2-3/31-32/98 - Cyfrowa Ziemia Sieradzkacyfrowa.pbp.sieradz.pl/Content/119/98 nr2-3.pdf · jako...

1Siódma Prowincja Kwartalnik Kulturalny Piotrkowskiego, Sieradzkiego, Skierniewickiego

W NUMERZE

Ludzie Kultury • Sylwetki • Wywiady

Trzeba robić swoje - z Wojciechem Dybkiem,instruktorem muzycznym rozmawia Marek Jędras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

Kultura • Animacja i Edukacja • Wydarzenia • Fakty • Relacje • Opinie

Mariusz PolitTowarzystwo Przyjaciół Biblioteki po raz drugi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4Renata MajchrzakEwenement Zelowa, czyli kilka słów o Braciach Czeskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5Marian MiniasZ przeszłości Dobronia. 600 lat i trochę więcej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8Ewelina BrośNiechcickie pejzaże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9Hanna Kuberska-SkrzydłoPoczątek sezonu czyli III Skierniewicka Wiosna Folkloru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10Andrzej KobalczykPozostał młyn... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13Maciej WojewodaUratowane z pola bitwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16Marek JędrasTożsamość kulturowa wsi polskiej - Jesteśmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18Mariusz PolitKwiatowy dywan. Rawa Mazowiecka - obyczaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21Małgorzata Dziurowicz-KaszubaNasi w Kazimierzu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22Hanna Kuberska-SkrzydłoŻadnego przedstawienia nie opuściłam. 60 lat pracy artystycznej Marii Kamińskiejw zespole „Głuchowiacy" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25Jan Krzysztof SzczęsnyUdało się rozśmieszyć osjakowian.XV Jubileuszowe Spotkania Kabaretów Wiejskich przeszły do historii. Czy w przyszłym roku kolejne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28Jan ŁuczkowskiStrój opoczyński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

Literatura • Sztuka

Jerzy Kisson-JaszczyńskiZagłębie literackie (wspomnienie kronikarza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34Wiersze sieradzkich poetów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37Zbigniew GralewskiZ korespondencji Tadeusza Sułkowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39Agata IgnaczakPejzaż Ojczysty.V Ogólnopolskie Biennale Sztuki Nieprofesjonalnejim. Józefa Chełmońskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

Violetta GołygowskaNie wolno oddzielać sztuki od miłości ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43Mikołaj PawlakSztuka w galerii, sztuka na ulicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Kultura • Źródła • Dzieje

Zygmunt StępieńZ historii zespołów amatorskich Piotrkowa Trybunalskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

LISTY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

Czasopismo zrzeszonew Polskim StowarzyszeniuPrasy Lokalnej w krajui za granicą

Redaktor naczelny: Marek Jędras (Sieradz)Z-ca red. nacz.: Jan Krzysztof Szczęsny

(Sieradz)Sekretarze:Bożena Dawidowicz (Piotrków Tryb.),Andrzej Smyczek (Skierniewice),Jan Pietrzak (Sieradz),Członkowie:Zygmunt Stępień (Piotrków Tryb.),Danuta Szustakowska (Skierniewice),Andrzej Tomaszewicz (Sieradz)

Wydawcy i adresy redakcji:Wojewódzki Dom Kulturyw Piotrkowie Trybunalskim97-300 Piotrków Trybunalskiul. 3 Maja 12, tel. 647-71-94, 649-53-54Regionalny Ośrodek Kulturyw Sieradzu98-200 Sieradzul. POW 19, tel. 822-45-21, 822-57-12Wojewódzki Dom Kulturyw Skierniewicach96-100 Skierniewiceul. Reymonta 33, tel. 633-33-36, 633-24-12

Skład i łamanie: MakoLab, ŁódźProjekt graficzny: Zbigniew ZielińskiDruk: Bagraf, Łódź

Redakcja zastrzega sobie prawo doskracania przyjętych tekstów oraz dozmiany ich tytułów.

Czasopismo sponsorowane przezMinisterstwo Kultury i Sztuki

ISSN0867-4469

NUMER2-3/31-32/98

© COPYRIGHT BY SEVENTH PROVINCE

HTTP://WWW.7TH-PROVINCE.ORG.PL/

4_98_2.qxd 11/3/98 6:29 PM (Black plate)

2 Siódma Prowincja Kwartalnik Kulturalny Piotrkowskiego, Sieradzkiego, Skierniewickiego

- We wrześniu br. minęło 25 lat twojejpracy artystycznej. Jakie były początki,czy w dzieciństwie interesowałeś sięmuzyką, czy też o wyborze zawodumuzyka zdecydował przypadek, a mo-że jakieś tradycje rodzinne?

Pierwszy kontakt z muzyką miałem wewczesnych latach szkolnych, w amator-skim ruchu artystycznym.Uczyłem się gry na gitarze basowej,a później grałem w zespole rockowym.Jednocześnie podjąłem naukę gry na for-tepianie w Społecznym Ognisku Muzycz-nym w Bełchatowie.Fakt ten zdecydował o moim późniejszymkształceniu się w Państwowej Podstawo-wej Szkole Muzycznej, a później LiceumMuzycznym w Łodzi w klasie klarnetuu prof. Adama Brzozowskiego. Następnie ukończyłem studia w AkademiiMuzycznej w Krakowie u prof. AndrzejaGodka.

- Jak to się stało, że trafiłeś do Zduń-skiej Woli?

- Mieszkałem wówczas w moim rodzin-nym Bełchatowie. Pracowałem jako nau-czyciel w Państwowej Szkole MuzycznejI st. w Radomsku i jednocześnie działałemjako instruktor m.in. w Wojewódzkim Do-mu Kultury w Piotrkowie Trybunalskimoraz Miejskim Domu Kultury w Bełchato-wie. W 1983 r. przeprowadziłem się do Zduń-skiej Woli i podjąłem pracę jako instruktorw Ognisku Pracy Pozaszkolnej i jednocze-śnie jako nauczyciel gry na klarnecie i sa-

ksofonie w Państwowej Szkole MuzycznejI i II st., gdzie pracuję do dnia dzisiejszego.

- Tu właśnie w Ognisku Pracy Poza-szkolnej odniosłeś pierwsze sukcesy.

- Tak, w najbardziej prestiżowym w tam-tych latach festiwalu zielonogórskim moipodopieczni zdobyli dwa "Srebrne Samo-wary": Anna Bąbas (1984) i Tercet "Re-tro" (1985). Później również na wspomnianym festi-walu działająca pod moim kierunkiemgrupa wokalna "Cameleon" pod patro-natem ówczesnego Wojewódzkiego Do-mu Kultury w Sieradzu (obecnie: Regio-nalny Ośrodek Kultury) otrzymała wyróż-nienie (1988), a ja nagrodę indywidualnąZAKR-u za aranżację na orkiestrę jednejz piosenek. To spowodowało, że w jakiś czas potempodjąłem współpracę jako aranżer ze Sta-nisławem Fiałkowskim szefem "BigWarsaw Bandu", opracowując na orkie-strę piosenki dla innych wykonawców,m.in. profesjonalnych, jak Danuta Błażej-czyk.

- Wspomniałeś o działalności w Regio-nalnym Ośrodku Kultury. Jak wiem pra-ca ze wspomnianym zespołem "Came-leon" przyniosła ci wiele sukcesów?

- Tak, spotkałem kilka młodych, bardzoutalentowanych osób: Renatę Kazek-Musielak, Ewę Galert, KatarzynęPawlikowską-Klauzińską, KatarzynęMarciniak, Beatę Tomaszewską, To-masza Kazką i Jacka Kędzierskiego,z którymi współpraca przyniosła wieleznaczących sukcesów w postaci m.in.głównej nagrody na Festiwalu MłodychTalentów w Poznaniu (1990) i Ogól-nopolskim Młodzieżowym Przeglą-dzie Piosenki we Wrocławiu (1990),gdzie wśród laureatów tzw. "Złotej dzie-siątki" znalazła się oprócz zespołu "Came-leon" również solistka tej grupy Katarzy-na Marciniak.Ponadto zespół "Cameleon" dwukrotnieuczestniczył w Festiwalu Polskiej Pio-senki w Opolu (1989,1990) występującjako chór akompaniujący profesjonalnymwykonawcom w koncertach: "Gwiazdyi Piosenki", "Premiery" oraz "Mikro-

fon i Ekran", a także w koncercie "De-biuty`90" zyskując wiele pochlebnychopinii i uznanie rady artystycznej festiwa-lu. Zespół uczestniczył w wielu koncertachestradowych w kraju i za granicą śpiewa-jąc obok profesjonalnych artystów, takich,jak: K. Prońko, zespół "2+1", B. Łazuka, D.Błażejczyk, J. Zagdańska, B. Mec, M. Bo-rys, J. Skubikowski, R. Rynkowski, W.Skowroński, F. Andrzejczak, Eleni, W. Zbo-rowski i wielu innych. "Cameleon" koncer-tował również z orkiestrą "Big WarsawBand" pod dyrekcją Stanisława Fiałkow-skiego, z którą przez dwa lata współpraco-wał w wielu przedsięwzięciach artystycz-nych.Koncertował też z legendarnym big - ban-dem A. Krolla. Brał udział w programachtelewizyjnych m.in. w realizowanym przezZbigniewa Górnego programie "Śpiewaćkażdy może" oraz uczestniczył w organi-zowanych przez Estradę Stołeczną koncer-tach m.in. podczas telewizyjnych Turnie-jów Miast w Płońsku i Człuchowie. Dla Telewizji Polskiej w Łodzi zespół nagrałteledysk z piosenką pt.: "Ten typ tak ma"z muzyką Zbigniewa Górnego i słowa-mi Jacka Skubikowskiego, a także ok.10 piosenek i kasetę z kolędami i pastorał-kami w studio Polskiego Radia w Łodzi. Zespół był na bardzo dobrej drodze dowejścia na profesjonalną estradę, ale jak tow życiu bywa, los płata różne figle. Sprawy osobiste i plany życiowe członkówzespołu spowodowały, że zespół przestałistnieć.

- Czy Twoja praca w ROK ograniczałasię tylko do zajęć wokalnych?

- W WDK (obecnie ROK) pracuję od1985 r. i na początku założyłem i prowa-dziłem big-band. Jednak praca z takim ze-społem wymaga od jego członków mini-mum średniego wykształcenia muzyczne-go. Bez tego trudno jest osiągnąć dobrypoziom muzyczny i dojść do jakiś spekta-kularnych wyników.Problemy z obsadą niektórych instrumen-tów (trąbki, puzony, saksofony) spowodo-wały, że big-band istniał tylko 2 lata, a po-tem przekształcił się w sekcję rytmiczną,o której mogę powiedzieć, że grała nabardzo dobrym poziomie.

Należy robićswojeZ Wojciechem Dybkiem, instruktorem muzycznym rozmawia MAREK JĘDRAS

Wojciech Dybek



Niestety po kilku latach działalności sekcjarytmiczna przestała istnieć ze względu naproblemy finansowe. I od tego momentucała moja działalność skupiła się na StudiuPiosenki.

- Kto w takim razie akompaniował mło-dym piosenkarzom?

- Musiałem nauczyć się realizować akom-paniamenty na instrumentach elektronicz-nych, co bez względu na ich jakość, moimzdaniem nie może jednak zastąpić żywejmuzyki.

- Wspomniałeś o pracy w Studio Piosen-ki w ROK. Jakimi sukcesami mogą po-szczycić się Twoi najmłodsi wychowan-kowie?

-Długa jest ta lista ostatnich sukcesów, mo-że wymienię te najważniejsze:- wyróżnienie dla Eweliny Jóźwiak naI Ogólnopolskim Festiwalu PiosenkiPolskiej "GAMA` 94" w Radomiu, "Brą-zowa Wiolinka" dla Magdaleny Ziem-bińskiej oraz wyróżnienie dla DominikiMarciniak na tymże festiwalu w roku na-stępnym, a w 1996 "Srebrna Wiolinka"dla Eweliny Jóźwiak i "Brązowa Wio-linka" dla Katarzyny Oleszczak, sukcesmłodzieży biorącej udział w II Międzyna-rodowym Festiwalu Dziecięcej Twór-czości "Pierwocwit" w Kijowie (1995) -reprezentującej Polskę, udział MarcinaTomasika w finale XXII Ogólnopol-skich Spotkań Zamkowych "Śpiewaj-my Poezję" w Olsztynie (1995) - najbar-dziej prestiżowym konkursie poezji śpiewa-nej, I nagroda dla Barbary Chmielew-skiej na VII Biłgorajskich Spotkaniachz Poezją Śpiewaną i Piosenką Autor-ską (1995), Grand Prix dla Marcina To-masika na I Festiwalu Piosenki Tury-stycznej, Ballady i Poezji Śpiewanej"Baszta` 95" w Ostrzeszowie, wyróżnieniedla Marcina Tomasika na XI FestiwaluPiosenki Turystycznej "Postur GorolSong" w Andrychowie (1995), Grand Prixdla Marcina Tomasika na Ogólnopol-skim Przeglądzie Piosenki Turystycz-nej i Poezji Śpiewanej w Pabianicach(1996), wyróżnienie dla Marcina Tomasi-ka na VIII Zimowych Spotkaniachz Piosenką "TEREPACZKÓW ` 96"w Paczkowie, wyróżnienie dla MarcinaTomasika na Zimowej OgólnopolskiejGiełdzie Piosenki Studenckiej w Opolu(1996), wyróżnienie dla MagdalenyZiembińskiej w II Ogólnopolskim Fe-stiwalu Piosenki Młodzieżowej "Solo`96" w Bydgoszczy, wyróżnienie dla Joan-ny Korpy na IX Ogólnopolskim Festi-walu Piosenki Dziecięcej "Nowa Pio-senka w Starym Krakowie" (1996),I nagroda dla Aleksandry Okrasy na XI-II Ogólnopolskim Festiwalu PiosenkiFrancuskiej w Lubinie (1996), wyróżnie-nie dla zespołu wokalnego "Metrum" naII Ogólnopolskim Festiwalu PiosenkiMłodzieżowej - Kielce ` 96, cztery I na-

grody dla Doroty Pustelnik, EwelinyJóźwiak, Dominiki Marciniak i Domi-niki Ziembińskiej na organizowanymcyklicznie przez Rozgłośnię Polskiego Radiaw Łodzi na antenie radiowej konkursie "Su-per Bazar" (1997-98), dwie II nagrody dlaEweliny Jóźwiak i Magdaleny Ziem-bińskiej na III Ogólnopolskim Festi-walu "Młodzi w Piosence" w Białymsto-ku (1997), wyróżnienie specjalne dla Do-miniki Marciniak na I Krajowym Festi-walu Piosenki w Bydgoszczy (1998), IInagroda dla Doroty Pustelnik, III nagro-da dla Dominiki Marciniak i wyróżnieniedla Magdaleny Ziembińskiej na I Festi-walu Polskiej Piosenki lat 60 i 70-tych w Świdnicy (1998). Było także wieległównych nagród na konkursach regional-nych.

- Wymienione tu osiągnięcia wskazują,że wśród uczącej się śpiewu grupy od-kryłeś kilka prawdziwych talentów?

- Tak, jednak sam talent nie wystarcza, trze-ba dużo i systematycznie ćwiczyć głos-emi-sję, dykcję, interpretację itp. Oprócz zajęćw Studio Piosenki młodzież uczestniczyrównież w różnego rodzaju warsztatachwokalnych organizowanych zarówno przezROK, jak i inne placówki w kraju. Przezostatnie 3 lata zrealizowałem z młodzieżąnagranie ok. 40 piosenek w Studio Polskie-go Radia w Łodzi. W maju br. w specjalniepoświęconej audycji Radia Łódź piosenkiemitowane były na antenie.

- Z wykształcenia jesteś klarnecistą,a prowadzisz, z dużym powodzeniemzajęcia wokalne - gdzie się tego nauczy-łeś?

- Podobnie, jak aranżacji, tak i zagadnieńzwiązanych z piosenką musiałem nauczyćsię sam. Zmusiła mnie do tego konieczność zawo-dowa.

- Wiem, że poza działalnością muzycznąpróbowałeś swych sił w dziennikarstwie.

- Dziennikarstwo to może za duże słowo.Jadąc z zespołem "Cameleon" na opolskifestiwal zaprosiłem sieradzkiego dziennika-rza Krzysztofa Lisieckiego i nieżyjącego jużfotoreportera Zbyszka Misiaka, aby zreali-zowali materiał dla telewizji osiedlowejw Sieradzu.Z kolei Krzysiek namówił mnie na dwóchkolejnych festiwalach do pracy dziennikar-skiej.Pod jego czujnym okiem zdobywałempierwsze szlify w zawodzie relacjonując ku-lisy festiwalu opolskiego i przepro-wadzając wywiady z artystami na łamachtygodnika "Kurier Zduńskowolski".

- Czy poza muzyką znajdujesz jeszczeczas na coś więcej?

- Tak, m.in. w latach 1990-1994 byłemradnym I kadencji i pełniłem funkcję prze-

wodniczącego Komisji OgólnospołecznejRady Miejskiej w Zduńskiej Woli.

- Słyszałem, że jesteś również autoremhejnału miasta Zduńskiej Woli.

-Tak. Ogłoszono konkurs, który udało misię wygrać.

- Jakie jest Twoje zdanie na temat ama-torskiego ruchu artystycznego.

- Jest to bardzo potrzebna działalność, nietylko ze względu na ogólny muzyczny roz-wój dzieci i młodzieży, a także na fakt iżpełni ona ogromną rolę wychowawczą.Wszystko zależy od zaangażowania i kon-dycji finansowych placówek kultury,w których, co widać gołym okiem, na tęwłaśnie działalność jest coraz mniej pienię-dzy.Nie mniej jednak, bez względu na trudno-ści należy robić swoje, choć z reguły jestto praca dla ludzi "nawiedzonych" w do-brym tego słowa znaczeniu.Wydaje mi się, iż zdolnych muzyczniemłodych ludzi nie brakuje. Trzeba tylkoowe talenty wyłuskać i umiejętnie nimipokierować. Dotyczy to całego amator-skiego ruchu artystycznego.

- Dziękuję ci za rozmowę i życzę wielujeszcze sukcesów muzycznych.

Część zespołu “Cameleon” - u góry:Katarzyna Pawlikowska-Klauzińska,Renata Kazek-Musielak, na dole:Ewa Galert, Tomasz Kazek iKatarzyna Marciniak.

7



W Skierniewicach reaktywowano Towarzy-stwo Przyjaciół Wojewódzkiej Biblioteki Pu-blicznej im. Władysława Stanisława Rey-monta. Podobna organizacja działała jużw mieście od połowy lat 50-tych. Jak wynika z dokumentów, tamtejsi społecz-nicy działali z sukcesami. Jak będzie teraz?Dzisiejsze stowarzyszenie utworzyli ludzieznani w mieście, powszechnie szanowanii związani z kulturą regionu. 40 lat temu związek idący z pomocą biblio-tece, wtedy jeszcze powiatowej i miejskiejpociągnęła jedna osoba.Gdy już nie mogła działać z powodówzdrowotnych, organizacja tak przez nią ho-łubiona przestała cokolwiek robić.

Jedno z pierwszych w Polsce

Działalność Stowarzyszenia Przyjaciół Po-wiatowej i Miejskiej Biblioteki w Skierniewi-cach rozpoczęła się w 1957 roku.

Zaczęło się od spotkań najbardziej aktyw-nych czytelników w lokalu biblioteki.Rok wcześniej połączono dwie biblioteki:miejską i powiatową.Nowa placówka znalazła swoje miejscew dotychczasowym lokalu biblioteki powia-towej, przy ówczesnej ulicy 22 Lipca (dzi-siejsza Konstytucji 3 Maja), w strasznym ści-sku.Książki leżały nawet na podłogach.Nagle do jednego lokalu, który nie mógł sięprzecież powiększyć, zaczęło przychodzićdwa razy więcej ludzi.Nikt wtedy nie przesiadywał przed telewi-zorem, wieczorami najchętniej właśnie czy-tano albo opowiadano sobie historie z wła-snego życia czy też zmyślano.Czytelnicy, których było więcej, zaczęli my-śleć o zmianach, jakie mogłyby nastąpićw ich ulubionym miejscu. Wymyślili Stowa-rzyszenie, a że wśród nich była JadwigaAmrogiewicz, na co dzień pracująca w szpi-talu, wszystko musiało się udać.- To była osoba niesamowicie aktywna. Pa-miętam ją już jako starszą panią, ale nawetwtedy tryskała energią.To dzięki niej w bibliotece tak dużo wtedysię działo - opowiada Krystyna Szwejda, kie-rownik działu udostępniania zbioróww Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im.Władysława Stanisława Reymonta w Skier-niewicach.Stowarzyszenie zawiązano w 1957 roku, alestatut został zatwierdzony dopiero rokpóźniej.Była to jedna z pierwszych tego typu orga-nizacji w kraju, mająca osobowość prawną.Jej pierwszym i jedynym już do końca dzia-łalności szefem była Jadwiga Amrogiewicz.Jeszcze w 1980 roku oficjalnie była preze-sem organizacji.Stowarzyszenie zakładało kilkanaście osób,ale w statucie zapisano, że ma to być orga-nizacja masowa.I była!W szczytowym okresie swojej działalności,w 1960 roku należało do Stowarzyszeniadokładnie 836 osób.Wszyscy płacili roczną wtedy składkę w wy-sokości 24 lub 12 złotych.Zniżka była dla czytelników poniżej 18 lat.Trzeba dodać, że wtedy z biblioteki korzy-stało rocznie około trzech tysięcy czytelni-ków, czyli prawie co trzeci należał do Sto-warzyszenia.

Tłumy na spotkaniach

Pieniądze ze składek szły w większości nazakup nowych książek.Stowarzyszenie na swoją działalność, czylipomoc bibliotece, dostawało też dotacjeod władz centralnych. Bardzo ważne dla czytelników ówczesnejksiążnicy były spotkania z ciekawymi ludź-mi.W bibliotece nie było miejsca, ale można jebyło organizować np. w pobliskich szko-łach. Jak ważne to były spotkania dla tam-tejszych mieszkańców Skierniewic, niechświadczą fakty.Z rocznych sprawozdań z lat 60-tych za-chowanych w bibliotece możemy odczy-tać, ile osób przychodziło na spotkania.Średnia liczba osób obecnych to 200-300,ale bywało też więcej.Na spotkanie z Seweryną Szmaglewskąprzyszło ponad 400 osób, a spotkaniez Melchiorem Wańkowiczem chciałoobejrzeć ponad 500.Część chętnych nie zdołała nawet zobaczyćsławnego pisarza nie mówiąc o posłucha-niu, o czym mówi.

Zmierzch towarzystwa

Lata 70-te to już czas, kiedy Jadwiga Amro-giewicz miała coraz mniej sił. Stowarzyszenie Przyjaciół Powiatoweji Miejskiej Biblioteki nazywało się już KołemPrzyjaciół Biblioteki (takie były wymaganiawładz).Do Koła należało coraz mniej osób, mimo,że składka pozostała taka sama, jak w koń-cu lat 50-tych.Członkowie nie płacili jednak rocznie, alemiesięcznie - po 1 i 2 zł. Z raportów podsu-mowujących działania wynika, że z roku narok zmniejszała się liczba osób należącychdo Koła Przyjaciół Biblioteki.W 1972 roku członków było już tylko 230,a w 1977 liczba ta zmniejszyła się do 165.Ostatnie dane z działalności Koła pochodząz lat 80-tych.W 1980 roku bank PKO przysłał kartęz wzorami podpisów osób, które prawniemogą dysponować pieniędzmi.W 1986 roku przyszedł i zachował się wy-ciąg z konta z malutką sumą.Potem już nic się nie działo, Pani Amro-

giewicz była bardzo wiekowa, nikt też nie

Towarzystwo PrzyjaciółBiblioteki po raz drugi

MARIUSZ POLIT Skierniewice

Wystawa książek na poczcie wSkierniewicach w 1972 roku:Jadwiga Amrogiewicz (w środku),Wacław Medyński (pierwszy odlewej) - dyrektor Szkoły Podstawowejnr 2 w Skierniewicach i jednocześnieprezes Towarzystawa PrzyjaciołSkierniewic, Wincenty Trębski(pierwszy z prawej) - kurator oświatyw Skierniewicach, Zbigniew Ślusarski(obok) - dyrektor pocztyprzy ul. SienkiewiczaFot. archiwum biblioteki



zdecydował się przejąć po niej funkcjiprzewodniczącego Koła.

Drugie wejście przyjaciół

Bibliotekarki z obecnej już wojewódzkiej,nie powiatowej (może znów niedługo po-wiatowej) książnicy postanowiły namówićstałych bywalców do reaktywowaniazwiązku. Jeszcze w ubiegłym roku udałosię zaprosić kilkunastu znanych mieszkań-ców Skierniewic i okolic i razem z nimipodjąć decyzję o zawiązaniu stowarzysze-nia.Napisano też już statut, który czeka w są-dzie na rejestrację.Do obecnego stowarzyszenia pod nazwą:Towarzystwo Przyjaciół Biblioteki należelim.in.: Tadeusz Zwierzchowski, poetka Bo-żena Klejny, lekarz-poeta z Nowego Kawę-czyna Piotr Pągowski, zastępca redaktoranaczelnego ROZRYWKI, Stanisław Bisko.Cel obecnego stowarzyszenia jest takisam, jak kiedyś - ma pomagać bibliotecefinansowo i merytorycznie poprzez orga-nizowanie imprez kulturalnych. Źródłamimajątku stowarzyszenia mają być darowi-zny, zapisy, spadki, wpływy z działalnościstatutowej oraz dotacje. Kto będzie mógłzostać członkiem Towarzystwa i na jakich

warunkach, określi zarząd, którego prze-wodniczącym wybrano Stanisława Bisko.Wiceprzewodniczącą została Bożena Klej-ny, a sekretarzem Teresa Stanisławczyk,pracująca w Urzędzie Miasta w Skierniewi-cach, ale kiedyś była kierownikiem filii bi-

bliotecznej w Nowym Dworze, potem teżpracowała w bibliotece w Nowym Kawę-czynie.

Ewenement Zelowa,czyli kilka słów o Braciach Czeskich

RENATA MAJCHRZAK Piotrków Trybunalski

Zelów jest miasteczkiem leżącym w woje-wództwie piotrkowskim. Najstarsze wia-domości dotyczące Zelowa pochodząz 1402 roku. Rozwój osadnictwa rozpo-czął się tutaj w XIII w. W średniowieczuZelów nosił nazwę Szelyów, a następnieZeliów.Na początku XVI w. znajdowały się tu wy-łącznie łany kmiece, z których oddawanodziesięcinę snopową plebanowi w Bucz-ku. Przez całe XVI stulecie Zelów stanowiłobszar dworski, co zmienia się dopieroz 1802 rokiem.Prawa miejskie otrzymał w 1957 roku.W okresie wcześniejszym był wsią zarzą-dzaną przed wojną przez wójta, zaś powojnie przez Gromadzką Radę Narodową. W roku 1552 Zelów miał 19 osad. Jego hi-storia liczy się praktycznie od 1802 r. W trzecim rozbiorze Polski Fryderyk II za-garnął ziemie po Pilicę, w tym również Ze-lów, który należał do Józefa Świdzińskie-go. Ten sprzedał go za 154 tys. złp.

W archiwum parafialnym w Zelowie za-chował się dokument dotyczący sprzeda-ży, w którym określono położenie wsi Ze-lów w powiecie szadkowskim wojewódz-twie sieradzkim. W aktach hipotecznych Sądu Powiatowe-go w Łasku jako właściciel Zelowa figuru-je Gmina Braci Czeskich.Jednota Braci Czeskich powstała jużw 1457 r. Była kontynuacją radykalnegonurtu społeczno-religijnego husytyzmu.Bracia Czescy, prześladowani w swej oj-czyźnie przez katolików i utrakwistów,zmuszeni byli do exodusu.

Pierwszy nastąpił w 1548 roku, drugiw 1628, a trzeci w poł. XVIII w. Ten ostat-ni sprowadził najwięcej Czechów do Zelo-wa.Podobno mieszkaniec Hradec Kralove,Václav Tichý’, około 1740, po wkroczeniuarmii pruskiej do północnych Czech(I wojna śląska), oświadczył pruskiemu ge-nerałowi, że chętnie wyemigrowałby

Konferencja w Urzędzie Wojewódzkim wSkierniewicach w 1971 roku poświęcona bibliotekom- pierwsza od lewej Jadwiga Amrogiewicz.Fot. archiwum biblioteki

Kościół ewangelicko-reformowany wZelowie wybudowany w 1825 r.Fot. archiwum

7



z Czech do Prus. Motywował to swoimprotestanckim wyznaniem.Król Fryderyk II, poinformowany o tymprzez generała, uznał pomysł za wspania-ły. Liczył na to, że w traktacie pokojowymotrzyma Śląsk. Chciał wykorzystać 30 tys.Czechów - protestantów do zagospodaro-wania tego terenu. Król pruski obiecywałewentualnym emigrantom ziemię, swo-body religijne, szkolnictwo, kościoły orazpo jednym egzemplarzu biblii i kancjona-łu. Emigranci nie opuścili ojczyzny wspól-nie z armią pruską.Po przekroczeniu nowej granicy państwo-wej w Sudetach Bracia Czescy, wrazz uciekinierami z wojska austriackiego,osiedlili się na Śląsku. Miejscowość Ziębicenie zagwarantowała nowym mieszkań-com zbyt wiele.Pojawiły się stosunkowo szybko problemywyznaniowe i majątkowe. Czesi obawialisię rozproszenia ich wspólnoty po całymŚląsku.

Po zbiórce pieniędzy pośród kalwinówz Holandii, Prus i Szwajcarii udało się Bra-ciom Czeskim zawrzeć umowę z miastemStrzelin, które przekazało im stary kościół.Powstał przy nim czeski cmentarz. Prote-

stantom przyznano pełną wolność religij-ną, prawo do własnego języka w szkole,kościele oraz inne prawa zagwarantowaneprzez Fryderyka II w 1749 r. Utworzoną w 1749 r. wieś pod Strzelinemnazwano Husyńcem (niem. Hussinetz,czes.Hussinec) na cześć Jana Husa. W tym-że roku druga grupa emigrantów, związa-na z tradycjami husyckimi, zakupiła odksięcia Kurlandzkiego wieś pod Sycowemi nadała jej nazwę Velký’ Tabor. W 1752 r. w sąsiedztwie utworzono Malý’Tabor. W 1756 (1763?) Czesi z obu Tabo-rów zakupili Czermin. Do ośrodków sycowskiego i strzelińskiego(powiększonego w 1764 r. o majątek Mel-ta) doszedł w 1752 r. ośrodek opolski zewsią Grecz. W 1801 r. Czesi zakupili w pobliżu Opolawieś Lubin a w roku 1802 Zelów.Historię zelowskich Czechów należy roz-patrywać w dwóch aspektach: rozwojuchałupnictwa tkackiego i znaczenia zboruewangelicko-reformowanego. Oba tematy stanowiły w wieku XIX i po-czątkach XX nieodzowny składnik życiamieszkańców miasteczka.Okres przystosowywania się Czechów dowarunków panujących w Zelowie nie byłdla nich najłatwiejszy. Pierwsze lata przy-niosły nowe, niemiłe obowiązki. Jużw okresie Księstwa Warszawskiego zmu-szono ich do budowy tzw. traktu napole-ońskiego oraz żywienia stacjonującego tu-taj wojska francuskiego.Wynikiem usilnych starań kolonistów byłootrzymanie zgody od rządu Królestwa Pol-skiego na budowę kościoła, który wznie-siono w latach 1821-1825. Poświęceniekościoła zelowskiego nastąpiło w 1825 r.Przy kościele utworzono parafię. W 1924 roku nad frontowymi drzwiamikościoła umieszczono napis:" Nemylme se, Buh nebude oklaman, ne-

bo cožoli rozsival by človek tot` bude žiti.Ep. Sv Pavla k.Gal. K.6.V.7"Do połowy XIX w. dominującym zajęciemludności Zelowa było rolnictwo. Niestetynieurodzajna gleba i szerzące się rozdrob-nienie gospodarstw doprowadziły do po-szukiwania nowego zajęcia, które mogło-by przynieść poprawę bytu. Prawdopodobnie już pierwsi osadnicyprzywieźli ze sobą warsztaty tkackie, a po-czątek tego rzemiosła datuje się na latadwudzieste. Głównym surowcem do pro-dukcji był len.Wysoka jakość wytwarzanych płóciensprawiała, że popyt na niej wzrastał. Wy-rabiano też tkaniny wełniane, bowiemliczne nieużytki i pastwiska sprzyjały ho-dowli owiec. Z czasem pastwiska przezna-czono na cele rolnicze, zaś wełnę impor-towano z Anglii, bądź przywożono z po-bliskiej Łodzi. Spośród bezrolnych tkaczywyłonili się pierwsi zelowscy "przemy-

Parafia zboru ewangelicko-reformowanego w Zelowie.Fot. archiwum

Napis nad drzwiami wejściowymikościoła ewangelicko-reformowanegow Zelowie.Fot. archiwum

Grób E.K. Nowickiego na zelowskimcmentarzu.Fot. archiwum



słowcy", m.in. Jan Duszek, od 1819 r. na-uczyciel w religijnej szkole elementarnej,tymczasowy wójt, na grobie którego i je-go żony Anny ośmioro dzieci wyryło na-pis:"W dowód wdzięczności i szacunkucieniom kochanych Rodziców

