· 2018. 2. 14. · organizator/kontakt 1 czerwca Dzień Otwartych Drzwi LODR w Końskowoli tel....

szkolenia imprezy zewnętrzne prawo

e-Biuletyn wydawany jest przez Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Brwinowie

Zachęcamy do zamieszczania w e-Biuletynie artykułów, ciekawych informacji i ofert. Jeśli są Państwo zainteresowani otrzymywaniem e-Biuletynu Informacyjnego drogą elektroniczną, prosimy o zgłoszenia na adres:

[email protected] lub tel. 22/729 66 34 w. 132

www.cdr.gov.pl

http://cc.cdr.gov.pl/

http://www.agroturystyka.edu.pl/

http://www.produktyregionalne.edu.pl/

http://www.leaderatorium.edu.pl/

http://www.agroportal.agro.pl/

Nawożenie i ochrona warzyw uprawianych

ekologicznie (Barbara Sazońska, CDR O/Radom)

Kluczową sprawą dla zachowania i budowania trwałej

żyzności i zdrowotności gleby jest w rolnictwie ekologicznym

odpowiednia gospodarka

składnikami pokarmowymi,

s t y m u l o w a n i e w z r o s t u

zawartości materii organicznej

i rozwoju życia biologicznego

gleby.

A r t y k u ł p r e z e n t u j e

zarówno zasady nawożenia

stosowane w produkcji warzyw

metodami ekologicznymi jak

i stosowane w praktyce metody ochrony upraw przed chwastami,

chorobami i szkodnikami.

CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE

05-840 Brwinów, ul. Pszczelińska 99, tel. 22 729 66 34 do 38

Czerwiec 2014

PRODUKCJA ROLNA

EKOLOGIA I ŚRODOWISKO

DOBRE PRAKTYKI

METODYKA DORADZTWA

ROW

http://www.cdr.gov.pl

2

NAZWA WYDARZENIA/

FORMA EDUKACYJNA

DATA

I MIEJSCE

ZGŁOSZENIA

I INFORMACJE

CDR O/Poznań

Produkcja jaj kurzych w gospodarstwie i sprzedaż

bezpośrednia /szkolenie/

czerwiec

Iwona Kajdan-Zysnarska

tel. 61/ 823 20 81 w. 136

[email protected]

CDR O/Radom

Uprawa warzyw pod osłonami

/szkolenie/ 24-25 czerwca

Magdalena Kibler, DREPR

[email protected]

tel. 48/ 365 69 40

Z a s a d y p r z y g o t o w a n i a i opracowania oraz obsługa p r o gr a m ów ope r a c yj n yc h zgodnie ze „Strategią krajową dla zrównoważonych programów ope r a c yjn yc h o r ga n i za c j i producentów owoców i warzyw w Polsce na lata 2010 – 2016” /szkolenie/

27 czerwca

Bolesław Pieczyński

[email protected]

tel. 48/ 365 69 42

Organizacja produkcji zwierzęcej w a s p e k c i e a k t u a l n y c h uregulowań prawnych ze szczególnym uwzględnieniem reformy na rynku mleka /szkolenie/

23 czerwca

Wojciech Kowalski

[email protected]

tel. 48 365 49 70

szkolenia CDR

Konferencje, szkolenia, warsztaty

organizowane przez CDR

3

NAZWA WYDARZENIA/

FORMA EDUKACYJNA

DATA

I MIEJSCE

ZGŁOSZENIA

I INFORMACJE

CDR O/Kraków

Doroczne seminarium dla kierowników działów przedsiębiorczości, WGD i agroturystyki oraz rozwoju

obszarów wiejskich

2-4 czerwca Klaudiusz Markiewski

tel. 12/ 424 05 26

[email protected]

Warsztaty dla kierowników Działów Metodyki Doradztwa,

Szkoleń i Wydawnictw

11-13 czerwca Teresa Sędzik,

tel.12/424 05 54

[email protected]

Promocja zdrowego stylu życia mieszkańców obszarów wiejskich oraz profilaktyka zdrowotna w

środowisku wiejskim /szkolenie/

16-18 czerwca Edyta Klimowska-Bobula

tel.: 12/ 424 05 20

[email protected]

Planowanie rozwoju gospodarstwa /szkolenie/

23-25 czerwca Rafał Galiak, EOPR

tel. 12/ 424 05 07

[email protected]

Funkcjonowanie przedsiębiorstw społecznych – aspekty rachunkowo-podatkowe prowadzenia działalności statutowej i gospodarczej /szkolenie/

25-27 czerwca Marta Starmach, DROW

tel. 12/ 424 05 09

[email protected]

szkolenia CDR

Konferencje, szkolenia, warsztaty

organizowane przez CDR

4

Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia,

warsztaty organizowane przez WODR

Cze

rwie

c 2

01

4

Lubuski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Kalsku

www.lodr.pl

miejsce/kontakt

1 czerwca XXI Targi Rolnicze „AGRO-TARG 2014”

LODR Kalsk

tel. 68/ 385 20 91, 68/ 385 28 68

[email protected]

Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Łosiowie

www.oodr.pl

organizator/kontakt

czerwiec Warsztaty polowe z zakresu ochrony roślin

i agronomii

OODR Łosiów, Dział Systemów Produkcji Rolnej Standardów Jakościowych i Doświadczalnictwa

77 / 412 53 27 wew.228, [email protected]

22 czerwca Piosenka Kresowa

OODR Łosiów, Dział Wiejskiego Gospodarstwa Domowego i Agroturystyki,

tel. 77/ 412 53 27 wew.259, [email protected]

28-29 czerwca Europejskie Targi Innowacji

i Przedsiębiorczości na Obszarach Wiejskich

OODR Łosiów, Dział Ekonomiki i Przedsiębiorczości

77 / 412 53 27 wew.242, [email protected]

29 czerwca Podsumowanie konkursu „AgroLiga 2014”

OODR Łosiów, Dział Ekonomiki i Przedsiębiorczości

tel. 77/4125367, [email protected]

czerwiec Konkurs dla dzieci w zakresie wiedzy o

ochronie zwierząt domowych

OODR Łosiów, Dział Rozwoju Obszarów Wiejskich, Ekologii, Ochrony Środowiska

tel. 77 / 412 53 27, wew.233 [email protected]

czerwiec –wrzesień Konkurs „Najlepsze gospodarstwo

ekologiczne”

OODR Łosiów, Dział Rozwoju Obszarów Wiejskich, Odnawialnych Źródeł Energii

tel. 77/ 4125 297, [email protected]

imprezy zewnętrzne

5



Cze

rwie

c 2

01

4

Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach www.modr.pl

organizator/kontakt

czerwiec Święto Truskawki

MODR

14/ 641 41 40

czerwiec Malowana Chata

PZDR Dąbrowa Tarnowska

14/ 642 28 19

Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego zs. w Bratoszewicach

www.lodr-bratoszewice.pl

organizator/kontakt

28-29 czerwca TARGI ROLNE „W sercu Polski”

Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Bratoszewicach, Dział Metodyki

Doradztwa, Szkoleń i Wydawnictw

tel. 519 301 044, [email protected]

28-29 czerwca XVI WOJEWÓDZKA WYSTAWA ZWIERZĄT

HODOWLANYCH

Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Bratoszewicach, Dział Systemów Produkcji Rolnej i Standardów Jakościowych


Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w

Boguchwale

www.podr.pl

miejsce/kontakt

28-29 czerwca Dni Otwartych Drzwi połączone z XVI Regionalną Wystawą Zwierząt Hodowlanych oraz wystawa

maszyn i urządzeń do produkcji rolnej

Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Boguchwale, Dział Metodyki Doradztwa

Szkoleń i Wydawnictw

tel. 17/ 8701540, justyna.wisniowska@podrb.

imprezy zewnętrzne

6



Cze

rwie

c 2

01

4

Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Gdańsku

www.podr.pl

miejsce/kontakt

7-8 czerwca XXIII Pomorskie Targi Rolno-Przemysłowe

PODR w Gdańsku, Dział Systemów Produkcji Rolnej, Standardów Jakościowych

i Doświadczalnictwa

tel. 58/ 688 20 11, [email protected]

8 czerwca Pomorska Wystawa Zwierząt Hodowlanych




8 czerwca Konkurs kulinarny dla Kół Gospodyń Wiejskich,

Wystawa produktów tradycyjnych i regionalnych

PODR w Gdańsku, Dział Przedsiębiorczości, Wiejskiego Gospodarstwa Domowego i Agroturystyki


14-15 czerwca XXI Żuławski Targi Rolne, XV Regionalna

Wystawa Zwierząt Hodowlanych

PODR w Gdańsku, Zespół Specjalistów Branżowych w Starym Polu

tel. 55/ 270 11 00, fax. 55/ 270 11 62, [email protected]

25 czerwca Dni Pola

PODR w Gdańsku, Zespół Specjalistów Branżowych Słupsku

tel. 59/ 847 12 88, fax. 59/ 847 12 81, [email protected]

26 czerwca Dzień Pola




26 czerwca II Pomorskie Forum Drobiarskie

PODR w Gdańsku, Dział Metodyki Doradztwa, Szkoleń i Wydawnictw


28 czerwca Święto Ziemniaka




imprezy zewnętrzne

7



Cze

rwie

c 2

01

4

Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Poznaniu www.wodr.poznan.pl

organizator/kontakt

7-8 czerwca Wielkopolskie Targi Rolnicze, Regionalna

Wystawa Zwierząt Hodowlanych, Dni Pola

WODR w Poznaniu,


7-8 czerwca ZIELONE AGRO SHOW – Polskie Zboża

WODR w Poznaniu,


7-8 czerwca Wielkopolskie Dni Energii 2014

WODR w Poznaniu,


14-16 czerwca MARSZEWSKIE DNI POLA 2014, Letnie Targi Rolno-Ogrodnicze AGROMARSZ, VII Włościańskie Zawody w Powożeniu Zaprzęgami Konnymi, XXVI

Regionalna Wystawa Koni Hodowlanych

WODR w Poznaniu


czerwiec Targi Rolnicze – Kościelec 2014r.

WODR w Poznaniu 29.06.2014r.

tel. 723 678 037/, [email protected]

Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego

www.kpodr.pl organizator/kontakt

czerwiec Targi Produktów Regionalnych "Regionalia"

ZODR w Barzkowicach


czerwiec Dni Pola

ZODR w Barzkowicach


imprezy zewnętrzne

8



Cze

rwie

c 2

01

4

Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach

www.sodr.pl

organizator/kontakt

28-29 czerwca XXXV DNI OTWARTYCH DRZWI

ŚODR w Częstochowie, O/w Mikołowie

28-29.06.2014r.

