167252-01 OPOCE RA INTERIEUR EL · προβλήματος τωνναρκωτικών στην...

ΕΤΗΣ

ΙΑΕΚ

ΘΕΣ

Η2

00

8:

ΗΚ

ΑΤΑ

ΣΤΑ

ΣΗ

ΤΟΥ

ΠΡΟ

ΒΛ

ΗΜ

ΑΤΟ

ΣΤΩ

ΝΝ

ΑΡΚ

ΩΤΙΚ

ΩΝ

ΣΤΗ

ΝΕΥ

ΡΩΠ

Η

Λίγα λόγια για το ΕΚΠΝΤΤο Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας(ΕΚΠΝΤ) ανήκει στους αποκεντρωμένους οργανισμούς που δημιούργησεη Ευρωπαϊκή Ένωση. Ιδρύθηκε το 1993 με έδρα τη Λισσαβόνα καιαποτελεί την κεντρική πηγή ολοκληρωμένης πληροφόρησης για ταναρκωτικά και την τοξικομανία στην Ευρώπη.

Το ΕΚΠΝΤ συλλέγει, αναλύει και διαδίδει αντικειμενικές, αξιόπιστες καισυγκρίσιμες πληροφορίες σχετικά με τα ναρκωτικά και την τοξικομανία.Με το έργο του αυτό παρέχει στο κοινό μια τεκμηριωμένη εικόνα τουφαινομένου των ναρκωτικών στην Ευρώπη.

Οι εκδόσεις του κέντρου αποτελούν κατ΄ εξοχήν πηγή πληροφόρησης γιαένα ευρύ φάσμα κοινού, στο οποίο περιλαμβάνονται οι υπεύθυνοιχάραξης πολιτικής και οι σύμβουλοί τους, επαγγελματίες και ερευνητέςπου εργάζονται στον τομέα των ναρκωτικών και, πέραν αυτών, τα μέσαενημέρωσης και το ευρύ κοινό.

Η ετήσια έκθεση παρουσιάζει την ετήσια επισκόπηση του ΕΚΠΝΤ γιατο φαινόμενο των ναρκωτικών στην ΕE και αποτελεί ουσιώδες έγγραφοαναφοράς για όσους θέλουν να πληροφορηθούν τα τελευταία πορίσματασχετικά με τα ναρκωτικά στην Ευρώπη.

TD-AC-08-001-EL-C

EL

ISSN1

60

9-6

10

X

ΕΤΗ

ΣΙΑ

ΕΚΘ

ΕΣΗ

2008

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Πώς θα αποκτήσετε τις εκδόσεις της ΕΕ;Οι εκδόσεις της Υπηρεσίας Εκδόσεων που προσφέρονται προς πώληση διατίθενται από τοEU Bookshop (βιβλιοπωλείο της ΕΕ) (http://bookshop.europa.eu/) όπου μπορείτε ναδώσετε την παραγγελία σας στο γραφείο πωλήσεων της επιλογής σας.Μπορείτε επίσης να ζητήσετε κατάλογο των ανά τον κόσμο αντιπροσώπων του δικτύουπωλήσεων διατυπώνοντας σχετικό αίτημα με φαξ στον αριθμό (352) 29 29-42758.

ΕΤΗ

ΣΙΑ

ΕΚΘ

ΕΣΗ

2008


Η παρούσα έκθεση διατίθεται στα βουλγαρικά, ισπανικά, τσεχικά, δανικά, γερμανικά, εσθονικά, ελληνικά,αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, λεττονικά, λιθουανικά, ουγγρικά, ολλανδικά, πολωνικά, πορτογαλικά, ρουμανικά,σλοβακικά, σλοβενικά, φινλανδικά, σουηδικά, τουρκικά και νορβηγικά. Όλες οι μεταφράσεις έχουν γίνει απότο Μεταφραστικό Κέντρο των Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Βιβλιογραφικό δελτίο υπάρχει στο τέλος του τεύχους.

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2008

ISBN 978-92-9168-323-9

© Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, 2008

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής.

Printed in Luxembourg

ΤΥΠΩμΕΝΟ ΣΕ ΧΑΡΤΙ ΛΕΥΚΑΣμΕΝΟ ΧΩΡΙΣ ΧΛΩΡΙΟ

Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση

Αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης (*):00 800 6 7 8 9 10 11

(*) Ορισμένες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν επιτρέπουν την πρόσβαση στους αριθμούς 00 800, ή οι κλήσεις αυτές μπορεί να χρεώνονται.

Ανακοίνωση νομικού περιεχομένου

Η παρούσα έκδοση αποτελεί ιδιοκτησία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών καιΤοξικομανίας (ΕΚΠΝΤ) και καλύπτεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Το ΕΚΠΝΤ δεν φέρει καμίαευθύνη ή υπαιτιότητα για τυχόν συνέπειες από τη χρήση των στοιχείων που περιέχει το παρόν έγγραφο. Τοπεριεχόμενο της παρούσας έκδοσης δεν αντιπροσωπεύει υποχρεωτικά την επίσημη θέση των εταίρων τουΕΚΠΝΤ, των κρατών μελών της ΕΕ ή των θεσμικών οργάνων και οργανισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή τωνΕυρωπαϊκών Κοινοτήτων.

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το Διαδίκτυο. Η έκθεση είναιδιαθέσιμη μέσω του διακομιστή Europa (http://europa.eu).

Rua da Cruz de Santa Apolónia, 23–25, 1149-045 Lisboa, PortugalTηλ. (351) 218 11 30 00 • Φαξ (351) 218 13 17 [email protected] • http://www.emcdda.europa.eu

3

Περιεχόμενα

Πρόλογος 5

Ευχαριστίες 7

Εισαγωγικό σημείωμα 9

Σχόλια — Η κατάσταση στην Ευρώπη όσον αφορά τα ναρκωτικά 11

Κεφάλαιο 1: Πολιτικές και νομοθεσίαΕξελίξεις στη διεθνή και την ευρωπαϊκή πολιτική • Εθνικές στρατηγικές •Δημόσιες δαπάνες • Εθνική νομοθεσία • Έγκλημα • Εθνική έρευνα 19

Κεφάλαιο 2: Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματοςτων ναρκωτικών στην Ευρώπη — ΕπισκόπησηΠρόληψη • Θεραπεία • Μείωση των επιβλαβών συνεπειών •Κοινωνική επανένταξη • Υγειονομικά και κοινωνικά μέτρα στις φυλακές 31

Κεφάλαιο 3: ΚάνναβηΠροσφορά και διαθεσιμότητα • Επικράτηση και πρότυπα χρήσης • Θεραπεία 41

Κεφάλαιο 4: Αμφεταμίνες, έκσταση και LSDΠροσφορά και διαθεσιμότητα • Επικράτηση και πρότυπα χρήσης •Χώροι αναψυχής • Παροχή θεραπείας απεξάρτησης 54

Κεφάλαιο 5: Κοκαΐνη και κρακΠροσφορά και διαθεσιμότητα • Επικράτηση και πρότυπα χρήσης •Θεραπεία απεξάρτησης και μείωση των επιβλαβών συνεπειών 67

Κεφάλαιο 6: Χρήση οπιοειδών και ενέσιμη χρήση ναρκωτικώνΠροσφορά και διαθεσιμότητα της ηρωίνης •Εκτιμήσεις για την επικράτηση της προβληματικής χρήσης οπιοειδών •Ενέσιμη χρήση ναρκωτικών • Θεραπεία προβληματικής χρήσης οπιοειδών 79

Κεφάλαιο 7: Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονταιμε τα ναρκωτικά και θάνατοι που συνδέονται με τα ναρκωτικάΛοιμώδη νοσήματα • Πρόληψη των λοιμωδών νοσημάτων •Θάνατοι και θνησιμότητα • Μείωση των θανάτων 90

Κεφάλαιο 8: Νέα ναρκωτικά και αναδυόμενες τάσειςΔράση της ΕΕ για τις νέες ψυχοτρόπους ουσίες • Διαδικτυακά καταστήματα •

GHB και GBL 104

Παραπομπές 109

5

Έχουμε την τιμή να παρουσιάζουμε τη δέκατη τρίτη ετήσιαέκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου ΠαρακολούθησηςΝαρκωτικών και Τοξικομανίας. Η σύνταξη της παρούσαςέκθεσης δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη σκληρή δουλειάκαι αφοσίωση των συνεργατών μας του δικτύου εθνικώνεστιακών σημείων Reitox και των εμπειρογνωμόνων απόόλη την Ευρώπη που συνεισέφεραν στην ανάλυση.Επιπλέον, οφείλουμε πολλά στους ευρωπαϊκούς καιδιεθνείς οργανισμούς που απασχολούνται στον τομέα τωνναρκωτικών. Η παρούσα έκθεση είναι προϊόν συλλογικήςπροσπάθειας και ευχαριστούμε όλους όσοι έχουν συμβάλειγια την πραγματοποίησή της. Η φιλοσοφία τής παρούσαςεργασίας είναι ότι μια ψύχραιμη ανάλυση των δεδομένωνπου γνωρίζουμε σήμερα για την κατάσταση όσον αφοράτα ναρκωτικά αποτελεί προϋπόθεση για έναν ενημερωμένο,παραγωγικό και έλλογο δημόσιο διάλογο. Η έκθεσηεξασφαλίζει ότι κάθε άποψη διαφωτίζεται με στοιχεία και ότιδίνεται η δυνατότητα σε όσους είναι επιφορτισμένοι με τηλήψη δύσκολων αποφάσεων πολιτικής να έχουν μια σαφήεικόνα του κόστους και των οφελών των διαθέσιμων επιλογών.

Ο τελευταίος χρόνος υπήρξε περίοδος εξαιρετικά έντονηςδραστηριότητας της πολιτικής για τα ναρκωτικά, και τοΕΚΠΝΤ είχε την τιμή να στηρίξει την τελική αξιολόγηση τουτρέχοντος σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά και τηνέκθεση της Ειδικής Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης τωνΗνωμένων Εθνών για το πρόβλημα των ναρκωτικών. Είναιευχάριστη η παρατήρηση ότι, σε διεθνή επίπεδα, η Ευρώπηυπερέχει από τα υπόλοιπα μέρη του κόσμου στην ανάπτυξηδυνατοτήτων παρακολούθησης. Ωστόσο, γνωρίζουμεπολύ καλά τους περιορισμούς των υφισταμένων πόρωνπληροφοριών και εργαζόμαστε συνεχώς με τους εταίρουςμας για τη βελτίωση της ποιότητας και της συνάφειας τωνδιαθέσιμων στοιχείων.

Ένα βασικό θέμα του δημόσιου διαλόγου σχετικά με τηνπολιτική για τα ναρκωτικά είναι το κόστος, ορατό και μη, τουπροβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη. Το θέμα αυτόαναφέρεται σε διάφορα σημεία της παρούσας έκθεσης. ΤοΕΚΠΝΤ εργάζεται στην κατεύθυνση της ανάπτυξης μιαςκαλύτερης κατανόησης των δαπανών που συνδέονται με τηνκαταπολέμηση της χρήσης ναρκωτικών στα κράτη μέλη τηςΕΕ. Ωστόσο, η εν λόγω εργασία βρίσκεται ακόμα σε πρώιμοστάδιο, και οι εκτιμήσεις που προκύπτουν είναι περισσότεροενδεικτικές παρά ακριβείς. Τα ποσά, εντούτοις, πουδαπανώνται υπολογίζονται, σύμφωνα με αρχικές μετρήσεις,μεταξύ 28 και 40 δισεκατομμυρίων ευρώ. Οι επιβλαβείςσυνέπειες της χρήσης ναρκωτικών δεν είναι τόσο εύκολο ναπροσδιοριστούν με οικονομικά μεγέθη. Πώς μπορούμε ναυπολογίσουμε το κόστος της τραγικής απώλειας ανθρώπινωνζωών στην Ευρώπη εξαιτίας των ναρκωτικών, το κόστος τηςαρνητικής επίδρασης στις κοινωνίες όπου παρασκευάζονταιή πωλούνται ναρκωτικά ή ακόμα και το κόστος τηςυποβάθμισης που προκαλεί η διακίνηση ναρκωτικών στηνκοινωνική ανάπτυξη και την πολιτική σταθερότητα των χωρώνπαραγωγής και διαμετακόμισης; Αρκεί να αναλογιστεί κανείς

τις ανησυχητικές εξελίξεις που οφείλονται στη διαμετακόμισητης κοκαΐνης μέσω της Δυτικής Αφρικής για να καταλάβει τιςπαράπλευρες ζημίες που μπορεί να επιφέρει το πρόβλημααυτό.

Εξετάζοντας το θέμα από μια πιο αισιόδοξη πλευρά,παρατηρούμε ότι η χρήση ναρκωτικών στην Ευρώπη δείχνεινα σταθεροποιείται, ενώ παρατηρείται πρόοδος στον τρόπομε τον οποίο αντιμετωπίζουν το ζήτημα τα κράτη μέλη τηςΕΕ. Οι συνολικές εκτιμήσεις για τις περισσότερες μορφέςχρήσης ναρκωτικών δεν αναφέρουν αυξήσεις, και μάλιστασε κάποιους τομείς παρατηρούνται πτωτικές τάσεις. Όσοναφορά τους τρόπους αντιμετώπισης, ουσιαστικά όλα τακράτη μέλη φαίνεται να υιοθετούν μια στρατηγική προσέγγισητου θέματος και να επιτυγχάνεται μεγαλύτερη συνοχή σεευρωπαϊκό επίπεδο. Καθώς η διαθεσιμότητα της θεραπείαςαυξάνεται, σε ορισμένες χώρες έχει φτάσει σε τέτοιο επίπεδοώστε η πλειονότητα των χρηστών ηρωίνης, ένας άλλοτεαφανής πληθυσμός, να βρίσκεται πλέον με κάποιο τρόπο σεεπαφή με τις αρμόδιες υπηρεσίες. Όχι πολύ καιρό πριν, ημόλυνση από τον ιό HIV στους ΧΕΝ αποτελούσε το κεντρικόθέμα του δημόσιου διαλόγου σχετικά με την πολιτική για ταναρκωτικά. Έκτοτε, η εφαρμογή ενός ρεαλιστικού συνδυασμούπρόληψης, θεραπείας και μέτρων μείωσης των επιβλαβώνσυνεπειών έχει γίνει ο κανόνας στην Ευρώπη, με αποτέλεσμανα παρατηρούνται συνεχώς πτωτικές τάσεις στον αριθμό τωννέων μολύνσεων που οφείλονται στη χρήση ναρκωτικών.

Οι καλές ειδήσεις δεν πουλάνε και συχνά μένουν στηνάκρη· ωστόσο είναι σημαντικό να αναγνωρίζεται ηπρόοδος, όπου σημειώνεται. Ολοένα και περισσότερο,στην Ευρώπη, κατανοούμε τα μέτρα που πρέπει να ληφθούνγια την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματοςτων ναρκωτικών. Η αποδοχή του γεγονότος ότι οιδραστηριότητές μας μπορούν και όντως κάνουν τη διαφοράείναι προϋπόθεση για την εξασφάλιση της στήριξης τωνεπενδύσεων και της πολιτικής. Αυτό δεν σημαίνει ότι ηέκθεση δεν υπογραμμίζει πολλούς τομείς προβληματισμούγια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταιοι συνεχείς αυξήσεις της χρήσης κοκαΐνης καθώς και οισημαντικές διαφορές που παρατηρούνται ακόμη μεταξύτων χωρών αναφορικά με τη διαθεσιμότητα και την ποιότητατων υπηρεσιών που απευθύνονται σε όσους αντιμετωπίζουνπροβλήματα. Τελικά, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως,όση πρόοδος και αν έχει σημειωθεί, έχουμε ακόμα πολύδρόμο μπροστά μας μέχρι να φτάσουμε στη λύση τουπροβλήματος. Ωστόσο, σήμερα, περισσότερο από ποτέάλλοτε, παρατηρείται μια σύμπνοια απόψεων στην Ευρώπη ωςπρος το ποια είναι η σωστή κατεύθυνση.

Marcel ReimenΠρόεδρος, διοικητικό συμβούλιο ΕΚΠΝΤ

Wolfgang GötzΔιευθυντής, ΕΚΠΝΤ

Πρόλογος

7

Ευχαριστίες

Το ΕΚΠΝΤ εκφράζει τις ευχαριστίες του προς τους ακόλουθους φορείς για τη βοήθειά τους στη συγγραφή τηςπαρούσας έκθεσης:

τους επικεφαλής των εθνικών εστιακών σημείων του δικτύου Reitox και το προσωπικό τους,•

τις υπηρεσίες των κρατών μελών που συνέλεξαν ανεπεξέργαστα δεδομένα για την παρούσα,•

τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και την επιστημονική επιτροπή του ΕΚΠΝΤ,•

το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης —ιδίως την οριζόντια ομάδα εργασίας για τα•ναρκωτικά— και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή,

το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMEA) και την•Ευρωπόλ,

την Ομάδα Pompidou του Συμβουλίου της Ευρώπης, το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το•Έγκλημα, το Περιφερειακό Γραφείο Ευρώπης της ΠΟΥ, την Ιντερπόλ, την Παγκόσμια Οργάνωση Τελωνείων, τοευρωπαϊκό πρόγραμμα ερευνών μαθητικού πληθυσμού σχετικά με το αλκοόλ και τα άλλα ναρκωτικά (ESPAD), τοΣουηδικό Συμβούλιο Πληροφόρησης για το Αλκοόλ και τα Άλλα Ναρκωτικά (CAN) και το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τηνΕπιδημιολογική Παρακολούθηση του AIDS (EuroHIV),

το Μεταφραστικό Κέντρο των Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των•Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.

Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου ReitoxΤο Reitox είναι το ευρωπαϊκό δίκτυο πληροφόρησης για τα ναρκωτικά και την τοξικομανία. Το δίκτυο αποτελείται από εθνικάεστιακά σημεία στα κράτη μέλη της ΕΕ, στη Νορβηγία, στις υποψήφιες για ένταξη χώρες και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Τελώνταςυπό την ευθύνη των κυβερνήσεών τους, τα εστιακά σημεία είναι οι εθνικές αρχές που παρέχουν πληροφόρηση στο ΕΚΠΝΤσχετικά με τα ναρκωτικά.

Τα στοιχεία επικοινωνίας των εθνικών εστιακών σημείων είναι διαθέσιμα στη διεύθυνση:

http://www.emcdda.europa.eu/about/partners/reitox-network

9

Η ετήσια έκθεση βασίζεται σε πληροφορίες που παρέχουν στο ΕΚΠΝΤ τα κράτη μέλη της ΕΕ, οι υποψήφιες χώρες και ηΝορβηγία (που συμμετέχει στο έργο του ΕΚΠΝΤ από το 2001) μέσω των εθνικών εκθέσεων που εκπονούν. Τα στατιστικάστοιχεία που αναφέρονται σε αυτή αφορούν το έτος 2006 (ή το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμαστοιχεία). Οι γραφικές παραστάσεις και οι πίνακες που περιέχονται στην έκθεση ενδέχεται να αφορούν ένα υποσύνολοχωρών της ΕΕ: η επιλογή γίνεται με βάση τις χώρες εκείνες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την υπόεξέταση περίοδο.

Οι τιμές λιανικής πώλησης των ναρκωτικών που αναφέρθηκαν στο ΕΚΠΝΤ αντανακλούν την τιμή για το χρήστη. Οιεκθέσεις των περισσότερων χωρών σχετικά με την καθαρότητα ή τη δραστικότητα βασίζονται σε δείγμα που λαμβάνεταιαπό όλα τα κατασχεθέντα ναρκωτικά, και, σε γενικές γραμμές, η συσχέτιση των δεδομένων που αναφέρονται με ένασυγκεκριμένο επίπεδο της αγοράς των ναρκωτικών δεν είναι εύκολη. Οι αναλύσεις σχετικά με την καθαρότητα ή τηδραστικότητα και τις τιμές λιανικής πώλησης βασίζονται σε τυπικές (πιθανότερες) τιμές ή, ελλείψει αυτών, σε μέσες(διάμεσες) τιμές.

Οι εκθέσεις σχετικά με την επικράτηση της χρήσης ναρκωτικών που βασίζονται στον γενικό πληθυσμό αναφέρονταικυρίως στον εθνικό πληθυσμό ηλικίας από 15 έως 64 ετών. Στις χώρες που χρησιμοποιούν διαφορετικά ανώτατα ήκατώτατα όρια ηλικίας περιλαμβάνονται: η Βουλγαρία (18–60), η Τσεχική Δημοκρατία (18), η Δανία (16), η Γερμανία(18), η Ουγγαρία (18–59), η Μάλτα (18), η Σουηδία (16) και το Ηνωμένο Βασίλειο (16–59).

Στις εκθέσεις σχετικά με τις αιτήσεις θεραπείας, ο όρος «νέες αιτήσεις» αναφέρεται σε όσους ξεκινούν μια θεραπεία γιαπρώτη φορά στη ζωή τους και ο όρος «σύνολο παλαιών και νέων αιτήσεων» αναφέρεται σε όλους εκείνους που ξεκινούνθεραπεία. Στα στοιχεία δεν περιλαμβάνονται τα άτομα που στις αρχές του έτους βρίσκονταν υπό συνεχιζόμενη θεραπεία.Όπου δίνεται η αναλογία αιτήσεων θεραπείας για ένα κύριο ναρκωτικό, ο παρανομαστής αντιστοιχεί στον αριθμό τωνπεριπτώσεων για τις οποίες είναι γνωστό το κύριο ναρκωτικό.

Η ανάλυση των τάσεων βασίζεται μόνο στις χώρες που παρείχαν στοιχεία επαρκή για την περιγραφή των αλλαγών πουτελέστηκαν κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Στην ανάλυση τάσεων των δεδομένων για την αγορά ναρκωτικών, οι αριθμοίγια το 2005 μπορεί να υποκαθιστούν τιμές του 2006· για την ανάλυση άλλων τάσεων, τα στοιχεία που λείπουν μπορεί ναείναι αποτέλεσμα παρέκτασης. Οι τάσεις στις τιμές προσαρμόζονται βάσει του πληθωρισμού σε εθνικό επίπεδο.

Ο όρος «εκθέσεις» για τα αδικήματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά μπορεί να περιγράφει διαφορετικές έννοιες σεδιαφορετικές χώρες.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα στοιχεία και τις αναλυτικές μεθόδους παρέχονται στο Δελτίο στατιστικώνστοιχείων 2008.

Η ετήσια έκθεση παρέχεται για μεταφόρτωση σε 23 γλώσσες στη διεύθυνση http://www.emcdda.europa.eu/publications/annual-report/2008.

Το Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008 (http://www.emcdda.europa.eu/stats08) παρέχει τον πλήρη κατάλογο των πινάκωναρχικών δεδομένων, στους οποίους βασίζονται οι στατιστικές αναλύσεις που περιέχονται στην ετήσια έκθεση. Παρέχειεπίσης περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τη χρησιμοποιηθείσα μεθοδολογία και περισσότερα από 100 πρόσθεταδιαγράμματα με στατιστικά στοιχεία.

Η επισκόπηση κάθε χώρας (http://www.emcdda.europa.eu/publications/country-overviews) περιλαμβάνει σύντομηπαρουσίαση των βασικών πτυχών της κατάστασης κάθε χώρας όσον αφορά τα ναρκωτικά.

Οι εθνικές εκθέσεις των εστιακών σημείων του δικτύου Reitox παρέχουν λεπτομερή περιγραφή και ανάλυση τουπροβλήματος των ναρκωτικών σε κάθε χώρα και διατίθενται στην ιστοθέση του ΕΚΠΝΤ (http://www.emcdda.europa.eu/publications/national-reports).

Εισαγωγικό σημείωμα

11

Μια ισχυρή φωνή από την Ευρώπη σε μια σημαντικήχρονιά περισυλλογής και χάραξης στρατηγικής

Στην Ευρώπη, το έτος 2008 σήμανε την αξιολόγησητου σχεδίου δράσης για τα ναρκωτικά (2005–2008),καθώς και την προπαρασκευή ενός νέου σχεδίου για τηνπροώθηση της στρατηγικής της ΕΕ για τα ναρκωτικά κατάτη διάρκεια της δεύτερης φάσης του σχεδίου (2009–2012). Παράλληλα, τα 13 κράτη μέλη καταρτίζουν εκ νέουή αναθεωρούν τις εθνικές στρατηγικές ή τα σχέδια δράσηςτους για τα ναρκωτικά. Σε διεθνές επίπεδο, η χρονιά αυτήσημαίνει επίσης το σημείο δεκαετούς επισκόπησης τωνδιακηρύξεων και των σχεδίων δράσης που ψηφίστηκανκατά την 20ή Ειδική Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσηςτου ΟΗΕ (Ungass). Έτσι, το 2008 αναδεικνύεται σε μιαχωρίς προηγούμενο χρονιά περισυλλογής σε ευρωπαϊκόκαι παγκόσμιο επίπεδο όσον αφορά τα μέχρι σήμερααποτελέσματα των πολιτικών για τα ναρκωτικά και τιςκατευθύνσεις που πρέπει να ακολουθηθούν στο μέλλον.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εμφαίνεται μια συνεχώςαυξανόμενη σύγκλιση στον τρόπο με τον οποίο τα κράτημέλη υιοθετούν εθνικές στρατηγικές για τα ναρκωτικά καισυμβάλλουν στον παγκόσμιο διάλογο για τα ναρκωτικά.Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ πλην ενός διαθέτουν πλέονέγγραφα εθνικής πολιτικής για τα ναρκωτικά και τοήμισυ σχεδόν αυτών διαμορφώνουν πλέον έγγραφαεθνικής πολιτικής σύμφωνα με κατευθυντήριες γραμμέςπαρόμοιες με αυτές που απαντούν στο σχέδιο δράσηςτης ΕΕ —ένδειξη της συνεχώς αυξανόμενης σύγκλισηςτων ευρωπαϊκών πολιτικών όσον αφορά τον τρόπο μετον οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα τωνναρκωτικών. Τα κράτη μέλη της ΕΕ, συνεπικουρούμενααπό την Επιτροπή, προωθούν ολοένα και περισσότερο μιακοινή ευρωπαϊκή θέση στις υπό εξέλιξη συζητήσεις πουσυνοδεύουν την επισκόπηση της Ungass. Στις ευρωπαϊκέςεισηγήσεις στις συζητήσεις, δίνεται έμφαση στην ανάγκηγια ολοκληρωμένες, ισόρροπες και βασισμένες σετεκμηριωμένα στοιχεία πολιτικές και δράσεις, καθώς καιστην αξία που έχει η βελτίωση της παρακολούθησης τουπροβλήματος των ναρκωτικών σε παγκόσμιο επίπεδο στημετά την Ungass φάση.

Χρήση ναρκωτικών και επιβολή ποινικών κυρώσεων:μια συγκεχυμένη εικόνα

Τα τελευταία χρόνια, το ΕΚΠΝΤ αναφέρει μια τάση τωνευρωπαϊκών χωρών να κάνουν σαφέστερη διάκρισηστη νομοθεσία τους περί ναρκωτικών μεταξύ όσωνκάνουν παράνομη διακίνηση ή εμπορία ναρκωτικώνκαι όσων κάνουν χρήση ναρκωτικών. Η διάκρισηαυτή εκφράζεται με μείωση των ποινών για τη χρήσηναρκωτικών σε ορισμένες χώρες, τη στιγμή που άλλεςχώρες απορρίπτουν τις ενέργειες που αποσκοπούν στημείωση των ποινών ή αυξάνουν τις ποινές αυτές. Στηνπράξη, η διάκριση μεταξύ προμηθευτή και χρήστη είναισε πολλές περιπτώσεις δύσκολη, και τα κράτη μέληδιαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους όσον αφορά τον τρόποοριοθέτησης των δύο αυτών κατηγοριών.

Η ιδέα ότι οι ευρωπαϊκές χώρες επιβάλλουν πλέονλιγότερες ποινικές κυρώσεις για τη χρήση ναρκωτικών δενεπιβεβαιώνεται από τα διαθέσιμα δεδομένα. Τα τελευταίαπέντε χρόνια, αυξήθηκε στην Ευρώπη ο αριθμός τωναναφερόμενων αδικημάτων που εμπίπτουν στη νομοθεσίαπερί ναρκωτικών. Τα περισσότερα από τα αναφερόμενααδικήματα που εμπίπτουν στη νομοθεσία περί ναρκωτικώνσχετίζονται περισσότερο με τη χρήση και την κατοχή γιαχρήση παρά με την προμήθεια ναρκωτικών, και, ενώ τααδικήματα που σχετίζονται με την προμήθεια αυξήθηκανκατά 12 %, εκείνα που σχετίζονται με την κατοχήαυξήθηκαν κατά 50 % και πλέον. Η κάνναβη εξακολουθείνα είναι το ναρκωτικό που συνδέεται συχνότερα μεαδικήματα που εμπίπτουν στη νομοθεσία περί ναρκωτικών.

Οι λόγοι για την αύξηση του αριθμού των αδικημάτωνπου εμπίπτουν στη νομοθεσία περί ναρκωτικών δενείναι σαφείς και θα μπορούσαν να συνδέονται ακόμηκαι με το ενδεχόμενο, σε ορισμένες χώρες, να έχειγίνει απλούστερη από διοικητικής απόψεως η έκδοσηκαταδικαστικής απόφασης για την κατοχή ναρκωτικών.Εντούτοις, η άποψη ορισμένων ότι, όσον αφοράτους χρήστες ναρκωτικών και κυρίως τους χρήστεςκάνναβης, τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε η πιθανότητανα κατηγορηθούν για αδικήματα που εμπίπτουν στηνομοθεσία περί ναρκωτικών δεν επιβεβαιώνεται από ταυπάρχοντα δεδομένα. Επιπλέον, δεν είναι σαφές σε ποιο

ΣχόλιαΗ κατάσταση στην Ευρώπη όσον αφορά τα ναρκωτικά —Νέες προοπτικές και ορισμένες πραγματικότητες του παρελθόντος

12

Ετήσια έκθεση 2008: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη

βαθμό έχουν τροποποιηθεί οι κυρώσεις που επιβάλλονταιγια την κατοχή ναρκωτικών, και το ΕΚΠΝΤ θα διερευνήσειτο ζήτημα σε επιλεγμένο τεύχος που θα εκδοθεί τοεπόμενο έτος.

Νέα έρευνα διερευνά τη στάση της νεολαίαςόσον αφορά τη χρήση ναρκωτικών

Μια πρόσφατη έρευνα του Ευρωβαρόμετρου διερεύνησετη στάση και τις αντιλήψεις της νεολαίας όσον αφορά ταναρκωτικά και διαπίστωσε σημαντική ομοφωνία μεταξύ τωνχωρών. Συνολικά, οι κίνδυνοι που συνδέονταν με τη χρήσηναρκωτικών όπως η ηρωίνη, η κοκαΐνη και η έκστασηαφορούσαν, σύμφωνα με υπολογισμούς, ποσοστό από81 έως 96 % των συμμετεχόντων στην έρευνα. Η μεγάληπλειονότητα των ερωτηθέντων (95 %) διατύπωσε την άποψηότι τα ναρκωτικά αυτά πρέπει να συνεχίσουν να αποτελούναντικείμενο ελέγχου στην Ευρώπη. Αντίθετα, οι απόψειςσχετικά με την κάνναβη διίστανται, καθώς το 40 % τωνερωτηθέντων διατύπωσαν την άποψη ότι το ναρκωτικό αυτόαποτελούσε υψηλό κίνδυνο, ενώ το ίδιο περίπου ποσοστό(43 %) θεωρούσε ότι η χρήση κάνναβης αντιπροσώπευε«μεσαίο κίνδυνο για την υγεία», παρόμοιο εν πολλοίςμε τους κινδύνους που σχετίζονται με το κάπνισμα. Οιαντιλήψεις όσον αφορά τους συνδεόμενους με τη χρήσηκάνναβης κινδύνους για την υγεία αντικατοπτρίζονται στοχαμηλό ποσοστό στήριξης που απολαμβάνει η συνέχισητης απαγόρευσης σχετικά με την κάνναβη (67 %) και στηνάποψη μιας σημαντικής μειονότητας (31 %) ότι η χρήσηκάνναβης πρέπει να ρυθμίζεται κατά τρόπο ανάλογο μεαυτόν που ρυθμίζεται η κατανάλωση αλκοόλ και νικοτίνης.

Πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών: η αποδεικτικήβάση διευρύνεται, αλλά η πρακτική αλλάζειμε αργούς ρυθμούς

Παρά την παγκόσμια σχεδόν στήριξη που παρέχεταιστην πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών, οι επίσημεςεκτιμήσεις σε αυτό τον τομέα συνιστούν πρόκληση απόμεθοδολογικής απόψεως, και, από ιστορικής απόψεως,τα διαθέσιμα τεκμηριωμένα στοιχεία που καταδεικνύουντην αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων σε αυτό τοντομέα είναι περιορισμένα. Η κατάσταση αυτή αλλάζεικαθώς συνεχίζει να αυξάνεται η επιστημονική βάση γιατην πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και διεξάγονταιαυστηρότερες μελέτες. Μολονότι πρέπει να εξάγονταιακόμη πιο συχνά συμπεράσματα από τα αποτελέσματαμελετών που διεξάγονται στις ΗΠΑ, των οποίων η σχέση μετην κατάσταση στην Ευρώπη ενδέχεται να είναι αμφίβολη,υπάρχει πλέον ένας συνεχώς αυξανόμενος όγκοςεργασίας στην Ευρώπη στον τομέα αυτό. Παράλληλα, οιπληροφορίες που είναι διαθέσιμες σήμερα επιτρέπουννα κατανοηθεί καλύτερα ποιοι τύποι δραστηριοτήτων

ενδέχεται να αποδειχθούν αποτελεσματικοί και πώς θατεθούν στο επίκεντρο οι τύποι εκείνοι που διατρέχουντον μεγαλύτερο κίνδυνο. Εντούτοις, τα νέα δεδομέναδείχνουν ότι, σε πολλές χώρες, οι κυρίαρχες προσεγγίσειςσυχνά εξακολουθούν να είναι εκείνες που δεν διαθέτουνισχυρή αποδεικτική βάση και, σε ορισμένες περιπτώσεις,περιλαμβάνουν δραστηριότητες οι οποίες ενδέχεταινα είναι ακόμη και αντιπαραγωγικές. Η πρόκληση πουαντιμετωπίζουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ενδέχεταινα είναι ότι τα προγράμματα για τα οποία είναι γνωστό ότιαποφέρουν οφέλη συχνά απαιτούν μεγαλύτερη επένδυσηπόρων και περισσότερη προσοχή όσον αφορά τηνεκπαίδευση και τον ποιοτικό έλεγχο.

Για να στηριχθεί η μεταφορά γνώσης και οι βέλτιστεςπρακτικές στον τομέα των ναρκωτικών, το 2008 τοΕΚΠΝΤ εγκαινίασε μια δικτυακή πύλη για τις βέλτιστεςπρακτικές. Η πύλη, η οποία περιλαμβάνει και μια ενότηταγια την πρόληψη, παρέχει επισκόπηση των τελευταίωντεκμηριωμένων στοιχείων σχετικά με την αποδοτικότητα καιτην αποτελεσματικότητα του προγράμματος, καθώς επίσηςεργαλεία και πρότυπα που έχουν ως στόχο τη βελτίωσητης ποιότητας των παρεμβάσεων. Παρέχονται, επίσης,παραδείγματα αξιολογημένων πρακτικών σε ολόκληρη τηνΕυρώπη.

Θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικά:περισσότερη έμφαση στα αποτελέσματακαι τις ανάγκες του πελάτη

Ο αριθμός των χρηστών ναρκωτικών που λαμβάνουνθεραπεία απεξάρτησης έχει αυξηθεί σημαντικά τατελευταία χρόνια, και πολλές χώρες έχουν σήμεραένα σημαντικό ποσοστό των προβληματικών χρηστώνοπιοειδών σε μακροχρόνια θεραπεία υποκατάστασης.Η τάση αυτή οδήγησε στη διεύρυνση των διαθέσιμωνφαρμακευτικών επιλογών και είχε ως αποτέλεσμα νααυξηθεί η επικέντρωση στην ποιότητα και το αποτέλεσματης θεραπείας, σε αντιδιαστολή με την αποδοχή τηςθεραπείας, ως κύριου μελήματος των πολιτικών πουεφαρμόζονται σε αυτό τον τομέα. Ο διάλογος εστιάστηκεως επί το πλείστον σε συζητήσεις σχετικά με το ποιοιστόχοι της θεραπείας αποκατάστασης είναι ρεαλιστικοίκαι μακροπρόθεσμοι και σε ποιο βαθμό είναι δυνατή ηκοινωνική επανένταξη των ατόμων υπό θεραπεία και ηεπιστροφή τους στους φυσιολογικούς ρυθμούς ζωής.Η ενασχόληση με κάποιο επάγγελμα αποτελεί βασικόστοιχείο της κοινωνικής επανένταξης και έχει αποδειχθείότι είναι υψηλής προγνωστικής αξίας. Ωστόσο, ηεπιστροφή στην αγορά εργασίας είναι συχνά δύσκοληδεδομένων των φτωχών δεξιοτήτων και του χαμηλούμορφωτικού επιπέδου που χαρακτηρίζουν πολλά από ταάτομα ενός γενικά μεγάλου σε ηλικία πληθυσμού χρόνιων

13

Σχόλια: Η κατάσταση στην Ευρώπη όσον αφορά τα ναρκωτικά

χρηστών που υποβάλλονται σε μακροχρόνια θεραπείαστην Ευρώπη. Η επίτευξη ομοφωνίας σχετικά με το τιακριβώς είναι επιτυχές αποτέλεσμα στην περίπτωση τωνατόμων που αντιμετωπίζουν μακροχρόνια προβλήματαμε τα ναρκωτικά και σχετικά με το βαθμό στον οποίο ταμέλη αυτού του πληθυσμού δύνανται να επανενταχθούνεπιτυχώς στην κοινωνία εξελίσσεται πλέον σε σημαντικόζήτημα για τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες απεξάρτησης.

Αν και στην Ευρώπη συνεχίζεται η ανάπτυξη της παροχήςυπηρεσιών απεξάρτησης, υπάρχουν ακόμη σημαντικέςδιαφορές μεταξύ των χωρών ως προς τη διαθεσιμότηταπερίθαλψης ή το βαθμό στον οποίο οι υφιστάμενεςυπηρεσίες αντιμετωπίζουν τα διάφορα προβλήματαπου σχετίζονται με τα ναρκωτικά. Επιπλέον, η ευρύτατηαναγνώριση της αξίας που έχει η παροχή διαφόρωνεπιλογών απεξάρτησης σε χρήστες που βρίσκονταιστη φυλακή πρέπει να συνοδευτεί από επενδύσεις σευπηρεσίες του τομέα αυτού, οι οποίες στις περισσότερεςχώρες εξακολουθούν να βρίσκονται σε χαμηλό σημείοανάπτυξης. Μια σημαντική πρόκληση για τις υπηρεσίεςαπεξάρτησης στην Ευρώπη είναι η ανάγκη ανάπτυξηςμοντέλων περίθαλψης προσαρμοσμένων στις ανάγκεςενός πιο ετερόκλητου πληθυσμού χρηστών. Σε έναγενικότερο περιβάλλον όπου τα διαθέσιμα στοιχεία δενδείχνουν να υπάρχει μια ενιαία βέλτιστη προσέγγιση,ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες αναπτύσσουν ενδιαφέρουσεςνέες μεθόδους για τη θεραπεία των χρηστών κάνναβηςή κοκαΐνης. Τα σύνθετα προβλήματα που προκαλούντα διάφορα πρότυπα πολλαπλής χρήσης ναρκωτικών,συμπεριλαμβανομένου του αλκοόλ, συνιστούν πρόκλησηγια την ανάπτυξη υπηρεσιών. Είναι, λοιπόν, πιθανόοι ευρωπαϊκές υπηρεσίες απεξάρτησης να πρέπει νααναπτύξουν ένα συνεχώς διαφοροποιούμενο σύνολοαπαντήσεων στο μέλλον, εάν θέλουν να ανταποκρίνονταιστις συνεχώς διαφοροποιούμενες ανάγκες των ατόμωνυπό θεραπεία.

Ισχυρότερες ενδείξεις ότι η χρήση κάνναβης ενδέχεταινα μειώνεται

Πρόσφατα δεδομένα τα οποία προκύπτουν από έρευνεςπου διεξάγονται σε σχολεία και πληθυσμούς ενηλίκωνδείχνουν ότι η συνολική χρήση κάνναβης σταθεροποιείταιή μειώνεται σε ορισμένες χώρες. Σε εθνικό επίπεδο,εξακολουθούν να είναι αισθητές διάφορες τάσεις, ενώυπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών. Αυτόαντανακλάται στις μεσοπρόθεσμες τάσεις, για τις οποίεςαναφέρεται συχνά αύξηση από χώρες με χαμηλά επίπεδαεπικράτησης, στασιμότητα από πολλές άλλες χώρες καιμείωση από ορισμένες χώρες υψηλής επικράτησης.

Με μια ματιά — Εκτιμήσεις της χρήσηςναρκωτικών στην ΕυρώπηΟι εκτιμήσεις που παρουσιάζονται εδώ αφορούν τονενήλικο πληθυσμό (15–64 ετών) και βασίζονται σταπλέον πρόσφατα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσήμας. Για πλήρη στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με τημεθοδολογία βλέπε το συνοδευτικό δελτίο στατιστικώνστοιχείων.

ΚάνναβηΕπικράτηση της χρήσης σε ολόκληρη τη ζωή: τουλάχιστον71 εκατομμύρια (22 % των ευρωπαίων ενηλίκων)Χρήση κατά το τελευταίο έτος: περίπου 23 εκατομμύριαευρωπαίοι ενήλικες ή ένα τρίτο των ατόμων που έχουν κάνειχρήση τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τουςΧρήση κατά τον τελευταίο μήνα: περισσότεροι από 12εκατομμύρια ΕυρωπαίοιΔιαφοροποίηση από χώρα σε χώρα κατά το τελευταίο έτος:συνολική διακύμανση από 0,8 έως 11,2 %ΚοκαΐνηΕπικράτηση της χρήσης σε ολόκληρη τη ζωή: τουλάχιστον12 εκατομμύρια (3,6 % των ευρωπαίων ενηλίκων)Χρήση κατά το τελευταίο έτος: 4 εκατομμύρια ευρωπαίοιενήλικες ή ένα τρίτο των ατόμων που έχουν κάνει χρήσητουλάχιστον μία φορά στη ζωή τουςΧρήση κατά τον τελευταίο μήνα: περίπου 2 εκατομμύριαΔιαφοροποίηση από χώρα σε χώρα κατά το τελευταίο έτος:συνολική διακύμανση από 0,1 έως 3,0 %ΈκστασηΕπικράτηση της χρήσης σε ολόκληρη τη ζωή: περίπου 9,5εκατομμύρια (2,8 % των ευρωπαίων ενηλίκων)Χρήση κατά το τελευταίο έτος: πάνω από 2,6 εκατομμύριαή ένα τρίτο των ατόμων που έχουν κάνει χρήσητουλάχιστον μία φορά στη ζωή τουςΧρήση κατά τον τελευταίο μήνα: άνω του 1 εκατομμυρίουΔιαφοροποίηση από χώρα σε χώρα κατά το τελευταίο έτος:συνολική διακύμανση από 0,2 έως 3,5 %ΑμφεταμίνεςΕπικράτηση της χρήσης σε ολόκληρη τη ζωή: περίπου 11εκατομμύρια (3,3 % των ευρωπαίων ενηλίκων)Χρήση κατά το τελευταίο έτος: περίπου 2 εκατομμύριαή ένα πέμπτο των ατόμων που έχουν κάνει χρήσητουλάχιστον μία φορά στη ζωή τουςΧρήση κατά τον τελευταίο μήνα: κάτω του 1 εκατομμυρίουΔιαφοροποίηση από χώρα σε χώρα κατά το τελευταίο έτος:συνολική διακύμανση από 0,0 έως 1,3 %ΟπιοειδήΠροβληματική χρήση οπιοειδών: 1–6 περιπτώσεις ανά1 000 ενήλικεςΚατά το διάστημα 2005–2006, οι θάνατοι πουσυνδέονταν με τα ναρκωτικά αντιπροσώπευαν το 3,5 % τουσυνόλου των θανάτων των Ευρωπαίων ηλικίας 15–39 ετών,με τα οπιοειδή να ευθύνονται για το 70 % περίπου τωνπεριπτώσεωνΕίναι το κύριο ναρκωτικό σε περίπου 50 % του συνόλουτων αιτήσεων για θεραπεία απεξάρτησηςΠερισσότεροι από 600 000 χρήστες οπιοειδών έλαβανθεραπεία υποκατάστασης το 2006

14


Η μείωση στην επικράτηση είναι εμφανέστερη στις νεότερεςηλικιακές ομάδες. Τα δεδομένα της τελευταίας μελέτηςσχετικά με την υγεία των παιδιών σχολικής ηλικίας (HBSC)αποκαλύπτουν μια σταθερή ή μειούμενη τάση στη χρήσηναρκωτικών μεταξύ των μαθητών ηλικίας 15 ετών στιςπερισσότερες χώρες κατά την περίοδο 2001–2006και οι προσωρινές εκθέσεις δείχνουν ότι η εικόνα αυτήμπορεί να επιβεβαιωθεί από τον τελευταίο γύρο τουESPAD (του ευρωπαϊκού σχολικού σχεδίου για το αλκοόλκαι άλλα ναρκωτικές ουσίες), το οποίο πρόκειται ναδημοσιευθεί στα τέλη του 2008. Στο Ηνωμένο Βασίλειο,μια χώρα με υψηλή επικράτηση της χρήσης κάνναβηςστο παρελθόν, είναι πλέον ορατή μια σταθερή καθοδικήτάση, η οποία μάλιστα είναι περισσότερο αισθητήστην ηλικιακή ομάδα 16–24 ετών. Οι λόγοι για τουςοποίους η κάνναβη ενδέχεται να γίνεται όλο και λιγότεροδημοφιλής μεταξύ των νέων δεν τεκμηριώνονται επαρκώς,αν και μπορεί να συνδέονται με τις πιθανές αλλαγές τωναντιλήψεων σχετικά με τους κινδύνους που συνδέονταιμε τη χρήση του συγκεκριμένου ναρκωτικού. Κάποιοιμελετητές παρατήρησαν ότι η μείωση στη χρήση κάνναβηςενδέχεται να συνδέεται με την αλλαγή στάσης απέναντιστο κάπνισμα. Στην Ευρώπη, οι χρήστες κάνναβης συχνάκαπνίζουν το ναρκωτικό αυτό σε συνδυασμό με νικοτίνη,και τα προγράμματα πρόληψης αντιμετωπίζουν σε ολοένακαι μεγαλύτερο βαθμό τις επιπλοκές που επιφέρει στηνυγεία η χρήση τόσο παράνομων όσο και νόμιμων ουσιών.

Παρά τις πρόσφατες τάσεις, τα επίπεδα της χρήσηςκάνναβης στην Ευρώπη παραμένουν σε ιστορικά υψηλάεπίπεδα και, σε πολλές χώρες, υπάρχει σημαντικόςαριθμός χρηστών, νεαροί άνδρες στην πλειονότητά τους,οι οποίοι κάνουν τακτική και εντατική χρήση. Ο αριθμόςτων χρηστών που κάνουν τακτική ή εντατική χρήσηκάνναβης ενδέχεται να μεταβάλλεται ανεξάρτητα απότην επικράτηση της χρήσης του ναρκωτικού στον γενικόπληθυσμό και απαιτείται να δοθεί μεγαλύτερη προσοχήστα συγκεκριμένα πρότυπα χρήσης και τα σχετικά με αυτάπροβλήματα.

Εγχώρια παραγωγή κάνναβης: ο μεγάλος άγνωστος

Στο παρελθόν, η ρητίνη κάνναβης υπήρξε η κυριότερημορφή κάνναβης σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ και η ΔυτικήΕυρώπη εξακολουθεί να είναι, σε γενικές γραμμές, ηπεριοχή με την υψηλότερη κατανάλωση αυτής της μορφήςτου ναρκωτικού. Ωστόσο, γεγονός που σε μεγάλο βαθμόείναι άγνωστο, η εγχώρια παραγωγή φυτικής κάνναβηςαυξάνεται συνεχώς στην Ευρώπη. Οι περισσότερες χώρεςαναφέρουν σήμερα τοπική παραγωγή, η οποία μπορείνα κυμαίνεται από μερικά φυτά καλλιεργούμενα γιαπροσωπική κατανάλωση έως φυτείες μεγάλης κλίμακαςκαλλιεργούμενες για εμπορικούς σκοπούς.

Ο βαθμός καλλιέργειας και το σχετικό μερίδιο αγοράς τηςφυτικής κάνναβης εγχώριας παραγωγής δεν είναι γνωστά,και το ΕΚΠΝΤ, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, διεξάγειμελέτη για τη χαρτογράφηση της αγοράς κάνναβης στηνΕυρώπη. Επιπλέον, έχει ξεκινήσει εκτεταμένος διάλογοςσχετικά με τις επιπτώσεις της συνεχώς εξελισσόμενηςαγοράς κάνναβης. Μεταξύ άλλων, έχουν διατυπωθείανησυχίες για τον αρνητικό αντίκτυπο των περιοχώνπαραγωγής κάνναβης στις τοπικές κοινωνίες λόγωτων αυξημένων επιπέδων εγκληματικότητας και για τογεγονός ότι η εγχώρια παραγόμενη κάνναβη συνήθωςέχει υψηλή δραστικότητα. Η τοπική παραγωγή αποτελείεπίσης πρόκληση για τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου,καθώς οι περιοχές παραγωγής βρίσκονται κοντά στονκαταναλωτή, κρύβονται σχετικά εύκολα και δεν απαιτούντη μεταφορά των ναρκωτικών πέρα από τα εθνικά σύνορα.

Αύξηση της χρήσης κοκαΐνηςσε μια κατακερματισμένη ευρωπαϊκή αγοράγια διεγερτικές ναρκωτικές ουσίες

Οι διεγερτικές ναρκωτικές ουσίες διαδραματίζουνσημαντικό ρόλο όσον αφορά τα πρότυπα τηςχρήσης ναρκωτικών όχι μόνο μεταξύ των χρόνιων καιπεριθωριοποιημένων πληθυσμών των προβληματικώνχρηστών ναρκωτικών στην Ευρώπη αλλά και μεταξύτων καλύτερα εντεταγμένων στην κοινωνία νέων πουχρησιμοποιούν ναρκωτικά για ψυχαγωγικούς σκοπούς.Ωστόσο, τα πρότυπα της χρήσης διεγερτικών ναρκωτικώνουσιών στην Ευρώπη διαφέρουν από χώρα σε χώρα: ηκοκαΐνη είναι σήμερα η συχνότερα χρησιμοποιούμενηδιεγερτική ουσία σε πολλές χώρες της Νότιας και τηςΔυτικής Ευρώπης και η χρήση της συνεχίζει να αυξάνεται.Αντίθετα, οι δείκτες της χρήσης αμφεταμινών και έκστασηςδείχνουν σε γενικές γραμμές σταθερότητα ή μείωση.Ωστόσο, οι αμφεταμίνες εξακολουθούν να είναι οιπερισσότερο χρησιμοποιούμενες διεγερτικές ναρκωτικέςουσίες στις περισσότερες χώρες της Κεντρικής, τηςΒόρειας και της Ανατολικής Ευρώπης, όπου σε ορισμένεςπεριπτώσεις αντιπροσωπεύουν σημαντικό τμήμα τουπροβλήματος των ναρκωτικών. Η χρήση μεθαμφεταμίνηςπαραμένει σπάνια εκτός της Τσεχικής Δημοκρατίας και τηςΣλοβακίας, αν και υπάρχουν σποραδικές αναφορές απόάλλες χώρες σχετικά με τη διαθεσιμότητα ή τη χρήση τουεν λόγω ναρκωτικού.

Καθώς υπάρχουν ομοιότητες όσον αφορά τόσο ταπεριβάλλοντα στα οποία χρησιμοποιούνται οι διάφορεςδιεγερτικές ναρκωτικές ουσίες όσο και τις αιτιολογίεςπου παρέχονται για τη χρήση τους, οι ουσίες αυτέςείναι δυνατό να θεωρηθούν ότι αποτελούν κατά κάποιοντρόπο ανταγωνιστικά προϊόντα στην ευρωπαϊκήαγορά ναρκωτικών. Αυτό θα σήμαινε ότι, πέρα από τηστόχευση μεμονωμένων ουσιών, οι παρεμβάσεις πρέπει

15


να αντιμετωπίζουν τις διεγερτικές ναρκωτικές ουσίες ωςένα σύνολο προβλημάτων και όχι ως πολλά μεμονωμέναπροβλήματα. Το σημείο αυτό είναι σημαντικό, καθώςη λήψη μέτρων τα οποία επηρεάζουν τη διαθεσιμότηταμιας από αυτές τις ουσίες ενδέχεται να υπονομεύεται εάντο μοναδικό αποτέλεσμα που έχει είναι η στροφή τωνκαταναλωτών σε εναλλακτικά προϊόντα.

Οι εξελίξεις στην παραγωγή συνθετικών ναρκωτικώνστην Ευρώπη αυξάνουν την ανησυχία σχετικάμε το περιβαλλοντικό κόστος

Οι ευρωπαϊκές χώρες συνεχίζουν να είναι μείζονεςπαραγωγοί αμφεταμινών και MDMA, αν και η σχετικήσημασία της Ευρώπης ενδέχεται να μειώνεται καθώςαυξάνεται η παραγωγή σε άλλες χώρες. Κάθε χρόνοεντοπίζονται συνήθως από 70 έως 90 μονάδεςπαραγωγής, οι οποίες συγκεντρώνονται κυρίως σεορισμένες χώρες της Δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης.Τα στοιχεία που έχουν στη διάθεσή τους οι υπηρεσίεςεπιβολής του νόμου δείχνουν ότι η παραγωγή συνθετικώνφαρμάκων, συμπεριλαμβανομένης της μεθαμφεταμίνης,ενδέχεται να γίνεται πιο περίπλοκη, καθώς αυξάνεταισυνεχώς η κλίμακα της παραγωγής μέσω της χρήσηςμεγαλύτερων δοχείων αντίδρασης, βιομηχανικού καιειδικού εξοπλισμού και κινητών μονάδων.

Η αύξηση του μεγέθους της τυπικής παραγωγήςενδέχεται να επιδεινώνει το πρόβλημα της απόρριψηςτων αποβλήτων. Συνήθως, η παραγωγή ενός κιλούαμφεταμίνης ή MDMA οδηγεί σε περίπου 15–20 κιλάαποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων τοξικών και εύφλεκτωνχημικών τα οποία συνιστούν κίνδυνο για το περιβάλλον.Το κόστος που σχετίζεται με την καταστροφή τουπεριβάλλοντος και τον καθαρισμό των περιοχών πουχρησιμοποιούνται για την παράνομη διάθεση χημικώναποβλήτων τα οποία προέρχονται από την παραγωγήσυνθετικών ναρκωτικών μπορεί να είναι υψηλό.

Παράνομη διακίνηση κοκαΐνης μέσω της ΔυτικήςΑφρικής: ένας τομέας που προκαλεί ανησυχίακαι απαιτεί την ανάληψη δράσης

Καθώς η χρήση κοκαΐνης συνεχίζει να αυξάνεταιστην Ευρώπη, καταβάλλονται ολοένα και μεγαλύτερεςπροσπάθειες για την απαγόρευση της κοκαΐνης. Τόσοο όγκος όσο και ο αριθμός των κατασχέσεων κοκαΐνηςσυνεχίζουν να αυξάνονται, καθώς οι κατασχέσειςπου πραγματοποιούνται σε ετήσια βάση ξεπερνούνπλέον τους 120 τόνους, τα τρία τέταρτα των οποίωνπραγματοποιούνται στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Οιπροσπάθειες καταπολέμησης της παράνομης διακίνησηςκοκαΐνης στην Ευρώπη στηρίζονται από την ίδρυση, στη

Λισσαβόνα, του Κέντρου Θαλάσσιων Αναλύσεων καιΕπιχειρήσεων-Ναρκωτικά (MAOC-N), το οποίο παίζεισημαντικό ρόλο στο συντονισμό των δραστηριοτήτωναπαγόρευσης και την κοινή χρήση πληροφοριώνασφαλείας μεταξύ των συμμετεχόντων κρατών μελών.

Παρόλο που η κοκαΐνη εισέρχεται στην Ευρώπη απόδιάφορες οδούς, η παράνομη διακίνηση μέσω τηςχωρών της Δυτικής Αφρικής έχει αυξηθεί σημαντικά καιαποτελεί σήμερα κύρια οδό διέλευσης της κοκαΐνης πουπροορίζεται για την ευρωπαϊκή αγορά. Η κατάστασηαυτή είναι δυνατόν να αποσταθεροποιήσει και ναυπονομεύσει κάθε αναπτυξιακή προσπάθεια σε μιαπεριοχή που αντιμετωπίζει ήδη πολλές προκλήσεις τόσοστον κοινωνικό και πολιτικό τομέα όσο και στον τομέατης υγείας. Μάλιστα, τα εισοδήματα που προέρχονταιαπό την παράνομη διακίνηση κοκαΐνης είναι δυνατόννα υπονομεύσουν τα συστήματα ποινικής δικαιοσύνηςκαι να ενθαρρύνουν τη διαφθορά. Η Ευρωπαϊκή Ένωσηκαι τα κράτη μέλη της συνεργάζονται με τις χώρες τηςΔυτικής Αφρικής με απώτερο στόχο την εκπόνηση μιαςσειράς μέτρων για την αντιμετώπιση αυτής της συνεχώςαυξανόμενης απειλής.

Καμία μείωση των προβλημάτων που σχετίζονταιμε τη χρήση ηρωίνης και αναφορές για αυξημένηχρήση συνθετικών οπιοειδών

Οι πλέον πρόσφατες εκτιμήσεις δείχνουν ότι η εν δυνάμειπαγκόσμια παραγωγή ηρωίνης —σήμερα υπολογίζεταιότι ανέρχεται σε 733 τόνους— συνεχίζει να αυξάνεται.Ωστόσο, είναι δύσκολο να υπολογιστεί ο αντίκτυποςαυτής της αύξησης στη διαθεσιμότητα και τη χρήσητου συγκεκριμένου ναρκωτικού στην Ευρώπη. Ταδιαθέσιμα δεδομένα καθιστούν δύσκολη την εξαγωγήσυμπερασμάτων σε αυτό τον τομέα. Για παράδειγμα, ηκατασχεθείσα ποσότητα ηρωίνης στην Ευρωπαϊκή Ένωσημειώθηκε ελαφρά, αυτό όμως αντισταθμίζεται από τιςσημαντικές αυξήσεις που σημειώθηκαν στην Τουρκία.

Δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις που να δείχνουνεπιδημική αύξηση των προβλημάτων που σχετίζονται μετη χρήση ηρωίνης, παρόμοια με αυτήν που παρατηρήθηκεσε πολλές περιοχές της Ευρώπης κατά τη διάρκεια τηςδεκαετίας του 1990. Συνολικά, τα δεδομένα δείχνουνπλέον σταθεροποίηση και όχι μείωση του προβλήματος.Ως εκ τούτου, η χρήση ηρωίνης στην Ευρώπη παραμένειένα σοβαρό ζήτημα της δημόσιας υγείας και εξακολουθείνα ευθύνεται για ένα μεγάλο ποσοστό του συνολικούκόστους που επιφέρει η χρήση ναρκωτικών στην υγείακαι την κοινωνία. Τα δεδομένα δείχνουν ότι η χρήσηοπιοειδών, κυρίως δε της ηρωίνης, συνδέεται με το 60 %περίπου των περιπτώσεων ατόμων που υποβάλλονται

16


σε θεραπεία απεξάρτησης στην Ευρώπη. Μεταξύ τωνατόμων που υποβάλλονται για πρώτη φορά σε θεραπεία,η σχετική αναλογία των χρηστών οπιοειδών —όχι όμως οπραγματικός τους αριθμός— είχε παρουσιάσει μείωση,φαίνεται όμως ότι σήμερα η τάση αυτή έχει εκλείψει.Και, παρόλο που υπάρχουν στοιχεία ότι η ηλικία τουπληθυσμού της Ευρώπης που χρησιμοποιεί οπιοειδήαυξάνεται με αργό ρυθμό, τα δεδομένα δείχνουν ότι οινέοι χρήστες αυξάνονται με τέτοιο ρυθμό ώστε είναι βέβαιοότι, στο προβλεπτό μέλλον, δεν πρόκειται να περιοριστείσημαντικά η έκταση του προβλήματος.

Ίσως αντίθετα με ό,τι θα περίμενε κανείς, δεδομένηςτης κατάστασης που επικρατεί στο Αφγανιστάν, ταπροβλήματα τόσο με τα εκτρεπόμενα από νόμιμες χρήσειςόσο και με τα παρανόμως παραγόμενα συνθετικά οπιοειδήφαίνονται να είναι όλο και πιο συχνά σε ορισμένεςχώρες. Στη Λεττονία, στη Λιθουανία και την Εσθονία,για παράδειγμα, υπάρχουν ενδείξεις ενός συνεχώςδιογκούμενου προβλήματος λόγω της διαθεσιμότητας της3-μεθυλοφαιντανύλης η οποία παράγεται παράνομα εκτόςτης ΕΕ. Λόγω της ισχύος της (η φαιντανύλη είναι πολύ πιοισχυρή από την ηρωίνη), η χρήση αυτού του ναρκωτικούμπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνη, όπως φαίνεταισε περισσότερες από 70 θανατηφόρες δηλητηριάσειςπου σχετίζονται με τη χρήση φαιντανύλης οι οποίεςαναφέρθηκαν στην Εσθονία το 2006. Σε άλλες χώρες,παρατηρείται ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ατόμωνπου ζητούν βοήθεια για προβλήματα σχετικά με τη χρήσηοπιοειδών τα οποία φαίνονται να έχουν εκτραπεί από τηνόμιμη χρήση για θεραπευτικούς σκοπούς, πράγμα πουσυμβάλλει στο διογκούμενο πρόβλημα της πολλαπλήςχρήσης ναρκωτικών που χαρακτηρίζει πλέον τη χρόνιαχρήση ναρκωτικών σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης.

Ενέσιμη χρήση ναρκωτικών και ιός HIV: συνολική θετικήεικόνα αλλά σημαντικές διαφορές σε εθνικό επίπεδο

Πάνω από το 40 % του συνόλου των χρηστών ηρωίνηςπου ξεκινούν θεραπεία εξωτερικής παραμονής αναφέρουνενέσιμη χρήση, γεγονός που υπογραμμίζει ότι αυτή ηιδιαίτερα επιζήμια μέθοδος χορήγησης εξακολουθεί νααποτελεί μείζον ζήτημα υγείας στην Ευρώπη. Η ενέσιμηχρήση συνδέεται με μια σειρά προβλημάτων μεταξύ τωνοποίων η εξάπλωση μολύνσεων που μεταδίδονται με τοαίμα, όπως ο ιός HIV και η ηπατίτιδα C. Οι αλλαγές τουποσοστού των ατόμων που κάνουν ενέσιμη χρήση μεταξύτων ατόμων που εισάγονται για θεραπεία δείχνουν ότι, σεπολλές χώρες, η συνολική τάση απέχει από την ενέσιμηχρήση, αν και είναι δυνατόν να παρατηρηθούν σημαντικέςδιαφορές στα δεδομένα τόσο σε περιφερειακό όσο και σεεθνικό επίπεδο. Σε ορισμένες χώρες, ιδίως στην ΑνατολικήΕυρώπη, η ένεση παραμένει ο βασικός τρόπος χορήγησηςηρωίνης και αναφέρεται από το 80 % των χρηστών ηρωίνης

που ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης. Σε ορισμένα κράτημέλη, φαίνεται ότι τα επίπεδα μύησης εξακολουθούν ναείναι σχετικά υψηλά, όπως δείχνουν μελέτες σε χρήστεςπου κάνουν ενέσιμη χρήση, όπου παρατηρείται σχετικάυψηλό ποσοστό νεαρών σε ηλικία και νέων χρηστών.

Σε γενικές γραμμές, το ποσοστό των νέων περιπτώσεωνμόλυνσης από τον ιό HIV στην Ευρώπη μειώνεται μετάτην τοπική επιδημία που ξέσπασε σε ορισμένες χώρεςκαι την επακόλουθη κορύφωση του φαινομένου στιςαρχές της δεκαετίας. Οι μειώσεις της ενέσιμης χρήσηςσε συνδυασμό με την αυξανόμενη διαθεσιμότητα τωνυπηρεσιών απεξάρτησης και μείωσης των επιβλαβώνσυνεπειών φαίνονται να έχουν οδηγήσει σε μια γενικώςβελτιωμένη κατάσταση, ενώ, όπου παρατηρείται αύξησητων νέων περιπτώσεων μόλυνσης από τον ιό, αυτή είναιμικρή. Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικέςδιαφορές μεταξύ των χωρών. Παρόλο που τα δεδομέναδείχνουν βελτίωση της κατάστασης στην Εσθονία, στηΛεττονία και την Πορτογαλία, οι χώρες αυτές εξακολουθούννα αναφέρουν δυσανάλογα υψηλά ποσοστά νέωνπεριπτώσεων μόλυνσης και αντιπροσωπεύουν σημαντικόποσοστό του συνόλου των νέων περιπτώσεων μόλυνσηςαπό τον ιό HIV στην Ευρώπη που αποδίδονται στη χρήσηναρκωτικών. Δεδομένα από περιφερειακές ή τοπικές μελέτεςδείχνουν επίσης ότι η μετάδοση του ιού HIV εξακολουθείνα αποτελεί πρόβλημα στην Ισπανία και την Ιταλία, ανκαι η απουσία εθνικών στοιχείων αναφοράς δυσχεραίνειτον εντοπισμό των υφιστάμενων τάσεων. Σε άλλες χώρες,συνεχίζεται η επικίνδυνη συμπεριφορά και εξακολουθείνα υπάρχει το ενδεχόμενο νέας επιδημίας, πράγμα πουυποδεικνύει την ανάγκη εγρήγορσης: για παράδειγμα, ηΒουλγαρία ανέφερε 34 νέες περιπτώσεις το 2006, αλλάδεν ανέφερε σχεδόν καμία νέα περίπτωση μόλυνσης για τοχρονικό διάστημα 2000–2003.

Συνδεόμενοι με τα ναρκωτικά θάνατοι: δυσβάσταχτοφορτίο για τη δημόσια υγεία

Το ΕΚΠΝΤ παρακολουθεί τις θανατηφόρες τοξινώσεις πουαποδίδονται απευθείας στη χρήση ναρκωτικών (θάνατοιοφειλόμενοι σε ναρκωτικά). Στην Ευρώπη, αναφέρονταικατά μέσον όρο περίπου 7 000–8 000 θάνατοιοφειλόμενοι σε ναρκωτικά κάθε χρόνο. Καθώς μάλιστα είναιγνωστό ότι δεν αναφέρονται όλα τα περιστατικά, ο αριθμόςαυτός αποτελεί μια ελάχιστη εκτίμηση. Τα οπιοειδή, καικυρίως η ηρωίνη, είναι τα ναρκωτικά που συνδέονταισυχνότερα με τη λήψη υπερβολικής δόσης, παρόλο πουαυτό παρατηρείται συνήθως και με άλλα ναρκωτικά και τοαλκοόλ. Αφού σημείωσε πτώση στις αρχές της δεκαετίας,η τάση των οφειλόμενων στα ναρκωτικά θανάτων έχειπλέον εκλείψει. Οι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτόδεν είναι σαφείς, πράγμα που καταδεικνύει την ανάγκηνα διερευνηθούν περισσότερο τόσο οι παράγοντες που

17


συνδέονται με τη λήψη υπερβολικής δόσης όσο και ηαποτελεσματικότητα των μέτρων πρόληψης. Οι χρήστεςναρκωτικών που βγαίνουν από τη φυλακή ενδέχεται ναδιατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο, καθώς μια πρόσφατημελέτη αναφέρει ποσοστά θνησιμότητας οκτώ με δέκαφορές υψηλότερα από τα αναμενόμενα. Γενικά, η λήψηυπερβολικής δόσης παραμένει ένας τομέας στον οποίο θαπρέπει να επενδυθούν περισσότερα.

Οι μελέτες δείχνουν επίσης ότι η συνολική θνησιμότητα,εάν ληφθούν επίσης υπόψη οι ασθένειες, τα ατυχήματα καιη βία, στους χρήστες ναρκωτικών είναι έως και 50 φορέςυψηλότερη από αυτήν που απαντά στον γενικό πληθυσμό.Ως εκ τούτου, η επένδυση σε προσεκτικά σχεδιασμένεςμελέτες κοόρτης πρέπει να παρέχει καλύτερη κατανόησητων λόγων και του μεγέθους της συνολικής θνησιμότηταςπου συνδέεται με τα ναρκωτικά και να εξετάζει διάφορουςκινδύνους, όπως αυτούς που διατρέχουν οι κρατούμενοιπου βγαίνουν από τη φυλακή και όσοι δεν καταφέρνουννα ολοκληρώσουν τη θεραπεία απεξάρτησης.

Το Διαδίκτυο και οι καινοτομίες της αγοράς θέτουνπροκλήσεις στην πολιτική για τα ναρκωτικά

Μια πρόσφατη έρευνα του ΕΚΠΝΤ έδειξε ότι περισσότερααπό 200 φυσικά, ημι-συνθετικά και συνθετικάψυχοδραστικά προϊόντα πωλούνται από ηλεκτρονικάκαταστήματα στην Ευρώπη. Πολλές από τις ουσίεςκατηγοριοποιούνται ως «νόμιμες ουσίες» («legal highs»)ή «φυτικές ουσίες» («herbal highs») και διαφημίζονται ωςεναλλακτική λύση για τις ελεγχόμενες ουσίες, αν και τοπραγματικό νομικό καθεστώς τους ενδέχεται να ποικίλλεισημαντικά στην Ευρώπη. Οι αναφορές δείχνουν ότι οαριθμός των ηλεκτρονικών καταστημάτων πώλησης τέτοιωνπροϊόντων αυξάνεται και ότι προσαρμόζονται άμεσα στιςπροσπάθειες ελέγχου της αγοράς, για παράδειγμα μέσωτης προώθησης νέων προϊόντων στην αγορά. Επιπλέον, ταηλεκτρονικά φαρμακεία και τα ηλεκτρονικά καταστήματαπώλησης ψυχοδραστικών ουσιών για δήθεν νόμιμουςσκοπούς ανοίγουν νέους δρόμους στην παράνομη πώλησηφαρμάκων. Συνολικά, οι πωλήσεις μέσω του Διαδικτύουαντιπροσωπεύουν πλέον μια σημαντική πρόκληση για τιςδιεθνείς και εθνικές πολιτικές για τα ναρκωτικά και γιατους μηχανισμούς ελέγχου. Δεδομένης της ταχύτητας μετην οποία τα νέα προϊόντα εμφανίζονται και διανέμονται,η παρακολούθηση των ηλεκτρονικών δραστηριοτήτωνεξελίσσεται σε σημαντικό τομέα ανάπτυξης.

Αυξανόμενη αναγνώριση της σημασίας του διαλόγουμε την κοινωνία των πολιτών

Τα προβλήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικάείναι συνυφασμένα με μια σειρά από άλλα κοινωνικά

προβλήματα και προβλήματα του τομέα της υγείας.Κατά συνέπεια, για να είναι επιτυχείς οι παρεμβάσειςσε αυτό τον τομέα προϋποθέτουν τη συμμετοχή μιαςσειράς ατόμων, ενώ μπορούν να επωφεληθούν τηςστήριξης των κοινοτήτων στις οποίες εφαρμόζονται. Αυτόαντικατοπτρίζεται στη συνεχώς μεγαλύτερη αναγνώρισητου γεγονότος ότι η συζήτηση σχετικά με την πολιτικήπου πρέπει να ακολουθηθεί όσον αφορά τα ναρκωτικάπρέπει να τροφοδοτείται από ένα διάλογο με τηνκοινωνία των πολιτών. Για το σκοπό αυτό, τον τελευταίοκαιρό αναλήφθηκε πλήθος δράσεων στο πλαίσιο τουευρωπαϊκού διαλόγου για τα ναρκωτικά. Μεταξύ των πιοαξιοσημείωτων είναι η δημιουργία από την ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή ενός φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών, τοοποίο αφενός παρέχει τη δυνατότητα να διασφαλιστεί ότιη διαδικασία που οδηγεί στη νέα στρατηγική της ΕΕ γιατα ναρκωτικά τροφοδοτείται με εμπειρίες πρώτης γραμμήςκαι αφετέρου προσφέρει νέα στοιχεία στην αξιολόγησητου σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά. Η σημασίατης διαβούλευσης με εκπροσώπους μη κυβερνητικώνοργανισμών και τοπικών κοινοτήτων αναγνωρίζεται επίσηςστη στρατηγική της ΕΕ για τα ναρκωτικά και απηχείταισε μια έκθεση που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιοτον Μάρτιο του 2008, με την οποία αναγνωρίζεταιο θεμελιώδης ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στηνανάπτυξη, στην υλοποίηση, στην αξιολόγηση και τηνπαρακολούθηση των πολιτικών για τα ναρκωτικά.

