Społeczność lokalna

Między wspólnotą a stowarzyszeniem

Gemeinschaft i Gesellschaft

• Ferdinand Toennies i jego rozróżnienie dwu zbiorowości ludzkich (związków afirmatywnych):

wspólnoty (Gemeinschaft) i… stowarzyszenia (Gesellschaft)• Wspólnotę funduje „wola naturalna”, tj. system

dążeń wynikających z potrzeby wewnętrznej; tu myśl i uczucie są nierozłączne

• Stowarzyszenie oparte jest na „woli arbitralnej”, autonomicznie rozumnej, celowościowej, kalkulacyjnej

Gemeinschaft/wspólnota Gesellschaft/stowarzyszenieWspółżycie poufałe, intymne, zamknięte w wąskim kręgu.

Życie publiczne, światowe.

Obejmuje [także] „działania wynikające z apriorycznej i koniecznej jedności (…), a więc podejmowane ze względu na” członków wspólnoty.

„W stowarzyszeniu każdy ma na uwadze wyłącznie siebie…”„Nikt nie uczyni nic dla drugiego (…), chyba że w oczekiwaniu (…) rewanżu”.

We wspólnocie jesteśmy od narodzin, na dobre i na złe, lub jesteśmy do niej przyjmowani.

W stowarzyszenie wchodzimy, jako niezależni, „jak w coś obcego”.

Wspólnota to „żywy organizm”. Stowarzyszenie - „mechaniczny agregat, artefakt”.

„Członkowie (…) pozostają związani mimo rozłąki”. To podstawa m.in. dla wspólnot internetowych (zob. dalej).

„Członkowie (…) pozostają rozdzieleni mimo powiązań”.

F. Toennies, Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury

Kategorie Wspólnota Stowarzyszenie Geneza Naturalna Konwencjonalna (umowa)

Więzy łączące ludzi Pokrewieństwo, braterstwo, sąsiedztwo(więź społeczna członkowska)

Umowy, wymiana dóbr materialnych, wyrachowanie(więź społeczna funkcjonalna)

We wzajemnych stosunkach ludzie uczestniczą jako:

Osobowości Zajmujący pozycje i pełniący związane z nimi roleNie liczy się, jacy, lecz kim jesteśmy

Orientacja zadaniowa Bezcelowa Tak było, jest i będzie

Celowa

Środki kontroli (czym ludzie kierują się)

Tradycja (obyczaje), religia

Prawo sformalizowane, opinia publiczna

Podstawa gospodarcza Własność zbiorowa Pieniądz, własność prywatnaOpozycja wg Ferdynanda Toenniesa; Por. B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii;

prof. J. Chłopecki, wykład „Wielkie opozycje”

Kategoria tożsamości i terytorialności• Toennies: „Ludzie żyjący we wspólnocie należą wzajemnie do

siebie i czerpią korzyści oraz posiadają i użytkują wspólne dobra”

„Wola posiadania i korzystania to wola opieki i obrony. Wspólne dobra – wspólne przykrości; wspólni przyjaciele – wspólni wrogowie” (tożsamość): MY – ONI

„Wraz z polem statkuje się dom; przedtem przenosił się z miejsca na miejsce wraz z ludźmi, zwierzętami, przedmiotami, teraz nie porusza się, jak ziemia. Człowiek jest podwójnie związany – przez pole i przez dom…”

F. Toennies, Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie…

• ALE TAKICH MODELOWYCH ZBIOROWOŚCI PRAWIE NA PEWNO NIE MA!!!