32/ 325 01 50, [email protected]

29 czerwca Dzień Otwartych Drzwi, IX Wystawa Zwierząt

Hodowlanych

ŚODR Modliszewice

tel.41/ 372 22 84

czerwiec DNI OTWARTYCH DRZWI

ŚODR w Częstochowie, PZDR w Lublińcu


czerwiec ŚWIĘTO PSTRAGA GÓRSKIEGO. WYSTAWA

ŚODR w Częstochowie, O/w Bielsku-Białej


czerwiec ŚWIĘTO KARPIA POLSKIEGO. WYSTAWA

ŚODR w Częstochowie, O/ w Bielsku-Białej


Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie

www.odr.pl

miejsce/kontakt

28-29 czerwca OGÓLNOPOLSKA WYSTAWA BYDŁA HODOWLANEGO, REGIONALNA WYSTAWA ZWIERZĄT

HODOWLANYCH I DNI Z DORADZTWEM ROLNICZYM

PODR w Szepietowie


imprezy zewnętrzne

9



Cze

rwie

c 2

01

4

Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu

www.dodr.pl

miejsce/kontakt

1 czerwca Ekologiczny Dzień Dziecka

DODR we Wrocławiu, Dział PWGDiA

[email protected]

71/ 339 80 21

30 czerwca Konferencja wojewódzka „Rola Liderów

w społeczności wiejskiej”

DODR we Wrocławiu, Dział PWGDiA

[email protected], 71/ 339 80 21

czerwiec XXIX Regionalna Wystawa Zwierząt Hodowlanych

w Piotrowicach

DODR we Wrocławiu, PZD Chojnów


czerwiec XXXIV Dni Otwarte Doradztwa Rolniczego

Piotrowice



czerwiec Wojewódzki konkurs: Dolnośląski Przegląd

Zespołów Folklorystycznych pt. „Śpiewająca wieś”



Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli

www.wodr.konskowola.pl

organizator/kontakt

1 czerwca Dzień Otwartych Drzwi

LODR w Końskowoli

tel. 83/ 343 37 92 [email protected]

28-29 czerwca Dni Otwartych Drzwi

LODR w Końskowoli


imprezy zewnętrzne

10



Cze

rwie

c 2

01

4

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie www.w-modr.pl

organizator/kontakt

25 czerwca Olimpiada Wiedzy Rolniczej, Ochrony

Środowiska i BHP w Rolnictwie

W-MODR w Olsztynie, Dział Metodyki Doradztwa, Szkoleń i Wydawnictw

tel. 89/ 535 76 84 w. 46, 695 990 242; [email protected]

czerwiec XXI Targi Rolne, Warmińsko-Mazurska Wystawa

Zwierząt Hodowlanych

W-MODR w Olsztynie, Sekcja Wydawnictw i Informacji

tel. 89/ 535 76 84 w. 45, 605 098 542; [email protected]

czerwiec Konkurs "AgroLiga 2014" - etap wojewódzki

W-MODR w Olsztynie, Sekcja Organizacji PZDR

tel. 89/ 535 76 84 w. 42, [email protected]

czerwiec –wrzesień Konkurs "Ogród przyjazny rodzinie

i turystom"

W-MODR w Olsztynie, Sekcja Wiejskiego Gospodarstw Domowego i Agroturystyki

tel. 89/ 535 76 84 w. 49 [email protected]

Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie

www.modr.mazowsze.pl

miejsce/kontakt

14-15 czerwca XV Mazowieckie Dni Rolnictwa

MODR Warszawa, O/ Poświętne

23/663 07 10 [email protected]

14-15 czerwca VIII Krajowa Wystawa Czerwonego Bydła

Polskiego Szczyrzyc 2014

MODR w Warszawie

tel.18/ 332 12 51

28 czerwca III Wakacyjny Piknik dla dzieci i młodzieży

niepełnosprawnej

MODR Warszawa, Oddział Poświętne

23/663 07 26 [email protected]

imprezy zewnętrzne

11

Proces szkoleniowy od A do Z-et (część I)

Autor: Sylwia Filas, CDR O/Kraków

METODYKA DORADZTWA

Cykl szkoleniowy

Aby szkolenie mogło przynieść oczekiwane efekty musi być odpowiednio przygotowane,

realizowane i monitorowane. Projektowanie szkolenia to liczne działania, które układają się

w pewien cykl.

W literaturze przedmiotu funkcjonują różnorodne ujęcia cyklu szkoleniowego.

Rys.1 Etapy cyklu szkoleniowego – Lesli Rae

Rys.2 Etapy cyklu szkoleniowego – M. Kossowska, I. Sołtysińska

Rys.3 Etapy cyklu szkoleniowego - M. Łaguna i P. Fortuna (szkolenie zamknięte)

12

Rys.3 Etapy cyklu szkoleniowego - M. Łaguna i P. Fortuna (szkolenie zamknięte)

Rys.4 Etapy cyklu szkoleniowego - M. Łaguna i P. Fortuna (szkolenie otwarte)

Ogólnie rzecz ujmując – cztery zasadnicze jego etapy to:

1. identyfikacja i analiza potrzeb szkoleniowych;

2. planowanie i projektowanie szkolenia;

3. realizacja szkolenia;

4. ocena efektywności szkolenia.

METODYKA DORADZTWA

Proces szkoleniowy od A do Z-et

13

Podejście kompetencyjne w badaniu potrzeb

Diagnozując potrzeby na każdym z ww. poziomów zaleca się stosować tzw. podejście

kompetencyjne. Analiza potrzeb szkoleniowych to szukanie odpowiedzi na pytanie, „jakie

kompetencje i w jakim zakresie musimy rozwinąć poprzez program szkoleniowy, aby osiągnąć

zakładany poziom efektywności pracowników?”.

Istotą identyfikacji potrzeb szkoleniowych jest określenie rozbieżności między stanem

pożądanym a faktycznym, czyli zdiagnozowanie tzw. luki kompetencyjnej (nazywanej często

luką szkoleniową). Różnica pomiędzy kompetencjami posiadanymi (niezbędnymi do realizacji

bieżących zadań), a kompetencjami oczekiwanymi (zapewniającymi maksymalną skuteczność

w działaniu) wyznacza zakres potrzeb (celów) przyszłego szkolenia.

Badanie potrzeb powinno być procesem ciągłym i prowadzonym na wszystkich szczeblach

organizacji oraz na wszystkich etapach szkoleń, połączonym również z badaniem efektywności.

Narzędzia

W celu uzyskania jak najbardziej trafnej diagnozy należy dokonywać pomiarów

wykorzystując różne narzędzia oraz metody badawcze jednocześnie.

Tab. 1 Najczęściej stosowane narzędzia badawcze w procesie rozpoznawania potrzeb

METODYKA DORADZTWA


Opis Plus Minus

ankiety

przeprowadzane na losowo wybranej

grupie lub wszystkich pracownikach

mogą zawierać różnego rodzaju pytania -

otwarte i zamknięte, z wymuszonym

wyborem, wymagające rangowania

tanio i szybko

czytelne dane łatwe do

statystycznego

opracowania

niski zwrot

nie pozwalają na diagnozę

problemu

wywiady indywidualne

mogą być przeprowadzane z przyszłymi

uczestnikami, kierownikami, klientami

firmy

dostarczają pogłębionych

informacji

czasochłonne

trudne w realizacji

wywiady grupowe

prowadzone równocześnie z kilkoma

osobami

różne punkty widzenia

diagnoza problemów

interpersonalnych

czasochłonne

trudności z opracowaniem

(zebranie w całość)

obserwacja uczestnicząca

służy poznaniu relacji pomiędzy

pracownikami, pracownikami a

przełożonymi, jakości obsługi klientów

zewnętrznych, sposobu realizacji

powierzanych zadań, procesu

komunikacji w firmie itp.

nie odrywa uczestników od

pracy

pozwala określić jakimi

umiejętnościami

faktycznie dysponują

pracownicy

wymaga dużych umiejętności

od obserwatora

testy wiedzy i umiejętności

mogą mieć formę gier, symulacji tzw.

ćwiczenia w koszyku, odgrywanie ról

rzetelne dane o

umiejętnościach

wysokie koszty,

czasochłonność

14

IDENTYFIKACJA I ANALIZA POTRZEB SZKOLENIOWYCH

Po co?

Istotą identyfikacji potrzeb szkoleniowych jest „dotarcie do tych obszarów funkcjonowania,

w których pracownik może się doskonalić, aby lepiej wypełniać swoje obowiązki”.

Wynikiem rzetelnej diagnozy jest wybór optymalnego narzędzia naprawczego - nie zawsze,

bowiem szkolenie jest „lekiem na całe zło”. W wielu sytuacjach, potrzebne są

w pierwszej kolejności przedsięwzięcia nie szkoleniowe takie jak: zakup technologii, zmiana

strategii, zmiana organizacji pracy itp.

Analiza potrzeb ma dać nam odpowiedź na trzy pytania:

1. czy warto robić szkolenie?

- czy jeśli je zrobimy, to czy coś się zmieni w sposobie pracy uczestników?

- osiągniecie jakiego rodzaju zmian jest realne?

2. co, oprócz samego szkolenia, trzeba (warto) zrobić?

- jakie inne działania powinny zostać podjęte w ramach projektu szkoleniowego, by

uczestnicy mogli zastosować to, czego się nauczyli?

3. jakie konkretne cele powinno mieć samo szkolenie?

- czego uczestnicy powinni się nauczyć?

- jaką wiedzę i umiejętności chcemy im dostarczyć?

Czym nie jest badanie potrzeb?

Badanie potrzeb szkoleniowych nie może być „koncertem życzeń” – nie może sprowadzać

się do pytania: „w jakim szkoleniu chciał(a)by Pan(i) uczestniczyć?”, lub też, „jakiego szkolenia

jeszcze nie robiliśmy?”. Powody, dla których chcemy uczestniczyć

w szkoleniach bywają różne – ciekawość, prestiż tematu, dobra opinia wykładowcy. Nasze

chęci, mimo, że istotne, to jednak wciąż za mało. Tym bardziej, że bardzo często rozmijają się

z realnymi potrzebami, które …

ukrywamy - „dla niektórych osób przyznanie się do tego, że potrzebują jakiegoś

szkolenia byłoby równoznaczne z przyznaniem się do braku kompetencji”.

- pytane, czego potrzebują, wybierają „coś neutralnego, bardziej bezpiecznego”;

bądź, których nie znamy – tzw. nieświadoma niekompetencja.

Jak badamy potrzeby szkoleniowe?

Definiowanie potrzeb szkoleniowych powinno odbywać się na trzech poziomach –

organizacyjnym, zawodowym i indywidualnym.

poziom organizacyjny (firma i jej otoczenie zewnętrzne) – ocena obecnego stanu

firmy, poziom jej rozwoju, planowane przedsięwzięcia w oparciu o takie czynniki jak

restrukturyzacja, zmiany rynków zbytu, działania konkurencji, zmiany legislacyjne,

zmiany technologiczne;

poziom zawodowy (stanowisko pracy) – analiza konkretnych stanowisk

i wynikających z nich ról organizacyjnych, analiza błędów, wyniki kontroli, jakości,

nowe procesy i strategie, inicjatywy;

poziom indywidualny (pracownik) – uwzględnienie indywidualnych potrzeb

rozwojowych pracowników;

Na tym poziomie ważne są propozycje szkoleń zgłaszane przez samych pracowników –

wynikają one z chęci podnoszenia kwalifikacji, rozwoju zawodowego, wykorzystania potencjału,

poszerzenia zakresu odpowiedzialności, zdobycia nowych kompetencji m.in.

w celu uzyskania wyższych dochodów.

