panowie wol przej do jadalni?- To ju zaley od naszych goci - odrzek kapitan Nowicki.- Proponowabym kontynuowa rozmowy przy niadaniu. W ten sposb zaoszczdzimy czasu - odezwa si Bentley.- wita racja! Wobec tego podajcie nam niadanie tutaj - zarzdzi Nowicki.- Jeli pastwo yczycie sobie przysuchiwa si rozmowie, to prosimy wszystkich do nas - powiedzia Hart. - Chyba nie macie panowie nic przeciwko temu?- Oczywicie, e nie! Nie chcielimy zbyt wczenie budzi naszej modziey, ale informacje pana Bentleya wszystkim si przydadz- odpowiedzia Smuga. - Prosimy!Pani Allan pomoga dziewcztom nakry st i ju po kwadransie narada potoczya si dalej.- Dotychczas pan Bentley wtajemniczy nas w histori bada w Papui. Teraz dla oglnej orientacji powinnimy pozna prace odkrywcze w pozostaych dwch czciach Nowej Gwinei - zagai Smuga.- Moe zaczniemy od holenderskiej - zaproponowa Wilmowski.- Kolonialne rzdy niewiele robi dla naukowego zbadania kraju - zacz Bentley. - Jak dotd we wszystkich trzech czciach Nowej Gwinei przewanie dziaaj geologowie, wysyani przez wielkie przedsibiorstwa grnicze i metalurgiczne. Badania ich ograniczaj si wic jedynie do poszukiwa cennych mineraw i surowcw. Dlatego te wcale nie badano okolic trudno dostpnych, jak i nie interesowano si krajowcami. Sytuacja utrzymywana przez rzdy kolonialne w duej mierze przyczynia si do pozostania caej Nowej Gwinei w oglnym zacofaniu gospodarczym i spoecznym. W gbi wyspy do dnia dzisiejszego cze krajowcw jeszcze yje na poziomie epoki kamiennej, uprawia ludoerstwo i polowania na ludzkie gowy.W holenderskiej czci Nowej Gwinei do roku tysic osiemset dziewidziesitego trzeciego prawie wcale nie prowadzono bada wntrza wyspy. Nieliczne wyprawy docieray jedynie do czci wybrzea. Angielski przyrodnik i podrnik Alfred Russel Wallace przebywa w poowie dziewitnastego wieku w Dorei na pnocnym zachodzie. Jego cenne badania etnograficzne, jzykowe i w dziedzinie geografii zwierzt objy wyspy Indonezji od Pwyspu Malajskiego a do Nowej Gwinei.- Prosz pana, czy to wanie ten uczony stworzy podzia caego wiata na krainy zoograficzne? - zapyta Tomek.- Nie mylisz si, mj drogi, jemu to zawdziczamy - potwierdzi Bentley. - Po nim dopiero w roku tysic osiemset siedemdziesitym pierwszym rozpocz trzykrotne badania Nowej Gwinei rosyjski podrnik Mikoaj Mikucho-Makaj Mikoaj Mikucho-Makaj (Maclay) urodzi si w guberni Nowogrd w 1846 r., umar w Petersburgu w 1888. Zwiedzi ca Europ, Mader, Wyspy Kanaryjskie, Maroko, a potem przez Ameryk Poudniowy, Thaiti i wyspy Samoa uda si do Nowej Gwinei. Bada tam jej pnocne i poudniowo-zachodnie wybrzea (na poudnie od zatoki Gecevink). W 1874 i 1875 bada Indochiny i Indonezj. Po odwiedzeniu wysp Palau oraz Admiralicji powrci na 17 miesicy na Now Gwinee. Gwnie bada plemiona papuaskie, z ktrymi udao mu si zaprzyjani. Po raz trzeci przebywa w Nowej Gwinei w 1879. Cze jego prac publikowano w pismach rosyjskich i niemieckich, a dopiero w latach 1950-1953 wydano w Moskwie jego dziea w 4 omach.. Bada on pnocno-wschodni brzeg, zwany odtd Wybrzeem Makaja, oraz wybrzee zachodnie.