Η ευρωπαϊκή έρευνα για τα ναρκωτικά και η ανάγκηδιακρατικής συνεργασίας

Την τελευταία δεκαετία, η σχετική με τα ναρκωτικά έρευνακαι η υποδομή που την υποστηρίζει (ερευνητικά κέντρα,επιστημονικά περιοδικά, μηχανισμοί χρηματοδότησης)έχει αναπτυχθεί σημαντικά στην Ευρώπη, όπως φαίνεταισε ένα επιλεγμένο τεύχος για την έρευνα που δημοσίευσετο ΕΚΠΝΤ το 2008. Ωστόσο, η πρόοδος αυτή δενσυνοδεύτηκε από ανάλογη ενίσχυση της συνεργασίας καιτου συντονισμού των ερευνητικών προσπαθειών των κρατώνμελών της ΕΕ σχετικά με τα ναρκωτικά. Στο ζήτημα αυτόαποδίδεται όλο και μεγαλύτερη προσοχή και η ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή ανέθεσε σε μια νέα μελέτη να καταρτίσει ένανκατάλογο των ερευνητικών δραστηριοτήτων σε συνδυασμόμε μια συγκριτική ανάλυση των υποδομών που διαθέτειη Ευρώπη και άλλες περιοχές του κόσμου. Η έκθεση θαπεριλαμβάνει συστάσεις σχετικά με τον τρόπο βελτίωσηςτης συνεργασίας σε επίπεδο ΕΕ και θα συμβάλλει σε μιασυζήτηση σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης των δεσμώνμεταξύ των δυνατοτήτων χρηματοδότησης της ευρωπαϊκήςέρευνας και των αναγκών στον τομέα της έρευνας και τηςχάραξης πολιτικής.

19

Εισαγωγή

Η πολιτική για τα ναρκωτικά έχει αναχθεί σε μείζον ζήτημαγια το 2008. Το έτος αυτό, τόσο τα Ηνωμένα Έθνη όσοκαι η Ευρωπαϊκή Ένωση αξιολογούν τα αποτελέσματα τωνπολιτικών τους για τα ναρκωτικά όσον αφορά τη χρήσητων παράνομων ναρκωτικών και τις επιβλαβείς συνέπειέςτους. Τα Ηνωμένα Έθνη εξετάζουν την πρόοδο που έχεισημειωθεί ως προς την εφαρμογή των μέτρων και τηνεπίτευξη των στόχων που αποφασίστηκαν στο πλαίσιο τηςΕιδικής Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης των ΗνωμένωνΕθνών (Ungass) του 1998 για το παγκόσμιο πρόβληματων ναρκωτικών. Στην Ευρώπη, το 2008 πραγματοποιείταιη τελική αξιολόγηση του τρέχοντος σχεδίου δράσης τηςΕΕ για τα ναρκωτικά (2005–2008) και η κατάρτιση τουσχεδίου δράσης για την περίοδο 2009–2012. Επιπλέον,για πρώτη φορά τόσο μεγάλος αριθμός κρατών μελών τηςΕΕ επανεξετάζουν τις εθνικές στρατηγικές και τα σχέδιαδράσης τους για τα ναρκωτικά και συντάσσουν νέα έγγραφαπολιτικής για τα ναρκωτικά (1) κατά τη διάρκεια του έτους.

To ΕΚΠΝΤ πρόκειται να αναλύσει τα ευρήματα και τιςεξελίξεις που σημειώθηκαν το 2008 στην επόμενη ετήσιαέκθεσή του. Φέτος, το κεφάλαιο 1 επικεντρώνεται στιςπρόσφατες αλλαγές στην πολιτική για τα ναρκωτικά,παρουσιάζει νέα δεδομένα σχετικά με τις δημόσιες δαπάνεςπου σχετίζονται με τα ναρκωτικά, διερευνά τρεις ειδικέςδιαστάσεις της νομοθεσίας για τα ναρκωτικά —κατοχή γιαπροσωπική χρήση, εναλλακτικές λύσεις αντί της επιβολήςποινής και επικέντρωση στην προστασία του κοινού— καιεπισημαίνει τις πιο πρόσφατες τάσεις σε αδικήματα πουσχετίζονται με τα ναρκωτικά. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται μεμια επισκόπηση της έρευνας που διενεργείται στα κράτη μέλητης ΕΕ σχετικά με τα ναρκωτικά.

Εξελίξεις στη διεθνή και την ευρωπαϊκή πολιτική

10ετής επισκόπηση της Ungass

Τον Ιούνιο του 1998 η 20ή Ειδική Σύνοδος της ΓενικήςΣυνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (Ungass) συγκλήθηκεστη Νέα Υόρκη για να συζητήσει σχετικά με το παγκόσμιο

πρόβλημα των ναρκωτικών. Η εν λόγω «σύνοδος γιατα ναρκωτικά» διαμόρφωσε μια νέα ατζέντα για τηδιεθνή κοινότητα μέσα από την έγκριση τριών βασικώνεγγράφων (2): μία πολιτική διακήρυξη, μία διακήρυξησχετικά με τις αρχές που διέπουν τη μείωση της ζήτησηςτων ναρκωτικών και μία πενταμερή απόφαση με μέτραγια την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας. Με τηνυιοθέτηση της πολιτικής διακήρυξης, τα κράτη μέλη τωνΗνωμένων Εθνών δεσμεύτηκαν για την επίτευξη μετρήσιμωναποτελεσμάτων όσον αφορά τη μείωση της προσφοράςκαι της ζήτησης παράνομων ναρκωτικών έως το 2008.

Με τη φετινή σύνοδο της Επιτροπής για τα Ναρκωτικά(CND) των Ηνωμένων Εθνών ξεκίνησε η δεκαετήςεπισκόπηση της προόδου που έχει σημειωθεί ως προς τηνεπίτευξη των στόχων που είχαν καθοριστεί κατά την ειδικήσύνοδο Ungass του 1998. Σε έκθεση που προσκόμισετο Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά καιτο Έγκλημα (UNODC) υποστηρίζεται ότι την τελευταίαδεκαετία έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος, αν και σεορισμένες περιοχές και περιφέρειες τα κράτη μέλη τωνΗνωμένων Εθνών δεν έχουν υλοποιήσει πλήρως τουςστόχους που αναφέρονται στην πολιτική διακήρυξη (3).Μετά την αξιολόγηση πρόκειται να ακολουθήσει μιαμονοετής περίοδος προβληματισμού κατά τη διάρκεια τηςοποίας θα πραγματοποιηθούν συζητήσεις αρχικά μεταξύδιακυβερνητικών ομάδων εργασίας εμπειρογνωμόνωνκαι, εν συνεχεία, σε συνεδριάσεις μεταξύ των συνόδων.Με τον τρόπο αυτό, θα είναι εφικτές οι προετοιμασίεςγια μια διήμερη διάσκεψη υψηλού επιπέδου στο πλαίσιοτης συνόδου της Επιτροπής για τα ναρκωτικά το 2009, ηοποία θα αποφασίσει σχετικά με μια δυνητική μελλοντικήπολιτική διακήρυξη και περί των οικείων μέτρων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαδραματίζει ενεργό ρόλο στηναναθεώρηση της Ειδικής Συνόδου της Γενικής Συνέλευσηςτων Ηνωμένων Εθνών. Τα ψηφίσματα που καταρτίστηκαναπό την ΕΕ εγκρίθηκαν στις συνόδους του 2006(49/1), του 2007 (50/12) και του 2008 (51/4) τηςΕπιτροπής για τα Ναρκωτικά, το σύνολο των οποίων

Κεφάλαιο 1Πολιτικές και νομοθεσία

(1) Με τον όρο «εθνικό έγγραφο πολιτικής για τα ναρκωτικά» νοείται κάθε επίσημο έγγραφο που φέρει κυβερνητική έγκριση και προσδιορίζει γενικέςαρχές και ειδικές παρεμβάσεις στον τομέα των ναρκωτικών, όταν παρουσιάζεται ως στρατηγική, σχέδιο δράσης, πρόγραμμα ή άλλο έγγραφοπολιτικής για τα ναρκωτικά.

(2) http://www.un.org/ga/20special/.(3) http://www.unodc.org/unodc/en/commissions/CND/session/51.html.

20


απευθύνει έκκληση για μια επιστημονική και διάφανηδιαδικασία αναθεώρησης. Το ΕΚΠΝΤ συμμετέχει επίσης σεδιαβουλεύσεις εμπειρογνωμόνων που χρηματοδοτούνταιαπό την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και διοργανώνονται από τοΓραφείο των Ηνωμένων Εθνών για να Ναρκωτικά και τοΈγκλημα και, στο πλαίσιο αυτό, παρέχει μια επισκόπησητων στρατηγικών και των αντιδράσεων για τα ναρκωτικάστην Ευρώπη από το 1998.

Αξιολόγηση του σχεδίου δράσης της ΕΕγια τα ναρκωτικά

Τον Δεκέμβριο του 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπήπαρουσίασε τη δεύτερη επισκόπηση της προόδουαναφορικά με την υλοποίηση του σχεδίου δράσης της ΕΕγια τα ναρκωτικά (2005–2008). Η έκθεση, στην οποίαπεριλαμβάνονται δεδομένα από τα κράτη μέλη της ΕΕ,το ΕΚΠΝΤ, την Ευρωπόλ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή,αξιολογεί το βαθμό υλοποίησης των μέτρων που είχανπρογραμματιστεί για το 2007. Ένα από τα κύριαπορίσματα της επισκόπησης ήταν ότι υπάρχουν σημείασύγκλισης μεταξύ των στρατηγικών των κρατών μελών γιατα ναρκωτικά. Στην επισκόπηση επισημαίνονταν επίσης οιδυσκολίες αφενός ως προς τη συγκέντρωση δεδομένωνσχετικά με δραστηριότητες που αποσκοπούν στη μείωσητης προσφοράς και αφετέρου ως προς τη σύνδεσηορισμένων προγραμματισμένων δράσεων με το δείκτη πουείχε επιλεγεί για την αξιολόγηση της υλοποίησής τους.

Το 2008 πραγματοποιήθηκε η τελική αξιολόγηση τουτρέχοντος κοινοτικού σχεδίου δράσης για τα ναρκωτικά,με δεδομένα που συνεισέφεραν τα κράτη μέλη της ΕΕ,η Ευρωπόλ και το ΕΚΠΝΤ. Η έκθεση αξιολόγησηςαναμένεται να δημοσιευτεί από την Επιτροπή τοφθινόπωρο του 2008 και τα ευρήματά της θα συμβάλλουνστη διαμόρφωση του δεύτερου σχεδίου δράσης (2009–2012) στο πλαίσιο της τρέχουσας στρατηγικής της ΕΕ γιατα ναρκωτικά (2005–2012).

Άλλες εξελίξεις στην ΕΕ

Τον Σεπτέμβριο του 2007 το Συμβούλιο και τοΕυρωπαϊκό Κοινοβούλιο θέσπισαν το «πρόγραμμαπρόληψης των ναρκωτικών και σχετική πληροφόρηση»(4) το οποίο εντάχθηκε στο χρηματοδοτικό πλαίσιο2007–2013 και στο γενικό πρόγραμμα για την αστικήδικαιοσύνη και τα θεμελιώδη δικαιώματα. Οι γενικοίστόχοι του προγράμματος είναι οι εξής: η πρόληψη καιη μείωση της χρήσης ναρκωτικών, της τοξικομανίας καιτων επιβλαβών συνεπειών που συνδέονται με τη χρήση

ναρκωτικών· η συμβολή στη βελτίωση της ενημέρωσηςσχετικά με τη χρήση των ναρκωτικών· και η παροχήστήριξης σε δράσεις που αναλαμβάνονται στο πλαίσιοτης στρατηγικής της ΕΕ για τα ναρκωτικά (2005–2012).Βάσει του προγράμματος, κονδύλια ύψους 21,35εκατομμυρίων ευρώ πρόκειται να διατεθούν για μελέτεςτης Επιτροπής, για λειτουργικά έξοδα ευρωπαϊκών μηκυβερνητικών οργανώσεων στον τομέα των ναρκωτικών καιγια διακρατικά σχέδια. Ενδέχεται επίσης να αναληφθούνκοινές δράσεις με άλλα κοινοτικά προγράμματα, λόγουχάρη το δεύτερο πρόγραμμα κοινοτικής δράσης στοντομέα της υγείας (2008–2013) (5), όπου, στο μέροςπου σχετίζεται με την προώθηση της υγείας σε σχέσημε διάφορους σχετικούς καθοριστικούς παράγοντες,περιλαμβάνονται δράσεις για παράνομα ναρκωτικά σεειδικά περιβάλλοντα, όπως σχολεία και χώρους εργασίας.

Τον Ιούνιο του 2006 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσεπράσινη βίβλο για το ρόλο της κοινωνίας των πολιτώνστην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ναρκωτικά,όπως απαιτείται στο τρέχον σχέδιο δράσης για ταναρκωτικά. Την πρωτοβουλία αυτή ακολούθησε, το 2007,η διαδικασία επιλογής για ένα νέο φόρουμ της κοινωνίαςτων πολιτών για τα ναρκωτικά. Σκοπός του φόρουμ είναινα λειτουργήσει ως πλατφόρμα για την άτυπη ανταλλαγήαπόψεων και πληροφοριών μεταξύ της Επιτροπής καιοργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην ΕΕ, σευποψήφιες προς ένταξη χώρες και, κατά περίπτωση, σεχώρες της ευρωπαϊκής πολιτικής γειτνίασης. Το φόρουμπεριλαμβάνει 26 οργανώσεις που αντιπροσωπεύουνένα ευρύ φάσμα απόψεων. Συνήλθε για πρώτη φορά τονΔεκέμβριο του 2007 και ξανά τον Μάιο του 2008 για νασυζητήσει σχετικά με την αξιολόγηση του τρέχοντος καιτου νέου κοινοτικού σχεδίου δράσης.

Εθνικές στρατηγικές για τα ναρκωτικά

Νέες εξελίξεις

Νέα σχέδια δράσης για τα ναρκωτικά ή προγράμματα γιατα ναρκωτικά εγκρίθηκαν από τέσσερα κράτη μέλη της ΕΕ(Τσεχική Δημοκρατία, Εσθονία, Ουγγαρία, Φινλανδία),την Τουρκία και τη Νορβηγία το δεύτερο εξάμηνο του2007. Τα έγγραφα αυτά καλύπτουν χρονικό ορίζοντατριών έως τεσσάρων ετών και, με την εξαίρεση τουτουρκικού σχεδίου δράσης, έπονται παλαιότερων σχεδίωνή προγραμμάτων. Κατά το ίδιο έτος, η Ισπανία ενέκρινεεπίσης ένα συμπληρωματικό εθνικό πρόγραμμα δράσηςκατά της κοκαΐνης (2007–2010).

(4) Απόφαση αριθ. 1150/2007/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Σεπτεμβρίου 2007, για τη θέσπιση, για τηνπερίοδο 2007–2013, του ειδικού προγράμματος «Πρόληψη των ναρκωτικών και σχετική ενημέρωση» στο πλαίσιο του γενικού προγράμματος«Θεμελιώδη δικαιώματα και δικαιοσύνη» (ΕΕ L 257 της 3.10.2007, σ. 23).

(5) Απόφαση αριθ. 1350/2007/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2007, που αφορά τη θέσπισηπρογράμματος κοινοτικής δράσης στον τομέα της υγείας για την περίοδο 2008–2013 (ΕΕ L 301 της 20.11.2007, σ. 3).

21

Κεφάλαιο 1: Πολιτικές και νομοθεσία

(6) Βλέπε το επιλεγμένο θέμα για το 2006 Πολιτικές της ΕΕ για τα ναρκωτικά: πρέπει να επεκταθούν πέραν των παράνομων ναρκωτικών;.

Στις αρχές του 2008 τρία ακόμη κράτη μέλη ενέκριναννέα έγγραφα πολιτικής. Το πρώτο σχέδιο δράσης τηςΙταλίας για τα ναρκωτικά έχει χρονικό ορίζοντα ενόςέτους και πρόκειται να ακολουθήσει ένα τετραετές σχέδιοδράσης (2009–2012), το οποίο θα συγχρονίζεταιμε το νέο σχέδιο δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά. Τοπρώτο εθνικό έγγραφο πολιτικής για τα ναρκωτικά τηςΜάλτας δεν ορίζει συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα, αλλάπεριλαμβάνει περίπου 50 δράσεις προς υλοποίηση κατάτο ερχόμενο έτος. Τέλος, η νέα δεκαετής στρατηγική τουΗνωμένου Βασιλείου για τα ναρκωτικά (2008–2018)συνοδεύεται, για πρώτη φορά, από τριετές σχέδιο δράσης(2008–2011), το οποίο προσδιορίζει βασικές δράσειςπου πρέπει να υλοποιηθούν στο εγγύς μέλλον.

Τα εθνικά έγγραφα πολιτικής για τα ναρκωτικά πουεγκρίθηκαν στα τέλη του 2007 και στις αρχές του 2008επικεντρώνονται, στην πλειονότητά τους, κυρίως σταπαράνομα ναρκωτικά, ενώ ορισμένα αναφέρονται σε άλλεςουσίες όπως το αλκοόλ, ο καπνός, τα φάρμακα και άλλαμέσα ντόπινγκ. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζει μια τάσητων ευρωπαϊκών χωρών με την οποία αναγνωρίζεται ηύπαρξη συνδέσμων και ομοιοτήτων μεταξύ της χρήσηςπαράνομων και νόμιμων ουσιών, αλλά τα έγγραφαπολιτικής για τα ναρκωτικά σπανίως αναφέρονταιπεριεκτικά σε ουσίες που δεν συνιστούν παράνομαναρκωτικά (6). Η Νορβηγία εξακολουθεί να αποτελείεξαίρεση, καθώς στο πρόσφατα εγκεκριμένο σχέδιοδράσης της περιλαμβάνονται τόσο τα νόμιμα ναρκωτικάόσο και το αλκοόλ. Ο μεγάλος αριθμός εθνικώνστρατηγικών και σχεδίων δράσης για τα ναρκωτικά πουπροβλέπεται να εκπονηθούν για το 2009, σε συνδυασμόμε τις στρατηγικές και τα σχέδια που εγκρίθηκανπρόσφατα, θα επιτρέψουν στο ΕΚΠΝΤ να εξετάσει κατάπόσο η τάση για την ευρύτερη ένταξη των νόμιμων καιπαράνομων ναρκωτικών στις εθνικές πολιτικές για ταναρκωτικά, που προσδιορίζεται στο επιλεγμένο θέμα γιατο 2006, συνεχίζεται.

Γενική κατάσταση

Η Αυστρία είναι πλέον το μοναδικό κράτος μέλος τηςΕΕ που δεν έχει υιοθετήσει εθνική στρατηγική και σχέδιοδράσης για τα ναρκωτικά, παρόλο που οι επαρχίες τηςδιαθέτουν δική τους περιφερειακή στρατηγική ή σχέδιοδράσης για τα ναρκωτικά. Στα υπόλοιπα 26 κράτη μέλη,καθώς και στην Κροατία, στην Τουρκία και τη Νορβηγία, ηπολιτική για τα ναρκωτικά καθορίζεται σε εθνικά έγγραφαπολιτικής. Συγκριτικά αναφέρεται ότι το 1995 μόνο 10από τις 30 αυτές χώρες είχαν συντάξει τέτοιο έγγραφο(διάγραμμα 1).

Η σύγκλιση διαφαίνεται επίσης στη μορφή τωνστρατηγικών και των σχεδίων δράσης για τα ναρκωτικά.

Δεκατέσσερις χώρες διαρθρώνουν πλέον τα εθνικά τουςέγγραφα πολιτικής για τα ναρκωτικά κατά το πρότυποτης τρέχουσας στρατηγικής και του τρέχοντος σχεδίουδράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά. Επιπλέον, ο ίδιοςαριθμός χωρών οργανώνει πλέον τις εθνικές πολιτικέςγια τα ναρκωτικά χρησιμοποιώντας δύο συμπληρωματικάέγγραφα: ένα στρατηγικό πλαίσιο και ένα σχέδιο δράσης(διάγραμμα 1). Το 2000, έτος κατά το οποίο η ΕυρωπαϊκήΈνωση χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τη συγκεκριμένηπροσέγγιση, μόλις δύο κράτη μέλη είχαν δύοσυμπληρωματικά έγγραφα πολιτικής για τα ναρκωτικά.

Το περιεχόμενο των εθνικών εγγράφων πολιτικής για ταναρκωτικά είναι ένας άλλος τομέας όπου παρατηρούνταισημεία σύγκλισης μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, τηςΚροατίας, της Τουρκίας και της Νορβηγίας, με ολοένακαι περισσότερες ενδείξεις για κοινούς στόχους και κοινέςπαρεμβάσεις στις εθνικές στρατηγικές και τα σχέδιαδράσης για τα ναρκωτικά που εγκρίνονται από διάφορεςχώρες. Ωστόσο, δεδομένου ότι σε κάθε ευρωπαϊκήχώρα τόσο το πρόβλημα των ναρκωτικών όσο και τοπολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο διαφέρουν,

Πηγές: Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.

Διάγραμμα 1: Τάση του αριθμού των χωρών με εθνικά έγγραφαπολιτικής για τα ναρκωτικά μεταξύ των 27 κρατών μελών της ΕΕ,της Κροατίας, της Τουρκίας και της Νορβηγίας

30

25

15

20

10

5

0

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Αρι

θμός

χωρώ

ν

Κανένα εθνικό έγγραφο πολιτικής για τα ναρκωτικά

Ένα εθνικό έγγραφο πολιτικής για τα ναρκωτικά

Δύο συμπληρωματικά εθνικά έγγραφα πολιτικής για τα ναρκωτικά

22


η ποικιλομορφία που παρατηρείται μεταξύ των εθνικώνπολιτικών για τα ναρκωτικά, αν και μειώνεται, είναι πιθανόννα διατηρηθεί στο μέλλον έως ένα βαθμό. Ορισμέναπαραδείγματα της ποικιλομορφίας αυτής αναφέρονται στοκεφάλαιο 2.

Αξιολόγηση

Το 2008 13 κράτη μέλη της ΕΕ έχουν ήδη επανακαταρτίσειή πρόκειται να αναθεωρήσουν και να επανακαταρτίσουντα εθνικά τους έγγραφα πολιτικής για τα ναρκωτικά, μεαποτέλεσμα το έτος αυτό να χαρακτηρίζεται από μιαπρωτόγνωρη δραστηριότητα στον τομέα της χάραξηςπολιτικής σε εθνικό επίπεδο. Μετά την Ιταλία, τη Μάλτακαι το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιρλανδία πρόκειται νααναθεωρήσει τη στρατηγική της για τα ναρκωτικά το 2008·

η Γαλλία, η Πορτογαλία και η Ρουμανία θα ανανεώσουντα σχέδια δράσης τους για τα ναρκωτικά· η Βουλγαρία,η Ισπανία, η Κύπρος, η Λιθουανία και η Σλοβακία θαανανεώσουν τόσο τις στρατηγικές όσο και τα σχέδιαδράσης τους για τα ναρκωτικά. Τέλος, οι Κάτω Χώρες, πουδιαθέτουν το παλαιότερο εθνικό έγγραφο πολιτικής γιατα ναρκωτικά στην Ευρώπη, σκοπεύουν να συντάξουν νέοέγγραφο εντός του 2008.

Ολοένα και περισσότερο αναγνωρίζεται στην Ευρώπηη ανάγκη για την ένταξη της παρακολούθησης καιτης αξιολόγησης ως βασικής συνιστώσας των εθνικώνστρατηγικών και σχεδίων δράσης για τα ναρκωτικά. Όλεςσχεδόν οι χώρες που προαναφέρθηκαν έχουν εκπονήσειή σκοπεύουν να εκπονήσουν επισκόπηση της προόδουσχετικά με την υλοποίηση των στρατηγικών και των σχεδίωνδράσης τους για τα ναρκωτικά, ενώ ορισμένες εξ αυτών,όπως η Ιρλανδία, η Κύπρος και η Πορτογαλία, μπορούν ναεκπονήσουν αναλυτικότερες αξιολογήσεις κατά το 2008.

Ωστόσο, παρατηρούνται διαφορές ως προς τις μεθόδουςκαι τις προσεγγίσεις των κρατών μελών της ΕΕ στηναξιολόγηση των στρατηγικών και των σχεδίων δράσης γιατα ναρκωτικά· επιπλέον, απαραίτητος είναι ο εντοπισμόςτων βέλτιστων πρακτικών στον τομέα. Το γεγονός αυτόεπισημάνθηκε σε διάσκεψη σχετικά με την αξιολόγησηπου διοργάνωσε η πορτογαλική προεδρία της ΕΕ τονΣεπτέμβριο του 2007. Το ΕΚΠΝΤ, σε συνεργασία με κράτημέλη, ανταποκρίνεται σε αυτή την πρόκληση διερευνώνταςτη δυνατότητα χάραξης ευρωπαϊκών κατευθυντήριωνγραμμών στον τομέα.

Δημόσιες δαπάνες που αφορούντην καταπολέμηση των ναρκωτικών

Για το 2006 τέσσερα κράτη μέλη της ΕΕ (ΤσεχικήΔημοκρατία, Ιρλανδία, Πολωνία, Πορτογαλία) παρείχαναναλυτικές πληροφορίες σχετικά με τις δημόσιες δαπάνεςπου συνδέονται με την καταπολέμηση των ναρκωτικών(συνοψίζονται στον πίνακα 1). Πληροφορίες σχετικάμε την κατανομή των δαπανών που σχετίζονται με ταναρκωτικά μεταξύ κεντρικής και περιφερειακής ή τοπικήςκυβέρνησης παρείχαν οι δύο από τις τέσσερις χώρες,ενέργεια που επέτρεψε τη σύγκριση του ρόλου πουδιαδραματίζουν οι διάφοροι τομείς της κυβέρνησης. Στιςχώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα,ο μεγαλύτερος όγκος των αναφερόμενων δημόσιωνδαπανών που αφορούν την καταπολέμηση των ναρκωτικώνδεσμεύεται για δραστηριότητες που χρηματοδοτούνταιαπό την κεντρική κυβέρνηση.

Έντεκα κράτη μέλη παρείχαν λεπτομερείς πληροφορίεςσχετικά με τις κρατικές δαπάνες για συγκεκριμένεςδραστηριότητες που είχαν αναληφθεί για την αντιμετώπισητου προβλήματος των ναρκωτικών. Δύο ακόμη χώρες

Πίνακας 1: Δημόσιες δαπάνες (1) για τα ναρκωτικά, που έχουν χαρακτηριστεί ως τέτοιες,από επιλεγμένα κράτη της ΕΕ

Χώρα Αναφερόμενες χαρακτηρισμένες δαπάνες ανά κρατικό τομέα (EUR) Σύνολο, ως ποσοστότων συνολικώνδημόσιωνδαπανών (2) (%)

Κεντρικός Περιφερειακός Τοπικός Σύνολο

Τσεχική Δημοκρατία 12 821 000 3 349 000 1 699 000 17 869 000 0,04

Ιρλανδία (3) 214 687 000 ― ― 214 687 000 0,39

Πολωνία 68 476 000 644 000 13 253 000 82 373 000 0,08

Πορτογαλία 75 195 175 ― ― 75 195 175 0,11

(1) Δημόσιες δαπάνες που χαρακτηρίζονται ρητά ως συνδεόμενες με την καταπολέμηση των ναρκωτικών σε επίσημα λογιστικά έγγραφα.(2) Συνολικές γενικές δημόσιες δαπάνες έτους.(3) Στην Ιρλανδία, οι κρατικές υπηρεσίες και οι δημόσιοι οργανισμοί καλούνται να αναφέρουν τις ετήσιες δαπάνες τους που συνδέονται με την καταπολέμηση των ναρκωτικών

στο Υπουργείο Κοινοτικών, Αγροτικών και Γαελικών Υποθέσεων, που έχει ρόλο συντονιστικό. Αυτές οι δαπάνες δεν χαρακτηρίζονται απαραιτήτως ως συνδεόμενες με τηνκαταπολέμηση των ναρκωτικών σε επίσημα λογιστικά έγγραφα.

Πηγές: Εθνικά εστιακά σημεία Reitox και Eurostat (http://epp.eurostat.ec.europa.eu/).

23


παρείχαν πρόχειρες εκτιμήσεις σχετικά με τις συνολικέςδημόσιες δαπάνες που σχετίζονται με το πρόβληματων ναρκωτικών (Ισπανία, Μάλτα), χωρίς όμως ναπεριλαμβάνουν πληροφορίες για τις δραστηριότητες στιςοποίες τα χρήματα δαπανήθηκαν.

Για το 2005 οι συνολικές δημόσιες δαπάνες τωνευρωπαϊκών χωρών που σχετίζονται με την αντιμετώπισητων ναρκωτικών υπολογίστηκε ότι κυμάνθηκαν μεταξύ13 και 36 δισεκατομμυρίων ευρώ (EMCDDA, 2007a).Ο αριθμός αυτός υπολογίστηκε με παρέκταση τωνσυνολικών δαπανών έξι χωρών για την αντιμετώπιση τωνναρκωτικών (Βέλγιο, Ουγγαρία, Κάτω Χώρες, Σουηδία,Ηνωμένο Βασίλειο) με τις δαπάνες άλλων κρατών.Πρόσφατα προτάθηκε μια αναθεωρημένη εκτίμηση,η οποία περιλαμβάνει δεδομένα από περισσότερεςχώρες (Τσεχική Δημοκρατία, Γαλλία, Λουξεμβούργο,Πολωνία, Σλοβακία) (ΕΚΠΝΤ, 2008δ). Σύμφωνα μετη νέα εκτίμηση, οι δημόσιες δαπάνες που σχετίζονταιμε την αντιμετώπιση των ναρκωτικών στην Ευρώπηανέρχονται σε 34 δισεκατομμύρια ευρώ (95 % διάστημαεμπιστοσύνης, 28–40 δισεκατομμύρια ευρώ), ποσό πουαντιστοιχεί σε ποσοστό 0,3 % του ακαθάριστου εγχώριουπροϊόντος όλων των κρατών μελών. Αυτό σημαίνει ότι οικρατικές δαπάνες που προορίζονται για το πρόβληματων ναρκωτικών επιβαρύνουν τον μέσο πολίτη της ΕΕ με60 ευρώ ετησίως. Ωστόσο, οι αριθμοί αυτοί πρέπει ναθεωρούνται ενδεικτικοί λόγω των περιορισμένων δεδομένωνστα οποία βασίζονται.

Αναφορές σχετικά με το κοινωνικό κόστος της χρήσηςναρκωτικών

Στοιχεία σχετικά με το κοινωνικό κόστος της χρήσηςναρκωτικών (άμεσο και έμμεσο κόστος που οφείλεται στηχρήση ναρκωτικών) αναφέρθηκαν από τέσσερα κράτημέλη. Οι εκθέσεις αυτές μπορεί να παρέχουν χρήσιμαστοιχεία σχετικά με τον αντίκτυπο της χρήσης ναρκωτικώνστη χώρα όπου εκπονήθηκαν, αλλά οι διαφορές ως προςτις μεθόδους και τον τρόπο αναφοράς των αποτελεσμάτωνυποδεικνύουν ότι δεν είναι εφικτό να γίνει σύγκριση μεταξύτων χωρών. Η έλλειψη συγκρισιμότητας των δεδομένωνπου προέρχονται από διαφορετικές χώρες καταδεικνύειτην ανάγκη έγκρισης μιας κοινής προσέγγισης προς τηνπαρακολούθηση του κοινωνικού κόστους που προκύπτειαπό τη χρήση ναρκωτικών στην Ευρώπη.

Στην Ιταλία, το κοινωνικό κόστος από τη χρήσηπαράνομων ναρκωτικών υπολογίστηκε στα 6 473εκατομμύρια ευρώ, με το μεγαλύτερο μερίδιο νακαταλαμβάνουν οι δραστηριότητες επιβολής τουνόμου (43 %), ενώ το υπόλοιπο μοιράζονται ο τομέαςυγειονομικής περίθαλψης και οι κοινωνικές υπηρεσίες(27 %) καθώς και η απώλεια παραγωγικότητας των

χρηστών και των ατόμων που επηρεάζονται έμμεσα από τηχρήση ναρκωτικών (30 %). Επιπροσθέτως, υπολογίστηκεότι οι χρήστες ναρκωτικών δαπάνησαν 3 980 εκατομμύριαευρώ για την αγορά παράνομων ναρκωτικών. Βάσει τωνστοιχείων αυτών, το κόστος της χρήσης ναρκωτικών στηνΙταλία υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί σε ποσοστό 0,7 % τουεθνικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Σε στοιχείαπου αναφέρθηκαν για την Αυστρία, το 2004, η κατανομήμεταξύ άμεσου και έμμεσου κόστους ήταν αντίθετη μεεκείνη που αναφέρθηκε για την Ιταλία: από το υπολογισθένκοινωνικό κόστος ύψους 1 444 εκατομμυρίων ευρώπου σχετίζεται με τη χρήση ναρκωτικών, ποσοστό 72 %αντιστοιχούσε στο έμμεσο κόστος.

Το Ηνωμένο Βασίλειο ανέφερε ότι, κατά την περίοδο2003/04, το οικονομικό και κοινωνικό κόστος τηςχρήσης ναρκωτικών τάξης A (7) στην Αγγλία και τηνΟυαλία ανήλθε σε 22,26 δισεκατομμύρια ευρώ, ποσόπου αντιστοιχεί σε ετήσια επιβάρυνση ύψους 63 940ευρώ για κάθε προβληματικό χρήστη ναρκωτικών. Όπωςπροκύπτει, η προβληματική χρήση ναρκωτικών κάλυπτετο 99 % του συνολικού κόστους. Οι δαπάνες που

Προς μια καλύτερη κατανόηση τωνδημοσίων δαπανών που σχετίζονται με τηναντιμετώπιση των ναρκωτικών στην Ευρώπη— Επιλεγμένο θέμα του ΕΚΠΝΤ για το 2008

Ως απάντηση στο σχέδιο δράσης της ΕΕ για ταναρκωτικά 2005–2008, το ΕΚΠΝΤ ανέπτυξε ένα σχέδιομε στόχο τον προσδιορισμό, την ανάπτυξη και τηδοκιμή μεθόδων για την ποσοτικοποίηση των δημοσίωνδαπανών που σχετίζονται με την αντιμετώπιση τωνναρκωτικών. Ένα επιλεγμένο θέμα σχετικά με το ζήτημααυτό παρέχει μια επισκόπηση των συνολικών στοιχείωνσχετικά με τις δημόσιες δαπάνες που σχετίζονται με τηναντιμετώπιση των ναρκωτικών για το 2005 στα κράτημέλη της ΕΕ και τη Νορβηγία. Οι περισσότερες δαπάνεςπου προσδιορίστηκαν είχαν χαρακτηριστεί αρχικά ωςσχετιζόμενες με την αντιμετώπιση των ναρκωτικών καιγενικώς είχαν αναζητηθεί αναδρομικά μέσω ενδελεχούςανασκόπησης των επίσημων λογιστικών εγγράφων,αντανακλώντας πιθανώς με τον τρόπο αυτό την εκούσιασυμμετοχή των κρατών στον τομέα των ναρκωτικών.Όπου ήταν εφικτό, οι κρυμμένες ή μη χαρακτηρισμένεςδαπάνες που είχαν ενσωματωθεί σε προγράμματα μεευρύτερους στόχους εκτιμήθηκαν με τη βοήθεια τεχνικώνμοντελοποίησης. Η νέα αυτή διττή προσέγγιση παρέχειτυποποιημένες εκτιμήσεις οι οποίες μεγιστοποιούν τηνεγκυρότητα και τη συγκρισιμότητα μεταξύ χωρών τωνδημοσίων δαπανών στην αντιμετώπιση των ναρκωτικών καιτης τοξικομανίας.

Αυτό το επιλεγμένο θέμα είναι διαθέσιμο σε έντυπη μορφήκαι στο Διαδίκτυο μόνον στην αγγλική γλώσσα (http://www.emcdda.europa.eu/publications/selected-issues).

(7) Ως ναρκωτικά τάξης A ορίζονται τα ναρκωτικά που θεωρείται ότι έχουν τις περισσότερες επιβλαβείς συνέπειες.

24


οφείλονταν στην εγκληματικότητα που συνδέεται με ταναρκωτικά, περιλαμβανομένης της επιβολής του νόμουκαι της επιβάρυνσης των θυμάτων της εγκληματικότηταςπου συνδέεται με τα ναρκωτικά, αντιστοιχούσαν στομεγαλύτερο μέρος των συνολικών δαπανών (90 % ή 20,1δισεκατομμύρια ευρώ).

Ανάπτυξη εθνικής νομοθεσίας

Κατά το τρέχον έτος των διεθνών, ευρωπαϊκών και εθνικώνεπισκοπήσεων και αξιολογήσεων των εγγράφων πολιτικήςγια τα ναρκωτικά, ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει ηεξέταση των αλλαγών που έχουν επιφερθεί στη νομοθεσίαγια τα ναρκωτικά από την Ειδική Σύνοδο της ΓενικήςΣυνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (Ungass) του 1998για τα ναρκωτικά. Η παρούσα ενότητα παρακολουθείτις αλλαγές σε τρία βασικά πεδία και θέτει το ερώτημα:υποδεικνύουν άραγε οι αλλαγές στους νομικούς ορισμούςκαι τους τρόπους αντιμετώπισης των χρηστών ναρκωτικώνμια νέα, ευρύτερη τάση στον τρόπο με τον οποίο οι χώρεςαντιμετωπίζουν τους χρήστες ναρκωτικών;

Κατοχή για προσωπική χρήση

Την τελευταία δεκαετία οι περισσότερες ευρωπαϊκέςχώρες έχουν προχωρήσει σε μια προσέγγιση που κάνειδιάκριση μεταξύ του εμπόρου ναρκωτικών, ο οποίοςθεωρείται εγκληματίας, και του χρήστη ναρκωτικών,που αντιμετωπίζεται περισσότερο ως άρρωστος πουχρήζει θεραπείας. Εντούτοις, σημαντικές διαφορέςπαρατηρούνται ως προς τον τρόπο με τον οποίο τα κράτημέλη έχουν επιλέξει να ορίσουν τις εν λόγω κατηγορίεςστους νέους νόμους που έχουν θεσπίσει τα τελευταία έτη.

Ένα από τα ζητήματα στα οποία εντοπίζεται ομεγαλύτερος βαθμός απόκλισης είναι ο ορισμός ή μηορίου ποσότητας για την προσωπική κατοχή. Κατά τηνπερίοδο 2004–2006 η Βουλγαρία κατήργησε την έννοιατης προσωπικής κατοχής, η Ιταλία την επαναθέσπισε μετάαπό δώδεκα χρόνια κατάργησης και το Ηνωμένο Βασίλειοθέσπισε την έννοια, αργότερα όμως αποφάσισε να μην τηνεφαρμόσει. Η Κύπρος και η Βουλγαρία εισήγαγαν οριακέςποσότητες το 2003 για όλα τα ναρκωτικά και την κάνναβηαντίστοιχα, ενώ στη Γερμανία τα κρατίδια (Länder)καταβάλλουν προσπάθειες προκειμένου να εφαρμόσουνμε μεγαλύτερη συνέπεια μια απόφαση του συνταγματικούδικαστηρίου η οποία αναφερόταν σε «αμελητέεςποσότητες» χωρίς να τις προσδιορίζει, με αποτέλεσμααυτές να ερμηνεύονται μεταξύ 3 και 30 γραμμαρίων. Το2005, στη Σλοβακία, οι νομικοί ορισμοί περί προσωπικήςχρήσης διευρύνθηκαν από μία δόση το μέγιστο σε τρειςδόσεις το μέγιστο και, για μεγαλύτερες ποσότητες, στιςδέκα δόσεις. Ταυτόχρονα όμως η ποινή για την κατοχή

μεγαλύτερων ποσοτήτων αυξήθηκε σε τουλάχιστον τέσσεραχρόνια φυλάκισης, ποινή που επιβάλλεται και για τοαδίκημα της διακίνησης.

Η χρήση ναρκωτικών στους κόλπους μικρών ομάδωνσυνιστά άλλη μία πρόκληση για τη διάκριση μεταξύ χρηστώνκαι προμηθευτών. Στο Βέλγιο, το συγκεκριμένο ποινικόαδίκημα της χρήσης σε ομάδα καταργήθηκε το 2003·το ίδιο έτος μια τροποποίηση του ουγγρικού ποινικούκώδικα επέτρεψε τη διαφοροποίηση της αντιμετώπισης τουπρομηθευτή μικρής ποσότητας η οποία προορίζεται γιακατανάλωση «από κοινού» (έκτοτε έχει αναιρεθεί ως νομικάασαφής). Το 2006 η Μάλτα διαπίστωσε ότι η ελάχιστηποινή έξι μηνών για τους προμηθευτές δεν άρμοζε πάντασε περιπτώσεις κοινής χρήσης και επέφερε αλλαγές στηνομοθεσία προκειμένου να προβλέπονται εξαιρέσεις.

Όσον αφορά την επιβολή ποινής, οι μέγιστες ή πιθανέςποινές για χρήση ή κατοχή για προσωπική χρήση, ελλείψειεπιβαρυντικών περιστάσεων, έχουν μειωθεί σε διάφορεςευρωπαϊκές χώρες από το 2001 έως σήμερα —είτε για όλατα ναρκωτικά (Εσθονία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Πορτογαλία,Φινλανδία) είτε μόνο για την κάνναβη (Βέλγιο,Λουξεμβούργο, Ηνωμένο Βασίλειο) είτε για τα ναρκωτικάπου ενέχουν μικρότερους κινδύνους (Ρουμανία). Ωστόσο,το ίδιο χρονικό διάστημα, οι ποινές δεν μειώθηκαν απόόλες τις χώρες: κατόπιν διαβουλεύσεων, η Γαλλία και ηΠολωνία αποφάσισαν να μην αλλάξουν τη νομοθεσίατους· και η Δανία μετέτρεψε τις «συνήθεις» ποινές απόεγγυήσεις σε πρόστιμα (τα οποία και αυξήθηκαν).Στην Ιταλία, ένας νέος νόμος επανεισήγαγε τη χρήσηναρκωτικών ουσιών ως διοικητικό αδίκημα, ενώ η κάνναβηαναταξινομήθηκε ώστε να επισύρει τις ίδιες ποινές μεάλλες παράνομες ουσίες, όπως η ηρωίνη και η κοκαΐνη.Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ανακοινώθηκε ότι η κάνναβηπρέπει να αναταξινομηθεί προς τα επάνω.

Εναλλακτικές λύσεις αντί της επιβολής ποινής

Οι αλλαγές όσον αφορά την πρόσβαση των χρηστώνναρκωτικών στη θεραπεία μέσω του συστήματος τηςποινικής δικαιοσύνης συνήθως έχουν δύο κοινάγνωρίσματα. Πρώτον, όλες οι αλλαγές διευρύνουν τοπεδίο για τον προσανατολισμό των χρηστών ναρκωτικώνουσιών στη θεραπεία. Ωστόσο, υπάρχουν διαφορέςμεταξύ των χωρών οι οποίες εστιάζονται στο στάδιο κατάτο οποίο παρέχεται θεραπεία, με τις περισσότερες χώρεςνα παρέχουν θεραπεία από το στάδιο της εκδίκασης,και όχι από τα προηγούμενα στάδια της επαφής με τηναστυνομία ή τις διωκτικές αρχές. Δεύτερον, οι αλλαγέςαυτές γίνονται υπό προϋποθέσεις· με την παραβίασητης εντολής θεραπείας επανεκκινείται η διαδικασία τηςκατηγορίας, της δίωξης ή της επιβολής ποινής γιααδίκημα ποινικής φύσεως.

25


Διάφορες χώρες έχουν εισαγάγει ή διευρύνει τις επιλογέςή τα συστήματα, ώστε οι παραβάτες να παραπέμπονταιγια θεραπεία ή για συμβουλευτική ως εναλλακτική λύσηαντί της επιβολής ποινής ή της φυλάκισης, σύμφωνα μετην Ειδική Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης των ΗνωμένωνΕθνών (Ungass) και τους στόχους του σχεδίου δράσης τηςΕΕ. Στην Ιρλανδία και τη Μάλτα, κατόπιν της σύλληψης,οι χρήστες ναρκωτικών μπορούν πλέον να παραπέμπονταισε θεραπεία, κάτι που ισχύει και στο Ηνωμένο Βασίλειο,όπου σε ορισμένες περιπτώσεις επιτρέπεται η εξέταση γιαχρήση ναρκωτικών κατά τη σύλληψη. Ειδικά δικαστήριαγια ναρκωτικά έχουν θεσπιστεί στην Ιρλανδία, στοΗνωμένο Βασίλειο (Αγγλία και Σκοτία) και τη Νορβηγία,ενώ η δημιουργία τους τελεί υπό συζήτηση στη Μάλτα·η Πορτογαλία καθιέρωσε το σύστημα «επιτροπές για τηναποθάρρυνση της χρήσης ναρκωτικών» που αποτελείταιαπό ένα δικηγόρο, ένα γιατρό και έναν κοινωνικόλειτουργό. Σε άλλες χώρες έχουν εισαχθεί κάποιες μορφέςθεραπείας ως εναλλακτική λύση αντί της επιβολής ποινής:στη Γαλλία, οι μη εξαρτημένοι παραβάτες των νόμων περίναρκωτικών μπορούν να παρακολουθήσουν, κατόπινπληρωμής, μαθήματα ευαισθητοποίησης· στην Ισπανία,στην Ουγγαρία και τη Λεττονία, οι ποινές κράτησηςμπορούν να ανασταλούν για χρήστες ναρκωτικών πουέχουν ενταχθεί σε κάποιο πρόγραμμα θεραπείας· στηΒουλγαρία, στην Ουγγαρία, στη Ρουμανία και την Τουρκία,η περίοδος επιτήρησης μπορεί να συνδυαστεί με θεραπεία.Οι Κάτω Χώρες σκοπεύουν να αυξήσουν τη χρήση τηςθεραπείας ως προϋπόθεση για την πρόωρη αποφυλάκιση.Στη Φινλανδία, όταν κρίνεται δέον, οι καταδικασθέντεςπαραβάτες μπορούν να οδηγηθούν σε ανοιχτή φυλακήεάν μείνουν μακριά από ουσίες· στην Ελλάδα, μπορούν νασταλούν σε ειδική μονάδα απεξάρτησης. Η επιλεξιμότηταγια προγράμματα απεξάρτησης από τα ναρκωτικά έχειεπεκταθεί ώστε να περιλαμβάνονται οι καταδικασθέντες γιασοβαρότερα αδικήματα στην Ιταλία (εφόσον το αδίκημαεπισύρει ποινή φυλάκισης έως και έξι ετών, από τέσσεραπου ήταν) και στην Ισπανία (ποινή φυλάκισης αυξημένηαπό τρία σε πέντε έτη). Στο Βέλγιο, υπάρχουν εναλλακτικέςλύσεις για την παραπομπή των τοξικομανών εγκληματιώνστη θεραπεία σε όλες τις βαθμίδες της διαδικασίας τηςποινικής δικαιοσύνης.

Για περαιτέρω περιγραφές των διάφορων εναλλακτικώνλύσεων αντί της επιβολής ποινής καθώς και για το βαθμόστον οποίο χρησιμοποιούνται, ανατρέξτε στις ενότητες«Topic overview» και «Legal reports» της ELDD (8).

Επικέντρωση στην προστασία του κοινού

Την περασμένη δεκαετία, το ποινικό δίκαιο χρησιμοποιήθηκεολοένα και περισσότερο για την προστασία του κοινούαπό το χρήστη ναρκωτικών και, παράλληλα με τη διάκριση

μεταξύ του «αρρώστου» και του «εγκληματία» εμπόρου,από νομικής άποψης, η κατηγορία του «χρήστη» επίσηςδιακρίνεται σε χρήστες που ενοχλούν ή προκαλούν βλάβηκαι σε χρήστες που δεν ενοχλούν ή δεν προκαλούν βλάβησε άλλα μέλη της κοινωνίας. Τα προαναφερόμενα μέτραγια τον περιορισμό των ποινικών κυρώσεων για προσωπικήχρήση ή για την παροχή εναλλακτικών λύσεων αντί τηςεπιβολής ποινής εντάσσονται σε αυτή την εξέλιξη. Οι ενλόγω επιλογές θεραπείας ή οι μειωμένες ποινές παρέχονται,για παράδειγμα, υπό τον όρο ότι ο χρήστης δεν θαπροκαλέσει οιασδήποτε μορφής διατάραξη της τάξης.

Επίσης, τα κριτήρια έχουν διευρυνθεί και οι ποινές έχουνγίνει αυστηρότερες για τους παραβάτες που επιχειρούν ναβλάψουν άλλα μέλη της κοινωνίας. Το μεγαλύτερο μέροςτης νομοθετικής δραστηριότητας επικεντρώνεται σε όσουςκάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών και μετά οδηγούν(Βέλγιο, Τσεχική Δημοκρατία, Δανία, Ισπανία, Γαλλία,Λεττονία, Λιθουανία, Πορτογαλία, Φινλανδία). Νέοι νόμοιγια τη ρύθμιση της εξέτασης για ναρκωτικά στο χώροεργασίας στην Ιρλανδία, στη Φινλανδία και τη Νορβηγίαυπογραμμίζουν ότι η εξέταση επιτρέπεται κυρίως σεπεριπτώσεις όπου ενέχεται σημαντικός κίνδυνος ήεπικινδυνότητα όταν κάποιος βρίσκεται υπό επιρροή. Νέοινόμοι ελέγχουν επίσης τη λήψη ναρκωτικών σε διάφοραμέσα μεταφοράς: τρένα και πλοία στην Ιρλανδία, πλοίαστη Λεττονία, αεροπλοΐα στη Φινλανδία. Τα τελευταίαχρόνια εισήχθησαν: νόμοι και στρατηγικές για τηνπρόληψη ή την επιβολή ποινών για την όχληση του κοινούπου σχετίζεται με τα ναρκωτικά (ανατρέξτε στο επιλεγμένοθέμα για το 2005)· νέες εξουσίες για το κλείσιμο μπαρ ήάλλων χώρων ή για τον αποκλεισμό ατόμων από αυτούς(Βέλγιο, Ιρλανδία, Κάτω Χώρες)· και εξουσίες για τοκλείσιμο ιδιωτικών κατοικιών όπου παρατηρείται εμπορικήδιανομή ή συστηματική χρήση ναρκωτικών (αντίστοιχα,Κάτω Χώρες, Ηνωμένο Βασίλειο). Παράλληλα, κατά τοίδιο χρονικό διάστημα, νέοι νόμοι για την προστασίατων μη χρηστών από τη χρήση καπνού εισήχθησαν σεολόκληρη την Ευρώπη: από το 2004 και μετά, 24 κράτημέλη της ΕΕ (όλα πλην της Ελλάδας, της Ουγγαρίας καιτης Πολωνίας) έχουν απαγορεύσει ή περιορίσει σημαντικάτο κάπνισμα σε κλειστούς δημόσιους χώρους, ενώ συχνάεπιβάλλονται υψηλά πρόστιμα για τους παραβάτες.

Για να συνοψίσουμε τις νομικές αλλαγές που εξετάστηκανστην ενότητα αυτή: φαίνεται ότι σε πολλές περιπτώσειςοι ποινικές κυρώσεις έχουν μειωθεί για τον μεμονωμένοχρήστη ο οποίος αποφεύγει τυχόν επιβαρυντικέςπεριστάσεις, αλλά, σχεδόν σαν αντιστάθμισμα, έχουναυξηθεί για εκείνους οι πράξεις των οποίων μπορείνα επηρεάζουν άλλα μέλη της κοινωνίας. Το τελευταίοαντικατοπτρίζει μια μεγαλύτερη επικέντρωση στη χρήση τουποινικού δικαίου για την προστασία του κοινού.

(8) http://eldd.emcdda.europa.eu.

26


Εγκληματικότητα που συνδέεταιμε τα ναρκωτικά

Η εγκληματικότητα που συνδέεται με τα ναρκωτικά είναιμια ευρεία έννοια η οποία μπορεί να περιλαμβάνει όλα ταδιαπραχθέντα εγκλήματα που, με τον ένα ή με τον άλλοτρόπο, σχετίζονται με τα ναρκωτικά (9). Στην πράξη,τακτικά συγκεντρωμένα στοιχεία υπάρχουν μόνο στηνΕυρώπη και παρέχονται σε αρχικές αναφορές αδικημάτωνπερί των ναρκωτικών, κυρίως από την αστυνομία. Παρά τογεγονός ότι τα εν λόγω στοιχεία λαμβάνονται συνήθως ωςέμμεσοι δείκτες για τη χρήση ή τη διακίνηση ναρκωτικών,πρέπει να σημειωθεί ότι αντικατοπτρίζουν διαφορέςως προς την εθνική νομοθεσία και ως προς τον τρόποεφαρμογής και επιβολής των νόμων. Τα στοιχεία απηχούνεπίσης διαφορές στις προτεραιότητες και τους πόρουςπου διατίθενται για την αντιμετώπιση συγκεκριμένωναδικημάτων από τις αρχές της ποινικής δικαιοσύνης.Επίσης, τα συστήματα πληροφοριών σχετικά με αδικήματατης νομοθεσίας περί ναρκωτικών ποικίλλουν σημαντικάμεταξύ των χωρών, ιδίως όσον αφορά τις διαδικασίεςκαταγραφής και αναφοράς. Επειδή οι διαφοροποιήσειςαυτές καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολες τις συγκρίσεις μεταξύχωρών, κρίνεται πιο σκόπιμο να γίνεται σύγκριση τάσεωνπαρά απόλυτων αριθμών.

Συνολικά στα κράτη μέλη της ΕΕ ο αριθμός τωναναφερόμενων αδικημάτων που εμπίπτουν στη νομοθεσίαπερί ναρκωτικών αυξήθηκε κατά μέσο όρο κατά 36 %μεταξύ 2001 και 2006 (διάγραμμα 2). Τα στοιχείαδείχνουν αυξητικές τάσεις σε όλες τις χώρες πουυπέβαλαν εκθέσεις, με εξαίρεση τη Βουλγαρία, τηνΕλλάδα, τη Λεττονία και τη Σλοβενία, όπου αναφέρθηκεσυνολική μείωση στη διάρκεια της πενταετίας (10).

Αδικήματα που σχετίζονται με τη χρήσηκαι την προμήθεια

Η ισορροπία μεταξύ των αδικημάτων της νομοθεσίαςπερί ναρκωτικών που σχετίζονται με τη χρήση και τωναδικημάτων που σχετίζονται με την προμήθεια (εμπορία,διακίνηση, παραγωγή) δεν διαφέρει ιδιαίτερα από τα όσααναφέρθηκαν κατά τα προηγούμενα έτη. Οι περισσότερεςευρωπαϊκές χώρες ανέφεραν ότι η πλειοψηφία τωναδικημάτων σχετίζονταν με τη χρήση ναρκωτικών ήτην κατοχή με σκοπό τη χρήση, με το ποσοστό για το2006 να ανέρχεται έως και σε 93 % στην Ισπανία (11).Ωστόσο, στην Τσεχική Δημοκρατία, στις Κάτω Χώρες, στηνΤουρκία και τη Νορβηγία, κυριάρχησαν τα αδικήματαπου σχετίζονται με την προμήθεια, τα οποία κάλυπταν

ποσοστό από 52 % (Τουρκία) έως και 88 % (ΤσεχικήΔημοκρατία) όλων των αδικημάτων της νομοθεσίας περίναρκωτικών που αναφέρθηκαν το 2006.

Ο αριθμός των αδικημάτων της νομοθεσίας περίναρκωτικών που σχετίζονται με τη χρήση αυξήθηκανκατά μέσο όρο 51 % από το 2001 έως το 2006 στηνΕυρωπαϊκή Ένωση, με τα δύο τρίτα των χωρών πουυπέβαλαν εκθέσεις να παρουσιάζουν αυξητική τάση, καιτη Σλοβενία και τη Νορβηγία να παρουσιάζουν πτωτικήτάση στη διάρκεια της πενταετίας (12). Επιπροσθέτως,αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την ίδια περίοδο, αναλογικάμε όλα τα αδικήματα της νομοθεσίας περί ναρκωτικών, τααδικήματα που σχετίζονται με τη χρήση αυξήθηκαν στιςμισές από τις χώρες που υπέβαλαν εκθέσεις.

Αύξηση σημειώθηκε επίσης στα αδικήματα που σχετίζονταιμε την προμήθεια ναρκωτικών κατά την περίοδο 2001–2006, σε πολύ μικρότερο όμως ρυθμό, με μέσο όροαύξησης 12 % στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά την ίδιαπερίοδο, ο αριθμός των αδικημάτων που σχετίζονται μετην προμήθεια αυξήθηκε σε περισσότερες από τις μισέςχώρες που υπέβαλαν έκθεση και μειώθηκε σε τέσσερις(Γερμανία, Κύπρος, Κάτω Χώρες, Σλοβενία) (13).

Τάσεις κατά ναρκωτικό

Για το 2006 στα περισσότερα κράτη μέλη η κάνναβηεξακολουθούσε να αποτελεί το παράνομο ναρκωτικόπου αφορούσαν συχνότερα τα αναφερόμενα αδικήματαπερί τα ναρκωτικά (14). Στις χώρες όπου συνέβησαν,αυτά τα αδικήματα που σχετίζονταν με την κάνναβηαντιπροσώπευαν από 36 έως 86 % του συνόλουτων αδικημάτων που εμπίπτουν στη νομοθεσία περίναρκωτικών. Σε λίγες χώρες κυριάρχησαν τα αδικήματαπου σχετίζονται με ναρκωτικά άλλα από την κάνναβη:στην Τσεχική Δημοκρατία, η μεθαμφεταμίνη αντιστοιχούσεσε 60 % του συνόλου των αδικημάτων που εμπίπτουν στηνομοθεσία περί ναρκωτικών· στη Μάλτα, το ποσοστό γιατην ηρωίνη ήταν 41 %. Στο Λουξεμβούργο, η κατανομήτων αδικημάτων που σχετίζονται με ναρκωτικά αφορούσεσχεδόν ισομερώς την κάνναβη, την ηρωίνη και τηνκοκαΐνη.

Κατά την πενταετία 2001–2006, ο αριθμός τωναδικημάτων περί τα ναρκωτικά που σχετίζονταν μετην κάνναβη αυξήθηκε ή παρέμεινε σταθερός στιςπερισσότερες χώρες που υπέβαλαν έκθεση, σημειώνονταςσυνολικό μέσο όρο αύξησης 34 % στην Ευρωπαϊκή Ένωση(διάγραμμα 2). Ωστόσο, πτωτικές τάσεις αναφέρθηκαν

(9) Για μια ανάλυση των σχέσεων μεταξύ ναρκωτικών και εγκλήματος ανατρέξτε στο ΕΚΠΝΤ (2007β).(10) Βλέπε πίνακα DLO-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(11) Βλέπε πίνακα DLO-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(12) Βλέπε διάγραμμα DLO-2 και πίνακα DLO-4 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(13) Βλέπε πίνακα DLO-5 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(14) Βλέπε πίνακα DLO-3 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

27


από τη Βουλγαρία, την Τσεχική Δημοκρατία (2002–2006), την Ιταλία και τη Σλοβενία (15).

Τα αδικήματα που σχετίζονται με την κοκαΐνη αυξήθηκανκατά την περίοδο 2001–2006 σε όλες τις ευρωπαϊκέςχώρες εκτός από τη Βουλγαρία, τη Γερμανία και τηΣλοβακία. Ο κοινοτικός μέσος όρος αυξήθηκε κατά 61 %την περίοδο αυτή.

Μεταξύ 2001 και 2006, τα αδικήματα που εμπίπτουνστη νομοθεσία περί ναρκωτικών και σχετίζονται με τηνηρωίνη παρουσίασαν διαφορετική εικόνα σε σχέση μεεκείνα που σχετίζονται με την κάνναβη ή την κοκαΐνη,παρουσιάζοντας μέση μείωση 14 % στην ΕυρωπαϊκήΈνωση, κυρίως μεταξύ του 2001 και του 2003. Ωστόσο,οι εθνικές τάσεις όσον αφορά τα αδικήματα πουσχετίζονται με την ηρωίνη την περίοδο αυτή παρουσιάζουναποκλίσεις, με ένα τρίτο των χωρών να αναφέρει αυξητικέςτάσεις (16).

Ο μέσος όρος των τάσεων στην ΕΕ για τα αδικήματαπου σχετίζονται τόσο με την αμφεταμίνη όσο και μετην έκσταση κορυφώθηκε το 2004. Ενώ τα αδικήματαπου σχετίζονται με την αμφεταμίνη εξακολούθησαν νασημειώνουν αυξητική πορεία (μέση αύξηση 41 % γιατην περίοδο 2001–2006), ο μέσος όρος της ΕΕ για τααδικήματα που σχετίζονται με την έκσταση παρουσίασεδιακυμάνσεις την περίοδο αυτή, χωρίς να υπάρξεισυνολική αλλαγή μεταξύ 2001 και 2006.

Εθνικές έρευνες για τα ναρκωτικά

Έρευνες που εξετάζουν το πρόβλημα των ναρκωτικώνδιενεργούνται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και παρέχουνπληροφορίες ουσιαστικής σημασίας για την περιγραφήκαι την κατανόηση του αντίκτυπου των παράνομωνναρκωτικών σε εθνική κλίμακα. Οι εκθέσεις που υπέβαλαν25 κράτη μέλη, η Κροατία και η Νορβηγία επιτρέπουν μιαεπισκόπηση της οργάνωσης της έρευνας για τα ναρκωτικάστις ευρωπαϊκές χώρες. Σε μια εποχή που αναγνωρίζεταιολοένα και περισσότερο η σημασία των παρεμβάσεων πουβασίζονται σε στοιχεία, είναι αξιοσημείωτη η αναφορά 21χωρών ότι τα πορίσματα των ερευνών αξιοποιούνται στηνπολιτική για τα ναρκωτικά, τουλάχιστον έως ένα βαθμό.

Συντονισμός και χρηματοδότηση

Έρευνες που σχετίζονται με τα ναρκωτικά αναφέρονταιστην εθνική στρατηγική ή το σχέδιο δράσης για ταναρκωτικά 20 εκ των 27 χωρών που υπέβαλαν έκθεση, είτεως ειδικό θέμα είτε ως θεμελιώδης συνιστώσα της πολιτικήςπου βασίζεται στα στοιχεία. Οι 15 από τις 27 χώρες πουυπέβαλαν έκθεση διαθέτουν υποδομές για το συντονισμότης έρευνας που σχετίζεται με τα ναρκωτικά σε εθνικόεπίπεδο. Μόνο πέντε χώρες ανέφεραν ότι η έρευνα πουσχετίζεται με τα ναρκωτικά δεν περιλαμβάνεται στις εθνικέςστρατηγικές τους ή ότι δεν διαθέτουν εθνική υποδομήσυντονισμού στον τομέα.

Το κράτος συνιστά τη βασική πηγή χρηματοδότησης τηςέρευνας για τα ναρκωτικά που αναφέρθηκε από τα κράτη

Σημείωση: Οι τάσεις εκφράζουν τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τονεθνικό αριθμό αδικημάτων περί τα ναρκωτικά (του ποινικούδικαίου ή μη) που αναφέρθηκαν από όλες τις υπηρεσίεςεπιβολής του νόμου στα κράτη μέλη της ΕΕ. Όλες οι σειρές είναιδεικτοποιημένες με βάση το 100 για το 2001 και σταθμισμένεςανάλογα με τον πληθυσμό κάθε χώρας ώστε να προκύψει ηγενική τάση για την ΕΕ. Ο συνολικός αριθμός των αδικημάτωνπου αναφέρθηκαν το 2006 στις χώρες που περιλαμβάνονταιστις τάσεις (πριν από τη στάθμιση) είναι: αμφεταμίνη, 41 069·κάνναβη, 550 878· κοκαΐνη, 100 117· έκσταση, 17 598·ηρωίνη, 77 242· σύνολο αναφορών, 936 866. Οι χώρες πουδεν διαθέτουν στοιχεία για δύο ή περισσότερα διαδοχικάέτη δεν περιλαμβάνονται στους υπολογισμούς των τάσεων: ησυνολική τάση βασίζεται σε όλες τις χώρες της ΕΕ πλην τουΗνωμένου Βασιλείου· η τάση για την κάνναβη βασίζεται σε 18χώρες, για την ηρωίνη σε 18, για την κοκαΐνη σε 17, για τιςαμφεταμίνες σε 12 και για την έκσταση σε 13. Για περισσότερεςπληροφορίες σχετικά με τη μεθοδολογία, βλέπε διάγραμμαDLO-3 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Πηγές: Εθνικά εστιακά σημεία Reitox και, για τα πληθυσμιακάδεδομένα, Eurostat (http://epp.eurostat.ec.europa.eu/).

Διάγραμμα 2: Δεικτοποιημένες τάσεις στις αναφορέςγια αδικήματα περί τα ναρκωτικά στα κράτη μέλη της ΕΕ,2001–2006

175

150

100

125

2001 2002 2003 2004 2005 2006

75

—— Κοκαΐνη

—— Αμφεταμίνη

—— Σύνολο αναφορών

—— Κάνναβη

—— Έκσταση

—— Ηρωίνη

50

Δείκ

της

(200

1=

100)

(15) Βλέπε πίνακα DLO-6 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008. Για συμπληρωματική ανάλυση των αδικημάτων που σχετίζονται με την κάνναβη, βλέπεκεφάλαιο 3.

(16) Βλέπε πίνακα DLO-7 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

28


μέλη, είτε μέσω προγραμμάτων γενικής έρευνας είτε μέσωερευνητικών προγραμμάτων στον τομέα των ναρκωτικών.Οι επιστήμες της υγείας και οι κοινωνικές επιστήμεςαποτελούν δύο βασικούς τομείς γενικής έρευνας όπουμπορεί να βρεθεί χρηματοδότηση για έρευνες σχετικάμε τα ναρκωτικά. Χρηματοδότηση προοριζόμενη ειδικάγια την έρευνα που σχετίζεται με τα ναρκωτικά μπορείνα αντληθεί μέσω εθνικών φορέων συντονισμού γιατα ναρκωτικά (Τσεχική Δημοκρατία, Ισπανία, Γαλλία,Λουξεμβούργο, Ουγγαρία, Πολωνία, Πορτογαλία,Νορβηγία). Αμφότεροι οι τύποι χρηματοδοτικώνπρογραμμάτων συνδυάζουν συχνά την έρευνα για ταπαράνομα ναρκωτικά με άλλα πεδία στον τομέα τηςεξάρτησης, όπως το αλκοόλ, ο καπνός και ο τζόγος.Τα κονδύλια προέρχονται κυρίως μέσω συμβάσεων γιαανάθεση έρευνας ή μέσω προγραμμάτων-πλαισίων γιατα οποία υποβάλλονται αιτήσεις από ερευνητές. Μεταξύάλλων τύπων χρηματοδότησης που αναφέρθηκανπεριλαμβάνονται ιδρύματα, επιστημονικές ακαδημίες,ιδιωτικοί θεσμοί, ειδικά κονδύλια για την καταπολέμησητων ναρκωτικών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα ΗνωμέναΈθνη.

Υποδομές και σχέδια

Οι περισσότερες χώρες ανέφεραν ότι η έρευναπραγματοποιείται πρωτίστως στα πανεπιστήμια και σεεξειδικευμένα κέντρα, ορισμένα εκ των οποίων φιλοξενούνεθνικά εστιακά σημεία, και δευτερευόντως από δημόσια καιιδιωτικά ερευνητικά κέντρα. Ορισμένες χώρες αναφέρουντην ύπαρξη εθνικών ερευνητικών δικτύων (Γερμανία,

Ισπανία, Πορτογαλία). Τα δίκτυα αυτά μπορούν ναδιαδραματίσουν σημαίνοντα ρόλο στην οργάνωση και τηχρηματοδότηση της έρευνας, καθώς και να προωθήσουντην αμεσότερη σύνδεση μεταξύ της έρευνας και τηςπρακτικής.

Από τις σημαντικότερες μελέτες που διενεργήθηκαν απότο 2000 και μετά και αναφέρονται από τα κράτη μέλη,περισσότερες από τις μισές αφορούσαν τον τομέα τηςεπιδημιολογίας και περίπου το ένα τρίτο την εφαρμοσμένηέρευνα (πρόκειται κυρίως για αξιολογήσεις παρεμβάσεωνστην πρόληψη και τη θεραπεία). Αναφέρθηκαν επίσηςμελέτες αναφορικά με καθοριστικές παραμέτρους,παράγοντες επικινδυνότητας και προστατευτικούςπαράγοντες για τη χρήση ναρκωτικών, αναφορικά με τιςσυνέπειες της χρήσης ναρκωτικών, καθώς και με τουςμηχανισμούς και τις επιπτώσεις των ναρκωτικών.

Αρκετές χώρες ανέφεραν κωλύματα στην έρευνα πουσχετίζεται με τα ναρκωτικά. Στα προβλήματα πουεντοπίστηκαν συγκαταλέγονται τα εξής: οργανωτικάζητήματα, όπως η έλλειψη συντονισμού και τακτικώνπόρων (Γερμανία, Γαλλία, Αυστρία)· η έλλειψη ειδικευμένουερευνητικού προσωπικού (Λεττονία, Ουγγαρία)·

και μεθοδολογικά ζητήματα (ζητήματα προστασίαςδεδομένων, προβλήματα προσπελασιμότητας κρυφώνπληθυσμών, έλλειψη συνέχειας στα ερευνητικά σχέδια).Ορισμένες χώρες κατονόμασαν τους περιορισμένουςπόρους που διατίθενται για την έρευνα που σχετίζεται μετα ναρκωτικά ως μείζον κώλυμα (Βέλγιο, Ελλάδα, Πολωνία,Ρουμανία, Φινλανδία).

Περισσότερες εξελίξεις στην έρευνα σχετικάμε τα ναρκωτικά

Λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με την έρευνα στον τομέα τωνναρκωτικών που διεξήχθη σε ευρωπαϊκές χώρες έχουν συλλεχθείαπό το ΕΚΠΝΤ μέσω του δικτύου των εθνικών εστιακώνσημείων του Reitox. Οι πληροφορίες που παρέχουν τα κράτημέλη περιλαμβάνουν μια περιγραφή των εθνικών ερευνητικώνοργανισμών και των χρηματοδοτικών ρυθμίσεων. Τα κράτημέλη παρείχαν επίσης καταλόγους των κύριων μελετών πουδιεξήχθησαν από το 2000 και έπειτα και των αναγνωρισμένωνεπιστημονικών εγγράφων, περιοδικών και δικτυακών τόπων μέσωτων οποίων διαδόθηκαν τα πορίσματα της έρευνας σχετικά μετα ναρκωτικά που διεξήχθη στη χώρα τους. Το ΕΚΠΝΤ διαθέτειτις εν λόγω καθώς και άλλες πληροφορίες μέσω διαφορετικώνπροϊόντων καναλιών διάδοσης (βλέπε http://www.emcdda.europa.eu/themes/research).

Για μια βαθύτερη ανασκόπηση του ζητήματος, ανατρέξτε στοεπιλεγμένο θέμα για την έρευνα σχετικά με τα ναρκωτικά για το2008 (http://www.emcdda.europa.eu/publications/selected-issues).