METODYKA DORADZTWA


15

Dlaczego warto?

Badanie potrzeb szkoleniowych jest gwarancją trafnych inwestycji. Powierzchowna analiza

potrzeb szkoleniowych (lub jej brak) naraża organizację jak i uczestników na znaczne straty.

Konsekwencje nieadekwatnie dobranego procesu rozwojowego to po pierwsze – marnowanie

czasu i pieniędzy; po drugie – i to wydaje się być kosztem dużo bardziej dotkliwym – spadek

motywacji do podejmowania działań rozwojowych w przyszłości.

Rys. 5 Analiza potrzeb – korzyści

Na podstawie analizy potrzeb dokonywany jest wybór/opracowanie:

typu szkolenia;

programu;

treści (by były zgodne z potrzebami organizacji oraz oczekiwaniami odbiorców

szkoleń);

metod i technik prowadzenia szkolenia.

O tym – w kolejnych numerach Biuletynu.

METODYKA DORADZTWA


16 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO

Jakość gleby i jej zdrowotność jest fundamentem rentownej i stabilnej produkcji rolniczej

i określana jest nie tylko jej żyznością, cechami fizycznymi i chemicznymi ale także aktywnością

mikrobiologiczną. Kluczową sprawą dla zachowania i budowania trwałej żyzności i zdrowotności

gleby jest w rolnictwie ekologicznym odpowiednia gospodarka składnikami pokarmowymi,

stymulowanie wzrostu zawartości materii organicznej i rozwoju życia biologicznego gleby.

W produkcji ekologicznej, źródłem składników pokarmowych dla roślin jest przede wszystkim

materia organiczna. Wiąże się to z dostarczaniem do gleby takich materiałów pochodzenia

organicznego, które mogą być rozłożone przez mikroorganizmy glebowe na składniki pobierane

przez rośliny. Ważnym elementem gospodarki składnikami mineralnymi w glebie jest ustalanie

właściwego następstwa roślin po sobie, które nie spowoduje wyczerpania rezerw składników

pokarmowych, ważnych dla zachowania i poprawiania żyzności gleb. Składniki mineralne, które

są zabierane z gleby z plonem uprawianych roślin powinny do niej wracać z wnoszonymi

nawozami organicznymi i pozostawionymi po zbiorze resztkami roślin. Naturalny obieg

składników pokarmowych w przyrodzie jest podstawowym założeniem produkcji ekologicznej, nie

stanowiącym zagrożenia dla środowiska.

Składniki pokarmowe w glebie znajdują się nie tylko w samej warstwie ornej, która na ogół

sięga 20 cm głębokości, ale i warstwach położonych głębiej. Gatunki warzyw charakteryzujące

się głębokim systemem korzeniowym mogą korzystać ze składników pokarmowych znajdujących

się w głębszych warstwach profilu glebowego. Znajomość budowy systemu korzeniowego roślin

pomaga prawidłowo zaplanować płodozmian. Aby lepiej wykorzystać składniki pokarmowe

i zapobiegać ich trwałemu wymywaniu do podglebia, po gatunkach płytko korzeniących się

powinny przychodzić rośliny o głębokim systemie korzeniowym (tab. 1).

Tabela 1. Wielkość systemu korzeniowego niektórych gatunków warzyw,

w okresie maksymalnego rozwoju roślin (w/g Weavera i Brunera)

Gatunek Maksymalna Maksymalna

głębokość (cm) rozpiętość (cm)

Burak czerwony 335 122

Cebula 99 30

Kalafior 137 107

Kapusta 238 91

Marchew 304 70

Ogórek 112 213

Papryka 103 76

Pomidor 132 167

Por 60 76

Nawożenie i ochrona warzyw uprawianych

ekologicznie

Opracowanie: Barbara Sazońska, CDR O/Radom


Duże znaczenie mają także, substancje próchniczne, a szczególnie związki kwasów

humusowych. Wpływają one na tworzenie się wodoodpornej gruzełkowatej struktury gleby, co

sprzyja dobremu przewietrzaniu gleby. Dobre przewietrzanie gleby i możliwość swobodnej

wymiany gazów między glebą a atmosferą sprzyja właściwemu rozwojowi systemu

korzeniowego, a ugniatanie w czasie wykonywania zabiegów agrotechnicznych proces ten

utrudnia. Zabiegi mechaniczne rozluźniają glebę poprawiając przewietrzanie gleb, ale

jednocześnie przerywają kapilary, którymi woda podsiąka do wyższych warstw.

Stosowanie roślin strukturotwórczych i ich miejsce w płodozmianie

Sukces zmianowania w dużej mierze zależy od uwzględnienia roślin motylkowatych

w schemacie następstwa uprawianych roślin. Rośliny motylkowate są bowiem głównym,

naturalnym źródłem azotu, który jest pobierany przez te rośliny z atmosfery dzięki bakteriom

z rodzaju Rhizobium żyjącym na ich korzeniach. Są one dostępne i wykorzystywane przez rośliny

uprawiane następczo. W gospodarstwach prowadzących również produkcję zwierzęcą rośliny

motylkowate w mieszankach z trawami są cenną paszą białkową.

Do roślin motylkowatych najczęściej uprawianych na nawozy zielone, należą: koniczyny,

wyki, lucerna i łubiny, a w mniejszym zakresie peluszka, seradela, bobik. Mogą one być

umiejscowione w płodozmianie jako poplon lub jako plon główny. W płodozmianie rośliny

motylkowate powinny być umieszczone po roślinach wyczerpujących glebę ze składników

pokarmowych, głównie azotu oraz pogarszających strukturę gleby. Po roślinach motylkowatych

umieszczać należy rośliny o dużych wymaganiach pokarmowych (kapustne).

Najlepszą porą wprowadzania roślin motylkowatych do gleby jest okres przed kwitnieniem.

Przeciętna zawartość azotu w liściach tych roślin wynosi wówczas 3,5 – 4% i spada

w późniejszym okresie do 3 – 3,5%. W przypadku wykorzystywania roślin motylkowatych do

okrywania międzyrzędzi nie jest ważna ich faza rozwojowa, ale okres jaki upływa od posadzenia

lub wysiewu uprawianego warzywa. Zbyt długo przetrzymywane rośliny okrywowe stwarzają

konkurencję dla uprawianych roślin o składniki pokarmowe, wodę i przestrzeń do życia, co

skutkuje zawsze obniżeniem plonu.

Zasady odżywiania się roślin

Dla wzrostu roślin niezbędnych jest 13 składników mineralnych. Sześć z nich to

makroskładniki, zużywane przez rośliny w dużych ilościach: azot (N), fosfor (P), potas (K), wapń

(Ca), magnez (Mg) i siarka (S). Siedem innych pierwiastków, pobieranych przez rośliny

w mniejszych ilościach ale równie ważnych to mikroskładniki, do których należy: żelazo (Fe),

mangan (Mn), cynk (Zn), bor (B), miedź (Cu), molibden (Mo) i chlor (Cl).

Oprócz składników mineralnych niezbędne dla wzrostu roślin są inne pierwiastki, takie jak

węgiel (C), wodór (H) i tlen (O), które są pobierane z powietrza i wody. Ich dostępność dla roślin

modyfikowana jest warunkami glebowymi i zabiegami uprawowymi.

Mikroskładniki. Pobierane są w niewielkich ilościach, ale ich obecność jest niezbędna dla

prawidłowego rozwoju roślin. Objawami niedoboru mikroskładników są różnego rodzaju chlorozy,

przebarwienia i nekrozy występujące na blaszkach liściowych, bądź deformacje niektórych części

roślin. Nawożenie obornikiem lub kompostami, wyprodukowanymi z dodatkiem nawozów

pochodzących od zwierząt, na ogół eliminuje problem niedoboru mikroskładników.

Nawożenie i ochrona warzyw uprawianych ekologicznie


W tym przypadku może on wystąpić tylko w warunkach niewłaściwego odczynu gleby lub

nadmiaru niektórych makroskładników, zmniejszających dostępność mikroskładników dla roślin.

Nawozy zielone, przyorywane na polu, nie wnoszą do gleby mikroskładników, biorą tylko udział

w ich cyrkulacji: gleba - roślina – gleba.

Tabela 2. Zawartość mikroelementów w niektórych nawozach organicznych

(wg Gorlacha i Mazura)

Odczyn gleby. Do bardzo ważnych zagadnień nawożenia należy utrzymanie właściwego

odczynu gleby.

Większość gleb w Polsce ma z natury kwaśny odczyn (pH w KCl poniżej 6,0; pH w wodzie

poniżej 6,5) i powinny być one okresowo wapnowane. Odczyn gleby jest bardzo ważny, gdyż

wpływa na dostępność składników pokarmowych dla roślin. Na glebach, których pH jest niższe

od 6 następuje drastyczne ograniczenie dostępności N, P i K. Gleby takie zawierają z reguły

mniej Ca i Mg, może wzrastać w nich nadmiernie zawartość manganu, żelaza i glinu. Kwaśny

odczyn gleby pogarsza jej strukturę, hamuje rozwój wielu organizmów glebowych (bakterii

i promieniowców) i blokuje wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie brodawkowe.

Wzbogacanie gleby w fosfor

Do uzupełnienia niedoborów fosforu w glebie można stosować mączki fosforytowe, lub

mączki kostne. Dostępność fosforu z mączek fosforytowych i kostnych jest dla roślin mała,

dlatego nawóz ten powinien być stosowany pod rośliny o długim okresie wegetacji. Mączka

fosforytowa jest nawozem przedsiewnym, wymagającym starannego wymieszania z glebą,

a przyswajalność fosforu dla roślin zależy od stopnia przemiału surowca

Wzbogacanie gleby w potas

Najbogatszym źródłem potasu są nawozy mineralne uzyskiwane z różnego rodzaju soli

kopalnych. Występują on w formie chlorkowej lub siarczanowej. Źródłem potasu może być też

popiół drzewny. Niektóre gatunki warzyw zdecydowanie preferują siarczanową formę tego

nawozu.

Nawozy potasowe są typowymi nawozami przedsiewnymi i powinny być wymieszane

z glebą. Jedynie na glebach lekkich wskazane jest podzielenie dawki i stosowanie tego nawozu

także w nawożeniu pogłównym. Zastosowanie w gospodarstwie ekologicznym nawozów

potasowych pochodzących z soli kopalnych powinno być uzgodnione z jednostką certyfikującą.

Rodzaj nawozu Mikroelementy w mg na 1 kg nawozu

Bor (B) Miedź (Cu) Mangan (Mg) Molibden (Mo) Cynk (Zn)

Obornik miesza-

ny

6,60 6,98 96,10 0,42 60,68

Gnojówka 2,15 0,38 3,18 0,07 2,45

Pomiot kurzy 16,44 18,34 71,10 0,72 103,0



Wzbogacanie gleby w magnez

Magnez działa na glebę odkwaszająco, ogranicza też gromadzenie metali ciężkich przez

rośliny. Składnik ten wprowadza się do gleby wraz z obornikiem, kompostami oraz dolomitami

służącymi do odkwaszania gleb. Najszybciej działającym nawozem jest siarczan magnezu, który

może być stosowany doglebowo i dolistnie.