- Czytaam kilka artykuw tego podrnika w czasopismach rosyjskich - zauwaya Natasza. - Wydaje mi si, e musia by niezwykym czowiekiem. Przez pewien czas y wrd Papuasw, uczy ich uywania noa i siekiery oraz prbowa organizowa wsplnot plemienn. Nazywali go Tamo Ru. Nigdy bym si nie odwaya sama przebywa wrd ludoercw.- Ja take czytaem niektre jego prace drukowane w prasie niemieckiej - wtrci Wilmowski. - Teraz prosimy pana Bentleya o dalsz relacj.- Mniej wicej w tym samym czasie Woch Albertis bada pasmo gr Arfak, a Mayer przeszed od Cieniny McClure'a do zatoki Geelvink- kontynuowa Bentley zerkajc w notatki. - Drugi okres bada rozpocz si dopiero po roku tysic osiemset dziewidziesitym trzecim. Vraza poszerzy region uprzednio zbadany przez Albertisa i nastpnie w tysic dziewiset trzecim poszed w gb kraju na wschd od Geelvink. W poudniowej czci holenderskiej Nowej Gwinei bada w roku tysic dziewiset czwartym rzek Digul. Dopiero rok temu dokonano pomiarw na rzekach poudniowego wybrzea. Wedug najwieszych informacji gubernatora w Port Moresby, rozpoczto badania rzeki Mamberamo. W 1910 r. Holendrzy okryli centrum wyspy od strony wybrzey. Wyprawa Goodfcllowa, a pniej pod kierownictwem Rawlinga dosza do Gr nienych od strony poudniowego wybrzea. W 1913 A.R.F. Wollaston wspi si na gr Carstensz, a Weyermann zbada dopyw rzeki Digul i okreli wysoko Gry Juliany. Klooster zbada kraj na poudnie i poudniowy wschd od zatoki Geelvink. W 1914 Oppermann bada rzek Mamberamo, natomiast porucznik Stroeve jej zachodni dopyw - Rouf-faer. I wojna wiatowa przerwaa badania, ktre podjto znw po 1918 r,- A jak przedstawia si sprawa w niemieckiej kolonii? - zapyta Smuga.- Po zainteresowaniu si przez Niemcw Now Gwine, Finsch obj pomiarami okoo tysica mil linii brzegowej - wyjani zoolog. Odkry Rzek Cesarzowej Augusty, ktr krajowcy nazywaj Sepik. W dwa lata pniej Dallmann przewdrowa okoo czterdziestu mil wzdu jej koryta, za admira von Schleinitz i Schrader zbadali j na odcinku trzystu dwudziestu szeciu mil od ujcia.Inni podrnicy badali wybrzee midzy zatok Astrolabe, rzek Sepik i zatok Huon. W tysic osiemset osiemdziesitym sidmym Schrader i Schleinitz ponownie badali Sepik prawie do granicy terytorium holenderskiego. Dziesi lat pniej Lauterbach wyruszy z zatoki Astrolabe w Gry Bismarcka i odkry rzek Ramu. Ostatnio Dam-mkhler i Frohlich badali okolice rzek Markham i Sepik. Jak wic widzicie, badania nie postpuj zbyt szybko we wszystkich trzech czciach wyspy.- Ma pan racj! Dotychczasowe wyprawy dostarczyy niewiele nowych informacji o wntrzu kraju - powiedzia Smuga. - Bdziemy szli w nieznane.- Niemiaszki tak jak i inni prowadz w koloniach prniaczy ywot- wtrci Nowicki. - Z dowiadczenia jednak wiemy, e lepiej dla krajowcw, gdy kolonici zbytnio nie wpychaj swego nosa w ich sprawy.