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναθέσει μια εις βάθοςσυγκριτική ανάλυση της έρευνας σχετικά με τα παράνομαναρκωτικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η μελέτη θα πρέπει ναπαρέχει μια επισκόπηση της χρηματοδότησης που διατίθεταιαπό την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη για την έρευνασχετικά με τα ναρκωτικά, χρησιμοποιώντας ως βάση τααποτελέσματα του επιλεγμένου θέματος που ερευνάται καιδιευρύνοντας το πεδίο εφαρμογής ώστε να συμπεριληφθεί ηέρευνα στον τομέα της μείωσης της προσφοράς ναρκωτικώνκαι της ασφάλειας. Η μελέτη θα εξετάσει την υφιστάμενηερευνητική υποδομή εντός των κρατών μελών και σε ευρωπαϊκόεπίπεδο και θα προβεί σε συγκρίσεις με άλλες περιοχές,όπως η Βόρεια Αμερική και η Αυστραλία. Θα καταλήξειμε προτάσεις πολιτικών επιλογών για την αντιμετώπιση τωνγνωστικών ελλείψεων και τη βελτίωση της συνεργασίας σεευρωπαϊκό επίπεδο. Θα εκτιμήσει επίσης τα υφιστάμεναευρωπαϊκά δίκτυα, συμπεριλαμβανομένων των δικτύων τουΕΚΠΝΤ και του δικτύου των εθνικών εστιακών σημείων τουReitox. Τα αποτελέσματα της εν λόγω μελέτης θα διατεθούνστις αρχές του 2009.

29


Διάχυση

Εντοπίστηκε σύνολο 25 ευρωπαϊκών επιθεωρήσεων πουαξιολογούνται από ομοτίμους και οι οποίες εξειδικεύονταιστον τομέα των ναρκωτικών και δημοσιεύονται σε έντεκαγλώσσες πέραν της αγγλικής. Στην πλειοψηφία τωνεθνικών αυτών επιθεωρήσεων δημοσιεύονται αγγλικέςπεριλήψεις και φιλοξενούνται διεθνείς εισηγήσεις. Εκτόςαπό τα δημοσιεύματα που εξειδικεύονται στα παράνομαναρκωτικά και την εξάρτηση, άρθρα σχετικά με τηχρήση παράνομων ναρκωτικών δημοσιεύονται επίσηςσε επιθεωρήσεις που αξιολογούνται από ομοτίμους

από ποικίλα επιστημονικά πεδία και σε επαγγελματικάπεριοδικά. Το 2006 πορίσματα ερευνών στον τομέα τωνναρκωτικών δημοσιεύτηκαν σε περισσότερες από 100ευρωπαϊκές επιθεωρήσεις αυτού του είδους. Σημαντικόρόλο στη διάχυση διαδραματίζουν και άλλοι τύποιδημοσιεύσεων, περιλαμβανομένων εκείνων των εθνικώνεστιακών σημείων.

Σημαντικός είναι επίσης ο ρόλος των εθνικώνεστιακών σημείων του δικτύου Reitox στη διάχυση τωναποτελεσμάτων της έρευνας σε όλες τις χώρες πουυπέβαλαν έκθεση, κυρίως μέσω των εθνικών τους εκθέσεων.

31

Εισαγωγή

Στο παρόν κεφάλαιο παρέχεται μια επισκόπηση τωντρόπων αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικώνστην Ευρώπη και, όποτε είναι εφικτό, επισημαίνονται οιτάσεις, οι εξελίξεις και άλλα ζητήματα που αφορούντην ποιότητα. Στη δέσμη μέτρων που εξετάζονταιπεριλαμβάνονται η πρόληψη, η θεραπεία, η μείωση τωνεπιβλαβών συνεπειών και η κοινωνική επανένταξη που,συνολικά, αποτελούν ένα ολοκληρωμένο σύστημα για τημείωση της ζήτησης. Στο κεφάλαιο περιλαμβάνεται επίσηςμια ανασκόπηση των διαθέσιμων στοιχείων σχετικά με τιςανάγκες των χρηστών ναρκωτικών που βρίσκονται στιςφυλακές και τους υφιστάμενους τρόπους αντιμετώπισηςστους συγκεκριμένους χώρους. Επιπλέον, εξετάζονταισυνοπτικά οι μελλοντικές προκλήσεις αναφορικά με τηνπαρακολούθηση σε ένα άλλο πεδίο της πολιτικής για ταναρκωτικά, τη μείωση της προσφοράς ναρκωτικών.

Πρόληψη

Η πρόληψη των ναρκωτικών μπορεί να διαχωριστεί σεδιάφορα επίπεδα ή στρατηγικές, από το περιβάλλον έωςτην ενδεδειγμένη πρόληψη, που στην ιδανική περίπτωσηδεν έχουν ανταγωνιστική αλλά συμπληρωματική σχέση. Ηακόλουθη περιγραφή της τρέχουσας κατάστασης και τωντάσεων που επικρατούν στην Ευρώπη βασίζεται αφενόςσε ποιοτικά στοιχεία σχετικά με την παροχή καθολικήςκαι επικεντρωμένης πρόληψης τα οποία αναφέρθηκανστο ΕΚΠΝΤ το 2007 (17) και αφετέρου σε βιβλιογραφίασχετικά με την επικεντρωμένη πρόληψη (ΕΚΠΝΤ, 2008στ).

Καθολική πρόληψη

Τα τελευταία χρόνια, οι στόχοι της καθολικής πρόληψηςτων ναρκωτικών στα σχολεία στην Ευρώπη φαίνεται ότιστρέφονται σε διαφορετική κατεύθυνση. Το 2007 οσυχνότερα αναφερόμενος στόχος των δραστηριοτήτωνπρόληψης ήταν η ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής (12 εκτων 28 χωρών που υπέβαλαν εκθέσεις), ενώ το 2004οι μισές χώρες (13/26) ανέφεραν ως κύριο στόχο τηνευαισθητοποίηση και την παροχή πληροφοριών. Ηδιαμόρφωση προστατευτικού σχολικού περιβάλλοντος,

Κεφάλαιο 2Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη —Επισκόπηση

(17) Τα στοιχεία παρείχαν εθνικοί εμπειρογνώμονες από τα κράτη μέλη.

Βελτίωση στην παρακολούθηση της μείωσηςπροσφοράς ναρκωτικών

Η μείωση της προσφοράς ναρκωτικών μπορεί ναοριστεί ως η συμπερίληψη όλων των δραστηριοτήτωνπου στοχεύουν στην αποτροπή της πρόσβασης τωνχρηστών στα παράνομα ναρκωτικά. Οι δραστηριότητεςαυτές περιλαμβάνουν μέσα όπως διεθνείς διασκέψεις,νομοθεσία και πολιτικές σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδοκαθώς και δράσεις που καλύπτουν διάφορες διαδικασίεςκαι παράγοντες που εμπλέκονται στην παραγωγή καιτη διακίνηση των παράνομων ναρκωτικών καθώς καιστην εκτροπή ή παράνομη παραγωγή νόμιμων ουσιών(φαρμάκων, πρόδρομων χημικών ουσιών) για παράνομουςσκοπούς και στη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομεςδραστηριότητες που σχετίζονται με τα ναρκωτικά. Οιδραστηριότητες επιβολής του νόμου, οι πρωτοβουλίεςεναλλακτικής ανάπτυξης και τα σχέδια που στοχεύουνστην πρόληψη της εγκληματικότητας που συνδέεται μετα ναρκωτικά συμβάλλουν στη μείωση της προσφοράςπαράνομων ναρκωτικών. Η παρακολούθηση και η ανάλυσηαποτελούν σημαντικό παράγοντα υποστήριξης των ενλόγω δραστηριοτήτων και της αξιολόγησής τους και τοίδιο ισχύει και για τη μείωση της ζήτησης ναρκωτικών

Οι ασκήσεις συλλογής νεότερων στοιχείων στο πλαίσιοτων ετήσιων εκθέσεων προόδου του σχεδίου δράσης τηςΕΕ για τα ναρκωτικά και της επισκόπησης της Ungass(βλέπε κεφάλαιο 1) αποκάλυψαν μια ανάμεικτη εικόναόσον αφορά τη διαθεσιμότητα των στοιχείων ανταπόκρισηςστον τομέα μείωσης της προσφοράς. Οι δραστηριότητεςπου σχετίζονται με τα διεθνή σχέδια είναι συνήθωςεπαρκώς τεκμηριωμένες, ενώ όσον αφορά τα στοιχεία τωνδραστηριοτήτων σε εθνικό επίπεδο η πρόσβαση σε αυτάκαι η σύγκρισή τους είναι συχνά δύσκολη. Η ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή, η Eurostat, η Ευρωπόλ και το ΕΚΠΝΤ εργάζονταιγια τη βελτίωση της κατάστασης αυτής στο πλαίσιο τουεπόμενου σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά(2009–2012). Πρόκειται να αναθεωρηθούν τα υφιστάμεναεννοιολογικά πλαίσια και τα πληροφοριακά συστήματακαθώς και οι πιθανές πηγές πληροφόρησης για τηνπαρακολούθηση και την ανάλυση των δραστηριοτήτωνμείωσης της προσφοράς στα κράτη μέλη. Υπάρχει επίσηςανάγκη καλύτερης κατανόησης των αγορών ναρκωτικών,συγκεκριμένα των ρυθμίσεων προσφοράς και διανομής,τόσο στην οικονομική όσο και την κοινωνική τουςδιάσταση. Δύο μελέτες χρηματοδοτούμενες από τηνΕυρωπαϊκή Επιτροπή θα ερευνήσουν τα συστήματα καιτις πηγές πληροφόρησης για τη μείωση της προσφοράςναρκωτικών και τις διεθνείς αγορές ναρκωτικών.


32

μια μορφή διαρθρωτικής παρέμβασης, επίσης αναφέρθηκεσυχνότερα ως βασικός στόχος το 2007 (έξι χώρες)σε σχέση με το 2004 (τέσσερις χώρες). Οι αλλαγέςστους αναφερόμενους στόχους μπορεί να αντανακλούντην υιοθέτηση μιας περισσότερο ορθολογικής καιστοιχειοθετημένης προσέγγισης, όμως υπάρχει ασάφειαως προς το βαθμό στον οποίο η εν λόγω αλλαγή στουςστόχους αντανακλά την πραγματική παροχή.

Στις σχολικές παρεμβάσεις που αναφέρθηκαν από τονμεγαλύτερο αριθμό χωρών συγκαταλέγονται εκδηλώσειςγια γονείς και στρατηγικές με αποκλειστικό στόχο τηνπαροχή πληροφοριών (ημέρες ενημέρωσης, επισκέψειςεμπειρογνωμόνων ή αξιωματικών της αστυνομίας σεσχολεία) (διάγραμμα 3). Η αποτελεσματικότητα τωνπαρεμβάσεων αυτών παραμένει ασαφής. Αντιθέτως,παρεμβάσεις με ισχυρότερη αποδεικτική βάσηαναφέρονται σε ελάχιστες μόνο χώρες. Στις παρεμβάσειςαυτές περιλαμβάνονται τυποποιημένα προγράμματα,προγράμματα μεταξύ συνομηλίκων ή παρεμβάσεις ειδικάσχεδιασμένες για αγόρια· όλα αυτά θέτουν ως στόχο τηβελτίωση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων, την ενίσχυση των

ικανοτήτων διαχείρισης συγκρούσεων, του στρες και τηςαπογοήτευσης ή τη διόρθωση εσφαλμένων κανονιστικώναντιλήψεων σχετικά με τη χρήση των ναρκωτικών. Η γενικήεπικράτηση παρεμβάσεων με ανύπαρκτη ή αδύναμηαποδεικτική βάση ενδεχομένως να οφείλεται στο γεγονόςότι έχουν λιγότερες απαιτήσεις σε πόρους και σεκατάρτιση του προσωπικού.

Στα σχολεία, εκτός από δραστηριότητες που θέτουνστο στόχαστρο συγκεκριμένα τη χρήση ναρκωτικών,πραγματοποιούνται επίσης και διαρθρωτικές παρεμβάσεις.Οι διαρθρωτικές παρεμβάσεις επιδιώκουν να ασκήσουνεπιρροή στις επιλογές των νέων σχετικά με τη χρήσηναρκωτικών μέσα από τη δημιουργία προστατευτικών καικανονιστικών κοινωνικών περιβαλλόντων (Toumbourouκ.ά., 2007). Η προσέγγιση αυτή συνάδει με τις συνολικέςπολιτικές για την πρόληψη που τείνουν να υιοθετούνολοένα αυστηρότερους κανονισμούς για τον καπνό καιτο αλκοόλ στα σχολεία. Στο πλαίσιο αυτό, 20 χώρεςαναφέρουν ολική απαγόρευση του καπνίσματος σε όλατα σχολεία, ενώ 18 χώρες αναφέρουν πλήρη ή εκτεταμένηπαροχή (18) πολιτικών για τα ναρκωτικά στα σχολεία.

Σημείωση: Mustap: τυποποιημένα προγράμματα πολλαπλών συνεδριών με έντυπο υλικό.Πηγή: Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.

Διάγραμμα 3: Οι συχνότεροι τύποι παρεμβάσεων στην καθολική πρόβλεψη στα σχολεία

(18) Εκτεταμένη παροχή: η παρέμβαση παρέχεται στην πλειοψηφία των τοποθεσιών όπου το μέγεθος του πληθυσμού-στόχου επαρκεί για την υλοποίησή της.Πλήρης παροχή: η παρέμβαση παρέχεται σε όλες σχεδόν τις τοποθεσίες όπου το μέγεθος του πληθυσμού-στόχου επαρκεί για την υλοποίησή της.

Εξετάσεις για την ανίχνευση ναρκωτικώνστα σχολεία

Προσεγγίσεις μέσω συνομηλίκων

Προγράμματα Mustap

Άλλες εξωτερικές ομιλίες

Δημιουργικές δραστηριότητες εκτόςσχολικού προγράμματος

Επίσκεψη αξιωματικών της αστυνομίαςστα σχολεία

Άλλα θέματα πρόληψης των ναρκωτικών πουενσωματώνονται στο σχολικό πρόγραμμα

0 5 10 2015

Εκπαίδευση προσωπικών και κοινωνικώνδεξιοτήτων εκτός των τυποποιημένωνπρογραμμάτων

Μόνο ενημέρωση σχετικά με τα ναρκωτικά

Ημέρες ενημέρωσης για τα ναρκωτικά

Εκδηλώσεις για τους γονείς

Αριθμός χωρών

Πλήρης παροχή Εκτεταμένη παροχή

Κεφάλαιο 2: Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη — Επισκόπηση

33

Ιδιαίτερα τα κράτη μέλη της Κεντρικής και της ΔυτικήςΕυρώπης αναφέρουν ότι έχουν υλοποιήσει διαρθρωτικέςπαρεμβάσεις με στόχο τον περιορισμό της χρήσης καπνούκαι αλκοόλ στα σχολεία. Τα εν λόγω μέτρα πρόληψηςμπορεί επίσης να συνοδεύονται από άλλα διαρθρωτικάμέτρα, όπως ο καλύτερος σχεδιασμός των σχολικώνκτιρίων και της σχολικής ζωής.

Μια ακόμη ευρέως χρησιμοποιούμενη προσέγγισηπρόληψης είναι η πρόληψη στην οικογένεια. Έντεκαχώρες ανέφεραν την πλήρη ή την εκτεταμένη παροχήοικογενειακών συναντήσεων και βραδιών. Όπως και ησχολική πρόληψη, η πρόληψη στην οικογένεια φαίνεταιότι επικεντρώνεται κατά κύριο λόγο στην παροχήπληροφοριών. Εντατικά προγράμματα καθοδήγησης καιεπιμόρφωσης για οικογένειες, μια προσέγγιση που έχειαποδεδειγμένη και συνεπή αποτελεσματικότητα σύμφωναμε πολλές μελέτες (Petrie κ.ά., 2007), παρέχονται σεπεριορισμένη βάση, με τα υψηλότερα επίπεδα παροχής νααναφέρονται από επτά μόνο χώρες.

Επικεντρωμένη πρόληψη

Η επικεντρωμένη πρόληψη διέπεται από κοινωνικούςκαι δημογραφικούς δείκτες, όπως η ανεργία, η νεανικήεγκληματικότητα ή τα ποσοστά συστηματικών απουσιώναπό το σχολείο. Αυτού του είδους η πρόληψη περιλαμβάνειπαρεμβάσεις σε ειδικές ομάδες, οικογένειες ή καιολόκληρες κοινότητες που περιλαμβάνουν άτομα τα οποία,λόγω έλλειψης κοινωνικών δεσμών και πόρων, ενδέχεται ναείναι πιο επιρρεπή στη χρήση ναρκωτικών ή την εξάρτηση.

Δεκατρείς χώρες αναφέρουν ότι το μεγαλύτερο μέροςτων προγραμμάτων πρόληψης στην οικογένεια πουεφαρμόζουν εμπίπτει στο πεδίο της επικεντρωμένηςπρόληψης. Εντούτοις, οι σημαντικές συνθήκες κινδύνουστις οικογένειες σπανίως αντιμετωπίζονται στην Ευρώπη.Από τις 30 χώρες που υπέβαλαν έκθεση, μόνο οι επτάαναφέρουν πλήρη ή εκτεταμένη παροχή παρεμβάσεωνγια τη χρήση ουσιών στις οικογένειες, ενώ πέντε χώρεςαναφέρουν ότι παρέχουν παρεμβάσεις για οικογενειακέςσυγκρούσεις και παραμέληση. Επιπλέον, τέσσερις χώρεςανέφεραν μία από τις ακόλουθες κατηγορίες παρεμβάσεων:αντιμετώπιση κοινωνικών μειονεκτημάτων (λ.χ. ανεργία),συνδρομή για προβλήματα ποινικής δικαιοσύνης ήπαροχή βοήθειας σε περιθωριοποιημένες οικογένειες πουπροέρχονται από εθνοτικές μειονότητες. Επιπροσθέτως,μόλις τρεις χώρες μεριμνούν για τις ανάγκες οικογενειώνπου αντιμετωπίζουν προβλήματα διανοητικής υγείας.

Επίσης, παρά την αυξανόμενη πολιτική σημασία τους,σπάνια αναφέρονται οι συνθήκες κινδύνου για ευάλωτεςομάδες νέων, όπως ανήλικοι παραβάτες, άστεγοι, μαθητέςπου απουσιάζουν συστηματικά από το σχολείο, νέοι που

προέρχονται από μειονεκτούσες ομάδες ή μειονότητες.Από το 2004 και μετά ολοένα μεγαλύτερος αριθμόςπολιτικών για τα ναρκωτικά θέτουν τις συνθήκες αυτές ωςπρωταρχικό στόχο για τις παρεμβάσεις πρόληψης, όμωςτο αναφερόμενο επίπεδο παροχής παρεμβάσεων δενέχει αυξηθεί την περίοδο αυτή. Αναλυτικότερα στοιχείαπαρουσιάζονται στο επιλεγμένο θέμα για το 2008 σχετικάμε τους ευάλωτους νέους.

Ενδεδειγμένη πρόληψη

Η ενδεδειγμένη πρόληψη αποσκοπεί στον προσδιορισμόατόμων με συμπεριφορικά ή ψυχολογικά προβλήματατα οποία ενδέχεται να είναι ενδεικτικά ενδεχόμενηςπροβληματικής χρήσης ουσιών σε μεταγενέστερο στάδιοτης ζωής τους, και στην εξατομικευμένη στόχευσή τουςμε ειδικές παρεμβάσεις. Στην κατηγορία αυτή ανήκουνάτομα που έχουν εγκαταλείψει πρόωρα το σχολείο, καθώςκαι άτομα που παρουσιάζουν ψυχιατρικές διαταραχές,αντικοινωνική συμπεριφορά ή αρχικές ενδείξεις χρήσηςναρκωτικών. Μια έκθεση που δημοσίευσε πρόσφατατο ΕΚΠΝΤ (2008στ) παρουσιάζει μακροχρόνιεςμελέτες που προσδιορίζουν προβληματικές πορείες,νευροσυμπεριφορικές μελέτες και αύξηση των γνώσεωνσχετικά με την πλαστικότητα του εγκεφάλου και το ρόλοτων νευροδιαβιβαστών, ενώ υπογραμμίζει τα ευρήματαπαρεμβάσεων που έχουν αναφερθεί από κράτη μέλη.

Παιδιά με συμπεριφορικές διαταραχές, όπως η συνύπαρξητης ελλειμματικής προσοχής (υπερδραστηριότητα) και τηςδιαταραχής της διαγωγής, διατρέχουν υψηλό κίνδυνο νααναπτύξουν προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήσηουσιών. Η έγκαιρη παρέμβαση σε περιπτώσεις παιδιών μεσυμπεριφορικές διαταραχές απαιτεί τη στενή συνεργασίαμεταξύ ιατρικών, κοινωνικών φορέων και υπηρεσιώνυποστήριξης των νέων. Για παράδειγμα, το γερμανικό«σύστημα θεραπείας πολλαπλών επιπέδων», παρέχει ένανσυνδυασμό συμβουλευτικής για γονείς και φροντιστές·παράλληλη ιατρική, ψυχοθεραπευτική και ψυχοκοινωνικήυποστήριξη· και εκπαιδευτική υποστήριξη στο νηπιαγωγείοή το σχολείο. Η ιρλανδική προσέγγιση στη στοχευμένηεκπαίδευση και την ψυχολογική συμβουλευτική για νέους,ιδιαίτερα δε για την πρόληψη αναπτυξιακών προβλημάτωνσε σχολεία, σε εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις και τηνοικογένεια, κατέληξε σε συνολικά θετικά αποτελέσματααξιολόγησης. Στις Κάτω Χώρες, μια μελέτη σχετικάμε τις μακροπρόθεσμες προληπτικές επιπτώσεις τηςαντιμετώπισης ανάρμοστων συμπεριφορών σε παιδιάμέσης παιδικής ηλικίας (8–13 ετών) κατέδειξε ότι απότη συμπεριφορική θεραπεία (manualised) προέκυψανσημαντικά καλύτερα αποτελέσματα παρακολούθησης όσοναφορά το κάπνισμα και τη χρήση κάνναβης σε σχέση με τησυνήθη θεραπεία (Zonnevylle-Bender κ.ά., 2007).


34

Αποτελεσματικότητα και κίνδυνοι των παρεμβάσεων

Η χρήση ναρκωτικών μεταξύ παιδιών και σε οικογένειεςεξακολουθεί να συνιστά το επίκεντρο της στοχευμένηςπρόληψης στην Ευρώπη. Σύμφωνα με μεγάλοαριθμό μελετών σχετικά με τους κοινωνικούς καινευροσυμπεριφορικούς δείκτες πρόβλεψης της μετάβασηςστη χρήση ουσιών, επιρροή στη χρήση ναρκωτικών μπορείνα ασκήσουν επίσης οι προσπάθειες πρόληψης που δενσχετίζονται με τα ναρκωτικά. Τόσο η επικεντρωμένη όσοκαι η ενδεδειγμένη πρόληψη μπορούν να περιορίσουντην επίδραση ενός αρχικού μειονεκτήματος ανάπτυξης,τη μετάφρασή του σε κοινωνική περιθωριοποίηση καιτην επακόλουθη εξέλιξη προς την κατάχρηση ουσιών.Αρκετές ερευνητικές μελέτες καταδεικνύουν το γεγονός ότιοι παρεμβάσεις που παρέχονται κατά τα πρώτα χρόνιατης σχολικής εκπαίδευσης και οι οποίες αποσκοπούν στηβελτίωση του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος και τη μείωσητου κοινωνικού αποκλεισμού επίσης περιορίζουν τημεταγενέστερη χρήση ουσιών (Toumbourou κ.ά., 2007).

Η συνολική αποτελεσματικότητα της πρόληψης στασχολεία έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση (Coggans, 2006·

Gorman κ.ά., 2007). Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατασυγγράμματα (19), αποτελεσματικές φαίνεται ότι είναιορισμένες συνιστώσες της πρόληψης στα σχολεία, όπως ηεπικέντρωση σε κανονιστικές αντιλήψεις και σε δεξιότητεςτης ζωής. Επί παραδείγματι, από τη μελέτη EU-Dap,μια ευρωπαϊκή τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή, πουσυγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή,για την ανάπτυξη και την αξιολόγηση προγραμμάτωνπρόληψης στα σχολεία αναφέρθηκαν θετικάαποτελέσματα (20). Από μια μελέτη παρακολούθησηςπροέκυψε ότι, 15 μήνες μετά την παρέμβαση, η επιρροήτου προγράμματος παρέμεινε σταθερή, ενώ παρατηρήθηκεμικρότερη συχνότητα περιστατικών μέθης και χρήσηςκάνναβης μεταξύ των συμμετεχόντων. Το πρόγραμμα«Unplugged» που χρησιμοποιήθηκε στη δοκιμή έθεσε υπόαμφισβήτηση πρότυπα σχετικά με την αποδοχή καθώςκαι αντιλήψεις σχετικά με την επικράτηση της χρήσηςναρκωτικών μεταξύ των νέων.

Εκτός από αποτελεσματική, η πρόληψη πρέπει να είναικαι ασφαλής —οι ανεπιθύμητες συνέπειες πρέπει ναδιατηρούνται στο ελάχιστο δυνατόν. Συνεπώς, οι κίνδυνοιπου απορρέουν από τυχόν αρνητικά αποτελέσματα θαπρέπει να εξετάζονται προσεχτικά κατά το σχεδιασμόκαι την αξιολόγηση παρεμβάσεων. Τούτο είναι ιδιαίτερασημαντικό για την καθολική πρόληψη στα σχολεία, ηοποία παρέχεται σε ευρύ και διαφοροποιημένο πληθυσμό-στόχο. Για παράδειγμα, η παροχή πληροφοριών πουσχετίζονται αποκλειστικά με τις επιπτώσεις των ναρκωτικών,μια προσέγγιση που είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στηνΕυρώπη, όχι μόνο είναι αναποτελεσματική, αλλά εγκυμονείτον κίνδυνο πρόκλησης μη επιθυμητών επιπτώσεων (Werchκαι Owen, 2002). Το ίδιο ισχύει για τις εκστρατείες σταμέσα μαζικής ενημέρωσης, οι οποίες ενέχουν τον κίνδυνοενίσχυσης της ροπής προς τη χρήση ουσιών (21).

Ένας τρόπος προκειμένου να διασφαλίζεται ότι ταπρογράμματα πρόληψης βασίζονται σε στοιχεία καιότι οι κίνδυνοι πρόκλησης μη επιθυμητών επιπτώσεωνπεριορίζονται είναι η ανάπτυξη προτύπων σχετικά μετην παροχή και το περιεχόμενο των σχεδίων πρόληψης.Ο αριθμός των κρατών μελών που αναφέρουν πρότυπαγια το σχεδιασμό και την αξιολόγηση σχεδίων έχειαυξηθεί από τρία το 2004 σε εννέα για το 2007.Ορισμένα κράτη μέλη αναφέρουν ότι αναπτύσσουνδιαδικασίες πιστοποίησης για την εγγύηση της ποιότηταςτων προγραμμάτων και για την αποτελεσματική χρήσηπόρων από τους δημόσιους προϋπολογισμούς (ΤσεχικήΔημοκρατία, Ουγγαρία, Πολωνία, Πορτογαλία). Στην

(19) Ανατρέξτε στο Best practice portal (πύλη βέλτιστης πρακτικής) (http://www.emcdda.europa.eu/themes/best-practice).(20) http://www.eudap.net.(21) Ανατρέξτε στο κεφάλαιο 3 της παρούσας έκθεσης και στην ετήσια έκθεση 2007.

Ναρκωτικά και ευάλωτες ομάδες νέων —Επιλεγμένο θέμα του ΕΚΠΝΤ για το 2008

Νέοι προερχόμενοι από συγκεκριμένες ομάδεςκινδυνεύουν με κοινωνικό αποκλεισμό και το γεγονός αυτόμπορεί να συνδέεται με αυξημένες πιθανότητες να κάνουνχρήση ναρκωτικών και να αναπτύξουν προβλήματα πουσχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών. Με την ανάπτυξηστοχευμένων παρεμβάσεων, ειδικά σχεδιασμένων για τονπεριορισμό της χρήσης ναρκωτικών και των επιβλαβώνσυνεπειών τους σε συγκεκριμένες ομάδες, μπορεί νααυξηθεί η δυνατότητα ικανοποίησης των αναγκών αυτώντων ομάδων και ταυτόχρονα η πιθανότητα επιτυχούςέκβασης της παρέμβασης.

Το παρόν επιλεγμένο θέμα παρέχει εκτενείς πληροφορίεςσχετικά με τους παράγοντες κινδύνου και ταχαρακτηριστικά που συνθέτουν τον ευάλωτο χαρακτήρασυγκεκριμένων ομάδων και εξετάζει τη χρήση ναρκωτικώνκαι τα προβλήματα σε σχέση με τα ναρκωτικά πουαντιμετωπίζουν οι ομάδες αυτές. Ερευνά επίσης τιςεπιπτώσεις του ευάλωτου χαρακτήρα λόγω συστηματικώναπουσιών από το σχολείο, σχολικής αποτυχίας,κοινωνικών μειονεκτημάτων, οικογενειακών προβλημάτωνκαι εγκληματικότητας. Εξετάζονται επίσης συγκεκριμένεςαπαντήσεις σε ό,τι αφορά τη χρήση ναρκωτικών και ταπροβλήματα που σχετίζονται με αυτή στις διάφορεςευάλωτες ομάδες, περιλαμβανομένης της νομοθεσίας, τηςπρόληψης και της θεραπείας.

Αυτό το επιλεγμένο θέμα είναι διαθέσιμο σε έντυπη μορφήκαι στο Διαδίκτυο μόνο στην αγγλική γλώσσα (http://emcdda.europa.eu/publications/selected-issues).


35

Τσεχική Δημοκρατία, για παράδειγμα, η πιστοποίηση τωνδραστηριοτήτων πρόληψης συνιστά προϋπόθεση για τηχορήγηση κονδυλίων από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Θεραπεία

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι να παρουσιάσειμια επισκόπηση της θεραπείας απεξάρτησης από ταναρκωτικά στην Ευρώπη μέσα από την περιγραφή τηςοργάνωσης και της παροχής υπηρεσιών.

Οργάνωση

Γενικά, στα κράτη μέλη οι υπηρεσίες θεραπείαςαπεξάρτησης από τα ναρκωτικά παρέχονται κυρίως μέσωτου δημόσιου τομέα, αν και οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί(ΜΚΟ) μπορεί να διαδραματίζουν ισότιμο ρόλο (επτάκράτη μέλη) ή ακόμη και να συνιστούν τον βασικό φορέαπαροχής υπηρεσιών θεραπείας (πέντε κράτη μέλη).

Σημαντικός είναι επίσης ο ρόλος των γενικών ιατρών, πουσε ορισμένες χώρες αποτελούν τους βασικούς παροχείςθεραπειών υποκατάστασης. Σε ορισμένες χώρες μπορεί νασυμμετέχει και ο ιδιωτικός τομέας, κυρίως σε ό,τι αφορά τακέντρα εσωτερικής παραμονής. Ωστόσο, η χρηματοδότησητης θεραπείας απεξάρτησης από τα ναρκωτικά αντλείταικατά κύριο λόγο από το δημόσιο ταμείο ή συνδέεται με τιςκοινωνικές ασφαλίσεις ή τις ασφαλίσεις υγείας.

Παροχή

Η θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικά λαμβάνειχώρα σε ποικίλες εγκαταστάσεις, μεταξύ άλλων, κέντραθεραπείας εξωτερικής και εσωτερικής παραμονής, κέντραγενικής παθολογίας, υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης καιφυλακή. Τα κέντρα θεραπείας εξωτερικής παραμονής,περιλαμβανομένων των κέντρων γενικής παθολογίας,αντιστοιχούν στο μεγαλύτερο ποσοστό της θεραπείαςαπεξάρτησης από τα ναρκωτικά στην Ευρώπη, κυρίωςεπειδή η θεραπεία υποκατάστασης παρέχεται συνήθωςστα κέντρα αυτά. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφαταστοιχεία του δείκτη αίτησης θεραπείας, οι χρήστεςναρκωτικών που ξεκινούν θεραπεία σε κέντρα θεραπείαςεξωτερικής παραμονής είναι, κατά μέσο όρο, 30 ετώνπερίπου και κυρίως άνδρες (22). Περίπου το ένα τρίτοεξ αυτών στρέφονται μόνοι τους σε θεραπεία, ποσοστό22 % παραπέμπονται σε θεραπεία από το σύστημαποινικής δικαιοσύνης, ποσοστό που τείνει να αυξάνεταιτα τελευταία χρόνια, και το εναπομείναν ποσοστόπαραπέμπεται μέσω κοινωνικών και υγειονομικώνυπηρεσιών ή μέσω άτυπων δικτύων (23).

Το ήμισυ των ασθενών που ξεκινούν θεραπεία σε κέντραθεραπείας εξωτερικής παραμονής ανέφερε κυρίως τηχρήση οπιοειδών, ενώ ποσοστό 21 % κατονόμασε τηνκάνναβη και 16 % την κοκαΐνη ως το κύριο ναρκωτικότου. Οι αυξήσεις στον αριθμό των ατόμων —ιδιαίτεραδε των ατόμων που ζητούν για πρώτη φορά θεραπείααπεξάρτησης (νέες αιτήσεις)— που παραπέμπονται σεθεραπεία για προβλήματα με μη οπιοειδή ναρκωτικάενδέχεται να αντανακλούν βελτιώσεις στην παροχήθεραπειών για τους χρήστες κάνναβης και κοκαΐνης σεορισμένα κράτη μέλη, καθώς και κάποια αύξηση τουαριθμού των χρηστών που ζητούν θεραπεία για τα εν λόγωναρκωτικά (βλέπε κεφάλαια 3 και 5). Ωστόσο, η συνολικήδιαθεσιμότητα υπηρεσιών που απευθύνονται στις ανάγκεςτων χρηστών μη οπιοειδών ναρκωτικών εξακολουθεί ναείναι περιορισμένη.

Η θεραπεία απεξάρτησης σε εγκαταστάσεις εσωτερικήςπαραμονής λαμβάνει χώρα κυρίως σε θεραπευτικέςκοινότητες, ψυχιατρεία και εξειδικευμένα τμήματα γενικώννοσοκομείων. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες περιλαμβάνουν

(22) Βλέπε πίνακες TDI-10 μέρος (iii) και TDI-21 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών δεδομένων 2008.(23) Βλέπε πίνακα TDI-16 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Η πύλη βέλτιστης πρακτικής του ΕΚΠΝΤ

Φέτος το ΕΚΠΝΤ παρουσίασε το πρώτο δομοστοιχείο τηςδιαδικτυακής πύλης βέλτιστης πρακτικής για παρεμβάσειςσχετικά με τα ναρκωτικά (πρόληψη, θεραπεία, μείωσηεπιβλαβών συνεπειών και κοινωνική επανένταξη). Η πύληπαρέχει μια επισκόπηση των πιο πρόσφατων στοιχείων γιατην αποτελεσματικότητα των διαφορετικών παρεμβάσεων μετην παρουσίαση εργαλείων και προτύπων που στοχεύουνστη βελτίωση της ποιότητας των παρεμβάσεων καθώςκαι με την επισήμανση παραδειγμάτων αξιολογημένωνπρακτικών από ολόκληρη την Ευρώπη. Απευθύνεται σειατρούς, φορείς χάραξης πολιτικών και ερευνητές στοντομέα των ναρκωτικών και διαθέτει ισχυρή εστίαση σεπανευρωπαϊκό επίπεδο.

Το πρώτο δομοστοιχείο της πύλης επικεντρώνεταιστην καθολική πρόληψη, συγκεκριμένα στα στοιχείααποτελεσματικότητας τα οποία βασίζονται σε διάφορεςεκθέσεις που δημοσιεύτηκαν από το 2000 και έπειτα.Για περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τα πορίσματα,ανατρέξτε στην εξής διεύθυνση http://www.emcdda.europa.eu/themes/best-practice.

Η διαδικτυακή πύλη παρέχει πληροφορίες σχετικά μετην αποτελεσματικότητα των διαφόρων παρεμβάσεων,όμως θα πρέπει να σημειωθεί ότι η βάση στοιχείωνπαραμένει σε μερικές περιπτώσεις περιορισμένη και ότι ηεπιλογή μεταξύ των διαφορετικών παρεμβάσεων απαιτείπροσοχή. Επιπρόσθετα, παραμένει το ερώτημα πώς θααντεπεξέλθουν ορισμένες παρεμβάσεις σε διαφορετικάπεριβάλλοντα, ενώ οι ελεγχόμενες δοκιμές μετρούν τηναποτελεσματικότητα των προγραμμάτων. Η νέα έκδοση τηςτράπεζας δεδομένων της EDDRA, η οποία διατίθεται στηδιαδικτυακή πύλη, διαθέτει παραδείγματα αξιολογημένωνπαρεμβάσεων σε διαφορετικές χώρες και περιβάλλοντα καιμπορεί να παρέχει επιπρόσθετη καθοδήγηση.


36

από βραχυπρόθεσμη απεξάρτηση έως μακροχρόνιαψυχιατρικά προγράμματα και προγράμματα θεραπείαςαπεξάρτησης που βασίζονται στην αποχή. Οι υπηρεσίεςπου παρέχονται σε κέντρα εσωτερικής παραμονής μπορείνα είναι ιδιαίτερα κατάλληλες για χρήστες ναρκωτικών μεπερίπλοκες ανάγκες θεραπείας λόγω συνοδών σωματικώνπροβλημάτων και προβλημάτων ψυχικής υγείας. Για ταάτομα σε κέντρα εσωτερικής παραμονής ισχύει, κατάμέσο όρο, ό,τι ισχύει για εκείνα σε κέντρα εξωτερικήςπαραμονής: είναι ηλικίας περίπου 30 ετών, κυρίως άντρεςκαι ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης από οπιοειδή κυρίωςναρκωτικά (24). Ωστόσο, το ποσοστό των άνεργων καιχωρίς σταθερή στέγη χρηστών ναρκωτικών είναι υψηλότεροστα κέντρα εσωτερικής παραμονής σε σχέση με εκείνο τωνκέντρων εξωτερικής παραμονής, στις περισσότερες χώρεςόπου είναι εφικτή η πραγματοποίηση σύγκρισης (25).

Ανέκαθεν οι υπηρεσίες παροχής θεραπειών απεξάρτησηςαπό τα ναρκωτικά ήταν οργανωμένες γύρω από τιςανάγκες των χρηστών οπιοειδών, οι οποίοι εξακολουθούννα συνιστούν την κυριότερη ομάδα χρηστών υπόθεραπεία. Στα περισσότερα κράτη μέλη, η θεραπείαυποκατάστασης που συνδυάζεται με ψυχοκοινωνικήπερίθαλψη συνιστά την επικρατέστερη επιλογή για τουςχρήστες οπιοειδών. Με την εισαγωγή της θεραπείας μεμεγάλη δόση βουπρενορφίνης στην Κύπρο το 2007, ηθεραπεία υποκατάστασης είναι πλέον διαθέσιμη σε όλατα κράτη μέλη, την Κροατία και τη Νορβηγία (26). ΣτηνΤουρκία, η θεραπεία υποκατάστασης δεν έχει ακόμηθεσπιστεί, αν και επιτρέπεται δυνάμει ενός κανονισμού του2004 σχετικά με τα θεραπευτικά κέντρα. Η βουπρενορφίνηείναι η δεύτερη συχνότερα συνταγογραφούμενη ουσίαυποκατάστασης των οπιοειδών μετά τη μεθαδόνη, ενώ ηχρήση της στη θεραπεία απεξάρτησης από τα οπιοειδήέχει αυξηθεί τα τελευταία έτη (βλέπε κεφάλαιο 6). Πλέονείναι διαθέσιμη ως θεραπευτική επιλογή σε όλα τα κράτημέλη εκτός από τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τηνΠολωνία. Το 2006, εκτιμάται ότι 600 000 χρήστεςοπιοειδών έλαβαν θεραπεία υποκατάστασης στην Ευρώπη,ενώ οι 16 εκ των 22 χωρών που παρείχαν δεδομέναανέφεραν αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο έτος.

Μείωση των επιβλαβών συνεπειών

Η πρόληψη και ο περιορισμός των επιβλαβών συνεπειώντων ναρκωτικών αποτελεί στόχο δημόσιας υγείας σεόλες τις στρατηγικές και τα σχέδια δράσης των κρατώνμελών και της ΕΕ που σχετίζονται με τα ναρκωτικά(Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2007α). Οι κύριες παρεμβάσειςστον τομέα είναι η θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδώνκαι τα προγράμματα ανταλλαγής βελονών και συρίγγων,

τα οποία θέτουν στο στόχαστρο τους θανάτουςαπό υπερβολική δόση και τη διάδοση των λοιμωδώννοσημάτων. Τα εν λόγω μέτρα αναφέρεται ότι παρέχονταισε όλες τις χώρες εκτός από την Τουρκία (βλέπε επίσηςκεφάλαια 6 και 8), και, παρά τις σημαντικές διαφορέςπου εντοπίζονται τόσο στο εύρος όσο και στα επίπεδαπαροχής υπηρεσιών, στην Ευρώπη υπάρχει μια γενικήτάση ανάπτυξης και παγίωσης όσον αφορά τα μέτραμείωσης των επιβλαβών συνεπειών.

Επιπλέον, οι περισσότερες χώρες παρέχουν μεγάλο εύροςυγειονομικών και κοινωνικών υπηρεσιών στο πλαίσιοφορέων άμεσης πρόσβασης. Ωστόσο, ορισμένες χώρεςαναφέρουν ότι η υλοποίηση μέτρων για τη μείωση τωνεπιβλαβών συνεπειών καθυστερεί λόγω έλλειψης πολιτικήςυποστήριξης. Στην Ελλάδα, η επέκταση των υπηρεσιώνάμεσης πρόσβασης και των θεραπειών υποκατάστασηςκαθυστερεί· τα προγράμματα ανταλλαγής βελονών καισυρίγγων στη Ρουμανία και την Πολωνία περιορίστηκαν το2006, κατόπιν διακοπής της εξωτερικής χρηματοδότησης·το μοναδικό πρόγραμμα ανταλλαγής βελονών καισυρίγγων στην Κύπρο δεν έχει εγκριθεί επισήμως. ΣτηνΟυγγαρία, όπου παρατηρείται αύξηση των προγραμμάτωνανταλλαγής βελονών και συρίγγων και των έργωνεκτός δομών, μια μελέτη που διενεργήθηκε μεταξύ τουπληθυσμού εκτός θεραπείας υποδεικνύει ότι η παροχήεξακολουθεί να είναι ανεπαρκής και ότι εξακολουθούν ναορθώνονται υψηλά εμπόδια πρόσβασης.

Εξαιτίας των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των κρατώντης Βαλτικής και της Ρουμανίας όσον αφορά το HIV/AIDS, η διεθνής χρηματοδότηση εξακολουθεί ναδιαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις χώρες αυτές.Χρηματοδοτική υποστήριξη για δραστηριότητες μείωσηςτων επιβλαβών συνεπειών παρέχεται από το «Πρόγραμμαγια την καταπολέμηση του AIDS, της ελονοσίας και τηςφυματίωσης» του Παγκόσμιου Ταμείου, ενώ στην Εσθονία,στη Λιθουανία και τη Λεττονία το Γραφείο των ΗνωμένωνΕθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC)ξεκίνησε πρόσφατα το σχέδιο «Πρόληψη και πρόνοια γιατο HIV/AIDS μεταξύ των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών καισε σωφρονιστικά καταστήματα».

Τέλος, ορισμένα κράτη μέλη εξέτασαν πρόσφατα τιςεπιπτώσεις που έχει η εισαγωγή παρεμβάσεων στονπεριορισμό των επιβλαβών συνεπειών. Στη Γαλλία, ημείωση των ποσοστών θνησιμότητας μεταξύ χρηστώνναρκωτικών που παρατηρήθηκε συνέπεσε με την εισαγωγήτριπλών αντιικών θεραπειών, με την ανάπτυξη μιαςπολιτικής για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών και μετη διαθεσιμότητα θεραπειών υποκατάστασης με οπιοειδή·στην Ισπανία, ο φθίνων αριθμός των χρηστών ενέσιμων

(24) Βλέπε πίνακες TDI-10 μέρος (vii) και TDI-21 μέρος (iv) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(25) Βλέπε πίνακες TDI-13 και TDI-15 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(26) Βλέπε πίνακες HSR-1 and HSR-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


37

ναρκωτικών, σε συνδυασμό με την εύκολη πρόσβασησε θεραπεία συντήρησης με μεθαδόνη, συσχετίστηκε μετη μείωση των λοιμωδών νοσημάτων και των θανάτωνπου σχετίζονται με τα ναρκωτικά μεταξύ των χρηστώνναρκωτικών (De la Fuente κ.ά., 2006)· τέλος, στηνΠορτογαλία, τα διαθέσιμα δεδομένα υποδεικνύουνσταθεροποίηση των λοιμωδών νοσημάτων, γεγονόςπου μπορεί να αποδοθεί, εν μέρει, στην αυξημένηδιαθεσιμότητα μέσων μείωσης των επιβλαβών συνεπειώνκαι θεραπείας.

Κοινωνική επανένταξη

Οι χρήστες ναρκωτικών υπό θεραπεία αναφέρουνσυχνά υψηλά επίπεδα ανεργίας και έλλειψης στέγης. Τομειονέκτημα αυτό τείνει να είναι περισσότερο διαδεδομένομεταξύ συγκεκριμένων ομάδων χρηστών, ιδιαίτερα δεσε γυναίκες, χρήστες ηρωίνης και κρακ, σε άτομα πουανήκουν σε εθνοτικές μειονότητας και άτομα με συνοδάψυχιατρικά προβλήματα.

Η κοινωνική επανένταξη αναγνωρίζεται ως θεμελιώδηςσυνιστώσα των ολοκληρωμένων στρατηγικών για ταναρκωτικά και μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτεστάδιο της χρήσης ναρκωτικών και σε διάφορεςεγκαταστάσεις. Οι στόχοι των παρεμβάσεων κοινωνικήςεπανένταξης μπορούν να επιτευχθούν μέσα από τηνανάπτυξη ικανοτήτων, την ενίσχυση των κοινωνικώνδεξιοτήτων, μέσα από μέτρα για τη διευκόλυνση και τηνπροώθηση της απασχόλησης και την απόκτηση στέγης ή τηβελτίωση ζητημάτων στέγασης. Στην πράξη, οι υπηρεσίεςεπανένταξης μπορούν να παρέχουν επαγγελματικέςσυμβουλές, θέσεις εργασίας και υποστήριξη σε θέματαστέγασης, ενώ οι παρεμβάσεις εντός των φυλακών μπορούννα συνδέουν τροφίμους φυλακών με υπηρεσίες στέγασηςκαι κοινωνικής στήριξης σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας,ενόψει της αποφυλάκισής τους.

Η έλλειψη στέγης, σε συνδυασμό με την έλλειψη σταθερήςστέγης, συνιστούν μια από τις σοβαρότερες μορφέςκοινωνικού αποκλεισμού που αντιμετωπίζουν οι χρήστεςναρκωτικών και η οποία αφορούσε ποσοστό περίπου10 % των χρηστών ναρκωτικών που ξεκίνησαν θεραπείατο 2006 (27). Παρόλο που σε πολλές χώρες παρέχεταιυποστήριξη για θέματα στέγασης σε άτομα υπό θεραπείααπεξάρτησης, δεν παύουν να υπάρχουν ελλείψεις,ενώ δύο χώρες αναφέρουν ότι είναι δύσκολο για τουςχρήστες ναρκωτικών να αποκτήσουν πρόσβαση σε γενικέςυπηρεσίες για αστέγους οι οποίες χρησιμοποιούνται κατάπαράδοση από χρήστες αλκοόλ (Ιρλανδία, Ιταλία). Νέαμέτρα τα οποία μπορούν να συμβάλουν στην ικανοποίηση

των αναγκών στέγασης των χρηστών ναρκωτικώναναλαμβάνονται σε τρεις χώρες (Βέλγιο, Δανία, ΚάτωΧώρες), οι οποίες αναφέρουν ότι οι εγκαταστάσεις γιαάστεγους μακροχρόνιους ναρκομανείς οργανώνονται σεκεντρικό επίπεδο και ότι ιδρύονται εξειδικευμένα ιδρύματαμέριμνας για χρήστες ναρκωτικών με προβλήματασυμπεριφοράς ή συννοσηρότητα.

Η παροχή συνδρομής για την ανεύρεση εργασίας σεάτομα υπό θεραπεία απεξάρτησης είναι βασικό στοιχείοτης κοινωνικής επανένταξης, καθώς ένα στα δύο άτομαπου ξεκινούν θεραπεία είναι άνεργο (28). Μεταξύ τωννέων προσεγγίσεων για τη συνδρομή στην εύρεσηκαι διατήρηση θέσεων απασχόλησης για τις οποίεςαναφέρονται επιτυχή αποτελέσματα περιλαμβάνονται οιεξής: «προγράμματα συμβουλευτικής υποστήριξης»,επιδοτούμενες θέσεις εργασίας (από το 2006 παρέχονταικαι στη Λιθουανία) και ειδική υποστήριξη εργοδοτών καιεργαζομένων, όπως πραγματοποιείται στο σχέδιο «Readyfor work» στην Ιρλανδία, ή διάφορες «υπηρεσίες εργασίαςκαι κοινωνικές υπηρεσίες» στην Τσεχική Δημοκρατία.

Υγειονομικά και κοινωνικά μέτραστις φυλακές

Οι φυλακές συνιστούν σημαντικό χώρο παροχήςυγειονομικών και κοινωνικών παρεμβάσεων σε χρήστεςναρκωτικών. Στην παρούσα ενότητα, εξετάζονται στοιχείασχετικά με τη χρήση και τους χρήστες ναρκωτικών σταευρωπαϊκά σωφρονιστικά καταστήματα, πρόσφατεςπληροφορίες σχετικά με την παροχή υπηρεσιών σεφυλακισμένους χρήστες ναρκωτικών καθώς και νέοι νόμοισχετικά με τη θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικάστις φυλακές.

Χρήση ναρκωτικών

Στα στοιχεία που προέρχονται από μεγάλο φάσμαμελετών οι χρήστες ναρκωτικών στις ευρωπαϊκέςφυλακές εξακολουθούν να υπερεκπροσωπούνται σεσχέση με τον γενικό πληθυσμό. Σύμφωνα με μελέτεςπου διεξήχθησαν μεταξύ του 2001 και του 2006, τοποσοστό των φυλακισμένων (29) οι οποίοι αναφέρουνότι έχουν χρησιμοποιήσει κάποια παράνομη ναρκωτικήουσία ποικίλλει σημαντικά μεταξύ πληθυσμών φυλακών,κέντρων κράτησης και χωρών, από ένα τρίτο ή και λιγότερο(Βουλγαρία, Ουγγαρία, Ρουμανία) έως και περισσότεροαπό 50 % στις περισσότερες μελέτες και έως και 84 %σε γυναικείες φυλακές στην Αγγλία και την Ουαλία. Ηκάνναβη εξακολουθεί να είναι το παράνομο ναρκωτικό

(27) Βλέπε πίνακα TDI-15 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(28) Βλέπε πίνακα TDI-20 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(29) Ο όρος «φυλακισμένοι» χρησιμοποιείται υπό την ευρεία έννοια και περιλαμβάνει τόσο τους προφυλακισμένους όσο και τους καταδικασμένους

έγκλειστους.


38

που αναφέρεται συχνότερα από τους φυλακισμένους, μεποσοστό επικράτησης της χρήσης σε ολόκληρη τη ζωήέως και 78 %. Παρά το γεγονός ότι οι εκτιμήσεις για τηχρήση άλλων ουσιών σε ολόκληρη τη ζωή μπορεί να είναιιδιαίτερα χαμηλές σε ορισμένες φυλακές (μόλις 1 %),ορισμένες μελέτες αναφέρουν ποσοστά επικράτησης τηςχρήσης σε ολόκληρη τη ζωή 50–60 % για την ηρωίνη, τιςαμφεταμίνες ή την κοκαΐνη μεταξύ των φυλακισμένων (30).Οι πλέον επιβλαβείς μορφές χρήσης ναρκωτικώνεντοπίζονται επίσης μεταξύ των φυλακισμένων,ενώ, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, περισσότεροι από τοένα τρίτο εξ όσων ερευνήθηκαν έχουν κάνει χρήση ενέσιμωνναρκωτικών (31).

Τόσο οι εμπειρογνώμονες σε θέματα φυλακών όσο καιοι αρμόδιοι για τη χάραξη πολιτικής αναγνωρίζουν τογεγονός ότι τα ναρκωτικά διεισδύουν στις περισσότερεςφυλακές, παρά τα όσα μέτρα λαμβάνονται για τημείωση της προσφοράς ναρκωτικών. Οι μελέτες πουδιενεργήθηκαν κατά την περίοδο μεταξύ 2001 και 2006στην Ευρώπη υποδεικνύουν ότι ποσοστό από 1 έως56 % των τροφίμων αναφέρουν ότι έχουν κάνει χρήσηναρκωτικών εντός της φυλακής, ενώ έως και ένα τρίτο τωντροφίμων έχουν κάνουν χρήση ενέσιμων ναρκωτικών κατάτην κράτησή τους (32). Το γεγονός αυτό γεννά ανησυχίεςσχετικά με τις πιθανότητες διάδοσης λοιμωδών νοσημάτων,ιδιαίτερα όσον αφορά την κοινή χρήση των μέσων έγχυσης.

Ο πληθυσμός των φυλακών στην Ευρωπαϊκή Ένωσηυπερβαίνει τα 607 000 (33) άτομα, ενώ εκτιμάται ότιυπάρχει ετήσια κίνηση 860 000 φυλακισμένων. Στιςπερισσότερες χώρες, το ποσοστό των φυλακισμένων πουέχουν καταδικαστεί για αδικήματα περί τα ναρκωτικάκυμαίνεται από 10 έως 30 %. Βάσει των διαθέσιμωνστοιχείων, υπολογίζεται ότι περισσότερα από 400 000άτομα που έκαναν παλαιότερα ή κάνουν σήμερα χρήσηπαράνομων ναρκωτικών περνούν από τις φυλακές της ΕΕκάθε χρόνο. Μεταξύ αυτών, αξιοσημείωτος είναι ο αριθμόςτων προβληματικών χρηστών. Οι υγειονομικές ανάγκεςτου μεγάλου αυτού πληθυσμού των πρώην ή νυν χρηστώνναρκωτικών στις ευρωπαϊκές φυλακές προσδιορίζονται,έως ένα βαθμό, από προβλήματα υγείας που σχετίζονταιμε τη χρήση ναρκωτικών, κυρίως με λοιμώδη νοσήματαόπως οι ιοί της ηπατίτιδας Β και C και το HIV/AIDS (βλέπεκεφάλαιο 7).

Υγειονομική περίθαλψη

Στις περισσότερες χώρες, με την ευθύνη της υγειονομικήςπερίθαλψης στη φυλακή είναι επιφορτισμένο το Υπουργείο

Δικαιοσύνης. Ωστόσο, η κατάσταση αλλάζει και, σεαυξανόμενο αριθμό ευρωπαϊκών χωρών, η αρμοδιότητααυτή έχει μεταφερθεί στο σύστημα υγείας (Γαλλία, Ιταλία,Αγγλία και Ουαλία στο Ηνωμένο Βασίλειο, Νορβηγία).Στην Ισπανία, σε όλες τις φυλακές αναπτύσσονταιολοκληρωμένες υπηρεσίες που απευθύνονται σε χρήστεςναρκωτικών σύμφωνα με το σχέδιο δράσης της εθνικήςστρατηγικής για τα ναρκωτικά (2000–2008) και βάσειενός πρωτοκόλλου συνεργασίας μεταξύ των ΥπουργείωνΥγείας και Εσωτερικών, το οποίο υπεγράφη το 2005. Σεάλλες χώρες, προκειμένου να ικανοποιούνται οι ανάγκεςτου αυξανόμενου αριθμού των έγκλειστων χρηστώνναρκωτικών, οι φυλακές έχουν συνάψει συνεργασίαμε δημόσιες υπηρεσίες υγείας και ειδικευμένους μηκυβερνητικούς φορείς για τα ναρκωτικά σε επίπεδοκοινότητας.

Οι παρεμβάσεις με στόχο τους φυλακισμένους χρήστεςναρκωτικών έχουν επεκταθεί σε ολόκληρη την ΕυρωπαϊκήΈνωση. Σε σχέση με την κατάσταση πριν από πέντε χρόνια,περισσότερες χώρες αναφέρουν δραστηριότητες στουςακόλουθους τομείς: ενημέρωση σχετικά με τα ναρκωτικάκαι πρόληψη· δοκιμασία για λοιμώδη νοσήματα καιεμβολιασμοί· θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικά,περιλαμβανομένης της θεραπείας υποκατάστασης.Επιπλέον, οι παρεμβάσεις αυτές έχουν αρχίσει ναδιαδίδονται ευρύτερα εντός των χωρών. Θεραπείαυποκατάστασης στις φυλακές παρέχεται επισήμωςσε όλες τις χώρες, με την εξαίρεση της Βουλγαρίας,της Εσθονίας, της Λεττονίας, της Λιθουανίας, τηςΚύπρου, της Σλοβακίας και της Τουρκίας, αν και, στιςπερισσότερες χώρες, η συνολική προσπελασιμότητα στησυγκεκριμένη θεραπευτική επιλογή είναι περιορισμένη.Επί του παρόντος, η Ισπανία είναι η μοναδική ευρωπαϊκήχώρα που παρέχει ευρεία δέσμη μέτρων για τη μείωση τωνεπιβλαβών συνεπειών στις φυλακές.

Το 2006, μόνο τέσσερα κράτη μέλη υπέβαλαν κοινωνικο-δημογραφικά στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με ταπρότυπα της χρήσης ναρκωτικών από φυλακισμένους πουβρίσκονται υπό θεραπεία απεξάρτησης μέσω των εκάστοτεεθνικών συστημάτων παρακολούθησης των θεραπειών.Στη Γαλλία, στην Κύπρο και τη Σλοβακία, ένα οπιοειδές,συνήθως η ηρωίνη, αναφέρεται συχνότερα ως το κύριοναρκωτικό όσων ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης· στηΣουηδία, η αμφεταμίνη ως κύρια ουσία συνιστά τησημαντικότερη αιτία της έναρξης θεραπείας στη φυλακή,κατάσταση που αντικατοπτρίζει ευρύτερα τα πρότυπα τηςπροβληματικής χρήσης ναρκωτικών στη χώρα.

(30) Βλέπε πίνακα DUP-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(31) Βλέπε πίνακα DUP-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(32) Βλέπε πίνακες DUP-3 και DUP-4 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(33) Ετήσια ποινικά στατιστικά (SPACE) του Συμβουλίου της Ευρώπης που βασίζονται σε έρευνα πληθυσμών φυλακών και αναφέρονται στην 1η

Σεπτεμβρίου 2006.


39

Πρόσφατη νομοθεσία σχετικά με τη θεραπείααπεξάρτησης στις φυλακές

Το 2006 και στις αρχές του 2007 έξι χώρες αναθεώρησαντα νομικά πλαίσια και τις κατευθυντήριες γραμμές τουςπου αφορούσαν τα δικαιώματα των κρατουμένων στηναπεξάρτηση.

Στο Βέλγιο, μια οδηγία του 2006 του υπουργού δικαιοσύνηςορίζει ότι οι τρόφιμοι δικαιούνται το ίδιο εύρος επιλογώνθεραπείας με το εύρος επιλογών που διατίθεται εκτόςφυλακής. Εν τω μεταξύ, στην Ιρλανδία, οι νέες κατευθυντήριεςγραμμές των σωφρονιστικών υπηρεσιών δίνουν έμφαση στοπρότυπο υγειονομικής περίθαλψης το οποίο θα πρέπει ναείναι συγκρίσιμο με τα διαθέσιμα πρότυπα της κοινότητας,ενώ θα είναι κατάλληλο για το σωφρονιστικό περιβάλλον.

Στη Δανία, μια τροποποίηση της νομοθεσίας από τονΙανουάριο του 2007 δίνει στους κρατούμενους χρήστεςναρκωτικών το δικαίωμα της δωρεάν απεξάρτησής τους. Ηνομοθεσία ορίζει σαφώς ότι η θεραπεία θα πρέπει κανονικάνα ξεκινά εντός 14 ημερών από την αίτηση του κρατουμένουστην υπηρεσία σωφρονισμού και επιτήρησης της Δανίας.Εντούτοις, ο κρατούμενος δεν έχει το δικαίωμα αυτό, εάν

αναμένεται να αποφυλακιστεί εντός τριών μηνών ή θεωρείταιακατάλληλος ή στερείται κινήτρων για τη θεραπεία.

Στη Ρουμανία, μια νέα νομική βάση για την καθιέρωσηθεραπείας υποκατάστασης σε φυλακές θεσπίστηκε τον Μάιοτου 2006 από την κοινή υπουργική απόφαση των υπουργώνδικαιοσύνης, δημόσιας υγείας και διοίκησης και εσωτερικώνυποθέσεων σχετικά με τη συνέχιση των ολοκληρωμένωνπρογραμμάτων ιατρικής, ψυχολογικής και κοινωνικήςυποστήριξης για τους κρατουμένους.

Στη Νορβηγία, μια εγκύκλιος του 2006 του ΥπουργείουΔικαιοσύνης και του Υπουργείου Υγείας και ΚοινωνικώνΥποθέσεων ενδυνάμωσε τη συνεργασία μεταξύ των δύο τομέωνπου στόχευε στην παροχή καλύτερης παρακολούθησης κατάτη διάρκεια και μετά την έκτιση των ποινών. Στη Σλοβακία,ειδικότερα, ένας νόμος του 2006 επέτρεψε την παροχήψυχολογικών υπηρεσιών σε προφυλακισμένους χρήστες, οιοποίοι υποφέρουν από συμπτώματα στέρησης. Στόχος τουνόμου αυτού είναι η παροχή υπηρεσιών τέτοιου είδους στουςχρήστες τη στιγμή που τις χρειάζονται περισσότερο, τη στιγμήτης επιβαλλόμενης αποτοξίνωσης αμέσως μετά τον εγκλεισμότους. Θέσπισε επίσης ένα νομοθετικό πλαίσιο για τηνυποστήριξη των υφιστάμενων ειδικών μονάδων απεξάρτησηςγια τους καταδικασθέντες χρήστες.

41

Εισαγωγή

Η εικόνα που επικρατεί στην Ευρώπη όσον αφορά τηνκάνναβη έχει αλλάξει άρδην την τελευταία δεκαετία,όπως ακριβώς και ο δημόσιος διάλογος σχετικά μετον αρμόζοντα τρόπο αντίδρασης στη διαδεδομένηχρήση του ναρκωτικού. Στις αρχές και στα μέσα τηςδεκαετίας του 1990 ελάχιστες χώρες ξεχώριζαν γιατην υψηλή επικράτηση κάνναβης, ενώ ο ευρωπαϊκόςκανόνας ήταν επίπεδα χρήσης τα οποία, με τα σημερινάδεδομένα, ήταν χαμηλά. Σε όλες σχεδόν τις χώρες, ηχρήση κάνναβης αυξήθηκε κατά τη δεκαετία του 1990και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, εξέλιξη πουοδήγησε στη διαμόρφωση μιας πολύ πιο ομοιόμορφηςευρωπαϊκής εικόνας, παρά το γεγονός ότι εξακολουθούννα υπάρχουν διαφορές μεταξύ των χωρών. Επιπλέον,τα τελευταία χρόνια κατανοούνται περισσότερο οισυνέπειες της μακροχρόνιας και διαδεδομένης χρήσηςτου συγκεκριμένου ναρκωτικού για τη δημόσια υγεία, καιέχουν αυξηθεί τα αναφερόμενα ποσοστά αίτησης γιαθεραπεία που αφορούν προβλήματα που σχετίζονται μετην κάνναβη. Δεν αποκλείεται η Ευρώπη να εισέρχεταιπλέον σε ένα νέο στάδιο, καθώς τα στοιχεία υποδεικνύουνσταθεροποίηση ή και πτωτική τάση. Παρ’ όλα αυτά,βάσει των έως σήμερα δεδομένων, τα επίπεδα χρήσηςεξακολουθούν να είναι υψηλά και η αποτελεσματικήαντιμετώπιση της χρήσης κάνναβης εξακολουθεί νασυνιστά ένα σημαντικό αναπάντητο ερώτημα στονευρωπαϊκό διάλογο για τα ναρκωτικά.

Προσφορά και διαθεσιμότητα

Παραγωγή και διακίνηση

Η κάνναβη μπορεί να καλλιεργηθεί σε μεγάλη ποικιλίαπεριβαλλόντων και φύεται σε πολλά μέρη του κόσμου, ενώπιστεύεται ότι καλλιεργείται σε 172 χώρες και επικράτειες(UNODC, 2008) (34). Τα γεγονότα αυτά συνεπάγονται ότιη πραγματοποίηση επακριβών εκτιμήσεων σχετικά με τηνπαγκόσμια παραγωγή κάνναβης είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Οτελευταίος αριθμός που αναφέρει το Γραφείο των ΗνωμένωνΕθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC) για την

παγκόσμια παραγωγή φυτικής κάνναβης ανέρχεται στους41 600 τόνους (2006), εκ των οποίων τουλάχιστον τοήμισυ προέρχεται από την αμερικανική ήπειρο (Βόρεια καιΝότια Αμερική) και σχεδόν το ένα τέταρτο από την Αφρική(UNODC, 2008).

Η ευρεία καλλιέργεια της κάνναβης συνεπάγεται επίσηςότι σημαντικό ποσοστό της διακίνησης είναι πιθανόν ναπραγματοποιείται σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο. Τούτοισχύει για μερικές περιπτώσεις φυτικής κάνναβης στηνΕυρώπη, όπου πέραν της εγχώριας παραγωγής (35), ηΑλβανία και οι Κάτω Χώρες επισημαίνονται ως χώρεςπροέλευσης (εθνικές εκθέσεις δικτύου Reitox). Επίσης,σύμφωνα με τις εκθέσεις που υποβλήθηκαν, η φυτικήκάνναβη προέρχεται και από άλλα μέρη του κόσμου,όπως: η Δυτική και Νότια Αφρική (Νιγηρία, Αγκόλα),η Νοτιοανατολική Ασία (Ταϊλάνδη), η ΝοτιοδυτικήΑσία (Πακιστάν) και η αμερικανική ήπειρος (Κολομβία,Τζαμάικα) (CND, 2008· Ευρωπόλ, 2008).

Η παγκόσμια παραγωγή ρητίνης κάνναβης υπολογίστηκεστους 6 000 τόνους το 2006, από 7 500 τόνους πουήταν το 2004 (UNODC, 2007), με το Μαρόκο ναπαραμένει ο κύριος διεθνής παραγωγός. Οι εκτάσεις μεφυτείες κάνναβης περιορίστηκαν από 134 000 εκτάριατο 2003 σε 76 400 εκτάρια από τα οποία παράχθηκαν1 066 τόνοι το 2005 (UNODC και κυβέρνηση τουΜαρόκου, 2007). Η παραγωγή ρητίνης αναφέρεταιεπίσης στο Αφγανιστάν όπου και παρουσιάζει ραγδαίααύξηση, στο Πακιστάν, στην Ινδία, στο Νεπάλ, στηνΚεντρική Ασία και άλλες χώρες ΚΑΚ (UNODC, 2008).Η ρητίνη κάνναβης που παράγεται στο Μαρόκο συνήθωςεισάγεται λαθραία στην Ευρώπη μέσω της ΙβηρικήςΧερσονήσου (Ευρωπόλ, 2008), ενώ ένα μέρος διακινείταιστη συνέχεια από τις Κάτω Χώρες.

Κατασχέσεις

Το 2006, 5 230 τόνοι φυτικής κάνναβης και 1 025τόνοι ρητίνης κάνναβης κατασχέθηκαν σε ολόκληροτον κόσμο, ποσότητες χαμηλότερες από τις υψηλότερεςπου έχουν σημειωθεί το 2004. Η Βόρεια Αμερικήδιατήρησε την πρώτη θέση όσον αφορά τις κατασχεθείσες

Κεφάλαιο 3Κάνναβη

(34) Για πληροφορίες σχετικά με τις πηγές των στοιχείων για την προμήθεια και τη διαθεσιμότητα των ναρκωτικών, βλέπε σ. 42.(35) Βλέπε πλαίσιο «Παραγωγή κάνναβης στην Ευρώπη», σ. 43.


42

ποσότητες φυτικής κάνναβης (58 %), ενώ οι ποσότητεςκατασχεθείσας ρητίνης ήταν μεγαλύτερες στη Δυτική καιΚεντρική Ευρώπη (62 %) (UNODC, 2008).

Στην Ευρώπη, το 2006 εκτιμάται ότι έγιναν 177 000κατασχέσεις που αντιστοιχούν σε 86 τόνους φυτικήςκάνναβης (36). Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι το κράτοςμέλος της ΕΕ που αναφέρει τις περισσότερες κατασχέσειςφυτικής κάνναβης, αν και δεν υπάρχουν διαθέσιμαστοιχεία για το 2006. Η Τουρκία ανέφερε κατασχέσειςπρωτοφανώς μεγάλων ποσοτήτων φυτικής κάνναβης το2006. Ο αριθμός των κατασχέσεων φυτικής κάνναβηςστην Ευρώπη αυξάνεται σταθερά από το 2001, με μιαγενική μείωση να παρουσιάζεται στις κατασχεθείσεςποσότητες μέχρι το 2005, ενώ τα τελευταία στοιχείακάνουν λόγο για αύξηση.

Οι κατασχέσεις ρητίνης κάνναβης στην Ευρώπηυπερβαίνουν τις κατασχέσεις φυτικής κάνναβης τόσοσε αριθμό όσο και ποσότητες: διπλάσιες κατασχέσεις(325 000) και οκτώ φορές μεγαλύτερη ποσότητα(713 τόνοι). Οι περισσότερες κατασχέσεις ρητίνηςεξακολουθούν να αναφέρονται από την Ισπανία (στηνοποία αποδίδεται περίπου το ήμισυ των κατασχέσεων καιτα δύο τρίτα της κατασχεθείσας ποσότητας το 2006),ενώ ακολουθούν από απόσταση η Γαλλία και το ΗνωμένοΒασίλειο. Μετά από ένα διάστημα σταθεροποίησης κατάτα έτη 2001–2003, ο αριθμός των κατασχέσεων ρητίνηςκάνναβης παρουσιάζει αυξητική τάση στην Ευρώπη, ενώοι κατασχεθείσες ποσότητες, που αυξάνονταν μέχρι το2003–2004, έκτοτε μειώνονται.

Το 2006, από τις 10 500 κατασχέσεις που εκτιμάταιότι έγιναν στην Ευρώπη ανακτήθηκαν περίπου 2,3εκατομμύρια φυτά κάνναβης (37) και 22 τόνοι φυτώνκάνναβης (ποσοστό 64 % αντιστοιχεί στην Ισπανία). Οαριθμός των κατασχέσεων φυτών κάνναβης, που σημείωνεσταθερή άνοδο από το 2001, σταθεροποιήθηκε το2006 (38). Μετά από μια απότομη πτώση το 2002, ηοποία ακολούθησε τις πρωτοφανώς υψηλές κατασχεθείσεςποσότητες του 2001, ο αριθμός των φυτών πουκατάσχονται στην Ευρώπη διαγράφει ανοδική πορεία,παρόλο που το 2006 σταθεροποιήθηκε στο ήμισυ τουαριθμού που είχε αναφερθεί για το 2001. Κατά τηνίδια πενταετία, η ποσότητα των κατασχεθέντων φυτώνκάνναβης στην Ευρώπη που αναφέρονται σε χιλιόγραμμαπαρουσιάζει σταθερή αύξηση, η οποία επιταχύνθηκε το2006 λόγω του ιδιαίτερα υψηλού αριθμού κατασχέσεωνστη Λιθουανία.

Δραστικότητα και τιμή

Η δραστικότητα των προϊόντων κάνναβης καθορίζεται απότην περιεκτικότητά τους σε δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη(THC) που είναι το κύριο δραστικό συστατικό της.Η δραστικότητα της κάνναβης ποικίλλει σημαντικά

(36) Τα στοιχεία σχετικά με τις κατασχέσεις ναρκωτικών στην Ευρώπη που αναφέρονται στο παρόν κεφάλαιο είναι διαθέσιμα στους πίνακες SZR-1, SZR-2, SZR-3, SZR-4, SZR-5 και SZR-6 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

(37) Η Τουρκία, που δεν ανέφερε κατασχέσεις φυτών κάνναβης για τα έτη 2005 και 2006, ενώ είχε αναφέρει υψηλά ποσοστά κατά την περίοδο 2001–2004, αποκλείστηκε από την ευρωπαϊκή ανάλυση.