Wykaz nawozów i środków poprawiających właściwości gleby dozwolonych do stosowania

w produkcji ekologicznej prowadzi Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach,

dostępny jest na stronie internetowej http://www.iung.pulawy.pl/index.php?

option=com_content&view=article&id=111&Itemid=61

Nawozy organiczne

Celem stosowanego nawożenia organicznego jest nie tylko dostarczenie roślinom

niezbędnych składników pokarmowych ale również budowanie trwałej żyzności gleby, jej życia

biologicznego i zapobieganie erozji gleb.

Obornik

Obornik jest podstawowym nawozem organicznym produkowanym w gospodarstwie,

i stanowi doskonałe źródło składników pokarmowych i materii organicznej.

Zawartość składników pokarmowych w oborniku może być różna i zależy od rodzaju i wieku

zwierząt, sposobu ich żywienia i użytkowania oraz ilości i składu chemicznego ściółki.

Stosowanie obornika. Wielkość dawek obornika dostosowuje się do wymagań roślin oraz

fizycznych i chemicznych cech gleby. Należy mieć na uwadze to, że w łącznej ilości obornika

zastosowanego w gospodarstwie w ciągu roku ilość azotu przypadającego na 1 ha użytków

rolnych nie może przekroczyć 170 kg N/ha (Dyrektywa 91/676/EWG). W glebach lekkich obornik

rozkłada się szybko, a ponieważ charakteryzują się one mniejszymi własnościami sorpcyjnymi,

dlatego stosuje się mniejsze dawki, ale częściej.

Najkorzystniejszym terminem stosowania obornika jest okres około 2 tygodni przed uprawą

roślin.

Gnojówka

Gnojówka jest przefermentowanym moczem zwierząt gospodarskich. Gnojówka ma odczyn

zasadowy i zabarwienie ciemnobrunatne. Związki azotowe zawarte w gnojówce ulegają

szybkiemu rozkładowi, w wyniku którego wytwarzają się duże ilości amoniaku.

Gnojówkę można stosować do bezpośredniego nawożenia pól przed uprawą roślin lub do

nawożenia pogłównego.

Kompost

Podstawowym nawozem w gospodarstwie ekologicznym jest kompost przygotowany w ściśle

określony sposób z właściwych materiałów. Stanowi on idealną formę nawozu, który zwiększa

żyzność gleby i zapewnia wysoką jakość biologiczną uzyskiwanych produktów roślinnych.

Kompost jest najbogatszym źródłem materii organicznej w formie próchnicy, która dostarcza

roślinom niezbędnych składników pokarmowych, a glebie przywraca i utrzymuje w niej

równowagę biologiczną.



Nawozy zielone

Nawozy zielone są źródłem materii organicznej i dostępnych składników pokarmowych,

zaopatrują uprawiane warzywa w azot (szczególnie rośliny motylkowate), poprawiają własności

fizyczne i chemiczne głębszych warstw gleby, zwiększają liczbę gatunków w zmianowaniu

i ułatwiają dobór właściwego następstwa roślin po sobie, przedłużają pokrycie gleby roślinnością

i osłaniają powierzchnię gleby, przez co zapobiegają wymywaniu składników w okresie zimy,

zagłuszają chwasty i ograniczają problem szkodników i chorób. Niektóre z nich mają także

działanie fitosanitarne, obniżając poziom zainfekowania gleby mikroorganizmami

patogenicznymi. Nawozy zielone dostarczają też materiału do ściółkowania i kompostowania.

OCHRONA ROŚLIN PRZED CHWASTAMI, CHOROBAMI I SZKODNIKAMI

O c h r o n a p r z e d c h w a s t a m i

W uprawie każdego gatunku można wyróżnić tzw. „krytyczny okres konkurencji chwastów”, tj.

okres największej wrażliwości na zachwaszczenie. Występuje on przed pierwszą połową sezonu

wegetacyjnego. Jest to przedział czasowy, podczas którego pojawianie się chwastów, czy też ich

wzrost powinien być zahamowany, aby uniknąć strat w plonie. Okres ten bywa też nazywany

„wymaganym okresem wolnym od chwastów”. Znajomość okresu, kiedy chwasty należy usuwać,

jest pomocna przy planowaniu niszczenia chwastów.

Tabela 3. Podział roślin warzywnych pod względem wrażliwości na zachwaszczenie

Ograniczenie stopnia zachwaszczenia i zmianę składu florystycznego pola można uzyskać

przez odpowiednie zmianowanie. W warzywnictwie ekologicznym zboża, zwłaszcza ozime,

powinny być nieodłącznym składnikiem zmianowania. Resztki pożniwne i słoma zbóż zawierają

substancje allelopatyczne hamujące rozwój chwastów. Ich uprawa ogranicza pojawianie się

gatunków chwastów charakterystycznych dla agrofitocenoz roślin warzywnych.

Metody zwalczania chwastów

W uprawie ekologicznej metody zwalczania chwastów można podzielić na agrotechnicznei

fizyczne.

Do metod agrotechnicznych zalicza się zabiegi uprawowe poprzedzające siew i sadzenie

warzyw oraz mechaniczne i ręczne zabiegi odchwaszczające po wzejściu roślin uprawnych.

Optymalny termin likwidacji chwastów, powinien być oparty o zasadę – „ im wcześniej chwasty

zostaną zniszczone tym lepiej dla rośliny uprawnej”.

I. Najbardziej wrażliwe II. Średnio wrażliwe III. Najmniej wrażliwe

Uprawiane z siewu wprost do

gruntu, o długim okresie

kiełkowania i wolnym tempie

wzrostu w początkowym okresie

wegetacji: cebula z siewu, por

z siewu, marchew, pietruszka,

pasternak, koper

Uprawiane z siewu, kiełkujące

szybciej od roślin z grupy I: burak

ćwikłowy, bób, fasola, groch, ogórek,

szpinak.

Uprawiane z rozsady i wymagające

szczególnie dobrych warunków

środowiska: seler, cebula z rozsady

i z dymki, por z rozsady, czosnek

Uprawiane z rozsady, sadzone

w dużej rozstawie rzędów, dobrze

przyjmujące się po posadzeniu

i szybko rosnące, wytwarzające

dużą powierzchnię liści łatwe do

odchwaszczania mechanicznego:

pomidor, papryka, warzywa

kapustowate, dynia, cukinia



System zwalczania chwastów zabiegami uprawowymi polega między innymi na stwarzaniu

warunków sprzyjających ich szybkiemu i możliwie najliczniejszemu skiełkowaniu, a następnie

niszczeniu ich wschodów, w miarę potrzeby kolejnymi zabiegami uprawowymi.

Zwalczanie chwastów w zespole uprawek pożniwnych

Wczesna podorywka przerywa dojrzewanie nasion chwastów i twardnienie ich okryw

nasiennych, dzięki czemu są one atakowane przez mikroorganizmy glebowe i część nasion ginie.

Najlepsze efekty zapewnia podorywka płytka, na głębokość 5-7 cm. Natychmiast po podorywce

pole się bronuje lekką broną, aby nie dopuścić do przeschnięcia skib.

Zwalczając chwasty rozłogowe, np. perz, wykonuje się nieco głębszą podorywkę tj. na

głębokość około 10 cm. Podorywka powoduje wyciągnięcie rozłogów do wierzchniej warstwy.

Po przeschnięciu roli należy wyciągnąć perz kultywatorem sprężynowym lub broną sprężynową

wykonując ten zabieg na krzyż, najlepiej dwukrotnie. Następnie, po przeschnięciu pola bronuje

się broną średnią w celu wytrząśnięcia z rozłogów perzu grudek ziemi, po czym perz zgrabia się

grabiarką i wywozi z pola.

Zwalczanie chwastów po siewie lub sadzeniu

Pielenie ręczne. W warzywnictwie ekologicznym trudno się obejść bez ręcznego pielenia.

Nakłady pracy ręcznej na odchwaszczanie 1 ha plantacji warzyw sięgają kilkuset robotnikogodzin

(np. cebula z siewu 800-1200, marchew – 300-500, kapusta 100-150).

Bronowanie zasiewów. Po siewie czasami bronuje się, głównie dla zniszczenia skorupy

glebowej lub przerzedzenia wschodów, a jednocześnie niszczy się część siewek chwastów.

Do tego celu można użyć lekką bronę posiewną, bronę chwastownik, różnego rodzaju zgrzebła

o cienkich, sprężynujących zębach. Przedwschodowe bronowanie lepiej tolerują rośliny

wymagające głębszego siewu (np. bób, fasola, groch), niż gatunki wysiewane płytko, na

głębokość 1-2 cm (np. cebula, marchew). Należy unikać bronowania w momencie wschodów,

gdyż można spowodować zbyt silne przerzedzenie stanu zasiewu.

Ściółki i rośliny okrywowe

Chwasty można zwalczać ściółkując powierzchnię gleby przed siewem lub sadzeniem

materiałem nieprzepuszczającym światła, np. czarną folią albo czarną włókniną polipropylenową.

Do ściółkowania gleby próbuje się wykorzystać także folie zielone i brązowe o właściwościach

fotoselektywnych. Absorbują one promieniowanie aktywne fotosyntetycznie, przez co utrudniają

rozwój chwastów.

O c h r o n a r o ś l i n p r z e d c h o r o b a m i

1. Metody agrotechniczne

Niszczenie źródeł infekcji odgrywa decydującą rolę w ekologicznej ochronie warzyw przed

zakażeniem. Polega ono na dokładnym usuwaniu chorych roślin lub ich porażonych części,

usuwaniu resztek pożniwnych, stosowaniu podorywek i orki przedzimowej oraz niszczeniu

żywicieli pośrednich.

Usuwanie resztek pożniwnych lub porażonych roślin ma szczególne znaczenie przy

zwalczaniu wielu chorób pochodzenia glebowego, np. usuwanie z plantacji roślin porażonych kiłą

kapusty, pomidorów z objawami raka bakteryjnego. Rośliny z objawami porażenia nie mogą być

kompostowane, powinny być spalone lub głęboko zakopane.



2. Zaprawianie nasion, bulw, cebul i korzeni

Zaprawianie korzeni rozsady wielu gatunków warzyw w papce z gliny i torfu z dodatkiem

środka biologicznego (50g/litr papki), opartego na antagonistycznym grzybie Trichoderma viride

B35. Środek ten można stosować w roztworze wodnym (w dawce 50 g/l wody) służącym do

zanurzania korzeni rozsady warzyw.

3. Uprawa odmian odpornych lub tolerancyjnych

Uprawa odmian odpornych lub tolerancyjnych jest najlepszą metodą ochrony roślin przed

chorobami, nie tylko w uprawach ekologicznych. Jednak warunkiem podstawowym jest aby ta

cecha była jedną z wielu, dzięki którym odmiana daje wysokie i dobrej jakości plony. Niestety u

wielu odmian warzyw wysoka odporność na choroby w zbyt małym stopniu wiąże się z innymi

cechami, zapewniającymi wysoką produktywność. Przykładem mogą być niektóre odmiany

ogórków odpornych na mączniaka rzekomego zawierających goryczkę i bardzo ciemny kolor

skórki, lub tolerancyjne odmiany kapusty głowiastej na kiłę o bardzo słabych wartościach

smakowych.