- Susznie, kapitanie, nie jestem nawet pewny, czy rozsdnie dla nas byoby docza si do jakiej rzdowej ekspedycji. Narn przecie nie chodzi o podbj kraju. Tym samym atwiej moemy nawiza kontakt z krajowcami. W czasie, gdy bohaterzy lej powieci przygotowywali si do wyprawy, w niemieckiej czci Nowej Gwinei Neuhauss bada rzek Markham. W 1910 r. Holendersko-Niemiecka Komisja Graniczna dotarta w gr rzeki Sepik na odlego 60 mil od granicy brytyjskiej. W 1914 Tburnwald penetrowa okolice Sepiku, podczas gdy misjonarz Pilhofer przewdrowa znad rzeki Waria blisko granicy brytyjskiej do rzeki Markham. Wybuch I wojny wiatowej spowodowa zajcie przez Australi niemieckiej Nowej Gwinei. Wtedy von Detzner, pragnc unikn uwizienia, zaszy si w gbi dungli, usiujc dotrze do granicy holenderskiej i wsi na jaki niemiecki okrt. Aczkolwiek zamiar mu si nie uda, przeszed przez tereny nie zbadane dotd przez biaych. Swe cenne spostrzeenia, aczkolwiek czsto oparte tylko na relacjach krajowcw, opublikowa w kilka lat po wojnie. W byej niemieckiej kolonii Brytyjczycy zastali zaledwie par plantacji na wybrzeu i kilka misji w pobliu dungli. Naukowe ekspedycje badawcze nie byy wysyane przez Niemcw w gb kraju.- No, wydaje mi si, e czas ju przystpi do podpisania umw - odezwa si dyrektor Hart. - Proponuje wsplnie uda si do notariusza. Poleciem sporzdzi odpowiednie dokumenty.- Natychmiast po podpisaniu umw kady uczestnik otrzyma czek na umwion zaliczk - doda Bentley. - Pienidze bd potrzebne na zakupienie ekwipunku osobistego. Kapitanie, kiedy paski jacht moe wyruszy w drog?- Hm, za dziesi dni bd gotowy - odpar kapitan po krtkim namyle.- A wic za dziesi dni podnosimy kotwic - postanowi Bentley. - Teraz bierzemy si do pracy!Jeszcze tego popoudnia Smuga dokona rozdziau funkcji miedzy poszczeglnych uczestnikw wyprawy. Przedstawia si on nastpujco:Smuga Jan - kierownik wyprawy;Nowicki Tadeusz - strzelec-tropiciel i zbrojna stra;Wilmowski Tomasz - strzelec-tropiciel i zbrojna stra;Wilmowski Andrzej - prace badawcze;Bentley Karol - prace badawcze;Allan Sally - preparatorka i nadzr nad kuchni;Natasza Wadimirowna Bestuewa - sanitariuszka i nadzr nad kuchni;Karski Zbigniew - intendent;Balmore James - preparator i prace obozowe;Stanford Jack - preparator i prace obozowe;Wallace Henryk - preparator i prace obozowe.Ponadto podczas eglugi morskiej wszyscy wchodzili w skad zaogi i podlegali kapitanowi Nowickiemu. Staa czteroosobowa zaoga "Sity" nie miaa bra udziau w ekspedycji na ldzie. Zadaniem jej byo czuwanie nad bezpieczestwem jachtu.Oczywicie wierny Dingo, ktrego Tomek otrzyma w podarunku od Sally podczas pierwszej bytnoci w Australii, mia rwnie wane zadanie do wypenienia podczas wyprawy. By on doskonale wytresowany w tropieniu wszelkiej zwierzyny oraz w penieniu suby wartowniczej w obozie i podczas marszu.Przez cay nastpny tydzie pracowano od witu do pnej nocy. Kapitan Nowicki niemal nie schodzi z jachtu. Z Dingiem u nogi zaglda do wszystkich zakamarkw, nadzorowa robotnikw zatrudnionych przy wewntrznej przebudowie jachtu. Inni uczestnicy wyprawy zwozili najrozmaitsze towary zakupione przez Bentleya, ktre magazynowali w specjalnych pomieszczeniach w parku Taronga, segregowali je, spisywali i pakowali do skrzy z cienkiej blachy, a w kocu starannie zalutowywali. Natasza nie braa udziau w tych pracach, gdy w tym czasie odbywaa praktyczne przeszkolenie w