(38) Η περιγραφή αυτή είναι προκαταρκτική καθώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το Ηνωμένο Βασίλειο για το 2006, τη χώρα που το 2005 είχεσημειώσει τον μεγαλύτερο αριθμό κατασχεθέντων φυτών κάνναβης.

Προσφορά και διαθεσιμότητατων ναρκωτικών — Στοιχεία και πηγές

Η συστηματική και προγραμματισμένη πληροφόρηση γιατην περιγραφή των παράνομων αγορών και της διακίνησηςναρκωτικών παραμένει περιορισμένη. Οι εκτιμήσεις για τηνπαραγωγή ηρωίνης, κοκαΐνης και κάνναβης προέρχονταιαπό τις εκτιμήσεις για την καλλιέργεια οι οποίεςβασίζονται σε επιτόπια έρευνα (δειγματοληψία εδάφους)και έρευνες αέρος ή μέσω δορυφόρου. Οι εκτιμήσεις αυτέςπαρουσιάζουν ορισμένους σημαντικούς περιορισμούςπου σχετίζονται, για παράδειγμα, με διακυμάνσεις σταστοιχεία απόδοσης ή με τη δυσκολία παρακολούθησηςτων καλλιεργειών που δεν καλλιεργούνται σε περιορισμένεςγεωγραφικές περιοχές, όπως η κάνναβη.

Ο αριθμός των κατασχέσεων ναρκωτικών θεωρείται συνήθωςέμμεσος δείκτης της προσφοράς, της διαθεσιμότηταςκαι των οδών διακίνησης των ναρκωτικών, μολονότιαπηχεί επίσης τους πόρους, τις προτεραιότητες και τιςστρατηγικές της επιβολής του νόμου, την αδυναμία τωνδιακινητών καθώς και τις πρακτικές αναφοράς. Τα στοιχείαγια την καθαρότητα ή τη δραστικότητα και τις λιανικές τιμέςτων παράνομων ναρκωτικών μπορούν επίσης να αναλυθούνγια την κατανόηση των λιανικών αγορών ναρκωτικών.Εντούτοις, η διαθεσιμότητα στοιχείων αυτού του είδουςενδέχεται να είναι περιορισμένη και να εγείρονται ζητήματααξιοπιστίας και συγκρισιμότητας. Οι πληροφορίεςασφαλείας των οργανισμών επιβολής του νόμου μπορούννα συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της εικόνας.

Το ΕΚΠΝΤ συλλέγει τα εθνικά στοιχεία σχετικά με τιςκατασχέσεις, την καθαρότητα και τις λιανικές τιμές τωνναρκωτικών στην Ευρώπη. Άλλα στοιχεία για την προσφοράναρκωτικών προέρχονται κυρίως από τα συστήματαπληροφόρησης και τις αναλύσεις της UNODC, πουσυμπληρώνονται με επιπρόσθετες πληροφορίες από τηνΕυρωπόλ. Οι πληροφορίες για τις πρόδρομες ουσίεςναρκωτικών προέρχονται από το INCB, το οποίο συμμετέχεισε διεθνείς πρωτοβουλίες για την αποτροπή της εκτροπήςτων πρόδρομων χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνταιστην παραγωγή παράνομων ναρκωτικών.

Καθώς πολλά μέρη του κόσμου υστερούν σε εξειδικευμένασυστήματα πληροφόρησης σχετικά με την προσφοράναρκωτικών, ορισμένες από τις εκτιμήσεις και τα άλλαστοιχεία που αναφέρονται πρέπει να ερμηνεύονται μεπροσοχή, παρά το γεγονός ότι αντιπροσωπεύουν τιςκαλύτερες διαθέσιμες προσεγγίσεις.

Κεφάλαιο 3: Κάνναβη

43

τόσο μεταξύ και εντός των χωρών όσο και μεταξύδειγμάτων και προϊόντων κάνναβης. Για διάφορουςλόγους μεθοδολογίας, είναι δύσκολο να ερμηνευτούν ταδεδομένα στο συγκεκριμένο πεδίο, ενώ ο βαθμός στονοποίο οι κατασχέσεις που αναλύονται αντικατοπτρίζουντη συνολική αγορά είναι αμφισβητούμενος. Σύμφωνα με

έρευνες, κατά κανόνα, υψηλότερης δραστικότητας τείνεινα είναι η κάνναβη που παράγεται εντατικά σε εγχώριοεπίπεδο. Το 2006, η αναφερόμενη περιεκτικότητα τωνδειγμάτων κάνναβης σε THC κυμαινόταν από 2,3 έως18,4 %, ενώ η ίδια περιεκτικότητα για τη φυτική κάνναβηκυμαινόταν από λιγότερο από 1 έως 13 %. Κατά τηνπενταετία 2001–2006, η δραστικότητα ρητίνης καιφυτικής κάνναβης παρέμεινε σταθερή ή μειώθηκε σεπολλές από τις 16 ευρωπαϊκές χώρες που παρείχανεπαρκή στοιχεία· ωστόσο, ανοδικές τάσεις σημειώθηκανγια την εισαγόμενη ρητίνη κάνναβης στις Κάτω Χώρες καιγια τη φυτική κάνναβη σε άλλες επτά χώρες. Εκτιμήσειςσχετικά με τη δραστικότητα τοπικά παραγόμενης φυτικήςκάνναβης για διάστημα αρκετών ετών παρέχονται μόνογια τις Κάτω Χώρες, οι οποίες ανέφεραν μείωση σε 16,0 %το 2006 από το ανώτατο ποσοστό 20,3 % που είχεκαταγραφεί το 2004 (39).

Οι συνήθεις τιμές λιανικής τόσο για τη φυτική κάνναβηόσο και για τη ρητίνη κάνναβης κυμαίνονται από 2 έως 14ευρώ ανά γραμμάριο, ενώ η πλειονότητα των ευρωπαϊκώνχωρών αναφέρει τιμές από 4–10 ευρώ για αμφότερα ταπροϊόντα. Κατά το διάστημα 2001–2006, με την εξαίρεσητου Βελγίου και της Γερμανίας, αναφέρθηκε μείωση στιςτιμές λιανικής της ρητίνης κάνναβης (προσαρμοσμένεςβάσει του πληθωρισμού). Τα στοιχεία που είναιδιαθέσιμα από τις περισσότερες χώρες υποδεικνύουνμια περισσότερο σταθερή κατάσταση για τις τιμέςφυτικής κάνναβης για την ίδια περίοδο, με την εξαίρεσητης Γερμανίας και της Αυστρίας, όπου επισημάνθηκανενδείξεις αύξησης των τιμών.

Επικράτηση και πρότυπα χρήσης

Στον γενικό πληθυσμό

Σύμφωνα με συντηρητικούς υπολογισμούς, περισσότεροιαπό 70 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν κάνει χρήσηκάνναβης τουλάχιστον μία φορά (επικράτηση της χρήσηςσε ολόκληρη τη ζωή), δηλαδή κατά μέσο όρο περίπουτο ένα πέμπτο όλων των Ευρωπαίων 15–64 ετών (βλέπεπίνακα 2 για μια συνοπτική παρουσίαση των στοιχείων).Παρά τις σημαντικές διαφορές που υπάρχουν μεταξύ τωνχωρών, με τα εθνικά ποσοστά να ποικίλλουν από 2 έως37 %, οι εκτιμήσεις που αναφέρουν οι περισσότερες χώρεςκυμαίνονται μεταξύ 11 και 22 %.

Πολλές χώρες αναφέρουν συγκριτικά υψηλά επίπεδαεπικράτησης χρήσης κάνναβης κατά το τελευταίο έτοςκαι κατά τον τελευταίο μήνα. Υπολογίζεται ότι περίπου23 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν κάνει χρήση κάνναβηςτο τελευταίο έτος, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστόπερίπου 7 % όλων των Ευρωπαίων ηλικίας από 15 έως

(39) Βλέπε πίνακες PPP-1 και PPP-5 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008 για στοιχεία σχετικά με την καθαρότητα και τις τιμές.

Παραγωγή κάνναβης στην Ευρώπη

Το θέμα της εγχώριας παραγωγής κάνναβης έχει αποκτήσειπερισσότερη σημασία τα τελευταία χρόνια σε ολόκληρητην Ευρώπη, απηχώντας το γεγονός ότι η πλειοψηφίατων ευρωπαϊκών χωρών κάνουν πλέον αναφορά γιατοπική καλλιέργεια κάνναβης και ορισμένες σημαντικέςκατασχέσεις κάνναβης. Αναφέρεται ότι η κάνναβηπου καλλιεργείται στην Ευρώπη προέρχεται τόσο απόεγκαταστάσεις εσωτερικού χώρου, όπου συχνά καλλιεργείταιεντατικά, όσο και από εξωτερικές φυτείες. Το μέγεθος τωνφυτειών ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με τα κίνητρα και τουςπόρους του καλλιεργητή, από μερικά φυτά για προσωπικήχρήση έως μερικές χιλιάδες φυτά σε μεγάλες τοποθεσίεςπου προορίζονται για εμπορικούς σκοπούς.

Οι διαθέσιμες πληροφορίες είναι αποσπασματικέςκαι δεν επιτρέπουν την ακριβή εκτίμηση της έκτασηςτης καλλιέργειας κάνναβης στην Ευρώπη. Ωστόσο,αναφορές από διάφορες χώρες υποδηλώνουν ότι ηκαλλιέργεια κάνναβης δεν μπορεί πλέον να θεωρηθείπεριθωριακή. Για παράδειγμα, έρευνες του 2005 στονγαλλικό πληθυσμό εκτιμούσαν ότι περίπου 200 000άτομα είχαν καλλιεργήσει κάνναβη τουλάχιστον μία φοράστη ζωή τους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, αναφέρθηκε ότι τοδιάστημα 2005–2006 η αστυνομία του Λονδίνου έκλεισεπερισσότερες από 1 500 «φάρμες κάνναβης», με 400φυτά ανά εγκατάσταση κατά προσέγγιση (Daly, 2007), καιθεωρείται ότι η πλειοψηφία της διαθέσιμης σήμερα φυτικήςκάνναβης παράγεται είτε τοπικά είτε σε άλλες ευρωπαϊκέςχώρες. Επίσης, στις Κάτω Χώρες, η καλλιέργεια κάνναβηςείναι ευρέως διαδεδομένη σε ορισμένες περιοχές τηςχώρας και εκτιμάται ότι συνολικά εξαρθρώθηκαν 6 000σημεία καλλιέργειας το 2005 και το 2006.

Φαίνεται πως η παραγωγή κάνναβης σημείωσε απότομηάνοδο από τις αρχές έως τα μέσα της δεκαετίας του 1990σε ορισμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, εν μέρει ωςανταπόκριση στους καταναλωτές κάνναβης για την κακήποιότητα και την υψηλή τιμή της εισαγόμενης ρητίνης,που τότε αποτελούσε το πιο ευρέως διαδεδομένο προϊόνκάνναβης. Σε ορισμένες χώρες, φαίνεται ότι η πλειοψηφίατων χρηστών καταναλώνει πλέον φυτική κάνναβη τοπικήςπαραγωγής. Η μερική αυτή υποκατάσταση της εγχώριαπαραγόμενης φυτικής κάνναβης με εισαγόμενη ρητίνηκατέστη δυνατή με την εξέλιξη της φυτοκομικής γνώσης καιτεχνολογίας (για τη μεγιστοποίηση της απόδοσης και τηναποφυγή του εντοπισμού), η οποία διαδόθηκε μέσω τουΔιαδικτύου (Hough κ.ά., 2003· Jansen, 2002· Szendrei,1997/98). Η κάνναβη που παράγεται τοπικά προσφέρειεπίσης στον παραγωγό το πλεονέκτημα ότι δεν χρειάζεταινα μεταφερθεί από εθνικά σύνορα.


44

64 ετών. Οι εκτιμήσεις της επικράτησης του τελευταίουμήνα θα περιλαμβάνουν τα άτομα που κάνουν συχνότεραχρήση κάνναβης, μολονότι όχι απαραιτήτως με εντατικότρόπο (βλέπε παρακάτω). Εκτιμάται ότι περίπου 12,5εκατομμύρια Ευρωπαίοι έκαναν χρήση του ναρκωτικούκατά τη διάρκεια του τελευταίου μήνα, κατά μέσο όρο 4 %του συνόλου των ατόμων 15–64 ετών.

Χρήση κάνναβης στους νεαρούς ενήλικες

Η χρήση κάνναβης παρουσιάζεται ιδιαίτερασυγκεντρωμένη στους νέους (15–34 ετών), με ταυψηλότερα ποσοστά χρήσης να αναφέρονται γενικά γιατους νέους ηλικίας από 15 έως 24 ετών. Τούτο ισχύει γιαόλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες, εξαιρουμένων τουΒελγίου, της Κύπρου και της Πορτογαλίας (40).

Βάσει στοιχείων από έρευνες στον γενικό πληθυσμό, κατάμέσο όρο, ποσοστό 31 % των νεαρών ενήλικων Ευρωπαίων(ηλικίας 15–34 ετών) έχουν κάνει χρήση κάνναβης, ενώποσοστό 13 % έχουν κάνει χρήση κατά τη διάρκεια τουτελευταίου έτους και 7 % κατά τη διάρκεια του τελευταίουμήνα. Υπολογίζεται ότι ακόμη υψηλότερα ποσοστάΕυρωπαίων της ηλικιακής ομάδας 15–24 ετών έχουνκάνει χρήση κάνναβης κατά τη διάρκεια του τελευταίου

έτους (17 %) ή κατά τη διάρκεια του τελευταίου μήνα(9 %), αν και, κατά μέσο όρο, ελαφρώς χαμηλότερο είναιτο ποσοστό των ατόμων της ίδιας ομάδας που έχουνδοκιμάσει το ναρκωτικό (30 %). Οι εθνικές εκτιμήσειςεπικράτησης της χρήσης κάνναβης ποικίλλουν σημαντικάαπό χώρα σε χώρα σε όλες τις μετρήσεις της επικράτησης,με τις χώρες που βρίσκονται ψηλότερα στην κλίμακα νααναφέρουν έως και δεκαπλάσιες τιμές σε σχέση με τιςχώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση.

Η χρήση κάνναβης είναι πιο διαδεδομένη στους άντρεςαπό ό,τι στις γυναίκες (βλέπε επιλεγμένο θέμα για τοφύλο από το 2006), παρά το γεγονός ότι παρατηρούνταισημαντικές διαφορές ανά χώρα. Για παράδειγμα, ηαναλογία ανδρών–γυναικών που ανέφεραν χρήσηκάνναβης κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους κυμαίνεταιαπό 6,4 προς μίa στην Πορτογαλία έως 1,3 προς μίaστην Ιταλία.

Χρήση κάνναβης μεταξύ μαθητών

Μετά τον καπνό και το αλκοόλ, η κάνναβη εξακολουθεί ναείναι η συχνότερα χρησιμοποιούμενη ψυχοδραστική ουσίααπό μαθητές.

Έρευνες στον γενικό πληθυσμό: ένα σημαντικόεργαλείο για την κατανόηση των προτύπων καιτων τάσεων χρήσης ναρκωτικών στην Ευρώπη

Η χρήση ναρκωτικών στον γενικό ή τον μαθητικό πληθυσμόαξιολογείται μέσω ερευνών οι οποίες παρέχουν εκτιμήσειςγια το ποσοστό των ατόμων που δηλώνουν ότι έκανανχρήση ναρκωτικών σε καθορισμένες χρονικές περιόδους.Οι έρευνες παρέχουν επίσης χρήσιμες πληροφορίες σχετικάμε τα πρότυπα χρήσης, τα κοινωνικά και δημογραφικάχαρακτηριστικά των χρηστών και τις αντιλήψεις των κινδύνωνκαι τη διαθεσιμότητα (1).

Το ΕΚΠΝΤ, σε συνεργασία με εθνικούς εμπειρογνώμονες,ανέπτυξε ένα σύνολο κοινών βασικών θεμάτων (πρότυποευρωπαϊκό ερωτηματολόγιο), προς χρήση σε έρευνες σεενηλίκους. Το πρωτόκολλο αυτό εφαρμόζεται πλέον σταπερισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ (2). Ωστόσο, εξακολουθούννα υπάρχουν διαφορές μεταξύ των χωρών όσον αφορά τημεθοδολογία και το έτος συλλογής των στοιχείων, και οιμικρές διαφορές, ιδίως μεταξύ χωρών, πρέπει να ερμηνεύονταιμε προσοχή (3).

Καθώς η διεξαγωγή ερευνών στοιχίζει αρκετά, λίγες είναιοι ευρωπαϊκές χώρες που συγκεντρώνουν πληροφορίες σεετήσια βάση, παρόλο που πολλές συλλέγουν πληροφορίεςσε διαστήματα μεταξύ των δύο και των τεσσάρων ετών. Στηνπαρούσα έκθεση, τα στοιχεία που παρουσιάζονται βασίζονταιστις πλέον πρόσφατες διαθέσιμες έρευνες σε κάθε χώρα,

οι οποίες στις περισσότερες περιπτώσεις χρονολογούνταιμεταξύ 2004 και 2007.

Από τα τρία καθιερωμένα χρονικά πλαίσια πουχρησιμοποιούνται στην αναφορά στοιχείων, η επικράτησησε όλη τη διάρκεια του βίου είναι το ευρύτερο πλαίσιο.Αυτός ο δείκτης δεν απηχεί την τρέχουσα χρήση ναρκωτικώνμεταξύ ενηλίκων, αλλά χρησιμεύει για την αναφορά τωνμαθητών σχολείου και την παροχή χρήσιμων πληροφοριώνόσον αφορά τα πρότυπα χρήσης και την επίπτωση. Για τουςενήλικες, η εστίαση αφορά τη χρήση του τελευταίου έτουςκαι του τελευταίου μήνα (4). Η καταγραφή αυτών που κάνουντακτική ή προβληματική χρήση είναι ασφαλώς σημαντικήκαι έχει σημειωθεί σχετική πρόοδος σε αυτό τον τομέα μετην ανάπτυξη κλιμάκων για την αξιολόγηση εντατικότερωνμορφών χρήσης στον γενικό πληθυσμό, στους ενήλικες καιτους μαθητές σχολείου (βλέπε πλαίσιο για την ανάπτυξηψυχομετρικών κλιμάκων στην ετήσια έκθεση για το 2007).

(1) Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη μεθοδολογία τωνερευνών παρέχονται στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008(http://www.emcdda.europa.eu/stats08/gps/methods).

(2) Διάθεση στην εξής διεύθυνση: http://www.emcdda.europa.eu/themes/monitoring/general-population.

(3) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με εθνικές έρευνες βλέπεπίνακα GPS-121 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

(4) Οι πρότυπες ηλικιακές ομάδες του ΕΚΠΝΤ είναι οι εξής: όλοι οιενήλικες (15 έως 64 ετών) και νέοι ενήλικες (15 έως 34 ετών). Η ενλόγω έκθεση χρησιμοποιεί τους όρους «χρήση ή επικράτηση σε όλητη διάρκεια του βίου» και «επικράτηση κατά τον τελευταίο μήνα» καιορισμένες φορές τους πιο δημώδεις όρους «χρήση τουλάχιστον μίαφορά σε όλη τη ζωή», «πρόσφατη χρήση» και «τρέχουσα χρήση»αντιστοίχως.

(40) Βλέπε διάγραμμα GPS-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


45

(41) Βλέπε διάγραμμα EYE-5 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(42) Βλέπε διάγραμμα GPS-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Η πρώτη χρήση κάνναβης από μαθητές ηλικίας 15 έως16 ετών μπορεί να θεωρηθεί ότι αντιστοιχεί σε πρόσφατηή τρέχουσα χρήση, καθώς η πρώτη επαφή με την εν λόγωουσία συνήθως παρατηρείται περίπου στην ηλικία αυτή.Από τα στοιχεία της έρευνας HBSC για το 2005/06 σε15χρονους προέκυψε μεγάλη απόκλιση στην επικράτησητης χρήσης κάνναβης σε ολόκληρη τη ζωή μεταξύ 27χωρών. Εκτιμήσεις της επικράτησης της χρήσης κάνναβηςσε ολόκληρη τη ζωή χαμηλότερες από 10 % αναφέρθηκαναπό πέντε χώρες· έντεκα χώρες ανέφεραν τιμές μεταξύ10 και 20 % και έντεκα χώρες από 21 έως 31 % (Currieκ.ά., 2008) (41). Στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα, τααγόρια αναφέρουν υψηλότερη επικράτηση της χρήσηςκάνναβης σε σχέση με τα κορίτσια, αλλά η διαφορά στηναναφερόμενη επικράτηση μεταξύ των φύλων είναι μικρή ήακόμη και ανύπαρκτη σε ορισμένες από τις χώρες με τιςυψηλότερες εκτιμήσεις επικράτησης.

Όσον αφορά την εμπειρία στη διάρκεια ολόκληρης τηςζωής, οι εκτιμήσεις των χωρών κατά τη διάρκεια των 30τελευταίων ημερών παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφίαως προς τη χρήση από μαθητές. Σε ορισμένες χώρεςουσιαστικά δεν αναφέρεται εμπειρία χρήσης, σε άλλεςποσοστό περίπου 15 % των ερωτηθέντων αναφέρουν ότι

έχουν κάνει χρήση κατά τη διάρκεια των 30 τελευταίωνημερών, ενώ ορισμένες φορές σημειώνονται ακόμηυψηλότερα ποσοστά μεταξύ των αντρών. Βάσει στοιχείωνπου είχαν συγκεντρωθεί σε παλαιότερες έρευνεςτου ESPAD, υπολογίζεται ότι το 2003 περίπου 3,5εκατομμύρια (22,1 %) μαθητών ηλικίας 15 έως 16 ετώνείχαν κάνει χρήση κάνναβης τουλάχιστον μία φορά κατάτη διάρκεια της ζωής τους στα κράτη μέλη, στην Κροατίακαι την Τουρκία, ενώ περίπου 1,7 εκατομμύρια (11 %)μαθητές είχαν χρησιμοποιήσει το ναρκωτικό κατά τον μήναπου προηγούνταν της έρευνας.

Διεθνείς συγκρίσειςя

Τα ποσοστά που καταγράφονται στην Ευρώπη μπορούννα συγκριθούν με τα ποσοστά από άλλες περιοχές τουκόσμου. Επί παραδείγματι, στις Ηνωμένες Πολιτείες, βάσειτης εθνικής έρευνας σχετικά με τη χρήση ναρκωτικών καιτην υγεία (Samhsa, 2005), η επικράτηση της χρήσηςκάνναβης σε ολόκληρη τη διάρκεια ζωής υπολογίζεται σε49 % για τους νεαρούς ενήλικες (ηλικίας 15–34 ετών, όπωςεπανυπολογίστηκε από το ΕΚΠΝΤ) και σε 21 % κατά τηδιάρκεια του τελευταίου έτους. Για την ίδια ηλικιακή ομάδα ηεπικράτηση της χρήσης κάνναβης σε ολόκληρη τη διάρκειαζωής ήταν 58 % και η επικράτηση κατά το τελευταίο έτος28 % στον Καναδά (2004), ενώ στην Αυστραλία (2004)τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 48 και 20 %. Όλα αυτά ταστοιχεία είναι υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, πουδιαμορφώνεται σε 31 και 13 %, αντίστοιχα.

Πρότυπα χρήσης κάνναβης

Τα διαθέσιμα στοιχεία υποδεικνύουν ποικίλα πρότυπαχρήσης της κάνναβης. Μεταξύ των ατόμων ηλικίας 15–64ετών που έχουν κάνει χρήση κάνναβης, ποσοστό μόνο30 % έχουν κάνει χρήση κατά τη διάρκεια του τελευταίουέτους (42). Όμως, ποσοστό 56 % όσων έχουν κάνει χρήσηκάνναβης κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους έχουνπροβεί σε χρήση εντός του τελευταίου μήνα.

Η εκτίμηση των εντατικών και μακροχρόνιων προτύπωνχρήσης είναι σημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας. Ηκαθημερινή ή η σχεδόν καθημερινή χρήση (χρήση επί 20ημέρες ή περισσότερο κατά τη διάρκεια των τελευταίων30 ημερών) μπορεί να αποτελεί δείκτη εντατικής χρήσης.Στοιχεία σχετικά με τη συγκεκριμένη μορφή χρήσηςκάνναβης στην Ευρώπη συγκεντρώθηκαν κατά την περίοδο2007/08 στο πλαίσιο μιας «επιτόπιας δοκιμής» υπότο συντονισμό του ΕΚΠΝΤ σε συνεργασία με εθνικούςεμπειρογνώμονες και εστιακά σημεία του δικτύουReitox 13 χωρών. Βάσει των στοιχείων αυτών, μολονότιπεριορισμένων, υπολογίζεται ότι ποσοστό άνω του 1 %του συνόλου των ευρωπαίων πολιτών, ήτοι περίπου

Πρόσφατες έρευνες στον μαθητικό πληθυσμό

Η «έρευνα σχετικά με την υγειονομική συμπεριφορά παιδιώνσχολικής ηλικίας» (HBSC) είναι μια μελέτη συνεργασίαςτης ΠΟΥ η οποία ερευνά την υγεία και την υγειονομικήσυμπεριφορά των παιδιών και περιλαμβάνει ερωτήσειςσχετικά με τη χρήση κάνναβης μεταξύ 15χρονων μαθητώναπό το 2001. Η δεύτερη φάση της έρευνας αυτής μεερωτήσεις σχετικά με τη χρήση κάνναβης διεξήχθη στοδιάστημα μεταξύ Οκτωβρίου του 2005 και Μαΐου του 2006με τη συμμετοχή 26 κρατών μελών της ΕΕ και της Κροατίας.

Η τέταρτη φάση του «ευρωπαϊκού προγράμματος ερευνώνμαθητικού πληθυσμού σχετικά με το αλκοόλ και τα άλλαναρκωτικά» (ESPAD) διεξήχθη το 2007 με τη συμμετοχή 25κρατών μελών της ΕΕ, της Κροατίας και της Νορβηγίας.Η έρευνα αυτή εξετάζει συγκεκριμένα τη χρήση ουσιώνμεταξύ των μαθητών σχολείου που συμπληρώνουν τα16 έτη κατά τη διάρκεια του ημερολογιακού έτους.Τα αποτελέσματα της πιο πρόσφατης μελέτης θαδημοσιευτούν τον Δεκέμβριο του 2008.

Η συμμετοχή και στις δύο αυτές διεθνείς έρευνες στονμαθητικό πληθυσμό, οι οποίες διεξάγονται ανά τέσσεραέτη, αυξήθηκε σε κάθε φάση και πλέον περιλαμβάνει τιςπερισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.

Η Ισπανία, η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Σλοβακία, ηΣουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο ανέφεραν επίσηςστοιχεία για τη χρήση κάνναβης από τις εθνικές τουςέρευνες στον μαθητικό πληθυσμό του 2006.


46

Πίνακας 2: Επικράτηση της χρήσης κάνναβης στον γενικό πληθυσμό — Σύνοψη των στοιχείων

Ηλικιακή ομάδα Χρονικό πλαίσιο χρήσης

Σε όλη τη ζωή Τελευταίο έτος Τελευταίος μήνας

15-64 έτη

Εκτιμώμενος αριθμός χρηστώνστην Ευρώπη

71,5 εκατ. 23 εκατ. 12,5 εκατ.

Ευρωπαϊκός μέσος όρος 21,8% 6,8% 3,8%

Εύρος 1,7-36,5 % 0,8-11,2 % 0,5-8,7 %

Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση Ρουμανία (1,7%),Μάλτα (3,5%),Βουλγαρία (4,4%),Κύπρος (6,6%)

Μάλτα (0,8%),Βουλγαρία (1,5%),Ελλάδα (1,7%),Σουηδία (2,0%)

Μάλτα (0,5%),Σουηδία (0,6%),Λιθουανία (0,7%),Βουλγαρία (0,8%)

Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση Δανία (36,5 %),Γαλλία (30,6 %),Ηνωμένο Βασίλειο (30,1 %),Ιταλία (29,3 %)

Ιταλία, Ισπανία (11,2%),Τσεχική Δημοκρατία (9,3%),Γαλλία (8,6%)

Ισπανία (8,7%),Ιταλία (5,8%),Ηνωμένο Βασίλειο,Γαλλία, Τσεχική Δημοκρατία (4,8%)

15-34 έτη


42 εκατ. 17,5 εκατ. 10 εκατ.

Ευρωπαϊκός μέσος όρος 31,2% 13% 7,3%

Εύρος 2,9-49,5% 1,9-20,3 % 1,5-15,5 %

Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση Ρουμανία (2,9%),Μάλτα (4,8%),Βουλγαρία (8,7%),Κύπρος (9,9%)

Μάλτα (1,9%),Ελλάδα (3,2%),Κύπρος (3,4%),Βουλγαρία (3,5%)

Ελλάδα, Λιθουανία, Σουηδία (1,5%),Βουλγαρία (1,7%)

Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση Δανία (49,5 %),Γαλλία (43,6 %),Ηνωμένο Βασίλειο (41,4%),Ισπανία (38,6 %)

Ισπανία (20,3%),Τσεχική Δημοκρατία (19,3%),Γαλλία (16,7%), Ιταλία (16,5%)

Ισπανία (15,5%),Γαλλία, Τσεχική Δημοκρατία (9,8%),Ηνωμένο Βασίλειο (9,2%)

15-24 έτη


20 εκατ. 11 εκατ. 6 εκατ.

Ευρωπαϊκός μέσος όρος 30,7 % 16,7% 9,1%

Εύρος 2,7-44,2 % 3,6-28,2 % 1,2-18,6 %

Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση Ρουμανία (2,7%),Μάλτα (4,9%),Κύπρος (6,9%),Ελλάδα (9,0%)

Ελλάδα, Κύπρος (3,6%),Σουηδία (6,0%),Βουλγαρία, Πορτογαλία (6,6%)

Ελλάδα (1,2%),Σουηδία (1,6%)Κύπρος, Λιθουανία (2,0%)

Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση Δανία (44,2 %),Τσεχική Δημοκρατία (43,9 %),Γαλλία (42,0 %),Ηνωμένο Βασίλειο (39,5%)

Τσεχική Δημοκρατία (28,2%),Ισπανία (24,3%),Γαλλία (21,7%),Ηνωμένο Βασίλειο (20,9%)

Ισπανία (18,6%),Τσεχική Δημοκρατία (15,4%),Γαλλία (12,7%), Ηνωμένο Βασίλειο(12,0%)

Οι πληροφορίες βασίζονται στην πιο πρόσφατη διαθέσιμη έρευνα για κάθε χώρα. Το έτος μελέτης κυμαίνεται από το 2001 έως το 2007. Η μέση επικράτηση στην Ευρώπηυπολογίστηκε βάσει σταθμισμένου μέσου σύμφωνα με τον πληθυσμό της αντίστοιχης ηλικιακής ομάδας σε κάθε χώρα. Για τις χώρες για τις οποίες δεν υπήρχαν στοιχεία εισάχθηκε ημέση επικράτηση στην Ευρώπη. Πληθυσμοί που χρησιμοποιήθηκαν ως βάση: 15–64 (328 εκατομμύρια), 15–34 (134 εκατομμύρια) και 15–24 (64 εκατομμύρια). Τα στοιχεία πουσυνοψίζονται εδώ είναι διαθέσιμα υπό τον τίτλο «Έρευνες γενικού πληθυσμού» στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


47

4 εκατομμύρια άτομα, κάνουν χρήση κάνναβης σεκαθημερινή ή σχεδόν καθημερινή βάση. Οι περισσότεροιεξ αυτών, περίπου 3 εκατομμύρια χρήστες, είναι ηλικίαςμεταξύ 15 και 34 ετών και αντιστοιχούν στο 2–2,5 % όλωντων Ευρωπαίων της συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας (43).

Είναι δύσκολο να εκτιμηθούν οι τάσεις της εντατικήςχρήσης κάνναβης στην Ευρώπη, αλλά στις χώρες πουσυμμετείχαν σε αμφότερες τις δοκιμές το 2004 και το2007 (Γαλλία, Ισπανία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ιταλία, ΚάτωΧώρες, Πορτογαλία) παρατηρήθηκε αύξηση περίπου 20 %,αν και η εκτίμηση αυτή διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμόαπό τα στοιχεία για τη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία.

Η επαναλαμβανόμενη χρήση κάνναβης μπορείνα παραμένει σχετικά σταθερή για μακρά χρονικάδιαστήματα, ακόμη και στην περίπτωση των νεότερων σεηλικία χρηστών. Σύμφωνα με μια γερμανική μελέτη πουδημοσιεύτηκε πρόσφατα και η οποία παρακολουθούσεμια κοόρτη νέων ηλικίας 14–24 ετών επί μία δεκαετία,από τα άτομα που είχαν κάνει επαναλαμβανόμενη χρήσηκάνναβης (τουλάχιστον πέντε φορές σε ολόκληρη τηζωή τους) στις αρχές της περιόδου της μελέτης, μεγάλοποσοστό συνέχισε να κάνει χρήση του ναρκωτικού, εκ τωνοποίων ποσοστό 56 % ανέφερε χρήση μετά από διάστηματεσσάρων ετών και 46 % εξακολουθεί να κάνει χρήση μετάτο πέρας της δεκαετίας. Αντιθέτως, η περιστασιακή χρήσητου ναρκωτικού κατά τις αρχές της περιόδου (1–4 φορές)φαίνεται ότι δεν συσχετίζεται με επακόλουθη εξέλιξη σεμακροχρόνιες και περισσότερο προβληματικές μορφέςχρήσης (Perkonigg, 2008).

Η εξάρτηση από την κάνναβη αναγνωρίζεται ολοένα καιπερισσότερο ως πιθανή συνέπεια της τακτικής χρήσηςτου ναρκωτικού, παρά το γεγονός ότι η σοβαρότητα καιοι επιπτώσεις μπορεί να μην είναι τόσο έντονες όσο ησοβαρότητα και οι επιπτώσεις που συνδέονται συχνά μεάλλες ψυχοδραστικές ουσίες. Εντούτοις, δεδομένου ότιτο ποσοστό του πληθυσμού που κάνει χρήση κάνναβηςσε τακτική βάση είναι μεγαλύτερο, οι συνολικές επιπτώσειςτων εντατικών μορφών της χρήσης κάνναβης στη δημόσιαυγεία μπορεί να είναι μείζονος σημασίας. Από ανάλυσητων στοιχείων της έρευνας του εθνικού πληθυσμού τωνΗνωμένων Πολιτειών προκύπτει ότι ποσοστό 20–30 %των καθημερινών χρηστών αποδείχτηκαν εξαρτημένοικατά την περίοδο 2000–2006 (44). Σε μελέτη για τηνΑυστραλία, ποσοστό 92 % των μακροχρόνιων χρηστώνκάνναβης έχουν ταξινομηθεί ως εξαρτημένοι κάποιαχρονική στιγμή της ζωής τους, ενώ περισσότεροι από τους

μισούς εξ αυτών κρίθηκαν εξαρτημένοι κατά την περίοδοτης μελέτης. Όπως υπέδειξε μια μελέτη παρακολούθησηςπου διενεργήθηκε ένα χρόνο αργότερα, για τουςμακροχρόνιους χρήστες, τα αποτελέσματα των μετρήσεωντης χρήσης κάνναβης και της εξάρτησης από αυτή μπορείνα είναι σταθερά για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα(Swift κ.ά., 2000).

Το ΕΚΠΝΤ, σε συνεργασία με διάφορες χώρες, αναπτύσσειμεθόδους για την παρακολούθηση των εντατικότερων καισημαντικότερων μακροχρόνιων μορφών χρήσης κάνναβης,περιλαμβανομένης της εξάρτησης. Ψυχομετρικές κλίμακεςβρίσκονται υπό δοκιμή σε αρκετές χώρες της ΕΕ, και οιδιαθέσιμες ενδείξεις πρόκειται να αναλυθούν εντός τουτρέχοντος έτους. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να συνδράμουντα κράτη μέλη της ΕΕ τόσο όσον αφορά την αξιολόγησητων επιπτώσεων των πιο προβληματικών μορφών χρήσηςκάνναβης για τη δημόσια υγεία όσο και το σχεδιασμό τωνδεόντων παρεμβάσεων (45).

Πρότυπα της χρήσης κάνναβης μεταξύ μαθητών

Σύμφωνα με τα στοιχεία HBSC, η συχνή χρήση κάνναβηςεξακολουθεί να παρατηρείται σπανίως μεταξύ 15χρονωνμαθητών. Μόνο έξι χώρες αναφέρουν επικράτηση συχνήςχρήσης κάνναβης (που εδώ ορίζεται σε τουλάχιστον 40φορές κατά τους τελευταίους δώδεκα μήνες) σε ποσοστόμεγαλύτερο του 2 %. Ωστόσο, η συχνή χρήση είναι γενικάεπικρατέστερη στους άντρες, με εκτιμήσεις για ποσοστάέως και 5 % σε επτά χώρες. Όπως υποδεικνύεται απόεκθέσεις, υπάρχει σχέση ανάμεσα στα πιο προβληματικάπρότυπα χρήσης κάνναβης και την ένταξη σε κάποιαευάλωτη ομάδα (λ.χ. νεαροί παραβάτες, μαθητές πουαπουσιάζουν συστηματικά από το σχολείο, άτομακατώτερου εκπαιδευτικού επιπέδου), γεγονός πουυποδηλώνει την ανάγκη για ειδικές στρατηγικές οι οποίεςθα λειτουργούν ως δίχτυ ασφαλείας για αυτά τα ιδιαίτεραευάλωτα νεαρά άτομα. Ιδιαίτερη έμφαση δίvεται στοσυγκεκριμένο ζήτημα στο επιλεγμένο θέμα του 2008 γιατους ευάλωτους νέους.

Σε συνεργασία με το ESPAD διενεργήθηκε μια έρευνασχετικά με την πολλαπλή χρήση ναρκωτικών στην οποίασυγκρίθηκαν μαθητές ηλικίας 15 έως 16 ετών το 2003που είχαν κάνει χρήση κάνναβης κατά τις τελευταίες 30ημέρες με άλλους μαθητές. Από τη σύγκριση προκύπτειότι, κατά μέσο όρο, οι μαθητές που έχουν κάνει χρήσηκάνναβης είναι πιθανότερο να έχουν κάνει επίσης χρήσηάλλων ουσιών. Παρά το γεγονός ότι μεταξύ των χρηστών

(43) Οι ευρωπαϊκοί μέσοι όροι που παρουσιάζονται είναι πρόχειρες εκτιμήσεις οι οποίες βασίζονται σε σταθμισμένο μέσο όρο (βάσει του πληθυσμού) γιατις χώρες που παρείχαν πληροφορίες. Ο μέσος όρος για τις χώρες που δεν παρείχαν στοιχεία βασίζεται σε εκτιμήσεις. Τα ποσοστά που προέκυψανστην περίπτωση αυτή είναι 1,2 % για το σύνολο των ενηλίκων (ηλικίας 15–64 ετών) και 2,3 % για τους νεαρούς ενήλικες (ηλικίας 15–34 ετών). Βλέπεπίνακα GPS-7 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

(44) Επιγραμμικό εργαλείο ανάλυσης NSDUH: http://webapp.icpsr.umich.edu/cocoon/SAMHDA/SERIES/00064.xml, αξιολογήθηκε στις 25Φεβρουαρίου 2008 και αναλύθηκε με τη χρήση των μεταβλητών MJDAY30A και DEPNDMRJ.

(45) Παρεμβάσεις, λ.χ. μορφές θεραπείας, παρουσιάζονται στην ενότητα «Παροχή θεραπείας», σ. 50.


48

κάνναβης η επικράτηση άλλου ναρκωτικού κατά τηδιάρκεια του τελευταίου μήνα παρέμενε χαμηλή (κάτω από10 %), τα ποσοστά του καπνίσματος και της ευκαιριακήςάμετρης κατανάλωσης οινοπνεύματος μεταξύ των χρηστώνκάνναβης ήταν περίπου διπλάσια (80 %) σε σχέση με τααντίστοιχα ποσοστά για τον γενικό σχολικό πληθυσμό.Οι συγκρίσεις αυτές υποδεικνύουν ότι η χρήση κάνναβηςσυνδέεται με πολύ υψηλότερα του μέσου όρου ποσοστάχρήσης τόσο νόμιμων όσο και παράνομων ναρκωτικών (46).

Τάσεις στη χρήση κάνναβης

Μόνο η Σουηδία και η Νορβηγία αναφέρουν σειρέςερευνών σε άτομα νεαρής ηλικίας ή στρατευμένους πουχρονολογούνται από τη δεκαετία του 1970. Ένα πρώτοκύμα χρήσης παρατηρήθηκε τη δεκαετία του 1970, μετάτο οποίο ακολούθησε μείωση κατά τη δεκαετία του 1980και μια νέα σημαντική αύξηση τη δεκαετία του 1990. Απότην ανάλυση του έτους έναρξης της χρήσης σε πρόσφατεςέρευνες προέκυψε σημαντική εξάπλωση της χρήσηςκάνναβης στην Ισπανία (μέσα της δεκαετίας του 1970) και

τη Γερμανία (αρχές της δεκαετίας του 1990) (ανατρέξτεστις ετήσιες εκθέσεις 2004 και 2007).

Σύμφωνα με τα στοιχεία εθνικών μελετών που αναφέρθηκανστο ΕΚΠΝΤ, σε όλες σχεδόν τις χώρες της ΕΕ η χρήσητης κάνναβης σημείωσε αξιοσημείωτη άνοδο κατά τηδιάρκεια της δεκαετίας του 1990, ιδιαίτερα δε μεταξύατόμων νεαρής ηλικίας (διάγραμμα 4) και μαθητών. Γύρωστο 2000, η επικράτηση της χρήσης κάνναβης σε όλη τηδιάρκεια της ζωής για την ηλικιακή ομάδα 15–34 ετώναυξήθηκε σε επίπεδα άνω του 30 % σε εννέα χώρες καισε ποσοστό περίπου 40 % σε δύο περιπτώσεις, ενώ ηεπικράτηση κατά το τελευταίο έτος ανήλθε σε 15–20 %σε επτά χώρες και η επικράτηση τον τελευταίο μήνα σεποσοστό 8–15 % σε έξι χώρες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρονπαρουσιάζει η τάση της χρήσης κάνναβης στο ΗνωμένοΒασίλειο (Αγγλία και Ουαλία), τη χώρα που ανέφερε τιςυψηλότερες εκτιμήσεις επικράτησης στην Ευρώπη στιςαρχές και τα μέσα της δεκαετίας του 1990, αλλά όπουτελευταία παρατηρείται σταθερά πτωτική τάση, ιδιαίτεραμεταξύ της ηλικιακής ομάδας 16–24 ετών (47).

(46) Η ανάλυση βασίζεται σε στοιχεία από τη βάση δεδομένων που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος ερευνών μαθητικούπληθυσμού σχετικά με το αλκοόλ και τα άλλα ναρκωτικά (ESPAD), και συνάδει με τους κανόνες χρήσης της βάσης δεδομένων του ESPAD. Οιεθνικοί κύριοι ερευνητές που παρέχουν στοιχεία για κάθε χώρα που συμμετέχει παρέχονται στην ιστοθέση του προγράμματος (www.espad.org).

(47) Βλέπε διάγραμμα GPS-10 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

(1) Αγγλία και Ουαλία.Σημείωση: Βλέπε διάγραμμα GPS-4 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008 για περαιτέρω πληροφορίες.Πηγές: Εθνικές εκθέσεις δικτύου Reitox (2007), από έρευνες πληθυσμού, εκθέσεις ή επιστημονικά άρθρα.

Διάγραμμα 4: Τάσεις στην επικράτηση της χρήσης κάνναβης κατά το τελευταίο έτος στους νεαρούς ενηλίκους(ηλικίας 15–34 ετών)

%

25

20

10

15

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 20072006

5

0

Ισπανία

Ιταλία

ΗνωμένοΒασίλειο (¹)

Γαλλία

Σλοβακία

Δανία

Γερμανία

Κάτω Χώρες

Φινλανδία

Σουηδία

Ελλάδα


49

Σύμφωνα με πληροφορίες που προέρχονται απόπρόσφατες εθνικές έρευνες, η χρήση της κάνναβης έχεισταθεροποιηθεί σε πολλές χώρες. Από τις 16 χώρες γιατις οποίες υπάρχει δυνατότητα ανάλυσης της τάσης γιατην περίοδο από το 2001 και το 2006, η επικράτηση κατάτο τελευταίο έτος για την περίπτωση των νεαρών ενηλίκωναυξήθηκε κατά 15 % σε περισσότερες από έξι χώρες,μειώθηκε σε τρεις και παρέμεινε σταθερή σε επτά (48).

Σταθερές ή πτωτικές τάσεις προκύπτουν επίσης από τατελευταία δημοσιευμένα στοιχεία σχετικά με τη χρήσηκάνναβης μεταξύ μαθητών. Η σύγκριση των στοιχείωντου HBSC για τις περιόδους 2001/02 και 2005/06υποδεικνύει σταθερή ή πτωτική τάση τόσο για τη χρήσησε όλη τη διάρκεια ζωής όσο και για τη συχνότερηχρήση κάνναβης μεταξύ μαθητών ηλικίας 15 ετών στιςπερισσότερες χώρες της ΕΕ (49). Σταθερές ή πτωτικέςτάσεις αναφέρονται επίσης από άλλες πρόσφατες εθνικέςέρευνες στον μαθητικό πληθυσμό που διενεργήθηκαν στηνΙσπανία, στην Πορτογαλία, στη Σλοβακία, στη Σουηδίακαι το Ηνωμένο Βασίλειο.

Καθώς φαίνεται ότι η διαθεσιμότητα της κάνναβηςστην Ευρώπη συνολικά δεν έχει αλλάξει και ότι οι τιμέςμειώνονται στις περισσότερες χώρες που παρείχανπληροφορίες, τα αίτια της τρέχουσας σταθεροποίησηςή μείωσης πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Σε έρευνατου γαλλικού πληθυσμού του 2005 (Baromètre sante)επισημάνθηκε ότι από τα άτομα που είχαν διακόψει τηχρήση κάνναβης ποσοστό 80 % ανέφερε την έλλειψηενδιαφέροντος ως λόγο διακοπής της χρήσης. Η εξήγησημπορεί να αποδοθεί εν μέρει στην παρατηρούμενη μείωσητου καπνίσματος που έχει τον ίδιο τρόπο χρήσης με τηνκάνναβη και, ως εκ τούτου, οι συμπεριφορές μπορεί νασχετίζονται μεταξύ τους έως ένα βαθμό (εθνικές εκθέσειςδικτύου Reitox και Currie κ.ά., 2008).

Η μείωση της πειραματικής ή περιστασιακής χρήσηςκάνναβης δεν είναι απαραίτητο ότι σχετίζεται άμεσα με τιςτάσεις που ακολουθεί η τακτική χρήση του ναρκωτικού.Τούτο είναι εμφανές από δύο συνεχείς έρευνες που έγινανσε εφήβους στη Γερμανία, οι οποίες υπέδειξαν μειώσειςτης επικράτησης σε ολόκληρη τη διάρκεια ζωής καιστην επικράτηση κατά το τελευταίο έτος, ενώ η «τακτικήχρήση» κάνναβης (περισσότερες από δέκα φορές κατά τοπερασμένο έτος) παρέμεινε απαράλλακτη (2,3 %) (BZgA,2004 και BZgA, 2007, παρατίθεται στην εθνική έκθεσητης Γερμανίας).

Θεραπεία απεξάρτησης από την κάνναβη

Στοιχεία σχετικά με την αίτηση για θεραπεία

Το 2006 από τις περίπου 390 000 αιτήσεις για θεραπείαπου αναφέρθηκαν (διαθέσιμα στοιχεία από 24 χώρες),η κάνναβη ήταν η κύρια αιτία έναρξης θεραπείας σεπερίπου 21 % των περιπτώσεων, ποσοστό που την καθιστάτη δεύτερη πιο συχνά αναφερόμενη ουσία μετά τηνηρωίνη (50). Ωστόσο, σημαντικές ήταν οι διαφορές μεταξύτων χωρών, με την κάνναβη να αναφέρεται ως πρωτεύουσααιτία της έναρξης θεραπείας από ποσοστό μικρότερο από5 % του συνόλου των ατόμων υπό θεραπεία σε Βουλγαρία,Λιθουανία, Λουξεμβούργο και Ρουμανία, ενώ αναφέρεταιως το κύριο ναρκωτικό από ποσοστό μεγαλύτερο του 30 %των ατόμων υπό θεραπεία στη Γαλλία, στην Ουγγαρία καιτις Κάτω Χώρες (51).

Επίσης, υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις όσον αφοράτις νέες αιτήσεις για θεραπεία, με την κάνναβη νααναφέρεται ως το κύριο ναρκωτικό από ποσοστό κάτωτου 10 % στη Βουλγαρία, στη Λιθουανία και τη Ρουμανίακαι από ποσοστό άνω του 50 % στη Δανία, στη Γερμανία,στη Γαλλία και την Ουγγαρία (52). Οι αποκλίσεις αυτέςεξηγούνται από τις διαφορές ως προς την επικράτησητης τακτικής χρήσης κάνναβης, την οργάνωση τηςθεραπείας απεξάρτησης από το ναρκωτικό ή τιςπρακτικές παραπομπής. Επί παραδείγματι, σε ορισμένεςχώρες με υψηλά ποσοστά ασθενών χρηστών κάνναβης(λ.χ. Γερμανία, Ουγγαρία, Αυστρία, Σουηδία), ηθεραπεία απεξάρτησης παρέχεται ως εναλλακτικήεπιλογή αντί της επιβολής ποινής, ενώ ορισμένες φορέςείναι υποχρεωτική σε περίπτωση σύλληψης· στη Γαλλία,η οποία αναφέρει το υψηλότερο ποσοστό χρηστώνκάνναβης υπό θεραπεία στην Ευρώπη, πρόσφαταδημιουργήθηκαν εξειδικευμένα κέντρα για χρήστεςκάνναβης, εξέλιξη που αναμένεται να επηρεάσει άμεσα ταστοιχεία που υποβάλλονται.

Οι χρήστες κάνναβης υποβάλλονται συνήθως σε θεραπείασε κέντρα θεραπείας εξωτερικής παραμονής, αλλά σεορισμένες χώρες (Ιρλανδία, Σλοβακία, Φινλανδία,Σουηδία) αναφέρεται ότι το ένα τρίτο εξ αυτών αναζητούνθεραπεία σε κέντρα εσωτερικής παραμονής (53).Αναφέρεται ότι τα περισσότερα άτομα που ζητούνθεραπεία απεξάρτησης από την κάνναβη προσέρχονται μεδική τους πρωτοβουλία, πρόκειται όμως για τάση που δενείναι τόσο διαδεδομένη στα άτομα αυτά όσο σε άτομα πουαναζητούν βοήθεια για προβλήματα με άλλα ναρκωτικά.

(48) Όπου δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τα ακριβή έτη, χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από προηγούμενα ή επόμενα έτη· όπου δενυπήρχαν διαθέσιμες πληροφορίες, δεν εκπονήθηκε ανάλυση.

(49) Βλέπε διαγράμματα EYE-4 και EYE-5 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(50) Βλέπε διάγραμμα TDI-2 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(51) Βλέπε πίνακα TDI-5 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(52) Βλέπε πίνακα TDI-4 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(53) Βλέπε πίνακα TDI-24 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


50

Τα άτομα που αναζητούν θεραπεία σε κέντρααπεξάρτησης εξωτερικής παραμονής λόγω χρήσηςκάνναβης ως κύριας ουσίας δηλώνουν επίσης ότι κάνουνχρήση και άλλων ναρκωτικών: ποσοστό 21 % αναφέρουντην κατανάλωση αλκοόλ ως δευτερεύουσα ουσία, 12 %τη χρήση αμφεταμινών και έκστασης και 10 % τη χρήσηκοκαΐνης. Από τα άτομα που λαμβάνουν θεραπείαγια άλλα κύρια ναρκωτικά, η κάνναβη είναι η δεύτερησυχνότερα αναφερόμενη δευτερεύουσα ουσία (21 %) μετάτο αλκοόλ (32 %) (54).

Τάσεις αναφορικά με τις νέες αιτήσεις για θεραπείααπεξάρτησης από τα ναρκωτικά

Από τις περίπου 160 000 νέες αιτήσεις για θεραπείααπεξάρτησης από τα ναρκωτικά (στοιχεία διαθέσιμααπό 24 χώρες) που αναφέρθηκαν το 2006, αυτοί πουεπιθυμούν να απεξαρτηθούν από την κάνναβη αποτελούντη δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα (28 %), μετά από εκείνουςπου επιθυμούν να απεξαρτηθούν από την ηρωίνη (34 %).Το ποσοστό των ατόμων που υποβάλλουν για πρώτηφορά αίτηση για θεραπεία απεξάρτησης είναι μεγαλύτεροαπό το ποσοστό όλων των ατόμων που επιθυμούν νααπεξαρτηθούν και αναφέρουν την κάνναβη ως το κύριοναρκωτικό τους. Οι μισές χώρες αναφέρουν αυξητικήτάση στο ποσοστό των χρηστών που ζητούν θεραπείααπεξάρτησης από την κάνναβη ως το κύριο ναρκωτικότους. Ο απόλυτος αριθμός των νέων αιτήσεων γιαθεραπεία απεξάρτησης από την κάνναβη αυξήθηκε κατάτην περίοδο 2002–2006, ενώ το ποσοστό των χρηστώνπου ξεκινούν για πρώτη φορά θεραπεία απεξάρτησης απότην κάνναβη ως κύρια ουσία αυξήθηκε μεταξύ 2002 και2005 και παρέμεινε στα ίδια επίπεδα το 2006 (55).

Η ανοδική τάση που παρατηρήθηκε στις αιτήσεις γιαθεραπεία απεξάρτησης από την κάνναβη μπορεί νασυνδέεται με αρκετούς παράγοντες: την αύξηση τηςχρήσης κάνναβης ή της εντατικής και μακροχρόνιαςχρήσης· την καλύτερη κάλυψη των στοιχείων· τηνπρόσφατη διεύρυνση και διαφοροποίηση του συστήματοςθεραπείας, το οποίο παλαιότερα επικεντρωνόταν σεχρήστες ηρωίνης, αλλά πλέον στοχεύει χρήστες άλλωνναρκωτικών· τις αλλαγές σε νομοθεσία και πολιτικέςπου ενίοτε οδηγούν σε αύξηση των παραπομπών γιαθεραπεία απεξάρτησης από την κάνναβη από το σύστημαποινικής δικαιοσύνης (ΕΚΠΝΤ, 2008α). Η πρόσφατησταθεροποίηση των νέων αιτήσεων για θεραπεία πουσχετίζεται με τη χρήση κάνναβης μπορεί επίσης νααποδοθεί στις πιο πρόσφατες τάσεις της χρήσηςκάνναβης, σε αλλαγές του συστήματος θεραπείας ή σετροποποιήσεις των οδών παραπομπής σε θεραπεία.

Προφίλ ατόμων υπό θεραπεία

Οι χρήστες κάνναβης που ξεκινούν θεραπεία σεεγκαταστάσεις εξωτερικής παραμονής είναι κυρίως νέοιάνδρες, με αναλογία φύλων 5,2 άντρες προς 1 γυναίκακαι μέσο όρο ηλικίας 24 ετών. Η κάνναβη είναι τοσυχνότερα αναφερόμενο κύριο ναρκωτικό στις νεότερεςηλικιακά ομάδες. Από τους χρήστες που ξεκινούνθεραπεία για πρώτη φορά, η κάνναβη ως κύρια ουσίααναφέρεται από ποσοστό 67 % των ατόμων ηλικίας15–19 ετών και 80 % κάτω των 15 ετών (56).

Οι περισσότεροι από αυτούς που επιθυμούν νααπεξαρτηθούν από την κάνναβη φαίνεται ότι είναι σχετικάκαλά ενταγμένοι στη κοινωνία σε σχέση με αυτούς πουζητούν βοήθεια για προβλήματα με άλλους τύπουςναρκωτικών. Πολλοί από αυτούς φοιτούν ακόμη σε κάποιοεκπαιδευτικό ίδρυμα και ζουν σε σταθερή στέγη, συχνάμε τους γονείς τους· ωστόσο, σε πρόσφατες έρευνεςαναφέρεται επίσης ότι το κοινωνικό προφίλ των χρηστώνπου επιθυμούν να απεξαρτηθούν από την κάνναβηδιαφέρει από τον γενικό πληθυσμό της ίδιας ηλικιακήςομάδας και υποδεικνύει περισσότερο μειονεκτικόυπόβαθρο (ΕΚΠΝΤ, 2008α).

Συνολικά, οι χρήστες κάνναβης ως κύριας ουσίαςπου ξεκινούν θεραπεία διακρίνονται σε τρεις ομάδεςαπό άποψη συχνότητας της χρήσης: σε όσους κάνουνπεριστασιακή χρήση (30 %), σε όσους κάνουν χρήσηαπό μία έως αρκετές φορές την εβδομάδα (30 %) και σεόσους κάνουν καθημερινή χρήση (40 %) (57). Ωστόσο,σημαντικές διαφορές επισημαίνονται μεταξύ των χωρών,ιδιαίτερα δε ως προς το ποσοστό των τακτικών χρηστώνκάνναβης που ξεκινούν θεραπεία. Στις χώρες όπουυπάρχει μεγαλύτερος αριθμός ατόμων που επιθυμούννα απεξαρτηθούν από την κάνναβη, το ποσοστό τωνκαθημερινών χρηστών ποικίλλει από άνω του 70 % στιςΚάτω Χώρες και τη Δανία έως 40–60 % στην Ισπανία, στηΓαλλία και την Ιταλία, και έως 20–30 % στη Γερμανία καιτην Ουγγαρία.

Παροχή θεραπείας

Όπως βρέθηκε από έρευνα που χρηματοδοτήθηκε από τοΕΚΠΝΤ σχετικά με την παροχή θεραπείας απεξάρτησηςαπό την κάνναβη σε ένα δείγμα υπηρεσιών απεξάρτησηςαπό ναρκωτικά σε 19 κράτη μέλη, το ήμισυ των υπηρεσιώνπου ερευνήθηκαν δεν διέθεταν προγράμματα αποκλειστικάγια προβλήματα που σχετίζονται με την κάνναβη(ΕΚΠΝΤ, 2008α). Το εύρημα αυτό υποδηλώνει ότι πολλοίχρήστες κάνναβης υποβάλλονται σε θεραπεία στιςίδιες εγκαταστάσεις με τους χρήστες άλλων ναρκωτικών,

(54) Βλέπε πίνακες TDI-22 και TDI-23 μέρος (i) και μέρος (iv) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(55) Βλέπε διαγράμματα TDI-1 και TDI-2 και πίνακες TDI-3 μέρος (iv) και TDI-5 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(56) Βλέπε πίνακες TDI-10 και TDI-21 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(57) Βλέπε πίνακα TDI-18 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


51

γεγονός που μπορεί να δημιουργεί δυσκολίες τόσο γιατο θεραπευτικό προσωπικό όσο και για τα άτομα υπόθεραπεία.

Από τις εξειδικευμένες υπηρεσίες που ερευνήθηκαν, οιπερισσότερες παρείχαν σύντομους κύκλους θεραπείας γιατη χρήση κάνναβης που συνήθως περιλάμβαναν λιγότερεςαπό 20 συνεδρίες. Η θεραπεία είχε γενικά τη μορφήατομικής συμβουλευτικής και θεραπείας ή συμβουλευτικήςσχετικά με τις δυνητικές επιπτώσεις της χρήσης κάνναβης.Ορισμένες υπηρεσίες ανέφεραν την απεξάρτηση απότην κάνναβη, την οικογενειακή θεραπεία, τη θεραπευτικήκοινότητα και τις ομάδες αμοιβαίας θεραπείας ωςδυνητικές θεραπευτικές συνιστώσες. Η χρήση κέντρωνεσωτερικής παραμονής για τη θεραπεία απεξάρτησης απότην κάνναβη, όταν αυτή παρεχόταν, αφορούσε γενικά τηναντιμετώπιση κοινωνικο-συμπεριφορικών προβλημάτων.

Η επιστημονική βιβλιογραφία στον τομέα υποδεικνύειότι ορισμένες ψυχοθεραπείες έχουν αποδειχτείαποτελεσματικές όσον αφορά τη θεραπεία απεξάρτησηςαπό την κάνναβη, περιλαμβανομένης της παρακινητικήςκαι της γνωστικής-συμπεριφοριστικής θεραπείας, καμίαόμως μορφή ψυχοθεραπείας δεν έχει διαπιστωθεί ότιείναι αποτελεσματικότερη από κάποια άλλη (Nordstromκαι Levin, 2007). Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερεςμελέτες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της θεραπείαςαπεξάρτησης από την κάνναβη έχουν διεξαχθεί στιςΗνωμένες Πολιτείες και την Αυστραλία, πλέον έχουνξεκινήσει ή αναφέρονται και ευρωπαϊκές μελέτες. Το 2004ξεκίνησε μια γερμανική τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμήπου εξέταζε ένα πρόγραμμα θεραπείας για εφήβους με τηδιαταραχή «Candis» που συνδέεται με τη χρήση κάνναβης.Το πρόγραμμα βασίζεται στην παρακινητική ενίσχυση,σε γνωστική-συμπεριφοριστική θεραπεία και στην επίλυσηψυχολογικών προβλημάτων. Όπως προκύπτει απότα αρχικά αποτελέσματα, το ήμισυ των ασθενών είχανσταματήσει τη χρήση κάνναβης πριν από το τέλος τηςθεραπείας. Ποσοστό 30 % περιόρισε τη χρήση κάνναβης.Επιπλέον, αναφέρθηκε αξιοσημείωτη μείωση στα σχετικάψυχικά και κοινωνικά προβλήματα. Προγραμματίζεται ηδιενέργεια μελέτης παρακολούθησης.

Αρκετές χώρες έχουν αναφέρει πρωτοβουλίες για τηνπαροχή θεραπείας για νεαρούς χρήστες κάνναβης.Στη Γαλλία, περίπου 250 κλινικές «συμβουλευτικήςυποστήριξης και καθοδήγησης για την κάνναβη», οιοποίες παρέχουν συμβουλευτική και υποστήριξη σεχρήστες και τις οικογένειές τους, έχουν ιδρυθεί σεολόκληρη τη χώρα από το 2005. Στη Δανία, ειδικάκονδύλια χορηγήθηκαν πρόσφατα για την ανάπτυξηστοχευμένων προγραμμάτων για νεαρούς χρήστες

κάνναβης. Επιπλέον, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Γαλλία, οιΚάτω Χώρες και η Ελβετία συνεργάζονται σε μια διεθνήμελέτη για την αποτελεσματικότητα μιας συνολικήςθεραπείας βασισμένης στην οικογένεια για τηνπροβληματική χρήση κάνναβης (Incant) (58).

Στη Γερμανία, καταβάλλονται προσπάθειες για τημεταφορά του προγράμματος απεξάρτησης απότην κάνναβη με τον τίτλο «Quit the shit» (59), πουπαρέχει διαδραστική συμβουλευτική σε συνεργασία μεεγκαταστάσεις θεραπείας εξωτερικής παραμονής, σεδημοτικές δομές μέριμνας για νέους και πρόνοιας για ταναρκωτικά ή σε εγκαταστάσεις πρόληψης της εξάρτησηςαπό τα ναρκωτικά.

Η χρήση τεχνολογίας της πληροφορίας και τωνεπικοινωνιών στις παρεμβάσεις για τη μείωση τηςζήτησης ναρκωτικών εξακολουθεί να αναπτύσσεται στηνΕυρώπη. Κατά την περίοδο 2006/07, η διαθεσιμότητασυμβουλευτικής και παροχής καθοδήγησης σχετικά μετη χρήση ναρκωτικών αναφέρθηκε από εννέα κράτη μέλη,οκτώ κράτη μέλη ανέφεραν τη χρήση του Διαδικτύου(Τσεχική Δημοκρατία, Γερμανία, Εσθονία, Κάτω Χώρες,Πορτογαλία, Αυστρία, Σλοβακία, Ηνωμένο Βασίλειο), ενώη Δανία ανέφερε τη χρήση μηνυμάτων SMS. Οι εν λόγωυπηρεσίες που βασίζονται στο Διαδίκτυο έχουν ως στόχοάτομα νεαρής ηλικίας και επικεντρώνονται σε προβλήματαπου σχετίζονται με το αλκοόλ και την κάνναβη.

Χρήστες κάνναβης που απασχολούν το σύστημαποινικής δικαιοσύνης

Η κάνναβη είναι το παράνομο ναρκωτικό που περιέχεταισυχνότερα στις αναφορές της αστυνομίας για τααδικήματα περί τα ναρκωτικά (60) στην Ευρώπη, ενώ τααδικήματα που σχετίζονται με το συγκεκριμένο ναρκωτικόστην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν σημειώσει μέση αύξηση34 % μεταξύ των ετών 2001 και 2006 (διάγραμμα 2).Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η πλειοψηφία τωναναφερόμενων αδικημάτων που σχετίζονται με τηνκάνναβη αφορούν περισσότερο τη χρήση και την κατοχήγια χρήση και λιγότερο τη διακίνηση και την προσφορά·στις περισσότερες χώρες που υπέβαλαν έκθεση, τααδικήματα που σχετίζονται με τη χρήση αναλογούνσε 62–95 % όλων των αναφερόμενων αδικημάτων πουσχετίζονται με την κάνναβη.

Καθώς πολλοί παραβάτες των νόμων περί ναρκωτικώνείναι χρήστες κάνναβης, οι οποίοι δεν έρχονται σε επαφήμε υπηρεσίες ναρκωτικών, έχει αναφερθεί αυξανόμενησυνεργασία μεταξύ δικαστικών αρχών και υπηρεσιώνπρόληψης και συμβουλευτικής σε σχολεία και σε κέντρα

(58) http://www.incant.eu.(59) http://www.drugcom.de.(60) Βλέπε πίνακα DLO-6 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


52

μέριμνας για νέους. Η Γερμανία, η Ισπανία (Καταλονία),το Λουξεμβούργο και η Αυστρία έχουν εφαρμόσειπρωτόκολλα και προγράμματα για νεαρούς οι οποίοιέχουν παραβιάσει νομοθεσία περί τα ναρκωτικά ήέχουν καταδικαστεί για χρήση ή κατοχή ναρκωτικών,κυρίως κάνναβης. Οι παραβάτες έχουν την επιλογήνα ολοκληρώσουν ένα πρόγραμμα θεραπείας αντί τηςκαταβολής προστίμου. Τα προγράμματα που παρέχονταισε διάφορες χώρες αποκοπούν στην πρόληψη τηςπεραιτέρω ανάπτυξης της χρήσης ναρκωτικών και τηςυποτροπής σε παράπτωμα, ενώ μπορεί να περιλαμβάνουντην οικογένεια, το σχολείο ή ψυχολογική συμβουλευτική.

Από μια αξιολόγηση παρακολούθησης του γερμανικούπρογράμματος FReD για νεαρούς παραβάτες(100 ερωτώμενοι) βρέθηκε ότι ποσοστό 44 % των πρώηνσυμμετεχόντων περιόρισαν τη χρήση αλκοόλ και τοκάπνισμα, 79 % μείωσαν ή διέκοψαν την κατανάλωσηπαράνομων ναρκωτικών και 69 % δήλωσαν ότι δενυπέπεσαν εκ νέου σε παράπτωμα μετά την ολοκλήρωσητου προγράμματος. Μια αξιολόγηση παρόμοιωνομάδων νεαρών παραβατών (YOT) που διενεργήθηκε στοΗνωμένο Βασίλειο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ενλόγω προσέγγιση είχε σημαντικά δυνητικά πλεονεκτήματα(Matrix Research, 2007).

Απαγόρευση καπνίσματος και κάνναβη

Η πιθανή σύνδεση μεταξύ των πολιτικών κατά τουκαπνίσματος και της χρήσης κάνναβης είναι ένα ζήτημα πουαπαιτεί προσοχή. Η απαγόρευση του καπνίσματος γίνεται πιοευρέως διαδεδομένη στην Ευρώπη, και εννέα κράτη μέλη έχουνεπιβάλει ολική απαγόρευση του καπνίσματος (σε δημόσιουςκαι εργασιακούς χώρους συμπεριλαμβανομένων των μπαρ καιτων εστιατορίων), και το Βέλγιο, η Δανία, η Γερμανία, οι ΚάτωΧώρες και η Πορτογαλία εισήγαγαν προσφάτως τουλάχιστονμερική απαγόρευση του καπνίσματος.

Η σύνδεση μεταξύ του καπνίσματος και της μετέπειταχρήσης παράνομων ναρκωτικών τείνει να εξασθενεί κατάτην προσαρμογή των υποκείμενων παραγόντων κινδύνου,όπως έχει αποδείξει έρευνα μελετών προοπτικής (Mathersκ.ά., 2006). Ωστόσο, στην Ευρώπη, η χρήση της κάνναβηςείναι πιο συχνή μεταξύ καπνιστών σε σύγκριση με τους

μη καπνιστές, και οι αυστηρές πολιτικές ρύθμισης τουκαπνίσματος θα μπορούσαν να επηρεάσουν τα πρότυπααντίληψης, τα οποία αποτελούν δείκτες για το κάπνισμα και τηχρήση κάνναβης.

Υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι η κάνναβη αποτελεί οικονομικόσυμπλήρωμα (δηλαδή ανταποκρίνεται με τον ίδιο τρόποστις τιμές και τη διαθεσιμότητα) των τσιγάρων (Cameronκαι Williams, 2001). Μεμονωμένες μελέτες αποκάλυψανότι οι υψηλότεροι φόροι καπνού φαίνεται να μειώνουν τηνένταση της χρήσης μαριχουάνας και μπορεί να επηρεάζουνμετριοπαθώς αρνητικά την πιθανότητα χρήσης μεταξύ τωναντρών (Farrelly κ.ά., 2001).

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η απαγόρευση του καπνίσματοςστα εστιατόρια και τα μπαρ των Κάτω Χωρών ισχύει επίσηςκαι για τα καφέ (coffee shop), και ότι η πόλη του Άμστερνταμαποφάσισε να απαγορεύσει τη χρήση κάνναβης σεδημόσιους χώρους.

54

Εισαγωγή

Σε παγκόσμιο επίπεδο, μετά την κάνναβη, τα παράνομαναρκωτικά που καταναλώνονται συχνότερα είναι οιαμφεταμίνες (γενικός όρος που περιλαμβάνει τηναμφεταμίνη και τη μεθαμφεταμίνη) και η έκσταση.Μπορεί σήμερα η χρήση κοκαΐνης να είναι υψηλότερηαπό πλευράς απόλυτων αριθμών στην Ευρώπη, αλλάη γεωγραφική συγκέντρωσή της σε λίγες μόνο χώρεςυποδεικνύει ότι, για το μεγαλύτερο μέρος της ΕυρωπαϊκήςΈνωσης, η δεύτερη πιο συχνά χρησιμοποιούμενηπαράνομη ουσία εξακολουθεί να είναι κάποιο είδοςσυνθετικού ναρκωτικού. Επιπλέον, σε κάποια τμήματα τηςΕυρώπης, η χρήση αμφεταμινών συνιστά μείζον μέρος

του προβλήματος των ναρκωτικών και καλύπτει σημαντικόποσοστό ατόμων που χρήζουν θεραπείας.

Η αμφεταμίνη και η μεθαμφεταμίνη είναι ουσίες πουδιεγείρουν το κεντρικό νευρικό σύστημα. Εξ αυτών ηαμφεταμίνη είναι με διαφορά η ευρύτερα διαδεδομένη στηνΕυρώπη, ενώ σημαντική χρήση μεθαμφεταμίνης φαίνεταινα παρατηρείται μόνον στην Τσεχική Δημοκρατία και τηΣλοβακία.