O c h r o n a r o ś l i n p r z e d s z k o d n i k a m i

Lokalizacja plantacji. Uprawy ekologiczne nie powinny być sytuowane w bezpośrednim

sąsiedztwie skupisk drzew i krzewów ponieważ stanowią one naturalne siedlisko dla szeregu

szkodliwych gatunków muchówek, m.in.: połyśnicy marchwianki, śmietki kapuścianej, cebulanki,

ćwiklanki, kiełkówki i glebowej, zmieników oraz mszyc. Marchew najlepiej uprawiać na terenach

otwartych bowiem dorosłe osobniki (muchówki) połyśnicy marchwianki najchętniej przebywają

w zacienionych i bezwietrznych miejscach jakie znajdują w otaczających plantację krzewach,

zadrzewieniach bądź wysokiej roślinności zielnej. Warzyw kapustowatych, cebuli, pora, grochu,

fasoli, bobu i marchwi nie należy uprawiać w bezpośrednim sąsiedztwie wieloletnich plantacji

roślin motylkowych. Kwiaty tych roślin stanowią źródło pokarmu (pyłek i nektar) dla samic w/w

muchówek oraz motyli (bielinków, piętnówek, pachówki strąkóweczki, wgryzki szczypiorki).

Uprawa roli. W ograniczaniu liczebności szkodników istotną rolę odgrywa podorywka, orka

zimowa oraz zabiegi uprawowe takie jak: kultywatorowanie, bronowanie. Wymienione zabiegi,

przyczyniają się do znacznego spadku liczebności rolnic, drutowców, pędraków, piętnówek,

śmietek, pchełek, pachówki strąkóweczki, połyśnicy marchwianki, liściolubki selerowej, paciornicy

grochowianki i krzyżowianki. Przemieszczane na powierzchnię gleby w trakcie wykonywania

zabiegów, wymienione szkodniki, są zjadane przez ptactwo lub giną w wyniku działania

ujemnych temperatur w okresie zimowym.

mszycy marchwiowej ondulującej, tarczyka mgławego, poskrzypki cebulowej oraz nicieni.

Płodozmian i zmianowanie

Płodozmian i zmianowanie wpływają na zmniejszenie liczebności szkodliwych owadów,

szczególnie tych gatunków, które swój przedimaginalny cykl rozwojowy przechodzą w miejscu

żerowania. Są to m.in. śmietka kapuściana, śmietka cebulanka, śmietka glebowa, śmietka

kiełkówka, rolnice, drutowce, pędraki, połyśnica marchwianka, oprzędziki, chowacze, piętnówka

kapustnica, pachówka strąkóweczka oraz mszyca kapuściana.

Terminy siewu, sadzenia i zbioru. Dobór odpowiedniego terminu siewu i sadzenia roślin

sprzyja zmniejszaniu szkód powodowanych przez niektóre gatunki fitofagów. Przyspieszanie

siewu nasion marchwi zmniejsza szkodliwość połyśnicy marchwianki.



Larwy tego szkodnika pojawiają się masowo w drugiej połowie maja. Jeżeli w tym czasie

marchew jest w stadium siewki jedna larwa może zniszczyć do 15 roślin.

Stosowanie naturalnych wyciągów roślinnych wytwarzanych drogą przemysłową

i domowym sposobem

Są to preparaty pochodzenia roślinnego zwierające substancje odstraszające lub toksyczne

dla szkodników. Najbardziej odpowiednie są te, których wytwarzaniem zajmuje się przemysł,

bowiem znana jest w nich zawartość substancji czynnej, sposób stosowania i okres karencji oraz

posiadają rejestrację dopuszczającą do stosowania na roślinach warzywnych. Takimi środkami

są preparaty czosnkowe oraz wyciągi z grejpfruta.

Wyciągi roślinne znajdują jednak wielu zwolenników i poprzez niektóre publikacje dotyczące

upraw ekologicznych, proponowane są w formie wywarów lub wyciągów do sporządzania we

własnym zakresie. Są to m.in.: skrzyp polny, pokrzywa zwyczajna, wrotycz pospolity, gorczyca,

krwawnik pospolity, bylica boże drzewko, cebula, czosnek, pomidor i inne. Nie wszystkie jednak

wywary lub wyciągi z wymienionych roślin sporządzane domowym sposobem, są bezpieczne w

stosowaniu dla ludzi i zwierząt, gdyż ich skład i działanie nie jest poznane. Dotyczy to głównie

wyciągów z roślin trujących, jak np. wrotycz, bieluń, nać pomidorów czy tytoń, które w dalszym

ciągu zalecane są w niektórych publikacjach.

Monitoring agrofagów i prognozowanie zagrożeń

W ochronie roślin metoda ta jest głównie wykorzystywana do przywabiania, odstraszania lub

sygnalizacji pojawu szkodników. Są to m.in. repelenty, antyfidanty odstraszające oraz hamujące

żerowanie i składanie jaj. W użyciu znajdują się związki feromonowe służące do sygnalizacji

obecności m.in. pachówki strąkóweczki, piętnówki kapustnicy.

W przypadku, gdy odpowiednia ochrona roślin przed szkodnikami i chorobami nie jest

możliwa lub stwierdzono duże zagrożenie dla upraw, dozwolone jest zgodnie

z Rozporządzeniem Komisji (WE) 889/2008 z dnia 5 września 2008r. zastosowanie środków

znajdujących się w Załączniku II tego rozporządzenia. Preparaty dozwolone w rolnictwie

ekologicznym można podzielić na grupy ze względu na zawartość substancji czynnej:

Olejowe

Siarkowe

Miedziowe

Wirusowe i inne.

Wykaz dostępnych środków handlowych stosowanych do

ochrony roślin prowadzi Instytut Ochrony Roślin, dostępny jest na

stronie internetowej http://www.ior.poznan.pl/19,wykaz-sor-w-

rolnictwie-ekologicznym.html

Opracowała: Barbara Sazońska


24

Lokalne Grupy Działania zbliżają się powoli do końca wdrażania Lokalnych Strategii

Rozwoju. Oznacza to, że nadchodzi moment dokonania ewaluacji końcowych (ex-post) realizacji

założonych w tych dokumentach celów, działań, wskaźników. W LGD, w których dokonywano już

ewaluacji początkowej lub w trakcie okresu wdrażania, nowe badania będą miały – oprócz

charakteru podsumowującego – także porównawczy. Jest to niezbędny element do oceny

fizycznego stanu wdrażania, ale i dynamiki zmian. Ewaluacja ma na celu dostarczanie osobom

odpowiadającym za zarządzanie strategią (w przypadku LGD powinien to być Zarząd

organizacji) rzetelnych i opracowanych na podstawie określonej metodyki danych, ułatwiających

im podejmowanie decyzji co do kontynuowania lub zmian w zakresie prowadzonych działań (np.

w zakresie kierunków, celów, wskaźników realizacji LSR). Ewaluacja ma zatem zapobiec

decyzjom opartym jedynie na przesłankach, odczuciach i nierzetelnych danych. W przypadku

dokumentów planistycznych jakimi są Lokalne Strategie Rozwoju, ewaluacja odnosi się przede

wszystkim do dwóch kwestii:

a) podsumowania danych wynikających z procesu monitorowania wdrażania

Lokalnej Strategii Rozwoju (LSR), w tym wskazanie postępu realizacji wskaźników,

a więc osiągania poszczególnych celów LSR (podstawa rozliczenia wdrażania, w tym

również w odniesieniu do umowy ramowej podpisanej z Instytucją Wdrażającą);

b) ocenę funkcjonowania LGD, w tym zarówno działań prowadzonych w ramach

Działania 4.3. PROW (Funkcjonowanie LGD, aktywizacja społeczna i podwyższanie

kwalifikacji), jak i technicznego funkcjonowania, głównie w aspekcie pracy Biura,

warunków jego działalności i współpracy pracowników Biura z innymi Organami LGD.

Elementem ewaluacji, który nie zawsze podejmowany jest w Lokalnych Grupach Działania

jest ocena rozpoznawalności LGD na obszarze jej działania (wdrażania LSR). Z punktu

widzenia „obowiązku rozliczania się z LSR”, temat taki jest na pewno obszarem dodatkowym.

Natomiast patrząc na ten element oceny z punktu widzenia zarządzania organizacją, a także

biorąc pod uwagę fakt, że w nadchodzącej perspektywie finansowej UE LGD będą

najprawdopodobniej funkcjonowały w oparciu o wielofunduszowość (co sprawi, że LSR będzie

dokumentem obejmującym wiele aspektów, w tym wybiegających także poza PROW i umowy

z tego wynikające), badanie rozpoznawalności organizacji jawi się jako konieczność pozwalająca

na ocenę postrzegania LGD przez mieszkańców obszaru. Badanie wizerunku, zbieranie opinii

partnerów, wnioskodawców, beneficjentów i innych podmiotów z obszaru LSR, odnoszących się

do funkcjonowania LGD dostarczyć bowiem może wielu kluczowych informacji, które

w bezpośredni sposób mogą przyczynić się do usprawnienia działań w nowym okresie

wdrażania.

Jakie aspekty warto zatem objąć tego typu badaniem? Na rozpoznawalność LGD na jej

terenie działania wpływa wiele czynników. Począwszy od elementów stosowanych świadomie lub

mniej świadomie, a odnoszących się do wizualizacji (eksponowanie nazwy, logo, stosowanie

haseł, sloganów, stałej kolorystyki i formy tych narzędzi), przez działalność merytoryczną

informacyjną (zarówno związaną z LSR, jak i inną, bieżącą, wykonywaną na rzecz

ROW

Rozpoznawalność Lokalnych Grup Działania

na terenie wdrażania LSR

Autor: Grzegorz Cetner, CDR O/Poznań

25

w aspekcie wdrażania LSR (doradztwo, konsultacje, dokumentacje, obsługa klienta),

działalność mieszkańców obszaru) po aktywizację (szkolenia, warsztaty, podnoszenie

kwalifikacji…) czy organizację innych działań, w tym częściowo związanych z wymienionymi już

sferami (imprezy, konferencje, wyjazdy studyjne). Na rozpoznawalność wpływa także wiele

innych czynników, w tym przede wszystkim sami przedstawiciele LGD, osoby zatrudnione

w Biurze, mające kontakt z klientami, partnerami, jaki i członkowie organów stowarzyszenia,

reprezentujący je na różnorodnych forach – od lokalnych jarmarków i dożynek po targi krajowe

i międzynarodowe konferencje. Ich wiedza i kompetencje, uzyskiwane od nich informacje,

rzetelność przekazu i inne czynniki – wszystko to wpływa na sumę jaką jest ocena organizacji

wystawiana przez lokalne społeczeństwo. Jeśli zatem aspekty te mają się przełożyć na lepsze

funkcjonowanie LGD w przyszłości, a co za tym idzie bezproblemowe wdrażanie przyszłych

strategii, warto objąć ewaluacją kończącego się okresu także i te zagadnienia.