sydnejskim szpitalu.Tomek wprost dwoi si i troi, szkolc Zbyszka w jego odpowiedzialnej funkcji. Przecie najmniejsze niedopatrzenie mogo potem grozi utrat cennego sprztu czy zapasw ywnoci, nie do zdobycia w dzikiej dungli. Stopniowo dziesitki skrzy przewieziono na statek. Dopiero smego dnia Tomek poprosi "sztab" wyprawy o ostateczne sprawdzenie ksiki intendenta. Wszystkie blaszane skrzynie i wory brezentowe oznaczone byy numerami, ktre figuroway w ksice magazynowej wraz z podaniem zawartoci, wagi czy iloci rnych towarw. Smuga wolno odczytywa na glos pozycj po pozycji.Najpierw zaewidencjonowane byy przedmioty gospodarcze, a wic:2 namioty czteroosobowe, 2 dwuosobowe i 2 due z siatki antymoskitowej do prac naukowych i preparatorskich, 10 moskitier, 4 rozkadane ka z bambusa z daszkiem i moskitierami, 10 hamakw, 15 ciepych, lekkich kocw, blaszane miseczki do jedzenia, yki, widelce, kubki, garnki, kuchenka spirytusowa, lampa naftowa, skadana brezentowa wanienka do mycia, mydo i rne przybory toaletowe, baka nafty,3 baki spirytusu oraz komplet podstawowych narzdzi i apteczka.W nastpnej kolejnoci znajdoway si zapasy ywnoci: konserwy misne i rybne, mka, kasze, ry, groch, fasola, sl, cukier, herbata, kawa, mid, suchary i tyto.Polem figuroway przedmioty konieczne do prac naukowych: przyrzdy pomiarowe, kompasy, mikroskop, aparat fotograficzny wraz z wyposaeniem, przybory oraz chemikalia potrzebne do preparowania okazw fauny i flory, siatki do chwytania owadw, puapki, soje, blaszane puszki i skrzynki.Osobisty ekwipunek kadego czonka wyprawy skada si z podwjnych kompletw dwch rodzajw ubra: do marszu przez dungl - mikki pcienny kapelusz, cienka koszula z dugimi rkawami, dugie pcienne spodnie, ktrych doln cz nogawki chowao si w p-wysokie sukienne kamasze; do marszu przez lekki teren - szorty, kurtki z krtkimi rkawami, poczochy i pwysokie sukienne kamasze.Ponadto kady zabiera 4 komplety bielizny, skarpety, brezentow kurtk z kapturem, buty podbite gwodziami do marszu w grach, a kobiety dodatkowo spdnice i sztylpy.Przedostatni dzia obejmowa rodki patnicze dla krajowcw: siekiery, rne noe, uki, strzay, koraliki, lusterka, organki, barwne baweniane materiay, tyto w czarnych laseczkach, skrzynie duych i maych muszel, sl i jako prowiant dla tragarzy - konserwy oraz ry.Na samym kocu figurowa arsena wyprawy: sztucery, karabiny, bro krtka, fuzje, karabinki maokalibrowe do polowania na mniejsze ptaki, amunicja i rakiety.Oddzielne zapasy ywnoci znajdoway si na jachcie na czas podry morzem. Przegld ekwipunku trwa niemal do wieczora; uznano, e przygotowania do wyprawy zostay ostatecznie zakoczone. Wedug owiadczenia kapitana Nowickiego "Sita" miaa by gotowa do wyjcia w morze dopiero za trzy dni. Wobec tego gocinny dyrektor Hart zaproponowa podrnikom zwiedzenie miasta oraz jednodniow wycieczk na morsk pla w Narrabeen.Tomek z entuzjazmem podchwyci ten projekt. W czasie pierwszej bytnoci w Australii pozna Melbourne, rodzinne miasto Bentleya, teraz wiec mia mono porwna je z Sydney.Nastpnego ranka dwoma powozami wyruszyli do miasta. Dyrektor Hart