Ο όρος έκσταση αναφέρεται σε συνθετικές ουσίεςχημικά συναφείς με τις αμφεταμίνες που διαφέρουνόμως σε κάποιο βαθμό ως προς τα αποτελέσματά τους.Η γνωστότερη ουσία από τα ναρκωτικά της ομάδαςτης έκστασης είναι η 3,4-μεθυλενοδιοξυμεθαμφεταμίνη(MDMA), αλλά στα χάπια έκστασης περιέχονται μερικέςφορές και άλλα συναφή χημικά ανάλογα (MDA, MDEA).Η χρήση της έκστασης ήταν σχεδόν άγνωστη στην Ευρώπηπριν από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, αλλά αυξήθηκεραγδαία κατά τη δεκαετία του 1990. Η δημοτικότητάτης έχει συνδεθεί με τη σκηνή της χορευτικής μουσικής,και, γενικά, η υψηλή επικράτηση της χρήσης συνθετικώνναρκωτικών συσχετίζεται με συγκεκριμένες πολιτιστικέςυπο-ομάδες ή συγκεκριμένους κοινωνικούς χώρους.

Οι εκτιμήσεις σχετικά με την κατανάλωση τουδιαιθυλαμιδίου του λυσεργικού οξέος (LSD), που είναιη πιο γνωστή παραισθησιογόνος ουσία με διαφορά,είναι χαμηλές και μάλλον σταθερές εδώ και αρκετόκαιρό στην Ευρώπη. Ωστόσο, ενισχυμένο εμφανίζεται τοενδιαφέρον των ατόμων νεαρής ηλικίας για τις φυσικέςπαραισθησιογόνες ουσίες.


Αμφεταμίνη

Η παγκόσμια παραγωγή αμφεταμίνης, που υπολογίζεταιστους 126 τόνους για το 2006, εξακολουθεί νασυγκεντρώνεται στην Ευρώπη, στην οποία εντοπίστηκετο 79 % όλων των εργαστηρίων αμφεταμίνης πουαναφέρθηκαν το 2006 (UNODC, 2008), αν καιδιαδίδεται και σε άλλα μέρη του κόσμου, κυρίως τη ΒόρειαΑμερική και τη Νοτιοανατολική Ασία (61). Σε παγκόσμιο

Κεφάλαιο 4Αμφεταμίνες, έκσταση και LSD

(61) Για πληροφορίες σχετικά με τις πηγές των στοιχείων για την προσφορά και τη διαθεσιμότητα ναρκωτικών, βλέπε σ. 42.

Αμφεταμίνη και μεθαμφεταμίνη: διαφορέςκαι ομοιότητες

Στην αγορά των παράνομων ουσιών, η ομάδα τωναμφεταμινών εκπροσωπείται κυρίως από την αμφεταμίνηκαι τη μεθαμφεταμίνη (και τα άλατά τους) —δύοσυγγενικές συνθετικές ουσίες, μέλη της οικογένειας τωνφαιναιθυλαμινών. Αμφότερες οι ουσίες είναι διεγερτικέςτου κεντρικού νευρικού συστήματος και επιδεικνύουντον ίδιο μηχανισμό δράσης, την ίδια επίδραση στησυμπεριφορά και τα ίδια συμπτώματα ανοχής, στέρησηςκαι χρόνιας χρήσης. Η αμφεταμίνη είναι λιγότερο δραστικήαπό τη μεθαμφεταμίνη, αλλά σε μη ελεγχόμενες συνθήκεςοι επιδράσεις τους είναι σχεδόν ταυτόσημες.

Τα προϊόντα αμφεταμίνης και μεθαμφεταμίνης έχουνσυνήθως τη μορφή σκόνης, αλλά απαντώνται επίσης ως«πάγος», που είναι το καθαρό κρυσταλλικό άλας τηςμεθαμφεταμίνης. Χάπια που περιέχουν είτε αμφεταμίνη είτεμεθαμφεταμίνη φέρουν ενίοτε λογότυπα παρόμοια με αυτάτων χαπιών MDMA ή άλλων χαπιών έκστασης.

Ανάλογα με τη μορφή στην οποία διατίθενται, ηαμφεταμίνη και η μεθαμφεταμίνη καταναλώνονται μεκατάποση, εισπνοή σκόνης ή ατμών και, σπανιότερα, μεένεση. Σε αντίθεση με το θειικό άλας της αμφεταμίνης, ηυδροχλωρική μεθαμφεταμίνη, ιδίως στην κρυσταλλική τηςμορφή (πάγος), είναι αρκετά πτητική ώστε να μπορεί νακαταναλωθεί καπνίζοντας.

Πηγές: Προφίλ ναρκωτικών ΕΚΠΝΤ (http://www.emcdda.europa.eu/

publications/drug-profiles/methamphetamine).

Κεφάλαιο 4: Αμφεταμίνες, έκσταση και LSD

55

επίπεδο, περισσότεροι από 19 τόνοι αμφεταμινώνκατασχέθηκαν το 2006, το μεγαλύτερο μέρος εκ τωνοποίων κατασχέθηκε στην Εγγύς και Άπω Ανατολή (67 %)και σχετίζεται με τα χάπια «Captagon» (62) τα οποίαπαρασκευάζονται στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, ενώακολουθούν οι κατασχέσεις αμφεταμινών στη Δυτική καιΚεντρική Ευρώπη (27 %), στοιχεία που αντικατοπτρίζουντο ρόλο της Ευρώπης τόσο ως κύριας παραγωγού όσοκαι ως καταναλωτή του συγκεκριμένου ναρκωτικού (CND,2008· UNODC, 2008).

Το μεγαλύτερο μέρος της αμφεταμίνης που κατασχέθηκεστην Ευρώπη παρασκευάζεται, με σειρά σπουδαιότητας,στις Κάτω Χώρες, στην Πολωνία και το Βέλγιο και σεμικρότερο βαθμό στην Εσθονία και τη Λιθουανία. Το2006 ανακαλύφθηκαν 40 εγκαταστάσεις που ενέχοντανστην παρασκευή, στη συσκευασία ή την αποθήκευσηαμφεταμινών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπόλ, 2007α)·και η UNODC (2008) αναφέρει ότι εξαρθρώθηκαν 123εργαστήρια σε ευρωπαϊκές χώρες.

Η Τουρκία ανέφερε κατασχέσεις περίπου 20 εκατομμυρίωνχαπιών αμφεταμίνης με το λογότυπο «Captagon». Ηπαρασκευή αυτής της μορφής αμφεταμίνης αναφέρεταιτόσο στη Βουλγαρία όσο και στην Τουρκία, ενώπιστεύεται ότι προορίζεται κυρίως για εξαγωγή σε χώρεςκατανάλωσης στην Εγγύς και Μέση Ανατολή.

Στην Ευρώπη, υπολογίζεται ότι πραγματοποιήθηκαν38 000 κατασχέσεις, αριθμός που αντιστοιχεί σε 6,2τόνους αμφεταμίνης σε σκόνη το 2006. Αν και ταπροσωρινά στοιχεία για το 2006 υποδεικνύουν πτώσηαπό τα υψηλότερα επίπεδα που είχαν αναφερθεί τα έτη2004 και 2005, τόσο ο αριθμός των κατασχέσεων όσοκαι η ποσότητα των αμφεταμινών που κατασχέθηκαν έχουναυξηθεί κατά την πενταετία 2001–2006 (63). Ωστόσο,το συμπέρασμα αυτό είναι προσωρινό, καθώς τα πλέονπρόσφατα στοιχεία από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη χώραπου συνήθως αναφέρει τις περισσότερες κατασχέσεις, δενείναι ακόμη διαθέσιμα. Σε αντίθεση με τις αμφεταμίνες σεμορφή σκόνης, ελάχιστες χώρες αναφέρουν αυξανόμενοαριθμό κατασχέσεων αμφεταμινών σε χάπια, με 390 000κατασχεθέντα χάπια στην Ευρωπαϊκή Ένωση (κυρίως στηνΙσπανία) το 2006.

Η καθαρότητα των δειγμάτων αμφεταμίνης πουκατασχέθηκαν στην Ευρώπη το 2006 παρουσίασεσημαντική απόκλιση και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ώστενα απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή για τη διατύπωσηοποιουδήποτε σχολίου σχετικά με τις τυπικές τιμές. Παρ΄

(62) Το Captagon είναι μία από τις κατοχυρωμένες εμπορικές ονομασίες της φενετυλλίνης, μιας συνθετικής διεγερτικής ουσίας του κεντρικού νευρικούσυστήματος, αν και τα χάπια που πωλούνται με το συγκεκριμένο λογότυπο στην παράνομη αγορά συνήθως αποδεικνύεται ότι περιέχουναμφεταμίνη αναμειγμένη με καφεΐνη.

(63) Τα στοιχεία σχετικά με τις κατασχέσεις ναρκωτικών στην Ευρώπη που αναφέρονται στο παρόν κεφάλαιο περιέχονται στους πίνακες SZR-11 έωςSZR-18 του Δελτίου στατιστικών στοιχείων 2008. Επισημαίνεται ότι, ελλείψει στοιχείων για το 2006, για τον υπολογισμό των ευρωπαϊκών συνόλωνχρησιμοποιούνται τα αντίστοιχα στοιχεία για το 2005.

Διεθνής δράση κατά της παρασκευής καιτης εκτροπής συνθετικών πρόδρομων ουσιών

Οι προσπάθειες επιβολής του νόμου ολοένα καιπερισσότερο θέτουν στο στόχαστρο τις πρόδρομεςχημικές ουσίες που είναι απαραίτητες για την παραγωγήτων παράνομων ναρκωτικών, ως ένα πρόσθετο μέτρο γιατην καταπολέμηση των ναρκωτικών, και στον εν λόγω τομέαη διεθνής συνεργασία είναι ιδιαιτέρως πολύτιμη. Το σχέδιο«Prism» (Project Prism) είναι η διεθνής πρωτοβουλία πουαναλήφθηκε για την αποτροπή της εκτροπής πρόδρομωνχημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στην παράνομηπαραγωγή συνθετικών ναρκωτικών, μέσω ενός συστήματοςεκ των προτέρων κοινοποίησης των εξαγωγών πουπραγματοποιούνται στο πλαίσιο του νόμιμου εμπορίουκαι της αναφοράς των αποστολών που διακόπτονται καιτων κατασχέσεων που πραγματοποιούνται σε περιπτώσειςύποπτων συναλλαγών. Οι πληροφορίες σχετικά με τιςδραστηριότητες στον τομέα αυτό αναφέρονται στο ΔιεθνέςΌργανο Ελέγχου των Ναρκωτικών (INCB, 2008β).

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι αναφορές δείχνουν ότι κατά το2006 κατασχέθηκαν πάνω από 11 τόνοι εφεδρίνης καιψευδοεφεδρίνης, των βασικών πρόδρομων ουσιών τηςμεθαμφεταμίνης. Περίπου οι μισές κατασχέσεις έγιναν στηνΚίνα, και ακολουθούν ο Καναδάς και το Μιανμάρ. Οικατασχέσεις στα κράτη μέλη της ΕΕ (κυρίως στο Βέλγιο καιτην Ουγγαρία) μαζί με τη Ρωσία και την Ουκρανία ανήλθανμόλις σε 0,3 τόνους, αν και η Ευρωπόλ (2008) αναφέρειμια πρόσφατη αύξηση στην εξαγωγή, στη μεταφόρτωση καιτην εκτροπή των εν λόγω χημικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι παγκόσμιες κατασχέσεις 1-φαινυλο-2-προπανόνης(P-2-P) που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παράνομηπαρασκευή αμφεταμίνης και μεθαμφεταμίνης σημείωσανπτώση το 2006. Εξαίρεση σε αυτή την τάση αποτέλεσαν τακράτη μέλη της ΕΕ (κυρίως η Δανία, οι Κάτω Χώρες και ηΠολωνία) μαζί με την Τουρκία και τη Ρωσία, που συνολικάπραγματοποίησαν τις περισσότερες από τις κατασχέσειςσε παγκόσμιο επίπεδο, ύψους 2 600 λίτρων P-2-P. Αυτήη πρόδρομη ουσία χρησιμοποιείται κατ’ εξοχήν για τηνπαραγωγή αμφεταμίνης στην Ευρώπη, με τους παραγωγούςνα προμηθεύονται την P-2-P από ασιατικές χώρες (Κίνα), ανκαι από το 2004 υπάρχουν αναφορές για προμήθευση καιδιακίνησή της από τη Ρωσία (Ευρωπόλ, 2007α).

Οι συνολικές κατασχέσεις 3,4-μεθυλενοδιοξυφαινυλο-2-προπανόνης (3,4-MDP-2-P) παγκοσμίως, ουσίας πουχρησιμοποιείται για την παρασκευή MDMA, μειώθηκαν το2006 σε 7 500 λίτρα, εκ των οποίων όλα κατασχέθηκανστον Καναδά πλην 105 λίτρων που κατασχέθηκαν στιςΚάτω Χώρες. Οι κατασχέσεις σαφρόλης, η οποία μπορεί νααντικαταστήσει την 3,4 MDP 2-P στη σύνθεση της MDMA,παρέμειναν οριακές το 2006, με κατασχέσεις 62 λίτρωνπαγκοσμίως, κυρίως στην Αυστραλία. Στην Ευρώπη μόνο ηΓαλλία ανέφερε μία κατάσχεση σαφρόλης (7 λίτρα).


56

Ισοδύναμη παρουσία κοκαΐνης και αμφεταμινώνΥπεροχή της κοκαΐνηςΥπεροχή των αμφεταμινώνΘεραπεία απεξάρτησης από την κοκαΐνηΘεραπεία απεξάρτησης από τις αμφεταμίνες

Αγορές διεγερτικών ουσιών στην Ευρώπη: η σχετική επικράτηση της κοκαΐνης ή των αμφεταμινών σε κατασχέσεις και έρευνες πληθυσμού και το

ποσοστό των χρηστών ναρκωτικών που βρίσκονται υπό θεραπεία και αναφέρουν αυτές τις ουσίες ως κύριες ναρκωτικές ουσίες

Μια σύνθεση πληροφοριών από διάφορες πηγέςυποδηλώνει ότι διαφορετικές διεγερτικές ουσίες ενδέχεταινα διαδραματίζουν παρόμοιο ρόλο σε διαφορετικές χώρεςκαι, κατά συνέπεια, ίσως είναι καλύτερο κατά τη χάραξηπολιτικής στον εν λόγω τομέα να λαμβάνονται υπόψη όχιμόνο οι μεμονωμένες ουσίες αλλά και η αγορά διεγερτικώνουσιών ως σύνολο. Σε ορισμένες χώρες η κοκαΐνη φαίνεταινα είναι η κύρια διεγερτική ουσία, ενώ σε άλλες η χρήση

της αμφεταμίνης ή της μεθαμφεταμίνης εμφανίζεταισυχνότερη. Η εικόνα που σχηματίζεται από το συνδυασμόστοιχείων από έρευνες γενικού πληθυσμού και αναφορέςκατασχέσεων υποδηλώνει ότι οι χώρες της Βόρειας καιΚεντρικής Ευρώπης γενικά έχουν την τάση να ανήκουν σεμια «ομάδα αμφεταμινών», ενώ στις χώρες της Δυτικήςκαι της Νότιας Ευρώπης σε μεγάλο βαθμό η χρήση τηςκοκαΐνης κυριαρχεί.

Η ευρωπαϊκή αγορά διεγερτικών ουσιών: οι «χώρες της κοκαΐνης» και οι «χώρες των αμφεταμινών»;


57

όλα αυτά, οι χώρες που ανέφεραν στοιχεία για το 2006μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες, με δέκα χώρες νααναφέρουν τιμές από 2 έως 10 % και τις υπόλοιπες νααναφέρουν υψηλότερα επίπεδα καθαρότητας (25–47 %).Στην τελευταία ομάδα περιλαμβάνονταν κατά κανόνα χώρεςγνωστές για τη μεγαλύτερη εμπλοκή τους στην παρασκευή,στη διακίνηση ή την κατανάλωση αμφεταμίνης (Κάτω Χώρες,Πολωνία, χώρες της Βαλτικής και σκανδιναβικές χώρες).Την τελευταία πενταετία, η καθαρότητα της αμφεταμίνηςπαρέμεινε σταθερή ή σημείωσε πτώση στις περισσότερεςαπό τις 19 χώρες που διαθέτουν επαρκή στοιχεία για τηνπραγματοποίηση ανάλυσης.

Το 2006, η τυπική λιανική τιμή της αμφεταμίνης κυμάνθηκεαπό 10 έως 15 ευρώ ανά γραμμάριο στις μισές απότις χώρες που υπέβαλαν έκθεση. Κατά την πενταετία2001–2006, με την εξαίρεση της Τσεχικής Δημοκρατίας,της Ισπανίας και της Ρουμανίας, αναφέρθηκε πτώση τηςλιανικής τιμής της αμφεταμίνης και στις 16 χώρες πουπαρείχαν επαρκή στοιχεία για ανάλυση.

Μεθαμφεταμίνη

Η παρασκευή μεθαμφεταμίνης συγκεντρώνεται στηΒόρεια Αμερική και τη Νοτιοανατολική Ασία. Το 2006η παγκόσμια παραγωγή μεθαμφεταμίνης υπολογίστηκεστους 266 τόνους, ποσότητα που υπερβαίνει τηναντίστοιχη οποιουδήποτε άλλου παράνομου συνθετικούναρκωτικού. Το 2006 περίπου 15,8 τόνοι μεθαμφεταμίνηςκατασχέθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο, το μεγαλύτερομέρος των οποίων εντοπίστηκε στην Ανατολική καιΝοτιοανατολική Ασία, με τη Βόρεια Αμερική να ακολουθεί,ενώ λιγότερο από 1 % των κατασχέσεων προήλθαν από τηνΕυρώπη (UNODC, 2007, 2008).

Παράνομη παρασκευή μεθαμφεταμίνης παρατηρείταιστην Ευρώπη, περιορίζεται όμως κυρίως στην ΤσεχικήΔημοκρατία, όπου περισσότερα από 400 μικρής κλίμακας«εργαστήρια-κουζίνες» εντοπίστηκαν το 2006. Η παρασκευήτου ναρκωτικού αναφέρεται επίσης στη Σλοβακία και, σεμικρότερη έκταση, στη Λιθουανία (INCB, 2008α).

Περίπου 3 000 κατασχέσεις μεθαμφεταμίνης, πουαντιστοιχούσαν σε ποσότητα 154 κιλών, αναφέρθηκανσε 17 ευρωπαϊκές χώρες το 2006. Οι περισσότερεςκατασχέσεις και οι μεγαλύτερες κατασχεθείσες ποσότητεςσημειώθηκαν στη Νορβηγία, και ακολουθούν η Σουηδία,η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβακία. Στις δύο τελευταίες,οι κατασχέσεις σχετίζονταν με μικρές ποσότητες, συνήθωςλίγων μόνο γραμμαρίων ή και μικρότερες. Από το 2001 έωςτο 2006, αύξηση παρουσίασαν τόσο ο αριθμός όσο και ηποσότητα των κατασχέσεων μεθαμφεταμίνης στην Ευρώπη,αν και εξακολουθούν να παραμένουν χαμηλά σε σχέσημε άλλα ναρκωτικά. Τα περιορισμένα διαθέσιμα στοιχείαγια το 2006 υποδεικνύουν ότι η συνήθης καθαρότητα τηςμεθαμφεταμίνης σημείωσε πτώση μεταξύ 20 και 55 %.

Η σχετική βαρύτητα των διεγερτικών στο συνολικό πρόβληματων ναρκωτικών επίσης εμφανίζει μεγάλες αποκλίσεις μεταξύτων χωρών. Τούτο αποτυπώνεται στα στοιχεία αναφορικά μετη θεραπεία: σε μια περιορισμένη ομάδα χωρών οι διεγερτικέςουσίες είναι υπεύθυνες για ένα σχετικά υψηλό ποσοστό τωναιτήσεων για θεραπεία αποτοξίνωσης από τα ναρκωτικά(μεθαμφεταμίνη στην Τσεχική Δημοκρατία και τη Σλοβακία,αμφεταμίνη στη Λεττονία, στη Σουηδία και τη Φινλανδία,κοκαΐνη στην Ισπανία, στην Ιταλία και τις Κάτω Χώρες),ενώ αλλού τα άτομα που ζητούν θεραπεία και αναφέρουνοποιαδήποτε από αυτές τις ουσίες ως την κύρια αιτία γιατην οποία αποζητούν βοήθεια είναι πολύ λίγα και ενίοτε τοποσοστό τους είναι ακόμη και αμελητέο.

Στοιχεία που προέρχονται από άτομα που ζητούν θεραπείαεπίσης δείχνουν ότι όσοι βρίσκονται υπό θεραπεία γιαπροβλήματα που οφείλονται σε διεγερτικές ουσίες έχουν τηντάση να αντιμετωπίζουν προβλήματα με μία μόνο κατηγορίαδιεγερτικών. Για παράδειγμα, από όσους λαμβάνουν θεραπείααπεξάρτησης από κοκαΐνη σε κέντρα θεραπείας εξωτερικήςπαραμονής (επί όλων των αιτήσεων), μόλις το 8 % περίπουανέφερε τις αμφεταμίνες ως δευτερεύουσα ουσία, ενώ μεταξύόσων ζητούσαν θεραπεία απεξάρτησης από την αμφεταμίνηλιγότεροι από το 9 % ανέφεραν ως δευτερεύουσα προβληματικήουσία την κοκαΐνη. Επιπλέον, αναφορές από μερικές χώρεςυποδηλώνουν ότι μια διεγερτική ουσία μπορεί ενίοτε ναεκτοπίσει μια άλλη από την αγορά ναρκωτικών. Για παράδειγμα,υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η κοκαΐνη ενδέχεται νααντικαθιστά τις αμφεταμίνες και την έκσταση σε ορισμένουςπληθυσμούς χρηστών ναρκωτικών, στις δε Κάτω Χώρες οιαμφεταμίνες μπορεί να χρησιμοποιούνται ως φθηνότερουποκατάστατο της κοκαΐνης, εκτός των αστικών περιοχών.

Παρόλο που οι διεγερτικές ναρκωτικές ουσίες μπορεί ναδιαφέρουν ως προς τα αποτελέσματα και τις επιπτώσειςτους, όσον αφορά τη θεραπεία απεξάρτησης οι επιλογές,τα ποσοστά παραμονής και τα αποτελέσματα είναι σεγενικές γραμμές παρόμοια (Rawson κ.ά., 2000· Copelandκαι Sorensen, 2001). Σε κάποιο βαθμό, παρατηρούνταιομοιότητες και στα πρότυπα χρήσης των εν λόγω ουσιώνκαθώς και στη συνολική τυπολογία των χρηστών. Γιαπαράδειγμα, τα πρότυπα ψυχαγωγικής, λιγότερο έντονης καιζημιογόνας χρήσης μεταξύ καλά ενταγμένων στην κοινωνίαχρηστών μπορεί να συνυπάρχουν με την εντατική χρήσηαπό πιο περιθωριακές ομάδες, με στενότερη σύνδεση μεπροβλήματα τοξικομανίας και πιο επικίνδυνους τρόπουςχορήγησης, όπως η ενέσιμη χρήση ή το κάπνισμα.

Σημείωση: Το χρώμα στο φόντο δηλώνει τη σχετική υπεροχή της κοκαΐνηςή των αμφεταμινών, σύμφωνα με τις έρευνες του γενικούπληθυσμού (επικράτηση της χρήσης κατά το τελευταίο έτοςμεταξύ του πληθυσμού ηλικίας 15–34) και στοιχεία σχετικάμε τις κατασχέσεις· τα κυκλικά διαγράμματα αποτυπώνουν ταποσοστά του συνόλου των αιτήσεων για θεραπεία ως προςτις δύο αυτές ουσίες —αποτυπώνονται μόνο τα τμήματα πουαντιστοιχούν στην κοκαΐνη και τις αμφεταμίνες. Για την Ιταλία,τις Κάτω Χώρες και την Πολωνία, για τις οποίες δεν υπήρχανδιαθέσιμα στοιχεία για τις κατασχέσεις, χρησιμοποιήθηκανστοιχεία μόνο από έρευνες πληθυσμού. Για την Κροατίαχρησιμοποιήθηκαν στοιχεία μόνο για τις κατασχέσεις. Για τηΝορβηγία και το Βέλγιο δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία σχετικάμε τη θεραπεία. Τα διαθέσιμα στοιχεία για τη Ρουμανία δενεπέτρεπαν την εξαγωγή συμπερασμάτων για τη χώρα συνολικά.Στην Τσεχική Δημοκρατία και τη Σλοβακία η μεθαμφεταμίνηείναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη αμφεταμίνη.


58

Έκσταση

Η UNODC (2007α) αναφέρει μείωση της παγκόσμιαςπαρασκευής έκστασης σε περίπου 102 τόνους το 2006.Η παραγωγή φαίνεται να έχει διασκορπιστεί περισσότεροαπό γεωγραφικής άποψης, με την παρασκευή για τοπικήκατανάλωση να είναι συχνότερη στη Βόρεια Αμερική καιτη Νοτιοανατολική Ασία. Παρ΄ όλα ταύτα, η Ευρώπηεξακολουθεί να είναι ο βασικός χώρος παρασκευήςέκστασης, ενώ η παρασκευή επικεντρώνεται στις Κάτω Χώρες(όπου, μετά από ολιγοετή πτώση, η παρασκευή ενδέχεταινα έχει αυξηθεί και πάλι το 2006), στο Βέλγιο και, σεμικρότερο βαθμό, στην Πολωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Η σχετική σημασία της Ευρώπης ως χώρου κατανάλωσηςκαι παρασκευής έκστασης διαφαίνεται από ταστοιχεία για τις κατασχέσεις ναρκωτικών. Στην Ευρώπηαναφέρθηκαν περισσότερες από 20 000 κατασχέσεις

που είχαν ως αποτέλεσμα τη συγκέντρωση σχεδόν 14εκατομμυρίων χαπιών έκστασης το 2006. Η μεγαλύτερηποσότητα έκστασης κατασχέθηκε στις Κάτω Χώρες(4,1 εκατομμύρια χάπια), και ακολουθούν το ΗνωμένοΒασίλειο, η Τουρκία, η Γαλλία και η Γερμανία. Συνολικά,ο αριθμός των κατασχέσεων έκστασης σημείωσε πτώσηκατά την περίοδο 2001–2006, ενώ μειώθηκε επίσηςη κατασχεθείσα ποσότητα, μετά την κορύφωση πουείχε παρατηρηθεί το 2002 (64). Από τους 4,5 τόνουςέκστασης που κατασχέθηκαν παγκοσμίως το 2006,ποσοστό 43 % αντιστοιχούσε στη Δυτική και ΚεντρικήΕυρώπη· συγκριτικά, αναφέρεται ότι στη Βόρεια Αμερικήαντιστοιχούσε ποσοστό 34 % (UNODC, 2008).

Στην Ευρώπη, τα περισσότερα χάπια έκστασης πουαναλύθηκαν το 2006 περιείχαν MDMA ή άλλη ουσίαπαρεμφερή με την έκσταση (MDEA, MDA) ως το μοναδικόψυχοδραστικό συστατικό, ενώ 17 χώρες ανέφεραν ότι αυτό

(64) Πρόκειται για προκαταρκτική εικόνα, καθώς δεν υπάρχουν ακόμη διαθέσιμα στοιχεία για το 2006 από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη χώρα που ανέφερετις περισσότερες κατασχέσεις το 2005.

Πίνακας 3: Επικράτηση της χρήσης αμφεταμινών στον γενικό πληθυσμό — Σύνοψη των στοιχείων


Σε όλη τη ζωή Τελευταίο έτος

15-64 έτη

Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών στην Ευρώπη 11 εκατ. 2 εκατ.

Ευρωπαϊκός μέσος όρος 3,3 % 0,6%

Εύρος 0,1-11,9 % 0,0-1,3 %

Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση Ελλάδα (0,1%),Ρουμανία (0,2%),Μάλτα (0,4%),Κύπρος (0,8%)

Ελλάδα, Μάλτα (0,0%),Γαλλία (0,1%),Πορτογαλία (0,2%)

Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση Ηνωμένο Βασίλειο (11,9 %),Δανία (6,9%),Νορβηγία (3,6%),Ιρλανδία (3,5%)

Ηνωμένο Βασίλειο, Εσθονία (1,3%),Νορβηγία, Λεττονία (1,1%)

15-34 έτη

Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών στην Ευρώπη 7 εκατ. 2 εκατ.

Ευρωπαϊκός μέσος όρος 5,1 % 1,3%

Εύρος 0,2-16,5 % 0,1-2,9 %

Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση Ελλάδα (0,2%),Ρουμανία (0,5%),Μάλτα (0,7%),Κύπρος (0,8%)

Ελλάδα (0,1%),Γαλλία (0,2%),Κύπρος (0,3%),Πορτογαλία (0,4%)

Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση Ηνωμένο Βασίλειο (16,5 %),Δανία (12,7 %),Νορβηγία (5,9%),Ισπανία, Λεττονία (5,3%)

Εσθονία (2,9%),Ηνωμένο Βασίλειο (2,7%),Λεττονία (2,4%),Δανία (2,2%)



59

διαπιστώθηκε σε ποσοστό άνω του 70 % του συνόλουτων χαπιών που αναλύθηκαν. Η Ισπανία και η Πολωνίααποτελούσαν εξαιρέσεις, καθώς ανέφεραν ότι από τηνανάλυση χαπιών που προωθούνται στην αγορά ως έκστασηπροέκυψε ότι περιείχαν αμφεταμίνη ή μεθαμφεταμίνη,συχνά σε συνδυασμό με MDMA ή κάποιο συναφές χημικόανάλογο. Στη Λεττονία και τη Μάλτα, τα περισσότερα χάπιαπου αναλύθηκαν δεν περιείχαν καμία ελεγχόμενη ουσία.

Οι περισσότερες χώρες ανέφεραν ότι η συνήθηςπεριεκτικότητα των χαπιών έκστασης σε MDMA κυμαινότανμεταξύ 25 και 65 mg —αν και παρατηρήθηκε σημαντικήαπόκλιση στα δείγματα που αναλύθηκαν (9–90 mg).Επιπλέον, χάπια έκστασης υψηλών δόσεων που περιέχουνποσότητα μεγαλύτερη από 130 mg MDMA αναφέρθηκαναπό κάποιες χώρες (Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Γαλλία, ΚάτωΧώρες, Νορβηγία), ενώ, σε ορισμένες αγορές, διατίθεταιπλέον σκόνη MDMA υψηλής ποιότητας. Δεν υπάρχεισαφής μεσοπρόθεσμη τάση ως προς την περιεκτικότητατων χαπιών έκστασης σε MDMA. Ωστόσο, είναι σαφέςότι, σε σχέση με τις αρχές της δεκαετίας του 1990 που τοναρκωτικό άρχισε να είναι ευρέως διαθέσιμο στην Ευρώπη,η τιμή της έκστασης έχει μειωθεί σημαντικά. Παρά τογεγονός ότι υπάρχουν αναφορές για χάπια που πωλούνταιστην τιμή του 1 ευρώ, οι περισσότερες χώρες αναφέρουνσυνήθεις λιανικές τιμές μεταξύ 3 και 9 ευρώ ανά χάπι,ενώ τα διαθέσιμα στοιχεία για την πενταετία 2001–2006υποδεικνύουν ότι η λιανική τιμή (προσαρμοσμένη βάσει τουπληθωρισμού) εξακολουθεί να διαγράφει πτωτική πορεία.

LSD

Η χρήση και η διακίνηση LSD εξακολουθεί να θεωρείταιπεριθωριακή, παρόλο που οι κατασχέσεις στην Ευρώπημάλλον καταδεικνύουν ανανέωση του ενδιαφέροντος στοναρκωτικό τα τελευταία χρόνια. Μετά από μακροχρόνιαπτωτική τάση που χρονολογείται από τη δεκαετίατου 1990, τόσο ο αριθμός όσο και η ποσότητα τωνκατασχέσεων ακολουθούν ανοδική πορεία από το2003. Η τρέχουσα κατάσταση δεν είναι σαφής καθώς,παρόλο που τα στοιχεία που είναι προσωρινά διαθέσιμαυποδεικνύουν ελαφριά πτώση σε αμφότερες τις μετρήσεις,το Ηνωμένο Βασίλειο, η χώρα που συνήθως αναφέρει τιςμεγαλύτερες ποσότητες κατάσχεσης LSD, δεν έχει ακόμηυποβάλει έκθεση. Οι λιανικές τιμές LSD (προσαρμοσμένεςβάσει του πληθωρισμού) μειώνονταν ελαφρώς από το2001 και για το 2006 κυμάνθηκαν μεταξύ 5 και 11 ευρώανά μονάδα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.


Μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, η χρήση αμφεταμινών ήέκστασης είναι σχετικά υψηλή στην Τσεχική Δημοκρατία,στην Εσθονία και το Ηνωμένο Βασίλειο· και σχετικάυψηλή, αναλογικά με τη συνολική εθνική κατάστασηγια τα ναρκωτικά, σε ορισμένες χώρες της Κεντρικήςκαι Βόρειας Ευρώπης. Αντιθέτως, συνολικά, τα επίπεδακατανάλωσης συνθετικών παραισθησιογόνων χαπιώνόπως το διαιθυλαμίδιο του λυσεργικού οξέος (LSD) είναιχαμηλότερα και, σε γενικές γραμμές, έμειναν σταθερά γιασημαντικό χρονικό διάστημα.

Τα υψηλά επίπεδα επικράτησης σε ορισμένες χώρες πρέπεινα ερμηνευτούν, τουλάχιστον χονδρικά, μέσα από τοπρίσμα δύο διακριτών προτύπων κατανάλωσης. Σε μικρόαριθμό χωρών, η χρήση αμφεταμίνης ή μεθαμφεταμίνης,που συχνά είναι ενέσιμη, αναλογεί σε μεγάλο ποσοστό τουσυνολικού αριθμού των προβληματικών χρηστών ναρκωτικώνκαι των ατόμων που ζητούν βοήθεια για προβλήματαμε τα ναρκωτικά. Σε αντίθεση με τους πληθυσμούς τωνχρόνιων χρηστών, υπάρχει μια γενικότερη σχέση μεταξύτων συνθετικών ναρκωτικών, ιδιαίτερα της έκστασης, και τωννυχτερινών κέντρων διασκέδασης, της χορευτικής μουσικήςκαι κάποιων μορφών υπο-κουλτούρας. Ως αποτέλεσμα,σημαντικά υψηλότερα επίπεδα χρήσης αναφέρονται μεταξύνεαρών ατόμων σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, ενώυπερβολικά υψηλά επίπεδα χρήσης παρατηρούνται σεορισμένους χώρους ή σε συγκεκριμένους υπο-πληθυσμούς.

Αμφεταμίνες

Πρόσφατες έρευνες στον γενικό πληθυσμό υποδεικνύουνότι η επικράτηση της χρήσης αμφεταμινών σε όλη τηδιάρκεια της ζωής (65) στην Ευρώπη ποικίλλει μεταξύ τωνχωρών από ποσοστό 0,1 έως 11,9 % όλων των ενηλίκων(ηλικίας 15–64 ετών). Κατά μέσο όρο, ποσοστό 3,3 % τουσυνόλου των ευρωπαίων ενηλίκων δηλώνει ότι έχει κάνειχρήση αμφεταμινών τουλάχιστον μία φορά. Η χρήση τουναρκωτικού κατά το τελευταίο έτος είναι πολύ χαμηλότερη,με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να ανέρχεται σε 0,6 % (σεκλίμακα 0,0–1,3 %). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, περίπου11 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν δοκιμάσει αμφεταμίνεςκαι περίπου 2 εκατομμύρια δοκίμασαν το ναρκωτικόκατά το τελευταίο έτος (βλέπε πίνακα 3 για συνοπτικήπαρουσίαση των στοιχείων).

Στους νεαρούς ενήλικες (ηλικίας 15–34 ετών), ηεπικράτηση της χρήσης αμφεταμινών σε όλη τη διάρκειατης ζωής διαφοροποιείται σημαντικά ανά χώρα καικυμαίνεται από 0,2 έως 16,5 %, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσοςόρος διαμορφώνεται σε περίπου 5 %. Στη συγκεκριμένη

(65) Στα ερευνητικά δεδομένα σχετικά με τη «χρήση αμφεταμίνης» συχνά δεν γίνεται διάκριση μεταξύ αμφεταμίνης και μεθαμφεταμίνης, ωστόσο ηφράση αυτή υπονοεί συνήθως τη χρήση αμφεταμίνης (θειική ή δεξαμφεταμίνη), καθώς η χρήση μεθαμφεταμίνης δεν είναι συχνή στην Ευρώπη όπουοι κατασχέσεις που αναφέρονται καταλαμβάνουν ποσοστό μικρότερο από 1 % των παγκόσμιων κατασχέσεων μεθαμφεταμίνης.


60

ηλικιακή ομάδα, η χρήση αμφεταμινών κατά το τελευταίοέτος κυμαίνεται μεταξύ 0,1 και 2,9 %, με την πλειοψηφίατων χωρών να αναφέρουν εκτιμώμενα ποσοστάεπικράτησης από 0,7 έως 1,9 %. Υπολογίζεται ότι κατάμέσο όρο 1,3 % των νεαρών Ευρωπαίων έκανε χρήσηαμφεταμινών κατά το τελευταίο έτος.

Προβληματική χρήση αμφεταμινών

Ο δείκτης του ΕΚΠΝΤ για την προβληματική χρήσηναρκωτικών (PDU) μπορεί να έχει περιορισμένη χρήση γιατις αμφεταμίνες, όπου ορίζει ως προβληματική την ενέσιμηή μακροχρόνια/τακτική χρήση της ουσίας. Μόνο ένακράτος μέλος (η Φινλανδία) παρείχε πρόσφατη εθνικήεκτίμηση σχετικά με την προβληματική χρήση αμφεταμινών,η οποία το 2005 αναφερόταν σε 12 000 έως 22 000προβληματικούς χρήστες αμφεταμινών (4,3 έως 7,9περιπτώσεις ανά 1 000 άτομα, ηλικίας 15–54 ετών),

αριθμός σχεδόν τετραπλάσιος σε σχέση με τον εκτιμώμενοαριθμό των χρηστών οπιοειδών στη χώρα.

Ο αριθμός των αναμενόμενων αιτήσεων για θεραπείαπου αφορούν τη χρήση αμφεταμινών είναι σχετικά μικρόςστις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Η θεραπεία γιατη χρήση αμφεταμινών αναλογεί σε υψηλό ποσοστό τωνσυνολικών αιτήσεων για θεραπεία που αναφέρθηκαν στηΛεττονία, στη Σουηδία και τη Φινλανδία, όπου ποσοστόαπό 25 έως 35 % των χρηστών ναρκωτικών που ξεκίνησανθεραπεία ανέφεραν την αμφεταμίνη ως το κύριο πρόβλημάτους με τα ναρκωτικά. Σε άλλες χώρες, η θεραπείααπεξάρτησης από την αμφεταμίνη αντιστοιχεί σε ποσοστόμεγαλύτερο από 5 % της θεραπείας απεξάρτησης από ταναρκωτικά που αναφέρθηκε μόνο στη Δανία, στη Γερμανία,στις Κάτω Χώρες και την Πολωνία, όπου ποσοστό 6 έως9 % των χρηστών υπό θεραπεία αναφέρουν την αμφεταμίνηως το κύριο ναρκωτικό τους (66).

(66) Βλέπε πίνακα TDI-5 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Πίνακας 4: Επικράτηση της χρήσης έκστασης στον γενικό πληθυσμό — Σύνοψη των στοιχείων


Σε όλη τη ζωή Τελευταίο έτος

15-64 έτη

Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών στην Ευρώπη 9,5 εκατ. 2,6 εκατ.

Ευρωπαϊκός μέσος όρος 2,8% 0,8%

Εύρος 0,3-7,3 % 0,2-3,5 %

Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση Ρουμανία (0,3%),Ελλάδα (0,4%),Μάλτα (0,7%)Λιθουανία (1,0%)

Ελλάδα, Μάλτα (0,2%),Δανία, Πολωνία (0,3%)

Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση Ηνωμένο Βασίλειο (7,3%),Τσεχική Δημοκρατία (7,1%),Ιρλανδία (5,4%),Ισπανία (4,4%)

Τσεχική Δημοκρατία (3,5%),Ηνωμένο Βασίλειο (1,8%),Εσθονία (1,7%),Σλοβακία (1,6%)

15-34 έτη

Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών στην Ευρώπη 7,5 εκατ. 2,5 εκατ.

Ευρωπαϊκός μέσος όρος 5,6% 1,8%

Εύρος 0,5-14,6 % 0,4-7,7 %

Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση Ρουμανία (0,5%),Ελλάδα (0,6%),Μάλτα (1,4%)Λιθουανία, Πολωνία (2,1%)

Ελλάδα (0,4%),Ιταλία, Πολωνία (0,7%)Δανία, Λιθουανία, Πορτογαλία (0,9%)

Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση Τσεχική Δημοκρατία (14,6%),Ηνωμένο Βασίλειο (13,0%),Ιρλανδία (9,0%),Σλοβακία (8,4%)

Τσεχική Δημοκρατία (7,7%),Ηνωμένο Βασίλειο (3,9%),Εσθονία (3,7%),Κάτω Χώρες, Σλοβακία (2,7%)



61

Στις περισσότερες χώρες, εκτός από τη Σουηδία και τηΦινλανδία, το ποσοστό των ατόμων που ξεκινούν γιαπρώτη φορά θεραπεία απεξάρτησης από τις αμφεταμίνεςως κύρια ουσία είναι μεγαλύτερο από το ποσοστότων ατόμων που ήδη ακολουθούν θεραπεία για την ενλόγω ουσία. Από το 2002 έως το 2006, το ποσοστότων ατόμων που ξεκινούν για πρώτη φορά θεραπείααπεξάρτησης από τις αμφεταμίνες ως κύρια ουσία ήτανσχετικά σταθερό συνολικά στην Ευρώπη, παρόλο που τοδιάστημα αυτό αύξηση ανέφεραν η Λεττονία και η Δανία,ενώ στη Σουηδία και τη Φινλανδία το ποσοστό των ατόμωνπου ξεκινούν για πρώτη φορά θεραπεία απεξάρτησηςαπό τις αμφεταμίνες μειώθηκε, γεγονός που πιθανόταταυποδεικνύει πληθυσμό μεγαλύτερο σε ηλικία (67).

Οι χρήστες αμφεταμινών που ξεκινούν θεραπεία είναι,κατά μέσο όρο, περίπου 29 ετών και άντρες. Παρόλο πουο λόγος ανδρών-γυναικών είναι περίπου 2 προς μία, τοσυνολικό ποσοστό των γυναικών μεταξύ των ατόμων πουξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης από τις αμφεταμίνες είναιυψηλότερο σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό για άλλαναρκωτικά (68).

Προβληματική χρήση μεθαμφεταμίνης

Σε αντίθεση με άλλα μέρη του κόσμου όπου η χρήσημεθαμφεταμίνης έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια,τα επίπεδα χρήσης στην Ευρώπη φαίνεται ότι είναιχαμηλά (Griffiths κ.ά., 2008). Ανέκαθεν η χρήση τουσυγκεκριμένου ναρκωτικού στην Ευρώπη επικεντρωνότανστην Τσεχική Δημοκρατία και σε κάποιο βαθμό στηΣλοβακία. Μόνο οι δύο αυτές χώρες αναφέρουνπρόσφατες εκτιμήσεις για προβληματική χρήση. Το 2006περίπου 17 500–22 500 χρήστες μεθαμφεταμίνης (2,4έως 3,1 περιπτώσεις ανά 1 000 άτομα ηλικίας 15–64ετών) υπολογίστηκαν στην Τσεχική Δημοκρατία, αριθμόςσχεδόν διπλάσιος σε σχέση με τον αριθμό των χρηστώνοπιοειδών· και στη Σλοβακία, περίπου 6 200–15 500χρήστες μεθαμφεταμίνης (1,6 έως 4,0 περιπτώσειςανά 1 000 άτομα ηλικίας 15–64 ετών), περίπου 20 %λιγότεροι από τον εκτιμώμενο αριθμό των προβληματικώνχρηστών οπιοειδών.

Την τελευταία πενταετία, οι αιτήσεις για θεραπεία πουαναφέρθηκαν σε σχέση με τη χρήση μεθαμφεταμίνηςσημείωσαν αύξηση και στις δύο χώρες. Η μεθαμφεταμίνηείναι το κύριο ναρκωτικό που αναφέρεται συχνότερα απότους χρήστες που υποβάλλουν για πρώτη φορά αίτησηγια θεραπεία στη Σλοβακία, όπου αντιστοιχεί σε ποσοστό25 % όλων των αιτήσεων για θεραπεία απεξάρτησηςαπό τα ναρκωτικά. Στην Τσεχική Δημοκρατία, ποσοστό

59 % όλων των χρηστών υπό θεραπεία απεξάρτησηςαπό τα ναρκωτικά αναφέρουν τη μεθαμφεταμίνη ως τηνκύρια ουσία χρήσης (69). Οι χρήστες υπό θεραπείααπεξάρτησης από τη μεθαμφεταμίνη αναφέρουν υψηλάποσοστά ενέσιμης χρήσης του ναρκωτικού: περίπου 50 %στη Σλοβακία και 80 % στην Τσεχική Δημοκρατία.

Έκσταση

Υπολογίζεται ότι περίπου 9,5 εκατομμύρια ευρωπαίοιενήλικες έχουν δοκιμάσει έκσταση (3 % κατά μέσο όρο) καιότι περίπου 3 εκατομμύρια (0,8 %) έχουν χρησιμοποιήσειτο ναρκωτικό κατά το τελευταίο έτος (βλέπε πίνακα 4 γιασυνοπτική παρουσίαση των στοιχείων). Μεγάλη απόκλισηπαρατηρείται μεταξύ των χωρών, καθώς, σύμφωνα μεπρόσφατες έρευνες, ποσοστό από 0,3 έως 7,3 % όλωντων ενηλίκων (ηλικίας 15–64 ετών) έχουν δοκιμάσειτο ναρκωτικό, ενώ οι περισσότερες χώρες αναφέρουνεπικράτηση σε όλη τη διάρκεια της ζωής εντός του εύρος1,3–3,1 %. Η χρήση του ναρκωτικού κατά το τελευταίοέτος στην Ευρώπη κυμάνθηκε από 0,2 έως 3,5 %. Σε όλουςτους δείκτες, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα παράνομαναρκωτικά, η αναφερόμενη χρήση ήταν κατά πολύυψηλότερη στους άντρες από ό,τι στις γυναίκες.

Η κατανάλωση έκστασης ήταν πολύ πιο συχνή μεταξύτων νέων ενηλίκων (15–34 ετών), για τους οποίους οιεκτιμήσεις της επικράτησης σε όλη τη διάρκεια της ζωήςκυμαίνονταν σε εθνικό επίπεδο μεταξύ 0,5 και 14,6 %,ενώ ποσοστό από 0,4 έως 7,7 % της ίδιας ηλικιακήςομάδας δήλωσε ότι έκανε χρήση του ναρκωτικού κατάτο περασμένο έτος. Υπολογίζεται ότι 7,5 εκατομμύριαΕυρωπαίοι (5,6 %) έχουν δοκιμάσει έκσταση και 2,5εκατομμύρια (1,8 %) αναφέρουν ότι έκαναν χρήσηέκστασης το περασμένο έτος. Οι εκτιμήσεις επικράτησηςείναι υψηλότερες αν επικεντρωθούμε αποκλειστικά σε μιαομάδα νεαρότερης ηλικίας: μεταξύ των νέων 15–24 ετών,η επικράτηση σε όλη τη διάρκεια της ζωής κυμαίνεταιαπό 0,4 έως 18,7 %, αν και οι περισσότερες χώρεςανέφεραν εκτιμήσεις από 2,5 έως 8 % (70). Παρόλο που ταεκτιμώμενα ποσοστά που ανέφεραν οι περισσότερες χώρεςγια τη χρήση κατά το τελευταίο έτος από την ίδια ηλικιακήομάδα ήταν από 1,3 έως 4,6 %, μεγάλη ήταν η διαφοράμεταξύ της χαμηλότερης (0,3 %) και της υψηλότερηςεθνικής εκτίμησης (12 %), γεγονός που αντικατοπτρίζει τιςδιαφορετικές εμπειρίες ορισμένων κρατών μελών.

Σημαντικές αυξήσεις μπορεί να υπάρχουν στα επίπεδαεπικράτησης μεταξύ των μαθητών σχολείων, με μικρέςαυξήσεις στην ηλικία. Για παράδειγμα, από τα διαθέσιμαστοιχεία για 16 χώρες φαίνεται ότι, σε σύγκριση με τους

(67) Βλέπε διάγραμμα TDI-1 και πίνακες TDI-4 μέρος (ii), TDI-5 μέρος (ii) και TDI-36 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(68) Βλέπε πίνακα TDI-37 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(69) Βλέπε πίνακα TDI-5 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(70) Βλέπε πίνακα GPS-17 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


62

μαθητές μικρότερης ηλικίας, η επικράτηση της χρήσηςέκστασης σε όλη τη διάρκεια ζωής μεταξύ μαθητώνσχολείων ηλικίας 17 έως 18 ετών είναι γενικά πολύυψηλότερη, γεγονός που υποδεικνύει ότι η πρώτη χρήσητου ναρκωτικού συνήθως λαμβάνει χώρα μετά την ηλικίατων 16 ετών (71).

Παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των χρηστών έκστασηςστην Ευρώπη είναι παρόμοιος με εκείνον των χρηστώναμφεταμίνης, ελάχιστοι περιθάλπονται από τις υπηρεσίεςαπεξάρτησης. Το 2006, στις περισσότερες χώρες,λιγότερο από 1 % των χρηστών ναρκωτικών που ξεκινούνθεραπεία απεξάρτησης ανέφεραν την έκσταση ως το κύριοπρόβλημά τους με τα ναρκωτικά, και στις περισσότερεςχώρες ελάχιστος αριθμός χρηστών που επιθυμούν νααπεξαρτηθούν περιθάλπονται για προβλήματα πουσχετίζονται με την έκσταση. Πέντε μόνο χώρες αναφέρουνπερισσότερα από 100 άτομα που ξεκινούν θεραπείααπεξάρτησης από την έκσταση (Γαλλία, Ιταλία, Ουγγαρία,Ηνωμένο Βασίλειο, Τουρκία), αριθμός που αντιστοιχείσε ποσοστό 0,5 έως 4 % του συνόλου των ατόμων υπόθεραπεία στις χώρες αυτές. Με μέσο όρο ηλικίας τα24–25 έτη, οι χρήστες έκστασης προέρχονται από τιςνεώτερες ηλικιακά ομάδες που προσφεύγουν σε θεραπείααπεξάρτησης από τα ναρκωτικά και συνήθως αναφέρουνπαράλληλη χρήση και άλλων ουσιών, όπως κάνναβη,κοκαΐνη, αλκοόλ και αμφεταμίνες (72).

LSD

Η επικράτηση της χρήσης LSD σε όλη τη διάρκεια τηςζωής στον ενήλικο πληθυσμό (15–64 ετών) ποικίλλει απόσχεδόν μηδενική έως 5,4 %. Στους νεαρούς ενηλίκους(15–34 ετών), τα εκτιμώμενα ποσοστά επικράτησης στηδιάρκεια της ζωής είναι λίγο υψηλότερα (0,3 έως 7,1 %),αν και χαμηλότερα ποσοστά επικράτησης αναφέρονταισε ενηλίκους από 15 έως 24 ετών. Αντιθέτως, στις λίγεςχώρες που παρέχουν συγκρίσιμα στοιχεία, τη χρήσηLSD υπερβαίνει συχνά η χρήση των παραισθησιογόνωνμανιταριών, για τις οποίες η επικράτηση στη διάρκεια ζωήςστους νεαρούς ενηλίκους κυμαίνεται μεταξύ 1 και 9 %, ενώη εκτιμώμενη επικράτηση κατά το τελευταίο έτος από 0,3έως 3 % (ΕΚΠΝΤ, 2006).

Τάσεις όσον αφορά τη χρήση αμφεταμινών και έκστασης

Οι αναφορές περί σταθεροποίησης ή ακόμη καιπερί πτωτικών τάσεων όσον αφορά την κατανάλωσηαμφεταμινών και έκστασης στην Ευρώπη τεκμηριώνονταιαπό τα πρόσφατα δεδομένα. Μετά τις γενικευμένες

αυξήσεις της δεκαετίας του 1990, οι έρευνες στονγενικό πληθυσμό σήμερα υποδεικνύουν μια γενικότερησταθεροποίηση ή, ακόμη, περιορισμένη μείωση στηδημοτικότητα αμφότερων των ναρκωτικών, παρόλο που ηκατάσταση αυτή δεν αποτελεί κανόνα σε όλες τις χώρες.

Η χρήση αμφεταμινών (κατά τους τελευταίους δώδεκαμήνες) στους νεαρούς ενηλίκους (15–34 ετών) στοΗνωμένο Βασίλειο μειώθηκε σημαντικά από το 1996(6,5 %) έως το 2002 (3,1 %), ενώ έκτοτε τα ποσοστάπαραμένουν σταθερά. Αξιοσημείωτη αύξηση στη χρήσηαμφεταμινών αναφέρεται στη Δανία για την περίοδομεταξύ 1994 και 2000, όμως τα αποτελέσματα τηςέρευνας του 2005 υποδεικνύουν μείωση της χρήσηςτης ουσίας από τις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας (73).Στις χώρες που αναφέρουν επανειλημμένες έρευνες σεπαρόμοιο χρονικό διάστημα (Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία,Γαλλία, Κάτω Χώρες, Σλοβακία, Φινλανδία), οι τάσεις είναισε μεγάλο βαθμό σταθερές (74). Κατά την πενταετία2001–2006, από τις 14 χώρες με επαρκή στοιχείασχετικά με την επικράτηση της χρήσης αμφεταμινών κατάτο τελευταίο έτος στην ηλικιακή ομάδα 15–34 ετών τρειςαναφέρουν μείωση της τάξεως του 15 % τουλάχιστον,τέσσερις αναφέρουν σταθεροποίηση και επτά αναφέρουναύξηση κατά τουλάχιστον 15 %.

Όσον αφορά τη χρήση έκστασης στους νεαρούςενηλίκους (15–34), η εικόνα είναι πιο συγκεχυμένη,ενώ υψηλά επίπεδα χρήσης εξακολουθούν νακαταγράφονται στους νεαρούς άνδρες (75) και σε μελέτεςσχετικά με συγκεκριμένους χώρους ψυχαγωγίας. Μετάτις γενικευμένες αυξήσεις της χρήσης σε ορισμένεςευρωπαϊκές χώρες στα τέλη της δεκαετίας του 1980 καιτις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι οποίες οδήγησανστη διαμόρφωση παρόμοιων επιπέδων χρήσης έκστασηςστη Γερμανία, στην Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο σταμέσα της δεκαετίας του 1990, η επικράτηση της χρήσηςκατά το τελευταίο έτος παρέμεινε σταθερά υψηλότερη στοΗνωμένο Βασίλειο σε σύγκριση με άλλες χώρες (76). Κατάτη διάρκεια της πενταετίας 2001–2006, η επικράτηση τηςχρήσης έκστασης κατά το τελευταίο έτος στους νεαρούςενηλίκους σημείωσε πτώση σε 3 από τις 14 χώρες πουπαρείχαν επαρκείς πληροφορίες, ενώ παρέμεινε σταθερήσε 5 χώρες και αυξήθηκε σε 6.

Στοιχεία που προέρχονται από λίγες χώρες δείχνουν ότιη κοκαΐνη μπορεί να υποκαθιστά τις αμφεταμίνες και τηνέκσταση σε ορισμένους τομείς του πληθυσμού που κάνειχρήση ναρκωτικών. Τούτο μπορεί να ισχύει στο ΗνωμένοΒασίλειο και τη Δανία και, έως ένα βαθμό, στην Ισπανία.

(71) Βλέπε πίνακες EYE-1 και EYE-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(72) Βλέπε πίνακες TDI-5 και TDI-37 μέρος (i), μέρος (ii) και μέρος (iii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(73) Στη Δανία το 1994 οι πληροφορίες κάνουν λόγο για «σκληρά ναρκωτικά», τα οποία θεωρείται ότι συνίστανται κυρίως σε αμφεταμίνες.(74) Βλέπε διάγραμμα GPS-8 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(75) Βλέπε διάγραμμα GPS-9 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(76) Βλέπε διάγραμμα GPS-21 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


63

Τόσο το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και η Δανία αναφέρουνσχετικά υψηλά εκτιμώμενα ποσοστά για την επικράτησητης χρήσης αμφεταμινών κατά τη διάρκεια της ζωής, 11,9και 6,9 % αντίστοιχα, αλλά τα επίπεδα της χρήσης πουαναφέρθηκαν κατά το τελευταίο έτος και τον τελευταίομήνα συμβαδίζουν περισσότερο με τα επίπεδα των άλλωνχωρών. Οι αυξήσεις στην κατανάλωση κοκαΐνης στις χώρεςαυτές συνοδεύεται έως ένα βαθμό από μείωση της χρήσηςαμφεταμινών, γεγονός που ενισχύει το ενδεχόμενο τηςαντικατάστασης μιας διεγερτικής ναρκωτικής ουσίας απόκάποια άλλη στις συγκεκριμένες αγορές (77). Λιγότεροσαφείς είναι οι πιθανές αλλαγές στα πρότυπα της χρήσηςναρκωτικών σε άλλες χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, ΚάτωΧώρες). Γενικά, η αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικώνναρκωτικών που μπορεί να προσελκύουν εξίσου μεγάλοενδιαφέρον από τους χρήστες δεν έχει κατανοηθεί επαρκώς.

Μια ανάλυση στοιχείων που προέρχονται από εθνικέςέρευνες σε σχολεία και έγιναν διαθέσιμα το 2007 (ΤσεχικήΔημοκρατία, Ισπανία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σουηδία,Ηνωμένο Βασίλειο) επιβεβαιώνει τις ενδείξεις περί γενικήςσταθεροποίησης με καμία αλλαγή ή ακόμη και κάποιαμείωση στη χρήση αμφεταμίνης και έκστασης κατά τηδιάρκεια της ζωής.

Χρήση σε χώρους ψυχαγωγίας

Η χρήση αμφεταμινών και έκστασης σε χώρουςαναψυχής

Οι μελέτες της χρήσης ναρκωτικών σε επιλεγμένουςχώρους ψυχαγωγίας όπου συναθροίζονται άτομα νεαρήςηλικίας και οι οποίοι είναι γνωστό ότι σε ορισμένεςπεριστάσεις σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών, όπωςχορευτικές εκδηλώσεις ή φεστιβάλ μουσικής, δίνουν μιαιδέα σχετικά με τη συμπεριφορά των ατόμων που κάνουντακτική ή εντατική χρήση αμφεταμινών και έκστασης. Ταεκτιμώμενα ποσοστά της χρήσης ναρκωτικών σε τέτοιουςχώρους είναι συνήθως υψηλά, αλλά δεν μπορούν ναγενικευθούν στον ευρύτερο πληθυσμό.

Μια μελέτη σε νεαρά άτομα ηλικίας 15–30 ετών πουεπισκέπτονται τακτικά χώρους νυχτερινής διασκέδασης,η οποία διεξήχθη το 2006 σε εννέα ευρωπαϊκέςπόλεις (Αθήνα, Βενετία, Βερολίνο, Βιέννη, Λίβερπουλ,Λιουμπλιάνα, Λισσαβόνα, Μπρνο, Πάλμα), ανέφερεποσοστά επικράτησης σε όλη τη διάρκεια της ζωής πουανέρχονταν σε 27 % για τη χρήση έκστασης και 17 % γιατη χρήση αμφεταμίνης. Η συχνή χρήση των συγκεκριμένωνναρκωτικών ήταν πολύ χαμηλότερη, καθώς μόλις 1,4 %των ερωτώμενων δήλωσαν ότι έκαναν χρήση έκστασης μίαφορά την εβδομάδα ή περισσότερο, ενώ λιγότερο από 1 %

δήλωσαν το ίδιο για την αμφεταμίνη. Στην ομάδα μελέτης,η μέση ηλικία κατά την πρώτη χρήση ήταν τα 18 έτη και γιατα δύο ναρκωτικά (78). Συχνή ήταν η ταυτόχρονη χρήσηαλκοόλ, καθώς ποσοστό 34 % των ερωτώμενων δήλωσανότι είχαν «μεθύσει» περισσότερες από δύο φορές κατά τοδιάστημα των τεσσάρων εβδομάδων που προηγήθηκαντης συνέντευξης. Αυτή η συχνότητα μέθης αναφέρθηκεσυχνότερα από άνδρες παρά από γυναίκες: 42 και 27 %,αντίστοιχα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2007β).

Μια γαλλική έρευνα που διενεργήθηκε κατά τα έτη 2004και 2005 σε πέντε χώρους ηλεκτρονικής μουσικής ανέφερεεπικράτηση κατά τον τελευταίο μήνα 32 % για την έκστασηκαι 13 % για την αμφεταμίνη σε δείγμα 1 496 ερωτώμενων.Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η επικράτησηήταν υψηλότερη σε ειδικούς υπο-πληθυσμούς πουχαρακτηρίζονται από δικά τους στοιχεία αντικουλτούραςκαι αποκαλούνται «εναλλακτικοί». Στους εν λόγω υπο-πληθυσμούς, τα εκτιμώμενα ποσοστά επικράτησης όσοναφορά τη χρήση έκστασης και αμφεταμίνης ήταν 54 και29 % αντίστοιχα.

Παρεμβάσεις σε χώρους αναψυχής

Μια κοινή τάση που αναφέρεται ολοένα περισσότεροστην Ευρώπη θέλει τις αρχές να αντιμετωπίζουν πτυχέςνόμιμων και παράνομων ναρκωτικών συλλογικά ότανπρόκειται για τοπικά ζητήματα δημόσιας τάξης και υγείας.Η προσέγγιση αυτή αφορά ιδιαίτερα τις παρεμβάσεις πουθέτουν στο στόχαστρο χώρους κατανάλωσης συνθετικώνκαι διεγερτικών ναρκωτικών ουσιών αλλά και αλκοόλ,όπως νυχτερινά μπαρ και κλαμπ. Δυσκολία στον τομέααυτό παρουσιάζει το γεγονός ότι δεν είναι εύκολο ναγίνει διάκριση των σχετικών ρόλων των παράνομων και τωννόμιμων ναρκωτικών. Η χρήση αλκοόλ από τους νέουςείναι ένα θέμα που προκαλεί ολοένα μεγαλύτερη ανησυχίαστην Ευρώπη, και το 2006 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισεμια κοινοτική στρατηγική για το αλκοόλ προκειμένουνα στηρίξει τις προσπάθειες των κρατών μελών ναπεριορίσουν τις επιβλαβείς συνέπειες του αλκοόλ στουςνέους. Μάλιστα, η επιβλαβής χρήση αλκοόλ σχετίζεταιμε έναν στους τέσσερις θανάτους μεταξύ ανδρών νεαρήςηλικίας (15–29 ετών) και με έναν στους δέκα θανάτουςμεταξύ γυναικών νεαρής ηλικίας (79).

Οι ανησυχίες σχετικά με τη συνδυαστική χρήσηναρκωτικών και αλκοόλ σε δημόσιους χώρους από νέουςέχουν συντελέσει στην ανάπτυξη στρατηγικών με στόχο τηντροποποίηση των κοινωνικών, οικονομικών και φυσικώνπεριβαλλόντων που σχετίζονται με την κατανάλωση αλκοόλκαι ναρκωτικών, με τους εξής στόχους: τροποποίησητων συμπεριφορών και των προτύπων κατανάλωσης·

(77) Βλέπε «Η ευρωπαϊκή αγορά διεγερτικών ουσιών: “οι χώρες της κοκαΐνης” και “οι χώρες των αμφεταμινών”»; σ. 56.(78) Βλέπε πίνακα EYE-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(79) http://ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/alcohol/documents/alcohol_factsheet_en.pdf.


64

δημιουργία συνθηκών λιγότερο ευνοϊκών για την τοξίνωση·και μείωση των ευκαιριών για την ανάκυψη προβλημάτωνμε το αλκοόλ και τα ναρκωτικά (80). Ορισμένα κράτημέλη αναφέρουν την εφαρμογή μέτρων σε, ή γύρω από,χώρους νυχτερινής διασκέδασης τα οποία αποσκοπούνειδικά στη μείωση των επιβλαβών συνεπειών ή τη θετικήτροποποίηση του κοινωνικού περιβάλλοντος. Στα μέτρααυτά περιλαμβάνονται: κατάρτιση για προσωπικό μπαρκαι ασφαλείας· αυστηρότερη επιβολή της υφιστάμενηςνομοθεσίας· ενίσχυση της ευαισθητοποίησης σχετικά μετις επιβλαβείς συνέπειες ουσιών· παροχή μεταμεσονύκτιωνυπηρεσιών μεταφοράς· και βελτιώσεις με στόχο τηνπαροχή ενός ασφαλέστερου νυχτερινού περιβάλλοντος.Τα μέτρα στον τομέα αυτόν ποικίλλουν και περιλαμβάνουντα εξής: βελτιώσεις στον οδικό φωτισμό· διαθεσιμότηταπόσιμου νερού· σωστός εξαερισμός· ή ακόμη και μέτραγια τη διασφάλιση της άμεσης ανταπόκρισης σε έκτακταιατρικά περιστατικά. Συχνά, ένα σύνηθες χαρακτηριστικότης συγκεκριμένης προσέγγισης είναι ότι βασίζεται στοδιάλογο μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών, όπως ηαστυνομία, οι αρχές έκδοσης αδειών, οι ιδιοκτήτες κλαμπκαι οι φορείς παροχής υγειονομικής περίθαλψης, οιοποίοι είναι υποχρεωμένοι να συνεργάζονται ώστε ναπροσδιορίζουν τοπικές ανάγκες και δυνητικές λύσεις.

Ένα παράδειγμα των εργασιών στον συγκεκριμένοτομέα παρέχει η περίπτωση της Δανίας, όπου, σεσυνεργασία με τις δημοτικές αρχές και την αστυνομία,οι ιδιοκτήτες εστιατορίων και οι εργαζόμενοι σε χώρουςνυχτερινής διασκέδασης παρακολουθούν μαθήματαγια την προώθηση κοινών στάσεων όσον αφορά τονπεριορισμό της χρήσης και της πώλησης ναρκωτικώνκαι αλκοόλ. Μεγαλύτερη προσοχή αρχίζουν νασυγκεντρώνουν ορισμένες προσεγγίσεις στον ίδιοτομέα οι οποίες αναπτύσσονται από μεμονωμένακράτη μέλη, όπως υποδεικνύεται από το γεγονός ότι οικατευθυντήριες γραμμές για ασφαλή χορό που εξέδωσετο Ηνωμένο Βασίλειο εφαρμόζονται πλέον σε κλαμπστο Παρίσι και τις Βρυξέλλες. Οι ιδιοκτήτες κλαμπ, μετη συμμετοχή εργαζομένων και τοπικών αρχών εκτόςδομών, συμβάλλουν στην προώθηση της περιορισμένηςκατανάλωσης αλκοόλ ενισχύοντας την ευαισθητοποίησησχετικά με τις επιβλαβείς συνέπειες των ναρκωτικών καιτου αλκοόλ, ενώ παράλληλα ενισχύουν τις προδιαγραφέςασφαλείας των χώρων (λ.χ. δωρεάν παροχή νερού,εκπαίδευση του προσωπικού στην παροχή πρώτωνβοηθειών, πρόβλεψη χώρων χαλάρωσης).

Ορισμένες περιβαλλοντικές στρατηγικές περιλαμβάνουντο ζήτημα της σχέσης ανάμεσα στην οδήγηση και τηνκατανάλωση αλκοόλ και ναρκωτικών. Τέτοια παραδείγματα

είναι η εναλλακτική μεταφορά για οδηγούς σε κατάστασητοξίνωσης που παρέχεται σε ορισμένα νυχτερινά κλαμπτου Παρισιού και η προώθηση εναλλακτικών δημόσιωνμέσων μεταφοράς από κλαμπ των Βρυξελλών. ΣτηνΙσπανία, πραγματοποιούνται εκστρατείες πρόληψης,ιδιαίτερα τα σαββατοκύριακα, που επικεντρώνονταισε «υποδεικνυόμενους οδηγούς» και στην ενίσχυσητης ευαισθητοποίησης σχετικά με τους κινδύνους πουεγκυμονεί η οδήγηση υπό την επήρεια ψυχοτρόπωνουσιών. Οι εκστρατείες αυτές εκτιμάται ότι έχουνσυμβάλει σε μείωση κατά 16 % του αριθμού των τροχαίωνατυχημάτων στα οποία εμπλέκονται νέοι ηλικίας 18–20ετών στην Ισπανία, το 2006 (81).

Οι στρατηγικές που άπτονται του περιβάλλοντος στο οποίοάτομα νεαρής ηλικίας καταναλώνουν ναρκωτικά και αλκοόλφαίνεται ότι έχουν σημαντικές δυνατότητες να προασπίσουντη δημόσια υγεία και να ενισχύσουν τη δημόσια ασφάλεια,επιφέροντας οφέλη τα οποία δεν περιορίζονται στουςχρήστες ναρκωτικών, αλλά μπορούν να επεκταθούν στηνευρύτερη κοινότητα. Ωστόσο, σήμερα στην Ευρώπη,οι προσεγγίσεις αυτές τείνουν να περιορίζονται σεσυγκεκριμένες γνωστές προβληματικές περιοχές, συχνάσε μείζονα αστικά κέντρα, και σπανίως υλοποιούνταιολοκληρωμένα, γεγονός που υποδεικνύει ότι υπάρχειμεγάλο περιθώριο για περαιτέρω επένδυση και ανάπτυξηστον τομέα. Γενικότερα, η επικέντρωση των εργασιών στοσυγκεκριμένο πεδίο τείνει να περιορίζεται σε παρεμβάσειςπου στοχεύουν σε συγκεκριμένες προβληματικέςσυμπεριφορές ή σε πτυχές του περιβάλλοντος, και δενπεριλαμβάνει την ευρύτερη αντιμετώπιση των κανονιστικώναντιλήψεων και στάσεων των νέων όσον αφορά τη χρήσηναρκωτικών και αλκοόλ σε συγκεκριμένους χώρους.

Παροχή θεραπείας απεξάρτησηςΣτα περισσότερα κράτη μέλη, οι περιορισμένες αιτήσειςαντικατοπτρίζουν την περιορισμένη διαθεσιμότηταυπηρεσιών απεξάρτησης οι οποίες να απευθύνονται ειδικάσε χρήστες αμφεταμίνης, μεθαμφεταμίνης ή έκστασης.Σχετικά διαφορετική είναι η κατάσταση σε ελάχιστα κράτημέλη με καθιερωμένους πληθυσμούς που κάνουν χρόνιαχρήση αμφεταμίνης ή μεθαμφεταμίνης. Στις χώρες αυτές(πρωτίστως, Τσεχική Δημοκρατία, Σλοβακία, Φινλανδία,Σουηδία), υπάρχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες γιατους χρήστες αμφεταμίνης ή μεθαμφεταμίνης. Άλλεςθεραπευτικές επιλογές φαίνεται ότι είναι η αποτοξίνωση,ακολουθούμενη από ατομική θεραπεία σε κέντραεξωτερικής παραμονής ή την ομαδική θεραπεία σε κέντραείτε εσωτερικής είτε εξωτερικής παραμονής.

(80) http://www.emcdda.europa.eu/themes/prevention/environmental-strategies.(81) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις εκστρατείες πρόληψης σε ολόκληρη την Ευρώπη, ανατρέξτε στο επιλεγμένο θέμα 2007 για τα

ναρκωτικά και την οδήγηση του 2007.


65

Οι θεραπευτικές επιλογές για τις οποίες υπάρχουνβάσιμα στοιχεία όσον αφορά την αποτελεσματικότηταγενικά δεν εφαρμόζονται στη θεραπεία απεξάρτησηςαπό ψυχοδιεγερτικές ουσίες, όπως οι αμφεταμίνες καιη κοκαΐνη. Όπως επισημαίνεται στο κεφάλαιο 5, επί τουπαρόντος δεν υπάρχουν διαθέσιμοι φαρμακολογικοίπαράγοντες οι οποίοι να βοηθούν τους χρήστες να

διαχειρίζονται την αποχή ή να μειώνουν τις ανεξέλεγκτεςεπιθυμίες που σχετίζονται με την εξάρτηση απόψυχοδιεγερτικές ουσίες. Επιπλέον, σύμφωνα με τηβιβλιογραφία, δεν υπάρχει καμία ψυχοκοινωνικήπαρέμβαση με επαρκώς τεκμηριωμένη αποτελεσματικότηταόσον αφορά την παροχή βοήθειας σε χρήστεςψυχοδιεγερτικών ουσιών για τη διατήρηση της αποχής.