Pozostałe dzieci Tę smutną pamiątkę poświęcają ".Przemysłowcy tworzyli manufaktury,organizowali samodzielnie produkcjęwstępując na drogę kapitalistycznegochałupnictwa.Druga połowa XIX w. przyniosła kryzys

rzemiosła tkackiego i równocześnie po-gorszenie warunków życia bezrolnych tka-czy. Wzrosła znacznie zależność od prze-mysłowców łódzkich, którzy dostarczaliprzędzę bawełnianą. Przemysł tkackiw Zelowie do lat siedemdziesiątych znaj-dował się w rękach Czechów, z czasem sy-tuacja uległa zmianie. Pierwszym fabrykantem-nakładcą żydow-skiego pochodzenia był Dawid Roze-nblum, który znakomicie radził sobie z ro-snącymi wymaganiami rynku.Lata osiemdziesiąte XIX w. ukształtowałynowy typ przedsiębiorcy, który produko-wał dla wielkich fabryk włókienniczych,m.in. J. K. Poznańskiego w Łodzi czy Kru-schego i Endera w Pabianicach. Uzgo-dnień z chałupnikami dokonywał tzw. li-werant, tj. pośrednik dostarczający towa-rów. Nakładcę nie interesowały stosunkimiędzy nimi. Proces ten doprowadził dotego, że zelowskie chałupnictwo zostałopodporządkowane przemysłowi łódzkie-mu, przed 1914 r. było od niego uzależ-nione w 85 %. W 1909 r. rozpoczęła produkcję najwięk-sza fabryka włókiennicza Jakuba Lewiegow Zelowie. W rzeczywistości, w znacznieograniczonej formie, działała ona jużwcześniej przy ul. Kilińskiego 5 aż do1907 roku, gdy przeniesiono ją do nowe-go piętrowego budynku przy ul. Piotr-kowskiej 13 a. Fabryka posiadała krosnamechaniczne, podczas gdy chałupnicypracowali na warsztatach ręcznych. Wydarzeniem dużej wagi było założeniew 1807 r. szkoły religijnej w Zelowie. Po-czątkowo mieściła się ona w dawnymdworku właściciela miasta. Nauczycielembył wówczas niejaki Boetcher. .Jego na-stępca, Jan Bogumił Duszek, sprawującyfunkcję kantora w latach 1819-1837, zo-stał sprowadzony ze Śląska. Zła opiniao nim opiekuna szkoły, którym od 1834do 1871 r. był ks. Jan Mozes, doprowadzi-ła do jego zwolnienia. Los Jana Duszkapodzielił dziesięć lat później B. Jeleń ..Ko-lejnymi nauczycielami w latach 1819-1866 byli: wspomniany wyżej Jan Duszek,Bogumił Fibich (1837-1839), Bogumił Je-leń (1841-1847), Jan Bromer (1847-18480 i Fryderyk Fibich (1849-1866).Szkoła elementarna znajdowała się od1834 r. pod nadzorem szkoły piotrkow-skiej. Od 1855 r. funkcjonowała jako szko-ła religijna pod nadzorem i zarządem wy-sokiego konsystorza Ew.Ref. na zasadzie

reskryptu konsystorza Ew. Ref. z dnia 18października 1854 nr 1834, tudzież z dnia6 XI 1854 r. Nr 1929.W 1846 r. szkolnictwo elementarne pod-ległe zelowskiej parafii objęło takżepodobne szkoły w Pożdżenicach (kantorSamuel Szubert), Pawłowie (FriedrichWarkusz), Zabłociu (Jan Uttech) i Erywa-nogrodzie (Marcin Schulz).W roku 1850 budynek szkolny w Zelowiebył budowlą drewnianą, krytą słomą.Znajdował się przy nim ogród o po-wierzchni 4 morgów (22 400 m 2 grun-tu).Nauczyciel musiał być osobą zdyscyplino-waną i wręcz bez zarzutu, stanowił prze-cież pewnego rodzaju wzór moralny dlaswoich wychowanków. Właściciele dóbrzelowskich zdawali sobie sprawę z faktu,że tak odpowiedzialna funkcja wymagaodpowiedniego wynagrodzenia. W roku 1862 dokonali zapisu notarialne-go na rzecz nauczyciela-kantora. Postano-wili wspomóc go materialnie dbająco utrzymanie budynków szkolnych i do-starczając corocznie niezbędnych produk-tów żywnościowych.Dnia 22 marca 1877 roku odbywało się

w Zelowie zebranie, które doprowadziłodo zreformowania szkoły. Wójt Jelinekzwołał na nie 210 mieszkańców, stawiłosię 153, co pozwoliło jednak na wprowa-dzenie uchwały w życie. Szkołę przemia-nowano na wiejską, ustalono podatek,który miał być przeznaczony na pensję dlanauczyciela (150 rubli) i na inne wydatkiszkolne - 60 rubli. Razem - 210 rubli,oprócz innych świadczeń w naturze. Po-stanowiono wznieść dla potrzeb szkołyodpowiedni budynek (jeden duży pokój -klasa, dwa z kuchnią - mieszkanie dla na-uczyciela, spichlerz, drwalnia, ustęp,chlew i studnia) oraz wprowadzono obo-wiązkowe nauczanie dzieci w wieku od 8do 15 lat.Z Zelowa wywodziło się wielu pracowni-ków naukowych. Jednym z nich był Emi-lian Klemens Nowicki, którego życie sta-nowi do dzisiaj swoistego rodzaju zagad-kę. Urodził się we wsi Kożany na Podlasiujako syn Mikołaja i Marianny (z domuBorszcz), zmarł 5 marca 1876 roku w Wo-li Pszczółeckiej k/Zelowa.Wiadomo, że mieszkał we wspomnianej

wyżej Woli Pszczółeckiej u Leopolda Tela-kowskiego. W dziele Bibliographisches Le-xikon der hervorragenden Arezte aller Ze-iten und Volker, nazwano Nowickiego "oj-cem polskiej chirurgii". Przetłumaczył pracę Zygmunta FryderykaHermbstaedta pt. Nauka o rozbiorze ro-ślin podług zasad fizyczno-chemicz-nych..., wydaną w 1812 r. razem z rozpra-wą J.B. Trommsdorfa Chemiczny probier-czy gabinet, czyli wiadomości o użyciui własnościach odczynników (reagen-tium). Nowicki dedykował profesorowichemii i farmacji, Józefowi Celińskiemu,pracę pt. Nauka o rozbieraniu wód mine-ralnych y sztycznem ich przyspasabianiuprzez E.O.Klemensa Nowickiego, ucznia

Wydziału Akademicko-Warszawskiego Na-uk Lekarskich w Warszawie. 24 września1818 r. Nowicki bronił pracy doktorskiej:Tentamen medico-chirurgicum inaugura-le tractatum historicum de vicaria pupillanec non novam medelae adstruendae ra-tionem sistens, która została wkrótce opu-blikowana, a jeden egzemplarz zakupiłaBiblioteka Uniwersytetu Warszawskiego.Ważnymi pozycjami w dorobku Nowickie-go były: wydana w czerwcu 1831 r. książ-ka pt. Odeymowanie członków obiaśnio-ne trzydziestą trzema tablicami wzorówrytych i zbiorem historycznych narzędzioraz dzieło pt. O złamaniu kości i sposo-bach leczenia ich. Rzecz objaśniona 87 ta-blicami wzorów rytych (Warszawa 1833).Grób wybitnego lekarza znajduje się nacmentarzu ewangelicko-reformowanymw Zelowie.Koniec I wojny światowej przyniósł ogól-nych chaos i upadek morale społeczeństwna całym świecie, także w Polsce. Na przełomie XIX i XX w. zaszły w Zelowiegwałtowne zmiany kulturowe i ekono-miczne. Nastąpił podział na zamożnąi ubogą część zelowskiej ludności. Zbór ewangelicko-reformowany wykazałsię troską nie tylko o utrzymanie swej kul-turowej odrębności. Pochłaniały go rów-nież sprawy natury materialnej i religijnej,walka z nędzą, demoralizacją społeczeń-stwa zelowskiego oraz odczuwalnymiwpływami katolickimi i baptystycznymiw mieście i zborze.Szczególną troską otaczano dzieci w tzw.ochronkach i osoby starsze. Dbano o roz-wój szkolnictwa. W 1918 roku w Zelowie i pobliskich Po-żdżenicach działało aż 6 szkół elementar-nych, poza którymi nauczano religiiw kantorach.

Na losy osadników czeskich znacznywpływ miały: przemarsz wojsk napoleoń-skich, powstanie listopadowe i stycznio-we, wojny światowe oraz różnego rodzajuepidemie i emigracje.

Grób rodziny J.B. Duszka nacmentrzu zboru ewangelicko-reformowanego w Zelowie.Fot. archiwum



W dotychczasowych opracowaniach hi-storycznych podawano, że Dobrońw źródłach pisanych pojawia się dopierow 1398 r. Data ta widnieje także na przy-jętym w ostatnich latach herbie gminyDobroń. W bieżącym roku obchodzonouroczyście 600-lecie Dobronia.Prowadzone w ostatnich latach przez hi-storyków kwerendy archiwalne zweryfiko-wały pogląd co do przeszłości osady.W Archiwum Diecezjalnym w Łodzi odna-leziony został dokument z 1366 r. Poniżejprezentujemy fragmenty tych dokumen-tów.Pierwszy zapis dotyczący Dobronia po-chodzi z 17.V.1366 r. Został wystawionyw Uniejowie i dotyczy kościoła parafialne-go w Łasku: „Arcybiskup Jarosław pra-gnąc, aby kościół w Łasku przez niegofundowany i konsekrowany rozwijał siępomyślnie, nadaje mu dziesięciny i włączado parafii łaskiej wsie: Łask, Ostrów, Ogro-dzona, Gorczyn, Łopatki, Wronowice, Po-leszyn i Dobroń, polecając mieszkańcomtych wsi w kościele łaskim wysłuchaćmszy, czynić pochówki i przyjmować sa-kramenty“.Z kolei w akcie uposażenia kościoła para-fialnego w Pabianicach z 1398 roku napi-sano: „Dobroń wieś kapitularna z parafiiŁask z której po wszystkich i każdych

z osobna rolach folwarcznych, takżei z nowych, to jest Chechło nazwanych,także z pól karczmy czyli zagrodnika, dzie-sięcina snopkowa należy się do kościołapabianickiego i jego plebana, z ról zaśkmiecych należy się do proboszcza łęczyc-kiego“. Dobroń w tym czasie należał doarchidiakonatu uniejowskiego, archidiece-zji gnieźnieńskiej i wchodził w skład dóbrkapituły krakowskiej. Osadnictwo na tere-nie Dobronia sięga zaś czasów prehisto-rycznych, o czym świadczą cenne wyko-paliska, prowadzone przez dwa lata w po-bliżu obecnego cmentarza grzebalnegow Dobroniu przez archeologów Uniwersy-tetu Łódzkiego.Dobroń od początku swego istnienia nale-żał do księstwa łęczyckiego, z którego napoczątku II poł XIII w. wyłoniło się księ-stwo sieradzkie, a później województwosieradzkie. W 1797 r. wieś Dobroń nadałrząd pruski szambelanowi Sanit-Palerne,który posiadał go do czasów powstaniaKsięstwa Warszawskiego.Po upadku Księstwa Warszawskiegoi utworzeniu przez Rosję, Austrię i Prusyw 1815 r., Królestwa Kongresowego, na-stąpił nowy podział administracyjny. Do-broń znalazł się w Guberni Piotrkowskiej,powiecie łaskim i gminie Wymysłów. Akiedy to w 1915 r. Królestwo Polskie zosta-

je zagarnięte przez wojska państw central-nych, Dobroń znalazł się w WarszawskimGeneralnym Gubernatorstwie podległymNiemcom.Po odzyskaniu niepodległości powstajew 1919 r. województwo łódzkie z powia-tem łaskim. Dobroń jest jako gmina Wy-mysłów do 1935 r. Po tej dacie figuruje ja-ko gmina Dobroń. Od początku swegoistnienia Dobroń lokowany był na prawiepolskim i nie miał sołtysa. Gospodarstwaliczyły od kilku do kilkunastu łanów kmie-cych (opis rozwoju gospodarczo-społecz-nego Dobronia w II poł.XV w. -1439-1475podaje Długosz). We wsi znajdował sięfolwark, posiadający pola uprawiane przezchłopów w ramach pańszczyzny. Był teżstaw z hodowlą ryb, młyn i karczma.Z posiadanego areału chłopi oddawaliliczne daniny w naturze ze swoich zbio-rów kapitule krakowskiej i proboszczowiw Pabianicach. Na przestrzeni dziejówDobroń nawiedzały liczne pomory i kata-klizmy. Swoje piętno pozostawiły równieżprzemarsze obcych wojsk. Zniszczeń do-konały także obie wojny światowe. W cza-sie okupacji, w latach 1940-1942 Niemcywysiedlili z Dobronia 117 rodzin /502osoby/ wywożąc młodych na przymuso-we roboty do Niemiec a starsze rodzinyz małymi dziećmi do Generalnej Guberni.

Z przeszłości Dobronia600 lat i trochę więcejMARIAN MINIAS Dobroń

Udało im się jednak przetrwać wszystkieprzeciwności i dzisiaj, jak za dawnych cza-sów, podtrzymują swoją odrębność naro-dową, kulturową i religijną.

Bibliografia

1. J. Góral, R. Kotewicz, Z. Tobjański, Za-rys dziejów Zelowa. Zelów 1987.2. W. Kriegseisen, Zbiór ewangelicko-re-formowany w Zelowie w latach 1803-1939. Warszawa 1994.3. E. Martuszewski, 49 listów z powoduBraci Czeskich. Łódź 19714. D. Tosik, Miejska Biblioteka Publicznaw Zelowie. Praca seminaryjna napisanapod kierunkiem dr Urszuli Szumskiej.Opole 1972.5. Z. Tranda, Zarys dziejów zboru ewan-gelicko-reformowanego w Zelowie, "Jed-nota", styczeń-kwiecień 1956. Tablica upamiętniająca 170 lat pobytu Czechów w Zelowie znajdująca się na

Placu Dąbrowskiego. Fot. archiwum7



Pierwsze wzmianki dotyczące ilości lud-ności zamieszkującej w Dobroniu pocho-dzą z I poł. XVI w. Figuruje w spisie 17 ro-dzin, co przyjmując 6 osób na rodzinę -daje liczbę 100 osób. W 1552 r. jest już25 kmieci. W 1673 r. zamieszkuje w Do-broniu 261 osób, w tym 143 mężczyzni 118 kobiet. W 1827 r. były 54 domyi 439 mieszkańców. Trudna jest do ustale-nia liczba mieszkańców w okresie między-wojennym, gdyż wszystkie dokumentyspłonęły w budynku gminy w styczniu1945 roku. Dobroń uniknął walki wewrześniu 1939 r. Wojsko polskie wycofałosię do Chechła, na obrzeże Pabianic i tamdoszło do starcia 7 września. Dojścia doPabianic bronili żołnierze 15 pp i 72 pp.W walce tej poległo 200 żołnierzy,z których 38 pochowanych jest na cmen-tarzu ewangelickim w Chechle. W styczniu 1945 r. Dobroń atakowanybył przez samoloty radzieckie. Stacjono-wały tu cofające się oddziały niemieckie.W czasie okupacji na miejscu w Dobroniurozstrzelano, względnie zamordowanow obozach koncentracyjnych 11 dobro-niaków.

O rozwoju kulturalno-społecznym w Do-broniu można mówić dopiero w XIX w.W 1880 r. zostaje uruchomiona Podsta-wowa Szkoła Ludowa, w 1886 r. powsta-je Towarzystwo Śpiewacze "Lutnia",w 1895 r. Towarzystwo Gimnastyczne"Sokół", w 1902 r. Orkiestra dęta,w 1905r. Polska Macierz Szkolna, w 1910r. Kółko Rolnicze, w 1912 r. OchotniczaStraż Pożarna i w 1914 r. Polska Organi-

zacja Wojskowa licząca ok. 150 osób. Nie-które z tych organizacji działają po dziśdzień. W okresie międzywojennym, jak i po IIwojnie powstało szereg nowych organi-zacji, jak: Koło Gospodyń Wiejskich,Stronnictwo Ludowe, Związek MłodzieżyWiejskiej, Katolickie Stowarzyszenie Mło-dzieży Polskiej, Strzelec, Zespół Pieśnii Tańca "Dobroń" i in.600-Lecie istnienia, to doniosła sprawa.Jubileusz postanowiono uczcić godnie.Patronat nad uroczystościami objęły: Sto-warzyszenie Przyjaciół Ziemi Dobrońskiej,Urząd Gminy i Zespół Pieśni i Tańca "Do-broń". Pozostałe, dobrońskie organizacje zade-klarowały także swój udział. W dniu 3 ma-ja br. poświęcony został przez ks. BiskupaAdama Lepę nowy pomnik nieznanychżołnierzy polskich poległych w Dobroniuw czasie walki z Niemcami we wrześniu1939 r. Na tablicach umieszczono także dwa na-zwiska żołnierzy poległych w walce z bol-szewikami w 1920 r., 11 żołnierzy pole-głych na różnych frontach I wojny świa-towej oraz 3 oficerów zamordowanychw Katyniu i Kalininie.W dniu 16 maja br. odbyła się uroczystasesja Gminnej Rady poświęcona 600-leciuDobronia. W sesji tej m.in. uczestniczylizaproszeni goście: Ryszard Grygiel (dyr.Muzeum Archeologiczno-Etnograficzne-go w Łodzi) i Tadeusz Nowak (Instytut Hi-storii Uniwersytetu Łódzkiego), którzyomówili historię Dobronia i gminy.W dniu 27 czerwca br. została odprawio-

na msza św. w intencji mieszkańców Do-bronia w kościele parafialnym pod we-zwaniem św. Wojciecha, w której uczest-niczyły poczty sztandarowe wszystkichorganizacji dobrońskich. Po przemarszudo parku, wójt gminy Grzegorz Cze-chowski przywitał obecną na uroczysto-ściach delegację gminy Dörpen z Nie-miec (współpracującą z gminą Dobroń)oraz przybyłych mieszkańców Dobronia.Uroczystości towarzyszył koncert orkie-stry dętej i zespołów rockowych z Pabia-nic, a także wystawa prac plastycznych A.Michałowskiego pt. "Stare młyny nadGrabią".W dniu 28 czerwca odbyło się podsumo-wanie czytelnictwa za 1997 rok. Dokona-no też wręczenia "Pucharu Przechodnie-go" zwycięskiej drużynie Ligi Gminnej Pił-ki Nożnej, uhonorowano również królastrzelców. Odbył się też koncert kapel i zespołówmuzycznych. Dzień ten zakończyła zaba-wa taneczna i pokazy sztucznych ogni.Uroczystości 600-lecia Dobronia dobiegłykońca. Dzisiejszy Dobroń to zupełnie innamiejscowość, zurbanizowana i atrakcyjnadla budownictwa mieszkaniowego orazmałych i średnich przedsiębiorstw pro-dukcyjno-usługowych. Współczesny Do-broń liczy 5 wsi i 7 osiedli mieszkanio-wych wybudowanych po wojnie. Posiadadość dobrze rozbudowaną infrastrukturępozwalającą sprostać wyzwaniom współ-czesności.

Początek wieku dwudziestego. Wiosnarozkwita tysiącem kolorów i zapachów.W jeden z ciepłych, majowych dni MariaDąbrowska podróżuje spod Częstochowydo Warszawy. Pisarce doskwiera zmęcze-nie, dlatego dojeżdża do pobliskiej wsiNiechcice. W pałacu nikt się jej niespodziewał, ale serdeczni właściciele Bar-bara i Bogumił Niechcicowie gościli podswym dachem niejednego przybysza.Młoda Dąbrowska oczarowana miejscem,w podzięce za gościnę napisała potem"Noce i dnie".Można by snuć dalej tę historię i włożyć jąmiędzy książki fantastyczne, bowiem nie

ma w sobie krzty prawdy. MiejscowośćNiechcice rzeczywiście istnieje 20 km napołudnie od Piotrkowa Trybunalskiego,niemniej jednak okoliczności jej założeniawcale nie są związane z parą wyżej wspo-mnianych, fikcyjnych bohaterów.Pierwsza wzmianka o wsi Nychczycze da-towana jest na 1407 r. Rejestr poborowyz lat 1511 - 1518 podaje, iż wieś ta ma 5,5łana i dziewięciu osadników.Dziś nie wiemy więcej nad to, co podająstare, nieliczne źródła. Według nichw 1830-ym roku dobra - już nie nych-czyczkie, a niechcickie, nabywa od rząduKrólestwa Polskiego bliżej nieznany Karol

Buczyński ( wieś liczy 16 domów i 124mieszkańców), po nim w 1832 roku KarolStrzelecki.Pod zarządem kolejnych właścicieli Nie-chcice wyrastają na potentata drożdżowe-go i alkoholowego. 1860-y rok rozpoczę-to uruchomieniem pierwszej w kraju pro-dukcji drożdży, które według reklamymiały być lepsze od sławnych "wiedeń-skich", oraz destylarni wódek słodkichi araku (wysokoprocentowego - 60% alko-holu) aromatycznego napoju otrzymane-go przez destylację sfermentowanego za-cieku ryżowego. Kolejny zarządcaw 1865-ym roku zakłada browar. W 1872-

Niechcickie pejzaże

EWELINA BROŚ

7



im roku nabywa go, wraz z wielkimi przy-ległościami ziemskimi, baron z Drezna,Adolf Krygier. Arystokrata okazał się go-spodarzem z prawdziwego zdarzenia:zbudował pałac, domy robotnicze, dwieobory w przyległych miejscowościach,urządził park, uruchomił krochmalnie, tar-tak. Jeden z najstarszych niechciczan, Sta-nisław Jankowski (89 lat), mieszkający naulicy Zakładowej, dodał: "Na koniu zadzień nie przejechał jego posiadłościw kółko".Za władzy Krygiera drożdże i spirytusz Niechcic otrzymały na "Wystawie Higie-nicznej w Warszawie " (1896 r.) złote me-dale, a w 1909-ym roku dołączyło do nichdoskonałej jakości piwo.Krótko przed pierwszą wojną światowąNiechcice zmieniają właścicieli; tym razemjest ich aż czterech: Kupczyk, Leib, Jankieli Pfeffer. Płacąc 1000 rubli zobowiązuje sięspłacić również długi, jakie pod koniec ży-cia zaciągnął Krygier.Odtąd na ponad ćwierć wieku nastąpił re-gres Niechcic zainicjowany strajkami nie-chcickich robotników w 1913-ym roku,potem likwidacją destylarni i browaru,a zakończony w l. 1943 - 1945, kiedyNiemcy wywieźli do Woli Krzysztoporskiejdużą część urządzeń potrzebnych przypracy poszczególnych działów produkcyj-nych.Kiedy zapytałam p. Stanisława o mogiłępostawioną w hołdzie żołnierzom walczą-cym w okolicach Niechcic w 1939-ym ro-ku zaczął opowiadać o froncie polskim,który miał zgrupować się na BorowskiejGórze. Każdy, kto mógł ciągnął właśnietam. Niemcy zaskoczyli partyzantów

i stąd groby w Milejowie i Niechcicach.Na tablicy wyryto dwa nazwiska: Parferań-ski (Wilno) i Szerczułowski (Łomża).Różnie mieszkańcy Niechcic radzili sobiez Niemcami. Częściej sposobem, niż bro-nią.Pan Jankowski ze swoją małżonką, Leoka-dią opowiedzieli mi historię o tym, jak powyzwoleniu Niemcy uciekając, za wszelkącenę chcieli zabrać z Niechcic najwięcejcennych rzeczy. Sami w trosce o skórę,potrzebowali środków transportu. Dlate-go przyszli do państwa Jankowskich i za-żądali wozu wraz z koniem, bowiem wie-dzieli, że go mają (oczywiście także jegojako woźnicę). Nie znaleźli jednak wozu.Uprzedzony poprzedniego dnia p. Stani-sław rozłożył wóz na części "pierwsze".Potem w obecności Niemców winą zabrak wozu obarczył Ukraińców. Tym spo-sobem ocalał i został w Polsce.Po wojnie zabytkowy pałac i mieszczącesię wokół niego zakłady dostały się z racjiupaństwowienia Zarządowi Urzędu Ziem-skiego. Pięć lat potem zakłady przejęłoMinisterstwo Państwowych GospodarstwRolnych. Zaczęto odbudowywać droż-dżownię, uruchomiono wytwórnię namo-ku kukurydzianego, suszarnię, wytwórnięwin, nową kotłownię. W 1961-ym rokuzlikwidowano ostatnią maszynę parową.Postawiono rolniczą oczyszczalnię ście-ków, rozpoczęto produkcję preparatówmlekozastępczych, chlewnię na 150 000sztuk. W pogoni za ulepszeniem życia ro-botników oddano do użytku ZakładowyDom Kultury z salą na 200 miejsc, biblio-teką i czytelnią, Ośrodek Zdrowia, przed-szkole, szkołę.

Działo się w Niechcicach co niemiara, bo-wiem działało kino, drużyna PCK, StrażPożarna, Zakładowy Chór, ZakładowaOrkiestra, Ludowy Zespół Sportowy.Dzieci uczyły się, matki i ojcowie pracowa-li w Zakładach Przemysłowo-Rolnychw Niechcicach, do których z najodleglej-szych stron polski nabywcy przyjeżdżalipo spirytus, wino, drożdże, mączkę zie-mniaczaną, syrop, śrutę, mieszankę pasz,grysik ziemniaczany, kostkę, susz i kroch-mal. Kolejni dyrektorzy w osobach Hausmana,Biernackiego Miziaka czuwali nad produk-cją.W 1998-ym roku młode pokolenia dora-stają w przedszkolu, kończą Szkołę Pod-stawową w Niechcicach, odwiedzają bi-bliotekę, bary, modlą się w kościele. Sytuacja jest jednak mniej różowa niżdziesiątki, setki lat wstecz. Kilkutysięcznamiejscowość nie ma widoków na rozwój.Prywatni nabywcy zakładów nie dbająo nic, pracownicy po skończeniu "roboty"narzekają na co się da, choć wszyscy ma-ją nadzieję, że nie będzie gorzej.Czasy świetności pamięta tylko przepięk-ny pałacyk pomalowany w żółte i białe,wesołe kolory. Majestatycznie góruje nadmiejscowością mając nadzieję na renesansNiechcic. Jedno jest pewne: nie każda pol-ska miejscowość ma podobny, specyficz-ny tylko dla siebie charakter.

Początek sezonuczyli III Skierniewicka Wiosna FolkloruHANNA KUBERSKA-SKRZYDłO Skierniewice

Wiosna Folkloru to zdarzenie kulturalnei oświatowe odbywające się każdego rokuw kwietniu w Wojewódzkim Domu Kultu-ry w Skierniewicach, adresowane doodbiorców w różnym wieku. To ofertaskładana nie tylko miłośnikom kultury lu-dowej, ale konsumentom kultury w ogóle,w tym także osobom całkiem przypadko-wym, które zwabiły do placówki reklamu-jące ją na zewnątrz transparenty, plakaty,plansze i muzyka płynąca z głośników, od-twarzana z nagrań i tworzona "na żywo"podczas konkursów i koncertów. WiosnaFolkloru to spotkanie pokoleń mistrzówi uczniów uprawiających folklor i sztukę

ludową najbliższą źródłu i tę czerpiącąz niego obficie, poszukującą w nim inspi-racji.Wiosna Folkloru to dla młodych adeptówtej sztuki czas oczekiwania na rozstrzy-gnięcia konkursów wcześniej ogłoszonychi werdyktów komisji. To czas debiutów,pierwszych publicznych prezentacji swychprac i twórczych umiejętności. Debiuty temają miejsce wiosną w sensie dosłownymi w czasie trwania "Wiosny Folkloru" - ze-społu imprez zwiastujących początek se-zonu.Tegoroczna, trzecia już Wiosna Folkloruodbyła się 17 i 18 kwietnia i była najbo-

gatszą z dotychczasowych propozycji pro-gramowych.Otworzył ją koncert w wykonaniu szkolne-go chóru KROPECZKI z Makowa, którypod kierunkiem Wandy Szczepanik - nau-czycielki muzyki i jego założycielki - wyko-nał piosenki ludowe, harcerskie i pełne ra-dości światowe przeboje młodzieżowe.Tradycyjnie już odbyły się otwarte war-sztaty etnograficzne z zakresu ludowegozdobnictwa papierowego, podczasktórych uczestnicy pod kierunkiem twór-czyń ludowych z regionów łowickiegoi rawskiego wykonywali wycinanki, kom-pozycje kwiatowe i inne ludowe cudeńka.

7



Pierwszego dnia Wiosny Folkloru miałomiejsce uroczyste podsumowanie konkur-su międzywojewódzkiego “Mazowieckiekwiaty” połączone z wręczeniem nagródi wyróżnień jego laureatom. Po przedsta-wieniu bohaterów dnia, Bożena Witkow-ska - dyrektor Wojewódzkiego Domu Kul-tury w Skierniewicach otworzyła wystawysztuki ludowej: pokonkursową wystawęprac wykonanych w ramach "Mazowiec-kich kwiatów”, rzeźb ludowych rodzinyGłuszków z Dąbrowic i wycinanki rawskiejautorstwa Marianny Zaręby z Rzeczycy. Drugi dzień "Wiosny" zdominowała muzy-ka ludowa, bowiem należał on do uczest-ników VII Konkursu Kapel i MuzykantówLudowych "Klejnasowe granie". Z udzia-łem twórców ludowych i laureatów kon-kursu "Mazowieckie kwiaty" odbyły sięrównież pokazy sztuki ludowej i otwartewarsztaty bibułkarskie i wycinankarskie."MAZOWIECKIE KWIATY"W II Międzywojewódzkim Konkursie naludowe ozdoby papierowe wzięło udział198 uczestników - uczniów szkół podsta-wowych z województw: płockiego, piotr-kowskiego, sieradzkiego i skierniewickie-go. Młodzi adepci sztuki dekoracyjnej,wychowankowie kół pracy twórczej i en-tuzjaści sztuki ludowej, przysłali na kon-kurs 317 prac w tym: 111 kompozycjikwiatowych z bibuł i 206 wycinanek.Dzięki wrodzonym zdolnościom i umiejęt-nie przekazanym wzorcom lokalnymprzez twórców ludowych i nauczycieli roz-miłowanych w kulturze regionalnej, mło-dzi artyści osiągnęli wysoki poziom umie-jętności twórczych. Ich prace nie odbiega-ły od poziomu dzieł wytrawnych, dojrza-łych artystów. Komisja konkursowa przyznała nagrodyi wyróżnienia w dwóch kategoriach: kwia-tów i wycinanek. Pięć równorzędnychpierwszych nagród w kategorii kwiatówotrzymały: Monika Kędziora z Bobrownik,Małgorzata Wiklarowicz z Mroczkowa Go-ścinnego, Maria Kaźmierczak i KarolinaHutnik ze Skierniewic oraz Inga Cwalinaz Bolimowa. Przyznanych zostało takżesiedem równorzędnych wyróżnień.W kategorii wycinanek komisja przyznałanagrodę główną, którą otrzymała AgataPapiernik z Gągolina za kodry i gwiozdyłowickie. Trzy równorzędne nagrody pierwszeotrzymały wycinankarki: Marta Bryła z Gą-golina, Jolanta Ambroży z Osmolina i An-na Czarnecka z Mroczkowa Gościnnego.W tej kategorii komisja przyznała równieżosiem równorzędnych wyróżnień. Spe-cjalne podziękowania i nagrody pieniężneza uprawianie pięknej, niestety ginącejpolskiej tradycji sztuki zdobniczej i mądrzeprowadzoną pracę pedagogiczną z dzieć-mi otrzymali nauczyciele: Mirosława Am-broziak z Osmolina, Danuta Kubiśz Mroczkowa Gościnnego, Paweł Legięckize Skierniewic, Teresa Mechocka z Boli-mowa i Teresa Panek z Gągolina.Wśród prac kwiatowych zaistniały: bukie-ty płaskie i okrągłe, kwiaty na ścianę,

rózgi, wianuszki, przypinki na firankę i gir-landy. Wśród wycinanek jedwabnobarw-nych i kolorowych podziwialiśmy: serwet-ki, rózgi, leluje, kodry, gwiozdy, kółkaz fontaziami, mazury z ogonami, tasiemkii portki.

OTWARTE WARSZTATY ETNOGRAFICZNE

Ta propozycja już na dobre zadomowiłasię w programie "Wiosny". Obejmuje onaróżne formy zdobnictwa izby chłopskiej:wycinanki, kwiaty, firanki papierowe,a także łowickie pisanki-naklejanki, jako żeodbywa się tuż po świętach wielkanoc-nych. W zajęciach tradycyjnie już uczest-niczyły twórczynie ludowe od lat współ-pracujące z WDK: Alicja Matczak, AnnaKwiatkowska, Janina Zuchora i MariannaZaręba. Papierowe cudeńka tworzyli także tego-roczni laureaci "Mazowieckich kwiatów"i zgodnie z ideą warsztatów wszyscy,

Marianna Zaręba wycinankarkarawska z Rzeczycy.Fot. Artur Czarnecki

Wystawa pokonkursowa"Mazowieckie kwiaty"Fot. Artur Czarnecki

Wystawa pokonkursowa"Mazowieckie kwiaty"Fot. Artur Czarnecki



którzy chcieli wypróbować zręcznośćswoich rąk lub zmierzyć się z własną wyo-braźnią.

WYSTAWA POKONKURSOWA “MAZO-WIECKIE KWIATY”

Nie mylił się poeta zostawiając nam po so-bie zachwyt "Kwiatami Polskimi":" Bukiety wiejskie jak wiadomo, Wiązane były wzwyż i stromo. W barwach podobne do ołtarza, Kształt serca miały lub wachlarza /Albo palety."

Wystawę, czynną do końca kwietnia zwie-dzili z nauczycielami uczniowie większościskierniewickich szkół podstawowych i śre-dnich. Jej powodzenie zdaje się udowa-dniać, że sztuka ludowa budzi zaintereso-wanie, mimo powszechnie odmiennychopinii na ten temat. Wpis do księgi pamiątkowej prosty i bez-pretensjonalny - " Nie wiedziałem, że sztu-

ka ludowa ma w sobie tyle radości " - cie-szy, zastanawia i daje nadzieję.

WYSTAWA INDYWIDUALNARZEŹBY LUDOWEJ ADAMA GŁUSZKA

"Urodziłem się w 1946 r, chyba w najpięk-niejszym miejscu na ziemi, na równiniemazowieckiej. Dla kogoś, kto tu nie mie-szka, Mazowsze jest monotonne, ale dlamnie najdroższe i pełne uroku" - mówio swojej miejscowości Adam Głuszek.Urodził się i mieszka w Dąbrowicach kołoSkierniewic. Rzeźbi, maluje na desce, ko-lekcjonuje wycinanki, wieńce dożynkowe,święte obrazy, przedmioty codziennegoużytku dawnej wsi mazowieckiej. Ludziew okolicach wiedzą o tej pasji i z ulgą po-zbywają się zbędnych "gratów", które dlaniego są eksponatami do przyszłej izby re-gionalnej. Wójt gminy Maków Jerzy Stan-kiewicz obiecał pomoc finansową przy bu-dowie chałupy, w której będzie izba. Wójtjest także entuzjastą kultury ludowej, więcmożna mu wierzyć. Pasje Adama Głuszkapodzielają jego dzieci. Agnieszka maluje,a Jacek rzeźbi. Ich prace zaistniały napierwszej wojewódzkiej wystawie ojcaz niemałym powodzeniem.

WYSTAWA WYCINANEKRAWSKICH MARIANNY ZARĘBY

Świat wycinanek Marianny Zaręby jest sy-metryczny, harmonijny i uporządkowany.Spod palców wycinankarki i jej starych no-życzek z wystającą śrubką spajającą toproste narzędzie pracy twórczej wycho-dzą serwetki okrągłe, kwadratowe, z ko-gutkami, lalkami, gołąbkami, kółka z fon-taziami i bez fontaziów oraz najpiękniej-sze, bo najprostsze, jednobarwne rózgi.Jej prace znajdują nabywców w całej Euro-pie. Ostatnio w ilości bliskiej tysiąca po-płynęły do Brazylii na zamówienie amba-sadora w tym kraju. Mówi, że robieniewycinanek jej nie męczy mimo odciskówna rękach. Wzory są wytworem wyobraźniautorki, choć te pierwsze, dziecięce wyu-czone od babci i mamy pamięta, ale robije po swojemu. Karnetów z miniaturowy-mi rózgami i na różne okazje jako zapro-szenia, poza panią Marianną, nikt nie robi.Zresztą kto ma robić, skoro jest ostatniąwycinankarką w ginącym regionie raw-skim. Indywidualna wystawa wycinanekpani Zaręby jest jej debiutem. Pani Ma-rianna urodziła się 27 lipca 1931 r. W Za-kościelu k/Rawy Mazowieckiej. Na pokon-kursowej wystawie "Mazowieckie Kwiaty"znalazły się wycinanki jej 10-letnichuczennic, które debiutowały razem z nią.

VII KONKURS KAPEL I MUZYKANTÓWLUDOWYCH "KLEJNASOWE GRANIE"

Konkurs zaistniał na mapie kulturalnej wo-jewództwa skierniewickiego osiem lat te-mu. Po raz drugi jest organizowany jakomiędzywojewódzki. Wzięło w nim udział

Adam Głuszek z Dąbrowic,Fot. Artur Czarnecki

Kapela łowicka "Michowiacy"Fot. Artur Czarnecki

Kapela - region łęczyckiFot. Artur Czarnecki



19 kapel i 15 muzykantów ludowychz województw: łódzkiego, płockiego,ostrołęckiego, piotrkowskiego, siedleckie-go, sieradzkiego i skierniewickiego.W grupie kapel ludowych komisja wyo-drębniła dwie kategorie:: kapele instru-mentalne i wokalno-instrumentalno-ta-neczne. W pierwszej kategorii zostałoprzyznanych osiem równorzędnych na-gród pierwszych, które otrzymały kapele:Boczki Chełmońskie z Kocierzewa, Bory-nioki z Lipiec Reymontowskich, KapelaBraci Cicheckich z Podlasia, Dobrzeliniacyz Dobrzelina, Kapela AZR z Lipiec Rey-montowskich, Maciejowicka z Maciejo-wic, Opocznianka z Opoczna i Rawianiez Rawy Mazowieckiej. Komisja przyznała również cztery równo-rzędne nagrody drugie i trzy nagrodytrzecie.W kategorii kapel wokalno-instrumental-no-tanecznych pierwszą nagrodę przy-znano kapeli Pod Borem z regionu KurpieZielone. Drugą nagrodę otrzymali Wart-kowiacy z regionu łęczyckiego.W grupie solistów muzykantów komisjawyodrębniła dwie kategorie: młodzieżo-wą i dorosłych. W pierwszej kategoriiprzyznała dwie równorzędne nagrodypierwsze, które otrzymały członkinie kape-li dziewczęcej "Baliczanki", skrzypaczkiz Łowicza: Katarzyna Drzażdżyńska i Mag-dalena Pawlina.W kategorii dorosłych dwie równorzędnepierwsze nagrody komisja przyznała Feli-ksowi Zwolińskiemu, skrzypkowi z Niebo-rowa i Janowi Pielesiakowi, skrzypkowiz Wartkowic.