Christiania

• Położenie - teren powojskowy w Kopenhadze

• Mieszkańcy - wyeksmitowani z pobliskich domów plus napływowi, także dzieci – uciekinierzy; istnieje „rządu”

• System „aksjonormatywny” – liberalizm; alkohol, narkotyki, prostytucja

• Źródło utrzymania - praca w Kopenhadze poza Christianią, na terenie Christiani, zasiłki, handel narkotykami

• Infrastruktura - bloki, domki drewniane; warsztaty, piekarnia, zakłady usługowe (restauracja, ośrodek zdrowia – medycyna naturalna), teatr (obiekty wspólnego użytkowania)

• Istnieje do dziś. Zob.: Nils Christie, Granice cierpienia…; fot. z Wikipedii

Szkoła Tvind (Ulfborg, okolice Holstebro, dziś pod wieloma nazwami)

• Zaczęło się od: Travelling High School i nauki przez przykład

• Położenie: Jutlandia, dziś świat; szef: Mogens Amdi Petersen

• Zbiorowość: pracujący nauczyciele, uczniowie, wolontariusze

• System aksjonormatywny: socjalizm (komuna); zero alkoholu, narkotyków

• Źródło utrzymania: ciężka praca, wpisowe, zbiórki, dochody ze sprzedaży odzieży, energii - wspólny budżet

• Metoda: „podglądanie”, kopiowanie rozwiązań• Infrastruktura: samodzielnie wznoszone budynki,

remontowane pojazdy Nils Christie, Granice cierpienia…; mapy z Wikipedii

Pojęcie społeczności lokalnej

• Społeczność lokalna to struktura społeczno-przestrzenna, którą tworzą „ludzie pozostający wobec siebie w społecznych interakcjach i zależnościach w obrębie danego obszaru i posiadający jakiś wspólny interes lub poczucie grupowej i przestrzennej tożsamości jako elementy wspólnych więzi” oraz zdolność „do podejmowania wspólnych działań na rzecz rozwiązywania nurtujących [tych ludzi] problemów” (zob. referenda)

/Paweł Starosta, Poza metropolią. Wiejskie i małomiasteczkowe zbiorowości lokalne a wzory porządku makrospołecznego/

Fot. www.christiania.org

Pojęcie lokalizmu

• Lokalizm to „względna autonomia oraz upodmiotowienie konkretnych społeczności lokalnych w zakresie gospodarczym, społecznym i kulturalnym w ramach szerszego układu społeczno-przestrzennego i politycznego”

• /K. Sowa, Zmierzch i odrodzenie lokalizmu/

Pojęcie społeczności samorządowej

• Lokalna społeczność samorządowa to: „społeczność, dla której przestrzeń i terytorium są naturalną

podstawą dobrowolnego zrzeszania się; społeczność, której członków cechuje silna identyfikacja z

miejscem zamieszkania i aktywny udział w lokalnym życiu politycznym: współtworzenie programów rozwojowych, demokr. wyłanianie władz

mimo wszystko jest to społeczność otwarta, nie sprzeciwiająca się napływowi i odpływowi ludzi

/P. Starosta, Poza metropolią…/

Pojęcie zbiorowości terytorialnej

• To: • skupisko „zatomizowanych jednostek, którego skład bywa

płynny i zmienny, co dodatkowo utrudnia tworzenie się więzi społecznej”.

• jednostki te „bytują obok siebie i zaspokajają swoje potrzeby w obrębie tego samego obszaru geograficznego, ale nie muszą czuć się i najczęściej się nie czują związane ani z nim, ani z sobą nawzajem”.

/B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii,Fot. www.projectbritain.com/

Społeczność lokalna a zbiorowość terytorialna

Społeczność lokalna Zbiorowość terytorialnaZamieszkuje miejsce (coś znanego, własnego)

Zaludnia obszar (coś niczyjego, obcego, ewentualnie obojętnego)

[Prawie] każda społeczność lokalna jest zbiorowością terytorialną

Nie każda zbiorowość terytorialna jest społecznością lokalną

Ma [powinna mieć] charakter wspólnotowy, czyli zbiorowości o silnej więzi z przewagą łączących ludzi stosunków osobowych

Ma charakter zbiorowości, w której dominują stosunki rzeczowe, zanikają zaś/słabną – wskutek industrializacji, urbanizacji, ruchliwości przestrzennej - stosunki osobowe

/B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii/

Rozróżnienie pojęć

• Miejsce (łac. locum)Nie ma wyraźnych desygnatów, musi być

rozpatrywane w szerszym kontekście przestrzenno-społecznym, w stosunku do innych przestrzeni/zbiorowości (osiedle w stosunku do dzielnicy, wieś w stosunku do gminy itd.)