67

Εισαγωγή

Τα πιο πρόσφατα στοιχεία εξακολουθούν ναυποδεικνύουν συνολική αύξηση της χρήσης κοκαΐνηςστην Ευρώπη. Έρευνες στον γενικό πληθυσμό πουέχουν διενεργηθεί σε διάφορες χώρες καταγράφουναξιοσημείωτη αύξηση της χρήσης στους νέους από ταμέσα της δεκαετίας του 1990 και μετά. Η εγκυρότητατων ευρημάτων αυτών ενισχύεται από τα αποτελέσματαστοχευμένων μελετών, στις οποίες έχουν διαπιστωθείυψηλά επίπεδα χρήσης κοκαΐνης σε ορισμένους χώρουςαναψυχής (νυχτερινά κέντρα διασκέδασης και χώρουςχορευτικής μουσικής). Ταυτόχρονα, ραγδαία είναι ηαύξηση των δεικτών της διαθεσιμότητας κοκαΐνης στηνΕυρώπη, περιλαμβανομένων των αριθμών κατασχέσεων καιτων κατασχεθέντων ποσοτήτων του ναρκωτικού.

Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι αιτήσεις για θεραπείααπεξάρτησης από την κοκαΐνη έχουν αυξηθεί σημαντικάτα τελευταία χρόνια, ενώ σε ορισμένες χώρες, πόλειςκαι περιφέρειες υπερβαίνουν ακόμη και τις αιτήσειςγια θεραπεία απεξάρτησης από οπιοειδή. Επιπλέον,μεγάλο ποσοστό των χρηστών οπιοειδών που βρίσκονταισε θεραπεία απεξάρτησης αναφέρουν την κοκαΐνη ωςδευτερεύουσα ουσία τους, γεγονός που μπορεί ναεπιβαρύνει τα προβλήματά τους και να περιπλέκει τηθεραπεία τους. Σε πολλές χώρες, η κοκαΐνη αναφέρεταιστην τοξικολογική ανάλυση μεγάλου ποσοστού θανάτωνπου σχετίζονται με τα ναρκωτικά, γενικά σε συνδυασμό μεοπιοειδή και άλλες ουσίες.

Το γεγονός ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάχώρα, με πολλές εθνικές αναφορές για πολύ χαμηλάεπίπεδα χρήσης, δεν επιτρέπει την ασφαλή διαπίστωσητης γενικής αύξησης της χρήσης κοκαΐνης στην Ευρώπη.Ανάμεικτες είναι επίσης οι εθνικές εμπειρίες όσον αφοράτα προβλήματα που σχετίζονται με την κοκαΐνη· γιαπαράδειγμα, η πλειοψηφία των αιτήσεων για θεραπείααπεξάρτησης από την κοκαΐνη που αναφέρονται στηνΕυρώπη αντιστοιχεί σε μικρό σχετικά αριθμό χωρών.



Η καλλιέργεια κόκας, που είναι η πηγή της κοκαΐνης,εξακολουθεί να συγκεντρώνεται σε λίγες χώρες της περιοχήςτων Άνδεων (82). Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών γιατα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (2008) υπολόγισε ότι ηδυνητική παραγωγή κοκαΐνης ανήλθε στους 994 τόνουςκαθαρής υδροχλωρικής κοκαΐνης για το 2007, εκ τωνοποίων ποσοστό 61 % αντιστοιχούσε στην Κολομβία, 29 %στο Περού και 10 % στη Βολιβία. Από την ανάλυση τουαριθμού των εργαστηρίων που εξαρθρώθηκαν προκύπτειότι το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής εξακολουθεί ναεντοπίζεται στις τρεις αυτές χώρες, αν και παρατηρείταικαι σε άλλες χώρες της Νότιας Αμερικής, προτού εξαχθείστις κύριες αγορές κατανάλωσης στη Βόρεια Αμερική καιτην Ευρώπη. Οι πληροφορίες σχετικά με την παράνομηδιακίνηση υπερμαγγανικού καλίου (χημικό αντιδραστήριοπου χρησιμοποιείται στη σύνθεση υδροχλωρικής κοκαΐνης)ενισχύουν τη διαπίστωση αυτή, με την Κολομβία να αναφέρειτους 99 από τους 101 τόνους υπερμαγγανικού καλίου πουκατασχέθηκαν παγκοσμίως το 2006 (INCB, 2008β).

Η κοκαΐνη που παράγεται στην περιφέρεια των Άνδεωνεισάγεται λαθραία στην Ευρώπη από τις χώρες της ΝότιαςΑμερικής (μέσω Βραζιλίας, Εκουαδόρ, Βενεζουέλας).Παρόλο που οι χώρες της Καραϊβικής εξακολουθούν νασυνιστούν μείζονες ζώνες διαμετακόμισης της κοκαΐνηςπου προορίζεται για την Ευρώπη, η μεταφόρτωση μέσωχωρών της Δυτικής Αφρικής, ιδιαίτερα του Κόλπου τηςΓουινέας και στα ανοιχτά του Πράσινου Ακρωτηρίου,της Γουινέας και της Γουινέας Μπισσάου, έχει σημειώσεισημαντική αύξηση τα τελευταία χρόνια (CND, 2008·

INCB, 2008α) (83). Η Ισπανία και η Πορτογαλίαπαραμένουν τα κύρια σημεία εισόδου της κοκαΐνηςστην Ευρώπη, αν και ο ρόλος της Πορτογαλίας έχειενισχυθεί σημαντικά από το 2005 και μετά. Ωστόσο, ηκοκαΐνη εξακολουθεί να διεισδύει στην Ευρώπη απευθείαςείτε με θαλάσσια μεταφορά μέσω του Ατλαντικού είτεαεροπορικώς, ιδιαίτερα στις Κάτω Χώρες, στο Βέλγιο, στηνΙταλία, στη Γαλλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία.

Κεφάλαιο 5Κοκαΐνη και κρακ

(82) Για πληροφορίες σχετικά με τις πηγές στοιχείων για την προσφορά και τη διαθεσιμότητα ναρκωτικών, βλέπε σ. 42.(83) Ανατρέξτε επίσης στο πλαίσιο «Δυτική Αφρική: πλέον ένας περιφερειακός κόμβος διαμετακόμισης για τη διακίνηση στην Ευρώπη», σ. 68.


68

Τόσο οι Κάτω Χώρες όσο και η Γαλλία αναφέρονταιως οι κύριες χώρες διαμετακόμισης για την περαιτέρωδιανομή της κοκαΐνης στην Ευρώπη (Ευρωπόλ, 2007β).Πρόσφατες εκθέσεις σχετικά με την εισαγωγή κοκαΐνηςμέσω των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης (Βουλγαρία,Εσθονία, Λεττονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Ρωσία) μπορείνα υποδεικνύουν την ανάπτυξη νέων οδών διακίνησης στοσυγκεκριμένο τμήμα της Ευρώπης.


Η κοκαΐνη είναι η περισσότερο διακινούμενη ουσία στονκόσμο μετά τη φυτική κάνναβη και τη ρητίνη κάνναβης.Το 2006 οι παγκόσμιες κατασχέσεις κοκαΐνης μειώθηκανελαφρώς στους 706 τόνους. Η Νότια Αμερική ανέφερεκαι πάλι τη μεγαλύτερη κατασχεθείσα ποσότητα, με μερίδιοπου αντιστοιχεί στο 45 % του παγκόσμιου συνόλου, ενώακολουθεί η Βόρεια Αμερική με 24 % και η Δυτική καιΚεντρική Ευρώπη με 17 % (UNODC, 2008).

Άνοδο σημειώνει την τελευταία εικοσαετία στην Ευρώπη οαριθμός των κατασχέσεων κοκαΐνης, τάση που συνεχίστηκεκατά την περίοδο 2001–2006, με την εξαίρεση μιαςμείωσης το 2003. Αύξηση γνωρίζουν επίσης οι ποσότητεςκοκαΐνης που κατάσχονται την τελευταία δεκαετία, με τακτικέςόμως διακυμάνσεις. Το 2006 οι περιπτώσεις κατασχέσεωνκοκαΐνης στην Ευρώπη αυξήθηκαν στις 72 700 και κάλυψανποσότητα 121 τόνων (84). Η Ισπανία εξακολούθησε ναείναι η χώρα με τις περισσότερες κατασχέσεις, οι οποίεςαντιστοιχούσαν στο 58 % του συνόλου και κάλυπταντο 41 % της ποσότητας που κατασχέθηκε στην Ευρώπηκατά το ίδιο έτος. Η τεράστια αύξηση της κατασχεθείσαςποσότητας στην Πορτογαλία από το 2005 και μετά, πουαντιστοιχεί σε ποσοστό 28 % του ευρωπαϊκού συνόλου γιατο 2006, καταδεικνύει την αυξανόμενη χρήση της ΙβηρικήςΧερσονήσου από διακινητές κοκαΐνης ως σημείου εισόδουστην ευρωπαϊκή αγορά.

Καθαρότητα και τιμή

Η συνήθης καθαρότητα της κοκαΐνης στην Ευρώπηκυμάνθηκε μεταξύ 1 και 90 % το 2006, αν και οιπερισσότερες χώρες ανέφεραν τιμές από 25 έως 55 % (85).Από τις 23 χώρες που παρείχαν επαρκή στοιχεία, οιπερισσότερες ανέφεραν πτωτική τάση ως προς τηνκαθαρότητα της κοκαΐνης κατά την πενταετία 2001–2006·ωστόσο, αυξήσεις σημειώθηκαν στην Ελλάδα και τη Γαλλίακατά την περίοδο 2003–2006.

Το 2006 η συνήθης λιανική τιμή της κοκαΐνης κυμαινόταναπό 50 έως 75 ευρώ ανά γραμμάριο στις περισσότερεςευρωπαϊκές χώρες, αν και πολύ υψηλότερες τιμές

(84) Τα στοιχεία σχετικά με τις ευρωπαϊκές κατασχέσεις κοκαΐνης που αναφέρονται στο παρόν κεφάλαιο περιέχονται στους πίνακες SZR-9 και SZR-10 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008. Επισημαίνεται ότι σε ολόκληρο το κεφάλαιο, όπου δεν υπάρχουν εθνικά στοιχεία για το 2006,χρησιμοποιούνται τα αντίστοιχα στοιχεία του 2005 για τον υπολογισμό των ευρωπαϊκών συνόλων.

(85) Βλέπε πίνακες PPP-3 και PPP-7 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008 για στοιχεία σχετικά με την καθαρότητα και τις τιμές.

Δυτική Αφρική: πλέον ένας περιφερειακόςκόμβος διαμετακόμισης για τη διακίνησηστην Ευρώπη

Την τελευταία πενταετία, η Δυτική Αφρική έχει αναδυθείως σημαντική περιφέρεια για τη διακίνηση κοκαΐνης στηνΕυρώπη (1), λειτουργώντας ως χώρος διαμετακόμισης,αποθήκευσης και επανασυσκευασίας (Ευρωπόλ, 2007β·UNODC 2007β· USDS, 2008). Εκτιμάται ότι σχεδόν τοένα τέταρτο της κοκαΐνης που διακινήθηκε στην Ευρώπητο 2007 διαμετακομίστηκε μέσω αυτής της περιφέρειας(UNODC, 2008). Στο πλαίσιο της αυξανόμενης χρήσηςκοκαΐνης στην Ευρώπη, η ανάπτυξη της διακίνησης μέσωτης δυτικοαφρικανικής οδού θεωρείται ότι έχει συμβάλειστην πτώση της τιμής της ουσίας, ενισχύοντας παράλληλατο ρόλο της Ιβηρικής Χερσονήσου ως σημείου εισόδου γιατη διανομή της κοκαΐνης στην Ευρώπη (Ευρωπόλ, 2007β).

Η κοκαΐνη διακινείται από τη Δυτική Αφρική προς τηνΕυρώπη κυρίως διά θαλάσσης, με μεγάλα φορτία ναμεταφέρονται από αλιευτικά σκάφη σε χώρους εκφόρτωσηςκυρίως στις ακτές της βόρειας Πορτογαλίας και τηςΓαλικίας στην Ισπανία. Μικρότερα φορτία κοκαΐνηςδιακινούνται αεροπορικώς ή με επίγεια μέσα πουσυνδέονται όλο και περισσότερο με το λαθρεμπόριορητίνης κάνναβης από τη Βόρεια Αφρική.

Η ανάπτυξη της δυτικοαφρικανικής οδού διακίνησηςκοκαΐνης αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες, όπωςοι αποτελεσματικότεροι έλεγχοι των εναλλακτικών οδώνδιακίνησης (Ευρωπόλ, 2007β), η γεωγραφική θέση τηςΔυτικής Αφρικής και η οικονομική ευπάθεια των χωρών τηςπεριοχής, που συχνά έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμίατων συστημάτων απονομής της δικαιοσύνης και επιβολήςτου νόμου.

Η διεθνής κοινότητα έχει αναλάβει διάφορες πρωτοβουλίεςγια την αντιμετώπιση του προβλήματος. Μεταξύ άλλωνπρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Συμβούλιο,μέσω της οριζόντιας ομάδας εργασίας για τα ναρκωτικά,έθεσε τη Δυτική Αφρική στην πρώτη θέση της ημερήσιαςδιάταξης και κατέθεσε ψήφισμα για την ενίσχυση τηςδιεθνούς στήριξης προς τη Δυτική Αφρική ενώπιον τηςΕπιτροπής για τα Ναρκωτικά των Ηνωμένων Εθνών του2008. Επιπλέον, επτά κράτη μέλη, με την υποστήριξη τηςΕΕ, ανέπτυξαν κοινή δράση για την ίδρυση του ΚέντρουΘαλάσσιων Αναλύσεων και Επιχειρήσεων-Ναρκωτικά(MAOC-N), ενός κέντρου επιβολής του νόμου πουεδρεύει στη Λισσαβόνα, με στρατιωτική υποστήριξη, τοοποίο στοχεύει στην καταστολή της διακίνησης κοκαΐνης,με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το ανατολικό τμήμα τουΑτλαντικού.

(1) Η UNODC (2007β) αναφέρει ότι η Σενεγάλη, η Γκάνα, ηΜαυριτανία, η Γουινέα Μπισσάου, το Πράσινο Ακρωτήριο,η Νιγηρία, το Μπενίν και η Σιέρρα Λεόνε κατέγραψαν τιςμεγαλύτερες κατασχέσεις το 2006/07.

Κεφάλαιο 5: Κοκαΐνη και κρακ

69

ανέφεραν η Κύπρος, η Ρουμανία, η Σουηδία και ηΤουρκία. Το διάστημα 2001–2006, η τιμή πώλησης τηςκοκαΐνης στους δρόμους μειώθηκε στις 18 χώρες πουανέφεραν επαρκή στοιχεία, με εξαίρεση τη Ρουμανία, όπουσημειώθηκε αύξηση στην τιμή (κατόπιν προσαρμογήςβάσει του πληθωρισμού).


Ποικιλομορφία δεν παρατηρείται μόνο στα συνολικάεπίπεδα της χρήσης κοκαΐνης που αναφέρθηκαν από τακράτη μέλη, αλλά και στα χαρακτηριστικά των χρηστώνκοκαΐνης, οι οποίοι καταλαμβάνουν ένα ευρύ κοινωνικόφάσμα από τα πλέον προνομιούχα έως τα πλέονπεριθωριοποιημένα μέλη της κοινωνίας. Κατ΄ αντίστοιχοτρόπο ποικίλλουν τα πρότυπα της χρήσης κοκαΐνης, πουκυμαίνονται από την περιστασιακή χρήση και τη χρήσηγια ψυχαγωγικούς σκοπούς έως την ψυχαναγκαστικήχρήση και την εξάρτηση. Η μορφή χρήσης του ναρκωτικού(υδροχλωρική κοκαΐνη ή κρακ) και ο τρόπος χρήσηςτου περιπλέκουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Ηποικιλομορφία αυτή είναι μείζονος σημασίας τόσο γιατην κατανόηση του εύρους των προβλημάτων που είναιπιθανόν να σχετίζονται με τα διάφορα πρότυπα χρήσηςτης κοκαΐνης όσο και για τη βελτίωση της στόχευσης καιτην ανάπτυξη υπηρεσιών για μια ανομοιογενή ομάδαχρηστών του ναρκωτικού.

Στον γενικό πληθυσμό

Γενικά, η κοκαΐνη εξακολουθεί να είναι η δεύτερησυχνότερα χρησιμοποιούμενη παράνομη ναρκωτική ουσίαστην Ευρώπη μετά την κάνναβη, μολονότι υπάρχουνσημαντικές διαφορές ως προς τη χρήση της μεταξύτων χωρών. Υπολογίζεται ότι περίπου 12 εκατομμύριαΕυρωπαίοι έχουν κάνει χρήση τουλάχιστον μία φορά σεόλη τη διάρκεια της ζωής τους· κατά μέσο όρο 3,6 %των ενηλίκων ηλικίας 15–64 ετών (βλέπε πίνακα 5 γιασυνοπτική παρουσίαση των στοιχείων). Τα εθνικά ποσοστάκυμαίνονται μεταξύ 0,4 και 7,7 %, με δώδεκα χώρες,κυρίως κράτη μέλη που εντάχθηκαν στην ΕυρωπαϊκήΈνωση από το 2004 και μετά, να αναφέρουν ιδιαίτεραχαμηλά ποσοστά επικράτησης σε όλη τη διάρκεια τηςζωής επί του συνόλου των ενηλίκων (0,4–1,2 %).

Υπολογίζεται ότι περίπου 4 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουνκάνει χρήση του ναρκωτικού το τελευταίο έτος (1,2 % κατάμέσο όρο), παρόλο που, και πάλι, υπάρχουν σημαντικέςαποκλίσεις ανά χώρα. Το γεγονός αυτό διαφαίνεταιαπό τα αποτελέσματα πρόσφατων εθνικών ερευνών, οιοποίες αναφέρουν επικράτηση κατά το τελευταίο έτος σεποσοστά από 0,1 έως 3 %, αν και το ποσοστό χρήσηςυπερβαίνει το 1 % σε τέσσερις μόνο χώρες. Με σύνολο 2

εκατομμυρίων ατόμων, η εκτιμώμενη επικράτηση χρήσηςκατά τον τελευταίο μήνα αντιστοιχεί περίπου στο ήμισυτης επικράτησης κατά το τελευταίο έτος, και αντιστοιχεί σεπερίπου 0,5 % του ενήλικου πληθυσμού. Δεν αποκλείεταιοι εκτιμήσεις αυτές να είναι συντηρητικές.

Συνολικά, η χρήση κοκαΐνης φαίνεται ότι επικεντρώνεταισε λίγες χώρες, κυρίως στην Ισπανία και το ΗνωμένοΒασίλειο και, σε μικρότερο βαθμό, στην Ιταλία, στη Δανία

Εκτίμηση της χρήσης κοκαΐνηςμέσω ανάλυσης των δημοσίων λυμάτων

Η εφαρμογή των πρόσφατων εξελίξεων της αναλυτικήςχημείας στον εντοπισμό της κοκαΐνης σε λύματα εισήγαγεμια νέα προσέγγιση στον τομέα της παρακολούθησηςτης παράνομης χρήσης ναρκωτικών στην κοινότητα, πουείναι γνωστή ως «επιδημιολογία λυμάτων». Η μέθοδοςπεριλαμβάνει τη μέτρηση των επιπέδων των προϊόντωνδιάσπασης που προέρχονται από παράνομα ναρκωτικάκαι απεκκρίνονται στα ούρα των καταναλωτών. Στησυνέχεια, τα επίπεδα των προϊόντων διάσπασης πουκαταγράφονται στα λύματα μεγεθύνονται υπό κλίμακαγια τον υπολογισμό της κατανάλωσης παράνομωνναρκωτικών μεταξύ του πληθυσμού. Στην περίπτωση τηςκοκαΐνης, ο κύριος μεταβολίτης που απεκκρίνεται σταούρα είναι ο βενζοϊκός μεθυλεστέρας της εκγονίνης.Δεδομένου ότι η διάσπαση της κοκαΐνης στο ανθρώπινοσώμα είναι η μόνη πιθανή πηγή βενζοϊκού μεθυλεστέρατης εκγονίνης στα συστήματα δημοσίων λυμάτων, υπόορισμένες προϋποθέσεις είναι δυνατό να υπολογιστεί απότην ποσότητα του μεταβολίτη στα λύματα η ποσότητα τηςκοκαΐνης που καταναλώθηκε στην κοινότητα (αλλά όχι καιτο πλήθος των καταναλωτών).

Η επιδημιολογία λυμάτων βρίσκεται ακόμη σε πρώιμοστάδιο ανάπτυξης και, πέρα από τα σοβαρά τεχνικάκαι δεοντολογικά ζητήματα που θέτει, τα στοιχεία πουπροσφέρει πρέπει να ενσωματωθούν στην τρέχουσαερευνητική σκέψη. Αυτά τα ζητήματα εξετάζονται στη νέαέκδοση του ΕΚΠΝΤ σχετικά με την ανάλυση λυμάτων(ΕΚΠΝΤ, 2008β). Συγκεντρώνοντας εμπειρογνώμονεςαπό διάφορες επιστήμες, η έκθεση διατυπώνει τοσυμπέρασμα ότι, αν και χρειάζεται περαιτέρω ανάπτυξη,η επιδημιολογία λυμάτων έχει προοπτικές ως εργαλείογια την παρακολούθηση των ναρκωτικών σε επίπεδοκοινότητας. Η εν λόγω προσέγγιση ως εργαλείοπαρακολούθησης των ναρκωτικών θα μπορούσε επίσηςνα βοηθήσει τους υπαλλήλους των υπηρεσιών δημόσιαςυγείας και επιβολής του νόμου στον προσδιορισμό τωνπροτύπων χρήσης ναρκωτικών σε δήμους με διαφορετικάμεγέθη. Τέλος, επειδή η δειγματοληψία και η ανάλυση τωνλυμάτων μπορεί να διενεργείται σε ημερήσια, εβδομαδιαίαή μηνιαία βάση, τα δεδομένα εν δυνάμει μπορούννα χρησιμοποιηθούν ώστε να δώσουν μια μέτρησησε πραγματικό χρόνο, που παρέχει στις κοινότητεςπερισσότερες δυνατότητες για την παρακολούθησητου αντίκτυπου και της αποτελεσματικότητας τωνδραστηριοτήτων πρόληψης και παρέμβασης.


70

και την Ιρλανδία, ενώ η χρήση της είναι σχετικά χαμηλή στιςπερισσότερες από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Στιςχώρες όπου στην αγορά παράνομων διεγερτικών ουσιώνεπικρατούν οι αμφεταμίνες, οι εκτιμήσεις σχετικά με τη χρήσηκοκαΐνης είναι χαμηλές σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις·

αντιθέτως, στις περισσότερες χώρες στις οποίες η κοκαΐνησυνιστά την κύρια παράνομη διεγερτική ουσία αναφέρονταιχαμηλά επίπεδα χρήσης αμφεταμινών (86).

Χρήση κοκαΐνης στους νεαρούς ενήλικες

Η χρήση κοκαΐνης επικεντρώνεται κατά κύριο λόγομεταξύ των νεαρών ενηλίκων (ηλικίας 15–34 ετών). Γιαπαράδειγμα, εκ των 4 εκατομμυρίων Ευρωπαίων πουέχουν κάνει χρήση του ναρκωτικού κατά το τελευταίο έτος,περίπου επτά στους οκτώ είναι πιθανόν να είναι νεαροίενήλικες.

Στην Ευρώπη, υπολογίζεται ότι 7,5 εκατομμύρια νεαροίενήλικες (15–34 ετών), ήτοι 5,4 % κατά μέσο όρο,έχουν κάνει χρήση κοκαΐνης τουλάχιστον μία φορά κατάτη διάρκεια όλης της ζωής τους. Τα εθνικά ποσοστάκυμαίνονται μεταξύ 0,7 και 12,7 %. Στη συγκεκριμένηηλικιακή ομάδα, ο ευρωπαϊκός μέσος όρος για τη χρήσηκοκαΐνης κατά το τελευταίο έτος υπολογίζεται σε 2,3 %(3,5 εκατομμύρια άτομα) και κατά τον τελευταίο μήνα σε1 % (1,5 εκατομμύρια άτομα).

Η χρήση είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη μεταξύ των νεαρώνανδρών (15–34 ετών), με ποσοστά επικράτησης τηςχρήσης κοκαΐνης κατά το τελευταίο έτος από 4 έως 7 %στην Ισπανία, στη Δανία, στην Ιρλανδία, στην Ιταλίακαι το Ηνωμένο Βασίλειο (87). Η αναλογία επικράτησηςγυναικών-ανδρών κατά το τελευταίο έτος κυμάνθηκε μεταξύ1 προς 1 και 1 προς 13 για τους νεαρούς ενήλικες σεδιάφορες χώρες. Οι σταθμισμένοι μέσοι όροι για τοσύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποδεικνύουν ότι, απότους χρήστες κοκαΐνης ηλικίας 15–34 ετών, η αναλογίαάνδρες-γυναίκες ήταν σχεδόν 4 προς 1 (3,8 άνδρες γιακάθε γυναίκα).

Οι μετρήσεις για τις πιο πρόσφατες χρήσεις κοκαΐνης(κατά το περασμένο έτος και τον τελευταίο μήνα) είναιυψηλότερες για την ηλικιακή ομάδα 15–24 ετών,φαινόμενο που είναι λιγότερο έντονο στην περίπτωση τηςκάνναβης και της έκστασης (88). Η επικράτηση της χρήσηςκοκαΐνης κατά το τελευταίο έτος για την ίδια ηλικιακήομάδα υπολογίζεται σε 2,6 %, ποσοστό που σημαίνει ότι2 εκατομμύρια άτομα 15 έως 24 ετών έκαναν χρήση τουναρκωτικού πέρυσι.

Η χρήση κοκαΐνης συσχετίζεται επίσης με συγκεκριμένουςτρόπους ζωής. Βάσει της ανάλυσης των στοιχείων πουπροέρχονται από την έρευνα για την εγκληματικότηταστη Βρετανία για το διάστημα 2003/04, υπολογίζεταιότι ποσοστό περίπου 13 % των νεαρών ενηλίκων 16έως 29 ετών που είναι θαμώνες παμπ ή μπαρ δηλώνουνότι έκαναν χρήση κοκαΐνης κατά το τελευταίο έτος, σεσύγκριση με ποσοστό 3,7 % που αντιστοιχεί σε άτομα πουεπισκέπτονται τα μέρη αυτά σε μικρότερη συχνότητα. Τααντίστοιχα ποσοστά για τα άτομα ηλικίας 30 έως 59 ετώνήταν 3,1 και 1 %. Η χρήση κρακ που αναφέρθηκε στηνίδια έρευνα ήταν πολύ χαμηλή, ακόμη και στην ομάδαγια την οποία αναφέρθηκαν τα υψηλότερα ποσοστάεπικράτησης κοκαΐνης. Το γεγονός αυτό ενισχύει τηνεγκυρότητα των ευρημάτων περισσότερων επικεντρωμένωνμελετών, τα οποία αναφέρουν διαφορετικό προφίλ γιατους χρήστες κοκαΐνης σε σκόνη σε σύγκριση με τουςχρήστες κρακ. Είναι πιθανόν σε άλλες χώρες η χρήσηκοκαΐνης να σχετίζεται επίσης με παρόμοιους παράγοντεςτου τρόπου ζωής.

Οι μελέτες που διενεργήθηκαν σε χώρους αναψυχήςαναφέρουν συχνά υψηλή επικράτηση της χρήσηςκοκαΐνης. Για παράδειγμα, από μια μελέτη πουπραγματοποιήθηκε το 2006 σε εννέα ευρωπαϊκέςπόλεις (Αθήνα, Βενετία, Βερολίνο, Βιέννη, Λίβερπουλ,Λιουμπλιάνα, Λισσαβόνα, Μπρνο, Πάλμα) και στηνοποία συμμετείχαν 1 383 νεαρά άτομα ηλικίας 15–30ετών τα οποία «συχνάζουν σε χώρους νυχτερινήςδιασκέδασης», βρέθηκε ότι ποσοστό 29 % δήλωσαν ότιέχουν κάνει χρήση του ναρκωτικού τουλάχιστον μία φοράκαι σχεδόν 4 % ότι σε κάποια φάση της ζωής τους έκανανχρήση κοκαΐνης τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα(Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2007β). Υψηλότερα ποσοστάεπικράτησης αναφέρθηκαν επίσης από μια γαλλική έρευναγια το διάστημα 2004–2005, στην οποία συμμετείχαν1 496 άτομα που ερωτήθηκαν σε πέντε διαφορετικούςχώρους ηλεκτρονικής μουσικής. Ποσοστό περίπου 35 %του δείγματος είχε κάνει χρήση κοκαΐνης και 6 % κρακ ήκοκαΐνης ελεύθερης βάσης κατά τον τελευταίο μήνα. Ημελέτη ανέφερε επίσης διαφορές μεταξύ υπο-πληθυσμών:το ποσοστό επικράτησης του τελευταίου μήνα ανήλθεσε 50 % για τη χρήση κοκαΐνης και σε 13 % για τηχρήση κρακ μεταξύ των αποκαλούμενων «εναλλακτικών»πληθυσμών, ενώ περίπου το 25 % των περισσότεροενσωματωμένων υπο-πληθυσμών είχε κάνει χρήση κοκαΐνηςκαι 2 % κρακ κατά τον τελευταίο μήνα.

(86) Βλέπε «Η ευρωπαϊκή αγορά διεγερτικών ουσιών: “οι χώρες της κοκαΐνης” και “οι χώρες των αμφεταμινών”»; σ. 56.(87) Βλέπε διάγραμμα GPS-13 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(88) Βλέπε διάγραμμα GPS-15 και πίνακες GPS-14 έως GPS-16 για όλα τα έτη· πίνακες GPS-17 έως GPS-19 για τα πιο πρόσφατα στοιχεία στο Δελτίο στατιστικών

στοιχείων 2008.


71

Πίνακας 5: Επικράτηση της χρήσης κοκαΐνης στον γενικό πληθυσμό — Σύνοψη των στοιχείων


Σε όλη τη ζωή Τελευταίο έτος Τελευταίος μήνας

15-64 έτη


12 εκατ. 4 εκατ. 2 εκατ.

Ευρωπαϊκός μέσος όρος 3,6 % 1,2% 0,5%

Εύρος 0,4-7,7 % 0,1-3,0 % 0-1,6%

Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση Ρουμανία, Μάλτα, Λιθουανία (0,4%)Ελλάδα (0,7%)

Ελλάδα (0,1%),Πολωνία, Λεττονία, ΤσεχικήΔημοκρατία (0,2%)

Ελλάδα, Εσθονία, Τσεχική Δημοκρατία(0,0%),Μάλτα, Λιθουανία, Πολωνία,Φινλανδία, Λεττονία (0,1%)

Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση Ηνωμένο Βασίλειο (7,7 %),Ισπανία (7,0 %),Ιταλία (6,6 %),Ιρλανδία (5,3 %)

Ισπανία (3,0%),Ηνωμένο Βασίλειο (2,6%),Ιταλία (2,2%),Ιρλανδία (1,7%)

Ισπανία (1,6%),Ηνωμένο Βασίλειο (1,3%),Ιταλία (0,8%),Ιρλανδία (0,5%)

15-34 έτη


7,5 εκατ. 3,5 εκατ. 1,5 εκατ.

Ευρωπαϊκός μέσος όρος 5,4% 2,3% 1%

Εύρος 0,7-12,7% 0,2-5,4 % 0,0-2,8 %

Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση Ρουμανία, Λιθουανία (0,7%),Μάλτα (0,9%),Ελλάδα (1,0%)

Ελλάδα (0,2%),Πολωνία (0,3%), Λεττονία, ΤσεχικήΔημοκρατία (0,4%)

Εσθονία (0,0%),Ελλάδα, Πολωνία, Λεττονία, ΤσεχικήΔημοκρατία (0,1%)

Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση Ηνωμένο Βασίλειο (12,7 %),Ισπανία (9,6 %),Δανία (9,1 %),Ιρλανδία (8,2 %)

Ηνωμένο Βασίλειο (5,4%),Ισπανία (5,2%),Ιταλία (3,2%),Ιρλανδία (3,1%)

Ισπανία (2,8%),Ηνωμένο Βασίλειο (2,7%),Ιταλία (1,2%),Δανία, Ιρλανδία (1,0%)

15-24 έτη


3 εκατ. 2 εκατ. 800 000

Ευρωπαϊκός μέσος όρος 4,5% 2,6% 1,2%

Εύρος 0,4-11,2 % 0,2-6,1 % 0,0-3,2 %

Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση Ρουμανία (0,4%),Ελλάδα (0,6%),Λιθουανία (0,7%),Μάλτα, Πολωνία (1,1%)

Ελλάδα (0,2%),Πολωνία (0,3%),Τσεχική Δημοκρατία (0,4%),Λεττονία (0,6%)

Εσθονία (0,0%),Ελλάδα, Λεττονία (0,1%),Τσεχική Δημοκρατία, Πολωνία,Πορτογαλία (0,2%)

Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση Ηνωμένο Βασίλειο (11,2 %),Ισπανία (8,7 %),Δανία (8,0 %),Ιρλανδία (7,0 %)

Ηνωμένο Βασίλειο (6,1%),Ισπανία (5,8%),Ιρλανδία (3,8%),Δανία, Ιταλία (3,3%)

Ηνωμένο Βασίλειο (3,2%),Ισπανία (3,1%),Ιταλία (1,3%),Βουλγαρία, Ιρλανδία (1,1%)



72

Χρήση κοκαΐνης μεταξύ μαθητών

Μεταξύ των μαθητών σχολείων τα συνολικά ποσοστάχρήσης κοκαΐνης είναι πολύ χαμηλότερα από ό,τι αυτάτης χρήσης κάνναβης. Η επικράτηση της χρήσης κοκαΐνηςμία τουλάχιστον φορά στη διάρκεια της ζωής στην ομάδατων μαθητών 15 έως 16 ετών είναι 2 % ή χαμηλότερη στιςπερισσότερες χώρες, και μόνο στην Ισπανία και το ΗνωμένοΒασίλειο αγγίζει το 4 % (89). Στις χώρες που ανέφερανπρόσφατα στοιχεία από εθνικές έρευνες σε σχολεία(Ισπανία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σουηδία, ΗνωμένοΒασίλειο), η επικράτηση της χρήσης κοκαΐνης είναι σταθερήή σε ελαφρά πτώση, αν και οι αλλαγές στα επίπεδαεπικράτησης είναι συνήθως ιδιαίτερα μικρής έκτασης για νατους αποδοθεί κάποια στατιστική σημασία. Στην Ισπανία,τα στοιχεία πρόσφατης έρευνας καταδεικνύουν σημαντικήμείωση μεταξύ μαθητών 17 έως 18 ετών.

Πρότυπα χρήσης της κοκαΐνης

Τα στοιχεία που προέρχονται από έρευνες στον γενικόπληθυσμό υποδεικνύουν μεγάλη ασυνέχεια στα ποσοστάτων χρηστών κοκαΐνης: στις χώρες όπου η επικράτησηκατά το τελευταίο έτος ήταν πάνω από 2 %, ποσοστόμεταξύ 80 και 90 % των ενηλίκων που έχουν κάνει χρήσηκοκαΐνης τουλάχιστον μία φορά σε όλη τη διάρκεια τηςζωής τους δεν έκαναν χρήση κατά τον τελευταίο μήνα (90).

Περιορισμένες είναι οι διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά μετη συχνότητα της χρήσης κοκαΐνης στην Ευρώπη. Σύμφωναμε μια ανάλυση της έρευνας για την εγκληματικότηταστη Βρετανία, ποσοστό περίπου 20 % των νεαρώνατόμων (16–24 ετών) που είχαν κάνει χρήση κοκαΐνηςκατά το προηγούμενο έτος κατανάλωσαν το ναρκωτικόσε συχνότητα μεγαλύτερη από μία φορά το μήνα. Απόμια ευρωπαϊκή έρευνα που διενεργήθηκε σε στοχευμέναδείγματα χρηστών κοκαΐνης σε εννέα πόλεις (Prinzleve κ.ά.,2004) βρέθηκε ότι η συχνότητα χρήσης που αναφέρθηκεήταν κατά μέσο όρο χαμηλότερη μεταξύ των ενσωματωμένωνχρηστών (επτά ημέρες το μήνα) από ό,τι μεταξύ τωνκοινωνικά αποκλεισμένων χρηστών (έντεκα ημέρες) ή μεταξύτων χρηστών οπιοειδών υπό θεραπεία (14 ημέρες).

Προβληματική χρήση κοκαΐνης και αιτήσειςγια θεραπεία απεξάρτησης

Εθνικές εκτιμήσεις της προβληματικής χρήσης κοκαΐνης(ενέσιμη ή μακροχρόνια/τακτική χρήση) υπάρχουνδιαθέσιμες μόνο για την Ισπανία και την Ιταλία, ενώυπάρχουν περιφερειακές εκτιμήσεις για το Ηνωμένο

Βασίλειο. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία για τηνΙσπανία, το 2002 υπήρχαν από 4,5 έως 6 προβληματικοίχρήστες κοκαΐνης ανά 1 000 ενήλικες (15–64 ετών).Ομοίως, στην Ιταλία υπολογίστηκαν από 3,7 έως 4,5προβληματικοί χρήστες κοκαΐνης ανά 1 000 ενήλικες.Τα στοιχεία για το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορούννα συγκριθούν απευθείας με εκείνα της Ισπανίας καιτης Ιταλίας, καθώς βασίζονται στη χρήση κρακ. Το2004–2005 σε μια μελέτη ο αριθμός των προβληματικώνχρηστών κρακ στην Αγγλία υπολογίστηκε μεταξύ 5,7 και6,4 ανά 1 000 ενήλικες.

Η κοκαΐνη, κυρίως σε μορφή σκόνης, αναφέρθηκε ως ηκύρια αιτία για την έναρξη θεραπείας στην Ευρώπη το2006 από περίπου 16 % του συνόλου των χρηστών πουυπέβαλαν αίτηση για θεραπεία, ποσοστό που αντιστοιχείσε περίπου 61 000 περιπτώσεις οι οποίες αναφέρθηκανσε 24 χώρες (91). Η κοκαΐνη αναφέρθηκε ως δευτερεύουσαουσία από ποσοστό περίπου 18 % του συνόλου τωνχρηστών υπό θεραπεία απεξάρτησης σε κέντρα εξωτερικήςπαραμονής (92). Μεγάλη απόκλιση παρατηρείται μεταξύτων χωρών, με τους χρήστες κοκαΐνης να καταλαμβάνουνμεγάλη μερίδα των χρηστών που επιθυμούν ναυποβληθούν σε θεραπεία απεξάρτησης μόνο στην Ισπανία(47 %) και τις Κάτω Χώρες (35 %), παρόλο που το ίδιοναρκωτικό αντιστοιχεί σε 25 % των αιτήσεων για θεραπείαστην Ιταλία. Αλλού στην Ευρώπη, η κοκαΐνη αντιστοιχείσε ποσοστό 5 έως 10 % όλων των αιτήσεων για θεραπείααπεξάρτησης (δέκα χώρες) ή σε λιγότερο από 5 %(δώδεκα χώρες) (93).

Το ποσοστό των χρηστών κοκαΐνης είναι υψηλότερομεταξύ των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησηςγια πρώτη φορά. Σε όλη την Ευρώπη, το 2006, η κοκαΐνηαναφέρθηκε ως το κύριο ναρκωτικό από 23 % των ατόμωνπου ξεκινούν για πρώτη φορά θεραπεία απεξάρτησης(περίπου 37 000 άτομα) (94). Στην Ισπανία, σύμφωνα μετα τελευταία στοιχεία, το 2005, η κοκαΐνη ήταν το κύριοναρκωτικό που αναφέρθηκε από άτομα που ξεκινούνγια πρώτη φορά θεραπεία απεξάρτησης, ενώ τα άτομαπου ξεκινούν για πρώτη φορά θεραπεία απεξάρτησηςαπό την κοκαΐνη αντιστοιχούσαν σε 63 % του συνόλουτων Ισπανών που ξεκινούν για πρώτη φορά θεραπείααπεξάρτησης από τα ναρκωτικά.

Τάσεις στη χρήση κοκαΐνης

Η επικράτηση του τελευταίου έτους στους νεαρούςενήλικες (15–34 ετών) ως δείκτης των τάσεων τηςτρέχουσας χρήσης (δεδομένου ότι η χρήση κοκαΐνης

(89) Βλέπε πίνακα EYE-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(90) Βλέπε διάγραμμα GPS-16 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(91) Βλέπε πίνακα TDI-115 και διάγραμμα TDI-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(92) Βλέπε πίνακα TDI-22 μέρος (i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(93) Βλέπε πίνακα TDI-5 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008· τα στοιχεία για την Ισπανία αναφέρονται το 2005.(94) Βλέπε διάγραμμα TDI-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


73

επικεντρώνεται στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα)υποδεικνύει ότι η χρήση κοκαΐνης γνώρισε σημαντικήαύξηση κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990στην Ισπανία, στη Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο.Νεότερα στοιχεία (έρευνες 2005–2007) επιβεβαιώνουντην ανοδική τάση που αναφέρθηκε ήδη το περασμένο έτοςστη Γαλλία, στην Ιρλανδία, στην Ισπανία, στο ΗνωμένοΒασίλειο, στην Ιταλία, στη Δανία και την Πορτογαλία·στη Γερμανία, στις Κάτω Χώρες, στη Σλοβακία και τηΦινλανδία παρατηρείται σταθερή επικράτηση, ενώ στηνΠολωνία αναφέρθηκε μείωση (διάγραμμα 5).

Η αυξητική τάση των αιτήσεων για θεραπεία απεξάρτησηςαπό την κοκαΐνη που σημειώθηκε τα προηγούμενα έτηφαίνεται ότι συνεχίζεται, ακόμη και αν επηρεάζεταιδυσανάλογα από ορισμένες χώρες. Από το 2002 έωςτο 2006, το ποσοστό των νέων αιτήσεων για θεραπείααπεξάρτησης από την κοκαΐνη ως κύριο ναρκωτικόανήλθε από 13 σε 25 %, και ο αριθμός των περιπτώσεωνπου αναφέρθηκαν ανήλθε από περίπου 13 000 σεσχεδόν 30 000. Αύξηση παρατηρήθηκε επίσης στοναριθμό και το ποσοστό των ατόμων που ξεκίνησανθεραπείας απεξάρτησης από την κοκαΐνη: από 22 000άτομα (13 % επί του συνόλου των αιτήσεων για θεραπείααπεξάρτησης από ναρκωτικά) το 2002 σε 50 000 (19 %)

το 2006. Τις μεγαλύτερες αυξήσεις ανέφεραν η Ιταλία καιη Ισπανία (95).

Η αυξητική τάση του αριθμού των χρηστών κοκαΐνης πουξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικά μπορείνα σχετίζεται με αυξήσεις στην επικράτηση της χρήσηςκοκαΐνης και με συναφή προβλήματα, αλλά και με άλλουςπαράγοντες (λ.χ. αύξηση των παραπομπών σε θεραπεία ήπαρεμβάσεις ειδικά επικεντρωμένες στους χρήστες κοκαΐνης)·

ενώ τα ποσοστά κατά τύπο ναρκωτικού είναι σαφές ότιεπηρεάζονται από τις αλλαγές ως προς τις αιτήσεις γιαθεραπεία που υποβάλλουν οι χρήστες άλλων ουσιών.

Διεθνείς συγκρίσεις

Γενικά, η εκτιμώμενη επικράτηση της χρήσης κοκαΐνηςσε όλη τη διάρκεια της ζωής είναι χαμηλότερη στουςνεαρούς ενήλικες στην Ευρωπαϊκή Ένωση από ό,τι στουςνεαρούς ενήλικες στην Αυστραλία, στον Καναδά και τιςΗΠΑ. Ωστόσο, σε εθνικό επίπεδο, η Δανία, η Ιρλανδία,η Ισπανία, η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλίακαι Ουαλία) αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά σε σχέσημε την Αυστραλία. Μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλίακαι Ουαλία) αναφέρει επίπεδα επικράτησης σε όλη τηδιάρκεια της ζωής σχεδόν ίδια με εκείνα των ΗΠΑ (96).

(95) Βλέπε διαγράμματα TDI-1 και TDI-3 και πίνακα TDI-3 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(96) Βλέπε διάγραμμα GPS-20 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

(1) Αγγλία και Ουαλία.Σημείωση: Στη Δανία, η τιμή για το 1994 αντιστοιχεί σε «σκληρά ναρκωτικά». Βλέπε πίνακα GPS-14 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008 για περαιτέρω

πληροφορίες.Πηγές: Εθνικές εκθέσεις δικτύου Reitox (2007), από έρευνες πληθυσμού, εκθέσεις ή επιστημονικά άρθρα.

%

6

5

3

4

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2007

2006

1

2

0

ΗνωμένοΒασίλειο (¹)

Ισπανία

Ιταλία

Ιρλανδία

Δανία

Nορβηγία

Γερμανία

Σλοβακία

Γαλλία

Πορτογαλία

Εσθονία

Κάτω Χώρες

Φινλανδία

Ουγγαρία

Πολωνία

Ελλάδα

Διάγραμμα 5: Τάσεις στην επικράτηση της χρήσης κοκαΐνης κατά το τελευταίο έτος στους νεαρούς ενηλίκους (ηλικίας 15–34 ετών)


74

Από μια άποψη, μπορεί να θεωρηθεί ότι ο δείκτης αυτόςαντανακλά αφενός την ιστορική εξέλιξη των προβλημάτωνπου σχετίζονται με την κοκαΐνη και αφετέρου τιςπαλαιότερες εμπειρίες των ΗΠΑ και, σε ευρωπαϊκόεπίπεδο, του Ηνωμένου Βασιλείου, με τη διαδεδομένηχρήση κοκαΐνης.

Θεραπεία απεξάρτησης και μείωσητων επιβλαβών συνεπειών

Προφίλ των ατόμων που ζητούν θεραπεία

Τα κέντρα εξωτερικής παραμονής αντιστοιχούν σχεδόν σεόλες (94 %) τις αιτήσεις για θεραπεία απεξάρτησης απότην κοκαΐνη που αναφέρθηκαν στην Ευρώπη (97). Ωστόσο,θα πρέπει να σημειωθεί ότι η θεραπεία απεξάρτησηςαπό την κοκαΐνη ορισμένες φορές πραγματοποιείται σειδιωτικές κλινικές, ενίοτε με εσωτερική παραμονή, μορφήπερίθαλψης που δεν αντιπροσωπεύεται επαρκώς στοτρέχον σύστημα παρακολούθησης.

Οι χρήστες κοκαΐνης που ξεκινούν θεραπεία σε κέντραεξωτερικής παραμονής παρουσιάζουν τη μεγαλύτερηαναλογία ανδρών-γυναικών μεταξύ των χρηστών πουξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικά (5άνδρες ανά 1 γυναίκα). Ο μέσος όρος ηλικίας τουςείναι τα 31 έτη (98), γεγονός που τους καθιστά την τρίτημεγαλύτερη σε ηλικία ομάδα χρηστών που ξεκινούνθεραπεία απεξάρτησης, μετά τους χρήστες οπιοειδών καιτους χρήστες υπνωτικών και κατασταλτικών ουσιών. Οιπερισσότεροι χρήστες κοκαΐνης αναφέρουν ότι ξεκίνησαν τηχρήση του ναρκωτικού σε ηλικία μεταξύ 15 και 24 ετών (99).

Σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών αναφέρθηκανσχετικά με τον τρόπο χρήσης για τα άτομα που ξεκινούνθεραπεία απεξάρτησης από την κοκαΐνη. Συνολικά,περίπου το ήμισυ (55 %) των ατόμων που ξεκινούνθεραπεία απεξάρτησης από την κοκαΐνη αναφέρεται ότικάνουν χρήση του ναρκωτικού διά της εισπνοής, περίπουτο ένα τρίτο εξ αυτών (32 %) μέσω του καπνίσματος,ενώ πολύ μικρότερο ποσοστό (9 %) κάνει ενέσιμη χρήσητου ναρκωτικού (100). Γενικά, οι χρήστες κοκαΐνης υπό

(97) Βλέπε πίνακα TDI-24 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(98) Βλέπε πίνακες TDI-10 και TDI-21 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(99) Βλέπε πίνακα TDI-11 μέρος (iii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(100) Βλέπε πίνακες TDI-17 μέρος (ii) και μέρος (v) και TDI-111 μέρος (vii) και μέρος (viii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Προβλήματα υγείας που συνδέονταιμε τη χρήση κοκαΐνης

Η ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σύνδεση μεταξύ της χρήσηςκοκαΐνης και των ασθενειών είναι συχνά περιορισμένη, ακόμηκαι μεταξύ επαγγελματιών στον τομέα της υγείας. Ως εκτούτου, μερικά από τα προβλήματα που οφείλονται στηνκοκαΐνη δεν εντοπίζονται και όσοι πάσχουν από αυτά δενλαμβάνουν την κατάλληλη περίθαλψη. Οι περιορισμένεςαναφορές των προβλημάτων της κοκαΐνης παρεμποδίζουν τηνκατανόηση του αντίκτυπου της ουσίας στη δημόσια υγεία.

Οι κίνδυνοι που συνδέονται με συγκεκριμένουςπροβληματικούς τρόπους χρήσης κοκαΐνης είναιευρέως γνωστοί και επηρεάζουν κυρίως αναγνωρισμένεςομάδες χρηστών (πρώην ή νυν χρήστες οπιοειδών,περιθωριοποιημένες ομάδες). Για παράδειγμα, η ενέσιμηχρήση κοκαΐνης συνδέεται με τον κίνδυνο νοσημάτων και μεαυξημένο κίνδυνο λήψης υπερβολικής δόσης, ενώ η χρήσησε συνδυασμό με οπιοειδή φαίνεται να σχετίζεται με αυξημένοκίνδυνο λήψης υπερβολικής δόσης οπιοειδών.

Ωστόσο, τα προβλήματα υγείας που συνδέονται με τηνκοκαΐνη σε σκόνη έχουν περισσότερες πιθανότητες ναπεράσουν απαρατήρητα και μπορεί να επιβαρύνουν χρήστεςπου κανονικά δεν θεωρούν ότι διατρέχουν κίνδυνο. Η χρόνιαχρήση κοκαΐνης μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματαυγείας, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι καρδιαγγειακά(αθηροσκλήρωση, μυοκαρδιοπάθεια, αρρυθμίες, ισχαιμία τουμυοκαρδίου) και νευρολογικά (αγγειοεγκεφαλικά επεισόδιακαι κρίσεις). Αυτά τα προβλήματα μπορεί να επιβαρύνονταιαπό προϋπάρχουσες παθήσεις (π.χ. αγγειακές διαμαρτίες

διάπλασης) και παράγοντες κινδύνου όπως το κάπνισμα ή ηχρήση αλκοόλ. Πολλοί από τους θανάτους που αποδίδονταιστην κοκαΐνη προκύπτουν λόγω αυτών των παθολογιών.

Η χρήση κοκαΐνης σε συνδυασμό με αλκοόλ αυξάνει ταεπίπεδα κοκαΐνης στο αίμα έως και κατά 30 %. Όσον αφοράτη συμπεριφορά, η χρήση κοκαΐνης μπορεί να ευνοεί τηνυπερβολική χρήση αλκοόλ, επιτρέποντας στους χρήστεςνα πίνουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, κάτι που μετη σειρά του μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση τηςποσότητας κοκαΐνης που καταναλώνεται (Gossop κ.ά., 2006).Ο σχηματισμός κοκααιθυλενίου στο ήπαρ επίσης μπορεί νασυσχετιστεί με περαιτέρω πιθανούς κινδύνους για την υγεία πουσυνδέονται με την ταυτόχρονη χρήση κοκαΐνης και αλκοόλ.

Λίγες είναι οι μελέτες για την εκτίμηση του συνολικούαντίκτυπου της χρήσης κοκαΐνης στη δημόσια υγεία.Μια μεγάλης κλίμακας μελέτη του πληθυσμού στις ΗΠΑ(1988–1994) έδειξε ότι το ένα τέταρτο των μη θανατηφόρωνεμφραγμάτων του μυοκαρδίου στις ηλικίες 18–45 αποδίδεταιστη «συχνή διά βίου χρήση κοκαΐνης». Όσοι έκαναν συχνήχρήση διέτρεχαν επτά φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να υποστούνμη θανατηφόρο έμφραγμα του μυοκαρδίου σε σχέση με όσουςδεν ήταν χρήστες (Qureshi κ.ά., 2001). Εντούτοις, η άμεσηγενίκευση της εν λόγω έρευνας στην Ευρώπη δεν είναι δυνατή.Σήμερα, η κατανόησή μας αναφορικά με τον πιθανό αντίκτυποτης αυξανόμενης χρήσης κοκαΐνης στην Ευρώπη παραμένειανεπαρκώς ανεπτυγμένη και αποτελεί σημαντικό πεδίο γιαμελλοντικές έρευνες στο χώρο της δημόσια υγείας.

Για τα προβλήματα υγείας που συνδέονται με τη χρήσηκοκαΐνης διαβάστε επίσης το επιλεγμένο θέμα για την κοκαΐνη2007.


75

θεραπεία διακρίνονται σε δύο κύριες ομάδες. Η πρώτηομάδα συνίσταται σε χρήστες που συνήθως είναιπερισσότερο ενσωματωμένοι κοινωνικά, αναφέρουνσταθερή στέγη και απασχόληση και γενικά δηλώνουνότι κάνουν χρήση του ναρκωτικού διά της εισπνοής. Ηδεύτερη ομάδα αποτελείται από πιο περιθωριοποιημένουςχρήστες οι οποίοι συνήθως κάνουν χρήση μέσω τουκαπνίσματος ή ενέσιμη χρήση (βλέπε EMCDDA, 2006)και αναφέρουν συχνότερα τη χρήση είτε κρακ είτεσυνδυασμού κοκαΐνης και ηρωίνης. Ιδιαίτερα οι χρήστεςκρακ υπό θεραπεία ζουν συνήθως σε μεγάλες πόλεις,ανήκουν σε μειονοτικές εθνοτικές ομάδες και αναφέρουνυψηλά επίπεδα ανεργίας και απασχόλησης και κακέςσυνθήκες διαβίωσης (101). Το πρόβλημα αυτό είναι μικρόυπό ευρωπαϊκούς όρους και γεωγραφικά περιορισμένο,καθώς τα σημαντικά προβλήματα που σχετίζονται με τοκρακ περιορίζονται σε σχετικά μικρό αριθμό πόλεων. Το2006 περίπου 8 000 χρήστες κρακ (περίπου 2 % όλωντων χρηστών ναρκωτικών υπό θεραπεία) αναφέρθηκεότι ξεκίνησαν θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικάσε 20 ευρωπαϊκές χώρες, ενώ οι περισσότεροι εξ αυτώναναφέρθηκαν από το Ηνωμένο Βασίλειο (102).

Η αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονταιμε την ταυτόχρονη χρήση κοκαΐνης και ηρωίνηςεξελίσσεται σε ζήτημα αύξουσας σημασίας σε ορισμένεςχώρες. Οι χρήστες υπό θεραπεία μπορεί να είναιτρέχοντες ή παλαιότεροι χρήστες ηρωίνης, ενώ ενίοτεπαρακολουθούν θεραπεία υποκατάστασης. Σε ορισμένεςχώρες αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα των ατόμωνυπό θεραπεία απεξάρτησης από την κοκαΐνη. Κάποιεςμελέτες υποδεικνύουν ότι η ταυτόχρονη χρήση κοκαΐνηςκαι ηρωίνης μπορεί να σχετίζεται με την ύπαρξη διπλήςδιάγνωσης ή να επιδεινώνει υφέρποντα ψυχολογικάπροβλήματα όπως η διπολική διαταραχή. Επίσης, ηταυτόχρονη χρήση κοκαΐνης κατά τη διάρκεια θεραπείαςσυντήρησης με μεθαδόνη έχει αποδειχτεί ότι συμβάλλειστην επίμονη χρήση ηρωίνης ή στην επανέναρξη τηςχρήσης —γεγονός που εγκυμονεί τον κίνδυνο HIV καιάλλων νοσημάτων που μεταδίδονται μέσω μολυσμένουαίματος, καθώς και σοβαρά προβλήματα ιατρικά,κοινωνικά και εγκληματικότητας.

Θεραπεία απεξάρτησης από την κοκαΐνη

Λόγω της αύξησης της χρήσης κοκαΐνης και τωνπροβλημάτων που σχετίζονται με αυτή σε αρκετά κράτημέλη, τα εξειδικευμένα κέντρα θεραπείας απεξάρτησηςαπό τα ναρκωτικά επωμίζονται το δύσκολο έργο τηςπροσαρμογής των υπηρεσιών τους, που κατά παράδοσηαπευθύνονταν σε χρήστες οπιοειδών, στις ανάγκεςτων ποικιλόμορφων πληθυσμών των χρηστών κοκαΐνης

και κρακ. Ωστόσο, με εξαίρεση την Ισπανία, το 2006,τα κράτη μέλη αξιολόγησαν τη διαθεσιμότητα καιτην προσβασιμότητα των προγραμμάτων θεραπείαςαπεξάρτησης από την κοκαΐνη ως χαμηλές.

Κάποια από τα κράτη μέλη που αναφέρουνυψηλά ποσοστά επικράτησης κοκαΐνης ή κρακδραστηριοποιήθηκαν ενεργά προκειμένου νααντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Το 2007 η Ισπανία εισήγαγεένα ειδικό εθνικό σχέδιο δράσης για την κοκαΐνη, ενώη Ιρλανδία υλοποίησε και αξιολόγησε κάποια ειδικάπρογράμματα τα οποία απευθύνονταν σε διάφορεςομάδες χρηστών κοκαΐνης. Τα εν λόγω προγράμματαστοχεύουν άτομα που κάνουν προβληματική ενδορρινικήχρήση κοκαΐνης, χρήστες πολλαπλών ναρκωτικών πουαντιμετωπίζουν προβλήματα με την κοκαΐνη, καθώς καιγυναίκες και άτομα που ασκούν επαγγέλματα σχετιζόμεναμε το σεξ και κάνουν χρήση του ναρκωτικού. Στην Ιταλία,μια μεγάλης κλίμακας κλινική μελέτη πρόκειται να διεξαχθείτο 2008 με στόχο τη διερεύνηση της αποτελεσματικότηταςδύο φαρμάκων (αριπιπραζόλη και ροπινιρόλη) για τηθεραπεία απεξάρτησης από την κοκαΐνη.

Οι πληροφορίες σχετικά με τη φύση των υπηρεσιώνπου παρέχονται σε προβληματικούς χρήστες κοκαΐνηςστην Ευρώπη είναι ελάχιστες. Ωστόσο, τις τρέχουσεςπρακτικές διαφωτίζουν ικανοποιητικά εθνικά κλινικάδημοσιεύματα ή έρευνες επαγγελματιών. Σύμφωνα μεπρόσφατη έκθεση του Ηνωμένου Βασιλείου (NICE,2007), τα προβλήματα που σχετίζονται με την κοκαΐνησε βρετανικά εξειδικευμένα κέντρα θεραπείας φαίνεταιότι αντιμετωπίζονται μόνο όταν το πρόβλημα με το κύριοναρκωτικό αφορά τα οπιοειδή. Επίσης, μια πρόσφατηιταλική έρευνα που διενεργήθηκε μεταξύ εμπειρογνωμόνωνοι οποίοι εμπλέκονται στη θεραπεία απεξάρτησης απότην κοκαΐνη υπέδειξε δυσκολίες ως προς την εφαρμογήορισμένων στοιχείων που οι εμπειρογνώμονες θεωρούνως κρίσιμους παράγοντες για την επιτυχή έκβαση τηςθεραπείας, όπως η παροχή των κατάλληλων υπηρεσιών(λ.χ. βραχυχρόνια περίθαλψη σε κέντρα εσωτερικήςπαραμονής, δομημένες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις) ήη κλινική διαφοροποίηση των διαφορετικών τύπων τωνχρηστών κοκαΐνης. Οι δυσκολίες αυτές αναφέρθηκε ότιοφείλονταν σε οργανωτικά προβλήματα, έλλειψη πόρωνκαι αποτελεσματικών παρεμβάσεων που σχετίζονταιμε τη θεραπεία απεξάρτησης από την κοκαΐνη.Παρόμοια προβλήματα είναι πιθανόν να αντιμετωπίζουνεπαγγελματίες και σε άλλα κράτη μέλη. Ως εκ τούτου, ηπραγματοποίηση επαρκών επενδύσεων, τα κατάλληλαπρωτόκολλα θεραπείας απεξάρτησης και οι ανάγκες γιαεξειδικευμένη κατάρτιση αποτελούν ενδεχομένως μείζοναζητήματα για την ανάπτυξη υπηρεσιών στον τομέα.

(101) Βλέπε το επιλεγμένο θέμα του 2007 για την κοκαΐνη.(102) Βλέπε πίνακα TDI-115 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


76(103) Βλέπε πλαίσιο «Η μέθοδος της συστηματικής συντελεστικής ενίσχυσης».

Σύμφωνα με την πρόσφατη βιβλιογραφία, οι τρέχουσεςψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις δεν παρέχουν ενδείξειςεπαρκώς τεκμηριωμένης αποτελεσματικότητας όσον αφοράτη θεραπεία της εξάρτησης από την κοκαΐνη, ενώ δενυπάρχουν αποτελεσματικές φαρμακολογικές προσεγγίσειςθεραπείας. Μια πρόσφατη αναθεώρηση Cochrane σχετικάμε τις ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις για την κοκαΐνη καιάλλες ψυχοδιεγερτικές ουσίες καταλήγει στο συμπέρασμαότι τα μοναδικά συνεπή, θετικά αποτελέσματα ως προςτη συμπεριφορά (παραμονή στο πρόγραμμα, μείωσητης κατανάλωσης ναρκωτικών) παρατηρήθηκαν στιςψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις που περιλάμβαναν τησυνιστώσα της συστηματικής συντελεστικής ενίσχυσης(contingency management) (103).

Σε αντίθεση με την εξάρτηση από τα οπιοειδή, δενυπάρχουν σήμερα αποτελεσματικές φαρμακολογικέςθεραπευτικές επιλογές ικανές να βοηθήσουν τους χρήστεςκοκαΐνης να διατηρήσουν την αποχή ή να περιορίσουντη χρήση (βλέπε το επιλεγμένο θέμα του 2007 για τηνκοκαΐνη). Τα πειραματικά θεραπευτικά φάρμακα για τημείωση της κατανάλωσης κοκαΐνης και των ανεξέλεγκτωνεπιθυμιών για το ναρκωτικό έχουν αποδειχτεί δυνητικάαποτελεσματικά στις κλινικές δοκιμές (λ.χ. βακλοφένη,τιαγαβίνη, τοπιραμάτη). Η ουσία Modafinil, ένα διεγερτικότου κεντρικού νευρικού συστήματος, έχει δείξει ιδιαίτεραυποσχόμενα αποτελέσματα ως ψυχοδιεγερτική ουσίαυποκατάστασης με το πλεονέκτημα ότι, σε σύγκρισημε άλλες δυνητικές ουσίες υποκατάστασης (λ.χ.δ-αμφεταμίνη), χαρακτηρίζεται από χαμηλά ποσοστάυπαιτιότητας για κατάχρηση (Myrick κ.ά., 2004).Ενθαρρυντικά αποτελέσματα προκύπτουν και για τιςουσίες βουπρενορφίνη, τοπιραμάτη και τιαγαβίνη όσοναφορά τη μείωση της χρήσης κοκαΐνης σε χρήστεςοπιοειδών που υποβάλλονται σε θεραπεία υποκατάστασηςμε παράλληλη χρήση κοκαΐνης.

Υπό διερεύνηση βρίσκεται η ανοσοθεραπεία για τηνεξάρτηση από την κοκαΐνη μέσω ενός εμβολίου κοκαΐνης(TA-CD). Εφόσον χορηγηθεί, το εμβόλιο προκαλεί τηνπαραγωγή αντισωμάτων τα οποία δεσμεύουν τα μόριακοκαΐνης στο κυκλοφορούν αίμα και, με τον τρόποαυτό, επιτρέπουν σε φυσικά παραγόμενα ένζυμα νατα μετατρέψουν σε αδρανή μόρια. Τα αποτελέσματατων αρχικών κλινικών δοκιμών είναι ενθαρρυντικά, ανκαι απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για τη δοκιμή τηςβιωσιμότητας του εμβολίου ως φαρμακοθεραπείας για τηναπεξάρτηση από την κοκαΐνη.

Το εμβόλιο κοκαΐνης προορίζεται πρωτίστως για χρήσηστην πρόληψη υποτροπής, αλλά ο όρος «εμβόλιο»θέτει προσδοκίες αναφορικά με τη δυνητική χρήση τουγια την πρόληψη της εξάρτησης από την κοκαΐνη ότανχρησιμοποιείται ως προφυλακτική θεραπεία (λ.χ. σε παιδιά

ή εφήβους που δεν έχουν κάνει χρήση ναρκωτικών). Ηαποτελεσματικότητα της προσέγγισης αυτής είναι αβέβαιηκαι θέτει ερωτήματα δεοντολογίας, τα οποία αναλύονταιστην επερχόμενη δημοσίευση του ΕΚΠΝΤ «Addictionneurobiology: ethical and social implications».

Μείωση των επιβλαβών συνεπειών

Η προβληματική χρήση κοκαΐνης σχετίζεται συχνάμε σοβαρές συνέπειες στη σωματική και την ψυχικήυγεία. Για παράδειγμα, μια ιρλανδική διετής μελέτηπαρακολούθησης σχετικά με την κοκαΐνη σε τοπικέςκοινότητες αποκάλυψε επιδείνωση της γενικής υγείαςτων ατόμων υπό θεραπεία απεξάρτησης από τηνκοκαΐνη, ιδιαίτερα δε των ατόμων που έκαναν ενέσιμη

Η μέθοδος της συστηματικής συντελεστικήςενίσχυσης

Επιβραβεύοντας την αποχή, η συστηματική συντελεστικήενίσχυση (ΣΣΕ) αποσκοπεί στη μείωση των ενισχυτικούαποτελέσματος των ναρκωτικών ουσιών. Κατά κανόνα, ηΣΣΕ εισάγεται στην αρχή του προγράμματος θεραπείαςμε ψυχολογική υποστήριξη και η απόδοση των παροχώνπου λειτουργούν ως κίνητρα εξαρτάται από την παράδοσηδειγμάτων ούρων χωρίς ίχνη ναρκωτικών ουσιών. Γιαπαράδειγμα, κίνητρο θα μπορούσε να αποτελεί μιαδωροεπιταγή μικρής αξίας, η οποία θα αυξάνεται μεκάθε διαδοχική περίοδο αποχής. Σε αυτό το σενάριο,η αποτυχία της αποχής από τα ναρκωτικά έχει ωςαποτέλεσμα την απώλεια των ωφελημάτων που έχουνσυσσωρευθεί.

Αυτή η τεχνική ενισχύει επανειλημμένα τη συμπεριφοράαποχής του ατόμου που βρίσκεται υπό θεραπείακαι παρέχει έναν τακτικό στόχο προς επίτευξη. Οι,ισχυρότερες ενδείξεις για την αποτελεσματικότητα της ΣΣΕστην τήρηση της αποχής από τα ναρκωτικά προέρχονταιαπό μελέτες με αντικείμενο τη θεραπεία απεξάρτησης απότην κοκαΐνη και την ηρωίνη, αν και υπάρχουν κάποιεςενδείξεις για την εν λόγω προσέγγιση και σε θεραπείεςαπεξάρτησης από την κάνναβη και τη μεθαμφεταμίνη.

Παρόλο που οι περισσότερες έρευνες για τη ΣΣΕ έχουνδιεξαχθεί εκτός Ευρώπης, μελέτες σκοπιμότητας της ΣΣΕέχουν πρόσφατα αναφέρει θετικά αποτελέσματα στηνΙσπανία για τους χρήστες κοκαΐνης (Secades-Villa κ.ά.,2008) και στην καταπολέμηση της χρήσης κοκαΐνηςμεταξύ των χρηστών οπιοειδών που βρίσκονται υπόθεραπεία υποκατάστασης στις Κάτω Χώρες (DeFuentes-Merillas και De Jong, 2008), όπου η μέση παροχή–κίνητρο στο τέλος της δοκιμής αντιστοιχούσε σε αγαθάύψους 150 ευρώ. Μια οικονομική ανάλυση του ΕθνικούΙνστιτούτου για την Κλινική Αριστεία (NICE, 2007) στοΗνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι η ΣΣΕ είναι μια συμφέρουσαεπιλογή στο πλαίσιο της θεραπείας απεξάρτησης από τηνκοκαΐνη, ιδίως ενόψει του ευρύτερου οικονομικού κόστουςτης χρήσης κοκαΐνης.


77

χρήση. Επίσης, από αρκετά προγράμματα αναφέρεταιαύξηση του αριθμού των ατόμων υπό θεραπεία ταοποία παρουσιάζουν αποστήματα και πληγές λόγωκακής πρακτικής κατά την ενέσιμη χρήση· μεταξύ άλλωνπροβλημάτων που αναφέρθηκαν σε χρήστες κοκαΐνηςυπό θεραπεία περιλαμβάνονται η απώλεια βάρους, τασεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, οι καρδιοπάθειες, οιακρωτηριασμοί και συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.

Τα κράτη μέλη συνήθως προβλέπουν για τα άτομα πουκάνουν χρήση ενέσιμης κοκαΐνης ίδιες υπηρεσίες και κέντραμε εκείνα που προβλέπονται για τους χρήστες οπιοειδών,όπως συστάσεις για ασφαλή χρήση, κατάρτιση για ασφαλήενέσιμη χρήση και προγράμματα ανταλλαγής βελονών.Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης για τα ναρκωτικάδιαδραματίζουν σημαντικό ρόλο από την άποψη αυτή,καθώς παρέχουν βασική περίθαλψη, συμβουλευτική καιιατρική βοήθεια. Οι χρήστες με σοβαρά προβλήματαπου σχετίζονται με την κοκαΐνη και το κρακ, λ.χ. συνοδάπροβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας ή κοινωνικάπροβλήματα, όπως προβλήματα στέγης, μπορούν ναπαραπέμπονται σε προγράμματα αποκατάστασης μεεσωτερική παραμονή και σε θεραπευτικές κοινότητες. Ταπρογράμματα αυτά δεν αποσκοπούν μόνο στην επίτευξητης αποχής, αλλά παρέχουν ανακούφιση και εντατικήπερίθαλψη και υποστήριξη προκειμένου να βοηθήσουντους χρήστες να αλλάξουν τον χαοτικό και υψηλούκινδύνου τρόπο ζωής τους.

Μια ποιοτική μελέτη που διεξήχθη σε έξι πόλεις τηςΙσπανίας υπέδειξε ότι οι κύριες ουσίες που χρησιμοποιούντα άτομα που ασκούν επαγγέλματα σχετιζόμενα με τοσεξ είναι το αλκοόλ και η κοκαΐνη. Η χρήση ναρκωτικώναναφέρθηκε ως περιστασιακή και ως μέσο που βοηθάειστη μείωση των ψυχολογικών φραγμών και αναστολώνκαι ενισχύει την αντοχή για πολύωρη εργασία πουσχετίζεται με το σεξ με διαφορετικούς πελάτες. Μεταξύ τωνσυνεπειών της χρήσης ναρκωτικών σε εκδιδόμενες γυναίκεςπεριλαμβάνεται το σεξ χωρίς τη λήψη προστατευτικών

μέτρων και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για χρήση βίας εκμέρους των πελατών. Στην ίδια ομάδα παρατηρούνταισυχνά πρότυπα οξείας κατανάλωσης κρακ.

Τα άτομα που ασκούν επαγγέλματα που σχετίζονται μετο σεξ και αντιμετωπίζουν προβλήματα κοκαΐνης καικρακ αποτελούν στόχο υπηρεσιών εκτός δομής πουαποσκοπούν στη μείωση των επιβλαβών συνεπειών. Γιαπαράδειγμα, στις Κάτω Χώρες, οι δημοτικές υγειονομικέςυπηρεσίες έχουν υλοποιήσει ένα ειδικό πρόγραμμαυγείας στοχευμένο σε άτομα που ασκούν επαγγέλματασχετιζόμενα με το σεξ που κάνουν χρήση κρακ· στη Γαλλία,η ένωση Espoir Goutte d’Or, η οποία επικεντρώνεται στηνπρόληψη των κινδύνων και τη μείωση των επιβλαβώνσυνεπειών για χρήστες κοκαΐνης και άτομα που ασκούνεπαγγέλματα σχετιζόμενα με το σεξ, διοργανώvειεθελοντικά προγράμματα συμβουλευτικής σε εβδομαδιαίαβάση και ταχείες δοκιμές για HIV και ηπατίτιδα.