Fundatorem nagród był Wojewódzki DomKultury w Skierniewicach.Komisja podkreśliła potrzebę kontynuo-wania imprezy jako międzywojewódzkiej,stwarzającej możliwość spotkania kapelludowych z Polski Centralnej.Wiosna Folkloru minęła a wraz z nią uci-chły dźwięki "Klejnasowego grania". Se-zon kulturalny w pełni. Przed nami reforma administracyjna kraju,której, co tu ukrywać, jak każdej zmianyboimy się wszyscy. Lecz jest nadzieja, żepamięć o Stanisławie Klejnasie, patronie

konkursu, nieprzeciętnym skrzypku z Ra-ducza k/ Skierniewic pozostanie.Jest nadzieja, że młodzież nadal będzie siębawić urokliwą sztuką komponowania bu-kietów ludowych i wreszcie jest nadziejana kolejną wiosnę.

W dobiegającej końca, 23-letniej historiiwoj. piotrkowskiego dwukrotnie doszłodo przeniesienia z miejsca na miejsce za-bytkowych budowli. Tym sposobem ura-towano modrzewiowy kościółek p.w. św.Jana Chrzciciela, stojący od 1586 roku wewsi Wola Grzymalina (gm. Rząśnia). Zna-lazł się on w obrębie budowanej odkryw-ki Kopalni Węgla Brunatnego "Bełcha-tów".Dlatego w 1980 roku dokonano "prze-prowadzki" tego kościółka do niedalekopołożonej wsi Biała.Ta operacja została uwieńczona pełnympowodzeniem. Kościółek, będący praw-

dziwą "perełką" architektury staropolskiej,pieczołowicie odtworzono, a prowadzonew nim nadal prace konserwatorskie przy-noszą coraz to nowe odkrycia.Wątpliwe natomiast, czy na konto swoichsukcesów służby konserwatorskie będąmogły zaliczyć przeniesienie w 1988 rokumodrzewiowego XVIII-wiecznego kościół-ka p.w. św. Wacława z Tomaszowa Maz.do pobliskiej wsi Twarda.Zasadność decyzji o "eksmisji" tej zabytko-wej świątyni z jej uprzedniego miejsca dodzisiaj budzi kontrowersje.Również sposób zrekonstruowania ko-ściółka, z którego praktycznie ocalał tylko

dach i ołtarze (bryłę całego obiektu od-tworzono z ... cegły), jest delikatniemówiąc, mocno dyskusyjny.Przy okazji gdzieś "zagubiono" modrze-wiową dzwonnicę z XVIII wieku, stojącąkiedyś przy tym kościele.Pikanterii całej sprawie dodaje fakt, iżz przeprowadzką tego kościółka umianosobie poradzić w ... latach 20. ubiegłegowieku.Na życzenie ówczesnego właściciela dóbrujezdzkich - hrabiego Antoniego Ostrow-skiego został on przeniesiony ze wsi To-biasze do tworzącej się osady fabrycznejo nazwie Tomaszów.

Pozostał młyn...ANDRZEJ KOBALCZYK Piotrków Trybunalski

Kapela kurpiowska (region KurpieZielone)Fot. Artur Czarnecki

7



A jak zostaną w przyszłości ocenione roz-poczęte ostatnio przenosiny zabytkowegomłyna wodnego znad Luciąży nad Pilicę?Z pewnością, jest to przedsięwzięcie zewszech miar niecodzienne, i to nie tylkoz uwagi na charakter samego obiektu.Chociaż nie znajduje się on w rejestrzeWojewódzkiego Konserwatora Zabytków,to jednak na miano zabytku bezsprzeczniezasługuje.Świadczy o tym choćby umieszczeniewodnego młyna zbożowego na rzece Lu-ciąży we wsi Kuźnica Żerechowska (gm.Łęki Szlacheckie) w opublikowanymw 1971 roku przez IHKM PAN "KataloguZabytków Budownictwa Przemysłowegow Polsce"(tom IV, Zeszyt 40).Powołano się w nim na lokalną tradycję,głoszącą, iż młyny w tym miejscu istniałyod bardzo dawna. Prawdopodobnie ichdotyczą wzmianki z połowy XVI wieku.Młyn, stojący poprzednio w Kuźnicy Żere-chowskiej, należał do miejscowego dwo-ru.Był to:"...budynek drewniany, o wysokimparterze, w części produkcyjnej stojący napalach drewnianych, a w części mieszkal-nej - na lądzie. Całość pod dachem dwu-spadowym, krytym papą.Młyn posiadał spiętrzenie w postaci stawuo powierzchni 0,7 ha, 1 koło podsiębier-ne, 1 parę kamieni francuskich, perlak, ja-gielnik i żubrownik, urządzenia wodnedrewniane: śluzę ok. 250 m w górę rzeki".Rekonstrukcja dziejów młyna, jaki prze-trwał w Kuźnicy Żerechowskiej do na-szych czasów, przypomina "puzzle" zestrzępów rozproszonych informacji.Najprawdopodobniej to jego dotyczywskazówka widniejąca na znanej "MapieKwatermistrzostwa Wojska Polskiego"z około 1830 roku.W miejscu, odpowiadającym lokalizacji"naszego" młyna zaznaczono: "młyn Le-gun".Nie wiadomo, kto był jego właścicielemw ciągu XIX wieku. Faktem jest, że w okre-sie międzywojennym i podczas okupacjihitlerowskiej był on w posiadaniu rodzinyObermanów, pochodzenia niemieckiego.Nie ulega wątpliwości, że z upływem cza-su młyn ten ulegał wielu przebudowomi to niejednokrotnie gruntowym.Cytowany wcześniej "Katalog ..." mówinp. o przebudowie dokonanej w 1927 ro-ku, a polegającej na dobudowaniuw miejscu drewnianej - murowanej, parte-rowej części mieszkalnej. W 1942 roku na-stąpiła gruntowna modernizacja częściprodukcyjnej, w wyniku czego m.in. za-stąpiono koło podsiębierne tzw. turbinąpoziomą Francisa, a także zainstalowanodwie pary walców. Od strony wschodniejdobudowano murowaną siłownię, byumieścić w niej silnik na ropę o mocy 25KM.Ze starych urządzeń młynarskich za-chowano perlak i jagielnik. Ponadto zain-stalowano przy młynie piłę tarczową,która działała do 1949 roku.Po 1945 roku młyn w Kuźnicy Żerechow-skiej, jak wiele podobnych mu obiektów

produkcyjnych w kraju, został upaństwo-wiony.Przez wiele lat był użytkowany przezGminną Spółdzielnię "SamopomocChłopska" w Łękach Szlacheckich. Jeszczekilka lat temu funkcjonował na pełnychobrotach ciesząc się dobrą kondycją. Kie-dy zmarł Marian Komorowski, prowadzą-cy młyn z ramienia G.S., obiekt zamkniętona kłódkę.Śmierć ostatniego młynarza zbiegła sięz postępującą budową na Luciąży zbiorni-ka retencyjnego "Cieszanowice".W końcu dotarła ona do Kuźnicy Żere-chowskiej. Wieś o kilkuwiekowej historii,licząca ostatnio 20 gospodarstw, okrut-nym wyrokiem losu znalazła się na dnieprzyszłego zalewu. Ponieważ stała sięprzeszkodą w spiętrzaniu wody, należałoją w całości znieść z powierzchni ziemi.Widmo zagłady zawisło również nad mły-nem.Jak obliczyli projektanci, zostałby on -w przypadku pozostawienia na miejscu -zatopiony do wysokości pierwszego pię-tra.O zachowaniu młyna z Kuźnicy Żere-chowskiej pomyślał najpierw dyrektor Ze-społu Nadpilicznych Parków Krajobrazo-wych - Zbigniew Janecki.Za jego sprawą podjęto na początku 1996roku formalne starania o zabranie młynaz niecki zalewu "Cieszanowice" i przenie-sienie go do siedziby wspomnianego Ze-społu w Moszczenicy pod PiotrkowemTryb.W pierwotnym zamyśle przy siedzibie par-ków miało powstać małe muzeum etno-graficzne.Pozytywną opinię co do tego pomysłuwyraził Wojewódzki Konserwator Zabyt-ków.Lustracja, przeprowadzona przez jegoprzedstawicieli w Kuźnicy Żerechowskiejlatem 1996 roku wykazała, że młyn tenjest w dobrym stanie technicznym." Nie zachował się co prawda, pierwotnynapęd, którym było łopatkowe koło pod-siębierne, jednakże istnieje turbina wodnaz 1942 r. oraz pozostałe elementy układunapędowego.Pozostały także urządzenia produkcyjne.Konstrukcja budynku jest w dobrym sta-nie, tak samo detal; nawet pierwotna sto-larka okien i drzwi posiada dawne okucia.Obiekt ten po przeniesieniu w odpowie-dnie miejsce zaaranżowane nad innymciekiem wodnym może być z powodze-niem przeznaczony na cel przewidzianyprzez Zespół Parków.Z dużą korzyścią dla publiczności zosta-nie zachowany cenny i coraz rzadziej spo-tykany w naszym województwie zabytektradycyjnej techniki przetwórstwa płodówrolnych" - stwierdził w opinii przekazanejWojewodzie Piotrkowskiemu wojewódzkikonserwator zabytków - Zygmunt Bła-szczyk.Jednakże po pewnym czasie sprawa, to-cząca się zrazu wartko, straciła impeti utknęła w martwym punkcie.

Być może, zespołowi parków nadpilicz-nych wydało się trochę sztuczne umie-szczanie wodnego bądź co bądź młyna wsuchej i lesistej okolicy, oddalonej co naj-mniej kilkanaście kilometrów od najbliż-szej rzeczki. A może zdecydowały o tyminne względy.Faktem jest, że przez następny rok młynw Kuźnicy Żerechowskiej czekał z wiszą-cym wciąż nad nim wyrokiem zagłady.Owszem, w harmonogramie budowy za-lewu "Cieszanowice" uwzględniono jegorozbiórkę. Cóż, kiedy miała ona polegaćna ... kilkugodzinnej pracy spychacza.Pytanie: "co dalej z młynem w Kuźnicy Że-rechowskiej?" odżyło z chwilą utworzeniaw czerwcu 1997 roku w Piotrkowie Tryb.Stowarzyszenia Przyjaciół Pilicy i Nadpili-cza.Jak już pisaliśmy na tych łamach, jednymz głównych celów SPPiN stało się utwo-rzenie muzeum i skansenu rzeki Pilicy orazjej dopływów. Rozglądając się za stosow-nym lokum dla takiej placówki, "pilicza-nie" zwrócili m.in. uwagę na zabytkowąkarczmę, znajdującą się w nadpilicznejdzielnicy Tomaszowa Maz. - Brzustówce. W karczmie, pochodzącej z początkówXIX wieku, często zatrzymywali się piliczniflisacy - oryle. Jednakże dostosowanie te-go ciasnego i niefunkcjonalnego budynku(będącego obecnie w rękach prywatnych)do celów muzealnych wiązałoby się za-pewne z ogromnymi kosztami.Kiedy więc podczas przypadkowej rozmo-wy z dyrektorem Janeckim w lipcu ub. ro-ku wypłynął temat młyna z Kuźnicy Żere-chowskiej, działacze SPPiN wiedzieli odrazu, że "to jest to".A może jednak udałoby się ten młyn ura-tować i zachować go w nowej roli i w no-wym miejscu - właśnie jako pierwszyobiekt skansenu Pilicy i Nadpilicza? Uloko-wanie na brzegu Pilicy w TomaszowieMaz., tuż obok znanego rezerwatu przy-rody "Niebieskie Źródła" młyna przenie-sionego z Kuźnicy Żerechowskiej, ma uza-sadnienie tak geograficzne, jak też histo-ryczne. Wszak Luciąża jest największym,lewym dopływem Pilicy.Także nad Pilicą (zwłaszcza w jej górnymbiegu) turkotały jeszcze do niedawna mły-ny podobne do tego z Kuźnicy Żerechow-skiej. Również przy upuście wody z "NiebieskichŹródeł" funkcjonował jeszcze przed II woj-ną światową młyn wodny o nazwie Utra-ta.Młyn, przewieziony do tej malowniczejokolicy znad Luciąży, znalazłby się więc"jak u siebie".Argumenty, przemawiające za tym pomy-słem mają także istotny, finansowy wy-miar. Jest w tym przedsięwzięciu wieleanalogii do opisywanego już w "SiódmejProwincji" wydobycia z Pilicy i zdobyciadla tomaszowskiego muzeum poniemiec-kiego transportera opancerzonego "Rosi".Podobnie, jak ten pojazd, tak i młyn z Ku-źnicy Żerechowskiej można otrzymać nie-jako gratisowo.



Transporter był przeszkodą w budowiemostu na Pilicy, a młyn stał się zawadąw spiętrzeniu zbiornika "Cieszanowice".Można więc rozbiórkę młyna i jego trans-port do Tomaszowa pokryć z nakładów nabudowę cieszanowskiego zalewu. Kosztyremontu transportera "Rosi" w całości po-kryli sponsorzy. Jest więc realna szansa nato, że również na odbudowę owego mły-na w nowym miejscu i adaptację do no-wych potrzeb znajdą się pieniądzez podobnych źródeł.Te i inne argumenty, wysunięte przez Sto-warzyszenie Przyjaciół Pilicy i Nadpiliczapodzielił dyr. Z. Janecki. Propozycję SPPiNulokowania w Tomaszowie skansenu Pilicyi Nadpilicza w młynie przeniesionym tuznad Luciąży przyjął z pełną aprobatą Za-rząd Miasta Tomaszowa. Inicjatywie tejprzyklasnęli również: Wojewoda Piotrkow-ski - będący formalnym właścicielem mły-na oraz jego użytkownik - Wojewódzki Za-rząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, bę-dący inwestorem budowy zalewu "Ciesza-nowice".W rezultacie doszło w październiku ub. ro-ku do zawarcia formalnego porozumieniamiędzy tymi partnerami.Na jego podstawie Zespół NadpilicznychParków Krajobrazowych zobowiązał się dozapewnienia w 1997 roku środków na in-

wentaryzację architektoniczną rozbierane-go młyna, zaś w następnym roku - kwotę50 tys. zł na jego rekonstrukcję.Z kolei Wojewódzki Zarząd Melioracjii Urządzeń Wodnych w ramach kosztówbudowy zalewu zadeklarował zdemonto-wanie młyna i przewiezienie jego elemen-tów na miejsce tymczasowego składowa-nia (tj. do magazynu sprzętu przeciwpo-wodziowego ODGW w Smardzewicach).Z kolei władzom samorządowym Toma-szowa Maz. przypadło zadanie przygoto-wania terenu pod budowę młyna orazpartycypacji w kosztach jego rekonstruk-cji, zarówno poprzez własne środki budże-towe, jak i pozyskane od sponsorów.Zadanie dalszego poszukiwania sojuszni-ków i pomocników dla tego przedsię-wzięcia przypadło również Stowarzysze-niu Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza. Zobowią-zało się ono do użytkowania młyna - pojego odbudowie i uprzednim urządzeniuw nim ekspozycji muzealnej.Podpisane porozumienie nie pozostałobynajmniej na papierze.Wywiązując się z niego Zespół Nadpilicz-nych Parków Krajobrazowych zlecił jesie-nią ub. roku pracownikom Skansenu WsiKieleckiej w Tokarni wykonanie szczegóło-wej dokumentacji architektonicznej mły-na, przeznaczając na ten cel z własnych

środków kwotę 3 tys. zł. Inwentaryzacjęmłyna przeprowadziła Danuta Dąbska zeskansenu w Tokarni.Mimo trudnych warunków atmosferycz-nych (listopadowe chłody i wysoki po-ziom Luciąży podtapiającej młyn) sporzą-dziła ona dokumentację, bardzo pomoc-ną zarówno przy rozbiórce młyna, jaki przy jego odbudowie. Pani Danuta byławprost zaskoczona stanem drewnianychelementów młyna w Kuźnicy Żerechow-skiej, jak też jego kompletnym wyposaże-niem, nazywając całość: "zaczarowanymmłynem".Rzeczywiście, cudem udało mu się prze-trwać najgorsze.Dzięki rodzinie ostatniego młynarza,nadal mieszkającej przy młynie, uniknąłon rozszabrowania i zdewastowania, o cow tej wyludnionej okolicy nie było trudno.W międzyczasie doszło do spełnienia ko-lejnych deklaracji z październikowego po-rozumienia. Na "przeprowadzkę" młynaznalazły się pieniądze w WojewódzkimFunduszu Ochrony Środowiska i Gospo-darki Wodnej (na ten rok - kwota 50 tys.zł) oraz w tegorocznym budżecie miastaTomaszowa (25 tys. zł).W międzyczasie decyzją Wojewody Piotr-kowskiego elementy z Kuźnicy Żerechow-skiej zostały przekazane w użytkowanie

rys. autor



Zespołowi Nadpilicznych Parków Krajo-brazowych z przeznaczeniem na urządze-nie skansenu Pilicy i Nadpilicza.I wreszcie w marcu tego roku doszło dopostawienia w tym przedsięwzięciu pierw-szego, konkretnego kroku. Było nim roze-branie młyna i przewiezienie go w czę-ściach do Smardzewic. Akcja, trwająca od16 do 31 marca, zakończyła się pełnympowodzeniem.Demontażu młyna, pod kierunkiem Jerze-go Białczaka i Włodzimierza Gębskiego zeskansenu w Tokarni, dokonała brygadabełchatowskiego "Eneregoinżu" (general-nego wykonawcy zalewu "Cieszanowi-ce").Dzięki przychylności i dużemu zaangażo-waniu budowlanych, na czele z kierowni-kiem budowy - Janem Stefańskim, pracewykonano wyjątkowo sprawnie i z wielkąpieczołowitością. Dopisała również pogo-da.Warto podkreślić, że podczas rozbiórkimłyna z zasady nie używano piły. Wszyst-kie elementy, skrupulatnie oznakowanemetalowymi blaszkami, przewieziono po-nad 20 kursami ciężarówek do odległycho prawie 20 km Smardzewic.W podróż tę zabrały się także ... myszymieszkające w młynie. Ukryły się one w je-go niektórych elementach. Demontażmłyna umożliwił odkrycie jego wielu taje-mnic i konstrukcyjnych ciekawostek, doktórych zaliczyć można choćby drewnianepanewki wałów napędowych i równieżwykonane z drewna zęby w trybach turbi-ny wodnej.Podczas rozbiórki budynku mieszkalnegodoszło do przypadkowego odkrycia "skar-bu" w postaci mocno nadwątlonych przezwilgoć i myszy przedwojennych bankno-tów niemieckich i starego planu technicz-nego młyna w Kuźnicy Żerechowskiej.Kolejnym etapem, poprzedzającym wła-ściwą rekonstrukcję młyna, powinno byćuzupełnienie zniszczonych i brakujących

części oraz zakonserwowanie całości.Przed przystąpieniem jednak do odbudo-wy trzeba dopełnić szeregu wymogówformalnych, związanych z tą inwestycją.Zajęły się już nimi odpowiednie służbyUrzędu Miejskiego w Tomaszowie.Wcześniej miasto dokonało zakupu pra-wie 2 ha terenu pod planowany skansenPilicy. Miejmy nadzieję, że jeszcze w tym rokuzacznie tutaj wyrastać młyn, będący dzi-siaj jedynym, namacalnym śladem Kuźni-cy Żerechowskiej - wsi, której już nie ma.

Post scriptum: cztery miesiące, które upły-nęły od napisania powyższego artykułu,zapisały kolejne, ważne karty w niezwykłejhistorii "zaczarowanego młyna" i tworze-nia pilicznego skansenu.W czerwcu przybył do niego drugi ekspo-nat w postaci wiernej rekonstrukcji pilicz-nej tratwy z pocz. XX w. Do wykonania repliki posłużono się szcze-gółową dokumentacją, sporządzoną w la-tach 50. przez Muzeum Archeologicznei Etnograficzne w Łodzi.Tratwę zbudowaną z 10 sosnowych pni(łączna waga - ponad 8 ton!) wyposażonow oryginalne urządzenie sterowe -dry-gawkę, hamulec - szrek oraz w paleniskoi flisacki szałas.W tym niecodziennym przedsięwzięciuStowarzyszenie Przyjaciół Pilicy i Nadpili-cza wspomogły m.in. nadleśnictwa Spała,Smardzewice i Piotrków Tryb., a także cie-śle ze Skansenu Wsi Kieleckiej. Zrekonstruowana, pływająca tratwa stałasię "gwoździem" I Festynu Orylskiego, zor-ganizowanego przez SPPiN na przystanitomaszowskiego MOSiR w dniu 19 czerw-ca. Zdemontowaną następnie tratwęprzeniesiono na teren przyszłego skanse-nu Pilicy.Natomiast kolejnym, konkretnym etapemodbudowy młyna z Kuźnicy Żerechow-

skiej była segregacja i konserwacja jegoelementów, dokonana na przełomie lipcai sierpnia.Podczas 10-dniowych prac, prowadzo-nych w Smardzewicach pod kierunkiemmgr inż. Grażyny Czerwińskiej z MuzeumWsi Kieleckiej, oddzielono elementy lepiejzachowane od tych, które trzeba będzieodtworzyć (te ostatnie obejmują ok.20%materiału drewnianego). Wszystkie detale oczyszczono oraz zaim-pregnowano bądź odrdzewiono, używa-jąc m.in. ponad 900 l impregnatu! Naj-prawdopodobniej odbudowa młyna za-cznie się jeszcze przed nadejściem zimyod uformowania terenu i wykonania fun-damentu. Samą bryłę młyna będzie moż-na stawiać wiosną przyszłego roku.Optymizmem napawa niedawne przy-śpieszenie formalnych procedur związa-nych z odbudową młyna. Jest to efektprzejęcia przez Zarząd Miasta TomaszowaMaz. od Zespołu Nadpiliczańskich ParkówKrajobrazowych funkcji inwestora odbu-dowy młyna.Teren zakupiony pod skansen stał się po-lem inwestycyjnych prac planistycznychi projektowych, prowadzonych przez to-maszowski UM.

Uratowane z pola bitwyBandery kazałem zakopać w lesieBudy Stare ...MACIEJ WOJEWODA Skierniewice

Tymi słowami zaczyna się - relacja uczest-nika walk nad Bzurą - starszego bosmanaWiktora Bonfiga, dowódcy kutra bojowe-go nr 6 oddziału wydzielonego "Wisła"flotylli wiślanej.Oddział wydzielony "Wisła" brał udziałw działaniach armii POMORZE we wrze-

śniu 1939 r. Jego zadaniem była obronaprzeciwlotnicza mostów, nawiązywaniełączności, zabezpieczanie przepraw wła-snych wojsk oraz niszczenie przepraw nie-przyjaciela. W skład OW "Wisła" - sformo-wanego w kwietniu 1939 roku - wchodzi-ły: ciężki kuter - ORP "NIEUCHWYTNY", je-

den ścigacz, pięć kutrów, jeden stateksztabowy oraz dwie barki. Załogę oddzia-łu stanowiło: 2 oficerów, 70 podoficerówi marynarzy. Dowódcą jednostki był kmdrpor. Roman Kanafojski.Niski stan wody na Wiśle uniemożliwił dal-sze działania jednostce i 10 września 1939r.

7



Kutry i statki zostały zatopione w rejoniePłocka i Duninowa. Sformowany oddziałpod dowództwem bosmana Wiktora Bon-figa rozpoczął marsz ku Warszawie."O świcie 17 września - wspomina WiktorBonfig - zobaczyliśmy jak nasze zdziesiąt-kowane wojska, a w szczególności tabory,rezygnowały z dalszej walki. Gdy któryśz moich ludzi zwrócił im uwagę, że należywalczyć dalej - omal nie doszło do walkibratobójczej. Również w mojej grupie za-częły podnosić się głosy, by oddział roz-puścić, ale zgodnie zdecydowaliśmy, żenaszym żołnierskim obowiązkiem jest wal-ka do końca. Postanowiliśmy przekradaćsię w kierunku Warszawy lasami, przygo-towani na najgorsze. Wiedzieliśmy, żemarsz będzie forsowny, że nie mamy żyw-ności. Przystąpiliśmy do przygotowań...Wobec zdecydowanej postawy załogi ka-załem zakopać bandery, bowiem nie zato-piliśmy ich razem z kutrami. Kazałem zni-szczyć lub zakopać wszelkie dokumenty,listy, adresy, notatki itp. Gdy wszystko tozostało zrobione, zarządziłem zbiórkę.Podzieliłem oddział na trzy grupy (2 z "be-reciaków" i 1 z marynarzy) i marszemubezpieczeniowym ruszyliśmy w kierunkuWisły. Szliśmy bez odpoczynku. Spotykali-śmy po drodze małe osiedla, prawie wylu-dnione. Spotkaliśmy błądzących i ukrywa-jących się uciekinierów. Były to przeważ-nie rodziny zamieszkałe w osadach,w których przeważali koloniści niemieccy... Płock przy pomocy lornetki był widocz-ny, daleko jak za mgłą na wzgórzu, podrugiej stronie Wisły. Zarządziłem krótkiodpoczynek, potem przegrupowałem od-dział liczący już wtedy około 250 ludzi.

Z zasady omijaliśmy wioski i osady. Chcie-liśmy przedostać się do Puszczy Kampino-skiej nie zauważeni. Niezupełnie nam sięto udało, bowiem około godziny 18-tejnatknęliśmy się na duży oddział niemiecki,który szykował się do egzekucji grupy Po-laków, wśród których były kobiety i dzieci.Wydałem rozkaz zaatakowania hitlerow-ców. Ruszyliśmy do ataku ... Niemcy za-skoczeni, przywarli do ziemi. Polacy za-częli uciekać. To nam ułatwiło zadanie.18 września mieliśmy osiągnąć Bzurę ...i osiągnęliśmy. Byliśmy jednak u kresu sił,wyczerpani i głodni. Bezpośrednim dlanas zagrożeniem były pociski artyleryjskie.Nad nami krążył samolot, który znakomi-cie ułatwiał zadanie niemieckim artylerzy-stom. Wiedzieliśmy, że po drugiej stronieBzury trwa zażarta walka. Potwierdził tosierżant, który dotarł do nas z tamtej stro-ny... Postanowiliśmy pomóc współroda-kom. Wydałem więc komendę: grupkamiwpław przez Bzurę, punkt zborny po dru-giej stronie, skrajna chata, nie marudzićz przeprawą - za mną! W pierwszym rzu-cie był ze mną Marcin Gostomski i Stę-pień, za nami przeprawiali się pozostali.Udało się nam przeprawić bez strat pomi-mo ostrzału artyleryjskiego wroga.Następnie zebraliśmy się przy skrajnejchacie wioski i ruszyliśmy swą pierwszą nalądzie tyralierą, nie przypuszczając, że bę-dzie ostatnią... Początkowo biegliśmyw nieładzie - można powiedzieć rojem. Powykonaniu pierwszych skoków i związaniusię ogniem z Niemcami zacząłem wyrów-nywać linię i dalej parliśmy już tyralierą,przerzucając się do przodu grupami.Niemcy pod wpływem naszego uderzenia

zaczęli się cofać, pozostawiając gęsto za-bitych i rannych. Niespodziewanie usły-szałem po obu stronach naszego oddziałuokrzyki: Wiwat - niech żyją marynarze!Brawo matrosy! Okrzyki te powtórzyły sięparokrotnie. Zdziwieni, w jaki sposób zo-staliśmy rozpoznani, zacząłem się rozglą-dać. Okazało się, że to st. marynarz Łuka-szewski dla dodania animuszu, pomimomego rozkazu zakopania bander w lesieBudy Stare, nie zakopał swojej z kutrameldunkowego. Teraz wydobył ją i trzy-mając oburącz nad głową biegł naprzódw pierwszej linii. Okrzyki i wiwaty zagrza-ły nas jeszcze bardziej i dodały animuszutym, którym przyszliśmy z pomocą. Niem-cy cofali się na złamanie karku pozosta-wiając zabitych i rannych.Marynarze również ponieśli straty, alew furii walki, uskrzydleni sukcesem, parlido przodu. Pozostał w tyle ranny w rękęst. bosmanmat Gostomski, drugi podofi-cer padł ścięty serią z pistoletu maszyno-wego, ale inni kontynuowali atak. Obokmarynarzy nacierali żołnierze 14 dywizjipiechoty, ogniem z karabinów, granatamii bagnetami torowali sobie drogę do Pu-szczy Kampinoskiej. Wróg pierzchał przednimi ".

(na podstawie książki Józefa WiesławaDyskanta pt. Oddział wydzielony "WISŁA".Warszawa 1982)

Pamiątki oddziału wydzielonego "Wisła" w sochaczewskim muzeum.Fot. ze zbiorów Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą

Wiktor Bonfig, d-ca "KU-6".Fot. ze zbiorów Muzeum ZiemiSochaczewskiej i Pola Bitwy nadBzurą

7



Po raz kolejny, czwarty już, WojewódzkaBiblioteka Publiczna im. Wł. Broniewskie-go w Sieradzu zorganizowała konferencjępod znamiennym hasłem: Tożsamość kul-turowa wsi - Jesteśmy. Przyjęte przez orga-nizatorów hasło spotkania wydaje się byćniezwykle adekwatne do sytuacji Polaków,którzy lada dzień staną się pełnoprawny-mi obywatelami Europy. A hasło to wprostsugeruje, że przecież w Europie tej jeste-śmy obecni od przynajmniej 1000 lat. Po-twierdzały to zresztą w pełni prezentowa-ne w czasie spotkania wypowiedzi zapro-szonych gości-referentów.Dr Andrzej Rostocki, socjolog z Uni-wersytetu Łódzkiego, skoncentrował sięw swojej bardzo atrakcyjnie skonstruowa-nej wypowiedzi na problemie: Wiejskośćjako uniwersalna kategoria kultury.Wśród przedstawicieli tzw. nurtu wiejskie-go, nie brak przykładów twórczości pisar-skiej, potwierdzających podjętą przez Ro-stockiego tezę. Jednak najjaśniej świecipod tym względem twórczość WiesławaMyśliwskiego.Tuż po otrzymaniu przez niego w 1997 r.Nagrody "NIKE" za Widnokrąg tak powie-dział on Helenie Zaworskiej: "Nie ma cze-goś takiego, jak chłopski los, tak jak niema losu szlacheckiego, mieszczańskiego,czy innego. Los jest los. A więc nie maczegoś takiego, jak literatura nurtu chłop-skiego ". Ów głos Myśliwskiego nie jestodosobniony: potwierdza go i uniwersali-zuje znany pisarz peruwiański Mario Var-gas Llosa : "Literatura jest literaturą wtedy,kiedy mówi coś istotnego o człowieku,mówi coś prawdziwego o człowieku". We-dług tego pisarza prawdziwa literaturadotyka problemów, z którymi człowiekmusi się borykać przez całe swoje życie.I właściwie odchodzi on z tego świata nieuzyskując odpowiedzi na nie. Owa egzy-stencja człowieka równie dobrze jest opi-sywana przez pisarzy nurtu chłopskiego,jak i tych wszystkich, którzy mieszkają i pi-szą w dżungli miejskiej. Wartością więc li-teratury jest to co ona ma do powiedzeniao podstawowych problemach egzysten-cjalnych człowieka.Jerzy Jastrzębski recenzując Widnokrąg W.Myśliwskiego ( w swojej książce pt. "Ape-tyt na przemiany") zauważa, że literaturawiejska, czy wręcz literatura nurtu chłop-skiego odsłania po prostu mityczne zaso-

by naszego świata, a więc sposoby radze-nia sobie z chaosem, nadawania naszemużyciu rozmaitych pożądań. Książki, które opisują wieś, opisują w isto-cie świat cały. Gdzie bohater, niezależnieod tego czy jest ubrany w wygodny doorki strój, czy w jedwabny garnitur możenam, ale nie musi przekazać coś ważnego,pod warunkiem, że jego twórca, jego kre-ator, wie czym jest ludzkie życie, pojmujejego sens, wie jakie pytania ludzie sobiena co dzień, przekraczając codziennośćstawiają.Nie ma więc literatury miejskiej czy wiej-skiej. Są tylko bohaterowie, którzy żyjąw środowisku umownie zwanym miejskimlub wiejskim.O wartości literatury decydują prawdy,czyli wątpliwości i pytania, a nie ostatecz-ne odpowiedzi. Czytelnik ma zostać litera-turą poruszony, ma ona na nim pozosta-wić jakiś ślad: emocjonalny lub intelektu-alny w postaci próby szukania odpowie-dzi. Życie przecież jest zagadką, tajemni-cą. Pisarz opisując tę tajemnicę, to życienasze, nawet odwołując się do swoich au-tobiograficznych doświadczeń, zawszestara się dokonać uniwersalizacji.Opisuje on więc człowieczeństwo, aleowo opisanie dokonuje się poprzez opisa-nie problemów, jakie ten gatunek ma samze sobą. Opisanie egzystencjalnych, filo-zoficznych zagadnień gatunku jest w isto-cie opisaniem stworzonej przez niego kul-tury. Poszukiwanie uniwersalności w lite-raturze, odnajdywanie jej, to podstawowedziś kryterium odbioru dzieł literackich.A taka jest przecież twórczość WiesławaMyśliwskiego.Jest pisarzem, który pod pozorem opisa-nia wąsko pojmowanego losu chłopskiegodotyka istnienia ludzkiego. Pisarz bowiem,bezustannie dokonuje zabiegów mityzacjiświata, by uogólniając zalegające w naswarstwy codzienności dokonać odkryciauniwersalnych wartości kultury. WiesławMyśliwski , Tadeusz Nowak czy EdwardRedliński to tak zwani chłopscy pisarze,wywodzący się z chłopów lub piszącyo wsi.Dziś są twórcami o spójnej filozofii czło-wieka, nie chłopa, kierujący swoje spojrze-nie ku człowieczeństwu i ku kosmosowi.A wsie, chociaż jakoś nazwane, nie są ge-ograficznie określone. Przestają być kon-

kretne, a stają się uniwersalne, wręcz mi-tyczne.Dążenie do porządku poprzez mityzacjęrzeczywistości jest jedną z uniwersalnychkategorii kultury, objawiających się wszę-dzie, nie tylko w wiejskim świecie.Wiesław Myśliwski w swych książkach,przekazuje nam to wszystko czego do-świadczył, zarówno wtedy, kiedy uważanybył za pisarza opisującego problemy wsi,jak i teraz kiedy na szczęście stał się pisa-rzem interpretowanym uniwersalistycz-nie. Wystąpienie, a właściwie wartko płynącagawęda Andrzeja Rostockiego, ponadwszelką wątpliwość wykazała wspaniałe,uniwersalistyczne wartości naszej rodzi-mej literatury , określanej przez niektórychliteraturą nurtu wiejskiego - bez specjal-nych ku temu powodów.Równie ciekawym i potwierdzającym ha-sło spotkania w sieradzkiej WBP było wy-stąpienie dr Andrzeja Tomaszewicza,historyka dotyczące Życia kulturalnegowsi sieradzkiej w dwudziestoleciu między-wojennym.Problematyka ta, jak powiedział A. Toma-szewicz jest mało znana i to w skali kraju.Brak jest całościowych opracowań, nie-wiele jest też materiałów przyczynkarskichz tego zakresu.Na taki stan rzeczy wpływ miały: przyczy-ny polityczne, ideologiczne oraz brak bo-gatej bazy źródłowej. Znacznie łatwiej bo-wiem jest badać te zagadnienia w dużychośrodkach miejskich, dysponujących np.lokalną prasą, materiałami archiwalnymi,zawierającymi niezbędne materiały ikono-graficzne czy wreszcie opublikowanymipamiętnikami i wspomnieniami.Chcąc więc takie badania prowadzić, trze-ba niestety podjąć żmudne poszukiwaniaw dostępnych np. zbiorach czasopism.Ale takie badania należy robić, bowiemwartość ich jest dobrem dokumentującymnasze Polaków korzenie.Głównymi przejawami życia kulturalnegona wsi sieradzkiej były; teatry amatorskie,różnego rodzaju zespoły muzyczne, śpie-wacze, instrumentalne, biblioteki, działal-ność stowarzyszeń kulturalno-oświato-wych.Po raz pierwszy z teatrem amatorskim nawsi sieradzkiej spotykamy się jeszczew okresie zaborów, kiedy to w 1910 roku

Tożsamość kulturowa wsi polskiej

Jesteśmy·

MAREK JĘDRAS Sieradz



w teatrze sieradzkim produkowała się tru-pa włościan z Sędziejowic, dwukrotniewystawiając "Emigrację chłopską" L. An-czyca. W latach następnych władze oku-pacyjne niemieckie zezwoliły na działal-ność różnych chórów i organizacji, a tak-że na organizowanie obchodów różnychrocznic narodowych. Tak było z obchoda-mi 100 rocznicy śmierci Tadeusza Kościu-szk,i które organizowano aż w 20 miejsco-wościach ówczesnego powiatu sieradzkie-go. W trakcie tych imprez występowałyteatry chłopskie, zarówno szkolne, jaki złożone z młodzieży pozaszkolnej, wysta-wiając najczęściej sztuki: "Kościuszko podRacławicami" (l. Anczyca) albo "Kościu-szko w Petersburgu" (Stawczyka). Znacz-ne ożywienie życia kulturalnego na wsinastąpiło po odzyskaniu niepodległości.Wtedy zaistniały możliwości tworzeniaorganizacji kulturalnych, społecznych,sportowych, co znalazło odbicie w róż-nych inicjatywach kulturalnych na wsi sie-radzkiej. Fakt ten sprawił, że wiele miej-scowości uaktywniło się. I tak np. w Klo-nowej, już w grudniu 1918 roku z inicjaty-wy ks. Józefa Dalaka młodzież odegrałasztukę "Walek kosynier", a w roku następ-nym sztukę tę zaprezentowano cztero-krotnie. Dochód z przedstawień przezna-czono na rzecz tworzonego wówczas woj-ska polskiego.W Brzeźniu w 1919 r. przy miejscowej pa-rafii utworzono Koło Młodzieży, które odczasu do czasu organizowało przedstawie-nia amatorskie, reżyserowane przez tam-tejszego nauczyciela Adriana Turczynowi-cza. Wystawiono m.in. sztukę "Bom strze-lec"(1920), napisaną przez samego reży-sera.Już w 1921 roku zorganizowano sześćprzedstawień, wystawiając sztuki: "Swaty"i "Tragedia jakich wiele", z których to do-chód przeznaczono na Plebiscyt na Gór-nym Śląsku.W 1930 roku, staraniem koła dramatycz-nego przy straży odegrano sztuki: "Pokójdo wynajęcia" oraz obrazek "Odebraniekościoła na kresach przez Moskali".W parafii Korczew w gminie Wojsławiceaktywnie w nurt działalności kulturalnejwłączył się tutejszy proboszcz ks. Stani-sław Kowalski.Z jego inicjatywy w 1919 roku zawiązałosię Koło Młodzieży, którego sekcja drama-tyczna często organizowała przedstawie-nia amatorskie, których autorem byłwspomniany proboszcz. Najczęściej gra-no sztuki: "Obrońcy Lwowa", "Wierna Na-stka" i in.Bardzo ożywioną działalność kulturalnąprowadzono również w gminie Wróblew,gdzie już w 1919 r. tutejsza młodzieżurządziła 3 przedstawienia amatorskie,z których dochód przeznaczony został narzecz tworzonej czytelni ludowej,a w 1921 r. urządzono przedstawienie, naktórym wystawiono obrazek ludowy "We-sele Basi" autorstwa Ignacji Piątkowskiej.Organizatorem przedstawienia było KołoNarodowej Organizacji Kobiet.