/M. Malikowski, Lokalność, w: Encyklopedia socjologii/

Rozróżnienie pojęć

• Miejsce/przestrzeń lokalna to „przestrzeń określona, konkretna, mająca swoją nazwę i przez codzienne obcowanie <oswojona>”

• Społeczność zamieszkująca <miejsce> „ma swoją własną tradycję ukształtowaną w powiązaniu z tą przestrzenią”

• Przestrzeń w ogóle to symbol wolności• <Miejsce> to przestrzeń zamknięta, uczłowieczona,

będąca „spójnym centrum ustalonych wartości” /M. Malikowski, Lokalność/

Rozróżnienie pojęć

• Miejsce to uporządkowana struktura znaczeń, która ma tendencję do rozszerzania obszaru, do którego się odnosi (przestrzeń a np. zasięg akcji ekologicznych, poszerzanie granic administracyjnych)

• Miejsce to przestrzeń społeczna, która istnieje „wskutek nakładania się różnych rodzajów doświadczeń jednostkowych i zbiorowych, wskutek umieszczania na niej – poprzez te doświadczenia – różnych rodzajów „obiektów”, wytworów i procesów zaangażowania społecznego…”

/J. Kurczewska, Lokalne społeczeństwo obywatelskie/

Rozróżnienie pojęć• Lokalną przestrzeń społeczną określają granice

terytorium, „ośrodki tworzące i przekazujące wartości, wyznaczające interesy, budujące jakieś formy współdziałania dla jednostek, grup i instytucji pomiędzy granicami tego terytorium”.

• W obrębie takiego terytorium dzieje się to, co dla społeczności lokalnej istotne.

• Tak, jak tę przestrzeń generują, tak też kontrolują różne typy jednostek, grup i ich aktywności.

• Kwestia bezpieczeństwa i podmiotów za nie odpowiedzialnych (kibice Resovii, Stali, Strugu!!!)

Rozróżnienie pojęć• 1) Ład lokalistyczny (organiczny):

to makrostrukturalny model ładu społecznego, obejmujący współdziałające autonomiczne wspólnoty lokalne ukształtowane historycznie na drodze naturalnych procesów społ.-przestrzennych; wspólnoty cedują na państwo niektóre zadania (Szwajcaria)

• versus

• 2) ład centralistyczny (organizacyjny): ład kreowany mechanicznie przez władzę polityczną; społeczności lokalne są mu podporządkowane, ich uprawnienia są reglamentowane przez państwo (ZSRR)

• A Polska???

Rozróżnienie pojęć

• Pojęcia towarzyszące pojęciu lokalizmu: decentralizacja (vs centralizm) partykularyzm (vs uniwersalizm) peryferyjność (vs globalizm); dziś raczej nieaktualne –

lokalizm uzupełnieniem globalizmu (glokalizacja) swojskość (vs standaryzacja) lokalny patriotyzm (vs alienacja jednostek) niepowtarzalność (vs masowość) mała skala społeczna (vs duża skala)

/M. Malikowski, Lokalność/

Atuty lokalności

• Centralizm jest nieefektywny jako system zarządzania:

zbyt dużo zadań, zbyt daleka perspektywa, aby rozpoznać lokalne

problemy• Lokalność to bliska perspektywa: lepsze rozpoznanie lokalnych potrzeb, interes grupowy silniej powiązany z interesem

jednostkowym

Atuty lokalności

• Lokalność to większa podmiotowość, silniejsze więzi osobowe, lepsze zaspokajanie potrzeb przynależności, uznania;

• sprzyja kształtowaniu tożsamości społecznej i kulturowej

• sprzyja kształtowaniu (lepiej niż układy szerszego zasięgu) kapitału społecznego