okaza si doskonaym przewodnikiem. Najpierw, wic przemknli przez tonce w zieleni ogrodw podmiejskie, poudniowe dzielnice willowe, poprzecinane zatoczkami i lagunami, po ktrych pyway setki aglwek.Potem zwiedzili ogrd botaniczny i zoologiczny, muzea, kocioy, robili drobne zakupy w handlowym rdmieciu, a w kocu przybyli do nabrzea portowego.Przez cay czas Tomek dzieli si spostrzeeniami ze swymi modymi przyjacimi, z ktrymi jecha w jednym powozie. Przede wszystkim wyjani im, e Sydney jest czwartym, a Melbourne pitym miastem pod wzgldem wielkoci na pkuli poudniowej. Tylko poudniowoamerykaskie miasta: Buenos Aires, Sao Paulo i Rio de Janeiro byy od nich wiksze. W tych dwch miastach koncentrowa si handel, przemys, instytucje kulturalne i naukowe Australii. Z nich wywoono w wiat gwne australijskie produkty: wen, miso, skry i pszenic.Cae Sydney miao charakter wybitnie portowy. Poudniow i pnocn cze miasta rozdzielaa zatoka Port Jackson, ktra wrzynaa si w ld dziesieciokilometrowym lejem, a do ujcia rzeki Parramatta. Nieregularne linie wybrzey tworzyy dziesitki zatok i cichych przystani.Przystanli nad brzegiem, aby przyjrze si panoramie pnocnej czci miasta, pooonej po drugiej stronie zatoki Port Jackson. Usiedli na awkach rozlegego zieleca wysadzanego krzewami i palmami.- No c, Tomku, jak si panu podoba nasze Sydney? - zapyta Hart.- Nie chciabym urazi pana Bentleya, lecz wydaje mi si adniejsze od Melbourne. Jest mniej symetrycznie zabudowane i dziki temu nie tak monotonne - odpowiedzia Tomek.- Skoro tak, to moe zechciaby pan tutaj zamieszka? - zapyta Hart. - Mgbym panu zaproponowa odpowiednie stanowisko w zarzdzie Parku Taronga.- Nic z tego! Prbowaem kiedy zatrzyma Tomka w Melbourne - wtrci Bentley. - W odpowiedzi zaprosi mnie do Warszawy, po odzyskaniu niepodlegoci przez Polsk.- C, zdanie mona zmieni z biegiem czasu - wesoo powiedzia Hart. - Nieraz stosunki rodzinne zmuszaj do tego... Tomek zarumieni si, a Hart doda:- Niech si pan nie spieszy z odpowiedzi. Ponowi propozycj po zakoczeniu waszej wyprawy do Nowej Gwinei.- Dzikuj panu, zastanowi si nad tym - odpar modzieniec.- Jak amen w pacierzu, Tomek gotw osi na mielinie - tubalnie szepn kapitan Nowicki do Smugi.- Mnie take podoba si Sydney - rezolutnie zauwaya Sally.- Powinnimy obra je za stolic Zwizku Australijskiego.- Oho, przemwia przez pani mieszkanka Nowej Poudniowej Walii- zaoponowa Bentley, od powstania bowiem Zwizku Australijskiego w roku 1900 Melbourne i Sydney wspzawodniczyy o miano stolicy. W 1908 r. powzito decyzj o zbudowaniu nowej stolicy Zwizku Australijskiego w Nowej Poudniowej Walii na poudniowy zachd od Sydney, nad rzek Murmmbid-gee. Budow Canberry rozpoczto w 1913 r., a pierwsze posiedzenie australijskiego parlamentu odbyo si w 1972 r. ju w nowej stolicy. W ten sposb rozstrzygnito dugotrway spr dwch miast.