Również i w latach następnych działalnośćta na terenie Wróblewa i gminy była kon-tynuowana. Nie można tu nie wspomniećo działalności Stefana Dutkiewicza, któryjako nauczyciel w Wągłczewie w latachdwudziestych organizował sporo przed-stawień amatorskich, w których brałaudział nie tylko młodzież szkolna, ale tak-że dzieci wiejskie. Potem zaś, od 1930 ro-ku, jako kierownik szkoły w Słomkowie Su-chym, organizował kilka razy w rokuprzedstawienia amatorskie, z których do-chód przeznaczony był na zakup książekdla dzieci szkolnych.Równie aktywnie działał inny nauczyciel -Józef Bednarski ze szkoły w Czartoriiw gminie Godynice: pobudował szkołę,zorganizował Straż Pożarną Ochotniczą,założył Koło Młodzieży.Założył też Kółko Dramatyczne, które da-ło 34 przedstawienia , a dochód z nichprzeznaczono na potrzeby tejże Strażyi zasobną liczącą już 123 tomy bibliotekęstrażacką, z której zasobów korzystałaokoliczna ludność.Wiele dobrego w swoim środowisku uczy-nił także inny nauczyciel - Zientara z Za-dzimia, który już w 1925 r. zorganizowałchór kościelny i orkiestrę strażacką. Cza-sem funkcję animatora przejmowali zie-mianie.Przykładem może tu być właścicielka Ko-bierzycka - Radońska, która w 1923 r. za-angażowała do miejscowej szkoły nauczy-cielkę. Jej zadaniem było zorganizowaniekoła śpiewaczego, reżyserowanie przed-stawień amatorskich, organizowanie ob-chodów rocznic narodowych.Wspomniana Radońska ufundowała rów-nież wycieczkę koła amatorskiego do Po-znania na krajowy zjazd śpiewaczy.Podobną aktywność wykazała inna paniIgnacja Piątkowska ze Smardzewa podSieradzem - autorka licznych szkiców et-nograficznych i sztuk o tematyce ludowej.Była ona zagorzałą orędowniczką idei J.Cierniaka stworzenia teatru ludowegoopartego na życiu ludu, jego obyczajachi zwyczajach.Swoje doświadczenie i wiedzę w tym za-kresie przekazywała amatorskim zespo-łom, a sztuki jej były często wystawianeprzez wiejskie teatry amatorskie nie tylkow Sieradzkiem.Po pierwszym okresie inspirowania życiakulturalnego na wsi sieradzkiej przez ko-ściół, szkołę, zarząd straży pożarnycha czasem dwór ziemiański, poczynając odlat dwudziestych przy parafiach zaczęłypowstawać Koła Młodzieży, które od1935 r. przekształcono w Katolickie Sto-warzyszenie Młodzieży, zrzeszające mło-dzież wiejską i miejską.Podczas pierwszego okręgowego zlotupowiatowego w Sieradzu (1932),w którym udział brało ponad 600 uczest-ników, w zorganizowanej z tej okazji wie-czornicy w sali Teatru prezentowały sięm.in. Koła: ze Złoczewa, Burzenina, War-ty, Smardzewa, Zduńskiej Woli, Unikowa,Charłupi Wielkiej, Wągłczewa i Sieradza.

W 1935 r. w lokalu Domu Katolickiegow Sieradzu zorganizowany został konkurspieśni ludowych dla Kół Katolickiego Sto-warzyszenia Młodzieży powiatu sieradz-kiego, w którym udział wzięły chóry z:Wojkowa, Brzeźnia, Burzenina, Szadkui Warty.Dużą rolę w rozwoju życia kulturalnegona wsi odgrywało również StronnictwoLudowe.Do 1928 r. agendy młodzieżowe tegougrupowania tworzyły jeden ZwiązekMłodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Pol-skiej. Później doszło do rozłamu i powsta-nia dwóch Związków Młodzieży Wiejskiej:pierwszy z organem prasowym - "Siew",drugi z organem prasowym "Wici". Pierw-szy był organizacją prorządową, nato-miast drugi bronił swojej samodzielności. Na terenie Sieradzkiego ożywioną działal-ność prowadziły oba związki młodzieży.Pierwszy, prorządowy zorganizował w ro-ku 1936 wielki zlot artystyczny, w którymuczestniczyło 17 kół terenowych. Uroczy-stości odbywały się w auli teatru i na łę-gach sieradzkich. Wykonywano pieśnii tańce ludowe w oryginalnych strojach,przygrywały kapele ludowe. W przypadkudrugiego związku wiadomo jedynie, żewg. stanu z 1937 r. na terenie Sieradzkie-go działało 111 kół ZMW "Wici", z którychtylko 20 kół nadesłało sprawozdania doZarządu Wojewódzkiego w Łodzi.Inną organizacją działającą aktywnie w ży-ciu kulturalnym wsi sieradzkiej był Zwią-zek Strzelecki - również prorządowy. Zna-nym ze swojej działalności był oddział tejorganizacji założony w 1933 r. w Barcze-wie w gminie Brzeźnio, który posiadałwłasną świetlicę z odbiornikiem radiowym(co na tamte czasy było ewenementem:wystarczy powiedzieć, że w samym Siera-dzu wg. danych z 1928 r. zarejestrowanebyły 123 radioodbiorniki), kompletemstrojów regionalnych dla 18-osobowejorkiestry, chórem i zespołem teatralnym.Ważną rolę w rozwoju kulturalnym wsiodgrywały publikatory. Nie było ich takdużo, jak obecnie, ale jednak funkcjono-wały.Najważniejszym i najbardziej znanym był"Kurier Gronowski", którego założycielemi redaktorem był nauczyciel i kierownikszkoły w Gronowie (wieś pod Burzeni-nem) - Stanisław Walicki. Gazeta ta, naj-pierw jako dziennik ukazywała się w kilku-dziesięciu egzemplarzach przepisywanaprzez młodzież szkolną, później , jako ty-godnik ukazywała się do końca czerwca1939 r. w nakładzie 500 egz., a niektórenumery nawet dochodziły do 1000 egz.nakładu.Ogółem w latach 1938 - 1939 ukazało się150 numerów tego pisma. Pismo czytanebyło nie tylko przez mieszkańców Grono-wa i okolicy, ale również w sąsiednich po-wiatach. O "Kurierze Gronowskim" pisałaprasa krajowa, a nawet zorganizowanokilka audycji radiowych jemu poświęco-nych. Dzięki temu pismo znane było w ca-łym kraju. Sponsorem pisma był także Wy-



dział Powiatowy, który udzielał pomocy fi-nansowej. Za przykładem Gronowa, pi-semka zakładano też w innych miejscowo-ściach , lecz stanowiły one jedynie efeme-rydy, np.: "Promyk" - pismo wydawaneprzez młodzież szkolną w Burzeninie, od1938 r. ukazało się zaledwie kilka nume-rów tego pisma; "Gazeta Naszej Spółdziel-ni" - pisemko wydawane od 1938 r. kołoRychłocic w powiecie wieluńskim, któregored. nacz. był nauczyciel Cmiela. Dokwietnia 1939 r. ukazało się 15 numerówtej gazety.Przywołane tu przez A. Tomaszewiczaprzykłady wskazują, że wieś sieradzka niebyła pustynią kulturalną, a o rozwój kultu-ralny zabiegano na miarę swoich ówcze-snych możliwości .Włączenie tej właśnietematyki do programu Konferencji w spo-sób ewidentny uzmysławia , iż korzenienaszej tożsamości są bardzo odległe, a ge-neza zjawisk życia kulturalnego sięga dale-ko, daleko w przeszłość.Z nurtem chłopskim w naszej literaturzezwiązany był również inny znany poetaStanisław Czernik. O nim i jego twórczo-ści, w dalszej części konferencji mówił drZiemowit Skibiński, znany krytyk i po-eta związany z łódzkim środowiskiem lite-rackim Stanisław Czernik to postać ważna nie tyl-ko jeśli chodzi o tematykę tożsamości kul-turowej wsi, ale przede wszystkim dla lite-ratury polskiej. Pochodził z rodziny chłop-skiej. Urodził się 16 stycznia 1899 rokuw Zochcinie k. Opatowa. Po skończeniugimnazjum, studiował w Poznaniu na Uni-wersytecie nauki społeczno-ekonomiczne,a następnie był nauczycielem gimnazjal-nym w Gostyniu i w Ostrzeszowie. Tutajwłaśnie w Ostrzeszowie od 1935 roku za-czął wydawać, co było na owe czasy ewe-nementem miesięcznik "Okolica Poetów".Pismo to wydawał własnym nakłademprzy pewnych subwencjach Starostwa.W 1937 roku z braku środków pismo nieukazywało się. Wznowione zostało w roku1938 i ukazywało się do 1939 roku. Dla-czego Stanisław Czernik zdecydował sięna wydawanie tego pisma? Impulsembezpośrednim stała się niesprzyjająca sy-tuacja na rynku wydawniczym i czasopi-śmienniczym. Często ludzie pióra nie mie-li dostępu do pism literackich, które byłyopanowane przez tzw. "warszawkę". Donich należały przede wszystkim: "Wiado-mości Literackie" i "Skamander". Rok 1935był rokiem granicznym dla kultury pol-skiej. Wyrasta bowiem nowe pokolenie in-teligencji, która jest blokowana, niedopu-szczana do tych ważnych pism literackich.Jako nowe światło powstaje wtedy w War-szawie endeckie "Prosto z mostu" Stanisła-wa Piaseckiego. . W "Prosto z mostu" dru-kowali m.in.: Jerzy Andrzejewski, JerzyWaldorff i in. Czołowym poetą tego pismabył Konstanty Ildefons Gałczyński. Wobectakiej sytuacji pisarze pochodzenia wiej-skiego, i poeci, znajdują życzliwe łamyu Stanisława Czernika w "Okolicy Poe-tów".

Na swoich łamach Stanisław Czernik ogła-sza program autentyzmu - nowy kierunekliteracki i kulturalny postulujący powrótdo autentycznych przeżyć, powrót do ko-rzeni, do tego co się wyniosło z tej małejojczyzny - z domu rodzinnego do wła-snych przeżyć. W "Okolicy Poetów" dru-kował m.in. typowo urbanistyczny poeta,jakim był Marian Piechal. Zupełnie zigno-rowali to pismo i jego program m.in. Jaro-sław Iwaszkiewicz i Czesław Miłosz. Powojnie program autentyzmu został pogłę-biony i poszerzony. Obok StanisławaCzernika pojawiają się inni sztandarowi re-prezentanci tego kierunku: Jan BolesławOżóg, Jerzy Pietrkiewicz i Czesław Janczar-ski. W 1939 r. Stanisław Czernik powołanyzostał do wojska. Okres wojny spędził naterenie Włoch, Algierii i Anglii. Do krajupowrócił w 1947 roku. Od 1951 rokuosiadł na stałe w Łodzi. Był bardzo cenio-nym prezesem Łódzkiego Oddziału ZLPi członkiem redakcji tygodnika kulturalne-go "Orka".Po jego śmierci ( 13.12.1969) jeszczeprzez pewien czas grupa artystyczna"Centrum" nawiązywała do programu au-tentyzmu. Stanisław Czernik nie był czło-wiekiem wielkiego talentu, ale czasamiprzeciętnym poetom trafiają się znakomi-te wiersze w ich dorobku, a takie w twór-czości Stanisława Czernika znajdziemy.Przykładem może być wiersz Antenaci:"Mam ja także posągi w domu. Mam - toznaczy, // Że nie wziąłem, nie wniosłem niodziedziczyłem, // Nie wyżebrałem. Mam- i tego nikt nie przeinaczy. // Mam: jeżeliposągi, posągi stworzyłem".Jest to wiersz dużej samoświadomościspołecznej i poetyckiej. Dla Czernika nieistnieje coś takiego jak piękno estetyczne.Pojmuje on po norwidowsku, że pięknomusi mieć walor moralny, że musi za tymstać praca. Jest w tym pojmowaniu bar-dzo chłopski: wszystko - twierdzi - musibyć wymierne i użyteczne: "Antenaci. Pra-szczury: Pracowity, Chudy, // TamtenCzerń się nazywa. A inny - Hołota. // Ichlat tysiąc - głód, wojna mór i kurne budy.// W tysiącleciu niewoli ich krew błyszczyzłota. // A na końcu tej czerni wiekowej:Poeta. // Wnuk, prawnuk. To coś więcejniż złote herbarze. // A jeśli ich się pytaćdzisiaj: jak się zwieta? // Wymówią mojeimię. W mej twarzy ich twarze. // Antena-ci! Przodkowie! Cóżem odziedziczył? //I co wziąłem z gołębia naturą do głębi? //Gniew wziąłem. Gniewem będę waszekrzywdy liczył, // Bo licząc nie doliczę sięprawa gołębi".Głównym kryterium wartościowaniau Czernika jest praca, jak w wierszu o ojcuzatytułowanym: Ciężar rąk: "Rozpłakał się,gdy przyjechałem , // Łzami sześćdziesię-ciu sześciu lat. // Mówił jak do lekarza: //Że wypadły mu naraz wszystkie zęby, //Że nogi jak konwie w przerębli, // Że... //Ale to nic! Gdyby nie ręce. // Każda jakpud żelaza. // W nich - pługi, widły, łopa-ty, topory // Z całego życia // Ciężko zwi-sają, ciężko ważą. / Od nich zęby wypa-

dły, // Od nich nogi obrzękły. // Od nich... // Żył jeszcze kilka tygodni. // Umarł naciężar rąk" Wiersz przejmujący w swojejsurowej prostocie, bowiem w poezji Czer-nika nie odnajdziemy estetycznego pięk-na. On piękno dostrzega mimochodem.Uważa, jak Norwid, że praca jest po to że-by się zmartwychwstało.Kryterium pracy określa naszą tożsamość.Praca zaświadcza o naszym człowieczeń-stwie i jest cechą odróżniająca nas ludzi,od świata zwierząt. Autentyzm Czernika z pewnością wiele łą-czy z twórczością omawianych tu przed-stawicieli nurtu wiejskiego w literaturzepolskiej. Jest chlubnym świadectwem toż-samości kulturowej wsi polskiej.Stałym uzupełnieniem, każdego ze spo-tkań w sieradzkiej WBP jest prezentacjabadań czytelniczych prowadzona przezdoświadczonych bibliotekarzy tej placów-ki.Tym razem zaprezentowano wyniki prze-prowadzonych badań w zakresie pełnie-nia przez biblioteki wiejskie swych podsta-wowych funkcji. Badania te potwierdzają,iż czytelnicy wiejscy chcą u siebie, w miej-scu zamieszkania mieć dostęp do szerokiejgamy usług bibliotecznych, tak jak to mamiejsce w dobrze funkcjonujących biblio-tekach miejskich. To naturalne, przecież:"... to społeczeństwo kształtuje biblioteki,wpływając na ich typ, charakter, strukturęorganizacyjną i zawartość zbiorów...".Jak twierdzą organizatorzy było to ostat-nie z tego cyklu spotkanie. Nie oznacza towcale, że problemy tożsamości kulturalnejwsi polskiej omówione zostały w stopniuwystarczającym. Jest to temat bardzo nie-pokojący, gdyż na naszych oczach, ta wieśtradycyjna, która trwała przeszło kilka ty-sięcy lat - ginie.Przypomnijmy tu, jakie tematy zostały za-prezentowane podczas tych konferencji.Spośród wielopłaszczyznowego charakte-ru tematu Konferencji skoncentrowano sięprzede wszystkim na zagadnieniach zwią-zanych z literaturą, jej twórcami i społecz-nym oddziaływaniem.Wstępem do prezentacji tych problemówbył wykład prof. H. Brodowskiej-Ku-bicz ukazujący rozwój organizacji chłop-skich oraz wzrost świadomości mieszkań-ców wsi.Poglądy pisarzy wiejskich na rolę pisar-stwa zaprezentował Jan Z. Brudnicki.,a problemy czytelnictwa mieszkańców wsiprzedstawił prof. J. Ankudowicz. Konfe-rencji towarzyszyła również przedpremie-rowa projekcja filmu "Kamień na kamie-niu", wyreżyserowanego przez RyszardaBera z Jerzym Radziwiłłowiczem w roligłównej. Był też, jako komentarz do filmuwykład dr J. Łużyńskiej-Doroby na te-mat adaptacji filmowej utworów o tema-tyce wiejskiej. O tożsamości kulturowejwsi, jako nowym kierunku zainteresowańsocjologicznych mówiła prof. M. Wieru-szewska-Adamczyk, a o badaniachprzeprowadzonych wśród pisarzy ludo-wych w zakresie ich samowiedzy kultural-



nej i artystycznej mówiła dr I. Bukraba-Rylska z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnic-twa Polskiej Akademii Nauk. Wreszciekoncepcje rozwoju kulturalnego wsi pol-skiej przedstawił Stanisław Kolbusz,a prof. Roch Sulima przekazał swoje re-fleksje na temat: "Słowo a wartości kultu-ry" uwypuklając w sposób szczególny zna-czenie literatury wyrastającej z podglebiai literatury nawiązującej do najszerzej ro-zumianej tradycji małych ojczyzn. O prze-mianach zachodzących na wsi polskiejw aspekcie tradycji i transformacji mówiładr I. Bukraba-Rylska, obraz czytelnictwana wsi przedstawiła dr Katarzyna Wolff.

Uczestniczącym w tych spotkaniach bi-bliotekarzom, pracownikom ośrodkówkultury i animatorom kultury spotkania tez pewnością dały wiele.W sposób konkretny poszerzyły wiedzę,ale przede wszystkim pobudziły do refle-

ksji. Wielkie słowa uznania należą się orga-nizatorowi - Wojewódzkiej BibliotecePublicznej im. Władysława Broniew-skiego w Sieradzu, ale również licznyminstytucjom i osobom prywatnym, któreprzy realizacji tego przedsięwzięcia udzie-

liły stosownego wsparcia finansowegoi organizacyjnego.

Kwiatowy dywanRAWA MAZOWIECKA.Obyczaje.

MARIUSZ POLIT Skierniewice

hodziłam od rana po okolicznych łąkachi po lesie, szukałam kwiatów chabru. Zna-lazłam, ale przy okazji trochę się potłu-kłam, bo wpadłam w wykrot - opowiada-ła Helena Gwiazdowicz z Rawy Mazowiec-kiej. Wierni zaczynają zbierać płatki kwia-tów już w środę rano. Kończą układanie"żywego" dywanu w czwartek po północy.Tradycja układania wzorów z płatków naposadzce kościoła przybyła do Rawy wrazz zakonem pasjonistów. Zakonnicy przyje-chali do miasta w 1938 roku, wtedy teżpo raz pierwszy w Oktawę Bożego Ciaławierni z zakonnikami ułożyli dywan. Odtamtej pory co rok Rawa żyje kwiatowymdywanem.

Rawa ogołocona

- Zaczynamy już od rana. Wszyscy chodząi szukają płatków. Od ich ilości zależy ilośćwzorów - wyjaśnia Krystyna Zielińska,która wraz z Jerzym Sienkiewiczem kom-ponuje wzór. W Rawie po ułożeniu dywa-nu nie można już nigdzie znaleźć całegokwiatka.Najwięcej potrzeba zielonych listków aka-cji, które obramowują cały dywan. O tenajłatwiej, problem jest z kolorami. Zbie-rane są wszystkie kwiaty, przy układaniuniektóre są odrzucane. Najwięcej jest róż-

nokolorowych róż, maku, kaliny, piwonii,chabru, żarnowca, bratka, łubinu i bzu. Sąteż płatki gerbery, igiełki modrzewiai kwiat gorczycy oraz czerwone liście le-szczyny.- Biały bez wcześniej zasuszyliśmy, zrobiłsię brązowy. Taki kolor najlepiej odwzoro-wuje klucze papieskie - wyjaśnia JerzySienkiewicz, który już od prawie 30 latustala wzory, jakie są układane na posadz-ce kościoła pasjonistów przy ul. KsiędzaSkorupki. Część wzorów czerpie z głowy,korzysta też ze zdjęć z poprzednich lati z całego albumu z ilustracjami.

Watykan musi być

Na początek kredą zaznacza kontury dy-wanu (15 metrów długi i dwa metry sze-roki). Potem rysuje wzory. - Staramy sięzawsze wykorzystywać bieżące wydarze-nia. W ubiegłym roku w Polsce był Kon-gres Eucharystyczny, więc motyw tegowydarzenia umieściliśmy w naszym dywa-nie. Od momentu, kiedy kardynał Wojtyłazostał papieżem, zawsze jest też herb Wa-tykanu - twierdzi Sienkiewicz.Najważniejszy moment następuje jużpóźnym wieczorem w środę. Płatki kwia-tów są już posegregowane, poukładanena osobne kupki. Około godz. 19.00,

Dywan ułożony w 1994 r.Fot. archiwum J.Sienkiewicza

7



Sienkiewicz rysuje pierwszy wzór, ludzieukładają na nim płatki wedle pomysłu Zie-lińskiej. Oczywiście, co człowiek, to po-mysł.- Płatki są za duże, litery giną, rozmywająsię. Płatki chyba trzeba rozdrobnić - rzucapomysł jedna z kobiet układających. - Taknie można, bo zaraz ściemnieją, poza tymz daleka będzie nieczytelny - przekonywa-ła Krystyna Zielińska. Jej zdanie najczęściejzwycięża, uczyła się komponowania płat-ków od poprzedniej mistrzyni, KazimieryWojtyska. Tym razem też pozostaje tak,jak ona chce.

Kawa do cieniowania i do picia

Dywan układa 20 osób prawie przez całądobę. - Przychodzę tu już od kilkudziesię-ciu lat. Dziś jestem z wnuczką, niech sięmłoda kadra uczy - twierdziła ze śmie-chem Wanda Zimecka. 11-letnia Ola Ciu-pa dotrwała do końca. Ojciec pasjonista,Jerzy Słowikowski przynosił ciastka, pącz-ki, kawę. Pomagał też dobrym słowem.Dywan w całości jest ułożony zawsze popółnocy. Wszyscy wchodzą na chór, żebyzobaczyć jak dywan wygląda z daleka. -Z góry lepiej widać, co trzeba jeszcze po-prawić. Niektóre miejsca trzeba jeszcze

przycieniować. Już tradycyjnie używamydo tego kaszy manny lub drobno zmielo-nej kawy - tłumaczy Zielińska.Kwiatowy dywan przetrwa tylko kilkana-ście godzin. Po procesji w czasie czwart-kowego, ostatniego nieszporu, biskup,który prowadzi nabożeństwo, najczęściejprzechodzi przez środek układanki. Potemwierni zabierają po kilka płatów do do-mów.

Tradycja wzorów

Wzory na dywanie co roku są inne.W 1994, co łatwo zauważyć na zdjęciachdywanu, obchodzono Rok Rodziny, koro-nowano też Matkę Boską Sybiraków, jestteż symbol ojców pasjonatów. Dwa latapóźniej, w 1996 roku wmurowano w ko-ściele w Rawie tablicę pamiątkową ojcaBernardyna Kryszkiewicza, który mie-szkańcom bardzo pomagał w czasie woj-ny. W tym roku ułożono wzór nawiązują-cy do obchodzonego w kościele roku Du-cha Świętego, tradycyjnie już pojawił sięherb papieski.

NASI W KAZIMIERZUWspomnienia opiekunaMAłGORZATA DZIUROWICZ-KASZUBA Sieradz

Od ponad 30 lat odbywają się w Kazimie-rzu nad Wisłą Ogólnopolskie Festiwale Ka-pel i Śpiewaków Ludowych.To najwyższej rangi impreza folklorystycz-na w Polsce, nad którą patronat sprawująMinisterstwo Kultury i Sztuki i Program IIPolskiego Radia.Nagroda w tym festiwalu jest dużym suk-cesem każdego wykonawcy!

W latach 80-tych do Kazimierza na festi-wal z naszego województwa jeździli głów-nie przedstawiciele gminy Wartkowice -w 1984 Helena Cembrzyńska śpie-waczka z Wierzbowej zdobyła II nagrodę. Takie same nagrody zdobyli też skrzypekJózef Frątczak z Pełczysk i Jan Pro-śniak z Budzynka a także harmonista Ka-zimierz Graczyk z Powodowa oraz w kon-kursie "Duży-Mały" - w 1986 roku nagro-dę zdobyły dzieci z Drwalewa.To, że gmina Wartkowice była tak aktyw-na w Kazimierzu było niewątpliwie zasłu-

gą ówczesnego dyrektora GOK w Wartko-wicach - Bogdana Sroczyńskiego. We wrześniu 1987 roku zostałam zatru-dniona w ówczesnym Wojewódzkim Do-mu Kultury (obecnie Regionalny OśrodekKultury) jako etnograf m.in. do dokumen-towania folkloru sieradzkiego.Zbierając pieśni natrafiałam na zdolneśpiewaczki.Tak więc w 1989 r. pojechała do Kazimie-rza Józefa Janicka z Monic, która wy-śpiewała III nagrodę, a w następnym rokupodobną otrzymała śpiewaczka ze Słonink/ Ożarowa - Marianna Słonina.Tego wyjazdu nigdy nie zapomnę. Uczest-ników konkursu było wówczas niewielu,natomiast autokar był pełen ludzi, gdyżna festiwal zaproszono także laureatówOgólnopolskiego Konkursu TradycyjnegoTańca Ludowego - zespół obrzędowyz Chojnego i parę taneczną z CharłupiMałej. Droga powrotna obfitowała w wy-darzenia.

Parę kilometrów za Przysuchą autobus na-gle stanął i po jakimś czasie stało się jasne,że nim do Sieradza nie dojedziemy. Powielu perturbacjach okazało się, że jest zamiasteczkiem mała stacyjka kolejowai możemy dojechać do Sieradza pocią-giem z przesiadką w Łodzi (oczywiściezmieniając dworce!). Perspektywa takiejpodróży dość mnie przeraziła, bo to prze-cież 39 osób, w tym sporo ludzi w pode-szłym wieku, stroje, instrumenty i w do-datku pogoda radykalnie się popsuła -rozszalała się burza, a ponadto 80-letnitancerz uparł się, że autobusu nie opuści,woli raczej tu dokończyć żywota niż iść naponiewierkę.Zdeterminowana tym wszystkim zaczę-łam wpatrywać się w rozkład jazdy i naglezobaczyłam, że przystaje tu pośpiesznypociąg do Szczecina jadący przez Sieradz. Gdy wreszcie znaleźliśmy się w nim wszy-scy siedzieli "z nosami na kwintę", a zwła-szcza kapela, która była akurat ze sobą

Dywan ułożony w 1996 r.Fot. archiwum J. Sienkiewicza

7



skłócona, bo skrzypek Tadeusz Kratazdobył wyróżnienie, a cała kapela nie. Tyl-ko pani Marianna Słonina nie straciła ani-muszu i śpiewała mi różne pieśni corazbardziej się rozkręcając. Wreszcie podeszłado muzykantów i zmusiła ich by zaczęligrać. Powoli rozwinęła się zabawa. Wszy-scy tańczyli, a kolejarze powiedzieli nam,że możemy za darmo jechać do Szczecinai z powrotem, bo takiej grupy jeszcze niemieli. Worek z nagrodami w Kazimierzu otwo-rzył się dla nas z lekka w 1992 r. PaniFranciszka Świniarska z Mnichowa(wyszukana przeze mnie i Teresę Dębskąpodczas penetracji gminy Sieradz) wy-śpiewała swoim pięknym i mocnym gło-sem I nagrodę, a skrzypek StanisławCiołek (o którym pisałam już na tych ła-mach) zajął miejsce trzecie, zaś dwuoso-bowa kapela z Opojowic otrzymała wy-różnienie.W 1993 r. po raz pierwszy został zauważo-ny zespół z województwa sieradzkiego,mianowicie wyróżniona została grupaśpiewaczek z Ożarowa wykonująca m.in.wraz z solistą Januszem Koźlakiempiękną pieśń pogrzebową.Wyróżniono też Bronisławę Bednarekz Zapusty Wielkiej oraz kapelę sieradzkąz Baszkowa, która grała w składzie: JózefJanczak - skrzypce i Stanisław Pryk - bębe-nek (jest on także dobrym skrzypkiem, alesprawdził się w roli bębnisty).Duży sukces przyniósł nam rok 1994.Wówczas dał się namówić do występówskrzypek Józef Piechota z Wojciechowa.Już w 1990 roku w czasie penetracyjnychbadań terenowych zapraszałam go naspotkanie tancerzy, śpiewaków i instru-mentalistów ludowych do Warty, alewówczas zdecydowanie odmówił - po tra-gicznej śmierci syna nie chciał przez wielelat brać skrzypiec do ręki.Wiosną 1994 roku kiedy obie z DorotąMatusiak zjawiłyśmy się u niego by go na-mówić do udziału w Wojewódzkim Prze-glądzie Folklorystycznym - zgodził się,choć niechętnie.Przez te lata ręce mu zastygły a czas zatarłdawne melodie. Z pomocą żony i młod-szego syna zaczęłam odblokowywać jegopamięć muzyczną i stare melodie zasły-szane w dzieciństwie ponownie zabrzmia-ły w jego uszach. Jednak na Przeglądzie,który odbył się w kwietniu zagrał trzystandartowe "kawałki" sieradzkie (owijoki:"Jade od Rudy" , "Michowiacek" i polka"Niedziołecka") i otrzymał drugą nagrodęi tylko ze względu na fakt, że zdobywcyI nagród nie mogli wziąć udziału w kazi-mierzowskim festiwalu zaproponowałammu wyjazd do Kazimierza, który przyjąłbez entuzjazmu.Jednak myślał o tej muzyce i tuż przed wy-jazdem przypomniał sobie dwa przepięk-ne, oryginalne owijoki po ojcu i po dziad-ku. Do Kazimierza jechał bardzo zmęczo-ny - w tym właśnie czasie wypadała zwóz-ka siana a pp. Piechotowie mają dużą go-spodarkę. Przez całą podróż nie odzywał

się do nikogo. Na drugi dzień po przyjeź-dzie do Kazimierza też był w nie najlepszejkondycji, więc zaproponowałam, by za-miast iść w korowodzie - odpoczywał.Po południu nabrał nieco sił. Grał z dużąenergią i zaciętością. Gdy schodził ze sce-ny był wściekły, prawie rzucił się na mnie,żebym go już nigdy, nigdzie nie ciągała,bo on nie cierpi występów. Za momentjednak nieco inaczej popatrzył na wszyst-ko, gdy dwoje młodych ludzi z Olsztynapodbiegło do niego, zachwycając się jegogrą. Trochę zdziwił się, komu może się ta-ka muzyka podobać.Basztę potraktował jako nagrodę pocie-szenia. Dość długo, moja córka tłumaczyćmusiała mu , że jest to najwyższa nagrodatego festiwalu.Z zespołów, do Kazimierza pojechali tam-tego roku mężczyźni z grupy "Ostrowia-cy". Są to chłopy o głosach jak dzwonya zaśpiewali pieśń dyngusową i kolędy.Jest to repertuar szczególnie im bliski,gdyż przez wiele lat podtrzymywali onizwyczaj dyngusowego obchodzenia wsii kolędowania.Za swój występ otrzymali nagrodę specjal-ną im. prof. Józefa Burszty przyznawa-ną za najlepsze wykonanie pieśni obrzę-dowej!Pani Janina Kosatka z Kliczkowa o cie-płym, przyjemnym i spokojnym głosiezdobyła z kolei I nagrodę w kategorii soli-stów-śpiewaków wykonując m.in. bardzociekawą pieśń "Gdy pon Jezus we drzwipuka" 1. Pięcioosobowa kapela z Lututowa w skła-dzie: Władysław Szymczak - skrzypce, Sta-nisław Łabęcki - skrzypce, Bogdan Szcze-pański - klarnet, Antoni Jarzyna - bębeni Zbigniew Szczepański - basy - otrzymałaII nagrodę festiwalu.W następnym roku nagrody się powtórzy-ły. II nagrodę również otrzymała kapela,tym razem była to dwuosobowa kapelaz Wierzchlasa w składzie: Władysław Sło-miński - skrzypce i Jan Sarowski - basy.Nagrodę specjalną im. prof. Józefa Bursztyzdobył zespół obrzędowy z Popowic śpie-wając głównie pastorałki. Zespół występo-wał w strojach kolędników, czym wzbu-dził zachwyt, zwłaszcza zagranicznych tu-rystów. Miejscami zamienili się tylko skrzy-pek i śpiewaczka. Tym razem basztę przy-znano Antoninie Majdzie z Masłowic -nazwanej przez nas babcią Majdziną, zaśI nagrodę otrzymał skrzypek MieczysławMarszałek z gminy Dalików. Babcię Majdzinę poznałam wiosną 1994roku, gdy razem z Dorotą Matusiak zbie-rałyśmy informacje na temat wesela wie-luńskiego.Zawiózł nas do niej p. Józef Galewski - kie-rownik zespołu z Opojowic, mówiąc, żekobieta ta nastawia też kręgosłupy. Wcho-dząc więc do niej - powiedziałam, że szu-kam kręgarza.Okazało się jednak, że nastawia tylko"przesunięte" dzieci, więc już bez ogródekprzystąpiłyśmy do rzeczy pytając o szcze-góły obrzędowości weselnej.