Podsumujmy zatem, jakie elementy znalazłyby się na liście badanych czynników,

mających wpływa na rozpoznawalność LGD. Dla przejrzystości i łatwości przeprowadzenia

badań, skoncentrujmy się w nich na podstawowym garniturze pytań, które mogą się odnosić

m.in. do:

rozpoznawalności nazwy LGD;

rozpoznawalności logo, znaku graficznego, haseł, stosowanych przez LGD;

- identyfikacji rodzajów działań jakie LGD prowadzi w kontekście wdrażania LSR na rzecz

wnioskodawców oraz zainteresowania i korzystania z tych działań (uczestnictwa);

- rozpoznawalności rodzajów materiałów wydawniczych, publikacji LGD itp., a także

miejsc, w których docierają one do odbiorców;

znajomości i popularności strony internetowej LGD;

rozpoznawalności inwestycji wspartych przez LGD na obszarze LSR (lub innych działań

społecznych/edukacyjnych/promocyjnych/aktywizacyjnych – w zależności od tego jakie

działania są podejmowane);

uczestnictwa mieszkańców w imprezach i wydarzeniach organizowanych przez LGD;

identyfikacji efektywnych i nieefektywnych kanałów informacji, którymi dociera do

mieszkańców informacja o LGD i jej działaniach.

To oczywiście długa lista, która powinna zostać dopasowana do charakteru LGD oraz

fizycznie prowadzonych przez nią rodzajów działań lub uzupełniona o inne aspekty, odnoszące

się np. do jakości poszczególnych czynników (czyli np. nie tylko rozpoznanie rodzajów działań

LGD, ale i ich ocena przez respondentów: Czy korzystała Pani/Pan ze strony internetowej LGD

(tu adres)? Jak ocenia Pani/Pan stronę internetową LGD (tu konkretne cechy, np. rzetelność

informacji, aktualność treści, przystępność treści, grafika, interaktywność itd.)?

Najlepszą formą przeprowadzenia analizy rozpoznawalności LGD jest oparcie jej na

ankietach kierowanych do mieszkańców obszaru LGD (z zachowaniem losowości

i minimalnej próby badanych - najmniejszej logicznej grupy, pozwalającej utrzymać wyniki

w granicy błędu – w Internecie w prosty sposób odnajdziemy kalkulatory minimalnych prób)

i indywidualnych wywiadach uzupełniających. Opierając się na praktyce, przy dobrej

współpracy partnerów lokalnych, badanie takie nie nastręcza wielu problemów, a także nie jest

kosztownym. Próba losowa (określona dla poziomu ufności 95%, prawdopodobieństwa zdarzenia

ROW

Rozpoznawalność Lokalnych Grup Działania na terenie wdrażania LSR

26

(tak/nie) 50% i maksymalnego błędu 5%) dla większości LGD nie oznacza wielkiej ilości

ankiet. Np. dla ankietyzowanego obszaru, na którym zamieszkuje (zgodnie z danymi przyjętymi

w LSR) 21 041 osób, które mogą potencjalnie korzystać z usług/działań LGD (przykład

z prawdziwego badania, przeprowadzonego z udziałem autora w 2014 r.; stan ludności obszaru

wiejskiego określonego zgodnie z warunkami narzuconymi dla LSR na 31. grudnia 2006 r.)

oznacza minimalną próbę wielkości 377 ankiet. Przy 3 gminach tworzących obszar, jest to

zaledwie po ok. 126 ankiet z obszaru jednej gminy. Gdyby nawet i ta ilość okazała się trudna do

osiągnięcia (badania ankietowe wymagają poświęcenia, pełnego zaangażowania i często

indywidualnego „podążania za kwestionariuszami” w celu ich odzyskania od respondentów)

można w wielu przypadkach uznać badanie za celowe i skuteczne przy mniejszej liczbie

respondentów. Mniej wypełnionych ankiet oznacza większy błąd lub mniejszą reprezentatywność

dla jakiejś części obszaru (gdy np. ankiety spływają tylko z części gmin). Gdyby w omawianym

przykładzie, w efekcie przeprowadzonej ankietyzacji, zamiast 377 otrzymano jedynie 269 ankiet,

próba taka pozwalałaby na oszacowanie błędu na poziomie 5,96% (przy utrzymaniu założonego

poziomu ufności 95%). Dla ewaluacji odnoszącej się w sposób ogólny do rozpoznawalności LGD

jest to wystarczający poziom parametrów, czyli uzyskana w ten sposób ilość ankiet może być

uznana dla tego typu badania za wiarygodną próbę badawczą, a jego wyniki za wiarygodne.

Wzór ankiety (opracowany w Biurze LGD lub dostarczony przez współpracującego z LGD

konsultanta) może być przekazany do Urzędów Gmin i innych podmiotów, partnerów, instytucji

i osób z terenu LGD, którzy w ramach swoich zadań organizują dystrybucję i zbieranie ankiet do/

od mieszkańców. W przypadku Gmin taki sposób rozpropagowania formularzy i ich ponownego

zebrania bardzo dobrze funkcjonuje poprzez sołectwa. W okresie trwania badania można

również prosić zgłaszających się do UG mieszkańców by wypełnili formularz na miejscu

(udostępnienie w urzędzie, urna do zbierania wypełnionych kwestionariuszy). W przypadku

innych instytucji ankiety mogą wypełniać ich klienci/kontrahenci/interesanci. Dobrym miejscem

może okazać się sklep wiejski. W innej miejscowości kościół. Należy wykorzystywać te kanały,

które w przeszłości okazywały się w danych miejscach efektywne. Na koniec badania (termin

zamknięty, krótki) wypełnione ankiety powinny zostać odesłane do LGD lub osób zatrudnionych

do przeprowadzenia badania celem podsumowania i wyciagnięcia wniosków.

Bardzo ważnym czynnikiem, jak i wyzwaniem organizacyjnym dobrego badania, jest

natomiast losowość ankietowanych. Pamiętając o temacie badania musimy dążyć w jak

największym stopniu do zapewnienia, że respondenci pochodzić będą z różnych miejsc obszaru

LGD, będą reprezentować różne grupy wiekowe, zawodowe, społeczne, płeć… Największym

błędem jest wykonanie badania przy okazji innych działań LGD, takich jak imprezy masowe,

wydarzenia kulturalne czy szkolenia. Pytanie w takich miejscach o nazwę czy logo LGD albo o

imprezy lub szkolenia da oczywiście wynik zbliżony do 100 %, co będzie skutkowało

rozpoznawalnością zbliżoną do idealnej, w której każdy mieszkaniec wie czym jest LGD (to tak

jakby pytać o rozpoznawalność PKP w wagonie kolejowym). Oddając ankietę w inne ręce (do

UG, instytucji itp.) nie mamy pewności ani kontroli co do sposobu wypełnienia ankiet oraz jej

równomiernej dystrybucji. Jest to jednak sposób o wiele mniej angażujący i kosztowny dla LGD,

ponieważ w przeciwnym razie należałoby wykonywać ankietyzację na własną rękę, w sposób

indywidualny z każdym respondentem.

ROW


27

Trzeba zatem w największym stopniu zapewnić losowość badania, choćby poprzez

uświadamianie partnerów co do istoty ankiety oraz przekazując im konkretne wytyczne

dotyczące dalszego sposobu docierania do mieszkańców.

Wywiady uzupełniające natomiast mogą dostarczyć nam dodatkowych, bardziej

szczegółowych informacji pomocnych do poparcia lub większego zrozumienia wyników

statystycznych uzyskanych dzięki ankiecie. Mogą to być zarówno wywiady z przedstawicielami

samej LGD (na temat działań prowadzonych na terenie wdrażania LSR, ich odbioru,

zadowolenia z wizualizacji i in.), a także wywiady z reprezentantami innych podmiotów oraz

z losowo napotkanymi mieszkańcami (w tym przypadku głównie aspekty rozpoznawalności

nazwy, logo, wydarzeń, ocena jakościowa działań LGD itp.). Wywiady prowadzone w Urzędach

Gmin mogą dostarczyć jeszcze innych, bardzo ciekawych informacji – np. oceny LGD jako

instytucji partnerskiej w odniesieniu do pozyskiwania środków, pomocy we wdrażaniu operacji,

w rozliczeniach projektów i czynnościach formalnych. W przypadku tych ostatnich wywiadów,

właściwym jest by wywiady prowadzone były przez osobę spoza LGD, ponieważ dotyczą

bezpośredniej oceny organizacji, a taka ocena mogłaby być wypaczona sytuacji gdy ankietowany

miałby świadomość, że ankieter reprezentuje ocenianą LGD.

Wyniki kilku ewaluacji obejmujących zagadnienia rozpoznawalności LGD na terenie ich

działania, przeprowadzonych w latach 2013-14, wskazują na zaskakująco wysoką

rozpoznawalność – zarówno samych stowarzyszeń, jak i efektów ich działań. Być może po

części na tak dobry wynik miał wpływ wspomniany wcześniej problem „losowości” próby

badawczej (ankiety dostarczane przez prowadzącego ewaluacje dostarczane były do Biur LGD

i dystrybuowane przez LGD). Uwzględniając jednak i to ryzyko (ankiety nie tylko były wypełniane

przez uczestników imprez, wnioskodawców, beneficjentów, uczestników szkoleń, ale i przez

osoby nie korzystające z żadnych usług LGD) oceny rozpoznawalności wypadły bardzo wysoko.

W ankietach zastosowano także analizę opisową, pozwalającą na ocenę przez

ankietowanych prawdziwości gotowych sformułowań, odnoszących się do LGD. Te również

potwierdzają bardzo dobry odbiór Lokalnych Grup Działania w terenie. Były to następujące

zdania:

Lokalna Grupa Działania (LGD) jest w mojej okolicy znaną instytucją;

Mieszkańcy wsi znają rodzaje działań podejmowanych przez LGD;

W mojej okolicy istnieje duże zainteresowanie działaniami LGD;

Informacja o działaniach LGD jest powszechna i łatwo dostępna;

Moja gmina jest partnerem w działaniach LGD;

Znam (lub kojarzę) osoby działające w LGD.

Powyższe sentencje oceniane były w skali pięciostopniowej: 1 - zdecydowanie

się zgadzam / 2 - raczej się zgadzam / 3 - nie mam zdania / 4 - raczej się nie zgadzam / 5 –

zdecydowanie się nie zgadzam. Większość ocen oscylowała powyżej oceny 2 i 3, przy czym

średnio otrzymywano ocenę „raczej się zgadzam”. Biorąc pod uwagę, że oceniano zdania

o zabarwieniu zdecydowanie pozytywnym, wynik należy uznać za zdecydowanie

satysfakcjonujący. Należy pamiętać, że podmiotem ocenianym (LGD) są organizacje, których

historia działania na firmamencie obszarów wiejskich sięga zaledwie kilku lat. Pomimo to,

z badań wynika, że LGD zakorzeniły się na dobre w świadomości mieszkańców wsi.

ROW


28

Jak w przypadku każdego badania objętego ewaluacją, tak i w przypadku rozpoznawalności

LGD, wnioski z badań powinny doprowadzić do sformułowania konkretnych rekomendacji, jakie

LGD może wdrożyć w kolejnym okresie swego funkcjonowania.