Η χρήση κοκαΐνης για λόγους αναψυχής σε συνδυασμόμε την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ παρατηρείταισυχνά σε χώρους νυχτερινής διασκέδασης και μπορεί νασυσχετίζεται με σοβαρά και οξεία σωματικά προβλήματα.Όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο 4, τα κράτη μέληυιοθετούν ολοένα και περισσότερο μια ολοκληρωμένηπροσέγγιση με στόχο τη μείωση των επιβλαβών συνεπειώνπου σχετίζονται με τη χρήση αλκοόλ και παράνομωνναρκωτικών σε χώρους αναψυχής. Τα προγράμματαπαρέχουν συμβουλές και πληροφορίες σε νέουςσχετικά με τους κινδύνους που σχετίζονται με το αλκοόλκαι τη χρήση ναρκωτικών γενικότερα, και συνήθωςπεριλαμβάνουν υλικό για τους κινδύνους που συνδέονταιμε την οξεία και χρόνια κατανάλωση κοκαΐνης. Τα μέλητου Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Τηλεφωνικών ΓραμμώνΒοήθειας δραστηριοποιούνται έντονα για την αύξηση τηςευαισθητοποίησης και την παροχή στήριξης σε χρήστεςναρκωτικών παρέχοντας συμβουλές και πληροφορίεςσχετικά με τους κινδύνους της χρήσης ναρκωτικών.

79

Προσφορά και διαθεσιμότητα της ηρωίνης

Ιστορικά, δύο είναι οι μορφές εισαγόμενης ηρωίνης πουέχουν υπάρξει σε προσφορά στις παράνομες αγορέςναρκωτικών στην Ευρώπη: η συνηθέστερα διαθέσιμηκαφέ ηρωίνη (βάση ηρωίνης), που προέρχεται κυρίωςαπό το Αφγανιστάν, και η λιγότερο συνηθισμένηλευκή ηρωίνη (άλας), που συνήθως προέρχεται από τηΝοτιοανατολική Ασία (104). Επιπλέον, ορισμένα οπιοειδήναρκωτικά παρασκευάζονται εντός Ευρώπης, κυρίωςπροϊόντα παπαρούνας «κατ΄ οίκον» (π.χ. συμπυκνώματαπαπαρούνας από το άλεσμα μίσχων και ανθέωνπαπαρούνας) σε ορισμένες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες(π.χ. Λεττονία, Λιθουανία).


Η ηρωίνη που καταναλώνεται στην ΕΕ προέρχεταιπρωτίστως από το Αφγανιστάν, το οποίο παραμένειη πρώτη προμηθεύτρια χώρα παράνομου οπίου στονκόσμο, ακολουθούμενο από το Μιανμάρ και το Μεξικό. Ηπαγκόσμια παραγωγή οπίου σημείωσε και πάλι σημαντικήαύξηση (34 %) το 2007, ανερχόμενη κατ΄ εκτίμηση σε8 870 τόνους, κυρίως λόγω της αύξησης στην παραγωγήτου Αφγανιστάν που υπολογίζεται σε 8 200 τόνους. Κατ’επέκταση, η παγκόσμια δυνητική παραγωγή ηρωίνης ανήλθεσε επίπεδα ρεκόρ το 2007, υπολογιζόμενη σε 733 τόνους(UNODC, 2008). Η αύξηση στον αριθμό των εργαστηρίωνπου εξαρθρώθηκαν κατά τα τελευταία χρόνια στοΑφγανιστάν αποδεικνύει ότι αντιστοίχως ολοένα αυξάνεταιστη χώρα και η μετατροπή του οπίου σε μορφίνη ή ηρωίνη.Ωστόσο, οι κατασχέσεις μεγάλων ποσοτήτων μορφίνηςστις γειτονικές χώρες (Πακιστάν, Ιράν) παρέχουν ενδείξειςότι σημαντικό τμήμα της επεξεργασίας λαμβάνει χώρα καιεκτός του Αφγανιστάν (CND, 2008· UNODC, 2007).

Η ηρωίνη εισάγεται στην Ευρώπη πρωτίστως από δύο κύριεςοδούς διακίνησης: αφενός από την ιστορικά σημαντικήβαλκανική οδό και τα διάφορα παρακλάδια της πουδέχεται τη διακίνηση μέσω του Πακιστάν, του Ιράν και τηςΤουρκίας και αφετέρου από την ολοένα και περισσότερο

χρησιμοποιούμενη «βόρεια οδό», μέσω της ΚεντρικήςΑσίας και της Ρωσίας (διάγραμμα 6). Αναφέρονταιεπίσης και δευτερεύουσες οδοί διακίνησης ηρωίνης απότη Νοτιοδυτική Ασία, για παράδειγμα από το Πακιστάναπευθείας στην Ευρώπη (Ηνωμένο Βασίλειο), αλλά καιμέσω Πακιστάν και χωρών της Μέσης Ανατολής και τηςΑφρικής προς παράνομες αγορές στην Ευρώπη και τηΒόρεια Αμερική (INCB, 2008α· Ευρωπόλ, 2008· UNODC,2007· WCO, 2007). Ηρωίνη από τη Νοτιοδυτική Ασίαεισάγεται επίσης λαθραία στην Ευρώπη μέσω της ΝότιαςΑσίας (Μπανγκλαντές) (INCB, 2008α). Στο εσωτερικό τηςΕυρωπαϊκής Ένωσης σημαντικό ρόλο ως δευτερεύοντεςκόμβοι διανομής διαδραματίζουν οι Κάτω Χώρες και σεμικρότερο βαθμό το Βέλγιο (Ευρωπόλ, 2008).


Οι κατασχέσεις οπιοειδών σε παγκόσμιο επίπεδοαυξήθηκαν το 2006 σε 384 τόνους για το όπιο και σε104 τόνους για την ηρωίνη και τη μορφίνη. Το μεγαλύτεροποσοστό οπίου που κατασχέθηκε παγκοσμίως αφορούσετο Ιράν (81 %), ενώ οι κατασχέσεις ηρωίνης και μορφίνηςπραγματοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο στο Πακιστάν(34 %), στο Ιράν (20 %), στην Τουρκία (10 %) και την Κίνα(6 %) (UNODC, 2008).

Στην Ευρώπη, περίπου 48 200 κατασχέσεις είχαν ωςαποτέλεσμα την κατάσχεση 19,4 τόνων ηρωίνης το 2006.Από το Ηνωμένο Βασίλειο συνεχίζουν να αναφέρονται οιπερισσότερες κατασχέσεις, ενώ η Τουρκία αναφέρει τιςμεγαλύτερες ποσότητες, με 10,3 τόνους κατασχεμένωνναρκωτικών το 2006 (105). Η μέση ποσότητα τηςκατασχεθείσας ηρωίνης ανά κατάσχεση παρουσίασεμεγάλη απόκλιση μεταξύ των δύο αυτών χωρών, καθώς ημέση κατάσχεση στην Τουρκία είχε εκατονταπλάσιο μέγεθοςαπό την αντίστοιχη στο Ηνωμένο Βασίλειο, αποτυπώνονταςτη διαφορετική τους θέση στην αλυσίδα εφοδιασμού(διάγραμμα 6). Κατά την τελευταία δεκαετία, οι κατασχέσειςηρωίνης κυμαίνονται με πτωτικές τάσεις στην Ευρώπη, μεμια σχετική κορύφωση το 2001 και ένα ιστορικό χαμηλότο 2003. Η ποσότητα της κατασχεθείσας ηρωίνης στην

Κεφάλαιο 6Χρήση οπιοειδών και ενέσιμη χρήση ναρκωτικών

(104) Για πληροφορίες σχετικά με τις πηγές των στοιχείων για την προσφορά και τη διαθεσιμότητα των ναρκωτικών, βλέπε σ. 42.(105) Βλέπε πίνακες SZR-7 και SZR-8 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008. Σημειωτέον ότι, για σκοπούς εκτίμησης, τα ελλείποντα στοιχεία για

τις κατασχέσεις στην Ευρώπη του 2006 υποκαταστάθηκαν από στοιχεία του 2005. Αυτή η ανάλυση δεν είναι η τελική καθώς δεν είναι ακόμαδιαθέσιμα τα στοιχεία από το Ηνωμένο Βασίλειο για το 2006.


80

Σημείωση: Οι ροές διακίνησης που αποτυπώνονται στο χάρτη αποτελούν σύνθεση των αναλύσεων διαφόρων διεθνών και εθνικών οργανισμών (εθνικάεστιακά σημεία δικτύου Reitox, Ευρωπόλ, INCB, UNODC, ΠΟΤ). Οι αναλύσεις αυτές βασίζονται σε πληροφορίες σχετικά με τις κατασχέσειςναρκωτικών κατά μήκος των οδών διακίνησης, σε πληροφορίες ασφαλείας από όργανα επιβολής του νόμου σε χώρες διαμετακόμισης καιπροορισμού των ναρκωτικών και μερικές φορές σε αναφορές από συμπληρωματικές πηγές. Οι κύριες οδοί διακίνησης που αποτυπώνονται στοχάρτη πρέπει να θεωρούνται ενδεικτικές των κυρίων οδών, καθώς μπορεί να υπάρχουν παρακάμψεις σε άλλες χώρες κατά μήκος των οδών καιυπάρχουν πολυάριθμες δευτερεύουσες υποπεριφερειακές οδοί που δεν αποτυπώνονται εδώ, οι οποίες μπορεί να μεταβάλλονται ταχύτατα.

Διάγραμμα 6: Κύριες ροές διακίνησης ηρωίνης από το Αφγανιστάν στην Ευρώπη

Προς τις χώρες της Βαλτικής και τις σκανδιναβικές χώρες

Προς τηv Αραβικήχερσόνησο καιτηv Еυρώπη

Προς την Ανατολική,Νότια και Δυτική Αφρικήκαι την Ευρώπη

Κεφάλαιο 6: Χρήση οπιοειδών και ενέσιμη χρήση ναρκωτικών

81

Ευρωπαϊκή Ένωση συνολικά έχει σημειώσει πτώση μεταξύ2001 και 2006. Αντιθέτως, κατά την ίδια περίοδο, ηποσότητα που κατασχέθηκε στην Τουρκία τριπλασιάστηκε.

Οι παγκόσμιες κατασχέσεις οξικού ανυδρίτη (πουχρησιμοποιείται στην παράνομη παρασκευή ηρωίνης)αυξήθηκαν το 2006 σε 26 400 λίτρα, τα περισσότερα εκτων οποίων κατασχέθηκαν στη Ρωσία (9 900 λίτρα) καιτην Κολομβία (8 800 λίτρα), με την Τουρκία στην τρίτηθέση (3 800 λίτρα) (INCB, 2008β). Οι οδοί διακίνησηςμεταξύ Αφγανιστάν και Ευρώπης χρησιμοποιούνται επίσηςκαι για το λαθρεμπόριο πρόδρομων χημικών ουσιών(κυρίως οξικού ανυδρίτη, μέσω της «οδού του μεταξιού»)και συνθετικών ναρκωτικών (κυρίως έκστασης) προς ταανατολικά (Ευρωπόλ, 2008).

Οι κατασχέσεις 3-μεθυλφαιντανύλης που αναφέρθηκαντο 2006 στη Λεττονία και τη Λιθουανία καθώς και οιαναφορές για αύξηση της ενέσιμης χρήσης παράνομαπαρασκευασμένης φαιντανύλης στην Εσθονίακαταδεικνύουν την ανάγκη για στενότερη παρακολούθησητης διαθεσιμότητας των συνθετικών οπιοειδών όπως ηφαιντανύλη (η οποία είναι σημαντικά ισχυρότερη τηςηρωίνης).

Καθαρότητα και τιμή

Το 2006 η τυπική καθαρότητα της καφέ ηρωίνης κυμάνθηκεμεταξύ 15 και 25 % στις περισσότερες υπό εξέτασηχώρες, αν και στην Ελλάδα, στη Γαλλία και την Αυστρίασημειώθηκαν τιμές χαμηλότερες του 10 % και υψηλότερεςστη Μάλτα (31 %), στην Τουρκία (36 %) και το ΗνωμένοΒασίλειο (43 %). Η τυπική καθαρότητα της λευκήςηρωίνης ήταν γενικά υψηλότερη (45–70 %) στις λιγοστέςευρωπαϊκές χώρες που αναφέρουν σχετικά στοιχεία (106).

Η λιανική τιμή της καφέ ηρωίνης κυμάνθηκε το 2006από 14,5 ευρώ ανά γραμμάριο στην Τουρκία έως 110ευρώ ανά γραμμάριο στη Σουηδία. Οι περισσότερεςευρωπαϊκές χώρες ανέφεραν τυπικές τιμές 30–45 ευρώανά γραμμάριο. Για την τιμή της λευκής ηρωίνης υπήρξαναναφορές από λίγες ευρωπαϊκές χώρες και κυμαινότανμεταξύ 27 και 110 ευρώ ανά γραμμάριο. Μεταξύ 2001και 2006 η λιανική τιμή της καφέ ηρωίνης σημείωσεπτώση στην πλειονότητα των 13 χωρών που ανέφερανδιαχρονικές τάσεις, αν και στην Πολωνία παρατηρήθηκανενδείξεις αυξήσεων.

Εκτιμήσεις για την επικράτησητης προβληματικής χρήσης οπιοειδών

Τα στοιχεία στην ενότητα αυτή προέρχονται από τονδείκτη προβληματικής χρήσης ναρκωτικών (PDU) τουΕΚΠΝΤ, ο οποίος περιλαμβάνει κυρίως την ενέσιμη

χρήση ναρκωτικών και τη χρήση οπιοειδών, αν και σεορισμένες χώρες οι χρήστες αμφεταμινών ή κοκαΐνηςαποτελούν επίσης μια σημαντική παράμετρο. Σε γενικέςγραμμές οι εκτιμήσεις του πλήθους των προβληματικώνχρηστών οπιοειδών δεν είναι ασφαλείς, δεδομένης τηςσχετικά μικρής επικράτησης και του κρυφού χαρακτήρατης συγκεκριμένης χρήσης ναρκωτικών. Οι στατιστικές

(106) Βλέπε πίνακες PPP-2 και PPP-6 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων του 2008 για τα στοιχεία καθαρότητας και τιμών.

Διάγραμμα 7: Εκτιμήσεις της επικράτησης της προβληματικής χρήσηςοπιοειδών (περιπτώσεις ανά 1 000 κατοίκους ηλικίας 15–64 ετών)

8

6

2

4

Ανά

100

0άτ

ομα

Κύπρ

ος(2

006)

TP

0Φ

ινλα

νδία

(200

5)C

R

Λετ

τονί

α(2

002)

MM

Τσεχ

ική

Δημ

οκρα

τία(2

006)

TM

Γερμ

ανία

(200

6)C

M

Ελλά

δα(2

006)

CR

Σλοβ

ακία

(200

6)Ο

Τ

Ισπα

νία

(200

2)TM

Αυσ

τρία

(200

4)C

R

Μάλ

τα(2

006)

CR

Ιταλί

α(2

006)

MI

Σημείωση: Το σύμβολο δηλώνει ότι πρόκειται για εκτίμηση με ακρίβειαδεκαδικού ψηφίου· η ράβδος δηλώνει ένα διάστημααβεβαιότητας που απορρέει από τις διαδικασίες εκτίμησης:ένα διάστημα εμπιστοσύνης 95 % είτε ένα διάστημα βασισμένοσε ανάλυση ευαισθησίας. Οι ομάδες-στόχοι ενδεχομένωςνα παρουσιάζουν μικρές διαφορές λόγω των διαφορετικώνμεθόδων εκτίμησης και των πηγών δεδομένων, και, επομένως,οι συγκρίσεις πρέπει να γίνονται με προσοχή. Μη πρότυπεςηλικιακές ομάδες χρησιμοποιήθηκαν στις μελέτες από τηΦινλανδία (15–54) και τη Μάλτα (12–64). Για τη Γερμανία τοδιάστημα αντιστοιχεί στο ελάχιστο όριο όλων των υπαρχουσώνεκτιμήσεων και το μέγιστο ανώτατο όριο αυτών, ενώ η εκτίμησημε ακρίβεια δεκαδικού ψηφίου αντιστοιχεί απλώς στονμέσο όρο των διάμεσων σημείων. Οι μέθοδοι εκτίμησηςσυντομογραφούνται ως εξής: CR = capture–recapture(μοντέλο εκτίμησης πληθυσμών)· TM = treatment multiplier(πολλαπλασιαστής θεραπείας)· MI = multivariate indicator(πολυμεταβλητός δείκτης)· TP = truncated Poisson (κόλουροςκατανομή)· MM = mortality multiplier (πολλαπλασιαστήςθνησιμότητας)· CM = combined methods (συνδυασμένεςμέθοδοι)· OT = other methods (άλλες μέθοδοι). Βλέπεδιάγραμμα PDU-1 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων2008.



82

παρεκτάσεις είναι απαραίτητες για την άντλησηεκτιμήσεων επικράτησης από τις διαθέσιμες πηγέςστοιχείων. Επιπλέον, καθώς οι περισσότερες μελέτες είναιπεριορισμένες γεωγραφικά σε κάποια πόλη ή περιοχή, ηπαρέκταση σε εθνικό επίπεδο είναι συχνά δυσχερής.

Τα πρότυπα προβληματικής χρήσης ναρκωτικώνστην Ευρώπη φαίνεται να διαφοροποιούνται. Γιαπαράδειγμα, σε ορισμένες χώρες όπου η προβληματικήχρήση οπιοειδών ήταν ιστορικά κυρίαρχη, πρόσφατεςαναφορές καταδεικνύουν ότι αυξάνεται η σημασίαάλλων ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένης της κοκαΐνης.Η ανάγκη για αποτελεσματική παρακολούθηση ενόςφάσματος προτύπων προβληματικής χρήσης οδήγησετο ΕΚΠΝΤ στη σύνταξη αναφορών σχετικά με τουςυποπληθυσμούς προβληματικής χρήσης ναρκωτικών ανάουσία, οι οποίες ενδέχεται να αλληλεπικαλύπτονται (107).

Οι εκτιμήσεις για την επικράτηση της προβληματικήςχρήσης οπιοειδών σε εθνικό επίπεδο για την περίοδο2002–2006 κυμαίνονται χονδρικά μεταξύ 1 και 6περιπτώσεων ανά 1 000 άτομα ηλικίας 15–64 ετών.Η συνολική επικράτηση της προβληματικής χρήσηςναρκωτικών εκτιμάται ότι κυμαίνεται μεταξύ 1 και 10περιπτώσεων ανά 1 000 άτομα. Οι χαμηλότερες επαρκώςτεκμηριωμένες εκτιμήσεις προβληματικής χρήσηςοπιοειδών αφορούν την Κύπρο, τη Λεττονία, την ΤσεχικήΔημοκρατία και τη Φινλανδία (αν και τόσο η ΤσεχικήΔημοκρατία όσο και η Φινλανδία εμφανίζουν πολλούςπροβληματικούς χρήστες αμφεταμινών), ενώ οι υψηλότερεςεκτιμήσεις αφορούν τη Μάλτα, την Αυστρία και την Ιταλία(διάγραμμα 7).

Από τα σχετικά περιορισμένα διαθέσιμα στοιχείαμπορεί να συναχθεί μια κατ΄ εκτίμηση μέση επικράτησηπροβληματικής χρήσης οπιοειδών μεταξύ 4 και 5περιπτώσεων ανά 1 000 άτομα στον πληθυσμό ηλικίας15–64 ετών. Εάν υποθέσουμε ότι αυτό ισχύει για τηνΕυρώπη συνολικά, σημαίνει ότι το 2006 οι προβληματικοίχρήστες οπιοειδών στην ΕΕ και τη Νορβηγία ανέρχοντανσε 1,5 εκατομμύρια (1,3–1,7 εκατομμύρια).

Τάσεις και επίπτωση της προβληματικής χρήσηςοπιοειδών

Οι διαχρονικές τάσεις της επικράτησης τηςπροβληματικής χρήσης οπιοειδών δεν είναι εύκολονα εκτιμηθούν λόγω του περιορισμένου αριθμούεπαναλαμβανόμενων εκτιμήσεων και της αβεβαιότηταςτων μεμονωμένων εκτιμήσεων. Τα στοιχεία εννέα χωρώνμε επαναλαμβανόμενες εκτιμήσεις κατά την περίοδο2001–2006 υποδηλώνουν διαφοροποιημένες εξελίξεις.

Η επικράτηση εμφανίζεται σχετικά σταθερή στη Γερμανία,στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στη Μάλτα, στη Σλοβακία, στηνΤσεχική Δημοκρατία και τη Φινλανδία, ενώ παρατηρήθηκεαύξηση στην Αυστρία (τα πιο πρόσφατα στοιχεία είναι του2004) και ενδείξεις πιθανής μείωσης στην Κύπρο (108).

Η επίπτωση της προβληματικής χρήσης οπιοειδών (οαριθμός νέων περιστατικών που προκύπτουν σε έναδεδομένο έτος) είναι ένας πιο ευαίσθητος δείκτης γιατις αλλαγές που επέρχονται με το χρόνο και μπορείνα παρέχει μια πρόγνωση των μελλοντικών εξελίξεωναναφορικά με την επικράτηση και την αίτηση για θεραπεία.Τα χρησιμοποιούμενα πρότυπα εκτιμήσεων, ωστόσο,καταφεύγουν σε διάφορες υποθέσεις. Επιπλέον, τα εν λόγω

(107) Για μια επισκόπηση των διαθέσιμων εκτιμήσεων των συστατικών μερών της προβληματικής χρήσης ναρκωτικών, βλέπε Δελτίο στατιστικών στοιχείων2008.

(108) Βλέπε πίνακα PDU-6 μέρος (ii) και πίνακα PDU-102 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008 για πλήρη πληροφόρηση συμπεριλαμβανομένων τωνδιαστημάτων εμπιστοσύνης.

Οι δείκτες οπιοειδών δεν εμφανίζουν πλέονμείωση

Σε αντίθεση με τις τάσεις που περιγράφονται στιςπροηγούμενες ετήσιες εκθέσεις, τα πρόσφατα στοιχείαδείχνουν κάποιες αυξήσεις των οφειλόμενων σταναρκωτικά θανάτων, των κατασχέσεων ηρωίνης και των νέωναιτήσεων για θεραπεία απεξάρτησης από την ηρωίνη στηνΕυρωπαϊκή Ένωση.

Το 2003 διακόπηκε η πτωτική τάση του αριθμού τωνοφειλόμενων στα ναρκωτικά θανάτων που αναφέροντανστην Ευρώπη, οι περισσότεροι εκ των οποίων σχετίζοντανμε τη χρήση οπιοειδών, και μεταξύ 2003 και 2005 ταπερισσότερα κράτη μέλη ανέφεραν ανοδικές τάσεις. Οικατασχέσεις ηρωίνης αυξήθηκαν πάνω από 10 % σε 16από τις 24 εξεταζόμενες χώρες μεταξύ 2003 και 2006.Ύστερα από πολλά έτη πτώσης, οι νέες αιτήσεις θεραπείαςμε την ηρωίνη ως κύρια ναρκωτική ουσία αυξήθηκαν σεσχεδόν τις μισές από τις χώρες που αναφέρουν στοιχείαμεταξύ 2005 και 2006. Ενδεχομένως το γεγονός αυτό νααντικατοπτρίζει μια μεταβολή στην επίπτωση της χρήσηςηρωίνης με αφετηρία λίγα χρόνια νωρίτερα, λόγω τουφυσικού χρονικού διαστήματος που μεσολαβεί μεταξύ τηςέναρξης της χρήσης και της πρώτης θεραπείας.

Οι πρόσφατες αυτές τάσεις εμφανίζονται παράλληλαμε την αύξηση της παραγωγής οπίου στο Αφγανιστάν,προκαλώντας ανησυχία για το ενδεχόμενο αυτάτα φαινόμενα να συνδέονται μέσω της αυξημένηςδιαθεσιμότητας της ηρωίνης στην ευρωπαϊκή αγορά.Αυτό είναι ένα σημαντικό ζήτημα που χρήζει περαιτέρωδιερεύνησης, καθώς τα διαθέσιμα στοιχεία δεν επαρκούνγια το σχηματισμό σαφούς εικόνας. Επιπλέον, συντρέχουνσημαντικοί παράγοντες σύγχυσης. Για παράδειγμα,σύμφωνα με τις αναφορές, η χρήση φαρμακευτικώνοπιοειδών για μη ιατρικούς σκοπούς έχει παραμείνει σευψηλά επίπεδα ή έχει αυξηθεί σε διάφορες χώρες (ΤσεχικήΔημοκρατία, Εσθονία, Γαλλία, Αυστρία, Φινλανδία) καιμπορεί να αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ερμηνείατων τάσεων στους οφειλόμενους στα ναρκωτικά θανάτους.


83

πρότυπα παρέχουν μόνο μια μερική εκτίμηση της επίπτωσηςκαθώς η μόνη τους βάση είναι οι περιπτώσεις που έρχονταισε επαφή με τη θεραπεία. Μόνοι δύο χώρες αναφέρουνπρόσφατα στοιχεία που αποτυπώνουν διαφορετικές τάσεις.Στην Ιταλία, η επίπτωση εκτιμάται ότι έχει μειωθεί απόπερίπου 32 500 νέες περιπτώσεις το 1990 σε περίπου22 000 το 1997, σημειώνοντας στη συνέχεια νέα άνοδο σεπερίπου 30 000 νέες περιπτώσεις το 2006. Αντιθέτως, στηνΙσπανία η επίπτωση της προβληματικής χρήσης οπιοειδώνεκτιμάται ότι μειώνεται σταθερά από την κορύφωση πουείχε σημειώσει γύρω στο 1980, αν και τα τελευταία χρόνια(2002–2004) φαίνεται να έχει σταθεροποιηθεί σε ένασχετικά χαμηλό επίπεδο (περίπου 3 000 νέες περιπτώσειςανά έτος). Το ΕΚΠΝΤ, σε συνεργασία με μια ομάδα εθνικώνεμπειρογνωμόνων, συνέταξε πρόσφατα νέες κατευθυντήριεςγραμμές για την εκτίμηση της επίπτωσης, με στόχο ναενθαρρύνει τη συνέχιση των εργασιών σε αυτό τον τομέα(Scalia Tomba κ.ά., 2008).

Χρήστες οπιοειδών υπό θεραπεία

Στις περισσότερες χώρες υπό εξέταση, τα οπιοειδή καικυρίως η ηρωίνη παραμένουν τα κύρια ναρκωτικά απότα οποία επιδιώκουν να απεξαρτηθούν τα άτομα πουπροσφεύγουν σε θεραπεία. Από τις 387 000 αιτήσεις γιαθεραπεία που αναφέρθηκαν το 2006 (στοιχεία διαθέσιμαγια 24 χώρες), η ηρωίνη καταγράφηκε ως το κύριοναρκωτικό στο 47 % των περιπτώσεων για τις οποίες είναιγνωστό το κύριο ναρκωτικό. Στις περισσότερες χώρες, 50έως 80 % όλων των αιτήσεων θεραπείας αναφέρεται ότιαφορούν τη χρήση οπιοειδών· στις υπόλοιπες χώρες τοποσοστό κυμαίνεται μεταξύ 15 και 40 % (109). Τα οπιοειδήδεν είναι μόνον το ναρκωτικό που αναφέρεται συχνότεραως κύριο από όσους εισάγονται σε θεραπεία, αλλά ακόμηπερισσότερο από όσους βρίσκονται ήδη υπό θεραπεία.Ένα πρόσφατο σχέδιο με τη συμμετοχή εννέα χωρώνπου εστιάζει σε όλα τα υπό θεραπεία άτομα έδειξε ότι οιχρήστες με κύριο ναρκωτικό τα οπιοειδή αντιστοιχούνσυνολικά στο 59 % των υπό θεραπεία ατόμων, αλλά μόλιςστο 40 % των ατόμων που εισάγονται σε θεραπεία γιαπρώτη φορά στη ζωή τους (110).

Τα περισσότερα άτομα που εισέρχονται σε κέντραεξωτερικής παραμονής για θεραπεία από τα οπιοειδή ωςκύρια ουσία χρήσης κάνουν χρήση και άλλων ναρκωτικώνουσιών, συμπεριλαμβανομένης της κοκαΐνης (25 %), άλλωνοπιοειδών (23 %) και της κάνναβης (18 %). Επιπροσθέτως,από εκείνους που βρίσκονται υπό θεραπεία απεξάρτησηςαπό κύρια χρήση άλλου ναρκωτικού, το 13 % των ατόμωνσε κέντρα εξωτερικής παραμονής και το 11 % των ατόμων

σε κέντρα εσωτερικής παραμονής αναφέρουν τα οπιοειδήως δευτερεύουσα ναρκωτική ουσία (111).

Μερικές χώρες ανέφεραν σημαντικό ποσοστό αιτήσεωνθεραπείας απεξάρτησης από άλλα οπιοειδή πέραν τηςηρωίνης. Η κατάχρηση βουπρενορφίνης αναφέρεταιως η κύρια αιτία για την εισαγωγή σε θεραπεία από το40 % των υπό θεραπεία ατόμων στη Φινλανδία και το8 % των υπό θεραπεία ατόμων στη Γαλλία. Στη Λεττονίακαι τη Σουηδία ποσοστό 5 έως 8 % των ατόμων υπόθεραπεία απεξάρτησης αναφέρουν τα οπιοειδή πέραν τηςηρωίνης ή της μεθαδόνης ως κύρια ουσία χρήσης, κυρίωςβουπρενορφίνη, αναλγητικά και άλλα οπιοειδή (112).Διάφορες χώρες αναφέρουν αύξηση στην αναλογία τωνατόμων που κάνουν πολλαπλή χρήση ναρκωτικών μεταξύόσων κάνουν απεξάρτηση από την ηρωίνη καθώς καιάνοδο του πλήθους των υπό θεραπεία ατόμων που κάνουνχρήση οπιοειδών πέραν της ηρωίνης.

Ο απόλυτος αριθμός των αιτήσεων θεραπείας πουαναφέρονται μέσω του δείκτη αιτήσεων θεραπείαςαυξήθηκε κατά πάνω από 30 000 περιπτώσεις, από108 100 σε 138 500, μεταξύ 2002 και 2006.Παρομοίως, μεταξύ των ατόμων που εισάγονται γιαπρώτη φορά στη ζωή τους σε θεραπεία, σημειώθηκεαύξηση εκείνων που αναφέρουν ως κύρια ουσία χρήσηςτην ηρωίνη από περίπου 33 000 το 2002 σε πάνω από41 000 το 2006. Ανάμεσα στους παράγοντες που θαμπορούσαν να προσφέρουν μια εξήγηση για αυτή τηντάση είναι η αύξηση των προβληματικών χρηστών ηρωίνης,η επέκταση της παροχής θεραπείας ή η βελτίωση τηςπεριεκτικότητας των αναφορών.

Ενέσιμη χρήση ναρκωτικών

Επικράτηση της ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών

Οι χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών (ΧΕΝ) διατρέχουν πολύυψηλό κίνδυνο να αντιμετωπίσουν προβλήματα υγείας απότη χρήση ναρκωτικών, όπως νοσήματα που μεταδίδονταιμέσω μολυσμένου αίματος (π.χ. HIV/AIDS, ηπατίτιδα) ήθάνατο οφειλόμενο στα ναρκωτικά. Μόλις έντεκα χώρεςήταν σε θέση να παράσχουν πρόσφατες εκτιμήσεις τωνεπιπέδων ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών, παρά τη σημασίαπου έχουν για τη δημόσια υγεία (διάγραμμα 8). Ηβελτίωση του επιπέδου πληροφόρησης για αυτό τον ειδικόπληθυσμό αποτελεί σημαντική πρόκληση για την ανάπτυξησυστημάτων παρακολούθησης της υγείας στην Ευρώπη.

Οι διαθέσιμες εκτιμήσεις υποδηλώνουν μεγάλες διαφορέςστην επικράτηση της ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών μεταξύ

(109) Βλέπε πίνακα TDI-5 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2007.(110) Βλέπε πίνακα TDI-39 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(111) Βλέπε πίνακες TDI-22 και TDI-23 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(112) Βλέπε πίνακα TDI-113 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


84

των χωρών. Οι εκτιμήσεις για τις περισσότερες χώρεςκυμαίνονται μεταξύ 1 και πέντε 5 ανά 1 000 άτομα ηλικίας15–64 ετών, με εξαίρεση το εξαιρετικά υψηλό ποσοστότης Εσθονίας, όπου αναφέρονται 15 περιπτώσεις ανά1 000 άτομα.

Η έλλειψη στοιχείων καθιστά δυσχερή την άντλησησυμπερασμάτων σχετικά με τις διαχρονικές τάσεις της

επικράτησης της ενέσιμης χρήσης, παρόλο που ταδιαθέσιμα στοιχεία δείχνουν μια πτώση στη Νορβηγία(2001–2005) και μια σταθεροποίηση της κατάστασηςστην Ελλάδα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Κύπρο και τηνΤσεχική Δημοκρατία (113).

Ενέσιμη χρήση μεταξύ των χρηστών οπιοειδώνπου εισάγονται σε θεραπεία

Συνολικά, το 43 % των χρηστών οπιοειδών πουεισήχθησαν για θεραπεία απεξάρτησης σε κέντραεξωτερικής παραμονής το 2006 ανέφεραν ότι έκανανενέσιμη χρήση της ουσίας. Οι μεταβολές στην αναλογίαόσων κάνουν ενέσιμη χρήση μεταξύ των χρηστών ηρωίνηςπου εισάγονται για θεραπεία ενδέχεται να αποτυπώνουνμια γενικότερη τάση στον πληθυσμό των προβληματικώνχρηστών οπιοειδών. Μεταξύ 2002 και 2006 έχουνπαρατηρηθεί μειώσεις στην εν λόγω αναλογία σε εννέαχώρες (Δανία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Γαλλία,Ιταλία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Τουρκία), ενώ δύοχώρες ανέφεραν αύξηση (Ρουμανία, Σλοβακία). Υπάρχεισημαντική διαφορά μεταξύ των χωρών ως προς τα επίπεδαενέσιμης χρήσης μεταξύ των χρηστών ηρωίνης πουεισάγονται για θεραπεία, με την Ισπανία να αναφέρει ταχαμηλότερα ποσοστά (κάτω του 25 %) και τα υψηλότερα(πάνω από 80 %) να παρατηρούνται στη Βουλγαρία, στηΡουμανία, στη Σλοβακία, στην Τσεχική Δημοκρατία και τηΦινλανδία (114).

Μεταξύ των χρηστών οπιοειδών που εισάγονται σεθεραπεία εξωτερικής παραμονής για πρώτη φορά στηζωή τους το 2006, ένα ελαφρώς χαμηλότερο ποσοστόαναφέρει ότι κάνει ενέσιμη χρήση (περίπου 40 %). Όσοναφορά τις διαχρονικές τάσεις, η αναλογία όσων κάνουνενέσιμη χρήση μεταξύ των χρηστών οπιοειδών πουεισάγονται για πρώτη φορά σε θεραπεία μειώθηκε από43 % το 2003 σε 35 % το 2006 στις 13 χώρες για τιςοποίες υπάρχουν επαρκή διαθέσιμα στοιχεία (115).

Η ανάλυση των στοιχείων αίτησης θεραπείας για εννέαχώρες που συμμετείχαν σε πιλοτική μελέτη απεκάλυψεότι περίπου το 63 % των ατόμων που βρίσκονται υπόθεραπεία απεξάρτησης από οπιοειδή (όσων ήδηβρίσκονται υπό θεραπεία και όσων εισάγονται σε θεραπείακατά το τελευταίο έτος) ανέφεραν κατά την εισαγωγή τουςότι έκαναν ενέσιμη χρήση (116). Αυτό υποδηλώνει ότι, κατάτην εισαγωγή στη θεραπεία απεξάρτησης, το ποσοστόόσων κάνουν ενέσιμη χρήση μεταξύ των ατόμων πουβρίσκονται ήδη υπό θεραπεία ήταν σχετικά υψηλό.

Οι μελέτες με αντικείμενο τα άτομα που κάνουν ενέσιμηχρήση ίσως προσφέρουν μια νέα εικόνα των εθνικών

(113) Βλέπε πίνακα PDU-6 (μέρος iii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(114) Βλέπε πίνακες PDU-104, TDI-4, TDI-5 και TDI-17 μέρος (v) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(115) Βλέπε διάγραμμα TDI-7 και πίνακα TDI-17 μέρος (i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(116) Βλέπε πίνακες TDI-17 μέρος (v) και TDI-40 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Σημείωση: Το σύμβολο δηλώνει ότι πρόκειται για εκτίμηση με ακρίβειαδεκαδικού ψηφίου· η ράβδος δηλώνει ένα διάστημααβεβαιότητας που απορρέει από τις διαδικασίες εκτίμησης: έναδιάστημα εμπιστοσύνης 95 % είτε ένα διάστημα βασισμένο σεανάλυση ευαισθησίας. Για την Εσθονία το ανώτατο όριο τουδιαστήματος αβεβαιότητας είναι εκτός κλίμακας (37,9 ανά1 000). Οι ομάδες-στόχοι ενδεχομένως να παρουσιάζουνμικρές διαφορές λόγω των διαφορετικών μεθόδων εκτίμησης καιτων πηγών δεδομένων, και, επομένως, οι συγκρίσεις πρέπει ναγίνονται με προσοχή. Οι μέθοδοι εκτίμησης συντομογραφούνταιως εξής: CR = capture–recapture (μοντέλο εκτίμησηςπληθυσμών)· TM = treatment multiplier (πολλαπλασιαστήςθεραπείας)· MI = multivariate indicator (πολυμεταβλητόςδείκτης)· TP = truncated Poisson (κόλουρος κατανομή)· MM= mortality multiplier (πολλαπλασιαστής θνησιμότητας)· CM= combined methods (συνδυασμένες μέθοδοι)· OT = othermethods (άλλες μέθοδοι). Για περισσότερες πληροφορίες βλέπεδιάγραμμα PDU-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


Διάγραμμα 8: Εκτιμήσεις της επικράτησης της ενέσιμης χρήσηςναρκωτικών (περιπτώσεις ανά 1 000 κατοίκους ηλικίας 15–64 ετών)

16

12

4

8

Ανά

100

0άτ

ομα

Ουγ

γαρί

α(2

005)

CR

0

Κύπρ

ος(2

006)

TP

Κροα

τία(2

006)

MM

Ελλά

δα(2

006)

CR

Γερμ

ανία

(200

5)M

M

Ηνω

μένο

Βασί

λειο

(200

5)O

T

Τσεχ

ική

Δημ

οκρα

τία(2

006)

OT

Φιν

λανδ

ία(2

002)

CM

Σλοβ

ακία

(200

6)O

T

Νορ

βηγί

α(2

005)

CM

Εσθο

νία

(200

4)C

R


85

διαφορών και των διαχρονικών αλλαγών ως προς τηνενέσιμη χρήση στην Ευρώπη. Πολλές χώρες διεξάγουντακτικά επαναλαμβανόμενες μελέτες, συνήθως στο πλαίσιοεξετάσεων για την ύπαρξη λοιμωδών νοσημάτων, σεομάδες ατόμων που κάνουν ενέσιμη χρήση, οι οποίεςσυχνά επιλέγονται από μια ποικιλία χώρων, ώστε ναμεγιστοποιείται η γενικότητα των αποτελεσμάτων. Οισυγκρίσεις μεταξύ των χωρών πρέπει να γίνονται μεπροσοχή, εξαιτίας πιθανών αποκλίσεων ως προς τηνεπιλογή των συμμετεχόντων στις εν λόγω μελέτες (117).

Στις εν λόγω μελέτες, ορισμένες χώρες εμφανίζουνυψηλά ποσοστά (άνω του 20 %) νέων χρηστών ενέσιμωνναρκωτικών (ενέσιμη χρήση εδώ και λιγότερο από δύοχρόνια), ενώ σε διάφορες χώρες το αντίστοιχο ποσοστόείναι κάτω του 10 % (διάγραμμα 9). Οι νεαροί χρήστεςενέσιμων ναρκωτικών (κάτω των 25 ετών) αντιστοιχούν σεποσοστό άνω του 40 % των ατόμων του δείγματος πουκάνουν ενέσιμη χρήση στην Τσεχική Δημοκρατία, στην

Εσθονία, στη Λιθουανία, στην Αυστρία και τη Ρουμανία,ενώ σε εννέα άλλες χώρες τα άτομα του δείγματος πουκάνουν ενέσιμη χρήση και είναι ηλικίας κάτω των 25 ετώνδεν ξεπερνούν το 20 %.

Σε γενικές γραμμές, τα υψηλά ποσοστά νέων χρηστώνενέσιμων ναρκωτικών πρέπει να μας ανησυχούν, ιδίωςόταν συνδυάζονται με υψηλά ποσοστά νεαρών χρηστώνενέσιμων ναρκωτικών. Η αύξηση του ποσοστού των νέωνχρηστών ενέσιμων ναρκωτικών μπορεί να υποδηλώνειέξαρση της ενέσιμης χρήσης, μπορεί όμως να οφείλεταικαι σε άλλους παράγοντες (π.χ. συντομότερη διάρκεια τηςενέσιμης χρήσης, βελτιωμένη διαθεσιμότητα της θεραπείας,υψηλότερα ποσοστά θανάτων μεταξύ των χρηστώνμεγαλύτερης ηλικίας).

Οι χώρες με παγιωμένους πληθυσμούς προβληματικώνχρηστών οπιοειδών έχουν γενικά χαμηλά ποσοστά τόσονέων όσο και νεαρών ΧΕΝ. Στα υπόλοιπα κράτη μέλη, πουσυνήθως είναι και τα νεότερα, τα στοιχεία υποδεικνύουν

(117) Είναι αναμενόμενο το ποσοστό των νεαρών ή νέων χρηστών που κάνουν ενέσιμη χρήση να εμφανίζεται χαμηλότερο σε δείγματα που προέρχονται απόκέντρα απεξάρτησης παρά από πιο «ανοικτούς» χώρους, όπως οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης, καθώς κατά μέσο όρο οι χρήστες εισάγονται σεθεραπεία ύστερα από κάποια χρόνια χρήσης ναρκωτικών. Ωστόσο, η στατιστική ανάλυση της σχέσης μεταξύ του πλαισίου επιλογής του δείγματοςκαι του ποσοστού των νεαρών ή νέων χρηστών που κάνουν ενέσιμη χρήση δεν εμφανίζει στατιστική σημασία, υποδηλώνοντας ότι το πλαίσιο επιλογής(που κωδικοποιείται ως εξής: «κέντρα θεραπείας», «μη κέντρα θεραπείας» και «μεικτά πλαίσια επιλογής») ενδέχεται να μην έχει σημαντική επίδρασηστο εν λόγω ποσοστό.

Σημείωση: Τα δείγματα προέρχονται από ΧΕΝ που εξετάζονται για λοιμώδη νοσήματα (HIV και HCV). Έχει χρησιμοποιηθεί το πιο πρόσφατο διαθέσιμοδείγμα για κάθε χώρα κατά την περίοδο 2002–2006, υπό την προϋπόθεση ύπαρξης τουλάχιστον 100 ΧΕΝ. Ο αστερίσκος δηλώνει ότι δενυπάρχουν στοιχεία για τους νέous ΧΕΝ. Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε διάγραμμα PDU-3 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


Διάγραμμα 9: Ποσοστό των νεαρών και νέων ΧΕΝ στα δείγματα ΧΕΝ

0

Νεαροί ΧΕΝ Νέοι ΧΕΝ

Πορ

τογα

λία

Βέλγ

ιο

Ισπα

νία

%

100

60

80

40

20

Λου

ξεμβ

ούργ

ο*

Mάλ

τα*

Βουλ

γαρί

α*

Φιν

λανδ

ία*

Σουη

δία

Ηνω

μένο

Βασί

λειο

Ουγ

γαρί

α

Γαλλ

ία

Ελλά

δα

Πολ

ωνία

Σλοβ

ενία

Ρουμ

ανία

*

Αυσ

τρία

*

Εσθο

νία

Λιθ

ουαν

ία

Τσεχ

ική

Δημ

οκρα

τία


86

υψηλά ποσοστά νεαρών ΧΕΝ. Τα κυμαινόμενα ποσοστάνέων ΧΕΝ στις εν λόγω χώρες, για όσες υπάρχουνδιαθέσιμα στοιχεία, ενδεχομένως αντικατοπτρίζουνδιαφορές ως προς τη μέση ηλικία έναρξης της χρήσηςκαθώς και αυξανόμενη επίπτωση της ενέσιμης χρήσηςμεταξύ των νέων ή των μεγαλύτερων σε ηλικία.

Θεραπεία προβληματικής χρήσης οπιοειδών

Προφίλ των ατόμων που εισάγονται σε θεραπείααπεξάρτησης από οπιοειδή

Οι χρήστες που εισάγονται σε θεραπεία από ταοπιοειδή ως κύρια ουσία τείνουν να είναι μεγαλύτερηςηλικίας (μέσος όρος 32 έτη) από όσους εισάγονται γιααπεξάρτηση από την κοκαΐνη, από άλλα διεγερτικά ήαπό την κάνναβη (μέσος όρος ηλικίας τα 31, 27 και 24έτη αντιστοίχως) και σε γενικές γραμμές οι γυναίκες είναιένα ή δύο έτη νεότερες από τους άνδρες. Τα άτομα πουζητούν θεραπεία απεξάρτησης από τα οπιοειδή είναιγενικά νεότερης ηλικίας στις χώρες που εντάχθηκαν στηνΕυρωπαϊκή Ένωση μετά το 2004, καθώς και στην Ιρλανδία,στην Ελλάδα, στην Αυστρία και τη Φινλανδία (118).

Κατά μέσο όρο οι άνδρες που ζητούν θεραπείααπεξάρτησης από τα οπιοειδή είναι περισσότεροι απότις γυναίκες σε αναλογία 3 προς 1, με υψηλότεραποσοστά ανδρών ιδίως στις χώρες της Νότιας Ευρώπης(Βουλγαρία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κύπρο,Μάλτα, Πορτογαλία) (119).

Οι χρήστες οπιοειδών αναφέρουν υψηλότερα ποσοστάανεργίας και χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο σε σχέση μετα υπόλοιπα άτομα που ζητούν θεραπεία (βλέπε κεφάλαιο2) και σε ορισμένες χώρες παρατηρείται υψηλότερησυχνότητα συνοδών ψυχικών διαταραχών.

Οι μισοί περίπου από τους χρήστες οπιοειδών που ζητούνθεραπεία αναφέρουν ότι άρχισαν τη χρήση πριν απότην ηλικία των 20 ετών και περίπου το ένα τρίτο μεταξύ20 και 24 ετών. Η έναρξη της χρήσης οπιοειδών μετάτην ηλικία των 25 δεν είναι συνηθισμένη (120). Το μέσοχρονικό διάστημα που αναφέρεται ότι μεσολαβεί μεταξύτης πρώτης χρήσης οπιοειδών και της πρώτης επαφήςμε τη θεραπεία απεξάρτησης είναι μεταξύ επτά και εννέαετών, και είναι μεγαλύτερο για τους άνδρες από ό,τι για τιςγυναίκες (121).

Παροχή και κάλυψη της θεραπείας

Το μεγαλύτερο μέρος της θεραπείας χρηστών οπιοειδώνδιενεργείται από κέντρα απεξάρτησης εξωτερικήςπαραμονής, όπως ειδικά κέντρα, γενικούς ιατρούς καικέντρα άμεσης πρόσβασης. Σε λίγες χώρες σημαντικόρόλο, επίσης, διαδραματίζουν τα κέντρα εσωτερικήπαραμονής, ιδίως στη Βουλγαρία, στην Ελλάδα, στηΦινλανδία και τη Σουηδία (122).

Στεγνά προγράμματα θεραπείας και θεραπείεςυποκατάστασης για τη χρήση οπιοειδών είναι διαθέσιμα σεόλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, στην Κροατία και τη Νορβηγία.Στην Τουρκία η μελλοντική χρήση της θεραπείαςυποκατάστασης βρίσκεται επί του παρόντος υπό μελέτη.Στις περισσότερες χώρες η θεραπεία υποκατάστασηςείναι η ευρύτερα διαθέσιμη επιλογή, αν και το 2005η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Σουηδία ανέφερανότι η κρατούσα προσέγγιση ήταν μέσω των στεγνώνθεραπευτικών προγραμμάτων.

Η θεραπεία υποκατάστασης, συνδυασμένη γενικάμε ψυχοκοινωνική περίθαλψη, παρέχεται τυπικά σεεξειδικευμένα κέντρα εξωτερικής παραμονής και μέσωρυθμίσεων ομαδικής υποστήριξης σε ιδιωτικά ιατρείαγενικών ιατρών. Τα διαθέσιμα στοιχεία αναφορικά μετο πλήθος των ατόμων που βρίσκονται υπό θεραπείαυποκατάστασης υποδηλώνουν μια συνολική αύξηση κατάτο τελευταίο έτος, εκτός από την περίπτωση της Γαλλίας, τωνΚάτω Χωρών, της Μάλτας και του Λουξεμβούργου, όπουη κατάσταση παρέμεινε σταθερή. Η μεγαλύτερη ποσοστιαίααύξηση αναφέρθηκε από την Τσεχική Δημοκρατία (42 %),ενώ αυξήσεις άνω του 10 % αναφέρθηκαν επίσης από τηνΠολωνία (26 %), τη Φινλανδία (25 %), την Εσθονία (20 %),τη Σουηδία (19 %), τη Νορβηγία (15 %), την Ουγγαρία καιτην Αυστρία (11 %).

Μια απλή σύγκριση των εκτιμήσεων σχετικά με τοπλήθος των προβληματικών χρηστών οπιοειδών και τωναναφερόμενων παρεχόμενων θεραπειών δείχνει ότι πάνωαπό 1 στους 3 θα μπορούσε να λαμβάνει θεραπείαυποκατάστασης. Πρέπει ωστόσο να λαμβάνεται υπόψηότι αμφότερα τα εν λόγω σύνολα δεδομένων ακόμηστερούνται ακρίβειας και, ως εκ τούτου, ο υπολογισμόςαυτός πρέπει να αντιμετωπίζεται με προσοχή. Επιπλέον,τα μεγάλα διαστήματα εμπιστοσύνης στις εκτιμήσεις τηςπροβληματικής χρήσης οπιοειδών καταδεικνύουν τηδυσκολία των συγκρίσεων μεταξύ των χωρών. Παρ΄ όλααυτά, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι τα ποσοστάτων προβληματικών χρηστών οπιοειδών που λαμβάνουνθεραπεία υποκατάστασης διαφέρουν σημαντικά από χώρα

(118) Βλέπε πίνακες TDI-10, TDI-32 και TDI-103 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(119) Βλέπε πίνακες TDI-5 και TDI-21 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(120) Βλέπε πίνακες TDI-11, TDI-107 και TDI-109 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(121) Βλέπε πίνακα TDI-33 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(122) Βλέπε πίνακα TDI-24 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


87

σε χώρα. Τα εκτιμώμενα ποσοστά κυμαίνονται περίπουστο 5 % στη Σλοβακία, στο 20–30 % στη Φινλανδία, στηνΕλλάδα και τη Νορβηγία, στο 35–45 % στην ΤσεχικήΔημοκρατία, στη Μάλτα και την Ιταλία, και πάνω από50 % στο Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλία), στη Γερμανία καιτην Κροατία (123).

Αν και η μεθαδόνη που λαμβάνεται διά του στόματοςπαραμένει το κύριο ναρκωτικό που χρησιμοποιείταικατά τη θεραπεία υποκατάστασης στην Ευρώπη, ηχρήση βουπρενορφίνης γίνεται ολοένα και συχνότερη.Αυτό οφείλεται και στο ότι η κατάχρησή της συνδέεταιμε χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας (Connockκ.ά., 2007). Το Εθνικό Συμβούλιο Υγείας της Δανίας,αναθεωρώντας τις κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τηνυποκατάσταση, προτρέπει πλέον τους γενικούς ιατρούς νασυνταγογραφούν βουπρενορφίνη αντί μεθαδόνης.

Αποτελεσματικότητα, ποιότητα και πρότυπα θεραπείας

Επισκοπήσεις τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμώνκαι μελετών παρατήρησης κατέληξαν στο συμπέρασμαότι τόσο η θεραπεία συντήρησης με μεθαδόνη όσο καιη θεραπεία συντήρησης με βουπρενορφίνη μπορούν ναείναι αποτελεσματικές για τη διαχείριση της εξάρτησηςαπό τα οπιοειδή. Ωστόσο, μια πρόσφατη επισκόπηση τηςCochrane κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η βουπρενορφίνηείναι λιγότερο δραστική από τη μεθαδόνη, όταν δίνεται σεεπαρκείς δόσεις (Mattick κ.ά., 2008). Μια σειρά μελετώνέδειξαν επίσης ότι η συντήρηση με διαμορφίνη μπορείνα είναι αποτελεσματική για όσους δεν ανταποκρίνονταιστη θεραπεία συντήρησης με μεθαδόνη (Schulte κ.ά.,υπό έκδοση). Συνολικά, η θεραπεία υποκατάστασης έχεισυνδεθεί με διάφορα θετικά αποτελέσματα, όπως με ταποσοστά παραμονής στο πρόγραμμα, τις μειώσεις στηνπαράνομη ενέσιμη και μη χρήση οπιοειδών, τις μειώσειςτης θνησιμότητας και της εγκληματικής συμπεριφοράς καιτη σταθεροποίηση και βελτίωση των συνθηκών της υγείαςκαι της κοινωνικής κατάστασης όσων κάνουν χρόνιαχρήση ηρωίνης.

Οι ψυχοκοινωνικές και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις σεσυνδυασμό με φαρμακοθεραπεία έχουν επίσης αποδειχθείαποτελεσματικές σε μελέτες με αντικείμενο τα αποτελέσματατης θεραπείας, όπως η μελέτη NTORS στο ΗνωμένοΒασίλειο (Gossop κ.ά., 2002) και η DATOS στις ΗνωμένεςΠολιτείες (Hubbard κ.ά., 2003). Οι εν λόγω προσεγγίσειςμπορούν όχι μόνο να αυξήσουν την κινητοποίηση γιαθεραπεία, να αποτρέψουν τις υποτροπές και να μειώσουντις επιβλαβείς συνέπειες, αλλά και να παρέχουν συμβουλέςκαι πρακτική υποστήριξη προς άτομα υπό θεραπεία πουέχουν να αντιμετωπίσουν και προβλήματα με τη στέγαση,την απασχόληση και την οικογένειά τους, πέρα από τηναπεξάρτησή τους από τα οπιοειδή. Οι διαθέσιμες ενδείξεις,ωστόσο, δεν συνηγορούν υπέρ της χρήσης αποκλειστικάψυχοκοινωνικών μεθόδων θεραπείας (Mayet κ.ά., 2006).

Διάφορες χώρες ανέφεραν πρόσφατα ότι προβαίνουνσε βελτιώσεις επί των κατευθυντήριων γραμμών τουςαναφορικά με τις θεραπείες απεξάρτησης. Στη Δανία, στηνΚροατία και τη Σκοτία επανεξετάστηκαν τα προγράμματαυποκατάστασης και αναθεωρήθηκαν οι κατευθυντήριεςγραμμές με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας τηςθεραπείας και την αποτροπή της εκτροπής προς τη μαύρηαγορά. Επίσης επικαιροποιήθηκαν οι κατευθυντήριεςγραμμές του Ηνωμένου Βασιλείου αναφορικά με την κλινικήδιαχείριση της τοξικομανίας, και το Εθνικό Ινστιτούτογια την Κλινική Αριστεία εξέδωσε ειδικές οδηγίες σχετικάμε τη συνταγογράφηση μεθαδόνης και βουπρενορφίνης,τη θεραπεία με ναλτρεξόνη, την αποτοξίνωση, καθώςκαι σχετικά με την ψυχοκοινωνική θεραπεία. Επίσης,η Πορτογαλία κατάρτισε νέες οδηγίες με στόχο τηδιασφάλιση έγκαιρης πρόσβασης στη θεραπεία.

(123) Βλέπε διάγραμμα HSR-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Διεύρυνση των φαρμακευτικών επιλογών

Νέες φαρμακευτικές επιλογές για τη θεραπεία τηςεξάρτησης από τα οπιοειδή έχουν αναπτυχθεί και είναιδιαθέσιμες στην Ευρώπη. Στους στόχους των νέων αυτώνεπιλογών συνταγογράφησης περιλαμβάνεται η βελτίωσητης αποτελεσματικότητας της θεραπείας, η ικανοποίησητων αναγκών διαφόρων ομάδων χρηστών οπιοειδών καιη μείωση της πιθανότητας κατάχρησης των φαρμάκωνυποκατάστασης.

Το 2006 τέθηκε σε κυκλοφορία στην ευρωπαϊκή αγοράένας νέος συνδυασμός βουπρενορφίνης/ναλοξόνης,ως εναλλακτική στη σκέτη βουπρενορφίνη, με στόχοτη μείωση της δυνατότητας και της ελκυστικότητας τηςενέσιμης χρήσης. Επί του παρόντος, διάφορα κράτη μέληβρίσκονται στη διαδικασία αξιολόγησης της εν λόγωουσίας ως επιλογής για τη θεραπεία της εξάρτησης από ταοπιοειδή (1).

Η συνταγογράφηση φαρμακευτικής ηρωίνης(διαμορφίνης), ως επιλογής για τη θεραπεία χρόνιωνχρηστών οπιοειδών που αντιστέκονται στη θεραπεία, είναιδιαθέσιμη σε περιορισμένη έκταση στις Κάτω Χώρες (815άτομα υπό θεραπεία το 2006), στο Ηνωμένο Βασίλειο(400 άτομα) και τη Γερμανία, όπου οι συμμετέχοντεςστη δοκιμή της ηρωίνης συνεχίζουν να λαμβάνουνδιαμορφίνη βάσει ενός ειδικού κανονισμού. Επιπρόσθετα,μια τυχαιοποιημένη δοκιμή ενέσιμων οπιοειδών (RIOTT)έχει δρομολογηθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οποίαθα αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα της ενέσιμηςδιαμορφίνης, της ενέσιμης μεθαδόνης και της μεθαδόνηςπου λαμβάνεται από το στόμα. Επίσης, τον Φεβρουάριοτου 2008 αποφασίστηκε η εισαγωγή ενός προγράμματοςσυνταγογράφησης διαμορφίνης στη Δανία.

(1) Τεχνικές πληροφορίες για την ουσία είναι διαθέσιμες στονδιαδικτυακό τόπο του EMEA: http://www.emea.europa.eu/humandocs/Humans/EPAR/suboxone/suboxone.htm.


88

Θεραπεία σε σωφρονιστικά ιδρύματα

Η ανάγκη εναρμόνισης της πρακτικής και τηςποιότητας των υπηρεσιών μεταξύ της κοινότητας και τωνσωφρονιστικών ιδρυμάτων είναι ευρύτερα αναγνωρισμένηαπό τους αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής της ΕΕ.Εντούτοις, σε μια έκθεσή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή(2007α) επισήμανε την έλλειψη υπηρεσιών που διατίθενταιγια τους χρήστες ναρκωτικών στα σωφρονιστικά ιδρύματακαι τόνισε τη σημασία μιας παρέμβασης στο χώρο αυτό.Οι περιορισμοί ως προς την παροχή υπηρεσιών γιατην καταπολέμηση των ναρκωτικών στα σωφρονιστικάιδρύματα μπορεί να συνίστανται στην έλλειψη δυνατοτήτωνκαι εμπειρογνωμοσύνης (Λεττονία, Πολωνία, Μάλτα),στην αποσπασματική αρωγή (Λεττονία), στην έλλειψηπαρεμβάσεων για συγκεκριμένες ομάδες όπως οι νεαροίτρόφιμοι χρήστες ναρκωτικών (Αυστρία) και στην απουσίαστρατηγικής για την πρόληψη που να βασίζεται στηδημόσια υγεία (Ελλάδα).

Από μια θετικότερη σκοπιά, τα προγράμματα για τηνκαταπολέμηση των ναρκωτικών στα σωφρονιστικά ιδρύματαέχουν διαδοθεί περισσότερο και νέες πρωτοβουλίεςαναφέρονται από πολλές χώρες. Για παράδειγμα, στηνΠορτογαλία θεσπίστηκε το νομικό πλαίσιο για έναπρόγραμμα ανταλλαγής συρίγγων σε σωφρονιστικάιδρύματα· στη Λιθουανία ψηφίστηκε διάταγμα πουυποχρεώνει τα σωφρονιστικά ιδρύματα να παρέχουνσυμβουλευτικές υπηρεσίες πριν από την αποφυλάκιση·στη Δανία, από τον Ιανουάριο του 2007 όλοι οι τρόφιμοιμε καταδίκες μεγαλύτερες των τριών μηνών μπορούννα επωφεληθούν από την «εγγύηση θεραπείας»· στηνΤσεχική Δημοκρατία η παροχή θεραπείας υποκατάστασηςεπεκτάθηκε σε δέκα σωφρονιστικά ιδρύματα και στηνΙρλανδία επί του παρόντος οι υπηρεσίες θεραπείαςαπεξάρτησης στα σωφρονιστικά ιδρύματα βρίσκονται υπόαξιολόγηση, με στόχο την αντιστοίχισή τους με εκείνες πουπαρέχονται στην κοινότητα.

Το επίπεδο της παροχής θεραπείας απεξάρτησης στασωφρονιστικά ιδρύματα παραμένει χαμηλό σε σύγκρισημε την κοινότητα, παρόλο που η επικράτηση της χρήσηςναρκωτικών είναι εν γένει υψηλότερη. Σε πολλές χώρεςη αποτοξίνωση είναι η προτιμώμενη και μερικές φορές ημόνη μορφή θεραπείας που είναι διαθέσιμη. Η θεραπείαυποκατάστασης θεωρητικά προσφέρεται στις περισσότερεςχώρες, αλλά τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι στην πράξη είναιλίγοι οι χρήστες ναρκωτικών που τη λαμβάνουν. Εξαίρεσηαποτελεί η Ισπανία, όπου το 2006 υποβλήθηκε σε θεραπείαυποκατάστασης το 14 % των καταδικασμένων φυλακισμένων(19 600), και το Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλία και Ουαλία),όπου αναμένεται ότι ο αριθμός όσων λαμβάνουν μεθαδόνηθα αυξηθεί από 6 000 σε 12 000, ύστερα από τηνεφαρμογή των νέων οδηγιών τον Απρίλιο του 2007.

Πρόσφατα δημοσιεύθηκαν (Kastelic κ.ά., 2008) νέεςπρακτικές οδηγίες για τη θεραπεία υποκατάστασης σεχώρους εγκλεισμού, που εγκρίθηκαν από την ΠΟΥ καιτο UNODC, και ορισμένες έρευνες υποδηλώνουν ότι ηθεραπεία υποκατάστασης για την αποτοξίνωση από ταοπιοειδή στα σωφρονιστικά ιδρύματα εμφανίζει θετικάαποτελέσματα ως προς την επικίνδυνη συμπεριφοράκαι τη θνησιμότητα (Dolan κ.ά., 2003). Μια πρόσφατηεπισκόπηση ερευνητικών μελετών με αντικείμενοπρογράμματα υποκατάστασης σε σωφρονιστικά ιδρύματακατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα θετικά αποτελέσματαεξαρτώνταν από την παροχή επαρκούς δοσολογίας καιαπό τη συνέχιση της θεραπείας καθ΄ όλη τη διάρκειατου εγκλεισμού (Stallwitz και Stöver, 2007). Επιπλέον,ο προσεκτικός σχεδιασμός της αποφυλάκισης και ησύνδεση με την περίθαλψη σε επίπεδο κοινότητας είναιβασικά στοιχεία των υπηρεσιών στον εν λόγω τομέα,που είναι αναγκαία ώστε να διασφαλίζεται ότι τα οφέληπου αποκομίζονται για την κατάσταση της υγείας τωνεγκλείστων κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού δεν χάνονταιστη συνέχεια (124).

(124) Βλέπε «Αυξημένος κίνδυνος θανάτου οφειλόμενου στα ναρκωτικά κατά την ολοκλήρωση της ποινής φυλάκισης ή της θεραπείας», σ. 102.

90

Συνδεόμενα με τα ναρκωτικά λοιμώδηνοσήματα

Τα λοιμώδη νοσήματα όπως ο ιός του HIV και η ηπατίτιδαΒ και C ανήκουν στις πλέον σοβαρές συνέπειες τηςχρήσης ναρκωτικών για την υγεία. Ακόμη και στις χώρεςόπου ο επιπολασμός του ιού HIV στους χρήστες ενέσιμωνναρκωτικών (ΧΕΝ) είναι χαμηλός, υπάρχουν άλλα λοιμώδηνοσήματα που μπορεί να προσβάλλουν δυσανάλογατους χρήστες ναρκωτικών, όπως η ηπατίτιδα A, B και C,τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, η φυματίωση, οτέτανος, η αλλαντίαση και οι ανθρώπινοι λεμφοτρόποιιοί κυττάρων Τ. Το ΕΚΠΝΤ παρακολουθεί συστηματικάτον ιό HIV και τις ηπατίτιδες B και C μεταξύ των ΧΕΝ(επιπολασμός αντισώματος ή άλλους εξειδικευμένουςδείκτες, στην περίπτωση της ηπατίτιδας Β). Τα στοιχείαπρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή, λόγω των διαφόρωνμεθοδολογικών περιορισμών στα διαφορετικά συστήματαδεδομένων (125).

Ιός HIV και AIDS

Έως τα τέλη του 2006, η επίπτωση των διαγνωσμένωνκρουσμάτων μόλυνσης με τον ιό HIV μεταξύ των ΧΕΝεμφανίζεται χαμηλή στις περισσότερες χώρες τηςΕυρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η συνολική κατάσταση στηνΕΕ σε παγκόσμιο επίπεδο φαίνεται σχετικά θετική. Τούτομπορεί να οφείλεται, εν μέρει τουλάχιστον, στην αυξημένηδιαθεσιμότητα μέτρων πρόληψης, θεραπείας και μείωσηςτων επιβλαβών συνεπειών, όπως η θεραπεία υποκατάστασηςκαι τα προγράμματα ανταλλαγής βελονών και συρίγγων.Ωστόσο και άλλοι παράγοντες, όπως η μείωση της ενέσιμηςχρήσης ναρκωτικών που παρατηρήθηκε σε μερικές χώρες,μπορεί να έχουν επιτελέσει σημαντικό ρόλο. Πάντως, σεμερικά τμήματα της Ευρώπης, τα στοιχεία καταδεικνύουν ότιη μετάδοση του ιού HIV που συνδέεται με την ενέσιμη χρήσηναρκωτικών εξακολούθησε να κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδατο 2006, γεγονός που υπογραμμίζει την αναγκαιότητανα διασφαλιστεί η κάλυψη και η αποτελεσματικότητα τωντοπικών πρακτικών πρόληψης.

Τάσεις στη μόλυνση με τον ιό HIV

Τα στοιχεία των νεοδιαγνωσθεισών περιπτώσεωνπου συνδέονται με την ενέσιμη χρήση για το 2006υποδηλώνουν ότι τα ποσοστά μόλυνσης συνεχίζουν ναμειώνονται συνολικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ύστερααπό την κορύφωση του 2001–2002 που οφειλότανστις επιδημικές εκρήξεις στην Εσθονία, στη Λεττονία καιτη Λιθουανία (126). Το 2006 το συνολικό ποσοστό τωννεοδιαγνωσθεισών μολύνσεων μεταξύ των ΧΕΝ στα 25κράτη μέλη της ΕΕ για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμαεθνικά στοιχεία ανερχόταν σε 5,0 περιπτώσεις ανάεκατομμύριο πληθυσμού, σημειώνοντας πτώση από το5,6 του 2005 (127). Από τις τρεις χώρες που αναφέρουντα υψηλότερα ποσοστά νεοδιαγνωσθεισών μολύνσεων(Εσθονία, Λεττονία, Πορτογαλία), η Πορτογαλία συνέχισενα αναφέρει μια πτωτική τάση για το 2005/06, ενώ στηνΕσθονία και τη Λεττονία οι τάσεις σταθεροποιήθηκανσε 142,0 και 47,1 νεωδιαγνωσθείσες περιπτώσεις ανάεκατομμύριο πληθυσμού, αντίστοιχα. Μεταξύ 2001 και2006 σε καμία χώρα δεν έχουν παρατηρηθεί έντονεςαυξήσεις στα ποσοστά των μολύνσεων από τον ιό HIV.Όπου παρατηρήθηκε κάποια ελαφριά αύξηση (π.χ.Βουλγαρία, Ιρλανδία), παρέμεινε κάτω από 1 επιπλέονπερίπτωση ανά εκατομμύριο πληθυσμού ετησίως.

Η εξέταση των απόλυτων τιμών αποκαλύπτει το ποιες είναιοι χώρες που συμβάλλουν δραστικότερα στο σύνολοτης ΕΕ. Οι περισσότερες νεοδιαγνωσθείσες μολύνσειςμεταξύ των ΧΕΝ το 2006 αναφέρθηκαν από τις χώρεςμε τα υψηλότερα ποσοστά μολύνσεων (Πορτογαλία,703 νέες διαγνώσεις· Εσθονία, 191· Λεττονία, 108) (128)και από εκείνες που έχουν μεγάλους πληθυσμούς(Ηνωμένο Βασίλειο, 187· Γερμανία, 168· Γαλλία, 167·Πολωνία, 112) (διάγραμμα 10). Σε αντίθεση με το γενικόπεριβάλλον πτωτικών τάσεων, οι μεγαλύτερες αυξήσειςκατά απόλυτες τιμές από το 2001 παρατηρούνται στοΗνωμένο Βασίλειο, με περίπου 13 επιπλέον περιπτώσειςανά έτος, και στη Γερμανία, με 10 περίπου περιπτώσεις,

Κεφάλαιο 7Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά και θάνατοιπου συνδέονται με τα ναρκωτικά

(125) Για λεπτομέρειες σχετικά με τις μεθόδους και τους ορισμούς βλέπε Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(126) Βλέπε πίνακα INF-104 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(127) Εθνικά στοιχεία δεν είναι διαθέσιμα από την Ισπανία και την Ιταλία. Κατόπιν προσαρμογής για τις δύο αυτές χώρες, το ποσοστό υπολογίζεται σε

5,9 περιπτώσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού, σε σχέση με ποσοστό 6,4 το 2005.(128) Στην Πορτογαλία, για το 2006 αναφέρθηκαν 703 περιπτώσεις από το EuroHIV, ενώ 432 αναφέρθηκαν από το πορτογαλικό κέντρο για την

επιδημιολογική παρακολούθηση των μεταδιδόμενων νόσων (CVEDT). Η απόκλιση οφείλεται στην κατηγοριοποίηση ανά έτος αναφοράς (EuroHIV)αντί ανά έτος διάγνωσης (CVEDT).

Κεφάλαιο 7: Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά και θάνατοι που συνδέονται με τα ναρκωτικά

91

οι οποίες όμως δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένεςανά έτος. Στη Βουλγαρία, ο χαμηλός ρυθμός αύξησηςπρόσφατα επιταχύνθηκε με 0, 2, 0, 7, 13 και 34 νέεςπεριπτώσεις ανά έτος από το 2001 έως το 2006,αφήνοντας υπόνοιες για ενδεχόμενη επιδημική έκρηξη.