Babcia dała się poznać jako prawdziwaskarbnica pieśni zarówno weselnych jaki ballad dziadowskich, pieśni miłosnych,żartobliwych, pogrzebowych itd. Niestetynie można jej było wówczas namówić doudziału w Przeglądzie Folklorystycznymw Warcie."Do Warty nie pojedzie, bo by we wsi po-wiedzieli, że Majdzino zgłupioła", a po-nadto w gospodarstwie jest jedyną kobie-tą - ma dwóch synów kawalerów i nie mo-że opuścić domu. Nie dałam jednak zawygraną i przyjeżdżałam do niej od czasudo czasu nagrywając pieśni do dokumen-tacji.Gdy wiosną 1995 r. przyjechałyśmy tamobie z Teresą Dębską była akurat jej córkamieszkająca na Śląsku - bardzo miła kobie-ta - zadeklarowała chęć zastąpienia matkiw gospodarstwie, gdyby ta chciała wyje-chać na występy.W tej sytuacji babcia zgodziła się na udziałw festiwalu.W czasie drogi do Kazimierza z początku

do nikogo się nie odzywała, ale kobietyz Popowic długo jej na to nie pozwoliły.Wiedziały, że babcia zna wiele pieśni; po-prosiły więc by im pośpiewała, a potemone zaprezentowały jej swój repertuar.Okazało się, że babcia zna wszystkie tepieśni, ale jedną trochę inaczej - bez prze-ciągnięć. Część kobiet pochwyciła wersjębabci, bo była zgrabniejsza, reszta jednakśpiewała po staremu. Wszystko się pomie-szało.Widząc co się dzieje przypomniałam so-bie, że zespół ma w repertuarze jeszczejedną bardzo ładną pastorałkę śpiewanąw widowisku "Dzień Wigilijny". Jednak niewszyscy znali dobrze słowa.Trzeba było zastosować metodę przed-szkolnego uczenia się przez powtarzanie.Nie wszystkim to się podobało, ale pod-porządkowali się. Zmiana ta okazała siępóźniej bardzo korzystna, gdyż przeważa-ły pieśni obrzędowe, stąd też szansa nanagrodę im. prof J. Burszty.Pani Antonina w Kazimierzu otrzymała nietylko najważniejszą nagrodę "Basztę", alejednocześnie nagrodę Polskiego Radia,podobała się nie tylko jurorom, ale też wi-dzom.Gdy szłam z nią przez kazimierski rynek,młodzi ludzie zaczepiali ją, pytając o wieki wyrażali zachwyt dla jej śpiewu i kondy-cji.Podobnie było w tym roku w Toruniu naMiędzynarodowym Przeglądzie Kapel Lu-dowych, gdzie przyjechała wraz z kapeląz Wierzchlasa.Zdobyła nagrodę główną w kategorii soli-stów i całkowicie podbiła toruńską pu-bliczność śpiewając tym razem dowcipnepiosenki własnego autorstwa oraz tańcząci grając na bębenku. Babcia to kobietanieprzeciętna - bardzo utalentowana, pra-cowita, a przy tym wesoła, pogodna i peł-na życia. W kategorii solistów-instrumentalistówmiał w tymże 1995 r. wystąpić Józef Tom-czyk z Mroczek Małych 2 . Przez całą wio-



snę przygotowywałam go do udziałuw festiwalu, aż tu na kilka dni przed wyja-zdem żona jego ciężko zachorowała i niemógł jej opuścić.Sytuację uratował Bogdan Sroczyński na-mawiając skrzypka ze swojego terenuMieczysława Marszałka do udziału w festi-walu. Pan Mieczysław jednak dawno niegrał tradycyjnego repertuaru - musiałamwięc mu przypomnieć stare kujony i obe-rtasy.Nie było to trudne, bowiem mamyw zbiorach nagrania z badań terenowychgminy Dalików i Wartkowic.Znalazłam m.in. kujona, po legendarnymskrzypku łęczyckim Angerze. Okazało się,że pan Mieczysław tego kujona zna do-brze i inne również. Józef Tomczyk, nato-miast, pojechał do Kazimierza w następ-nym roku, ale nie jako solista, a z towarzy-szeniem basów.Tak się zdarza, że często w życiu przypa-dek decyduje o różnych sprawach.Zupełnie przypadkowo pan Józef -próbu-jąc gry przed swoim występem na Woje-wódzkim Przeglądzie Folklorystycznym -znalazł się blisko Leszka Wesołowskiego,który w ostatnim czasie nauczył kilka osóbgry na basach i sam nabrał chęci abyutworzyć kapelę, jednak nie mógł znaleźćodpowiedniego skrzypka. Gdy więc usły-szał grę Józefa Tomczyka, przybasowałmu, zabrzmiało nieźle.Na XXX Ogólnopolskim Festiwalu Kapeli Śpiewaków Ludowych w Kazimierzuw 1996 r. zdobyli I nagrodę, występującjako dwuosobowa kapela z Mroczek Ma-łych. W tymże festiwalu I nagrodę otrzy-mała też Józefa Stupska z Woźnik o sil-nym, ciekawie brzmiącym głosie. Zaśpie-wała ona m.in. starą pieśń weselną orazbardzo ciekawą pieśń żartobliwą. Zespół śpiewaczy z Białej natomiastzdobył III nagrodę, wykonując, archaicz-ne, ciekawe pieśni weselne, a skrzypekJan Prośniak z Budzynka powtórzył swo-ją lokatę sprzed kilkunastu laty grając sta-re kujony.XXX festiwal był jubileuszowy i zostali dojego udziału honorowo zaproszeni wszy-scy zdobywcy baszt, tak więc z naszegowojewództwa pojechali: Antonina Maj-da 3 oraz Józef Piechota i wystąpiliw specjalnym koncercie emitowanymprzez telewizję polską.Poza konkursem zaproszony był też zespółobrzędowy z Popowic, który wziął udziałw imprezie towarzyszącej wykonując wi-dowisko "Pępkowe". Tak się składało, żeod lat nie mieliśmy jednak reprezentacjiw konkursie "Duży-Mały" 4. Nie dawało mito spokoju, bo żeby tak zupełnie nie byłonarybku, trzeba przecież przekazać towszystko młodym.Pod koniec 1996 r. udało mi się razemz Teresą Dębską opracować regulaminspecjalnego Przeglądu, któremu nadały-śmy nazwę "Spotkanie Pokoleń".Przegląd ten odbył się w kwietniu 1997 r.w Lututowie i był bardzo owocny. Wzięłow nim udział dużo dzieci i młodzieży. Za-

ktywizowane zostały też zespoły i indywi-dualni artyści, bowiem byli oni tu "mi-strzami" przekazującymi młodemu poko-leniu swoje umiejętności.Ujawniło się wiele talentów dziecięcych,ale na festiwal do Kazimierza można zgło-sić tylko jedną, ewentualnie dwie repre-zentacje.Wytypowani zostali: skrzypek BronisławRadwański z uczennicą Zuzanną Tobisi śpiewaczka Leokadia Grąbkowskaz wnuczką Malwiną Paroń. Zarówno je-dni jak i drudzy zostali nagrodzeni naXXXI festiwalu w Kazimierzu.Kapela z Baszkowa natomiast otrzyma-ła drugą nagrodę. Przypomnę, że kapelętę tworzą dwaj skrzypkowie Józef Janczakz Baszkowa i Stanisław Pryk z Dzigorzewagrający na bębenku. Są to "groce" z dzia-da pradziada. Znają wiele archaicznychowijoków, polek i oberków.Gdy ustalałam z nimi repertuar i przypo-minali sobie dawniejsze "kowołki" w pew-nej chwili pan Stanisław zwraca się doJózefa "A pamintos takigo uowijoka co gogroł garbaty Wicek" i tu zanucił, a panJózef natychmiast pochwycił tę melodięi zagrał na skrzypcach a ja ze zdumieniemstwierdziłam, że coś mi ona przypomina.Zaczęłam intensywnie myśleć i skonstato-wałam, że jest to "owijok po dziadku"Józefa Piechoty, ale jakże zupełnie inny(bo też i granie Piechoty jest tak odmien-ne)Niestety występy naszych reprezentan-tów, to nie tylko sukcesy. Zdarzało się teżczęsto, że wielotygodniowe przygotowa-nia spełzały na niczym - z różnych powo-dów. Tak było na przykład w ubiegłym roku(1997) z zespołem z Ożarowa, który miałświetny repertuar, bardzo dobrze też wy-padł w nagraniach radiowych, a na sceniepo pierwszej, dobrze wykonanej pieśni,coś się nagle załamało.Przykładem pechowca jest Jan Pielesiakz Chodowa gm. Wartkowice - dobryskrzypek, znający mnóstwo starych kujo-nów i kujawiaków po swoim ojcu, jednakw trakcie występów nerwy mu "puszcza-ją". Był już dwukrotnie w Kazimierzu - bez po-wodzenia.W tym roku na "Klejnasowym graniu "w Skierniewicach zdobył I nagrodę. Posta-nowiliśmy więc jeszcze raz wysłać go doKazimierza, ale z towarzyszeniem bęben-ka, bo jest mu wówczas raźniej.Od kilku lat tworzy on dwuosobową kape-lę wraz ze swoim sąsiadem FranciszkiemKuropatwą. Obaj panowie przygotowy-wali się całą wiosnę. Razem z Teresą Dębską jeździłyśmy donich na próby - szło znakomicie. Aż tu nadwa dni przed festiwalem pan Franciszekmiał nieszczęśliwy wypadek i złamał sobieżebra.Również przygotowanie do festiwalu śpie-waczki Heleny Cembrzyńskiej okazało siębezowocne, gdyż w ostatnim dniu przed

wyjazdem odnowiła się u niej choroba,uniemożliwiając wyjazd.W tym roku więc do Kazimierza jechałamnieco podłamana, bo bardzo liczyłam napanią Helenę i kapelę.To jednak nie był koniec naszego pecha.Tuż przed wyjściem kapeli z Lututowa nascenę pękła nagle struna w basach.Oczywiście szybko zaradzono temu, alez nową struną nie brzmiało już tak dobrze.W rezultacie zdobyli III nagrodę.Pecha miał też Mateusz Gorący - uczeńWładysława Słowińskiego skrzypkaz Wierzchlasa przygotowywany do kon-kursu "Duży-Mały", bowiem rozchorowałsię (na anginę ropną) i wystąpił z gorącz-ką, a w dodatku w strugach deszczu, alepowiodło się i wszystko dobrze się skoń-czyło. Skrzypków w tym roku nie brakowałow naszej ekipie - bo oprócz dwóch wyżejwspomnianych z konkursu "Duży-Mały"i prymisty kapeli z Lututowa p. Władysła-wa Szymczaka występowali też TadeuszKrata, który w ubiegłym roku nie mógłwziąć udziału w festiwalu ze względu nachorą nogę oraz Józef Piechota po 4 -letniej karencji. Ten ostatni był również znakomity, jak i zapierwszym razem, grał przepięknie owijo-ki po dawniejszym muzykancie Lewiń-skim. Obaj panowie zostali nagrodzeni - panJózef otrzymał I nagrodę, a Tadeusz Kra-ta 5 drugą. Niestety nie powiodło się zespołom śpie-waczym z Kurowa i Opojowic. No cóżkonkurencja jest tu olbrzymia. Ale wyjazddo Kazimierza i uczestniczenie w tym je-dynym w swoim rodzaju festiwalu to jużdla zespołów nagroda i uhonorowanie.Pobyt w Kazimierzu jest dla wielu wyko-nawców bardzo pożyteczny i twórczy.Wielu z nich po powrocie z Kazimierzaniesamowicie się rozwinęło i gdy na festi-wal jechali z zaledwie kilkoma przypo-mnianymi utworami, to potem pamięć sięim bardzo odblokowywała.Tak było np. z Marianną Słoniną, któraw pamiętnej drodze powrotnej z Kazimie-rza wyśpiewała mi wiele pieśni dotądprzez nią zapomnianych.Podobnie było ze Stanisławem Ciołkiem,który po udziale w festiwalu przypomniałsobie mnóstwo starych "kowołków".Niestety jeśli ktoś zdobędzie nagrodę, topotem przez 4 lata nie może występować.Nasi wykonawcy to w większości ludziestarzy, którzy nie zawsze nadają się do wy-jazdów.Trzeba przyznać, że dla wielu z nich pobytw Kazimierzu był wielkim przeżyciem, po-czuli się nagle młodsi i szczęśliwi, bo mo-gli przenieść się w świat muzyki swojegodzieciństwa.W ostatnich latach dorobiliśmy się wielubardzo dobrych wykonawców, którzy za-praszani są na różne ogólnopolskie i mię-dzynarodowe imprezy w Polsce czy nakoncerty w Warszawie ("Dom Tańca", ko-ściół św. Krzyża, Filharmonia Narodowa).



Biorą też udział w naszym cyklu edukacyj-nym (dla dzieci i młodzieży) w zakresietradycyjnej kultury ludowej pn. "KRZESI-WO".Każdy wykonawca festiwalu w Kazimierzujest nagrywany przez Polskie Radio, przezco ich muzyka i śpiew tak szybko nie zagi-ną.Obecnie przygotowywana jest przez Pol-skie Radio płyta kompaktowa z nagraniemsieradzkich artystów.Gotowa już jest natomiast kaseta magne-tofonowa "Laureaci Festiwalu Kapel i Śpie-waków Ludowych w Kazimierzu Dolnym

z woj. Sieradzkiego" wydana przez Regio-nalny Ośrodek Kultury w Sieradzu.

Przypisy

1 notabene w lipcu br. na przeglądzie fol-klorystycznym młodych w Bukówsku śpie-wała m.in. tę samą pieśń 17-letnia IwonaKania z Kurowa otrzymując również I na-grodę.2 wyszukany przez nas podczas penetracjiterenowych.3 muszę tu dodać, że babcia Majdzina poprzyjeździe z Kazimierza zwierzyła mi się,

że marzeniem jej jest być jeszcze raz w Ka-zimierzu. Odpowiedziałam, że niestetyjest to niemożliwe bo laureatów obowią-zuje 4 letnia karencja - a jednak marzeniebabci się spełniło już w następnym roku.4 jednego roku już przygotowywałam dowystępów Franciszkę Świniarską z wnucz-ką, jednak babcia wycofała się ze względuna zły stan zdrowia.5 Tadeusz Krata jest w tym roku laureatemprestiżowej Nagrody im. Oskara Kolber-ga.

Żadnego przedstawienia nie opuściłam60 lat pracy artystycznej Marii Kamińskiejw zespole "Głuchowiacy"

HANNA KUBERSKA-SKRZYDłO Skierniewice

"Istotną cechą, może najważniejszą, kulturyartystycznej wsi było /.../ zatarcie granic mię-dzy twórcą a odbiorcą, powszechność wieludziedzin /.../. Utalentowani ludzie cieszyli siędużą estymą. Zakres ich kompetencji możezdumiewać. Miałem jeszcze szczęście poznaćtakie kobiety o renesansowej skali uzdolnień,świetne we wszystkim, co robiły. Znały,z przekazu pokoleniowego setki pieśni, za-chowania obrzędowe, kroki taneczne, hafto-wały, robiły pisanki, cięły z papieru - i to pomistrzowsku. Właśnie tradycja i sposób prze-kazu umiejętności stawały się ich szkołą, comówię - akademią wiedzy".

( Aleksander Jackowski- Oskary Kolberga )

MARIA KAMIŃSKA ma tych uzdolnieńjeszcze kilka.Kiedy było trzeba tkała, płótno pościelowei koszulowe; lniane, bawełniane, a także sa-modziały na kiecki i portki.Dzisiaj tka już tylko samodziały dla siebiei na zamówienie. Frędzluje szalinówki,o które w sklepach coraz trudniej. Jeszczetrudniej kupić cienką wełenkę na frędzle.Ale od czego jest głuchowski spryt. I z tymkłopotem umie sobie poradzić.Ma jeszcze kilka talentów, mniej praktycz-nych, którymi natura obdarza jedynie wy-branych, wśród nich najważniejszy - darprzekazu słowa. I jest w tym stwierdzeniusama prawda.Wystarczy obejrzeć "Głuchowskie wesele",w którym od lat jest pierwszą druhną, czy"Kądzielaczkę", w której jest po prostu so-bą. Śpiewa, tańczy i gawędzi. I to, jak ga-wędzi.

O sobie i o rodzinie - tak mówi.

Taka już byłam od małego dziecka, wszyst-ko chciałam wiedzieć i szybko wszystkoumieć. Choć nie przykładałam się specjal-nie do nauki, umiałam. Zawsze byłam we-soła. Urodziłam się 23 września 1923 r.w Lniśnie, skąd pochodził mój ojciec JanPięcek.Moja mama Małgorzata była z Głuchowai tu przenieśliśmy się, kiedy miałam dwa la-ta.Tu jestem do dzisiaj. Mieszkam nawetw tym samym miejscu. Dom jest inny, alemiejsce to samo. Mieszkam w tej samej za-grodzie z moim bratem. Wszyscy, którzymnie znają, mówią, że jestem podobna domojego dziadka, ojca mamy, który był czło-wiekiem pogodnym i lubiła go cała wieś.Moja babcia przepłakała swoje życie. Miałajedenaścioro dzieci i wszystkie umierałymłodo. Najbardziej opłakiwała syna, cozginął osiemnastego roku.Pamiętam rozpacz po śmierci wuja - nau-czyciela z Łajszczewa, który umarł w 1937r. Moja mama też umarła młodo, bo co tojest dla człowieka 58 lat. Babcia przeżyłaswoje dzieci i tego nie mogła sobie daro-wać. Moje dzieciństwo było jednak bardzodobre i pogodne. Mam tyle do wspomina-nia...W domu było nas troje, przede mną sio-stra, która została nauczycielką i mieszkaw Dębołęce pod Sieradzem, a po mniebrat, siedem lat młodszy. My z siostrą to sięmusiałyśmy dobrze uczyć przez tego wujkanauczyciela, bo nie wypadało inaczej.Wujek był nowoczesny i pierwszy we wsimiał radio słuchawkowe. Moja siostra była

zawsze posłuszna, a ja trochę bumelowa-łam. Kiedyś wujek przyjechał do Głuchowaz niespodzianką, przywiózł dwa czerwo-niuchne pomidory. One przed wojną niebyły takie znane jak teraz, a my nigdy je-szcze tego nie jadłyśmy. Wujek powiedziałże ta, która szybciej odrobi lekcje, dostaniewiększego. Do siostry przyszła koleżankai się zabawiły, a ja trzask-prask, lekcje odro-biłam. Dostałam większego, spróbowałam,a to takie niedobre! Chciałam się z siostrąpomieniać, ale ona nie taka głupia. A terazto bardzo lubię pomidory.Wszystko mi się w życiu układało tak, że te-raz się z tego śmieję.Zanim 8 lutego 1948 r. wyszłam za mąż zaKamińskiego, wcześniej miałam zaręczynyi zapowiedzi w kościele. Na zaręczyny dodomu rodziców przyszli rodzice mojegonarzeczonego, matka chrzestna i on sam.Przyszli. Czekają, a ja na próbie. Grałamw "Chacie za wsią" poważną rolę i nie mo-głam opuścić próby. Albo, w tę niedzielę cobyła moja pierwsza zapowiedź, grałamprzedstawienie w Jeżowie.Zwyczaj nakazywał, żeby wszyscy byliw kościele. Wszyscy byli, ale beze mnie.Grałam. Tak musiało być, bo teatr był dlamnie bardzo ważny. Nie było żadnegoprzedstawienia, żebym nie miała ważnejroli. Na wszystkich próbach zawsze byłami żadnego przedstawienia nie opuściłam.Kiedy grałam rolę, to czułam się tak, jak-bym w życiu tylko to robiła.Na teatr zawsze miałam czas i nie było ta-kiego zmęczenia.Żebym pomyślała, że nie idę na próbę. Za-wsze mi się chciało być na scenie. I tak jużjest.

7



Grałam pierwszy raz w "Polonezie"

w 1937 roku. W Głuchowie był Uniwersy-tet Ludowy, który organizował zabawy,tańce i naukę.Przyszedł pewnego wieczoru do domu do-rosły już kawaler, Józef Jarecki, i poprosił

moją mamę o zgodę na moje występowa-nie w przedstawieniu. Występowaliśmyw naszych odświętnych strojach zakłada-nych na bardzo ważne uroczystości.Pamiętam nawet jedną piosenkę, którąwtedy śpiewaliśmy. To była pierwsza mojarola na scenie, wcale się nie krępowałami z innymi zaśpiewałam:" Tańcowała Mał-gorzatka, tańcował i Grzegorz, / potrącił jąz tyłu w nóżkę, ona mówi, czegóż? / A tań-cujże Małgorzatko w tej zielonej sukni, /a ja nie mogę tańcować, bo mi nóżkę stłu-kli. "To były różne pieśni, ludowe i nieludowe.Dużo było pieśni uniwersyteckich, takichpatriotycznych, które się śpiewało na "sola-rzowych" spotkaniach.Uniwersytet w Głuchowie to było ciekawemiejsce. "Głuchowiacy" od 1906 roku bylizespołem teatralnym, później za czasówpaństwa Majcherów przekształcili się w ze-spół ludowy, ale zawsze taki trochę teatral-ny.To był znany zespół w kilku powiatach. Naprzedstawienia, jeszcze przed wojną ścią-gały do Głuchowa całe pielgrzymki. Za bi-lety się płaciło. Jako dziecko chodziłamz rodzicami na te przedstawienia i zawszesię podobały. Potem sama zaczęłam w nichwystępować.W "Chacie za wsią" grałam matronę.W sztuce "Pieją koguty" grałam Rukinięa w "Skradzionym szczęściu", Annę. JózefGołębiowski - Tomry z "Chaty za wsią" i jagraliśmy we wszystkich sztukach teatral-nych.Zaraz po drugiej wojnie zespół prowadziłleśniczy Falkowski. Na początku lat pięć-dziesiątych zaczęło się zamykanie uniwer-sytetów ludowych. Polityka pokręciła wszy-stko. Teatr głuchowski przestał wystawiaćsztuki. W budynku po uniwersytecie zosta-ła założona świetlica prowadzona przez Ko-ło Gospodyń Wiejskich. Kobiety zaczęłyorganizować wieczory poetyckie, spotykałysię, żeby śpiewać w chórze parafialnymStefana Rębacza.W 1956 r. wrócił teatr do Głuchowa razemz powrotem do naszej wsi Heleny i Edwar-da Majcherów, którzy pokończyli studiaw Łodzi, dostali pracę w Głuchowie, a po-tem przygotowali "Moralność pani Dul-skiej", "Balladynę", "Śluby Panieńskie" i wie-le innych. W 1968 r. na otwarcie nowej re-mizy w Głuchowie przygotowaliśmy "We-sele głuchowskie". To z 1936 roku.Z przedstawieniami objechaliśmy kawałekPolski, powiaty: skierniewicki, łowicki i raw-ski to były nasze normalne występy, ale teżPłock, Zamość, Tarnogrod czy Warszawę.W Głuchowie lubię występować najbar-dziej. Głuchowiacy zawsze mieli zamiłowa-nie do kultury, zwłaszcza kobiety.Chociaż w domu zawsze pełno obowiąz-ków, bo to przecież wieś, na kulturę czas sięznalazł. Ludzie w Głuchowie zawsze tumieli chór, teatr, uniwersytet ludowy, któryjest na nowo, potem dom kultury i zespółludowy. Tutaj o kulturę dbali również księ-ża. Jeszcze teraz namawiają rodziców, żebydzieci do komunii chodziły w strojach głu-

chowskich. Dziewczynki zakładają wełniaki,a chłopcy to już całkiem przestali.U nas w Głuchowie Boże Ciało jest tak pięk-ne jak w Łowiczu. Może jeszcze piękniejsze,choć turyści tu nie przyjeżdżają.Dużo się mówi o powrocie do tradycji. Ktoto kiedy słyszał mówić na wsi o tradycji. Toteraz taka moda. To było nasze normalnewiejskie życie. Na dawne kądzielaczki czypierzacki za dziewczynami chodziło wielukawalerów. Żadna para z tego nie wyszła,bo jak przyszło do ślubu, to każda poszłaz innym.

Inaczej żyło się na wsi 60 lat temu

czy nawet czterdzieści. To nie do pomyśle-nia. W jednej izbie żyli ludzie i zwierzęta. Jateż tak żyłam. Pod oknem stał stolik, a podstolikiem kosz z gęsią albo kurą na jajkach.Stolik zasłaniało się prześcieradłem wkołonóg, i tak przez cztery tygodnie ptaki wy-siadywały pisklęta.Ptaki przeszkadzały, sykotały, zapach byłpaskudny, ale się człowiek przyzwyczajał.Ptaszyska jak psy darły się jak ktoś obcywchodził do chałupy. Łaziło to czasem poizbie i brudziło. Podłogi się nie myło, tylkowysypywało piachem. Jak piach się zgar-niało na szufelkę to pod spodem były czy-ste deski. Kuchnie były kaflowe i bieliło sięje wapnem na każdą niedzielę. Albo kto tosłyszał, żeby w oknie były sztuczne firanki.Robiłam sobie z papieru wycinane w kwia-tuszki, serduszka i listki. Jak zawiesiłamw oknie, to aż miło było popatrzeć, takieładne i bielutkie.Zasłoneczki były z płócienka białego albożółtego, po bokach tego malutkiego okie-neczka w izbie. Dwa razy w roku robiłamwycinanki - przed Bożym Narodzeniemi Wielkanocą. Kodry i gwiozdy były na bel-ce, a portki na ścianie między świętymiobrazami.

A strój ludowy? To teraz się mówi "ludo-wy".

To był dla nas zawsze wiejski, nasz strój.Czy to wstyd mówić "wiejski", przecież towiadomo, że on wiejski, z samodziału, tka-ny na własnym warsztacie tkackim, szytydla siebie i dla siebie strojony. Mam na so-bie strój ze stanikiem z samodziału, jaki no-siło się za czasów mojej młodości. Bardziejmi się taki podoba, niż z aksamitu. Za cza-sów mojej mamy głuchowianki nosiły je-szcze pomarańczowe kiecki, ja już noszęzieloną. Koszula, którą mam na sobie, torobota mojej mamy. Ona ma osiemdziesiątlat co najmniej.Przyramki (główki rękawów - przyp. aut.)i osewecki (mankiety - przyp. aut.) są hafto-wane krzyżykiem w dwie nitki, wykończo-ne siotecką szydełkową. Koszula jest baweł-nicowa (osnowa lniana, wątek bawełniany- przyp. aut.). Umiem tkać i tkam jeszczeteraz, warsztat stoi w letniówce.Haftuję różnymi haftami: znam szycie pol-skie, drobniuchne, różnymi ściegami,znam cieniowane i krzyżowe. W każdym

Maria KamińskaFot. H. Kuberska-Skrzydło




domu dziewczyny umiały haftować, żadnato sztuka.Chustę szalinówkę mam po mamie, dosta-łam ją od swojej chrzesnej jako młoda pan-na. Frędzlowanie to robię tak: zadzierzgujęz jednej strony roboty trzy nitki, z drugiejtyle samo, to mam sześć i skręcam supełek.Nie używam żadnych deseczek, żeby odle-głość była ta sama, tak się samo robi rów-no bez pomocy dodatkowych rzeczy. Je-szcze kilka lat temu miałam na zimę doofrędzlowania 80 może 90 chust, i wszyst-kie wyrobiłam. Robiłam dla wsi Miłochnie-wice, Michowice, Głuchów, Pruska, Kolo-nia, Prusy czy Złota. Z chustami to terazkłopot, w sklepie i nawet na targu nie ku-pisz. Starszym kobietom, co jeszcze nosząstrój łowicki czy głuchowski, jak kto woli, sąpotrzebne szalinówki. Nowoczesność jestwszędzie, to i sklepy nie zamawiają tego,co starsze. Szkoda, że nikogo nie mogę na-uczyć tego, co umiem. Szkoda. Młodzi w Głuchowie mają inne zajęcia i nieciągną do haftu czy tkania.W zeszłym roku pan Majcher zorganizowałw Szkole Rolniczej w Głuchowie naukę ha-ftowania dla młodzieży. Chciałam ichuczyć. Byłam trzy, może cztery razy. Niemiałam kogo uczyć. Może to się kiedyśodmieni na lepsze, bo teraz to ludzie mło-dzi nie mają zainteresowania wiejską kultu-rą.

Gawędy

zaczęłam mówić niedawno. Chociaż już ja-ko dziecko różne słowa układały mi się tak,że pasowały do siebie, to dopiero w zespo-le zaczęłam je mówić na poważnie.

Znam je z opowieści różnych ludzi, nie-które to zabawne historie z mojego życia.Mam i takie, które sobie wymyślam.Na ostatnim Konkursie Gawędziarzy w Głu-chowie wzięłam pierwsze miejsce. Ja niemyślałam, że będzie tak dobrze bo tylu do-brych gawędziarzy mówiło. Ale cieszę sięz tej nagrody, bo mam dużo chęci do na-stępnych konkursów.

Gawęda o leczeniu prosiaka jest prostoz mojego życia,

a było tak. Kiedyś późno w nocy wróciłamz próby. Zajrzałam jeszcze do chlewika,a tam prosiak chory. Co tu robić, taki cho-ry, że pewno zdechnie. Ale miałam za-strzyk. Wiedziałam, że u Wawrzosków ma-ją wodę destylowaną. Poleciałam, przynio-słam. Złapałam prosie między kolanai szczepie. Wsadziłam igłę za jedno ucho,a ona wyleciała. Włożyłam igłę na maszyn-kę i drugie ucho szczepię. Zastrzyk zrobi-łam i poszłam spać. W nocy z boku na boksię przewracam, zasnąć nie mogę, myślę:wstawać, nie wstać... A, pomyślałam, jakzdechło to mu i tak nie pomogę. Nie po-szłam. Rano wstaję, lecę do chlewika, pa-trzę, prosię na płot się wspina i żreć woła.Przychodzę do domu, gotuję mu zioła, że-by jeszcze szybciej pomogło. WpadająWawrzoskowa i pyta. Maryśka, żyje ci toprosię? Mówię, że żyje i mu żarcie szykuję.To nie szczep go bo ci dałam kwas siarko-wy zamiast mineralnej. Ja, mówię spokoj-nie, że wczoraj już żem prosię uszczepiłai żyje.Zaniosłam mu do picia siemię i trochę ka-szy do jedzenia, ono łeb schyliło, patrzę

a za uszami ma takie dziury wypalone, żecała ręka by wlazła. No, mówię, nie zde-chło na jedno, to zdechnie na drugie... Po-leciałam do apteki, bo przecież zwierzę teżcierpi. Wbiegam do apteki i wołam, paniemagistrze, uszczepiłam prosię kwasem siar-kowym i takie mu dziury wypaliłam, że aż...A on mi powiada. Niech pani weźmie sie-kiery i mu łeb utnie. Mówię, że prosię żyjei potrzebna jest mi maść penicylinowa. Po-patrzył, popatrzył i powiedział, ma kobitapojęcie o leczeniu. Przyniosłam maść, wy-smarowałam dziury prosiakowi i okręciłammu łeb szalikiem. Prosię, szalik zdarło i ko-pytem rozkrwawiło rany jeszcze bardziej.No, nie poradzę sobie, myślę. Niech już takzostanie jak ono chce.Poszłam do izby zrobić obiad, bo z tegobiegania o jedzeniu zapomniałam. Robiękartofle a tu ktoś puka. Otwieram, a to we-terynarz. Pyta czy szczepię świnie. Mówię,że szczepię aż się dziury robią. Mówi, żejest różyca i szczepi wszytkie. Prowadzę godo świni, a on tak: te wszystkie pani uszcze-pię, a to jedno niech już sama sobie leczy.Te, co uszczepił, jeszcze chorowały, a tomoje wyrosło duże, zdrowe, aż miło pa-trzeć.We wsi mówili o mnie potem "najlepszyweteryniorz". Tak było.



7



Pierwsza wzmianka o osadzie Osjaków po-chodzi z XIII wieku, a prawo miejskieotrzymał on jeszcze przed 1466 rokiem.Intensywny rozwój miejscowość zawdzię-czała i zawdzięcza położeniu na zbieguważnych szlaków. W II poł. XVIII w. Osja-ków utracił prawa miejskie, lecz do dziś

zachował się miejski układ Osjakowaz rynkiem i wychodzącymi z niego prosto-padle uliczkami. To tutaj - w stolicy tej rolniczo- turystycz-nej gminy, położonej w południowej czę-ści woj. sieradzkiego, nad rzeką Wartą,która wpływa zdecydowanie na walory

krajobrazowe i rekreacyjne, od trzech jużlat odbywają się Ogólnopolskie SpotkaniaKabaretów Wiejskich.Spotkania Kabaretów Wiejskich to impre-za stworzona przez Ośrodek KulturyWsi Związku Młodzieży Wiejskiej"Scena Ludowa" z siedzibą w Krakowie.Pomysłodawcami spotkań kabareciarzyz całej Polski byli: Maria Kwiatkowska i Ja-rosław Janowski. Obok Konfrontacji Arty-stycznych Wsi Polskiej, Galerii Wsi Polskiej,Przeglądu Dorobku Kulturalnego ZMW"BARBAKAN", Sejmiku Teatrów Wiejskichstały się Ogólnopolskie Spotkania Kabare-tów Wiejskich jedną z głównych imprezorganizowanych dla twórców ze środowi-ska wiejskiego. Trzeba przyznać, że impre-za udana!Spotkania odbywały się najpierw w ZA-WOI, później w Chełmie Lubelskim, by pozlikwidowaniu "Sceny Ludowej" trafićw 1993 roku do Sieradza.Wówczas organizacji spotkań podjęła sięFundacja Kultury Wsi w Warszawie, kiero-wana przez przyjaciela wiejskich kabare-tów Stanisława Kolbusza.W Sieradzu pomysł goszczenia kabarecia-rzy z całej Polski spotkał się z życzliwymprzyjęciem Pani Anny Tomaszewskiej - dy-rektor, wówczas Wojewódzkiego DomuKultury (obecnie Regionalnego OśrodkaKultury) . I tak się zaczęło. Od tej pory, co roku z końcem maja w Sie-radzkie zjeżdżają przedstawiciele wiejskichkabaretów. Współorganizatorami tej największej im-prezy kulturalnej woj. sieradzkiego obokFundacji Kultury Wsi w Warszawie iMinisterstwa Kultury i Sztuki są: UrządWojewódzki w Sieradzu, RegionalnzOśrodek Kultury, Urząd Gminy i GminnyOśrodek Kultury w Osjakowie.

Przez te 15 lat wiejski kabaret stał się(obok teatru, zespołów śpiewaczych i ta-necznych) najpopularniejszą formą twór-czego uczestnictwa w kulturze wsi, gdyżczerpał z tej tradycji i folkloru, ubogacającjej odniesieniami do aktualnych proble-mów politycznych i społecznych.