Rekomendacje dotyczą wskazanych do podjęcia przez LGD działań mających na celu

osiągnięcie wyższej rozpoznawalności LGD na terenie wdrażania LSR.

Częściowe wyniki badań, wnioski z nich płynące oraz typowe rekomendacje odnoszące się

do rozpoznawalności LGD będą przedstawiane przez autora w postaci artykułów w Leader

Newsletterze, emitowanym drogą e-mail przez CDR, Oddział w Krakowie.

Grzegorz Cetner (CDR O/Poznań), [email protected]

ROW


29

Polska zgodnie z założeniami polityki UE podejmuje liczne działania stwarzając korzystne

warunki dla prowadzenia ekstensywnej produkcji rolniczej i przetwórstwa spożywczego.

Wyrazem polityki w tym zakresie są regulacje prawne stanowione w celu rozwoju lokalnych

społeczności i aktywizacji gospodarczej w regionach. Zapewniają one ochronę prawną wyrobów

o charakterze tradycyjnym i regionalnym, umożliwiają prowadzenie produkcji i sprzedaży

surowców i wyrobów na rynek lokalny, wprowadzają zasadę elastycznego stosowania wymogów

prawa żywnościowego w odniesieniu do produkcji m.in. marginalnej, lokalnej i ograniczonej.

Dzięki takiemu rozwiązaniu rolnicy mają możliwość prowadzenia sprzedaży bezpośredniej

płodów rolnych ze swojego gospodarstwa, a także wyrobów z mięsa i mleka na lokalnym rynku

dla odbiorców detalicznych pod warunkiem spełnienia określonych wymagań co do techniki

i technologii oraz ilości i jakości wytwarzanych surowców i żywności.

Mleko pozyskane w gospodarstwie rolnik może sprzedać w postaci surowego mleka lub

poddać go procesom przetwórczym. Przetwarzanie mleka na niewielką skalę można prowadzić

rejestrując działalność marginalną, lokalną i ograniczoną. Oczywiście takim przetwórstwem

może zająć się każdy obywatel nie tylko rolnik. Ale szczególnie dla rolników jest to szansa na

uzyskanie dodatkowych dochodów, zwłaszcza gdy do przetwarzania wykorzystuje się własny

surowiec. Szczegółowe warunki prowadzenia tej działalności określa Rozporządzenie Ministra

Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 czerwca 2010 r. w sprawie szczegółowych warunków uznania

działalności marginalnej, lokalnej i ograniczone.

W ramach prowadzonej działalność marginalnej, lokalnej i ograniczonej można prowadzić

sprzedaż przetworzonych produktów mlecznych konsumentowi końcowemu oraz dostawy tych

produktów do innych zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla

konsumenta końcowego (np. sklepów detalicznych, restauracji czy stołówek). Prowadzenie

dostaw w przypadku tego rodzaju działalności ma charakter obligatoryjny. Dostawy tego rodzaju

produktów nie mogą przekraczać wagowo 0,3 tony tygodniowo. W odróżnieniu od sprzedaży

bezpośredniej rolnik w ramach tej działalności może prowadzić produkcję np. twarogu, serów

dojrzewających, masła, jogurtu, śmietany, lodów.

Zniesiony został limit w odniesieniu do produktów produkowanych i sprzedawanych

konsumentom końcowym na miejscu. Jako limit wprowadzono ograniczenia jedynie

w odniesieniu do dostaw do innych zakładów detalicznych (w tym należących do tego samego

podmiotu), zaopatrujących konsumentów końcowych.

Miejsca sprzedaży wyprodukowanej żywności oraz zakłady prowadzące handel detaliczny,

do których następuje dostawa produktów muszą znajdować się na obszarze jednego

województwa lub na obszarze sąsiadujących z nim powiatów, w odniesieniu do zakładu,

w którym prowadzona jest produkcja.

W przypadku gdy zakład prowadzi więcej niż jedną z możliwych rodzajów działalności, np.

przetwórstwo mleka i mięsa suma wielkości dostaw wszystkich rodzajów produktów nie może

przekroczyć najwyższego limitu przewidzianego dla jednego z rodzajów produktów

produkowanych w tym zakładzie.

ROW

Możliwości prowadzenia przetwórstwa mleka

w małym zakładzie

Autor: Barbara Sałata, CDR O/Radom

30

Surowiec do produkcji produktów mlecznych może pochodzić z własnego

gospodarstwa rolnika uruchamiającego zakład lub z gospodarstwa rolnego, w którym jest

prowadzona działalność w zakresie produkcji mleka surowego lub surowej śmietany,

przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej.

Gospodarstwo, podmiot, który zamierza uruchomić działalność przetwórstwa mleka

w ramach MLO może tą działalność rozpocząć w nowobudowanym obiekcie lub

modernizowanym, adaptowanym i przystosowanym do prowadzenia przetwórstwa żywności.

W każdym z tych przypadku przed uzyskaniem stosownych pozwoleń na budowę, rozbudowę,

zmianę sposobu użytkowania obiektu musi sporządzić projekt technologiczny zakładu, w którym

będzie się odbywała produkcja. Sporządzony projekt należy przesłać wraz z wnioskiem o jego

zatwierdzenie powiatowemu lekarzowi weterynarii właściwemu ze względu na planowane

miejsce prowadzenia działalności. Powiatowy lekarz weterynarii dokonuje oceny złożonego

wniosku pod względem jego zgodności w zakresie wymagań prawa weterynaryjnego. Wymagania jakie powinien spełniać projekt technologiczny zakładu przetwórstwa mleka

zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 marca 2013 r.

w sprawie wymagań, jakim powinien spełniać projekt technologiczny zakładu, w którym ma być

prowadzona działalność w zakresie produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego.

W przypadku działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej wymagana jest

uproszczona wersja projektu technologicznego.

Projekt technologiczny zakładu, zgodnie z wymaganiami wymienionego rozporządzenia

powinien składać się z części opisowej oraz części graficznej.

Po ocenie lekarza weterynarii projekt technologiczny zakładu, jeżeli odpowiada

wymaganiom określonym w rozporządzeniu zostaje zatwierdzony, w drodze decyzji

administracyjnej, w terminie 30 dni od dnia wszczęcia postępowania w tej sprawie lub zgłasza

uwagi.

Po uzyskaniu decyzji administracyjnej zatwierdzającej projekt technologiczny, w terminie co

najmniej 30 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności, podmiot musi złożyć pisemny

wniosek o wpis do rejestru zakładów do powiatowego lekarza weterynarii właściwego ze względu

na planowane miejsce prowadzenia tej działalności.

Powiatowy lekarz weterynarii nadaje zakładowi weterynaryjny numer identyfikacyjny i wydaje

decyzję administracyjną w sprawie wpisu danego zakładu do rejestru zakładów.

ROW

Możliwości prowadzenia przetwórstwa mleka w małym zakładzie

31

Wymogi higieniczne i weterynaryjne dla zakładów zajmujących się produkcją produktów

pochodzenia zwierzęcego w ramach MLO zostały określone w przepisach prawa żywnościowego

na poziomie Unii Europejskiej i są jednakowe dla zakładów we wszystkich państwach

członkowskich. Do działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej stosuje się przepisy

rozporządzenia (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r.

w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1, z późn. zm.;

Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319).

Podstawowe aspekty GHP podane są w ogólnych zasadach higieny dla zakładów

produkujących środki spożywcze obejmują:

utrzymanie czystości i porządku otoczenia zakładu,

produkcje wstępną,

projektowanie zakładu, instalacje i wyposażenie,

sanitarną kontrolę procesów produkcyjnych,

bieżącą obsługę stanu sanitarnego zakładu,

higienę osobistą,

sanitarne warunki transportu.

Producenci działający w zakładach MLO korzystają z uproszczonych procedur i nie muszą

wdrażać systemu HACCP. Wystarczające są zasady GMP , która może zawierać elementy

systemu HACCP. Zakład na etapie rozpoczynania działalności powinien mieć opracowaną

dokumentację GMP/GHP stosownie do specyfiki, skali i prowadzonych procesów

technologicznych podczas produkcji żywności.

Niemniej jednak każdy producent uczestniczący w obrocie rynkowym żywnością bez

względu na skalę produkcji jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo produktów żywnościowych.

Nakłada to na każdego producenta obowiązek badania zarówno surowca jak i wyrobu

gotowego. Wyroby gotowe bez względu na metodę i sposób produkcji muszą spełniać kryteria

bezpieczeństwa i kryteria higieny.

Innym obowiązującym producentów żywności przepisem jest wymóg zgłoszenia

prowadzenia produkcji żywności do Wojewódzkiej Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno

– Spożywczych. W myśl art.12 ust.1, Ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych

z dnia 21 grudnia 2000r. obowiązkowi zgłoszenia wojewódzkiemu inspektorowi JHARS

właściwemu ze względu zamieszkania lub siedzibę zgłaszającego podlega podjęcie działalności

gospodarczej w zakresie produkcji, składowania, konfekcjonowania i obrotu artykułami rolno-

spożywczymi. Zgłoszenia należy dokonać najpóźniej w dniu rozpoczęcia działalności

gospodarczej.

Wymagania jakie są stawiane przy zakładaniu działalności produkcji żywności są często

barierą zniechęcającą rolników do jej prowadzenia. Są jednak i jej pozytywne strony ponieważ

działania w obszarze lokalnego przetwórstwa surowców rolniczych sprzyjają rozwojowi

obszarów wiejskich i wspomagają dywersyfikację źródeł zaopatrzenia lokalnego rynku

w żywność, wprowadzają konkurencję i umożliwiają konsumentowi wybór pomiędzy wyrobami

pochodzącymi z gospodarstw rolnych a dostarczanymi przez przemysł spożywczy.

ROW

Możliwości prowadzenia przetwórstwa mleka w małym zakładzie

32 PRODUKCJA ROLNA

Znaczenie mikroelementów w żywieniu bydła

mlecznego

Opracowanie: Bożena Ginalska CDR O/Radom, CDR O/Radom

Hodowcy przeżuwaczy, starając się prawidłowo żywić swoje zwierzęta, zwracają

zazwyczaj uwagę na trzy składniki dawki żywieniowej: energię, białko oraz włókno.

Wiedzą, że zarówno niedobór, jak i nadmiar tych elementów, może doprowadzić nie tylko

do nieprawidłowego wzrostu i rozwoju młodych zwierząt, niskich przyrostów dobowych

opasów, spadku wydajności mlecznej krów, ale również do wielu chorób metabolicznych

i zaburzeń w rozrodzie

U bydła składniki mineralne odgrywają istotną rolę w procesach związanych

z wzrostem, rozwojem, reprodukcją oraz funkcjonowaniem układu odpornościowego.

Wielkość zapotrzebowania na składniki mineralne zależna jest od poziomu produkcji,

rasy oraz wieku zwierząt. Stopień pokrycia zapotrzebowania na składniki mineralne

zależny jest od ilości oraz przyswajalności składników mineralnych zawartych w paszy.