- Przekonacie si pastwo, e w przyszoci Sydney bdzie jeszcze pikniejsze - zapewni Hart. - Syszaem o projekcie, ktry doda miastu uroku. Mianowicie rozwaa si moliwo zbudowania olbrzymiego mostu, ktry by poczy poudniowe i pnocne Sydney. Hart nie myli si; wspaniay, wiszcy na stalowym uku most zosta zbudowany i oddany do uytku 19 III 1932 r. Jest prawdziwie monumentalnym dzieem, posiadajcym niewiele rwnych sobie na wiecie. Mostem przebiegaj dwa tory kolejowe, tory tramwajowe, piciopasmowa autostrada i chodniki dla pieszych.- Kada pliszka swj ogonek chwali - tubalnie mrukn Nowicki. - Ale mimo wszystko nie ma to jak nasza stara Warszawa!W wesoym nastroju podrnicy powrcili na "Sit". Tutaj ostatnie przygotowania do opuszczenia portu rwnie dobiegay koca. Cay jacht lni jak lustro, wszdzie unosi si zapach wieego lakieru.Pani Allan bya bardzo podniecona. Ani na krok nie odstpowaa swej jedynaczki, polecaa j opiece przyjaci. By to przecie jej przedostatni dzie spdzony razem z crk przed wyruszeniem na wypraw.Rozmowy na jachcie przecigay si do pnej nocy, lecz mimo to podrnicy ju o wicie zerwali si z posa. Razem z Dingiem podyli do przystani, skd promem przepynli zatok do pnocnego Sydney. Stamtd wraz z Hartem pojechali powozami na urocz morsk pla w Narrabeen. Wszyscy korzystali z orzewiajcej kpieli, gdy gadkie, piaszczyste wybrzee okalaa poczona z morzem laguna, zabezpieczajca wycieczkowiczw przed ewentualn napaci rekinw. Szczeglnie Dingo, znudzony dugim pobytem na jachcie, wprost szala z radoci. Pikny, soneczny dzie min beztrosko i wesoo.Wieczorem wszystkie iluminatory "Sity" jarzyy si jasnym wiatem. To kapitan Nowicki wydawa dla caej zaogi i gocinnego Harta poegnaln kolacj. Ju nastpnego dnia o wicie jacht mia wyj w morze.O wos od mierciJacht pod penymi aglami spokojnie pyn po niemal gadkim oceanie. Sterowany wprawn doni zawodowego marynarza - Indusa Ramasana, nie mg zboczy z kursu, wiodcego wprost na pnoc wzdu wschodnich wybrzey Australii. Tote Nowicki jedynie z przyzwyczajenia wchodzi od czasu do czasu na mostek kapitaski, by zerkn na widoczne na zachodzie pasmo ldu, i zaraz z powrotem znika w kabinie nawigacyjnej. Obecnie sta pochylony nad blatem stou nawigacyjnego; uwanie przeglda dziennik pokadowy, do ktrego kady oficer wachtowy obowizany by wpisywa wszystkie wane szczegy przebiegu eglugi. Umiecha si wyrozumiale, napotykajc czasem w zapiskach wasne poprawki w niewaciwie zastosowanych eglarskich umownych skrtach, oficerami na "Sicie, bowiem byli jego uczniowie: Wilmowski, Smuga i Tomek. Umieli ju niemao. Podczas rejsu z Indii na Daleki Wschd, a potem w czasie morskiej podry do Australii pomagali w rnych pracach na jachcie. Jak do tej pory mody Tomek poczyni najwiksze postpy w nauce trudnej i odpowiedzialnej pracy marynarza. Nawet kapitan Nowicki nie mg nic zarzuci jego meldunkowi z poprzedniego dnia. Zapis w w dzienniku pokadowym brzmia:Brisbane Brisbane - port zaoony w 1824 r. jako kolonia karna. Od czasu powstania stanu Queensland w 1859 r. - stolica stanu., dnia 21 stycznia 1909 roku, czwartek.O godzinie 915 rano "Sita" zostaa przycumowana do nabrzea w porcie Brisbane, dokd prowadzi pierwszy etap eglugi z Sydney. Wynosi on 460 mil morskich, przebytych w 5 dni, przy przecitnej szybkoci tylko 3 do 4 wzlw Wze-jednostka prdkoci statku rwna l mili morskiej na