XV jubileuszowe Ogólnopolskie SpotkaniaKabaretów Wiejskich odbyły się w dniach28 - 30 maja 1998 r. w nadwarciańskiejgminie Osjaków, która od 1996 roku

Udało się rozśmieszyć osjakowianXV Jubileuszowe Spotkania Kabaretów Wiejskich przeszły do historii. W przyszłym roku kolejne?

JAN KRZYSZTOF SZCZĘSNY Sieradz

Jury XV Ogólnopolskich Spotkań - siedzą od lewej: Marian Sołobodowski -prezes Fundacji Kultury Wsi w Warszawie, Anna Tomaszewska - dyrektorRegionalnego Ośrodka Kultury w Sieradzu, Andrzej Zakrzewski i Artur Andrus -III Program PR, Kazimierz Grześkowiak i Jan PoprawaFot. Jan Krzysztof Szczęsny

Kabaret "TRUTEŃ" ze Skawy - laureat I nagrodyFot. Jan Krzysztof Szczęsny



udziela gościny tej głośnej w kraju impre-zie.Tym razem do Osjakowa zjechało 13 ka-baretów z całej Polski.Imprezę otworzył gospodarz gminy - wójtMieczysław Łuczak wraz z AndrzejemTomaszewiczem - dyrektorem WydziałuKultury, Sportu i Turystyki Urzędu Woje-wódzkiego w Sieradzu.Prowadzący wraz z Agatą Kmieć wszystkieprzesłuchania konkursowe oraz koncertyJarosław Janowski - wzruszony wspomniał,jak to 15 lat temu w niewielkiej (acz rozle-głej) miejscowości Zawoja pod Babią Górąotwierając pierwsze Spotkania, nie wie-rzył, iż impreza przetrwa tyle lat, a on samdożyje takiego jubileuszu.Zmaganiom 13 kabaretów z całej Polskibacznie przyglądało się konkursowe jury,w którym zasiadała jedna kobieta - AnnaTomaszewska, dyrektor RegionalnegoOśrodka Kultury w Sieradzu. Jurorom przewodniczył Jan Poprawa,a wspomagali go: Kazimierz Grześko-wiak - sam kabaretowy pieśniarz, redak-torzy radiowej "Trójki": Andrzej Za-krzewski i Artur Andrus, autor projek-tów lalek do "Polskiego ZOO" oraz saty-rycznych rysunków - Jacek Frankowskioraz Marian Sołobodowski, prezesFundacji Kultury Wsi.Mimo upalnej, majowe pogody, która nieodstraszyła młodszej i starszej widowni,sala OSP - odnowiona i wyposażona w no-we krzesła, wypełniła się całkowicie miło-śnikami humoru i satyry oraz kulturalnejrozrywki gdyż spotkaniom towarzyszyływystawa karykatury Jacka Frankowskiegoi kiermasz książek Ludowej SpółdzielniWydawniczej.Myślę, że organizatorzy spotkań z zado-woleniem i satysfakcją mogą wspominaćimprezę, która do małej nadwarciańskiejmiejscowości przyciąga "jajcarzy" z całejPolski.Jury uhonorowało pierwszą nagrodą ka-baret TRUTEŃ ze Skawy (goszczącego już

Kabaret "TRUTEŃ" ze Skawy -laureat I nagrodyFot. Jan Krzysztof Szczęsny

Kabaret "TRUTEŃ" ze Skawy - laureat I nagrodyFot. Jan Krzysztof Szczęsny

Kabaret "KOCIUBA" z Sycowa - laureat V nagrodyFot. Jan Krzysztof Szczęsny

Kabaret "KOCIUBA" z Sycowa -laureat V nagrodyFot. Jan Krzysztof Szczęsny



wcześniej na Ziemi Sieradzkiej). Otrzymałon od prezesa TVP 5000 zł oraz Nagrodę"Czupurnego Koguta" ufundowaną przezI Program Polskiego Radia (1500 zł).II i III nagrody jury nie przyznało.IV zaś przypadła ex aequo:- kabaretowi "Dziura" z Bukowca Górne-go (nagrodę ufundowały: Radio dla Cie-bie i Sylwester Gajewski);- "Klapa" z Żegocina (nagrodę ufundowałwojewoda sieradzki i wójt Osjakowa).V nagrodę, także ex aequo otrzymali:- "Agrafcia" z Kolna - za umiejętnościwokalne,- "Kociuba" - za niezaprzeczalne obyciesceniczne,- "Zza Płota" - za spontaniczną bezpre-tensjonalność. VI nagrodę przyznano kabaretom:- "Nasz" z Dynowa,- "Spinacz" z Iłowa;- "Szkoła Żon" z Lubania.Ponadto Jury przyznało symboliczne na-grody za uczestnictwo w XV Ogólnopol-skich Spotkaniach Kabaretów Wiejskichkabaretom: "Ćwiek" z Sępopola, "Ka-Ro"z Węgoja, "Pod Miotłą" z Sempolnai "Samotrzeć" ze Zdziara Wielkiego.Zespoły te otrzymały po 100 zł ufundowa-ne przez sponsorów z Osjakowa.Także jury przyznało wyróżnienia indywi-

dualne:- Zofii Dragan z Bukowca Górnego - za za-uważalną osobowość sceniczną (250 złufundowane przez "Cepelię" oraz trzyty-godniowy pobyt na warsztatach kabare-towych w Łazach), - Marii Śledź z Łukowa - za stworzenieprawdziwie kabaretowego nastroju przezna scenie i poza nią (400 zł ufundowaneprzez sponsorów z Osjakowa)Honorowym laureatem konkursu piosenkikabaretowej został zespół KOCIUBA z Sy-cowa za blok utworów z piętnastoletniegodorobku.Były też i inne nagrody:- wójt gminy Osjaków otrzymał order "zanieustanne dopasowywanie remizy dopotrzeb kabaretów przy zachowaniu śre-dniej pożarów w gminie";- Sylwester Gajewski - Order Wielkiego Ja-ja z Małym Żółtkiem "za profesjonalizmw jajcarstwie".

Oceniając XV Ogólnopolskie SpotkaniaKabaretów Wiejskich należy stwierdzić, iżniewątpliwie okazały się one imprezą uda-ną, o czym świadczyła liczba nowych ka-baretów, które zjechały do Osjakowa,a także programy, jakie zostały zaprezen-towane w sali osjakowskiej OSP.Dlatego należy życzyć organizatorom byspotkania nie zniknęły z kalendarza im-prez kulturalnych.

Kabaret "SZKOŁA ŻON" z Lubania -laureat VI nagrodyFot. Jan Krzysztof Szczęsny

Kabaret "SPINACZ" z Iłowa - laureat VInagrodyFot. Jan Krzysztof Szczęsny

Władysław Łuczak - wójt gminy Osjaków otrzymuje order "za nieustannedopasowywanie remizy do potrzeb kabaretów przy zachowaniu średniejpożarów w gminie" oraz Sylwester Gajewski order Wielkiego jaja z MałymŻółtkiem "za profesjonalizm w jajcarstwie".Fot. Jan Krzysztof Szczęsny

7



W regionie opoczyńskim regionalny ubiórzachowały jeszcze w dużym stopniu ko-biety i dziewczęta.Mężczyźni natomiast zarzucili go w okre-sie międzywojennym.Do podstawowych składników stroju ko-biecego w końcu XIX w. należały koszule,wełniaki, kaftan, zapaska do pasa i odzie-wu, chustka oraz trzewiki.Ich uzupełnieniem były korale, bursztyny,wstążki i kwiaty.W XX w. w stroju kobiecym stały się mod-ne gorsety, czepce, półczepce i welony.K o s z u l a była przyramkowa i składałasię z dwóch zasadniczych części - górnej,zwanej stanem i dolnej tzw. nadołka.Górną część szyto z płótna cienkiego, dol-ną z grubego.Koszule kobiece miały stojący kołnierzz wąską szydełkową koronką i stębnówkąna przyramkach i mankietach.Pod koniec XIX w. zarówno przyramki jaki mankiety zaczęto najpierw zdobić ha-ftem krzyżykowym, później płaskim o mo-tywach geometrycznych i roślinnych orazkryzki z czerwonym lub niebieskim brze-giem.Koszule kobiece zapinały się pod szyjąi przy mankietach na niebieskie lub różo-we porcelanowe guziki.

Samodziałowe w e ł n i a k i były w prąż-ki modre i czerwone, modre i białe, czar-ne i czerwone lub brązowe i niebieskie.Szerokość tych prążków do 1 cm była natle pomarańczowym i pąsowym.Najbardziej był rozpowszechniony we-łniak na staniku, składający się z dwóchpodstawowych części - krótkiego stanikai zeszytej z nim powyżej pasa spódnicy. Stanik był zwykle dopasowany, szyto goz podobnych materiałów jak wełniak,z tym, że były w nim węższe prążki.Ozdabiano go aksamitkami wzdłuż zapię-cia i w poprzek a zapinano na przodzie nahaftki lub kolorowe guziki.Spódnica była szyta z 3,5 do 4 metrówtkaniny, której prążki układały się zawszepionowo.Z tyłu była starannie ułożona w fałdy.Dolna jej część posiadała niekiedy dwielub trzy poziome zakładki lub naszytew dwóch albo trzech rzędach tasiemkiw kolorach różowym, białym, czerwo-nym, żółtym lub niebieskim.

Strój opoczyńskiJAN ŁUCZKOWSKI Opoczno

Koszula haftowana damskaFot. ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Opocznie

Koszula haftowana męskaFot. ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Opocznie



Wełniaki zakładane na koszule były długie,sięgały zazwyczaj do kostek.W następnych latach modne były corazkrótsze. Tradycyjny k a f t a n był ściśle dopaso-wany do talii i miał długie rękawy. Jego tyłw dolnej części był zaokrąglony i dłuższyniż przód.Zapinał się na haftki i guziki. Szyty był bezkołnierza, wykonywano go z tkaniny sa-modziałowej, przeważnie o tle ciemnopą-sowym lub żółtym w wąskie prążki alboinne desenie geometryczne. Kaftany naprzodzie w dolnej części pleców i na ręka-wach ozdabiano czarną aksamitką lub ko-lorowymi paciorkami.W powszechnym użyciu do pierwszej woj-ny światowej były g o r s e t y . Krój ich byłdość jednolity. Najczęściej jednak taki gor-set składał się z pięciu części i był dopaso-wany dość do talii, w dolnej części posia-dał zaokrąglone lub prostokątne tzw. tac-ki. Gorsety były najczęściej wykonane z sa-

modziału wełnianego lub lniano-baweł-nianego.Gorsety z samodziału nie były dekorowa-ne. Niektóre z nich jedynie przy zapięciuobszywano czarnym lub czerwonymsznurkiem, który na pewnych odcinkachprzechodził z pętelki służącej do zapinaniakolorowych guzików.Gorsety aksamitne i atłasowe były zdobio-ne na przodzie, używając barwnej włócz-ki, cekinów, paciorków a niekiedy tasiem-ki. Na przodzie gorsetów po dwu stro-nach zapięcia wyszywano najczęściej mo-tywy kwiatów a zwłaszcza tzw. rózgi.Po zasznurowaniu czerwoną lub różowątasiemką najczęściej wiązano pod szyją nakokardkę a jej końce luźno puszczano.Z a p a s k i noszone przez kobiety z opo-czyńskiego są dwojakiego rodzaju tj. naspódnicę i do odziewu.Tak jedne, jak i drugie od niepamiętnychczasów były robione z tkanin samodziało-wych. Były to przeważnie tkaniny modre,w których występowały wąskie czarnei białe prążki. W zapasce prążki te układa-ły się poziomo.Tkaniny przeznaczone na zapaski robionow cztery a niekiedy w sześć nicielnic. Nazapaski zarówno od pasa jak i do okrycia,brano prostokątną tkaninę samodziałową,którą w górnej części marszczono, a na-stępnie wszywano do podszewki podwój-nie złożonej. Z jednej i z drugiej stronyprzyszywano kolorowe tasiemki troki lubsznurki zrobione z przędzy wełnianej.Przy paradnych zapaskach od pasa ta-siemki dość często były zakończone po-mponikami. Po zawiązaniu tasiemek z po-mponikami puszczano je luzem na przo-dzie.Niekiedy sięgały one aż do kolan.Zapaski od pasa były w dolnej częściozdobione w dwóch i więcej rzędachczarną aksamitką lub wstążkami w kolorzebiałym, żółtym, niebieskim, różowym lubczarnym. Kolory wstążek dobierały kobie-ty i dziewczęta według swoich upodobań.Zapaski do pasa równały się prawie z dłu-gością wełniaków.Zapaski do odziewu były tak długie i sze-rokie, że pokrywały cały korpus i ręce.Na głowach dziewczęta wiązałyc h u s t k i tzw. salinówki.Miały one kształt kwadratu o wymiarachmetr na metr i były produkcji fabrycznej,na której znajdowały się drukowane moty-wy roślinne.Brzegi wykończone były frędzelkami tegosamego koloru co tło chustki, najczęściejmodrego, zielonego, kremowego lub po-marańczowego. Noszono też o podob-nych rozmiarach i wykończeniu chustkibiałe, perkalowe, ozdobione ręcznie ha-ftem.Chustkę przed założeniem na głowę naj-pierw składano po przekątnej w trójkąta następnie po założeniu wiązano jej koń-ce pod brodę lub z tyłu głowy. Pierwszysposób stosowały zwykle kobiety zamęż-ne. Dziewczęta wiązały chustki tak, abyodsłaniały włosy nad czołem.

Wełniak kobiecyFot. ze zbiorów MuzeumRegionalnego w Opocznie

Zapaska do pasaFot. ze zbiorów MuzeumRegionalnego w Opocznie

Zapaska do odziewuFot. ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Opocznie



Kobiety nosiły c z e p c e . Na uwagę za-sługują dwa rodzaje czepców - czepceo wysokiej główce i tzw. półczepce. Byłyone z białego tiulu. Tak jedne jak i drugieposiadały troki zwane bandażami orazpodwójne kryzy nakrochmalone i staran-nie karbowane. Kryzy te były ozdabianew pewnych odstępach kawałkami koloro-wych wstążek.Do najbardziej okazałych należały czepceo wysokiej główce, pokryte hafciarskimornamentem geometrycznym lub roślin-nym. W czasie noszenia ich bandażei wstążki do nich przypięte a złożonew kokardę puszczano luźno na plecy. Dru-gi rodzaj czepca pokrywał tylko część gło-wy. Jego bandaże wiązano w kokardę podbrodę. Tego rodzaju czepce były używanew czasie oczepin.Jeszcze na początku XX w. były bardzorozpowszechnione czarne b u t y na ob-casach o cholewkach z dziurkami służący-mi do sznurowania. Jako sznurowadłoużywano wąskiej tasiemki w kolorze bia-łym, czarnym lub różowym. W tym czasieobok skórzanych butów noszono równieżdwa rodzaje pantofli. Jedne były z czarnejskóry na niskim obcasie, zapinane na pa-sek i guziczek, drugie z czarnego aksami-tu lub czerwonego samodziału sukienne-go, płytkie, również na niskim obcasie.Z przedstawionym obuwiem bardzo ściślebyły związane pończochy. Robiono jez wełny najczęściej w kolorze białym lubczarnym, rzadziej zielonym.Do zasadniczych składników stroju mę-skiego należały koszule, spodnie, kamizel-ka, spencer, sukmana, kapelusz, czapkai buty. Ich uzupełnieniem były pasy,podwiązki do butów oraz weselne rózgido czapek.K o s z u l e męskie szyto z cienkiego lubgrubszego płótna. Były one przeważnietypu przyramkowego. Posiadały rękawyz mankietami oraz kołnierzyk stojący lubleżący.Mankiety były zwykle ozdobione barw-nym haftem. Zapinano je na żółte lub nie-bieskie porcelanowe guziki. Pierwszy ro-dzaj kołnierzyka zapinano na guziki, drugiwiązano przy pomocy dziurek i tasiemki.Do wiązania używano tasiemki czerwonej,różowej lub modrej.Końce związanej tasiemki na kokardę pu-szczano luzem.Najbardziej paradną częścią koszuli mę-skiej zwłaszcza o kołnierzyku stojącym byłniewątpliwie gors, który ozdabiano różno-barwnym haftem i zakładeczkami. Gorsten zapinano z lewego boku.S p o d n i e zwane portkami szyto z sa-modziałowego płótna lub sukna. Materia-ły te były w jednolitym kolorze - białym,czarnym, modrym lub granatowym. Spo-dnie noszone w ubiegłym stuleciu miałyprążki ułożone poziomo.Krój spodni był prosty. Spodnie miały naprzodzie bądź rozporek, bądź klapę czylitzw. fartuszek zapinany z prawej strony nadrewniany kołoczek zw. obartelkiem lubna guziki.

Obartelek zwykle był przymocowany dospodni przy pomocy skręconego sznurka.K a m i z e l k a zw. lejbikiem składała sięz pleców i przodu.Plecy zawsze były jednolite o kroju pro-stym lub ściśle dopasowanym.Szyto je z innego materiału podszewko-wego w kolorze czarnym lub białym.Na przednią część używano materiałówpodobnych jak na spodnie. Kamizelki mia-ły kołnierzyk wykładany i patki.W przedniej ich części mieściły się dwielub cztery kieszenie, niekiedy lamowaneczarną aksamitką, były one na ogół ścią-gane w pasie.S p e n c e r należał do wierzchniej odzie-ży, noszono go zwykle na kamizelce, naj-częściej krótki i ściśle dopasowany do talii. Na wierzch używano materiału czarnego,modrego lub wzorzystego.Szyto go na podszewce, posiadał wykła-dany kołnierzyk i kieszenie.Brzegi spencerka i kieszenie dość częstoobszywano czarną tasiemką.Zapinany był na guziki metalowe lub ko-lorowe z porcelany rozmieszczonew dwóch lub trzech rzędach.W regionie występują dwa typys u k m a n.Pierwsza z nich biała używana w lecie -była dość krótka o stojącym niskim kołnie-rzyku, wyszyta czerwoną i niebieskąwłóczką na szwach, kołnierzyku i kiesze-niach.Miała ona na przodzie wyłożone małeczerwone lub zielone klapki.Zapinano ją na haftki. Sukmana ta należa-ła do stroju paradnego a wyszła z mody.Drugi typ sukmany, głównie przeznaczo-nej na zimę do okrycia kożucha był robio-ny z siwobiałego sukna.Sukmana ta była w dolnej części szeroka,a tył mocno fałdowany, miała wykładany,podwójnie obszyty czarną taśmą kołnierz.Podobny szamerunek zdobił sukmanę naplecach, piersiach, klapach oraz na wylo-tach kieszeni.Ten właśnie typ sukmany przetrwał do na-szych czasów.P a s y były plecione lub tkane, długośćich wahała się od dwóch i pół do czterechmetrów. Wykonywano je z przędzy we-łnianej w prążki, przeważnie o tle pąso-wym, rzadziej czerwonym lub żółtym.Zakładano je na sukmany albo na kamizel-ki. Po związaniu końce opadały w dół naprzodzie lub z boku.Na terenie powiatu opoczyńskiego uży-wano jako nakrycia głowy zarównok a p e l u s z y jak i c z a p e k.Pierwsze noszono przeważnie latem, dru-gie zimą.K a p e l u s z e były z czarnego filcu. Zwa-no je ryjkami.Miały wysoką, zwężającą sięku górze główkę oraz średniej szerokościrondo.Dolną część główki ozdabiano czarną lubsiwą aksamitką.C z a p k a zwana rogatywką składała sięz czterech części i miała niekiedy czarnylub barwny pomponik zwisający.

Sukmana męskaFot. ze zbiorów MuzeumRegionalnego w Opocznie

Kamizelka męskaFot. ze zbiorów MuzeumRegionalnego w Opocznie



Otoki rogatywki pokrywał czarny lub siwybaranek, cała była podbita owczą wełną.Nie posiadała daszka, natomiast nad czo-łem sterczał jeden z jej rogów.Na początku XX w. stały się modne okrą-głe kaszkiety szyte z sukna granatowego,były one zaopatrzone w czarne lampasyi daszki.Mężczyźni nosili buty wywijane. Miałyone przyszwy i cholewy jednolite robionez czarnej miękkiej, juchtowej skóry. Chole-wy były dwukrotnie wywijane i podwiązy-wane pod kolanami barwnym wełnianymsznurkiem lub samodziałową tasiemką.Na końcach zarówno sznurka jak i tasiem-ki znajdowały się pomponiki z barwnejwełny, które po związaniu podwiązek lu-źno zwisały po zewnętrznej stronie nóg.Najbardziej upowszechniły się w opoczyń-skiem czarne buty o prostych usztywnio-nych cholewach.

Ludzkość od pradziejów przy pomocy to-porów rozwiązuje swoje nabolałe proble-my. My, humaniści protestujemy - ze skut-kiem lub bez. Od z górą ćwierci wieku"chodzi za mną" ... wiersz z toporami.

"Lecz co to znaczy, że miłuję ciebie?Czy to są zawsze zbyszkowe toporyw walce o czuby dla dziewki i porynigdy gwiazdami nie wschodzące w nie-bie?”

Wiersz bez tytułu, poświęcony żonie Gra-żynie napisał poeta, którego w 1970 rokunie znałem, dziś przyjaciel, Rafał Orlewski,zdobywca wówczas II nagrody w VI Ogól-nopolskim Konkursie Literackim o "Rubi-nową.

W dniu 29 maja 1998 roku, w piotrkow-skim Wojewódzkim Domu Kultury roz-strzygnięto XXVIII edycję konkursu.Zadano mi pytanie: jak to się zaczęłoz górą trzy dziesięciolecia temu?Pomocą najlepszej pamięci jest książka Ru-binowa Hortensja, antologia utworów na-grodzonych 1965-1975 (WydawnictwoŁódzkie), która ukazała się dzięki żmudne-mu opracowaniu niezapomnianego Feli-ksa Rajczaka oraz wspomagającego goAndrzeja Biskupskiego.

Podsumowano zatem pierwsze 15 kon-kursów. Reszta jest w protokołach jury, czyw innych archiwaliach, jakże niekomplet-nych.

"Rubinowa Hortensja" z "portem macierzy-stym" Piotrkowem Trybunalskim, jestobok gdańskiej "Czerwonej Róży" najtrwal-szym wydarzeniem literackim w Polsce.Wartym rekapitulacji w zbliżającym się ro-ku 2000, kiedy to, miejmy nadzieję, przyj-dzie organizować XXX edycję konkursuw 35-lecie jej narodzin.Skąd się biorą nie pokrywające się liczby?W 1990 roku, po zorganizowaniu XXVedycji "Rubinowej Hortensji", zabrakłopieniędzy na organizację i nagrody, aleniechęć nowej władzy do kultury sprzed1989 roku zaważyła ...

Teraz wspomnienie kronikarza.

Majowa niedziela 1965 roku.Do Powiatowego Domu Kultury (dziśWDK, jutro - raczej "miejskiego", przybyłotrzynastu poetów z Ziemi Łódzkiej, boszerzej konkursu organizatorzy nie zdołalispopularyzować. Pula nagród także byłasymboliczna, a poparcie władzy miejsco-wej "oficjalno-chłodne"

Poparł nas jeden jedyny znany pisarz, Sta-nisław Czernik, także wbrew łódzkiemuśrodowisku literackiemu ( to "podłączyłosię" nieco później, gdy w 1966 roku Czer-nika wsparli warszawianie: ZbigniewBieńkowski - przedstawiać chyba nietrzeba - i Małgorzata Hillar już wcze-śniej głośna poetka). Pierwszy konkurs w 1965 nie był jeszcze"Rubinową Hortensją", a Turniejem Jedne-go Wiersza.I nagrodę, czyli "Głowę Wawelską" oraz za-łącznik kopertowy otrzymał łódzki poetaAndrzej Biskupski, a i Piotrków trium-fował, bo II nagrodę otrzymał "tutejszy"czyli Kazimierz Świegocki, dziś nauczy-ciel akademicki w Siedlcach.Samochwalstwo, ale fakt historyczny: "Ru-binową Hortensję" wymyśliłem "intere-sownie". Huta Szkła Gospodarczego "Hor-tensja" od lat znana była z pięknych pu-charów, "więc niechaj wesprze biednych li-teratów!" I tak od 1966 roku znana hutaszkła fundowała puchary: najokazalsze dlanajlepszych, mniej okazałe - dla wyróżnio-nych. Huta chciała się jeszcze pełniej po-kazać, więc do tradycji weszły odwiedzinyliteratów, by przyjrzeli się wirtuozom gryna szkle - tego "na szkle malowanego".Przy okazji - wspomnienie z roku 1971.Już z redakcji "Gazety Ziemi Piotrkow-

Zagłębie literackie/wspomnienia kronikarza/

JERZY KISSON-JASZCZYŃSKI Piotrków Trybunalski

Pas siatkowyFot. ze zbiorów MuzeumRegionalnego w Opocznie

7



skiej", czyli w początkowym okresie głów-nego organizatora konkursu, mieliśmymaszerować do "Hortensji", a stamtąd te-lefon: "Nie przychodźcie, bo w hucie ...przerwa w pracy!" Wtedy nie miano odwa-gi powiedzieć, że hutnicy "Hortensji",wzorem ojców w 1932 roku ( słynny strajkw Europie) zastrajkowali, żądając podwy-żek płac.

Jeszcze wspominkowe przerywniki ...

Radomszczanin Edward Zyman, kilkakrot-ny zwycięzca w dziale poezji, od dawnażyjący w Kanadzie, napisał wiersz z ... wąt-kiem anielskim.Jury nagrodziło, "Gazeta Ziemi Piotrkow-skiej" drukowała nagrodzone teksty, więci ten "wiersz z aniołem".Nadgorliwy aktywista-czytelnik "zakablo-wał", więc "najważniejszy" w KomitecieMiasta i Powiatu PZPR wyraził stanowcządezaprobatę: "wy towarzyszu nie panujecienad sytuacją..."Sporo lat później, kiedy w salach zamkukrólewskiego w Piotrkowie, czyli MuzeumOkręgowym, odbyło się nad wyraz pod-niosłe podsumowanie "Rubinowej Horten-sji", przewodniczący jury, Tadeusz Chró-ścielewski, łódzki poeta, prozaik, eseistai tłumacz, prezentując tradycje literackiePiotrkowa Trybunalskiego, zbyt wieluw tych dziejach znalazł pisarzy-osób du-chowych. "Musiał ten Chróścielewski takwyszukiwać tych księży!? A jeżeli to byliksięża - patrioci?” - zapytałem.Jeszcze wspomnienie ... jaja Kolumba.Wspomniałem o pięknych pucharach fun-dowanych przez HSG "Hortensja".Ten pierwszy jednak robiony jako niespo-dzianka, do ostatniej chwili trzymany byłw tajemnicy przed współorganizatorami.Ktoś z huty jednak zadzwonił: "Rany bo-skie, przyjeżdżajcie!".Popędziliśmy z Ryszardem Ścisłow-skim, ówczesnym szefem "od młodzie-ży".Autentycznie dużych rozmiarów jajo stałona kurzej stopce! W środku owego jaja byłjak z odpustu, kwiat hortensji. Palcami po-kazaliśmy najokazalsze puchary, stojącew hutniczej wzorcowni. Te zastąpiły ko-lumbowe jajo ...Na początku była sama poezja. Teraz od1995, znów jest tylko poezja. W gręwchodzi wysiłek organizatorski i znówpieniądze.Od 1967 roku przez wiele lat mocną stro-ną konkursu była proza. W okresach prze-łomów: 1970, 1980 jurorzy "przepychali"teksty wieloznaczne.Władza powiatowo-miejska w Piotrkowiei wojewódzka w Łodzi robiła dobrą minę,bo trzeba sprawiedliwie powiedzieć, żejuż wtedy myślących nie brakowało na"znaczących stołkach".Rok 1971 - po raz pierwszy I nagrodaw prozie: Franciszek Kowalewski,mistrz murarski z Bielska-Białej.Jego opo-wiadanie pt.”Sciopa” wzruszyło autenty-zmem życia ludzi pewnej budowy. W jury

walczono o pierwszą nagrodę dla Krzy-sztofa Skudzińskiego z Łodzi. Opowia-danie pt. Amoroso alla provincia - o wiel-kiej miłości w małej mieścinie, uczyniłyz autora bohatera dnia, bo co z nim teraz?"Wystrzałowymi" prozaikami wtedy oka-zali się: Tadeusz Krasoń z Piotrkowa Try-bunalskiego i Andrzej Zakrzewski, na-uczyciel wiejski spod Radomska.Pan Tadeusz pisał do śmierci, choć byłksięgowym, otrzymywał nagrody na kon-kursach ruchu ludowego.Andrzej Zakrzewski jest nauczycielem aka-demickim w WSP w Częstochowie...

Dyscyplina kronikarska wymaga zwięzło-ści.Spróbujmy więc przedstawić poetówi prozaików "Rubinowej Hortensji", którzyjeśli nie wkroczyli na Parnas literacki, tow każdym razie zostali zapamiętani po-przez swoje tomiki poetyckie i książki pro-zatorskie.Wśród tych pierwszych trzeba wymienićwielu, jak Andrzej Grabowski, choć tennieco później startował, jednak laureat pa-ryskiej nagrody "Lusticia", wspomniani jużFeliks Rajczak, Andrzej Biskupski,Rafał Orlewski, "Kanadyjczyk" EdwardZyman, Czesław Sobkowiak, A. K.Waśkiewicz, Teresa Gabrysiewicz-Krzysztofikowa, Tadeusz Olszewski,Mirosław Kuźniak, Krzysztof Lis, Ze-non Dunajczyk, Krzysztof Lisowski,Aleksander Migo, Stanisław Gola,Roman Gorzelski, Eugeniusz Gar-nuch, Stanisław Filipowicz.Wspomniałem już poetów piotrkowskich.Ale jeszcze: Adama Puto, zmarły nie-dawno Ryszard Marian Wójcik, JerzyWłodzimierz Misztela, Zdzisław J.Dziubecki, Teresa Lechowska (mie-szka w Norwegii), Ireneusz Kaczmar-czyk i Hieronim Szczur.Poetą przedborskim, ale nie tylko, bo ce-nionym powszechniej, jest Tadeusz Mi-chalski.Wybaczą ci doceniani, którzy w "Rubino-wej Hortensji" nie startowali.Proza w piotrkowskim konkursie literac-kim ujawniła także parę nazwisk. Nie-którzy laureaci "Rubinowej Hortensji" zdo-byli laury już wcześniej.To Janusz Anderman, Ryszard Bin-kowski, Eugeniusz Iwanicki, Ewa De-nys, Marek Lubaś-Harny, Marek Nej-man, Jerzy Nawrocki, Andrzej Wik-tor Mikołajewski, Stefan Pastuszew-ski, Alfred Siatecki, wspomniany jużKrzysztof Skudziński, Lucjan Zuzia,Roman Cielecki , Jacek Indelak, Ja-nusz Mieszczankowski, zmarłyprzedwcześnie prozaik z Tomaszo-wa Mazowieckiego, Ryszard Błaże-jewski, Marek Grala.Jeszcze anegdotyczne wspomnienie zwią-zane z prozaikiem ze Szczecina, Maria-nem Yoph-Żabińskim. Przyjechał doPiotrkowa po nagrodę o jeden dzieńpóźniej. "Okupował" więc przez pełen na-stępny dzień gabinet redaktora naczelne-

go "Gazety Ziemi Piotrkowskiej", czyli ni-żej podpisanego, ażeby rozmowamio prozie polskiej powetować sobie utratęfinałowej imprezy.W końcu lat 70. młody, zdolny poeta z Ra-domska, Marek Braszczyński rozdawałswoje poematy - manifesty na piotrkow-skim dworcu PKP i ... ledwośmy go "wy-bronili" przed milicyjnym zatrzymaniem."To wasz poeta!? No, to go puszczamy ..."Pieniędzy na konkursy literackie za wielenigdy nie było.W przypadku "Rubinowej Hortensji" moż-na powiedzieć, że organizatorzy jakoś so-bie radzili, wydziały kultury w PiotrkowieTrybunalskim i Łodzi ... zabezpieczały.Już nieżyjąca Jadwiga Pilichowska by-wała jurorką z racji pełnienia funkcji za-stępcy, później dyrektora wydziału kulturyw wojewódzkiej Łodzi.Raz spóźniła się z pieniędzmi na nagrody,więc finałową imprezę "Rubinowej Hor-tensji", organizowaną w Miejskiej Bibliote-ce Publicznej w Piotrkowie, trzeba byłoopóźniać - ponad godzinę czekaliśmy peł-ni niepokoju ...Dla Jadzi jurorki wyrocznią była córka-stu-dentka.To ona "ustawiała" mamę, wyrokującktóre z nadesłanych na konkurs prac byłydobre i najlepsze.

Andrzej Grabowski odbiera puchar"Rubinowej Hortensji"(1980)Fot. ze zbiorów prywatnych



Czasami fachowcy jak Czernik, Piechal,Huszcza, Jażdżyński, Koprowski, Chróście-lewski zgadzali się z jej córką.Ostatecznie oni decydowali ...

* * *

Warszawskie jury w składzie: Piotr Kun-cewicz, Witold Nawrocki i LeszekŻuliński zdecydowało o tegorocznejXXVIII edycji "Rubinowej Hortensji".

Wręczono nagrody następującymosobom: Danucie Zasadzie z Warsza-wy(I nagroda), Markowi Kowalikowiz Zawiercia (II nagroda), Markowi Bry-morze z Kalisza (III nagroda), AnnieCzarnieckiej z Przemyśla (wyróżnienie),Jolancie Wiesławie Marciniszyn z Zie-lonej Góry (wyróżnienie) oraz LechowiGrali z Płocka (wyróżnienie)

Czekamy na rok przyszły, a przede wszyst-kim na rok 2000, bo wtedy to dojdzie doXXX jubileuszowego OgólnopolskiegoKonkursu Literackiego o "Rubinową Hor-tensję".

Minie akurat data narodzin konkursu:1965, czyli 35 lat.Z tej okazji warto opracować oraz wydaćczęść II antologii utworów nagrodzonych1965-2000 ...Póki co - gorące podziękowania dla tychwszystkich, którzy uratowali i kontynuująorganizację piotrkowskiego konkursu.To dzięki nim, dzięki uczestnikom konkur-su, Leszek Żuliński mógł powiedzieć, żePiotrków Trybunalski, jego okolice, bo i nie-wielki Zelów - to prawdziwe "zagłębie mło-doliterackie środka Polski".Powiem: l i t e r a c k i e.

Jerzy Kisson-Jaszczyński - dziennikarzi publicysta, należy do głównych inicjato-rów "Rubinowej Hortensji", jest pomysło-dawcą jej nazwy; przez pierwsze 25 kon-kursów, więc ćwierć wieku temu był nie-przerwanie członkiem sądu konkursowe-go. Jest autorem książek: Prowincjonałki.Alfabet piotrkowski (1993) i Sensacje z tejziemi (1997), zbioru historycznych opo-wieści o Piotrkowie Trybunalskim oraz in-nych środowiskach dzisiejszego woje-wództwa piotrkowskiego.

Danuta Zasada

* * *

Moje myśli wesołe, moje myśli smutnena przełaj biegną, wolne niczym sarnyw tle kapelusz skrada się ogromny, czarnyby je schwytać nim jeszcze spod czaszki

wyfruną

Niepotrzebne to całe moje zamyślenieświat i tak w takt przemienny ciągle się

kołyszeRaz myśl wesołą pod osiami słyszęto znowu myślą smutną skrzypi duszel.

Marek Kowalik

IKONOPISANIE

Obradowannoje Niebo

Zdarzyła się historia, że z ikony Timofiejauleciały jaskółki. Jak smutne łuki sarenślizgały się po poręczach nieba.A szare kulki wróbli potoczyły siępo lazurowym suknie nieba, psotliwe litery cudownego pisma.A chata Timofieja, bogata ubóstwem, wypełniona pustką,mrużyła sosnowe powieki okiennic, pykała dymem z garbatego pieca,pod którym mistrz Timofiejwiódł swoje szorstkie bytowanie.

