4

Fragment łęgu olszowego gwiazdnicowego (Stellario nemorum-Alnetum glutinosae) przy łupkach wierzowskich

Łęg olszowy gwiazdnicowy(Stellario nemorum-Alnetum glutinosae)

Zdjęcia (zdj. lot. z arch UM), opracowanie merytoryczne i graficzne oraz przygotowanie do druku: Jan Zieliński, Wojciech Bloch i doc. dr hab. Witold Alexandrowicz. Wszelkie prawa zastrzeżone

Lasy łęgowe nie są związane z konkretną strefą klimatyczną, ale z panującymi warunkami środowiska – wilgotność gleby, bliskość rzek, zbiorników wodnych. Występują najczęściej na madach rzecznych. Są to gleby wytworzone w wyniku osadzania materiału mineralnego oraz organicznego przyniesionego z terenów górnego biegu rzeki. Odznaczają się zwykle bardzo dużą żyznością, co skutkuje niezwykłą obfitością gatunków drzewiastych, podszytu oraz runa.

Jest to zbiorowisko uni-katowe na skalę ogólno-polską i należy otoczyć je szczególną troską, aby mogło trwać nie-zmienione.

4

Olsza czarna (Alnus glutinosa) na skraju łęgu przy łupkach wierzowskich

Wierzba biała (Salix alba) - pokrój i liście

Gwiazdnica gajowa

Łęgi wierzbowo-topolowe

Łęg olszowy gwiazdnicowy

Nadrzeczna olszynka górska

Zespoły buczyn i młaki (wilgotne łąki)

Część silnie zurbanizowana ze szczątkową roślinnością

Rozkład zespołów roślinnych w dolinie Wieprzówki

Ujście Wieprzówki do Skawy

Źródła Wieprzówki w paśmie Leskowca

i Łamanej Skały

Leskowiec922 m n.p.m.

Łamana Skała (Madohora) 929 m n.p.m.

Olsza czarna - pokrój drzewa

Olsza czarna - owoce i liście

Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) - pokrój drzewa, kwiatostan i owoce

Olsza szara (Alnus incana) - pokrój drzewa, liście i owoce

Wierzba krucha (Salix fragilis)- pokrój i liście

Bniec czerwony Rusałka kratkowiec na świerząbku korzennym Pióropusznik strusi

Na styku poszczególnych zespołów tworzą się też zbiorowiska przejściowe. • Źródła i początkowy bieg rzeki znajdują się w typowych dla Beskidu Małego buczynach i młakach.• Nadrzeczna olszynka górska (Alnetum incanae) – coraz rzadsze zbiorowisko na terenie naszego kraju, występuje w wyż-szych położeniach. Dominującym gatunkiem w drzewostanie jest olsza szara (Alnus incana). W runie dominują charaktery-styczne ziołorośla, np. knieć górska (Caltha laeta), starzec gajowy (Senecio nemorensis) i chronione parzydło leśne (Aruncus sylvestris), a także czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum). Spotykamy też przenikające z zespołów buczyn: żywiec gruczołowa-ty (Dentaria glandulosa) oraz żywiec cebulkowy (Dentaria bulbifera).

Inne zespoły roślinne doliny Wieprzówki

Knieć górskaŻywiec

gruczołowatyŻywiec

cebulkowy Parzydło leśne

• Łęgi wierzbowe (wierzbowo-topolowe) – typowe dla niżu, w drzewostanie dominują wierzby: biała (Salix alba), krucha (Salix fragilis), a także topola czarna (Populus nigra) oraz jesion. W warstwie runa powszechne są jeżyny: fałdowana (Rubus plicatus), popielica (Rubus caesius) oraz przytulia czepna (Galium aparine). Podlegają one szczególnie silnej, w porównaniu do pozostałych antropopresji (wpływ działalności człowieka) wskutek m.in. domieszki kultywarów (mieszańców) topoli euroame-rykańskich (krzyżują się z rodzimą sokorą – topolą czarną), zanieczyszczenia wody, regulacji rzeki.

Topola czarna

Jeżyna popielica - kwiat i owoce Jeżyna fałdowana - kwiat i owoce Przytulia czepna - owoce

• Zarastające stanowiska inicjalne – czyli popularne kamieńce (to siedlisko jest opisane na tablicy nr 5).

Typowy obraz łęgu wierzbowo-topolowego za Andrychowem

Starzec gajowy

Piętro drzew:zdecydowanie dominuje olsza czarna, współdominuje jesionwyniosły, w domieszce występuje olsza szara.

Piętro krzewów:olsza czarna, bez czarny, głogi (jednoszyjkowy i dwuszyjkowy oraz ich mieszańce), czeremcha pospolita.

Runo: gwiazdnica gajowa, świerząbek korzenny, bniec czerwony, pióro-pusznik strusi, a także podagrycz-nik pospolity oraz świerząbek orzęsiony, wiosną zawilec gajowy.

Ścieżka została zrealizowana w ramach wygranej w konkursie

pt. „Stwórz ścieżkę edukacyjną”.

Czosnek niedźwiedzi

Łęg olszowy gwiazdnicowy (Stellario nemorum-Alnetum glutinosae) to zbiorowisko nielicznie występujące w północno-wschodniej części naszego kraju oraz na Roztoczu, a także w Czechach i Niemczech. W 2006 roku w dolinie Wieprzówki odkryto pierwsze stanowiska tegoż łęgu dla polskich gór oraz pasa pogórzy. Są one także je-dynymi w Polsce wytworzonymi na inicjalnych madach rzecznych (gleby wytworzone najczęściej w dolinach rzek górskich, z dużą ilością części szkieletowych – otoczaków piaskowcowych i zlepieńcowych oraz łupków). Występują w dolinie Wieprzówki od centrum Rzyk aż do granicy Andrychowa z Wieprzem. Właśnie im, swą nazwę (nadaną w 1935 r.) zawdzięcza andrychowska ulica Olszyny. Głównym gatunkiem budującym drzewostan w tym łęgu jest olsza (olcha) czarna (Alnus glutinosa), występująca we wszystkich pię-trach i w różnych klasach wieku. Ta właściwość, a także naturalne odnawianie się olszy na tych fragmentach oraz długotrwałe istnienie tego zbiorowiska dowodzą, iż jest to klimaksowe (ustabilizowane) stadium lasu, a nie przejściowa sukcesja olszy czarnej jako lekko-nasiennego gatunku pionierskiego. Z innych gatunków drzewiastych często spotkać można m.in. jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), wierzbę białą (Salix alba), wierzbę kruchą (Salix fragilis), a w wyższych położeniach także olszę szarą (Alnus incana). Charakterystycz-ny zestaw gatunków runa tworzą: gwiazdnica gajowa (Stellaria nemorum), świerząbek korzenny (Chaerophyllum aromaticum), bniec czerwony (Melandrium rubrum), a także chroniony pióropusznik strusi (Matteuccia struthiopteris). Oczywiście gatunki te nie zawsze dominują, często masowo występują też podagrycznik (Aegopodium podagraria) i świerząbek orzęsiony (Chaerophyllum hirsutum).