godzin. Mila morska jest miar dugoci na szlakach morskich i odpowiada dugoci l minuty poudnika ziemskiego. W Anglii, USA i Japonii l mila rwna si 1853 m, natomiast w Niemczech, ZSRR i we Francji - 1852 m. z powodu przeciwnego wschodnioaustralijskiego prdu morskiego, ktry pync z pnocnego wschodu przez caly czas dryfowa Dryfowanie znoszenie statku spowodowane wiatrem, fal lub prdem. statek z kursu.Postj "Sity" w celu uzupenienia zapasw trwa 7 godzin. Wpompowano 3000 litrw wieej wody do gwnego zbiornika oraz zakupiono: skrzynk pomidorw, 10 gwek kapusty, 50 kilogramw kartofli, 20 kilogramw batatw, skrzynk jabek i 20 kilogramw wolowego misa. O godzinie 415 po poudniu wyszlimy z portu.Oficer wachtowy - Tomasz Wilmowski.Jak wynikao z dalszych notatek, "Sita" okoo dwunastu godzin temu mina Przyldek Piaszczysty, pooony sto siedemdziesit mil na pnoc od Brisbane. Kapitan Nowicki dokona aktualnych oblicze i oznaczy pooenie jachtu na mapie nawigacyjnej. Przebyli ju trzy czwarte etapu dugoci 325 mil z Brisbane do Rockhampton nad rzek Fitzroy. Tam mia by ich ostatni ju przystanek na ldzie australijskim. Wedug rachuby Nowickiego powinni zawin do Rockhampton nastpnego dnia wczesnym rankiem.Bezchmurny wit wywabi na pokad prawie ca zaog, wszyscy pragnli ujrze w penym blasku dnia poudniowe krace Wielkiej Rafy Koralowej, ktra od chwili, gdy James Cook Angielski eglarz urodzony w 1728 r. w Marlon w Yorkshire, jedna z najwybitniejszych postaci w historii odkry geograficznych. Bada krainy podbiegunowe pnocne i poudniowe oraz Ocean Spokojny, wytyczy) nowe drogi w dziedzinie nautyki i zarazem torowa drg angielskiemu handlowi. Gruntownie opracowane przez Cooka mapy wielu czci oceanw czyni go jednym z pionierw angielskiej kartografii morskiej. W 1779 r. zosta zabity na Hawajach przez krajowcw, z ktrymi wywizaa si potyczka z powodu naruszenia przez zaog statku prawa tabu. w roku 1770, jako pierwszy Europejczyk, wpyn na jej wewntrzne wody, uznawana jest za jeden z cudw wiata. "Sita" wanie zbliaa si do naturalnego, szerokiego jakby kanau, ktrego lewy brzeg stanowi ld australijski, prawy natomiast tworzya znaczna grupa wysp rozsianych po Morzu Koralowym.Sally Allan dopiero teraz po raz pierwszy w yciu miaa ujrze ow osawion i budzc trwog w eglarzach Wielk Raf Koralow, zwan w jzyku angielskim Wielk Raf Barierow. Tote niezmiernie zaciekawiona podbiega do Tomka opartego o praw burt.- Tommy, jak si nazywaj te malownicze wysepki? - zapytaa, przytrzymujc za ucho Dinga aszcego si u jej ng. - Czy jeszcze daleko do Rafy?- To tak zwana Grupa Kozioroca, licznotko - wesoo odpar Tomek, naladujc gos kapitana Nowickiego. - Pytasz, jak daleko do Rafy? Oto ona, przypatrz si jej dobrze, tylko nie wychylaj si za bardzo, bo wypadniesz za burt.- Nic by mi si nie stao - odparowaa Sally, wzruszajc ramionami. - Umiem pywa, a poza tym taki sawny podrnik jak ty na pewno by mnie wyratowa!- Jeli pozostaoby jeszcze co do ratowania... Tutaj czsto wtocz si rekiny! Byaby dla nich akomym kskiem!- Naprawd mylisz, e jestem akomym kskiem? - zalotnie zapytaa Sally, bacznie spogldajc na Tomka.