Ikona się jawi jak wołanie żurawiz głębokości tajgi, tropy lisana śniegu i klangor aniołów.

Pędzel jest miejscem, gdzie kończy sięczłowiek,

a zaczyna cud. Radują się niebiosa,zakwitają ptaki ikon.

Da mołczitwsiakaja płot` czełowiecza. Milczyciało człowieka. I bije cichy zegar dni i

nocy.

Marek Brymora

SPOWIEDŹ JEDYNAKA

zwracałem się per siostrotylko do zakonnicy albo pielęgniarkibratem też nie miałem kogoobdarowaćdo rodziców mam dość bliskoale daleko

mój stryj się zaszył igłą niepamięcitak głębokoże pewnie nawet pocztytam nie ma

nie grożą mi żadne familijne radyciotek najazdy w czasie nie najlepszymjestem bezżenny - bo kogo posadzićprzy weselnym stole?Choć nie lubiły mojej okolicytrzęsienia ziemi i wybuchy wulkanównie mieszkał w pobliżuStalin ani Berianie mam rodzinya przecieżnie było wojny

7



Anna Zając

(Sokolniki)

Kara

Dwugłowy Lewita zasłonił me oczychustą haftowaną przez dwa długietysiąclecia. Od karła otrzymał adresmego ciała. Z szatanem był w zmowiedziałał z nim i z Bogiem.Rzuć palce me na stółi pograj nimi w kościDaleko porwij me oczy, by nie odczułyjuż bólu monotonnościNasze piąte oko znajdziemyniebawemOdbije się w lustrze magicznymwśród płomieni czasudojrzeje miłośniePożądanie, pożądaniepożądaniekara karakara karakaranie

* * *

Od kiedy czasu brak nam, winow uszach tłucze szkła gorącej udręki.Krzyki z telewizji brzmią u nieszczęsnychgłupców w piersiachNie dany był im jedyny taniec,na pióropuszach szczęśliwości pląsyNa zawszebali się bylii zmarnowali życie od Ojca.Potem, potem było jużzbyt późnona łapanie lotnychuczuć serdecznościbo węże prawdziwejrozkoszy niezmąconejumknęły.

Beata Pawłowska

(Sieradz)

Nie mów

Nie mów nic więcej,proszę-słowa tebardzo mnie ranią.Zamknęłam Ciusta ustami ...i nic- nadal je słyszałam,one zabijają.Lecz sercelękało się ciszy,bolało

obwiniałam siebie.Potem ogłuchłami zapomniałam -- umarłam, aletylko dla Ciebie.

To tylko ja

Nie bój się ciszy,szeptów, które bezwstydniemącą Twoją taflę uczuć.Nie bój się spojrzeńprzebijającychmaskę i twój gruby pancerz.Nie bój się cienileżących płaskopod stopami Twymi.Nie bój się dotyku serca,ono potrzebuje czułości,- Ty wiesz dobrze o tym.Nie bój się, proszęjeśli mnie poznasz- Twój strach ranić będzie. Lepiej pozostań obojętny....Czy słyszyszstukanie deszczu o szybę?Nie bój się- to tylko jadeszcz, łzy, krew

- nie bój się,ta ulewa mija.

Emilia Mitręga

(Zduńska Wola)

Słońce

nocątęsknię za tobąSłońce

myślęjak chwytne są twojedłoniejak rozpalone są twojeusta

i że gdy zacznie świtaćznów wpadniesz miw oko

* * *

jestem tylko jednąz kobietprzewieszonych przez twojeramiona

cierpliwiesuszę się w słońcutwych oczuwyciskając wszystkie kroplez bielizny uczuć

rozkrochmalonarozwieszam się na sznurkachtwoich rozbieganychpalcówwtulam się w twoje włosywyczekującdeszczu

Księżyc

gdy słońce mnie podglądatęsknię za tobąKsiężycu

marzęże nie ma już nawetcieniaz którego mógłbyś mnierozebrać

i że gdy mrok zapadnieutopisz wilgoć moich powiekw przerębli swoichust

Nasze prezentacje

rys. J. Knop



Andrzej Bulzacki

(Łask)

mój przyjaciel szczur

mój przyjaciel szczurboi się światłaktóre jest dla niegozwiastunem śmierciporusza się tylkow ciemnościach

dających mu poczuciebezpieczeństwabezkarnościczasami pięknamój przyjaciel szczurnie szanuje człowiekamówiąc o nim"głupi zwierzak"śmieje się z zakładanychprzez niego pułapek

z kawałkiem ochłapukuszącego odorem zgniliznymój przyjaciel szczurwgryza się we wnętrznościkażdego zdechłegoz głodu kloszardaz radosną myślą"jak dobrze że ludzienie jedzą szczurów"mój przyjaciel szczurw wolnych chwilachczytuje moje wierszeanalizuje każde słowopotem odkłada kartkęi spoglądając na mniebłyszczącymi paciorkamioczu cedzi przez zęby

jesteś jak zwierzę

Katarzyna Godlewska

(Zduńska Wola)

* * *

(poza tym że ciebie nie ma)jest wszystkoporozkładanena trzech czy czterech półkach

(poza tym że nie ma naszych pieszczot)pieszczotą jest czastylko trochęnietypowąbo godzinywbijają sięw moje myśli

(poza tym nic)

Tomasz Pohl

(Zduńska Wola)

Punkt widzenia

jestem tuz poczucia odpowiedzialnościmam obowiązki ale nie mam prawnaciskam gładkie klawisze słówzawsze mogę zmienić czcionkęi wielkość liternie panuję jednaknad sobą tobąi lotem chmur

tak jestemtylko widzem

co prawda teatr światajuż dawno zamieniono na kino(niektórzy mówią nawet o cyrku)

ale i kinopełne jest obrazów godnychapokalipsy:tłuste opakowanie po chipsachbiałe płatki prażonej kukurydzypapierowy kubek lubzgnieciona puszka

krajobraz po filmiektóry się urwałz choinki

Roman Tomaszewski

(Zduńska Wola)

Pan Bóg wciąż zamyka oczy

Kiedy Pan Bóg zamyka oczyginą dzieci pod kołami autlawina nagłe głazy toczyzmienia się w tajfun spokojny wiatrZabija matkę szaleniec synzboczeńcy gwałcą pięciolatkiupada pocisk w zgłodniały tłumlekarz nie zdąża do wypadkuZnów dzika banda dom podpalagdzieś piorun razi troje dzieciw kopalni siedmiu grzebie ścianamatka niemowlę rzuca w śmieciCierpiąc na raka ktoś umierapięciuset dzieciom wszczepiono HIVpiętnastoletni idą na frontz piętnastoletnich nie wraca nikt

Ojcowie gwałcą swoje córkikuter znów z rejsu nie powracatrzęsienie ziemi z domów grobystrzela szalony Ali AgcaEksplozja w sklepie ginie człowiekgaz w metrze poodbierał życiezawiść i zemsta każdy sobieznów nocą słychać syren wycieWojna agresja głód powodzieszarańcza susza pożar w nocybiedacy śpią na srogim mroziea Pan Bóg wciąż zamyka oczy

rys. J. Knopa



W lipcu 1998 roku mija 38 lat od śmierciTadeusza Sułkowskiego. Ten zmarływ Londynie znakomity poeta rodem zeSkierniewic jest, niestety, znany tylko nie-licznym, ciągle też na nowo jest odkry-wany.Sięgnijmy tym razem do jego korespon-dencji, jaką prowadził z Kazimierzem So-wińskim, jego serdecznym przyjacielem,też poetą, dziennikarzem i wydawcą. Sąto fragmenty listów pisanych w Angliiw latach 1946-47.Wynika z nich nie tylko walka poetyo przeżycie i zabezpieczenie warunkóww miarę ludzkiego, własnego bytowania.Wynika z nich także tragiczny, polski los,żołnierski los ludzi nie chcianych i niemi-le widzianych.Anglia, mimo, że Polacy byli aliantamii brali udział w bitwie o Anglię - po woj-nie, nie wiadomo, dlaczego, odnosili siędo nich z daleko idącą rezerwą. W komu-nistycznej już Polsce opluwano ich tylkodlatego, że przelewali krew nie tam,gdzie trzeba, a więc na Zachodzie.Tadeusz Sułkowski - jakże on tęsknił zakrajem, za rodzinnymi Skierniewicami,do których nigdy nie dane było muwrócić.Smutne są jego listy, ale ich lektura jestniemalże obowiązkowa.

* * *

Po zakończeniu II wojny światowej Tade-usz Sułkowski przebywał w Rzymie, a po-byt ten, trwający około czterech miesię-cy, został uwieńczony otrzymaniem na-grody literackiej. Oddziały polskie byłybezustannie przerzucane, a kolejnymetapem miała być Anglia.Echa włoskie, jak wspomina jego przyja-ciel, Kazimierz Sowiński, goniły jeszczeTadeusza przez długie miesiące.Z Rzymu wyjechał, aczkolwiek nie zdążyłzainkasować w całości przyznanej mu na-grody. Wypłacono mu tytułem przedpła-ty 25 tys. lirów, reszta miała być rychłoprzesłana do Anglii.Do dziś nie wiadomo, czy Tadeusz otrzy-mał w Anglii resztę nagrody, w każdymbądź razie nigdy więcej do tej sprawy niewracał.Już w dniu 5 września 1946 roku znalazłsię Sułkowski w Szkocji, w Glasgow, a na-

zajutrz w obozie Poulton koło Chester.Owo Chester było dla niego prawdziwąpociechą - jak pisał "stary gotyk i domkialbo z Dickensa albo bajki o domkachz piernika".W Poulton zabawił Sułkowski zaledwietrzy tygodnie, aby we wrześniu w poszu-kiwaniu lepszych warunków mieszkanio-wych przenosić się do innego domu. Kie-rowała nim nadzieja: może tam będzieznośniej?Niestety, nie było znośniej. "Warunkówgorszych - pisał z Lowercroftu - nie moż-na sobie chyba wyobrazić" Tymczasemprzyszła zapowiedź nowej zmiany lokum,w tym przypadku bez nadziei na lepsze.Pisze dalej Sułkowski: "Przedwczoraj wie-czorem (23 listopada) - zjechaliśmy nare-szcie do tego Stanley Parku (...) Mieszkanas w beczce dziesięciu, na środku pie-cyk z rurą jak cholera, szpar w ścianachteż do cholery, dmucha, ciągnie. Podło-ga oczywiście z betonu (...) krzesła anijednego (...) w dzień półmrok(...) Rejonobozu bez chodników, łazi się, a raczejskacze po błocie (...) O jakiejkolwiek pra-cy wymagającej skupienia, nie ma mowy,Lowercroft wspominamy jak raj."Już w niecały tydzień poeta wraca do te-go samego tematu, a więc do kolejnejprzeprowadzki:" U nas nic nowego. Bo zanowinę nie uważamy wiadomości, żemamy się stąd przenosić"Czym w tych "przeprowadzkowych" cza-sach parał się Tadeusz Sułkowski?Będąc ciągle jeszcze w Stanley Park do-nosił pod koniec 1946 roku: "Ja jestemgospodarzem kasyna. Ponieważ nie maludzi do roboty, więc jestem i kucharzem- "zaklęte rewiry", uważasz. Robota mi siępodoba, wiem już, jak trzeba zagadać dogościa, gdy siada, kiedy zaproponowaćklientowi repetę ..."W styczniu 1947 roku Sułkowski awansu-je. Jego kelnerska harówka zyskała uzna-nie i awansowano go na prezesa całegokasyna.Z tych prac postanowił się jednak wyco-fać. W pierwszych dniach lutego donosiSowińskiemu:"Wyobraź sobie, że dzisiajbyło zebranie kasynowe (...) Chcieli mniewybrać prezesem jeszcze raz, nie zgodzi-łem się (...) jest już mój następca. Ale żalmi, że jutro nie będę się kłopotał o śnia-danie, o deser na obiad i kolację. Śmieją

się ze mnie, gdy mówię, że jutro wstanęteż raniej i pójdę do kuchni (...)"I rzeczy-wiście - wstawał po staremu "raniej",a troski restauracyjno-kuchenne nie opu-szczały go. W końcu lutego 1947 rokupisze: "zostałem wybrany do obozowejkomisji kuchennej. Jest to organ nadzo-rujący nad wszystkimi kuchniami w obo-zie (...)" W ten sposób zamknęło się kołobłyskawicznej kariery: kelner, prezes ka-syna - i - powiedzmy, inspektor od żarcia.(...) Kariera, uważasz".Brak warunków do pracy literackiej prze-wija się w całej jego korespondencji. Niepoddawał się też namowom na ponow-ne objęcie posady kierownika kasyna,a i chętni do tego jakoś się nie garnęli.Bez reszty potwierdził tę decyzję wypaddo Londynu. W końcu stycznia odbył siętam wieczór autorski ludzi pióra z II Kor-pusu. Spotkanie z dawnymi kolegami,możliwość dalszej współpracy z redakcją"Orła Białego", który po krótkiej przerwieznów zaczął ukazywać się w Brukseli - topodziałało na poetę mobilizująco."Z Londynu wróciłem parę godzin temutak pisze w dniu 1 lutego 1947 roku.Wróciłem tak odświeżony, że mam uczu-cie, jakbym przeszedł udaną kuracjęodmładzającą (...) Wróciłem zachwyco-ny, Londyn w śniegu i to w jakim!

Z korespondencji TadeuszaSułkowskiegoZBIGNIEW GRALEWSKI Skierniewice

Tadeusz SułkowskiFot. ze zbiorów prywatnych



Z ogrodów zrobiły się jakieś scherza di-sneyowskie, wszędzie białe płaty śniegu".Sprawami Londynu żył bez mała parę ty-godni.W końcu lutego 1947 roku pisał: "Sytua-cja literatów w Anglii, szczególnie tychz Korpusu, przedstawia się coraz gorzej.Jak byłem w Londynie, opowiadała miNaglerowa (znana pisarka emigracyjna -przypomnienie Z.G.), że byli, uważasz,u Andersa w sprawie domu dla pisarzy.Rzecz miała pewne widoki".W korespondencji Sułkowskiego pojawiasię po raz pierwszy wzmianka o Domu Pi-sarza, chociaż starania o tenże Dom roz-poczęły się już wcześniej. Już 4 stycznia1947 roku pisała Naglerowa do Tade-usza: "Próbuję tu troszczyć się o Was, tj.o kolegów, żeby wydobyć Was z beczeki baraków. Może mi się coś uda, ale wszy-stko to ma swoje najpowolniejsze tempo,a tymczasem spadnie na nas to PKPR(Polski Korpus Przysposobienia i Rozmie-

szczenia) i założy nam kajdanki na ręce,nogi i mózgi"Sprawa rzeczywiście załatwiana była nadwyraz ospale i jakby bez wiary w osta-teczny sukces, piętrzyły się przeszkodyi opory. "Źle, źle jest w tych obozach - pi-sała Naglerowa pod koniec lutego. Cóżz tego, że wiemy o tym, kiedy inni niechcą wiedzieć.Sprawa owego Domu steruje w złą stro-

nę. Oczywiście, "pieklę się" i dalej walczę,ale ci, którzy mają pieniądze na to, wyco-fują się, nie wiem, czy z honorem". 11 lutego 1947 roku Tadeusz Sułkowskirównież wstąpił do PKPR.Mitem pracy literackiej żył od momentuprzyjazdu do Anglii.Jednak jego myśli zaprzątała głównie ko-nieczność uzyskania samodzielnego mie-szkania, aby móc w ten sposób bez prze-szkód pracować.W połowie stycznia, kiedy był jeszczeprezesem kasyna, pisze: "Przenieśliśmysię z beczki, w której ludzie zaczęli choro-wać, do maleńkiego budynku, zrobione-go trochę z cegły, trochę z dykty i trochęz dziur. Mnie przypadł" pokój", do które-go nie można było wstawić łóżka, więcskróciliśmy je piłą. Łóżko zajmuje do-słownie pół szerokości tego pokoju. Szu-kam teraz takiego cudownego stolika,żeby się mógł tam zmieścić i w czaro-dziejski sposób kurczyć, kiedy będzietrzeba. Trzeci mebel - krzesło, jak je tamustawić, żeby pozwalało otwierać drzwi,stanowi problem, który rozwiążemy do-piero wtedy, kiedy się zdobędzie ów sto-lik. Ciupkę ogrzewam piecykiem elek-trycznym kupionym jeszcze w Bury.Podłoga cementowa. Dziury opchałemwatą i zasłoniłem kocami.(...) W ten spo-sób - cierpliwością i pracą - można być tupokręconym przez reumatyzm i innecholery".Do Sułkowskiego dotarła wreszcie wia-domość, że niebawem mają nastąpićprzenosiny do kolejnego obozu. "Sam -pisał - się pcham na jednego z kwatermi-strzów, którzy pojadą parę dni wcześniejna nowe miejsce. Może mi się udauchwycić jakieś lepsze miejsce dla sie-bie". Przenosiny do Calveley Camp kołoChester nastąpiły 20 marca 1947 roku.Rodzi się więc dla poety nowy, a właści-wie ten sam, niezmiennie powtarzającysię kłopot: konieczność uzyskania jakiejśklitki, która umożliwiałaby pracę literac-ką.Pisał w tej sprawie tam, gdzie to tylko by-ło możliwe, poruszył w poszukiwaniumieszkania wszelkie możliwe znajomości:i wszystko to, niestety, bez skutku.Raz jeszcze z rozpaczą, ale i z irytacją pi-sze: „Wystarajcie się o to, bym miałw obozie jaką klitkę i wtedy możecie midawać pewne zlecenia - żeby napisać to,albo tamto, opracować jakąś rzecz, czyco tam będzie potrzebne. Jak wiesz, zewszystkich ludzi piszących w Korpusiemam najgorsze warunki pracy i nawetpies z kulawą nogą nie zajmie się tą spra-

wą. To jest łobuzerka, na którą ja niemam żadnych środków. Żądam dla siebieszacunku. (...) Sroce spod ogona nie wy-padłem. Sułkowski jestem! I żądam pew-nego minimum ułatwienia mi pracy". Był to czas wiosenny, a wiosna 1947 ro-ku w Anglii była wyjątkowo piękna. Wio-sna niepostrzeżenie zamieniła sięw prawdziwe lato, szczęśliwe dla poety.W dniu 6 czerwca pisze do KazimierzaSowińskiego: "Dzisiaj otrzymałem mie-szkanie: spory pokój na dwóch, razemz jednym urzędnikiem z komendy obozu,zresztą z moim znajomym jeszcze z Mur-nau (...) Zdaję sobie sprawę, że i wy dotego mieszkania przyłożyliście rękę (...)Dziękuję Wam z całego serca (...) Teraztylko, żeby dopisało mi zdrowie, będę,Kazimierzu, pracował". Dla "Orła Białego" pisywał już od miesię-cy, pracował mozolnie, nigdy nie przy-chodziło mu to łatwo - niezmiernie drę-czyła go niepewność, czy aby to, co na-pisał, nie nadaje się przypadkiem do ko-sza.Jak świadczy jeszcze jeden fakt - wiosna1947 była dla poety nadzwyczaj pomyśl-na, bo oto aktualna staje się znów spra-wa Domu dla pisarzy.Pisał Sułkowski o tej kwestii na podstawielistu, jaki otrzymał od Herminii Naglero-wej: " W sprawie Domu dla pisarzy mieliiść do prezydenta, bo wszystkie inne in-stancje nawaliły. Raczkiewicz jednak "leżychory i nawet spodziewają się lada dzieńkatastrofy".Poprawą bytu ludzi piszących zajmuje sięPragier. Chce umieścić pisarzy w jakimśobozie blisko Londynu. Naglerowa zwal-cza ten pomysł i upiera się przy owymDomu.(...) O Dom trzeba się kłócić, alepo cichu trzeba powiedzieć, że otrzyma-nie mieszkania blisko Londynu, nawetw obozie nie jest czymś do pogardzenia".Sprawa Domu Pisarzy "ciągnęła się" ażpoza Nowy Rok 1948.W połowie lutego tegoż roku pisał Suł-kowski: "Sprawa Domu dla Pisarzy - pa-miętasz, od kiedy to się ciągnie, jest na-reszcie na bezwzględnie dobrej drodze.Mam w tej chałupie dostać jakąś robotęadministracyjną, czy po prostu porząd-kową, bo wtedy będę mógł tam nie tylkomieszkać, ale i czerpać z tego znikomy,ale "niby" dochód.Dom Pisarzy nie był jedyną kwestią, którazaprzątała poetę.W czerwcu 1947 roku zapowiedział swójwyjazd do Londynu na Zjazd Związku Pi-sarzy.Pisze później: "Z Londynu wróciłem, jakpo mocnej skutecznej kuracji. Przyjecha-łem z dwoma bąblami na nogach i z tle-nem w cielsku i w duszy. (...) Londyn nawiosnę jest śliczny - w środku miasta spo-tkasz jeziorko z szuwarami i kaczkami.(...) No i zieleń.Odżyłem i nikt mnie już do końca życianie przekona, że Londyn jest brzydkimmiastem".

Tadeusz SułkowskiFot. ze zbiorów prywatnych

Tadeusz SułkowskiRepr. grafiki ze zbiorów prywatnych



Po uzyskaniu mieszkania Sułkowski dzia-łał aktywnie w obozowym życiu, przyj-mując funkcję bibliotekarza.Jak sam stwierdził, "było to o wiele odpo-wiedniejsze, niż prezesura kasyna".Ponadto pisze, a są to głównie artykułykrytyczne. "Na pierwszy ogień pójdzietom Łobakowskiego "Modlitwa na woj-nę".Robię dopiero notatki. Będzie to niewiel-ki artykulik z pewnym natarciem na poe-tów krajowych za ich wyłączne kręceniesię przynajmniej, jeśli idzie o publikacje -w małym kręgu poezji "czystej".

Sułkowskiego kilkakrotnie dręczyła myśl,czy nie zdecydować się na powrót dokraju.Ostatecznie pozostał na emigracji, choćdrażniło go wiele spraw.W połowie lipca 1947 roku pisał: "Naj-bardziej boli to, że można się schowaćnawet w działanie społeczne, znaleźćoparcie w jakimś ruchu, choćby partii,gdzie by się człowiek poczuł na miejscu,o coś walczył, z kimś się kłócił. Wypadłożyć wśród ludzi, na których bym sięw normalnych warunkach nawet niespojrzał. Nieraz sobie myślę: rzucić to

wszystko, skryć się gdzieś, niech się dzie-je z nimi, co chce ". Niczego jednak nie porzucił. Jego losemi chyba przeznaczeniem było "wytrwać",choć wspomnienie kraju było nadal żywei bardzo bolesne.

(Na podstawie artykułu Kazimierza So-wińskiego, opublikowanego w "Oficyniepoetów" - nr 3 z 1973 )

Pejzaż OjczystyV Ogólnopolskie Biennale Sztuki Nieprofesjonalnejim. Józefa ChełmońskiegoAGATA IGNACZAK Skierniewice

"...wydawało mi się, że impet amatorskiejtwórczości przygasa.Teraz skłonny byłbym wierzyć, iż zmienia siętylko struktura życia artystycznego"

Aleksander Jackowski

Lata dziewięćdziesiąte to okres, w którymznacznie zmniejszyła się liczba konkursówi przeglądów plastyki nieprofesjonalnej, a tektóre pozostały, mają zasięg wojewódzkilub regionalny. Obecnie w Polsce organizo-wane są dwa duże konkursy dla osób, którezajmują się malarstwem niezawodowo.W roku 1996 po raz pierwszy został zorga-nizowany przez Wojewódzki Ośrodek Kul-tury i Bydgoskie Towarzystwo Twórców Lu-dowych i Nieprofesjonalnych OgólnopolskiKonkurs Malarski adresowany do malarzyamatorów z kręgu "sztuki naiwnej". Na pa-trona tego konkursu wybrano TeofilaOciepkę. Założeniem tego konkursu byłaszeroka prezentacja amatorskiej twórczościz kręgu malarstwa intuicyjnego - naiwnego- Art Brut.Konkurs ten pokazywał, że zjawisko, jakimjest "sztuka naiwna", jednak nie zamierai nadal odnaleźć można wśród jego uczest-ników wiele indywidualności.Drugim konkursem adresowanym w tymwypadku do szerszego grona amatorówjest Ogólnopolskie Biennale Sztuki Niepro-fesjonalnej "Pejzaż Ojczysty" im. JózefaChełmońskiego, organizatorem któregojest Wojewódzki Dom Kultury w Skierniewi-cach a honorowy patronat objęło Minister-stwo Kultury i Sztuki.Dlaczego właśnie pejzaż?Organizatorzy, nie bez przyczyny, na patro-na wybrali Józefa Chełmońskiego. Po pierw-

sze dlatego, że od najmłodszych lat związa-ny był z Mazowszem, urodził się i mieszkałw miejscowości Boczki (obecnie BoczkiChełmońskie, gmina Kocierzew), znajdują-cej się na terenie dzisiejszego województwaskierniewickiego. Drugim powodem jestfakt, że sztuka i życie Chełmońskiego to

ucieczka w świat natury. Artysta uciekałz miasta, a nawet ze swego wiejskiegoustronia, aby całkowicie zespolić się z przy-rodą.Aleksander Jackowski we wstępie do jedne-go z katalogów napisał: "... Józef Chełmoń-ski jest doskonale wybranym patronem te-

III Ogólnopolskie Biennale SztukiNieprofesjonalnejOtton Grynkiewicz - “Kopanieziemniaków”

7



go konkursu, jest bowiem w jego obrazachwzruszające umiłowanie ojczystego pejza-żu, odczucie jego niepowtarzalnych cech.Niebo, pola, łąki, ludzie, wiejskie chałupy sąu niego w swej atmosferze tak polskie, jakpolskie są rytmy oberków czy mazurki Cho-pina ..."Biennale w założeniach organizatorów mia-ło stać się próbą ocalenia w Pamięci charak-terystycznych polskich motywów krajobra-zowych, które w obecnych czasach takszybko ulegają zagładzie. Pierwsza edycja Biennale zorganizowanazostała w 1988 roku, niestety po nim nastą-

piła czteroletnia przerwa. Następne Bienna-le odbyło się w roku 1992 i później już cy-klicznie odbywało się co dwa lata.W Biennale mogą brać udział artyści amato-rzy oraz osoby, które mają ukończone śre-dnie szkoły artystyczne, ale również absol-wenci wyższych uczelni artystycznych o kie-runku: wychowanie plastyczne. Uczestnicymogą złożyć trzy prace z zakresu malar-stwa, grafiki i rysunku. Wykluczone są ko-pie, szkice robocze i prace już eksponowa-ne na poprzednich konkursach.Termin nadsyłania prac upływa zawszew połowie sierpnia.

Do udziału w pracach komisji konkursowejzapraszane są osoby, które interesują się,bądź są związane z działalnością ruchu nie-profesjonalnego. Przewodniczącym juryw trzech edycjach Biennale był prof. Ale-ksander Jackowski, autorytet w zakresiesztuki nieprofesjonalnej, wieloletni pracow-nik Instytutu Sztuki przy PAN, redaktor na-czelny kwartalnika POLSKA SZTUKA LUDO-WA "KONTEKSTY" oraz autor książek i licz-nych publikacji na temat "sztuki różnie na-zywanej".Zasadą jury jest, aby na wystawę została za-kwalifikowana przynajmniej jedna pracakażdego z uczestników. Wybór jednej lubkilku prac spośród zgłoszonych, wskazujeautorowi pożądany kierunek dalszego roz-woju.Na IV Biennale zgłoszono około 500 prac150 autorów, na wystawie prezentowanoprawie 300 obrazów, a więc ponad połowęzgłoszonych. Świadczy to o tym, iż praceprezentowane na wystawie, oprócz tychnagrodzonych, osiągnęły zadawalający po-ziom artystyczny.Wystawy pokonkursowe organizowane sązawsze w drugiej połowie września, trwająponad miesiąc, kończą się uroczystym pod-sumowaniem i wręczeniem nagród. Auto-rzy prac nagrodzonych i wyróżnionychotrzymują nagrody pieniężne. Podsumowa-niu konkursu towarzyszy spotkanie autorówprac z przedstawicielami jury, które staje sięokazją do wymiany poglądów.Wystawa cieszy się dużym powodzeniem,stała się ucztą duchową dla grona konese-rów i miłośników sztuki nieprofesjonalnej.Wśród osób, które prezentowały swoje pra-ce na Biennale, znajdują się prawdziwe ta-lenty oraz tacy, którzy próbują zmienić swo-je prywatne, bezinteresowne hobby w dru-gi zawód, licząc na zarobki i sukcesy, są teżi tacy, dla których malowanie jest próbąucieczki od rzeczywistości i ma charakterbardziej terapeutyczny niż artystyczny.Oglądając prace prezentowane na wysta-wach nie oczekujmy od nich takiego pozio-mu, który pozwoliłby zaliczyć je do dziełsztuki. W większości przypadków jest to próba na-śladowania sztuki dawnych wieków, zna-nych z muzeów i reprodukcji. Realizm jeststylem ulubionym przez amatorów, możedlatego, że posiada najbardziej czytelnekryteria oceny.Inne dawne kierunki i style artystyczne rów-nież znajdują swoich zwolenników. Zdarza-ją się też, szczególnie wśród młodych ludzi,próby naśladownictwa awangardowychform sztuki współczesnej.Właśnie różnorodność postaw jest tą cechą,która stanowi o barwności tych wystaw.Na prace amatorów należy jeszcze spojrzećz innej strony, bo jeśli dzieła profesjonal-nych malarzy uczą przede wszystkim obco-wania ze sztuką, to prace amatorów pozwa-lają lepiej i wrażliwiej patrzeć na przyrodę,na otaczający nas świat.

III Ogólnopolskie Biennale Sztuki NieprofesjonalnejRyta Wnorowska - “Pejzaż z krowami II”

III Ogólnopolskie Biennale Sztuki NieprofesjonalnejOtton Grynkiewicz - “Orka” 7



Wiek XIX nie był dla Polski czasem histo-rycznie łatwym. Nie bez kozery zostanienazwany niedoskonałym. Wszak pod ko-niec XVIII wieku upada Rzeczpospolitaw momencie, gdy pod wpływem hasełoświecenia, miała okazję podźwignąć sięz wiekowego marazmu.Niestety, reformy przyszły dla Polski zbytpóźno. Silna Rosja, Austria i Prusy przesą-dziły o losie kraju podzielonego, jak suk-no.W 1795 roku nazwa Rzeczpospolita znikaz mapy Europy. Przed ludźmi doby XIXwieku stanie priorytetowe zadanie - walkao odzyskanie utraconej wolności. Nie byłoto łatwe. Bowiem zarówno powstanie li-stopadowe, następnie powstanie stycz-niowe, z którymi wiązano szanse na wol-ność, poniosły klęskę.Walka Polaków u boku Cesarza Francuzówzrodzi jedynie legendę. Bowiem stworzo-ne przez Bonapartego Księstwo Warszaw-skie oraz narzucona konstytucja 1807 r.Spisana pod dyktando cesarza nie przery-wa niewoli. Ona trwa nadal ...Kultura pomimo ogromu klęsk Polakówprzeżywa rozwój, podtrzymując tożsa-mość zniewolonego narodu.Ten klimat wieku, który nie pozostawił posobie pomników wieku przesyconegouczuciami bólu i nadziei, wiary i zwątpie-nia oddają płótna tych najwybitniejszychartystów czasu ruin: Maksymiliana Gie-rymskiego, Artura Grottgera, HenrykaRauchingera, Januarego Suchodolskiegoi wielu innych genialnych twórców.Te zachwycające obrazy możemy podzi-wiać na wystawie pt. "Czas niedoskonały "prezentowanej w renesansowo-gotyckichsalach Zamku Królewskiego w PiotrkowieTrybunalskim.Składające się na ekspozycję XIX wieczneobrazy pochodzą ze zbiorów MuzeumNarodowego w Krakowie.Autorką tej wspaniałej wystawy jest PaniZofia Weiss-Nowina Konopczyna wnuczkasłynnego Wojciecha Weissa.W Piotrkowie z autorką wystawy współ-pracowała Pani Elżbieta Delong - absol-wentka Uniwersytetu Warszawskiego, naktórym ukończyła historię sztuki. Pani Elż-bieta jest osobą niezwykle uczuloną napiękno. Z prawdziwym rozmiłowaniemopowiada o swojej pracy, którą jak mówipo prostu kocha. Świat sztuki jest dla Niej

arkadią, do której ciągle chce powracać.Na półkach gromadzi kolorowe albumy,zdjęcia, książki. To pasja, która nigdy niegaśnie, wręcz przeciwnie Pani Ela czujeniedosyt.

- Płótna Grottgera, Grassiego, Sucho-dolskiego ... jak udało się sprowadzićz Krakowa te piękne obrazy?

- Wszystko zaczęło się od artykułu, któryprzeczytałam w "Zdarzeniach Muzeal-nych", który relacjonował wystawę pod-czas jej pobytu w Kaliszu. Oczywiście sa-ma się tam udałam, aby obejrzeć wysta-wę, która mnie zachwyciła. Dowiedziałamsię, że jej autorką jest Zofia Weiss-NowinaKonopczyna z Krakowa. Podjęłam więcpróby skontaktowania się z nią. Bardzopomocni w nawiązaniu kontaktu okazalisię moi znajomi z Krakowa. Udało się.Choć nie było łatwo, wszak przygotowa-nia trwały dwa lata.

-Wiek XIX był czasem historycznie trud-nym, obfitującym w klęski, ale chybadla sztuki polskiej nie był to czas nie-doskonały?

- To był czas niedobry dla narodu polskie-go, ale sztuka rozwijała się świetnie w ca-łej Europie.W Polsce również pomimo gorącego cza-su. Nasi rodzimi malarze tworzyli w krajui za granicą.W Monachium ukonstytuowało się najsil-niejsze środowisko polskich artystówz braćmi Gierymskimi, Józefem Brandtem,Adamem Chmielowskim i Maurycym Got-tliebem na czele. Pomiędzy Paryżema Warszawą żył i tworzył Józef Chełmoń-ski.

- O XIX wiecznym malarstwie polskimJuliusz Słowacki i Adam Mickiewiczmawiali, że to malarstwo nauczające,w odróżnieniu od malarstwa "kramkikupieckiej", jak wyrażano się o szkoleparyskiej. Czy malarstwo doby roman-tyzmu rzeczywiście nauczało, zagrze-wało do walki, a może dodawało otu-chy po klęskach powstańczych?

- Na pewno uczyło, takie jest założeniesztuki. Według reprezentującego Kraków

Jana Matejki sztukę należy rozumieć, jakopowołanie do służby społecznej. Należyjej podporządkować ambicje ściśle arty-styczne, to obowiązek wobec kraju i naro-du. Stąd malarstwo Matejki zagrzewa doboju i dodaje iskry wiary po klęsce. Swojeobrazy mistrz Jan tworzył "ku pokrzepie-niu serc" mawiając, że nie wolno oddzie-lać sztuki od miłości do ojczyzny.

- Co zadziwiające wielu historykówsztuki wysnuwa pogląd, że wiek XIXnie posiada własnego stylu ze względuna zmienność nurtów: klasycyzm, ro-mantyzm, realizm, impresjonizm. Czyzgodzi się Pani z ich opinią?

- Rzeczywiście w XIX wieku trudno mówićo jedynym wiodącym stylu, bowiemw malarstwie polskim i europejskim jestwielość nurtów. Jednak każdy z tych tren-dów był inny, oryginalny i wnosił coś no-wego.Sztuka w tamtym okresie rozwijała się bar-dzo prężnie. Artyści wciąż poszukiwaliczegoś nowatorskiego, doskonaląc barwęi światło.

- Na obrazach prezentowanych na wy-stawie przeważa ciemna kolorystyka.Czy była znamienna dla tego okresu?