Jednocześnie istotną rolę odgrywają interakcje pomiędzy poszczególnymi makro-

i mikroelementami. W zależności od ilości, jaka jest wymagana dla prawidłowego

funkcjonowania organizmu, składniki mineralne dzielą się na:

makroelementy (wapń, fosfor, magnez, sód, potas, chlor, siarka);

mikroelementy (żelazo, cynk, mangan, miedź, jod, kobalt, selen);

ultraelementy (bor, chrom, fluor, molibden, krzem, ołów, kadm, wanad, nikiel,

arsen, rubid, lit).

Rola ultraelementów, polegająca przede wszystkim na aktywacji procesów

metabolicznych, nie została do dziś w pełni poznana. Wiadomo jednak, że jeśli

pierwiastki te dostaną się do organizmu w większych ilościach to działają silnie

toksycznie.

Makroelementy

Wapń

Jest podstawowym składnikiem budulcowym kości oraz uzębienia. Około 98% wapnia

znajduje się w szkielecie a pozostałe 2% występuje w płynach ustrojowych. Odpowiednie

stężenie wapnia pozakomórkowego jest niezbędne dla utrzymania prawidłowej wymiany

wapnia z zasobami szkieletowymi. Wapń bierze udział w:

tworzeniu tkanki kostnej,

procesach przewodnictwa impulsów nerwowych oraz przepuszczalności błon

komórkowych,

przemianach związków azotowych,

procesach związanych z krzepnięciem krwi,

pracy mięśni szkieletowych,

33 PRODUKCJA ROLNA

aktywacji rozwoju zarodkowego (udział jonów Ca2+)

procesie keratynizacji i rogowacenia rogu racicowego.

Niedobór wapnia w organizmie powoduje u młodych zwierząt zahamowanie wzrostu kości

prowadzące do krzywicy, natomiast u starszych jest przyczyną osłabienia kości i osteomalacji

czyli łamliwości kości. U krów mlecznych niedobór wapnia występuje około 72 godzin po

porodzie i związany jest z hipokalcemią, czyli silnym spadkiem poziomu wapnia we krwi. Jedną

z przyczyn tego schorzenia jest nadmiar wapnia (powyżej 50 g dziennie) podawany krowom

w okresie zasuszenia.

Fosfor

Fosfor występuje przede wszystkim w tkance kostnej, zawarte jest w niej około 40% tego

pierwiastka. Jego znaczne ilości występują w postaci kwasów nukleinowych, związków

wysokoenergetycznych i fosfolipidów. Fizjologiczna rola fosforu jest wieloraka, gdyż bierze on

udział w tworzeniu tkanki kostnej, uczestniczy w przemianach kwasów nukleinowych

i energetycznych, w transporcie metabolitów przez błony komórkowe oraz w utrzymaniu

równowagi kwasowo-zasadowej.

tab. 1. zalecana zawartość makroelementów

w paszy przy założeniu, że wydajność krowy wynosi

35 kg mleka ECM/dzień (wg Hoffmann, 2008)

składnik g/kg s.m. paszy

wapń 5,8-6,2

fosfor 3,6-4,0

magnez 1,6

sód 1,5-2,0

potas

34 PRODUKCJA ROLNA

Niedobór fosforu powoduje utratę apetytu u zwierząt, jest przyczyną anemii, osłabienia mięśni

oraz osteomalacji. U krów zasuszonych nie należy przekraczać dawki 80 g fosforu/dzień,

ponieważ zablokowaniu ulega wtedy wytwarzanie aktywnej formy witaminy D3, co powoduje

hipokalcemię.

Potas

Jest składnikiem mineralnym, który wspólnie z sodem i chlorem bierze udział w regulacji

ciśnienia osmotycznego, w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej, transporcie składników

odżywczych oraz tlenu i dwutlenku węgla a także regulacji krążenia wody w organizmie. Potas

jest ważnym minerałem odpowiedzialnym za pobudzenie nerwów i komórek mięśniowych.

Zasadniczo nie jest wymaganym podawanie dodatkowej ilości potasu, gdyż bogatym jego

źródłem są pasze objętościowe.

Sód i chlor

Sód i chlor uczestniczą w regulacji ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych. Sód odgrywa

rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych i absorpcji składników pokarmowych z jelita. Jest on

łatwo wchłaniany z przewodu pokarmowego, natomiast nadmiar sodu wydalany jest z moczem.

Sód bierze udział w regulacji gospodarki wodnej, wpływa na równowagę kwasowo-zasadową,

jest odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Niedobór sodu wpływa na

zmniejszenie wykorzystania białka i energii z paszy a tym samym obniża tempo wzrostu

zwierząt. Brak sodu pogarsza apetyt zwierząt. Chlor również odgrywa istotną rolę w utrzymaniu

równowagi kwasowo-zasadowej.

Magnez

W tkance kostnej zawarte jest około 70% całego magnezu zgromadzonego w ciele. Magnez

jest niezbędnym składnikiem wielu reakcji enzymatycznych, bierze udział w regulacji procesów

związanych z fosforylacją w komórkach, reguluje przepływ wapnia do komórek mięśnia

sercowego oraz pełni istotną rolę w procesie wytwarzania witaminy D3 w organizmie. Magnez

wpływa na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej, bierze udział w procesach termoregulacji

tab. 3. najwyższa dopuszczalna zawartość

mikroelementów w mieszankach dla krów

w okresie laktacji (LfL, 2010)

składnik mg/kg s.m.

żelazo 750

cynk 150

mangan 150

miedź 35

jod 5

molibden 2,5

selen 0,5

kobalt 2

Znaczenie mikroelementów w żywieniu bydła mlecznego

35 PRODUKCJA ROLNA

oraz jest odpowiedzialny za właściwy poziomu cholesterolu. Niedobór magnezu związany jest

z zaburzeniami ze strony układu krążenia, układu kostnego oraz układu nerwowego.

Siarka

W organizmie siarka występuje w aminokwasach siarkowych (metionina, cystyna i cysteina)

oraz innych składnikach takich jak: tauryna, glutation, insulina. Z reguły u bydła nie spotyka się

deficytu siarki natomiast jej nadmiar jest niebezpieczny, gdyż prowadzi do zaburzeń motoryki

żwacza oraz zaburzeń ze strony układu nerwowego i oddechowego. Prawidłowe pokrycie

zapotrzebowania krów w okresie laktacji na makroelementy zależy od ich wydajności. Na rys. 1

przedstawiono zalecenia dotyczące dziennego zapotrzebowania na wybrane makroelementy dla

krów w laktacji w zależności od poziomu wydajności. W tabeli 1 podano prawidłowe wartości dla

poszczególnych składników mineralnych przy założeniu, że wydajność krowy wynosi 35 kg mleka

ECM/dzień

Mikroelementy

Wykorzystanie poszczególnych mikroelementów zależy w znacznej mierze od ich

biodostępności, czyli stopnia, w jakim dany minerał zostaje w procesie trawienia i wchłaniania

przekształcony w formę, która jest bez pośrednio wykorzystana w procesach metabolicznych lub

tworzy rezerwę w organizmie. Biodostępność składników mineralnych zależy od stanu

funkcjonowania przewodu pokarmowego, pH treści pokarmowej, obecności mikroflory, stanu

odżywienia, poziomu zapasów oraz oddziaływania takich czynników jak stan zdrowotny czy

stres. W stresie znacznie wzrasta wydalanie mikroelementów takich jak żelazo, cynk, miedź

i selen z moczem. Składniki mineralne są przyswajalne w różnym stopniu. Wysoką

przyswajalnością charakteryzują się jod i kobalt, średnią cynk, miedź, molibden i selen natomiast

żelazo i mangan są najsłabiej przyswajalne. W żywych organizmach substancje mineralne nie

występują jako niezależnie działające składniki, lecz są ze sobą wzajemnie powiązane różnymi

zależnościami, co ma wpływ na funkcjonowanie procesów życiowych w tym także na

przyswajalność (rys. 2). Znajomość interakcji występujących pomiędzy różnymi minerałami jest

ważna dla optymalnego dostarczania w paszach ilości składników niezbędnych dla prawidłowego

rozrodu, wzrostu, rozwoju oraz dobrego funkcjonowania układu odpornościowego zwierząt.

Żelazo

Żelazo to jeden z ważniejszych składników mineralnych, gdyż pełni rolę w procesach

metabolicznych związanych z transportem tlenu, utlenianiem oraz wzrostem komórkowym.

Niedobór żelaza jest przyczyną anemii spowodowanej zmniejszeniem produkcji hemoglobiny,

obniżonej odporności na infekcje, zmniejszonego łaknienia oraz występowania zaburzeń

procesów fermentacyjnych w żwaczu. Dzienne zapotrzebowanie na żelazo dla krów w okresie

laktacji wynosi około 15-50 mg/kg s.m. paszy. Trzeba jednak dodać, że braki żelaza u dorosłego

bydła są stosunkowo rzadko spotykane.

Mangan

Ten pierwiastek bierze udział w procesach metabolizmu energii i białka. Symptomy niedoboru

związane są z zaburzeniami w tworzeniu szkieletu w okresie płodowym oraz zaburzeniami

procesów rozrodu. Wielkość dziennego zapotrzebowania na mangan wynosi 14-50 mg/kg s.m.

paszy.

Znaczenie mikroelementów w żywieniu bydła mlecznego

36 PRODUKCJA ROLNA

Miedź

Jest potrzebna do produkcji hemoglobiny oraz wielu enzymów biorących udział w procesach

utleniania. Miedź wpływa także na funkcje fagocytarne komórek wymienia. Deficyt miedzi jest

przyczyną słabej mobilizacji żelaza, nieprawidłowego procesu tworzenia hemoglobiny, zaburzeń

w syntezie kolagenu, elastyny i mieliny. Niedobór miedzi jest przyczyną anemii, zwiększonej

łamliwości kości, zwiększenia się częstości uszkodzeń rogu racicowego, zahamowania wzrostu,

zaburzeń w występowaniu rui oraz obniżonej sprawności układu immunologicznego. Wysoki

poziom cynku, żelaza czy wapnia w paszy może powodować zmniejszenie przyswajalności

miedzi. Dzienne zapotrzebowanie na miedź wynosi około 10 mg/kg s.m. W porównaniu do owiec

krowy są znacznie mniej podatne na zatrucia powodowane nadmiarem miedzi w paszy jednak

uważa się, że maksymalny poziom miedzi nie powinien przekraczać 40 mg/kg s.m.

Warto pamiętać, że nadmiar mikroelementów w dawce żywieniowej może powodować

niepożądane skutki, a także być przyczyną ostrych zatruć.

Cynk

Pełni znaczącą rolę w organizmie, czego dowodem jest fakt, ze wchodzi on w skład ponad

300 enzymów i białek, wśród których są zarówno syntetazy, transferazy oraz enzymy biorące

udział w trawieniu.

· 2018. 2. 14. · organizator/kontakt 1 czerwca Dzień Otwartych Drzwi LODR w Końskowoli tel....

Documents

Transcript of · 2018. 2. 14. · organizator/kontakt 1 czerwca Dzień Otwartych Drzwi LODR w Końskowoli tel....