• Kapitał społeczny to „więzi zaufania, lojalności i solidarności, znajdujące wyraz w samoorganizowaniu się i samorządności, głównie w ramach dobrowolnych stowarzyszeń”

/P. Sztompka, Socjologia/

• Lokalne społeczeństwo obywatelskie – „złożone struktury dobrowolnego współdziałania indywidualnych aktorów i zbiorowych instytucji, osadzone w konkretnej przestrzeni materialnej i społecznej i występujące w określonym momencie czasowym”

/J. Kurczewska, Lokalne społeczeństwo obywatelskie/

Renesans lokalizmu jako ideologii

• Lata 80. XX w.:• to reakcja na nieporadność państw i centralnych

biurokracji w rozwiązywaniu problemów społeczności lokalnych, a tym samym na niewydolność centralistycznych systemów

• to droga do budowy/odbudowy społeczeństwa obywatelskiego, czyli wielu zrzeszeń powstających z inicjatywy obywateli, niezależnych od struktur państwowych, rozwiązujących problemy społeczne

Renesans lokalizmu jako ideologii

• Efektem renesansu lokalizmu ma być/staje się lokalna społeczność samorządowa

• funkcjonuje w określonej przestrzeni, na określonym terytorium

• to wspólnota podobnie jak społeczność tradycyjna, jednak funkcjonuje na innych zasadach niż tradycyjna

• identyfikacja z miejscem zamieszkania - tak• udział w lokalnym życiu społecznym, kulturalnym,

politycznym, gospodarczym - tak• dobrowolne zrzeszanie się (zadaniowość) - novum

Determinanty sposobów użytkowania terytorium lokalnego

• Odrębność (dobro wspólne, integracja; „negatywne otoczenie odniesienia”)

• czy• Więzi z otoczeniem (integrujemy się, bo chcemy

dołączyć do zewnętrznych układów społecznych (region, naród; „pozytywne otoczenie odniesienia”)

• Zob. niektóre akcenty „pro-”, czyli antyintegracyjne w kampanii wyborczej

Bezpieczeństwo a społeczność lokalna, wspólnota

• Kitty Genovese – zamordowana nocą w Queens, NY, przez Winstona Moseleya

• Eleonora Bradley – złamała za dnia nogę na Piątej Alei• Eksperymenty Bibba Latane, Johna Darleya, Judith Rodin

(liczba odpowiedzialnych za udzielenie pomocy)• Elliot Aronson – sytuacja na kempingu w Parku Narodowym

Yosemite • Eksperyment Irvinga Piliavina - w metrze w NY, z

modyfikacjami (wymagający pomocy był trzeźwy, pijany, krwawił) /Elliot Aronson, Człowiek istota społeczna/

Chiny – przypadek Yueyue (13 października br.)

Fot. Gazeta.pl

• Yueyue 13 października została dwukrotnie przejechana przez samochód. Pomocy nie udzielili jej ani kierowcy aut, które ją potrąciły, ani przechodnie. Tylko Chen Xianmei, zbieraczka złomu, pomogła leżącej w kałuży krwi Yueyue. /Gazeta.pl/

Bezpieczeństwo a społeczność lokalna, wspólnota

• Pytania:- Czy sytuacja jest naprawdę poważna?- Czy sytuacja wymaga mojej osobistej interwencji?- Jaki będzie koszt mego zaangażowania?- Czy moja pomoc może przynieść ofierze korzyść?- Czy mogę się łatwo oddalić?

/Elliot Aronson, Człowiek istota społeczna/

Bezpieczeństwo a społeczność lokalna, wspólnota

• Na oczekiwaną reakcję ze strony innych można liczyć, gdy występują:

- poczucie wspólnoty losu, wspólnoty poglądów- sytuacja face to face z ofiarą- brak możliwości natychmiastowej ucieczki• Oczywiście uwarunkowania fizyczne też

trzeba brać pod uwagę…