- Paleta kolorystyczna wylansowana przezmalarzy XIX wieku nie obfituje tylkow mroczne barwy, ale jest bardzo zróżni-cowana.Poczynając od ciepłych tonacji ciemnychbrązów, czerwieni, zieleni po akcenty roz-jaśnionej bieli, tak jak na obrazach Henry-ka Rodakowskiego.Z kolei na płótnach Maksymiliana Gierym-skiego dominują harmonie złotawegobrązu przeplatające się z kompozycjamio chłodnej tonacji srebra. Jednak prawdzi-wą rewolucją dla barw okaże się impresjo-nizm proponując kontrastowe zestawieniebarw ciepłych i zimnych.

- Jak malarstwo tworzone w epoce ruinodnosi się do sztuki współczesnej.Współczesna sztuka XX wieczna czer-pie z IX wieku, czy może odcina się odtamtych trendów?- Współczesne malarstwo realistyczne na-wiązuje do maniery XIX wiecznej.

Nie wolno oddzielaćsztuki od miłości ..VIOLETTA GOŁYGOWSKA Piotrków Trybunalski



Portrety, pejzaże, martwe natury operujądziś podobnie, jak w wieku XIX tym sa-mym zestawieniem barw i motywemświatłocienia.W sztuce nic nie ginie, a nowe trendy po-wstają nawiązując najczęściej do tego, cojuż było.- Ta imponująca wystawa nie jestpierwszą, ani ostatnią prezentowanąna Zamku Królewskim. Czy mieszkańcyPiotrkowa są wrażliwi na estetykęi piękno? Chętnie oglądają przygoto-wane ekspozycje?- Muszę przyznać, że jestem trochę zawie-dziona. Uważam, że jeżeli sprowadza siętak piękne obrazy wielkich mistrzów, tozainteresowanie powinno być duże. Nie-stety osób, które doceniają rolę sztukiw życiu, potrafią się zachwycić i pokusićo refleksję jest niewiele.Na otwarcia wystaw przychodzą główniejej miłośnicy. Bardzo rzadko przychodzimłodzież.

Być może młode pokolenie bardziej zaafe-rowane jest zdobyczami techniki.Sztuce bardzo trudno będzie konkurowaćz rozwojem cywilizacji.- Jakie są plany muzeum na najbliższąprzyszłość, co będziemy mogli podzi-wiać?- W przyszłym roku planujemy dużą wy-stawę malarstwa pt. "Krajobrazy polskiew malarstwie polskim od połowy XIX wie-ku do początków XX wieku" ze zbiorówMuzeum Narodowego w Warszawie. Bę-dą to płótna najlepszych mistrzów pejza-żu między innymi Chełmońskiego i Gie-rymskiego. Na 2000 rok chcemy przygo-tować wystawę monograficzną poświęco-ną Leonowi Wyczółkowskiemu, polskiemuprzedstawicielowi impresjonizmu.Ponad czterdzieści obrazów rozmieszczo-nych w zamkowej sali przemawiało swympięknem i prawdą. Stylowe meble,świeczniki. Pożółkłe obrusy i stary zegararanżowały "ducha" poprzedniej epoki ...

Sącząc sok przemykałam pośród oglądają-cych. Zewsząd dobiegały rozmowy... Sto-jąca obok kobieta głośno wyrażała swójzachwyt pochylając się nad "Krajobrazemz makami" Eugeniusza Wrzeszcza. Tedrobne pomarańczowe kwiatki będą jąprzyciągały jeszcze wielokrotnie. Przedobrazem Henryka Rauchingera dwóchstarszych mężczyzn, w ich oczach do-strzegłam łzy i nutę wspomnień.Dla wielu ta wystawa, to powód do zadu-my i refleksji.Dla pozostałych, to tylko sztuka pozba-wiona przesłania artysty. Każdy ma prawodo osobistego, indywidualnego odbioruwytworów sztuki, ale my wszyscy ludziefin d` sieclu stukający do drzwi XXI wiekumusimy pamiętać, że to rozwój kultury"nie pozwalał się Polsce oddać w ręce czy-je".

W ciągu kilku ostatnich miesięcy miałemokazję bliżej poznać działalność Biura Wy-staw Artystycznych w Piotrkowie Trybu-nalskim. Ta jedyna w Piotrkowie profesjo-nalna galeria sztuki powstała w 1975 rokui w ciągu 23 lat swojej działalności na sta-łe wpisała się w dość ubogi jak na miastowojewódzkie krajobraz kulturalny miasta.Tym ciekawsza wydaje się każda opinia natemat celowości działań podejmowanychprzez piotrkowskie BWA. Piotrkowska ga-leria sztuki zajmuje się organizowaniemi inicjowaniem całego szeregu działań,które bądź to bezpośrednio przyczyniająsię do powstawania nowych wartości kul-turalnych w regionie Piotrkowa, bądź teżsłużą popularyzacji i prezentacji dokonańartystów z województwa, z całej Polski,a ostatnio bez mała z całego świata. BWAzajmuje się organizowaniem wystaw sztu-ki współczesnej, sprzedażą obrazów, grafi-ki i rysunków oraz samo prowadzi działal-ność edukacyjną oferując wykłady i zajęciawarsztatowe dla młodzieży. Bez wątpieniajako jedyna tego rodzaju placówka kultu-ralna w województwie, BWA ma wyjątko-wy wpływ na sferę kultury w mieście.Działalność BWA skierowana jest ze zrozu-miałych względów do mieszkańców mia-sta i okolic, a szczególnie do uczącej sięw Piotrkowie młodzieży. Wydaje mi się, że

to właśnie wpływ piotrkowskiego BWAi szeregu tego rodzaju instytucji w całejPolsce na rozwój intelektualny młodzieżyzasługuje na szczególną uwagę. Częstymwidokiem w piotrkowskiej Galerii Sztukijest grupa młodych ludzi zwiedzającychnową wystawę malarstwa, grafiki, rzadziejrzeźby. Dla wielu tych młodych odbior-ców wizyta w BWA to pierwszy kontaktz czymś co wszyscy zgodnie nazywamysztuką. Dla mnie jednak takie szkolne wy-cieczki to głównie obcowanie z przedmio-tem, z wytworem ludzkiej wyobraźni,a jednocześnie czymś namacalnym - ob-cowanie z produktem końcowym procesutwórczego. Wiadomo, że odbiór sztukiw salach wystawowych galerii czy mu-zeum cechuje się pewnego rodzaju wyci-szeniem własnego „ja", skupieniemi w miarę pełną gotowością na odbióri zrozumienie wizji artysty. Odbiór sztukinie jest przecież rzeczą łatwą - czasem wy-maga długiego przygotowania, czasemjest sztuką samą w sobie. Wejście w świattwórcy wymaga także wiele odwagi i wy-rozumiałości. Sztuka to przedmiot wysta-wiony na widok publiczny w miejscuw którym obcuje się ze sztuką. Czyż niejest to często jedyne kryterium pozwalają-ce określić coś mianem sztuki, a każącecoś innego uznać zwykłym przedmiotem,

czy najwyżej pretensją do miana sztuki?Żyjemy w ciekawych czasach - pojęciaulegają pomieszaniu, deformacji; wartościsię dewaluują. Żyjemy, jak chyba nigdydotąd, w świecie przedmiotów, które czytego chcemy, czy nie, stanowią o jakościi w pewnym sensie o wartości naszego ży-cia. Przywykliśmy traktować przedmiot jakcoś powtarzalnego, jeden z wielu iden-tycznych produktów wytwarzanych nawielką, przemysłową skalę. Wydaje się, żenajwiększą wartością przedmiotów, który-mi z konieczności lub z wyboru otaczamysię jest zawarty w nich element nowości.Imperatyw zdobywania coraz to nowych,doskonalszych produktów jest przecieżobecnie główną siłą napędową przemysłui postępu. Umiejętne przedstawienie zaletnowego produktu, nierzadko już to nowe-go modelu praktycznie wszystkiego, cowytwarza się masowo polega w znacznejmierze na eksponowaniu tego wszystkie-go co nowe. Ale przeciętny użytkowniksamochodu, komputera, czy maszynki dogolenia nie wymaga przecież, aby coś cojest dobre było ciągle ulepszane. To raczejimperatyw powtarzania obecny w ludzkiejnaturze wymusza powrót tych samychmotywów w coraz to nowych wydaniach.Czy nie towarzyszy temu jednak postęp?Czy najnowsze produkty nie są coraz

Sztuka w galerii,sztuka na ulicyMIKOŁAJ PAWLAK Piotrków Trybunalski

7



sprawniejsze, czy nie lepiej wykonują sta-wiane im zadania. Z pewnością świat„idzie ku lepszemu" - dodajmy świat ma-terialny. Jednakże patrząc obiektywniewarto się zastanowić, czy człowiekpodróżujący po Europie przed kilkuset la-ty konno czuł się mniej szczęśliwy odwspółczesnego homo sapiens podróżują-cego w nowoczesnych samochodach,choćby był to nawet samochód roku ( no-tabene w tym roku to naprawdę piękna li-muzyna).Wydaje się, że wartość przedmiotu zbytłatwo ulega swoistej dewaluacji. Wystar-czy rok abyśmy na faworyzowane przeznas produkty wytwarzane masowo spo-glądali z lekkim zażenowaniem: „przecieżto stary model". Takie podejście może ła-two doprowadzić do zdegradowania pra-cy do swego rodzaju mechanizmu socjo-logicznego pozwalającego wpasować sięw akceptowane ramy porządku społecz-nego. W takiej sytuacji to właśnie kontaktze sztuką, która jak mało który akt czło-wieka nacechowany jest intymnością i in-dywidualnym piętnem artysty, pozwalaodnowić coraz częściej pomijane aspektypracy. Całkowicie utopijnym byłoby prze-konanie o zbawiennej roli sztuki w walcez automatyzacją i anonimowością, któratowarzyszy wytwarzaniu coraz to nowychproduktów. Możliwe wydaje się jednakposłużenie się sztuką do uczenia młodegoczłowieka szacunku do przedmiotu,a więc szacunku do ludzkiej pracy. Niesieto za sobą także kształtowanie pewnej kul-tury odbioru tego co wytwarzane maso-wo. Nie można przecież założyć, że wszy-stko co oferuje nam współczesna kulturapopularna pozbawione jest wartości este-tycznych i duchowych (jeśli w ogóle jestmiędzy nimi jakaś różnica). Podobnietrudno nie dostrzec wyjątkowego pięknai artyzmu w wielu wytwarzanych masowoproduktach. Kluczowym problemem jestzatem przygotowanie młodych ludzi do

kontaktu ze sztuką, wskazanie różnychaspektów jej percepcji, uczulenie młode-go człowieka na często niezauważalneaspekty produktów artystów i produktówprojektantów przemysłowych. Istotne jestposzukiwanie tego co wartościowe, tegoco łączy sztukę ulicy i sztukę sal wystawo-wych. Zarówno wykłady na temat historiisztuki jak i te prezentujące najnowsze kie-runki sztuki współczesnej stwarzają okazjędo ukazania tak licznych analogii i inspira-cji obecnych w otaczających nas produk-tach. Czy jednak wszystkie eksponaty wy-stawione w galerii BWA to dzieła sztuki?Nie łudźmy się- odpowiedź na to pytaniezna przecież tylko sam odbiorca. Nie machyba definicji sztuki, która w pełni odda-łaby wszystkie aspekty tego złożonego fe-nomenu kulturowego. Sądzę jednak, żepiotrkowskie BWA powinno śmielej otwo-rzyć swe podwoje dla najnowszych kie-runków sztuki współczesnej. W przeciw-nym razie grozi nam uprzedmiotowieniesztuki, ograniczenie jej tylko do wymiarumaterialnego przedmiotu, ograniczeniesztuki do artyzmu wykonania, żeby niepowiedzieć do rzemiosła. To prawda, żeprzez wiele wieków sztukę rozumiano jakopewną zdolność manualną, tym większąim wierniej pozwalała odtworzyć otacza-jący świat. Nawet kiedy wierne przedsta-wienie zastąpiono własną interpretacjączy deformacją ciągle sztukę utożsamianoz wyobrażeniem. A przecież istnieje wielenowych kierunków, jak na przykład kon-ceptualizm, gdzie sztuka rozumiana jestjako coś co się zdarza na drodze międzypewnym przedstawieniem wizualnym lubdźwiękowym, a odbiorcą. Stąd obecneu wielu współczesnych artystów pomniej-szenie roli przedmiotu i posłużenie się nimnie ze względu na jakieś szczególne walo-ry estetyczne (te są przecież tak zmienne),a jedynie na wywoływanie określonychskojarzeń, wydobycie pewnych pojęć,którymi operuje dany koncept. Jak długo

prezentowane w BWA w Piotrkowie, Rze-szowie, czy Kutnie przedmioty służą za-prezentowaniu historii sztuki, tak długorola edukacyjna jest spełniona. Nieodzow-nym wydaje się jednak prezentacja tegoco w sztuce nowe, szokujące - tego co wy-kracza poza tradycyjne ramy obrazu, ry-sunku, czy grafiki. Choćby nawet najcie-kawsze wykłady nie zastąpią przecież bez-pośredniego kontaktu z wizją artysty. Warto pokusić się o poszerzenie ofertyw końcu jedynej profesjonalnej GaleriiSztuki w województwie jaką jest piotrkow-skie BWA.

Z historii zespołówamatorskich PiotrkowaTrybunalskiego

ZYGMUNT STĘPIEŃ Piotrków Trybunalski

Korzenie ruchu amatorskiego w Piotrko-wie sięgają połowy XIX wielu.Pierwszymi propagatorami tej działalnościbyli m. In. Józef Goleński (1819-1888) -założyciel chórów szkolnych, kościelnych,organizator koncertów na terenie miastaoraz Alfons Brandt (1866- 1925) - jeden

z twórców Towarzystwa Muzycznegow Piotrkowie, szkoły muzycznej (KursówMuzycznych), dyrygent orkiestr i innychzespołów muzycznych.Wybuch II wojny światowej spowodowałznaczne ograniczenie działalności wymie-nionych tu zespołów. Jedynie chóry przy-

kościelne mogły przygotowywać bezprzeszkód programy religijne, występującw każdą niedzielę w świątyniach, przyktórych istniały.

Po zakończonej wojnie w 1945 rokuw Piotrkowie ożywiła się działalność espo-

7



łów muzycznych i teatralnych zarównozawodowych jak i amatorskich.Systematycznie odwiedzały Piotrkóworkiestry z dużych ośrodków - Poznania,Bytomia, Warszawy oraz pobliskiej Łodzi.Także teatry zawodowe miały tu swoichwielbicieli, którzy zapełniali w kompleciesalę im. J. Kilińskiego.Były to najczęściej teatry z Częstochowy,Kielc oraz Łodzi, zwłaszcza Teatr ZiemiŁódzkiej, który był teatrem objazdowym.Ożywiły się również amatorskie chóry ko-ścielne.Występowały nie tylko w swoich własnychświątyniach, ale organizowano także dużekoncerty muzyki religijnej.Pomysłodawcą był piotrkowski organistaMieczysław Królikowski (1890-1961),który do kościoła parafialnego św. Jacka(były klasztor dominikanów) zapraszałwszystkie miejscowe chóry kościelne, abymogły przedstawić swój dorobek.Chóry te występowały w okresie świąt Bo-żego Narodzenia, Wielkiego Postu, orazw dniu 22 listopada (dzień św. Cecylii, pa-tronki muzyki kościelnej).Świecki ruch amatorski intensywnie zacząłsię rozwijać w latach pięćdziesiątych. Po-wstawały wówczas prężnie działające in-stytucje, np. Dom Kultury, który w róż-nych okresach przybierał dodatkowe na-zwy: Powiatowy, Miejski, obecnie Woje-wódzki.Drugą instytucją szerzącą kulturę muzycz-ną i teatralną był MiędzyspółdzielnianyKlub Kultury mieszczący się przy Al. 3 Ma-ja 11.Utrzymywany był przez zakłady spółdziel-cze TELSIN, Spółdzielnię SZKŁO, Spół-dzielnię OCHRONY MIENIA i inne. Kie-rowniczką Klubu była Tamara Bosiacka,dzięki której wyróżniał się spośród innychdziałających na terenie Piotrkowa.Największym zespołem prowadzonymprzez ten Klub był Zespół Pieśni i TańcaZiemi Piotrkowskiej. Kierownictwo mu-

zyczne spoczywało w rękach instruktorów- T. Struckiego i T. Kociniaka. Ponadto istniały tu zespoły teatralne, a in-struktorem był E. Piesiak. Występowałyone często na imprezach organizowanychprzez władze miejskie oraz zakłady, któreje utrzymywały.Na terenie Piotrkowa istniały też liczne ze-społy świetlicowe, głównie przy dużychzakładach pracy. Najlepiej działające po-wstały przy Fabryce Maszyn Górniczych.Do ich rozwoju w dużym stopniu przyczy-nił się dyrektor tego zakładu, Tadeusz No-wakowski, który z wyjątkową energią po-magał przy ich organizowaniu.Jako jeden z pierwszych powstał kwartetmęski w składzie: Roman Pelikant, StefanWiernicki, Bogdan Pingot i Jerzy Żelazny.Drugim zespołem wokalnym był tercetżeński: Genowefa Puzynowska, ZofiaGnyp i Maria Działek.Oprócz tego w krótkim czasie został zor-ganizowany 28-osobowy chór męski(z dawnego chóru kościelnego OO Jezui-tów LIRA). Ponadto powstała siedmiooso-bowa grupa harmonijek ustnych i kwartetakordeonowy. Akompaniatorem tych ze-społów był przez wiele lat Ireneusz Cu-gowski.Duże zainteresowanie wywołał ich pierw-szy występ z okazji BARBÓRKI 1958 roku.Przy Fabryce Maszyn Górniczych powsta-ła także orkiestra dęta, istniejąca do dzi-siejszego dnia, prowadzona przez MichałaHofmanna, absolwenta łódzkiej PWSM.Ciekawie również prezentowały się teatryamatorskie w piotrkowskich szkołach i in-nych ośrodkach kultury.Jednym z nich był zespół prowadzonyprzez Aleksandrę Matusiakową, polonistkępiotrkowskiego Liceum Pedagogicznego,później zaś Studium Nauczycielskiego.Ta wielka miłośniczka twórczości G. Za-polskiej wystawiła na terenie tej placówkiŻABUSIĘ, a następnie współczesne sztuki:POCIĄG DO MARSYLII, TRZYDZIEŚCI SRE-BRNIKÓW.

Wykonawcami byli młodzi nauczycielepiotrkowskich szkół: W. Błaszczyk, J. No-wak, E. Śnieżko, B. Badek, I. Kurzela, J.Ziółkowski i inni.We wspomnianym już Studium Nauczy-cielskim powstał studencki teatrzyk PAPU-GA, który pierwszy program "Nie wierzcienam" zaprezentował w dniu 20 kwietnia1958 roku.Niebawem mieszkańcy Piotrkowa obejrze-li drugi program "Zło w życiu". Kierowni-kiem muzycznym teatrzyku był Kociniak,autorem piosenek Zdzisław Kaczmarek,wykonawcami zaś ówcześni słuchaczeStudium Nauczycielskiego.Jednym z ciekawszych zespołów w latachsześćdziesiątych okazał się również Piotr-kowski Teatr Publicystyczny (1965-1968)prowadzony przez Michała Staśkiewiczai Jana Kordowiaka.W nieco późniejszym czasie powstały Te-atr Poezji i Estrada Piotrkowska z widowi-skiem QUOT LIBET czyli co kto lubi. Reali-zatorami tego ostatniego byli: B. Wlaźlak,J. Styczyńska, C. Dybała-Wlaźlak.Z innych zespołów wymienić jeszcze nale-ży: Teatrzyk GADATIVUS, przy II LiceumOgólnokształcącym prowadzony przezmłodzież(c. Stankowski), Teatrzyk SPEC-TATOR przy III Liceum Ogólnokształcą-cym, gdzie wystawiano też pozycje z lite-ratury polskiej: "Warszawiankę" St. Wy-spiańskiego, "Moralność pani Dulskiej" G.Zapolskiej, "Lillę Wenedę" J. Słowackiego.W latach osiemdziesiątych przy Techni-kum Górniczym wystawiano z powodze-niem skróconą wersję "Krakowiakówi Górali" W. Bogusławskiego (przedstawie-nie przygotowała H. Kozłowska).Wreszcie wspomnieć należy o studenckimTeatrzyku HAK, który powstał przy FiliiWyższej Szkoły Pedagogicznej w Piotrko-wie.Wymienione tu zespoły muzyczne i tea-tralne prezentowały swoje programyprzede wszystkim dla potrzeb własnych.Wprawdzie niektóre z nich przystępowałydo eliminacji, czy też zapraszane były dowiększych programów organizowanychprzez władze miasta, to jednak nie miałymożliwości pokazywania się szerzej pu-bliczności.Jedynym wyjątkiem był zespół muzyczno-teatralny powstały na przełomie lat pięć-dziesiątych i sześćdziesiątych przy Miej-skim Domu Kultury w Piotrkowie.Była to AMATORSKA OPERETKA PIOTR-KOWSKA.Ten kontrowersyjny zespół (ówczesnewładze miały pewne zastrzeżenia podwzględem wartości ideologicznych), wy-wołał bardzo duże zainteresowanie piotr-kowskiej publiczności, mimo niewielkichbraków wykonawczych.Historia Operetki Piotrkowskiej sięga roku1958, kiedy to zapaleni działacze kulturymuzycznej zwrócili się do ówczesnegokierownika Miejskiego Domu Kultury, Ta-deusza Jankowskiego, z propozycją zorga-nizowania przedstawienia amatorskiego,konkretnie zaś z sugestią wystawienia

“Hrabina Marica” 1972r. - 1973r.Fot. Ze zbiorów prywatnych.



operetki E. Kalmana HRABINA MARICA.Scenografią i reżyserią zajął się stały pra-cownik MDK, Kazimierz Nurkowski, cho-reografią J. Nowaczek, zaś całą stroną mu-zyczną Roman Stępień(1903-1979), dzia-łacz ruchu amatorskiego z okresu między-wojennego, z zawodu organista.Mimo, iż pomysł był nieco fantastyczny,przystąpiono do kompletowania zespołu,tj. Solistów, chóru, baletu i orkiestry.Cały zespół liczył około 50 osób.Ponad siedem miesięcy trwały próby.Premiera odbyła się 26.VI.1959 roku.Publiczność przyjęła przedstawienie z wy-jątkowym entuzjazmem.MARICĘ wystawiono siedem razy w Piotr-kowie oraz okolicy (Moszczenica, Wol-bórz, Sulejów).Główne role odtwarzali: Maricy- JaninaNowak (nauczycielka),Tasilla - MarianSzczypiorski (prac. Huty "Hortensja"), Lizy- Wiesława Borkowska (nauczycielka), Żu-pana - utalentowany komik Stefan Stolar-ski.Chór operetki składał się w większościz członków chórów kościelnych: "Hejnału"i "Lutni".W listopadzie tego roku(1959) przystąpio-no do przygotowania następnej operetki.Była nią "Wiktoria i Huzar" P. Abrahama.

Reżyserował ją Witold Dowgird (reżyseroperetki wileńskiej z okresu międzywojen-nego).Stronę muzyczną przygotował także Ro-man Stępień. Premiera odbyła się 9czerwca 1960 roku w ramach obchodówDNI PIOTRKOWA.Głównymi wykonawcami byli: Wiktoria -Janina Nowak, Koltay - Marian Szczypior-ski, Janczi - Stefan Stolarski.Ta operetka wzbogacona była już o dośćsprawny balet (J. Styczyńska), który wystę-pował w każdym akcie operetki. Coraz le-piej grali swe role główni wykonawcy.Gdy śpiewano słynne "Dobranoc" publicz-ność miała łzy w oczach. Kolejną operetkąbyła "Księżniczka Czardasza" E. Kalmana.Reżyserował ją Janusz Duński, solista Ope-retki Łódzkiej.Poziom wykonawczy był coraz wyższy.Doszli nowi soliści: Marta Gołogórska(Stasi), Witold Rejniak (Edwin), z dawnychpozostali: Janina Nowak (Sylwia) i StefanStolarski (Boni).W następnych latach powtórzono "Wikto-rię" i "Hrabinę Maricę". Główne męskie ro-le w obydwu tych operetkach (Koltayai Tasilla) powierzono bardzo dobrze grają-cemu nowo pozyskanemu amatorowi Ste-fanowi Stępniowi (nauczyciel III Liceum

Ogólnokształcącego). Pamięć o wymie-nionych tu operetkach jest żywa do dzi-siejszego dnia wśród byłych wykonawcóworaz widzów Piotrkowskich, którzy oglą-dali te przedstawienia.Warto tu wspomnieć, że nasze miasto niebyło wyjątkiem pod względem doboru ta-kiego repertuaru dla tego typu zespołów.Pojawiały się bowiem w prasie notatki, żena terenie kraju wystawiano po amatorskuprzeróżne pozycje w tym i operetki.Przykładem było Towarzystwo ŚpiewaczeLUTNIA w Zgierzu, które przygotowałom.in. operetkę P. Abrahama "Wiktoria i jejhuzar".Wiele osób zadaje sobie pytanie: czy jestmożliwe wznowienie tego typu działalno-ści?Odpowiedź brzmi: Raczej nie! Odzwycza-iliśmy się od pracy społecznej. Szkoda.

Losy Karoliny Listowskiej

Ostatnio do redakcji napłynęło trochę ko-respondencji. Do naszej rubryki wybrali-śmy kilka najbardziej charakterystycznych.W numerze 3 z 1997 roku zamieściliśmyartykuł Lucjana Biblińskiego pt. Zachowaj-my pamięć o przeszłości - prezentujący pe-wien nieznany dokument z 1926 roku.Zawierał on życzenia i pozdrowienia z Pol-ski przekazane Stanom Zjednoczonymz okazji 150 rocznicy niepodległości.Wśród życzeń tych znalazł się też pięknyadres ze Szkoły Powszechnej w Szadku.W zakończeniu artykułu, jego autorzwrócił się za naszym pośrednictwem domieszkańców Szadku, by jeśli odnajdą natym adresie swoje lub swoich bliskich na-zwiska nawiązali kontakt z redakcją. Wła-śnie w tej sprawie napisała do nas list p.Maria Gleń z Poznania, w którym to za-mieściła szczegóły z życia matki - KarolinyListowskiej wraz z fotografią z 1926 r.,

w owym czasie kierowniczką Szkoły Po-wszechnej w Szadku. Nadesłane informa-cje stanowią piękne uzupełnienie wyda-rzenia sprzed 72 lat. Serdecznie dziękuje-my!

7 Prowincja - buduje!

Z prośbą o wydrukowanie swoich utwo-rów na naszych łamach ( fakt powtarzają-cy się od kilku już lat - swoje utwory nad-syłają autorzy z różnych stron kraju)zwrócił się niedawno p. Stanisław Chy-czyński z Kalwarii Zebrzydowskiej, którynapisał m.in.: " nie wiem, czy Wasz kwar-talnik nadal wychodzi, bo trochę czasu jużgo nie widziałem (...) Zawsze zbudowanybyłem istnieniem "SIÓDMEJ PROWINCJI",czyli pisma nastawionego na rejestracjężycia kulturalnego oraz na promocję ama-torskiego ruchu artystycznego. To byłowspaniałe, że w 7P można było ujrzeć na-zwiska twórców mało znanych czy też de-biutantów, ludzi nie należących do mod-nego parnasu krajowego. Ponadto jeszczez jednego względu muszę pochwalićWasz periodyk.Na rynku sztuki zdominowanym przez pi-sma typu KARTKI, STRONY, bruLion, TY-TUŁ, DYKCJA, FRAZA, AKCENT, KROPKAetc., od początku podobał mi się tytuł(odważny, wyszukany) Waszego periody-ku. SIÓDMA PROWINCJA to brzmi zupeł-nie inaczej niż jakieś tam WYRAZY, PRZE-CINKI itd ..."Dziękujemy za tak pochlebne opinie! Je-steśmy ziarenkiem... w wielkim worze!Staramy się rejestrować wszystko to, couważamy za wartościowe.

Długo oczekiwany kontaktZa sprawą naszego byłego pracownika -Eugeniusza Ronowskiego nawiązaliśmykontakt z Polsko-Australijskim Towarzy-stwem Kulturalnym. Właśnie otrzymali-śmy pierwszą przesyłkę (lipcowy numerPolish Kuriera) oraz list. Redaktor naczelnytego polonijnego periodyku - Andrzej S.Basiński tak pisze m.in.: " Nie miałem cza-su przeczytać artykułów "Siódmej Prowin-cji", ale muszę pogratulować zarówno sza-ty graficznej i ogólnej estetyki jak również,przede wszystkim regionalnej tematykikulturalnej. Jestem pewien, że lekturaupewni mnie w tym pierwszym wrażeniu,jakie odniosłem przeglądając nadesłanenumery (...) Od razu sprawdziłem też Wa-sze strony w internecie. Będzie co poczy-tać ... Może znajdą się u nas byli mie-szkańcy Waszego regionu, którzy zaintere-sują się "Siódmą Prowincją"? (...) Dziękujęza propozycję współpracy. Mimo chro-nicznego braku czasu postaram się cza-sem coś podesłać o ciekawszych kultural-nych wydarzeniach polskich, czy polonij-nych w Australii ..."Dziękujemy i oczekujemy na materiałyz Australii.

Fundacja im. Stefana Batorego dla"Siódmej Prowincji"

Miło nam donieść, iż Zarząd Fundacji im.Stefana Batorego decyzją z dnia5.05.1998 r. przyznał naszej redakcji dota-cję w kwocie 2.500 zł na zakup oprogra-mowania komputerowego.Dziękujemy!

7



Centrum Promocji i InformacjiKulturalnej WDK:Ośrodek Plastyki i ReklamyOśrodek Działalności Filmowej „Stop-klatka”Ośrodek Działalności Środowiskowej„Kontakt”Ośrodek Działalności Teatralnej „Lustro”Zespoły:

teatralne:„Na Poddaszu” (instr. LucynaJakubczyk), „Łysa Góra” (instr.Małgorzta Kowalczyk),taneczne:„Fuks”, „Szarada” (instr. DianaLisiecka), „Aerobic”(instr. AldonaPrzerywacz)muzyczne:„Morning Edition” (opiekun AgnieszkaMajewska), „Zespół MuzykiDawnej”(instr. Jolanta Bobras - Pająk),Chór seniora “Radość życia” (instr.Tadeusz Małż), Dziecięcy zespół wokalno-taneczny „Duszki” (instr. Tadeusz Małż),Zespół Wokalny (instr. Tadeusz Małż),Studyjny Zespół Wokalny (instr.Waldemar Ossowski)

Kluby i koła zainteresowańPiotrkowski Klub Literacki„ZAKOLE“Klub gier fabularnychKlub numizmatykówPracownia plastyczna dla dzieci(instr. Aldona Trojanowska)Pracownia grafiki, rysunku imalarstwa dla młodzieży (instr.Andrzej Białkowski)Usługi:kserograficzna reklama komputerowa:plakaty, zaproszenia, afisze, etc.wynajem pomieszczeń(sala widowiskowa, klubowa)nagłaśnianie imprezrealizacja imprez zleconych

Wojewódzki Dom Kultury w Piotrkowie Trybunalskim97-300 Piotrków Trybunalski, Al. 3 Maja 12, tel. 647-71-94, 647-04-06, tel./fax 649-53-54

ROK w Sieradzu jakopaństwowa instytucjao funkcjach ponadlokal-nych pomaga, inspiruje,animuje i promuje dzia-łalność społeczno-kultu-

ralną województwa i regionu. Działalność ROKwyznacza VII programów merytorycznych:I. Program „Kultura a samorząd“ ROK pełnirolę organizatora kultury w wymiarze ponadlokal-nym stosując najbardziej optymalne formy reali-zacji: doskonalenie warsztatu, dokumentowaniedziałalności kulturalnej gmin, współfinansowanieorganizowanych imprez, organizowanie komple-ksowych penetracji socjologicznych środowisk,prowadzenie banku danych informacji o kulturze.II. Program „Krzesiwo“ ROK polega na ściślewspółpracuje z lokalnymi społeczeństwami w za-

kresie ochrony dziedzictwa kulturowego realizo-wanej w formie: edukacji folklorystycznej dziecii młodzieży, promowaniu poszczególnych regio-nów kulturowych Sieradzczyzny, dokumentowa-niu ważnych zjawisk etnograficznych, zwyczajówi obrzędów ludowych oraz opieki merytorycznejnad zespolami folklorystycznymi.III. Program „Animacja NieprofesjonalnejTwórczości Artystycznej“ ROK na podejmujestałe działania edukacyjne w sferze teatru, litera-tury, plastyki, muzyki i tańca dla dzieci i młodzie-ży, wspiera organizacyjnie i finansowo amatorskiruch artystyczny a przede wszystkim promuje gow skali regionu, kraju i za granicą. Służą temu:warsztaty, przeglądy, wystawy, spotkania i wy-dawnictwa.IV. Program „Promocja Regionu“ ROKpopu-laryzuje i promuje dorobek i osiągnięcia instytucji

kultury, amatorskich zespołów artystycznych oraztwórców. Pozyskiuje niezbędne środków pozabu-dżetowe, zapewnia kontakty z organizacjami,stowarzyszeniami, fundacjami krajowymi i zagra-nicznymi oraz współpracuje z województwamiościennymi. Stałymi formami działań są: wydaw-nictwa, konfrontacje, festiwale, turnieje, przeglą-dy, sejmiki, wymiana zespołów artystycznychw kraju i za granicą.V. Program „Marketing i usługi kulturalne“ROK świadczy usługi w zakresie: wydawnictw(a tym akcydensów), impresariatu i usług arty-stycznych własnych, wideofilmowania, oprawyplastycznej imprez, kserografii, nagłaśniania im-prez oraz transportu krajowego i zagranicznego.VI Program „TALENTY“ ROK promuje uzdol-nione dzieci i młodzież, organizując warsztaty,konsultacje i przeglądy.VII Program „EKOMOTYWY“ ROK realizujeedukację ekologiczną mieszkańców woje-wództwa stosując formy działalności: monitoring,konkursy, warsztaty i szkolenia, zabawy i grydydaktyczne, imprezy plenerowe.

Regionalny Ośrodek Kultury w Sieradzu98-200 Sieradz, ul. POW 19, tel./fax 822-57-12, 22-45-21, 822-49-32, 822-37-71

Kurs tańca towarzyskiego dla dzieci,młodzieży i dorosłych; w grupach dlapoczątkujących i zaawansowanychKurs języka niemieckiego dla mło-dzieży i dorosłych; w grupach dla począ-tkujących i średniozaawansowanych

Zajęcia w kołachi klubach zainteresowań

Klub Miłośników Tańcadla wszystkich grup wiekowych

Klub Fotograficzny „Foto”dla wszystkich grup wiekowychKlub Seniora „ARA”Klub LiteratówKlub FrancuskiKino Studyjne „Klaps”Klub Jazzowy „SWING”AerobikKoło plastyczne dla dzieci i młodzieży

Zespoły Artystyczne

Estrada Dziecięca„Wiercipięty”Akademia Tańca „4-20”Grupa Tańca Nowoczesnego „Sen’s”Chór dziecięcyZespół Dziecięcych AktorówFilmowych „Izyda”

Młodzieżowy Zespół TeatralnyKapela LudowaZespół Muzyczny „Lady Makbet”Zespół Muzyczny „Epidemia”Zespół Muzyczny „29 $ Blues”

Galeria Plastyczna

Siłowniadla wszystkich grup wiekowychDyskoteka dla młodzieżyScena Promocjidla zespołów z terenu województwaScena Prezentacji profesjonalnychi amatorskich zespołów artystycznychMłodzieżowa Szkółka DziennikarskaUsługi Ksero i WideofilmowanieKompleksowa obsługaszkoleń, seminariów, konferencji

96-100 Skierniewice, ul. Reymonta 33, tel. 833-36-39, 33-33-36, tel./fax 833-24-12

Wojewódzki Dom Kultury w Skierniewicach


2-3/31-32/98 - Cyfrowa Ziemia Sieradzkacyfrowa.pbp.sieradz.pl/Content/119/98 nr2-3.pdf · jako...

Documents

Transcript of 2-3/31-32/98 - Cyfrowa Ziemia Sieradzkacyfrowa.pbp.sieradz.pl/Content/119/98 nr2-3.pdf · jako...