- Hm, skoro tak powiedziaem... - mrukn zmieszany i odwrci gow.- Wspaniay jeste, Tommy! Przy tobie i przy Dingu nie boj si niczego! Mimo to nie artuj sobie ze mnie. To ma by ta Rafa?! Chocia nigdy dotd nie byam w tych okolicach, potrafi chyba odrni pikne wysepki od niebezpiecznej zapory, jak niezawodnie tworzy Wielka Rafa Barierowa!- Wcale nie artuj - zaprzeczy Tomek. - Wanie Grupa Kozioroca jest najdalej wysunitym na poudnie kracem Wielkiej Rafy Koralowej, ktra wbrew do powszechnemu mniemaniu nie stanowi jednolitej caoci. Znaczna jej cz skada si z wielu mniejszych raf barierowych oraz rnych grup wysp i wysepek, a dopiero dalej na pnocy, na przestrzeni okoo szeciuset mil, rafa zmienia si w jednolity mur. Zreszt sama to wkrtce bdziesz moga stwierdzi.- Naprawd mylaam, e tylko artujesz sobie ze mnie! - odpowiedziaa niedowierzajco.- Zapytaj kogo innego, jeli jeszcze masz wtpliwoci. Niemal wszyscy ogldalimy t raf pync z Syberii do Australii. Ojciec wiele opowiada nam o niej.- Wobec tego okrelenie "bariera" wprowadzio mnie w bd!- Suchaj Sally, nazwa Wielka Rafa Barierowa po prostu okrela jej rodzaj. Chyba pamitasz z geografii, e rozrniamy trzy rodzaje raf, a wic: brzene, to znaczy cile przylegajce do ldu, barierowe, czyli cignce si w pewnej odlegoci od niego, oraz atole oddzielone od brzegu lagunami bd te tworzce swoiste wyspy w ksztacie piercienia z lagunami wewntrz. Wielka Rafa Koralowa jest wanie raf barierow.- Tak, tak, teraz przypomniaam to sobie! Poza tym rafy mog by nadwodne i podwodne - zawoaa Sally. W tej chwili rozbrzmia tubalny gos kapitana Nowickiego:- Hej, gobeczki, skoczcie gruchanie! Caa zaoga na pokad! Zrzuci grotagiel i bezanagiel! Grotagiel gwny agiel podnoszony ma gtortmaszcie; bezanagiel agiel umieszczony na bliszym rufy maszcie, niszym od masztu wysunitego do przodu statku, fokagiel - niezbyt duy, przedni agiel.Krtkie rozkazy posypay si z mostka kapitaskiego. Z wyjtkiem sternika i jeszcze jednego marynarza, ktry na dziobie jachtu dokonywa sond pomiarw gbokoci wody, wszyscy mczyni zostali zatrudnieni przy zwijaniu agli. Obkadali je na bomach Bom - dolne, poziome drzewce, jednym kocem umocowane przegubowo do masztu, do bomu przymocowana jest dolna cz agla,, potem wyrwnywali fady, a w kocu przywizywali juzingami Juzing - cienka linka."Sita" pync jedynie na fokaglu wydatnie zmniejszya szybko. Smuga i Tomek na polecenie kapitana ulokowali si na dziobie jachtu, by wypatrywa podwodnych raf. Wkrtce przybili do nabrzea w Rockhampton, maego portu dogodnego dla mniejszych statkw. Kilkunastotysiczne miasteczko byo punktem rozdzielczym dla farmers-ko-mleczarskiej okolicy, tote kapitan Nowicki poleci zaopatrzy spiarni "Sity" w nabia, a szczeglnie w sery, bez ktrych nie uznawa niada. Postj w Rockhampton by bardzo krtki. Zaledwie dokonali niezbdnych zakupw i uzupenili zapas wieej wody, zaraz wypynli w morze, kierujc si na wschd ku Grupie Kozioroca. Tam wanie, u brzegu jednej z wysepek, zamierzali stan na kotwicy, by unikn niebezpiecznego w nocy kluczenia wrd raf koralowych.Trasa eglugi wytyczon