Τα στοιχεία σχετικά με τις τάσεις από την παρακολούθησητου επιπολασμού του HIV σε δείγματα ΧΕΝ αποτελούνσημαντικό συμπλήρωμα των στοιχείων από τις αναφορέςπεριπτώσεων HIV, καθώς παρέχουν πληροφορίες και γιατις μη διαγνωσθείσες μολύνσεις. Στοιχεία επιπολασμούγια την περίοδο 2002–2006 είναι διαθέσιμα από 25χώρες (129). Σε 15 χώρες ο επιπολασμός του ιού HIVπαρέμεινε αμετάβλητος κατά την εν λόγω περίοδο. Σε πέντεχώρες (Βουλγαρία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Λεττονία)ο επιπολασμός εμφάνισε στατιστικά σημαντικές μειώσεις,όλες βάσει εθνικών δειγμάτων. Σε δύο από αυτές, ωστόσο,αναφέρθηκαν επίσης και αυξήσεις σε επίπεδο περιφέρειας:στη Σόφια της Βουλγαρίας, σε οκτώ από τις 21 περιφέρειεςτης Ιταλίας και σε μία ιταλική πόλη. Τέλος, σε πέντε χώρεςοι εθνικές τάσεις είτε δεν αναφέρονται είτε εμφανίζονταισταθεροποιημένες, ενώ υπάρχει τουλάχιστον ένα υποεθνικό

δείγμα που υποδεικνύει την ύπαρξη μιας ανοδικής τάσης,παρόλο που ο επιπολασμός παραμένει ως επί το πλείστονσε χαμηλά επίπεδα (Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο, Λιθουανία,Τσεχική Δημοκρατία και πιθανώς Σλοβενία).

Η σύγκριση των τάσεων των νεοδιαγνωσθεισών μολύνσεωνπου συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών σε σχέσημε τις τάσεις του επιπολασμού του HIV μεταξύ των ΧΕΝυποδηλώνει ότι η επίπτωση της μόλυνσης από τον ιό HIVπου συνδέεται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών φθίνει στιςπερισσότερες χώρες σε εθνικό επίπεδο. Η ερμηνεία είναιπιο δύσκολη όταν οι εν λόγω πηγές δεδομένων είναι ενμέρει αντικρουόμενες, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στηΒουλγαρία, στη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο —αν καισε αυτές τις χώρες τόσο η επίπτωση των νέων διαγνώσεωνόσο και ο ρυθμός αύξησής της (πλην της Βουλγαρίας γιατο διάστημα 2004–2006) βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα.

Το υψηλό ετήσιο ποσοστό νέων διαγνώσεων HIV πουσυνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών στηνΕσθονία, στη Λεττονία και την Πορτογαλία υποδηλώνειότι η εμφάνιση της μετάδοσης του ιού στις εν λόγωχώρες παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Για την Εσθονία

(129) Βλέπε πίνακα INF-108 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Σημείωση: Δεν υπάρχουν εθνικά στοιχεία διαθέσιμα για την Ισπανία και την Ιταλία· εμφανίζονται στοιχεία για τις περιφέρειες, όπου είναι διαθέσιμα. Γιααμφότερες τις χώρες οι μερικοί αριθμοί ανήλθαν σε πάνω από 100 νέες περιπτώσεις το 2005 και εμφάνισαν πτωτική τάση. Για περισσότερεςπληροφορίες βλέπε πίνακα INF-104 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Πηγή: EuroHIV.

Διάγραμμα 10: Απόλυτος αριθμός νεοδιαγνωσθεισών μολύνσεων από τον ιό HIV μεταξύ των ΧΕΝ κατά έτος αναφοράς: χώρες μεστάθμη κορυφής ανώτερη του 300 (αριστερά) και μεταξύ 100 και 300 (δεξιά)

1600

1200

400

800

1996

1998

1997

2000

2002

2004

1999

2001

2003

2005

2006

0

300

200

100

1996

1998

1997

2000

2002

2004

1999

2001

2003

2005

2006

0

Πορτογαλία Εσθονία Πολωνία Λιθουανία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Γαλλία AυστρίαΛεττονία


92

το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται και από τα στοιχείαεπιπολασμού του 2005, τα οποία δείχνουν ότι περίπου τοένα τρίτο των νέων ΧΕΝ (ενέσιμη χρήση εδώ και λιγότεροαπό δύο χρόνια) ήταν θετικοί στον ιό HIV. Περαιτέρωενδείξεις για τη συνεχιζόμενη μετάδοση του ιού HIVπροκύπτουν και από αναφορές για υψηλά επίπεδαεπιπολασμού (άνω του 5 %) μεταξύ των νεαρών ΧΕΝ(δείγματα 50 και άνω ΧΕΝ ηλικίας κάτω των 25 ετών)

σε διάφορες χώρες: Ισπανία (εθνικά στοιχεία, 2005),Πορτογαλία (εθνικά στοιχεία, 2006), Εσθονία (δύοπεριφέρειες, 2005), Λεττονία (εθνικά στοιχεία και στοιχείαδύο πόλεων, 2002/03), Λιθουανία (μία πόλη, 2006) καιΠολωνία (μία πόλη, 2005) (130).

Επίπτωση του AIDS και πρόσβαση στη HAART

Η πληροφόρηση αναφορικά με την επίπτωση του AIDSείναι σημαντική για την ανάδειξη των νέων εμφανίσεωνσυμπτωματικών νοσημάτων, αλλά δεν αποτελεί καλόδείκτη της μετάδοσης του HIV. Τα στοιχεία σχετικάμε την επίπτωση του AIDS μπορούν επίσης ναπροσφέρουν πληροφόρηση σχετικά με την κάλυψη καιτην αποτελεσματικότητα της υψηλής δραστικότηταςαντιρετροϊκής θεραπείας (HAART). Τα υψηλά ποσοστάεπίπτωσης του AIDS σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρεςενδεχομένως υποδηλώνουν ότι πολλοί ΧΕΝ που έχουνπροσβληθεί από τον ιό HIV δεν υποβάλλονται σε HAARTσε επαρκώς πρώιμο στάδιο της μόλυνσης, ώστε νααποκομίσουν τα μέγιστα οφέλη από τη θεραπεία.

Η Πορτογαλία παραμένει η χώρα με την υψηλότερηεπίπτωση του AIDS που συνδέεται με την ενέσιμη χρήσηναρκωτικών, με κατ΄ εκτίμηση 22,4 νέες περιπτώσεις ανάεκατομμύριο πληθυσμού το 2006, παρόλο που πλέονη τάση είναι σαφώς φθίνουσα από τις 29,9 περιπτώσειςανά εκατομμύριο το 2005. Σχετικά υψηλά ποσοστάεπίπτωσης του AIDS αναφέρονται επίσης για την Εσθονία,την Ισπανία και τη Λεττονία, με 17,1, 15,1 και 13,5 νέεςπεριπτώσεις ανά εκατομμύριο αντίστοιχα. Μεταξύ τωντριών αυτών χωρών, η τάση είναι πτωτική στην Ισπανίακαι τη Λεττονία, αλλά όχι και στην Εσθονία όπου τα πιοπρόσφατα στοιχεία δείχνουν αύξηση από 11,9 νέεςπεριπτώσεις ανά εκατομμύριο το 2005 σε 17,1 ανάεκατομμύριο το 2006. Αύξηση έχει καταγραφεί και στηΛιθουανία, από 2,0 νέες περιπτώσεις ανά εκατομμύριο το2005 σε 5,0 περιπτώσεις ανά εκατομμύριο το 2006 (131).

Ηπατίτιδα B και C

Παρόλο που υψηλά επίπεδα επιπολασμού της μόλυνσηςαπό τον ιό HIV παρατηρούνται μόνο σε ορισμένα κράτημέλη της ΕΕ, η ιογενής ηπατίτιδα και ειδικότερα η μόλυνσηπου προκαλείται από τον ιό της ηπατίτιδας C (HCV)εμφανίζει πολύ υψηλότερο επιπολασμό σε ΧΕΝ σε όλητην Ευρώπη. Τα επίπεδα αντισωμάτων κατά του ιού HCVστα εθνικά δείγματα των ΧΕΝ κατά το διάστημα 2005–2006 κυμαίνονται από περίπου 15 έως 90 %, με τιςπερισσότερες χώρες να αναφέρουν κατά κανόνα ποσοστάπου υπερβαίνουν το 40 %. Λίγες μόνο χώρες (Βουλγαρία,Τσεχική Δημοκρατία, Φινλανδία) αναφέρουν επιπολασμόκάτω του 25 % στα εθνικά δείγματα των ΧΕΝ, παρόλο που

(130) Βλέπε πίνακες INF-109 και INF-110 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(131) Βλέπε διάγραμμα INF-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Ζώνες υψηλού κινδύνου για HIV/AIDS

Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι η επίπτωση τηςμόλυνσης από HIV μεταξύ των ΧΕΝ είναι γενικά χαμηλήστην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, χρειάζεται επαγρύπνησηκαθώς μερικά κράτη μέλη συνεχίζουν να εμφανίζουνυψηλά ποσοστά νέων μολύνσεων από τον ιό HIV πουσυνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών, ενώ ηκατάσταση είναι ακόμη πιο ανησυχητική σε ορισμένεςγειτονικές μεταξύ τους χώρες.

Ύστερα από μια πρόσφατη επιδημία του ιού HIVστην Εσθονία και τη Λεττονία, τα ποσοστά τωννεοδιαγνωσθεισών μολύνσεων σε ΧΕΝ μειώθηκαναπό το 2001, αλλά έχουν πλέον σταθεροποιηθεί σεεπίπεδα που παραμένουν υψηλά (142,0 και 47,1 νέεςπεριπτώσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού, αντίστοιχα,για το 2006), υποδηλώνοντας ότι τα ποσοστά τωνμεταδόσεων παραμένουν υψηλά. Η Πορτογαλία συνεχίζεινα αναφέρει τις περισσότερες νεοδιαγνωσθείσες μολύνσειςστην Ευρωπαϊκή Ένωση (βλέπε σ. 90), και, παρά τηνπτωτική τάση, το ετήσιο ποσοστό των νεοαναφερόμενωνδιαγνώσεων είναι ακόμη υψηλό: 66,5 νέες περιπτώσεις ανάεκατομμύριο πληθυσμού το 2006.

Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η κατάσταση σε γειτονικέςμεταξύ τους χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Στις δύομεγαλύτερες χώρες, τη Ρωσία και την Ουκρανία, ο αριθμόςτων νεοδιαγνωσθεισών περιπτώσεων είναι υψηλός καισυνεχίζει να αυξάνεται. Το 2006 οι νεοδιαγνωσθείσεςμολύνσεις που συνδέονται με την ενέσιμη χρήσηναρκωτικών υπολογίζονταν σε πάνω από 11 000 στηΡωσία και 7 000 στην Ουκρανία (78,6 και 152,9 νέεςπεριπτώσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού, αντίστοιχα).

Τα υψηλά ποσοστά της συνεχιζόμενης μετάδοσης του ιούμεταξύ των ΧΕΝ υποδεικνύουν την ανάγκη επανεξέτασηςτόσο της διαθεσιμότητας όσο και του επιπέδου και τηςευρύτητας των υφιστάμενων παρεχόμενων υπηρεσιών,συμπεριλαμβανομένων των εξειδικευμένων μέτρων πουαποσκοπούν στη μείωση της εξάπλωσης των λοιμωδώννοσημάτων, όπως είναι η ανταλλαγή συρίγγων και ηθεραπεία υποκατάστασης. Επιπλέον, υπάρχει ανάγκηγια στοχευμένες μελέτες μεταξύ των ΧΕΝ, ώστε ναδιερευνηθούν ο λόγος για τον οποίο ορισμένοι πληθυσμοίεμφανίζονται ιδιαιτέρως ευάλωτοι, οι παράγοντες πουσυνδέονται με την επικίνδυνη συμπεριφορά και τουςφραγμούς της αυτοπροστασίας, καθώς και για ναπροσδιοριστούν ελπιδοφόρες προσεγγίσεις για τηνπρόληψη νέων εκρήξεων.


93

ακόμη και σε αυτό το επίπεδο τα ποσοστά μολύνσεωνπαραμένουν ένα σημαντικό πρόβλημα για τη δημόσιαυγεία (132).

Στο εσωτερικό των χωρών, τα επίπεδα επιπολασμούτου HCV μπορεί να κυμαίνονται σημαντικά,αντικατοπτρίζοντας τόσο τις διαφορές ανά περιφέρειαόσο και τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού στον οποίοαντιστοιχεί το δείγμα. Για παράδειγμα, στο ΗνωμένοΒασίλειο τοπικές μελέτες αναφέρουν επίπεδα μεταξύ 29και 59 %, ενώ στην Ιταλία οι διάφορες εκτιμήσεις ανάπεριφέρεια κυμαίνονται από 40 έως 96 %. Αν και οιεκτιμήσεις που συνάγονται από μη στατιστικά δείγματαπρέπει πάντοτε να αντιμετωπίζονται με προσοχή, οιαποκλίσεις που εντοπίζονται ως προς τα επίπεδαεπιπολασμού ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσειςως προς τη στόχευση και την παροχή των προγραμμάτωνπρόληψης και θεραπείας. Επιπλέον, η κατανόηση των

παραγόντων που ευθύνονται για τη διαφοροποίησητων επιπέδων της μόλυνσης μπορεί να συνδράμει στηνανάπτυξη βελτιωμένων στρατηγικών παρέμβασης.

Μελέτες μεταξύ των νεαρών (ηλικίας κάτω των 25 ετών) καινέων (που κάνουν ενέσιμη χρήση για λιγότερο από δύοχρόνια) ΧΕΝ δείχνουν ότι η χρονική περίοδος κατά τηνοποία είναι εφικτή η πρόληψη της προσβολής από τον ιόHCV είναι αρκετά σύντομη, καθώς πολλοί μολύνονται απότον ιό ήδη από την αρχική περίοδο της ενέσιμης χρήσης.Πρόσφατες μελέτες (2005–2006) κατά κανόνα αναφέρουνεπίπεδα επιπολασμού μεταξύ 20 και 50 %, αν καιπαρατηρείται αξιοσημείωτη απόκλιση μεταξύ των δειγμάτων.

Ο επιπολασμός αντισώματος ηπατίτιδας Β (HBV)εμφανίζει ακόμη μεγαλύτερες αποκλίσεις από αυτόν τουαντισώματος HCV, ενδεχομένως εν μέρει λόγω διαφορώνστα επίπεδα εμβολιασμού, αν και δεν αποκλείεται ναπαίζουν ρόλο και άλλοι παράγοντες. Η πληρέστερηδιαθέσιμη ομάδα δεδομένων είναι αυτή που αφορά τοαντίσωμα του βασικού αντιγόνου του ιού της ηπατίτιδας Β(anti-HBc), γεγονός που υποδηλώνει ιστορικό μόλυνσης.Το διάστημα 2005–2006, 6 από τις 11 χώρες πουπαρέχουν στοιχεία για τους ΧΕΝ ανέφεραν επίπεδαεπιπολασμού του δείκτη anti-HBc άνω του 40 % (133).

Οι διαχρονικές τάσεις στις κοινοποιηθείσες περιπτώσειςηπατίτιδας B και ηπατίτιδας C δείχνουν δυο διαφορετικέςεικόνες. Το ποσοστό των ΧΕΝ επί του συνόλου τωνκοινοποιηθεισών περιπτώσεων ηπατίτιδας Β φαίνεταινα παρουσιάζει μείωση σε ορισμένες χώρες, πιθανώςχάρη στον αυξανόμενο αντίκτυπο των προγραμμάτωνεμβολιασμού που στοχεύουν στους ΧΕΝ. Στηνπερίπτωση της ηπατίτιδας C, το ποσοστό των ΧΕΝεπί του συνόλου των κοινοποιηθεισών περιπτώσεωνσημείωσε μείωση σε πέντε χώρες, αλλά αυξήθηκε σεπέντε άλλες (Ηνωμένο Βασίλειο, Λουξεμβούργο, Μάλτα,Σουηδία, Τσεχική Δημοκρατία) (134). Για αμφότερες τιςηπατίτιδες Β και C, η αναλογία των ΧΕΝ μεταξύ τωνκοινοποιηθεισών περιπτώσεων συνέχισε να παρουσιάζειαισθητή διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα το2006, υποδηλώνοντας γεωγραφικές διαφορές στηνεπιδημιολογία των εν λόγω νοσημάτων, αν και δεν μπορείνα αποκλειστεί το ενδεχόμενο οι αποκλίσεις να οφείλονταισε διαφορετικές πρακτικές δοκιμών και αναφοράς.

Πρόληψη των λοιμωδών νοσημάτων

Για τη μείωση της εξάπλωσης και των επιπτώσεων τωνλοιμωδών νοσημάτων μεταξύ των χρηστών ναρκωτικών, τακράτη μέλη της ΕΕ χρησιμοποιούν ένα συνδυασμό απόμερικά από τα ακόλουθα μέτρα: θεραπεία απεξάρτησης,συμπεριλαμβανομένης της θεραπείας υποκατάστασης (βλέπεκεφάλαιο 6), πληροφόρηση και συμβουλευτική σε ζητήματα

(132) Βλέπε πίνακες INF-111 έως INF-113 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(133) Βλέπε πίνακα INF-115 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(134) Βλέπε πίνακες INF-105 και INF-106 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Πρόσβαση στις εξετάσεις για τον ιό HIVκαι τη θεραπεία

Ο ένας στους τρεις ανθρώπους που είναι φορείς του ιούHIV στην Ευρώπη δεν γνωρίζει ότι έχει μολυνθεί από τον ιό(ECDC, 2007), ενώ αναφορές από ορισμένα κράτη μέληδείχνουν ότι τα επίπεδα συνειδητοποίησης μπορεί να είναιακόμη χαμηλότερα μεταξύ των ΧΕΝ που έχουν μολυνθεί.

Ως εκ τούτου, πολλοί από όσους έχουν μολυνθεί με τονιό δεν έχουν το πλεονέκτημα της έγκαιρης θεραπείας καιπερίθαλψης. Μάλιστα, ενδέχεται να συμβάλλουν στηνεξάπλωση του HIV εκθέτοντας, εν αγνοία τους, τουςάλλους σε κίνδυνο μόλυνσης. Επιπλέον, η ποιότητατων στοιχείων που συλλέγονται από τα συστήματαπαρακολούθησης του ιού HIV έχει μειωθεί.

Βάσει των προσωρινών στοιχείων, η πρόσβαση τωνΧΕΝ στην αντιρετροϊκή θεραπεία και περίθαλψη είναιδυσανάλογα περιορισμένη (Donoghoe κ.ά., 2007).Οι προσεγγίσεις αντιρετροϊκής θεραπείας για να είναιαποτελεσματικές πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την ιδιαίτερηκατάσταση και τις ανάγκες των ΧΕΝ, όπως τα προβλήματαυγείας που συνυπάρχουν με κοινωνικά προβλήματα (π.χ.έλλειψη στέγης και ασφάλισης), αλλά και το στίγμα καιοι διακρίσεις στα κέντρα υγειονομικής περίθαλψης ή οιεπαναλαμβανόμενες συλλήψεις και εγκλεισμοί.

Για τη βελτίωση της πρόσβασης στις εξετάσεις γιατον ιό HIV και τη θεραπεία, το ΕΚΠΝΤ ανέπτυξεειδικές κατευθυντήριες γραμμές για την προσφοράετήσιας εθελοντικής ιατρικής εξέτασης σε ΧΕΝ,συμπεριλαμβανομένης της εξέτασης για τον ιό HIV και τηνιογενή ηπατίτιδα (1).

(1) http://www.emcdda.europa.eu/publications/methods/pdu/2008/medical-examination.


94

υγείας, διανομή αποστειρωμένων υλικών ενέσιμης χρήσης καιεκπαίδευση για ασφαλέστερο σεξ και ασφαλέστερη χρήσηναρκωτικών. Η διαθεσιμότητα και η κάλυψη των μέτρων αυτώνποικίλλει σημαντικά μεταξύ των χωρών.

Προγράμματα ανταλλαγής βελονών και συρίγγων καιθεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών διατίθενται σε όλα τακράτη μέλη της ΕΕ, στην Κροατία και τη Νορβηγία, αν καιμε σημαντικές διαφοροποιήσεις τόσο ως προς τους χώρουςπαροχής όσο και ως προς τον πληθυσμό-στόχο. Τα επίπεδατης παροχής θεραπείας υποκατάστασης και υπηρεσιώνμείωσης των επιβλαβών συνεπειών στην Ευρώπη έχουναυξηθεί πολύ κατά την τελευταία δεκαετία. Σε μερικές χώρες,ωστόσο, οι εν λόγω παρεμβάσεις παραμένουν περιορισμένηςκλίμακας και, συνολικά, οι παροχές συνεχίζουν να μηνκαλύπτουν τις ανάγκες σε αυτούς τους τομείς.

Μια πρόσφατη μελέτη κοόρτης στο Άμστερνταμ επεσήμανετα οφέλη από τη συνδυασμένη διαθεσιμότητα τηςσυντήρησης με μεθαδόνη και της ανταλλαγής βελονών,καθώς η συμμετοχή και στις δύο υπηρεσίες, σε σύγκρισημε τη συμμετοχή μόνο σε μία από αυτές, συνδέθηκε μεχαμηλότερη επίπτωση της μόλυνσης από τους ιούς HCVκαι HIV μεταξύ των ΧΕΝ (Van den Berg κ.ά., 2007).

Η αξιολόγηση της κάλυψης των προγραμμάτωνανταλλαγής βελονών και συρίγγων δεν είναι εύκολη.Παραδείγματος χάρη, η Τσεχική Δημοκρατία αναφέρει τηνύπαρξη δικτύου 90 κέντρων άμεσης πρόσβασης, το οποίοπροσεγγίζει περίπου 25 000 χρήστες ναρκωτικών ετησίως,70 % των οποίων κάνουν ενέσιμη χρήση, και παρέχει κατάμέσο όρο 210 σύριγγες ανά ΧΕΝ.

Μερικές χώρες αναφέρουν αυξήσεις στους αριθμούςτων συρίγγων που διατίθενται μέσω των προγραμμάτωνανταλλαγής βελονών και συρίγγων: στην Εσθονία, οεκτιμώμενος αριθμός συρίγγων που διατέθηκαν ανά ΧΕΝδιπλασιάστηκε μεταξύ 2005 και 2006, φθάνοντας τις112· κατά την ίδια περίοδο, τα προγράμματα ανταλλαγήςσυρίγγων στην Ουγγαρία αύξησαν την κίνησή τουςσε σύριγγες κατά 56 % και τα εξυπηρετούμενα άτομακατά 84 %· η Φινλανδία συνεχίζει να αναφέρει αύξησητου αριθμού των εξυπηρετούμενων ατόμων και τωνδιατιθέμενων συρίγγων στα κέντρα συμβουλών υγείας.Όμως, δεν ανέφεραν όλες οι χώρες αυξήσεις: στη Μάλτακαι τη Σλοβακία η παροχή συρίγγων παρέμεινε σταθερή το2006· η Πολωνία ανέφερε μείωση στον αριθμό των φορέωνπου λειτουργούν και μείωση κατά 15 % του αριθμού τωνσυρίγγων που ανταλλάχθηκαν· η Ρουμανία ανέφερε πτώση70 % στον αριθμό των συρίγγων που ανταλλάχθηκαν στοΒουκουρέστι με κύρια αναφερόμενη αιτία τα οικονομικάπροβλήματα.

Σε ορισμένες χώρες η σταθεροποίηση ή οι μειώσεις στηνανταλλαγή συρίγγων ενδεχομένως αντικατοπτρίζουν

αλλαγές στα συνολικά πρότυπα ενέσιμης χρήσης καιστη διαθεσιμότητα της θεραπείας: στο Λουξεμβούργο, οαριθμός των συρίγγων που διανεμήθηκαν από υπηρεσίεςάμεσης πρόσβασης, ύστερα από πολλά χρόνια αυξήσεων,σταθεροποιήθηκε το 2005 και σημείωσε πτώση το 2006.Πρόσφατες μειώσεις στην παροχή συρίγγων αναφέρθηκανεπίσης στην Πορτογαλία και το Βέλγιο (φλαμανδικήκοινότητα) και σε τοπικό επίπεδο στη Γερμανία και τιςΚάτω Χώρες.

Εμβολιασμός των χρηστών ναρκωτικώνκατά της ηπατίτιδας Β

Η μετάδοση του ιού της ηπατίτιδας Β (HBV) συνεχίζεταιμεταξύ των ΧΕΝ στην Ευρώπη, και στις περισσότερεςχώρες τα ποσοστά ενεργού μόλυνσης από τον ιό HBV(επιπολασμός της HBsAg) ανάμεσά τους παραμένουνυψηλά σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό (1). Οεμβολιασμός θεωρείται το πιο αποτελεσματικό μέτρο γιατην πρόληψη της μόλυνσης από τον ιό της ηπατίτιδας Β(HBV) και τις επιπτώσεις της. Σύμφωνα με τη σύσταση τηςΠΟΥ του 1991, τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ, αλλάόχι όλα, έχουν εφαρμόσει καθολικό εμβολιασμό κατά τουσυγκεκριμένου ιού. Ωστόσο, οι πολιτικές εμβολιασμούβρεφών θα έχουν επίδραση στις μελλοντικές κυρίως γενιέςχρηστών ναρκωτικών. Με στόχο την ακόμη ταχύτερημείωση της εξάπλωσης της μόλυνσης, περισσότερα απότα μισά κράτη μέλη της ΕΕ έχουν υιοθετήσει προγράμματαεμβολιασμού που απευθύνονται ειδικά στους ΧΕΝ ή/καιτους κρατούμενους των σωφρονιστικών ιδρυμάτων. Παρ΄όλα αυτά, η κάλυψη των εν λόγω προγραμμάτων ποικίλλειμεταξύ των χωρών, και το ένα τρίτο των κρατών μελώντης ΕΕ εξακολουθούν να μην αναφέρουν την ύπαρξηπρογραμμάτων εμβολιασμού ειδικά για τους χρήστεςναρκωτικών.

Τα προγράμματα εμβολιασμών που απευθύνονται σεχρήστες ναρκωτικών συχνά αντιμετωπίζουν το πρόβληματων χαμηλών ποσοστών συμμόρφωσης, με αποτέλεσμα τημη συμπλήρωση της σειράς των εμβολίων. Με δεδομένητη διαθεσιμότητα ενός ασφαλούς και αποτελεσματικούεμβολίου, οι στρατηγικές για την επίτευξη ενός ακόμηυψηλότερου επιπέδου ανοσοποίησης μεταξύ όσωνβρίσκονται σε κίνδυνο μπορεί να περιλαμβάνουν ευέλικτεςπροσεγγίσεις, στοχοθετώντας τους χρήστες ναρκωτικώνστην αρχική περίοδο χρήσης και προσεγγίζοντας τιςκοινότητες με υψηλότερη επικράτηση χρήσης ναρκωτικών.Οι επαναλαμβανόμενες προσφορές εμβολιασμών και οιεπιπλέον δόσεις σε όσους εμφανίζουν μειωμένη ανοσιακήαπόκριση μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην επίτευξηκαλύτερων αποτελεσμάτων ανοσοποίησης. Για αυτόμπορεί να χρειαστεί η επανεξέταση και ενδεχομένως ητροποποίηση των πολιτικών εκ μέρους των κρατών μελών,προκειμένου να μειωθεί η εμφάνιση της χρόνιας μόλυνσηςαπό τον HBV και των επιπτώσεών της.

(1) Βλέπε πίνακες INF-106 και INF-114 στο Δελτίο στατιστικώνστοιχείων 2008.


95

Η ανταλλαγή βελονών και οι υπηρεσίες άμεσηςπρόσβασης μπορούν επίσης να αποτελέσουν ένα δίαυλοπρος την περίθαλψη για όσους έχουν περιορισμένηπρόσβαση στις γενικές υπηρεσίες υγείας. Τούτοπεριλαμβάνει την παροχή πρωτοβάθμιας υγειονομικήςπερίθαλψης, καθώς και μέτρα για την προώθηση τηςσεξουαλικής υγείας, όπως η διανομή προφυλακτικών καιλιπαντικών και η παροχή εκπαίδευσης για ασφαλέστεροσεξ. Η παροχή υπηρεσιών πρόληψης των λοιμωδώννοσημάτων μέσω ομάδων εργασίας εκτός δομών ή σεκέντρα άμεσης πρόσβασης έχει επίσης θεσπιστεί στηνπλειονότητα των χωρών, αν και οι υπηρεσίες στον εν λόγωτομέα βρίσκονται ακόμη υπό ανάπτυξη. Για παράδειγμα,επί του παρόντος, στην Εσθονία, στη Λεττονία και τηΛιθουανία συστήνεται ένα διακρατικό δίκτυο πρόληψηςάμεσης πρόσβασης που θα εφαρμόζει κοινά πρότυπαπαροχής υπηρεσιών και πρωτόκολλα επιδημιολογικήςπαρακολούθησης.

Ιατρικές υπηρεσίες παρέχονται σε κλινικές άμεσηςπρόσβασης και από κινητές υπηρεσίες ή μέσωπρογραμμάτων παραπομπής. Για παράδειγμα, τοτσεχικό δίκτυο άμεσης πρόσβασης συνεργάζεται στενάμε τις περιφερειακές υπηρεσίες δημόσιας υγειονομικήςπερίθαλψης για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στιςσυμβουλευτικές υπηρεσίες, στις εξετάσεις και τη θεραπείαγια τη σωματική συννοσηρότητα και συγκεκριμένα τηνιογενή ηπατίτιδα. Στη Βουλγαρία, ένα κινητό ιατρείο στοBourgas, στον Εύξεινο Πόντο, παρείχε συμβουλευτικήυποστήριξη σε 750 περιπτώσεις το 2006. Στη Δανία,ορισμένοι δήμοι έλαβαν κρατικές επιχορηγήσεις γιαπρογράμματα υγειονομικής περίθαλψης που στοχεύουνστους πλέον ευάλωτους χρήστες ναρκωτικών. Επιπλέον, τοπρόγραμμα «Αίθουσα υγείας» στην Κοπεγχάγη είναι ένατριετές πιλοτικό πρόγραμμα που θεσπίστηκε το 2008, τοοποίο συνδυάζει την υγειονομική περίθαλψη και τα μέτρακοινωνικής συμβουλευτικής με μια προσέγγιση άμεσηςπρόσβασης.

Πρόληψη της ιογενούς ηπατίτιδας

Το 2006 αναφέρθηκαν από διάφορες χώρεςπρωτοβουλίες για την πρόληψη της εξάπλωσης τηςιογενούς ηπατίτιδας. Για παράδειγμα, στο Λουξεμβούργο,ύστερα από τα αποτελέσματα ενός προγράμματοςδράσης-έρευνας, ενισχύθηκε η παροχή συμβουλευτικώνυπηρεσιών για την ασφαλέστερη χρήση ναρκωτικών γιανεαρούς και νέους χρήστες και βελτιώθηκε η ελεύθερηπρόσβαση σε σύνεργα ενέσιμης χρήσης για τους ΧΕΝ.Στη Δανία, από το 2006 είναι διαθέσιμος δωρεάνεμβολιασμός για την ηπατίτιδα Α και Β για τους χρήστεςναρκωτικών και τους συντρόφους τους, και πλέον οι

δήμοι οφείλουν να παρέχουν μια ολοκληρωμένη σειράυπηρεσιών σχετικά με τα λοιμώδη νοσήματα σε όσουςκάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών. Τέλος, στην Ιρλανδία,μια ομάδα εργασίας με αντικείμενο τον ιό HCV ανέλαβετο 2007 την εργασία της ανάπτυξης μιας εθνικήςστρατηγικής για την παρακολούθηση, την εκπαίδευση καιτη θεραπεία.

Τα σωφρονιστικά ιδρύματα είναι σημαντικοί χώροι γιαπαρεμβάσεις, οι οποίες θέτουν στο στόχαστρο τα λοιμώδηνοσήματα που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών καιγια την παροχή υπηρεσιών υγείας σε έναν πληθυσμόπου κατά τα άλλα είναι δύσκολα προσβάσιμος (βλέπεκεφάλαιο 2). Πρόσφατες έρευνες υπέδειξαν ότι είναισημαντική η παροχή εξέτασης για μόλυνση από ιό σεόλους όσοι έχουν κάνει έστω και μία φορά παράνομηχρήση ναρκωτικών και έδειξαν ότι ο εντοπισμός τηςμόλυνσης από χρόνια ηπατίτιδα C κατά την εισαγωγή στασωφρονιστικά ιδρύματα ήταν αποδοτικό μέτρο (Suttonκ.ά., 2006). Πέρα από όσους πάσχουν από λοιμώδηνοσήματα και λαμβάνουν την απαραίτητη θεραπεία καιπερίθαλψη, και οι χρήστες ναρκωτικών στα σωφρονιστικάιδρύματα θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μια σειράπαρεμβάσεων όπως η υγειονομική εκπαίδευση και ηανοσοποίηση κατά της ηπατίτιδας Β (135).

Συνδεόμενοι με τα ναρκωτικά θάνατοικαι θνησιμότητα

Η χρήση ναρκωτικών είναι μία από τις κύριες αιτίεςπροβλημάτων υγείας και θανάτου στους νέους στην Ευρώπη.Τα σημαντικά επίπεδα θνησιμότητας, ως αποτέλεσμα τηςχρήσης οπιοειδών ειδικά, αποτυπώνονται σε μια διεθνήμελέτη υπό την αιγίδα του ΕΚΠΝΤ, η οποία απεκάλυψε ότισε επτά ευρωπαϊκές αστικές περιοχές το 10 με 23 % τηςθνησιμότητας των ατόμων ηλικίας 15 έως 49 ετών μπορεί νααποδοθεί στη χρήση οπιοειδών (Bargagli κ.ά., 2005).

Ο βασικός δείκτης του ΕΚΠΝΤ «Συνδεόμενοι με ταναρκωτικά θάνατοι και θνησιμότητα μεταξύ των χρηστώνναρκωτικών» παρακολουθεί κατά κύριο λόγο τουςθανάτους που οφείλονται άμεσα στη χρήση ναρκωτικών(θάνατοι οφειλόμενοι στα ναρκωτικά) και σε μικρότερηέκταση τη συνολική θνησιμότητα μεταξύ των χρηστώνναρκωτικών, που περιλαμβάνει επίσης τους θανάτουςπου συνδέονται με διάφορα άλλα προβλήματα υγείας καικοινωνικά προβλήματα.

Θάνατοι οφειλόμενοι στα ναρκωτικά

Κατά το ΕΚΠΝΤ, ο όρος «οφειλόμενοι στα ναρκωτικάθάνατοι» (136) αναφέρεται σε θανάτους που οφείλονταιάμεσα (τοξικώσεις ή θάνατοι λόγω υπερβολικής δόσης)

(135) Βλέπε πίνακες DUP στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(136) Έχει υιοθετηθεί ο όρος «οφειλόμενοι στα ναρκωτικά θάνατοι», καθώς αποδίδει ακριβέστερα τον χρησιμοποιούμενο ορισμό.


96

στην κατανάλωση μιας ή περισσότερων ναρκωτικώνουσιών, εκ των οποίων τουλάχιστον μία είναι παράνομη.Το πλήθος των χρηστών ναρκωτικών, τα πρότυπα χρήσης(ενέσιμη, πολλαπλή χρήση) και η διαθεσιμότητα τηςθεραπείας και των υπηρεσιών έκτακτων περιστατικώνείναι όλοι παράγοντες που επηρεάζουν τον συνολικόαριθμό των εν λόγω θανάτων σε κάθε κοινότητα. Γενικά οιοφειλόμενοι στα ναρκωτικά θάνατοι επέρχονται λίγο μετάτην κατανάλωση της ουσίας ή των ουσιών.

Η βελτίωση της ποιότητας και της αξιοπιστίας τωνευρωπαϊκών στοιχείων κατά τα τελευταία έτη έχει επιτρέψεικαλύτερες περιγραφές των συνολικών και εθνικών τάσεων,και οι περισσότερες χώρες έχουν πλέον υιοθετήσειορισμούς αντίστοιχους με αυτόν του ΕΚΠΝΤ (137). Παρ΄όλα αυτά, λόγω των διαφορών που υπάρχουν από χώρασε χώρα στην ποιότητα των αναφορών, κάθε άμεσησύγκριση θα πρέπει και πάλι να γίνεται με προσοχή.

Κατά την περίοδο 1990–2005, τα κράτη μέλη της ΕΕανέφεραν ανά έτος μεταξύ 6 500 και 8 500 θανάτουςοφειλόμενους στα ναρκωτικά, φθάνοντας συνολικά τους130 000 θανάτους. Οι αριθμοί αυτοί θα πρέπει ναθεωρούνται ελάχιστη εκτίμηση (138).

Τα ποσοστά θνησιμότητας του γενικού πληθυσμού πουαποδίδονται σε οφειλόμενους στα ναρκωτικά θανάτουςεμφανίζουν μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ των χωρών,καθώς κυμαίνονται από 3–5 έως πάνω από 70 θανάτουςανά εκατομμύριο κατοίκους ηλικίας 15–64 ετών (μέσοςόρος 21 θάνατοι ανά εκατομμύριο). Δεκαέξι ευρωπαϊκέςχώρες αναφέρουν ποσοστά άνω των 20 θανάτων ανάεκατομμύριο και πέντε άνω των 40 ανά εκατομμύριο. Στουςάνδρες ηλικίας 15–39 ετών, τα ποσοστά θνησιμότηταςείναι κατά μέσο όρο και στις περισσότερες χώρες δύοφορές υψηλότερα (ανερχόμενα κατά μέσο όρο στηνΕυρώπη σε 44 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους).Την περίοδο 2005–2006, οι οφειλόμενοι στα ναρκωτικάθάνατοι αντιπροσώπευαν το 3,5 % του συνόλου τωνθανάτων στους Ευρωπαίους ηλικίας 15–39 ετών και άνωτου 7 % σε οκτώ χώρες (139) (διάγραμμα 11).

Η έρευνα της νοσηρότητας και των υπόλοιπων επιπτώσεωναπό μη θανατηφόρο λήψη υπερβολικής δόσης παραμένειπεριορισμένη, όπως και οι επενδύσεις στις προσπάθειεςπρόληψης, παρά τις ενδείξεις ότι τα νούμερα ενδέχεται ναείναι υψηλά. Μελέτες έχουν διατυπώσει εκτιμήσεις ότι σεκάθε θανατηφόρο λήψη υπερβολικής δόσης αντιστοιχούνμεταξύ 20 και 25 μη θανατηφόρες λήψεις υπερβολικήςδόσης. Αν και είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς εάν οι εν

(137) Βλέπε αναλυτικές μεθοδολογικές πληροφορίες για τους θανάτους που συνδέονται με τα ναρκωτικά στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(138) Βλέπε πίνακα DRD-2 μέρος (i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(139) Βλέπε πίνακα DRD-5 και διάγραμμα DRD-7 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Συνδεόμενοι με τα ναρκωτικά θάνατοι:μια σύνθετη έννοια

Ο επιστημονικός αλλά και ο πολιτικός δημόσιος διάλογοςαναφορικά με τους θανάτους που συνδέονται με τα ναρκωτικάπαρακωλύεται από την πληθώρα εννοιών και ορισμών πουέχουν χρησιμοποιηθεί στον εν λόγω τομέα. Όσο πιο ευρείεςκαι περιεκτικές είναι οι έννοιες που χρησιμοποιούνται τόσολιγότερο χρήσιμα είναι τα στοιχεία για την κατανόηση τωνυποκείμενων παραγόντων που σχετίζονται με τους θανάτουςπου συνδέονται με τα ναρκωτικά. Για παράδειγμα, εάνομαδοποιηθούν όλοι οι θάνατοι με θετική τοξικολογικήεξέταση, στο σύνολο αυτό θα περιλαμβάνονται περιπτώσειςόπου τα ναρκωτικά έχουν διαδραματίσει άμεσο αιτιώδη ρόλο,μαζί με περιπτώσεις όπου έχουν διαδραματίσει έμμεσο ή καικαθόλου ρόλο.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι οι εξεταζόμενες ουσίες,που μπορεί να περιορίζονται στα παράνομα ναρκωτικά ή ναεκτείνονται και στις λοιπές ψυχοτρόπους ουσίες και φάρμακα.Στη δεύτερη περίπτωση, μπορεί να είναι δυσχερής η διάκρισημεταξύ των θανάτων που σχετίζονται κυρίως με προβλήματαψυχικής υγείας (π.χ. αυτοκτονία υπό συνθήκες κατάθλιψης)και εκείνων που αποδίδονται στη χρήση ουσιών. Επιπλέον,πολλοί οφειλόμενοι στα ναρκωτικά θάνατοι είναι στηνπραγματικότητα θάνατοι από πολλαπλή χρήση ναρκωτικών,και η κατανόηση του αντίστοιχου ρόλου κάθε ουσίας μπορείνα αποδειχθεί δύσκολη.

Ως έννοια, οι συνδεόμενοι με τα ναρκωτικά θάνατοιπεριλαμβάνουν δύο ευρείες συνιστώσες. Η πρώτη καικαλύτερα τεκμηριωμένη αναφέρεται στους θανάτους πουπροκαλούνται άμεσα από τη δράση μιας ή περισσοτέρωνναρκωτικών ουσιών. Οι θάνατοι αυτοί είναι γνωστοί ως«θάνατοι λόγω υπερβολικής δόσης», «τοξικώσεις» ή«θάνατοι οφειλόμενοι σε ναρκωτικά». Η δεύτερη συνιστώσαείναι ευρύτερη και καλύπτει τους θανάτους που δεν γίνεταινα αποδοθούν άμεσα στη φαρμακολογική δράση τωνουσιών, αλλά παρ΄ όλα αυτά συνδέονται με τη χρήση τους:μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των λοιμωδών νοσημάτων,αλληλεπιδράσεις με προβλήματα ψυχικής υγείας (π.χ.αυτοκτονία) ή με άλλες περιστάσεις (π.χ. τροχαία ατυχήματα).Υπάρχουν επίσης θάνατοι που σχετίζονται με τα ναρκωτικάμόνο όμως για λόγους συγκυρίας (π.χ. βία που σχετίζεται μετο εμπόριο ναρκωτικών).

Η τρέχουσα προσέγγιση του ΕΚΠΝΤ ως προς τον τρόποαναφοράς του συνόλου των θανάτων που συνδέονται με ταναρκωτικά βασίζεται στην εκτίμηση των ποσοστών θανάτωνσε κοόρτες προβληματικών χρηστών ναρκωτικών. Ωστόσο,δοκιμάζονται και άλλες προσεγγίσεις, κατά τις οποίεςσυνδυάζονται στοιχεία από διάφορες πηγές για την εκτίμηση τουσυνολικού βάρους της θνησιμότητας που μπορεί να αποδοθείστα ναρκωτικά εντός μιας κοινότητας (βλέπε «Συνολική

οφειλόμενη τα ναρκωτικά θνησιμότητα», σ. 100).


97

λόγω εκτιμήσεις μπορούν να εφαρμοστούν συνολικά στηνΕυρωπαϊκή Ένωση, κάτι τέτοιο θα οδηγούσε χονδρικά σεμια εκτίμηση 120 000 έως 175 000 μη θανατηφόρωνλήψεων υπερβολικής δόσης ανά έτος.

Θάνατοι που συνδέονται με τα οπιοειδή

Ηρωίνη

Η υπερβολική δόση οπιοειδών είναι μία από τις κύριεςαιτίες θανάτου στους νέους στην Ευρώπη, ιδίως στουςάνδρες σε αστικές περιοχές (140). Τα οπιοειδή καικυρίως η ηρωίνη ή οι μεταβολίτες της είναι παρόντα στιςπερισσότερες περιπτώσεις οφειλόμενων στα ναρκωτικάθανάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αντιπροσωπεύονταςαπό 55 % έως σχεδόν το 100 % των περιπτώσεων,με περισσότερες από τις μισές χώρες να αναφέρουνποσοστά άνω του 80 % (141). Στις τοξικολογικές

εκθέσεις των θανάτων που αποδίδονται στην ηρωίνησυχνά εντοπίζονται και άλλες ουσίες που ενδεχομένωςέχουν συμβάλει και αυτές. Οι ουσίες που αναφέρονταισυχνότερα είναι το αλκοόλ, οι βενζοδιαζεπίνες, άλλαοπιοειδή και σε ορισμένες χώρες η κοκαΐνη. Απόπρόσφατες εργασίες του ΕΚΠΝΤ, στις οποίες συμμετείχανεννέα χώρες, προέκυψε ότι περισσότερες της μιαςναρκωτικές ουσίες αναφέρονταν στις τοξικολογικέςεξετάσεις του 60 με 90 % των οφειλόμενων στα οπιοειδήθανάτων. Τούτο σημαίνει ότι ένα σημαντικό ποσοστό τωνοφειλόμενων στα ναρκωτικά θανάτων πιθανώς συνδέεται μετην πολλαπλή χρήση ναρκωτικών.

Η πλειονότητα των θανάτων από λήψη υπερβολικής δόσηςοπιοειδών (60–95 %) αφορούν άνδρες, οι περισσότεροιηλικίας 20 έως 40 ετών, με μέσο όρο στις περισσότερεςχώρες το μέσον της τέταρτης δεκαετίας ζωής (142). Σεπολλές χώρες η μέση ηλικία των θυμάτων υπερβολικής

(140) Καθώς η πλειονότητα των περιπτώσεων που αναφέρεται στο ΕΚΠΝΤ αφορά υπερβολική δόση οπιοειδών, τα γενικά χαρακτηριστικά τωνοφειλόμενων στα ναρκωτικά θανάτων χρησιμοποιούνται για την περιγραφή των περιπτώσεων που αφορούν οπιοειδή.

(141) Βλέπε διάγραμμα DRD-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(142) Βλέπε πίνακα DRD-1 μέρος (i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

Σημείωση: Για την Τσεχική Δημοκρατία, ο ορισμός διαλογής Δ του ΕΚΠΝΤ χρησιμοποιήθηκε αντί του εθνικού ορισμού· για το Ηνωμένο Βασίλειο,χρησιμοποιήθηκε ο ορισμός της στρατηγικής για τα ναρκωτικά· για τη Ρουμανία, τα στοιχεία αφορούν μόνο το Βουκουρέστι και διάφορεςκομητείες που ανήκουν στο χώρο αρμοδιότητας του τοξικολογικού εργαστηρίου του Βουκουρεστίου. Οι υπολογισμοί των ποσοστών τηςθνησιμότητας του πληθυσμού βασίζονται στους εθνικούς πληθυσμούς για το 2005, όπως δίνονται από τη Eurostat. Οι συγκρίσεις τωνποσοστών επί του πληθυσμού πρέπει να γίνονται με προσοχή, καθώς υπάρχουν ορισμένες διαφορές στους ορισμούς και την ποιότητατων αναφορών. Για τα διαστήματα εμπιστοσύνης και περαιτέρω πληροφορίες για τα στοιχεία βλέπε διάγραμμα DRD-7 μέρος (i) στο Δελτίοστατιστικών στοιχείων 2008.

Πηγές: Εθνικές εκθέσεις δικτύου Reitox 2007, από εθνικά αρχεία θνησιμότητας ή ειδικά αρχεία (ιατροδικαστικά ή αστυνομικά) και Eurostat.

Διάγραμμα 11: Ποσοστά θνησιμότητας μεταξύ ενηλίκων (15–64 ετών) από θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά

60

50

30

40

20

10

0

80

70

Ουγ

γαρί

α

Ιταλί

α

Σλοβ

ακία

Βουλ

γαρί

α

Τσεχ

ική

Δημ

οκρα

τία

Γαλλ

ία

Πολ

ωνία

Κάτω

Χώρε

ς

Λετ

τονί

α

Ρουμ

ανία

Βέλγ

ιο

Κύπρ

ος

Ισπα

νία

Σουη

δία

Ελλά

δα

Γερμ

ανία

Mάλ

τα

Λιθ

ουαν

ία

Σλοβ

ενία

Πορ

τογα

λία

Aυσ

τρία

Φιν

λανδ

ία

Ιρλα

νδία

Ηνω

μένο

Βασί

λειο

Nορ

βηγί

α

Δαν

ία

Λου

ξεμβ

ούργ

ο

Εσθο

νία

Ποσ

οστό

ανά

εκατ

.


98

δόσης αυξάνεται, γεγονός που υποδηλώνει πιθανήσταθεροποίηση ή μείωση του αριθμού νεαρών χρηστώνηρωίνης. Σε άλλες χώρες, ωστόσο (Βουλγαρία, Εσθονία,Ρουμανία, Αυστρία), ένα σχετικά υψηλό ποσοστό θανάτωναπό λήψη υπερβολικής δόσης αφορά άτομα ηλικίαςκάτω των 25 ετών, γεγονός που ενδέχεται να σημαίνει τηνύπαρξη ενός νεαρότερου πληθυσμού χρηστών ηρωίνης ήΧΕΝ στις χώρες αυτές (143).

Μεθαδόνη και βουπρενορφίνη

Μολονότι οι έρευνες δείχνουν ότι η θεραπείαυποκατάστασης μειώνει τον κίνδυνο θανατηφόραςλήψης υπερβολικής δόσης, κάθε χρόνο αναφέρονταικάποιοι θάνατοι που συνδέονται με τα οπιοειδή φάρμακαυποκατάστασης, κυρίως λόγω κατάχρησης ή, σε λίγεςπεριπτώσεις, λόγω προβλημάτων που προκύπτουν κατά τηθεραπεία (144).

Αρκετές χώρες ανέφεραν την παρουσία μεθαδόνης σεσημαντικό ποσοστό των οφειλόμενων στα ναρκωτικάθανάτων, αν και ελλείψει κοινών προτύπων αναφοράςο ρόλος της μεθαδόνης στο θάνατο δεν είναι πάντοτεσαφής. Οι χώρες που αναφέρουν έναν σεβαστό αριθμόθανάτων στους οποίους εμπλέκεται η μεθαδόνη είναι ηΔανία, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νορβηγία·

οι υπόλοιπες χώρες δεν αναφέρουν ή αναφέρουνπεριορισμένο αριθμό περιπτώσεων (145). Στις ΗνωμένεςΠολιτείες, από το 1999 παρατηρείται σημαντική αύξησητων θανάτων που συνδέονται με τη μεθαδόνη. Οιπερισσότεροι αποδίδονται στην κατάχρηση μεθαδόνηςπου έχει εκτραπεί από τη νόμιμη χρήση σε νοσοκομεία,φαρμακεία, ιατρούς και ιατρούς διαχείρισης πόνου,ενώ είναι λίγοι αυτοί που αποδίδονται σε μεθαδόνη πουπροέρχεται από προγράμματα υποκατάστασης (146).

Οι θάνατοι που οφείλονται σε τοξίκωση απόβουπρενορφίνη φαίνεται να είναι σπάνιοι, παράτην αυξανόμενη χρήση της ουσίας σε θεραπείεςυποκατάστασης σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. ΣτηΓαλλία, αναφέρονται πολλοί λίγοι θάνατοι, παρά τονσημαντικό αριθμό χρηστών ναρκωτικών που λαμβάνουνθεραπεία βουπρενορφίνης (76 000–90 000). ΣτηΦινλανδία, ωστόσο, η βουπρενορφίνη εντοπίζεται στουςπερισσότερους οφειλόμενους στα ναρκωτικά θανάτους,συνήθως σε συνδυασμό με ηρεμιστικά φάρμακα ή αλκοόλή με ενέσιμη χρήση (147).

Φαιντανύλη

Πρόσφατα αναφέρθηκε μια ανησυχητική επιδημίαθανατηφόρων τοξικώσεων 3-μεθυλφαιντανύλης στηνΕσθονία βάσει ιατροδικαστικών τοξικολογικών ευρημάτωνμετά θάνατον, με 46 θανατηφόρες τοξικώσεις το 2005και 71 το 2006 (Ojanperä κ.ά., υπό έκδοση). Επιπλέον,προκαταρκτικά ευρήματα από την Εσθονία υποδηλώνουνότι 85 θάνατοι το 2004 συνδέονταν με την ίδια ουσία.Υπήρξαν επίσης σποραδικές αναφορές θανάτων απόφαιντανύλη από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ από τιςΗνωμένες Πολιτείες αναφέρονται πρόσφατες, γενικάσύντομης διάρκειας, επιδημίες θανάτων. Για παράδειγμα,στο Σικάγο αποδόθηκαν 350 θάνατοι στη φαιντανύλημεταξύ 2005 και 2007 (Denton κ.ά., 2008). Η πολύυψηλή δραστικότητα αυτής της ουσίας ενδέχεται νααυξήσει τον κίνδυνο λήψης υπερβολικής δόσης, ενώμπορεί να παραβλεφθεί στις τοξικολογικές δοκιμές. Ως εκτούτου, η αυξανόμενη παράνομη παραγωγή και χρήση τηςφαιντανύλης είναι πιθανό να αποτελέσει πρόκληση τόσογια τα υφιστάμενα συστήματα παρακολούθησης όσο καιγια τα μέσα του συστήματος δημόσιας υγείας.

Θάνατοι που συνδέονται με άλλες ναρκωτικές ουσίες (148)

Οι θάνατοι που οφείλονται στην κοκαΐνη ορίζονται καιταυτοποιούνται με μεγαλύτερη δυσκολία από εκείνουςπου οφείλονται στα οπιοειδή (βλέπε επιλεγμένο θέμαγια την κοκαΐνη 2007). Οι θάνατοι που προκαλούνταιάμεσα από φαρμακολογική υπερβολική δόση φαίνεταινα είναι σπάνιοι και συνήθως συνδέονται με πολύμεγάλες δόσεις κοκαΐνης. Κατά τα άλλα, οι περισσότεροιθάνατοι από κοκαΐνη φαίνεται να είναι αποτέλεσμα τηςχρόνιας τοξικότητας του ναρκωτικού, η οποία προκαλείκαρδιαγγειακές και νευρολογικές επιπλοκές. Ο ρόλοςτης κοκαΐνης στους εν λόγω θανάτους ενδέχεται να μηνταυτοποιείται πάντα, οπότε μπορεί να μην αναφέρονταιως θάνατοι οφειλόμενοι στην κοκαΐνη. Η ερμηνεία τωνστοιχείων αναφορικά με τους θανάτους που αποδίδονταιστην κοκαΐνη σε πολλές περιπτώσεις περιπλέκεταιπεραιτέρω από την παρουσία άλλων ουσιών, καθιστώνταςδυσχερή τον εντοπισμό της αιτιώδους συνάφειας.

Το 2006 αναφέρθηκαν πάνω από 450 θάνατοι πουσυνδέονται με την κοκαΐνη σε 14 κράτη μέλη —αν καιπιθανότατα οι αναφορές των θανάτων που οφείλονταιστην κοκαΐνη στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ελλιπείς.

Οι θάνατοι στους οποίους εμπλέκεται η έκσταση συνεχίζουννα αναφέρονται σπανίως. Οι περισσότεροι θάνατοι με«παρουσία έκστασης» αναφέρονται στο Ηνωμένο Βασίλειο,

(143) Βλέπε διαγράμματα DRD-2, DRD-3 και DRD-4 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(144) Βλέπε «Θάνατοι που συνδέονται με τη θεραπεία υποκατάστασης», σ. 99.(145) Βλέπε πίνακα DRD-108 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(146) Εθνικό κέντρο πληροφοριών ασφαλείας για τα ναρκωτικά (National Drug Intelligence Center). «Εκτροπή και κατάχρηση της μεθαδόνης: Οι

θάνατοι αυξάνονται με ανησυχητικούς ρυθμούς». Νοέμβριος 2007. Έγγραφο 2007-Q0317-001. http://www.usdoj.gov/ndic/pubs25/25930/index.htm#Key.

(147) Βλέπε πίνακα DRD-108 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008 και την ετήσια έκθεση 2007 για περισσότερες πληροφορίες.(148) Βλέπε πίνακα DRD-108 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


99

αλλά σε πολλές περιπτώσεις η συγκεκριμένη ουσία δενταυτοποιείται ως η άμεση αιτία θανάτου.

Παρόλο που οι αναφορές για θανάτους που οφείλονταισε αμφεταμίνες είναι επίσης σπάνιες στην Ευρώπη,στην Τσεχική Δημοκρατία ένας σημαντικός αριθμόςοφειλόμενων στα ναρκωτικά θανάτων αποδόθηκαν στοpervitin (μεθαμφεταμίνη). Στη Φινλανδία αναφέρθηκαν64 θάνατοι στους οποίους ανιχνεύθηκαν τοξικολογικάαμφεταμίνες, αν και αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι ηναρκωτική ουσία ήταν η άμεση αιτία θανάτου.

Τάσεις στους οφειλόμενους στα ναρκωτικά θανάτους

Στην Ευρώπη σημειώθηκε μια απότομη αύξηση τωνοφειλόμενων στα ναρκωτικά θανάτων κατά τη δεκαετίατου 1980 και τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η οποίαπιθανώς οφειλόταν στην επέκταση της χρήσης ηρωίνηςκαι της ενέσιμης χρήσης, η οποία παρέμεινε στη συνέχειασε υψηλά επίπεδα (149). Ωστόσο, στοιχεία από χώρες μεμεγάλες χρονοσειρές αποκαλύπτουν διαφοροποιημένεςτάσεις: σε μερικές (π.χ. Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία)οι θάνατοι σημείωσαν κορύφωση στην αρχή και τα μέσα

της δεκαετίας του 1990 και στη συνέχεια μειώθηκαν·

σε άλλες χώρες (π.χ. Ιρλανδία, Ελλάδα, Πορτογαλία,Φινλανδία, Σουηδία, Νορβηγία) το πλήθος των θανάτωνκορυφώθηκε περίπου το 2000, πριν σημειώσει πτώση· σεορισμένες άλλες (Δανία, Κάτω Χώρες, Αυστρία, ΗνωμένοΒασίλειο) παρατηρήθηκε μια ανοδική τάση, χωρίς σαφήκορύφωση (150).

Οι τάσεις ως προς τους οφειλόμενους στα ναρκωτικάθανάτους κατά την περίοδο από το 2001 έως το2005/06 είναι δυσκολότερο να περιγραφούν. Κατά ταπρώτα έτη της δεκαετίας (2000–2003), πολλές χώρες τηςΕΕ ανέφεραν μειώσεις, και συνολικά οι οφειλόμενοι σταναρκωτικά θάνατοι σημείωσαν πτώση κατά 3 % το 2001,14 % το 2002 και κατά 7 % το 2003 (151). Κατά το 2004και το 2005, ωστόσο, από τις περισσότερες ευρωπαϊκέςχώρες αναφέρθηκαν μικρές αυξήσεις. Τούτο θα μπορούσενα αποδοθεί σε διάφορους παράγοντες, όπως στηναύξηση της πολλαπλής χρήσης, την πιθανή αύξηση τηςδιαθεσιμότητας της ηρωίνης ή τη γήρανση του πληθυσμούόσων κάνουν χρόνια χρήση ναρκωτικών (152).

(149) Βλέπε διάγραμμα DRD-8 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008. Για ιστορικούς λόγους, η εν λόγω τάση αναφέρεται στην ΕΕ των 15 και τηΝορβηγία.

(150) Βλέπε διάγραμμα DRD-11 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(151) Τα μεγέθη που αναφέρονται εδώ διαφέρουν από εκείνα των προηγούμενων ετών λόγω αλλαγών στον ορισμό ή την κάλυψη στη Δανία, στην

Ισπανία, στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο και ενημερώσεων σε διάφορες χώρες.(152) Βλέπε «Οι δείκτες οπιοειδών δεν εμφανίζουν πλέον μείωση», σ. 82, καθώς και πίνακα DRD-2 μέρος (i) και διάγραμμα DRD-12 στο Δελτίο

στατιστικών στοιχείων 2008.

Θάνατοι που συνδέονται με τη θεραπείαυποκατάστασης

Έρευνες έχουν αποδείξει ότι ο κίνδυνος λήψης υπερβολικήςδόσης μειώνεται σημαντικά κατά το διάστημα που οι χρήστεςηρωίνης βρίσκονται υπό θεραπεία υποκατάστασης μεμεθαδόνη. Για παράδειγμα, μια πρόσφατη μελέτη κοόρτηςμε τη συμμετοχή πάνω από 5 000 χρηστών ηρωίνης ανέφερεότι ο κίνδυνος λήψης υπερβολικής δόσης μειώνεται εννέαφορές κατά το διάστημα που οι χρήστες βρίσκονται υπόθεραπεία υποκατάστασης σε σχέση με τον υπόλοιποχρόνο, συμπεριλαμβανομένης οποιουδήποτε άλλου είδουςθεραπείας ή μη θεραπείας (Brugal κ.ά., 2005).

Η μεθαδόνη, εντούτοις, ανιχνεύεται στις τοξικολογικέςεκθέσεις μερικών θανάτων. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δενυποδηλώνει την ύπαρξη, σε κάθε περίπτωση, ενός άμεσουαιτιώδους συνδέσμου, καθώς ενδέχεται να υπάρχουνκαι άλλες ουσίες ή παράγοντες. Παρ’ όλα αυτά, μπορείνα επέλθει θάνατος από υπερβολική δόση, και μερικοίαπό τους παράγοντες που μπορεί να εμπλέκονται είναιοι εξής: μεταβολές στην ανοχή, υπερβολική δοσολογία,μη ενδεδειγμένη χρήση από το άτομο που βρίσκεται υπόθεραπεία και χρήση για σκοπούς πέρα από τη θεραπεία.

Τα μέτρα για την αποτροπή της εκτροπής της μεθαδόνηςστην παράνομη αγορά έχουν συνδεθεί με μειώσεις τωναναφερόμενων θανάτων από μεθαδόνη στο Ηνωμένο Βασίλειο(Zador κ.ά., 2006), και, συνολικά, η καλή πρακτική κατά τη

θεραπεία υποκατάστασης μπορεί να αποτελέσει σημαντικήσυνιστώσα στη μείωση του κινδύνου των θανάτων πουσυνδέονται με τη μεθαδόνη. Έτσι, η υγεία των ασθενών καιτης κοινότητας μπορεί να προστατευθεί με τη βελτίωση τωνπροτύπων ποιότητας της θεραπείας, συμπεριλαμβανομένωντων πρακτικών συνταγογράφησης, της παρακολούθησης τωνυπο θεραπεία ατόμων κατά τα πρώτα στάδια της θεραπείας,της παρακολούθησης για πιθανή καρδιακή τοξικότητα, τηςπληροφόρησης σχετικά με τους κινδύνους από τη χρήσηάλλων φαρμάκων ή ψυχοτρόπων ουσιών και των πρακτικώνχορήγησης, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος εκτροπής.

Η ευρύτατη εξάπλωση της θεραπείας μεθαδόνης στηνΕυρώπη δεν αντικατοπτρίζεται σε μια παράλληλη άνοδο τωνθανάτων που συνδέονται με τη μεθαδόνη. Μια έρευνα πουδιεξάχθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπίστωσε ότι, μεταξύ1993 και 2004, η συνολική ποσότητα της μεθαδόνης πουσυνταγογραφήθηκε για λήψη από το στόμα αυξήθηκε κατά3,6 φορές, ενώ οι θάνατοι στους οποίους υπάρχει παρουσίαμεθαδόνης μειώθηκαν από 226 σε 194 (Morgan κ.ά., 2006).Τούτο αντιστοιχεί σε μια μείωση των θανάτων που συνδέονταιμε τη μεθαδόνη από 13 ανά 1 000 ασθενείς το 1993 σε 3,1ανά 1 000 ασθενείς το 2004. Αν και παρόμοιες μελέτες σεάλλες χώρες θα ήταν πολύ χρήσιμες, τα διαθέσιμα στοιχείασυνηγορούν ότι οι θάνατοι που συνδέονται με τη μεθαδόνηείναι πολύ πιθανότερο να σχετίζονται με αδυναμίες τωνπρακτικών συνταγογράφησης, παρά με τα συνολικά επίπεδατης θεραπείας υποκατάστασης.


100

Ελλείψει στοιχείων από ορισμένες από τις μεγαλύτερεςχώρες, οι συνολικές εκτιμήσεις του πλήθους τωνοφειλόμενων στα ναρκωτικά θανάτων για το 2006παραμένουν προσωρινές. Εντούτοις, τα διαθέσιμα από18 χώρες στοιχεία υποδηλώνουν μια μικρή μείωση σεσχέση με το 2005.

Οι οφειλόμενοι στα ναρκωτικά θάνατοι ατόμων νεότερωντων 25 ετών έχουν συνολικά σημειώσει μια μέτρια μείωσηστην Ευρώπη, ενώ στα κράτη μέλη που εντάχθηκανστην Ευρωπαϊκή Ένωση μετά το 2004 οι θάνατοι στησυγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα έχουν έως πρόσφατα αυξη-θεί (153). Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθείμια αύξηση στο ποσοστό των θανάτων νεαρών ατόμωνστην Ελλάδα, στο Λουξεμβούργο και την Αυστρία καισε μικρότερο βαθμό στη Βουλγαρία, στη Λεττονία και τιςΚάτω Χώρες (154). Η εν λόγω παρατήρηση χρήζει περαιτέρωέρευνας, καθώς μπορεί να σημαίνει αύξηση των νεαρώνατόμων που κάνουν χρήση οπιοειδών στις χώρες αυτές.

Συνολική θνησιμότητα οφειλόμενη στα ναρκωτικά

Σε μια πρόσφατη μελέτη διαπιστώθηκε ότι η θνησιμότητασε χρήστες οπιοειδών προερχόμενων από θεραπευτικάπρογράμματα σε οκτώ περιοχές στην Ευρώπη (επτάπόλεις και μία χώρα) ήταν πολύ υψηλή συγκριτικά με τουςσυνομηλίκους τους (βλέπε ΕΚΠΝΤ, 2006). Άλλες μελέτεςκοόρτης εντόπισαν ποσοστά θνησιμότητας μεταξύ τωνχρηστών ναρκωτικών από 6 έως 54 φορές υψηλότερα απόό,τι για τον γενικό πληθυσμό. Αυτές οι διαφορές οφείλονταικυρίως στη λήψη υπερβολικής δόσης ναρκωτικών, αν καιυπάρχουν και άλλοι παράγοντες που είναι σημαντικοί, καισε μερικές χώρες το AIDS διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.Στην έρευνα των Darke κ.ά. (2007) ορίζονται τέσσεριςευρείες κατηγορίες θανάτων των χρηστών ναρκωτικών:λήψεις υπερβολικής δόσης (συμπεριλαμβανομένηςτης τοξίνωσης από αλκοόλ), νοσήματα, αυτοκτονίεςκαι τραύματα. Όσον αφορά τα νοσήματα, με τη χρήσηναρκωτικών συνδέονται οι παθήσεις που μεταδίδονται μέσωμολυσμένου αίματος (HIV, HCV και HBV, βλέπε ανωτέρω),τα νεοπλάσματα, τα ηπατικά νοσήματα και τα νοσήματατου κυκλοφορικού και του αναπνευστικού συστήματος.Τα τραύματα αφορούν ως επί το πλείστον ατυχήματα,αυτοκτονίες και άλλες μορφές βίας.

Μια πρόσφατη νορβηγική μελέτη μιας κοόρτης χρηστώνναρκωτικών που είχαν εισαχθεί σε θεραπεία απεξάρτησηςέδειξε ότι, επί 189 καταγεγραμμένων θανάτων, οι λήψειςυπερβολικής δόσης αντιστοιχούσαν σε πάνω από τουςμισούς θανάτους στους οποίους ήταν γνωστή η αιτίαθανάτου. Τα νοσήματα, και κυρίως το AIDS και οι ασθένειεςτου ήπατος, ήταν υπεύθυνα για το ένα τέταρτο των θανάτων,ενώ οι αυτοκτονίες και τα τραύματα αντιστοιχούσαν το

καθένα σε περίπου το ένα δέκατο, και οι τοξινώσεις απόαλκοόλ περίπου στο 2 % (διάγραμμα 12). Πρέπει νασημειωθεί ότι το ποσοστό θανάτων από AIDS μπορείνα είναι σημαντικά υψηλότερο σε χώρες με υψηλότεροεπιπολασμό του ιού HIV στους χρήστες ναρκωτικών.

Οι μελέτες κοόρτης αποτελούν πολύτιμο εργαλείο για τηνεκτίμηση και την κατανόηση της συνολικής θνησιμότηταςπου οφείλεται στη χρήση ναρκωτικών, ενώ και άλλεςπροσεγγίσεις μπορούν να βελτιώσουν την κατανόηση τουζητήματος και να παρέχουν μια επισκόπηση σε εθνικόεπίπεδο. Επί του παρόντος διερευνώνται από το ΕΚΠΝΤδιάφορες νέες μέθοδοι στον εν λόγω τομέα, σε στενήσυνεργασία με τα κράτη μέλη, με στόχο την εφαρμογή τουςσε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε μια από αυτές τις προσεγγίσεις ταποσοστά θνησιμότητας παρεκτείνονται από έρευνες κοόρτηςσε τοπικές (Bargagli κ.ά., 2005) ή εθνικές εκτιμήσειςσχετικά με τους προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών(Cruts κ.ά., 2008). Σε μια άλλη προσέγγιση, κλάσματα πουαποδίδονται στα ναρκωτικά και προκύπτουν από διάφορεςμελέτες εφαρμόζονται στις αιτίες θανάτου που συνδέονταισυχνότερα με τη χρήση ναρκωτικών (π.χ. AIDS, ατυχήματα,αυτοκτονίες και τοξινώσεις) και οι οποίες καταγράφονταιστα ληξιαρχεία θανάτων του γενικού πληθυσμού.

Σημείωση: Τα στοιχεία προέρχονται από μια μελέτη βάσει ενός δείγματος501 χρηστών ναρκωτικών που εισήχθησαν σε θεραπείαγια τοξικομανία κατά την περίοδο 1981–1991. Συνολικά189 θάνατοι είχαν αναφερθεί έως το 2003, εκ των οποίων,σε 14 περιπτώσεις η αιτία θανάτου δεν ήταν δυνατό ναπροσδιοριστεί.

Πηγή: Ødegard, E., Amundsen, E.J. και Kielland, K.B. (2007),«Θανατηφόρες λήψεις υπερβολικής δόσης και θάνατοι απόάλλες αιτίες σε μια κοόρτη χρηστών ναρκωτικών στη Νορβηγία:μια προσέγγιση συντρέχοντος κινδύνου», Drug and AlcoholDependence 89, σσ. 176–182.

Διάγραμμα 12: Γνωστές αιτίες θανάτου σε μια κοόρτη χρηστών

ναρκωτικών στη Νορβηγία

ΑυτοκτονίαΛήψη υπερβολικής δόσης

Τραύμα

Νόσημα

Τοξίνωση από αλκοόλ

(153) Βλέπε διάγραμμα DRD-13 μέρος (i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.(154) Βλέπε διάγραμμα DRD-9 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


101

Θάνατοι που συνδέονται έμμεσα με τη χρήσηναρκωτικών

Οι θάνατοι από AIDS που αποδίδονται σε ενέσιμη χρήσηναρκωτικών είναι ακόμη μία σημαντική αιτία θανάτου.Βάσει των στοιχείων της Eurostat και του EuroHIV (ετήσιεςεκθέσεις για το 2005, 2006), εκτιμάται ότι το 2003 πάνωαπό 2 600 άτομα έχασαν τη ζωή τους από AIDS πουαποδίδεται στη χρήση ναρκωτικών (155). Οι περισσότεροιαπό τους εν λόγω θανάτους αναφέρθηκαν από λίγεςμόνο χώρες· πάνω από το 90 % των θανάτων επήλθανστην Ισπανία, στη Γαλλία, στην Ιταλία και τη Πορτογαλία.Η θνησιμότητα από το AIDS κορυφώθηκε στα μέσα τηςδεκαετίας του 1990 και μειώθηκε αισθητά ύστερα από τηνεισαγωγή και την αυξημένη κάλυψη της HAART.

Με εξαίρεση την Ισπανία, την Ιταλία και ιδίως τηνΠορτογαλία, τα ποσοστά θνησιμότητας του πληθυσμούλόγω του AIDS που αποδίδεται σε ενέσιμη χρήσηναρκωτικών είναι χαμηλά, και σε πολλές χώρες ηθνησιμότητα από λήψη υπερβολικής δόσης είναι σημαντικάυψηλότερη από τη θνησιμότητα που συνδέεται με το AIDSμεταξύ των χρηστών ναρκωτικών (156). Ο αριθμός τωνθανάτων από άλλα αίτια (π.χ. επιπτώσεις άλλων λοιμωδώννοσημάτων, βία, ατυχήματα) είναι πιο δύσκολο να εκτιμηθείεπί του παρόντος και υπάρχει ανάγκη για βελτίωση τηςσυλλογής στοιχείων και των εκτιμήσεων στον εν λόγω τομέα(βλέπε προηγούμενη ενότητα).

Η αυτοκτονία φαίνεται να είναι μια συνηθισμένη αιτίαθανάτου μεταξύ των χρηστών ναρκωτικών. Μια επισκόπησητης βιβλιογραφίας (Darke και Ross, 2002) κατέδειξε ότι τοποσοστό αυτοκτονιών μεταξύ των χρηστών ηρωίνης ήταν14 φορές υψηλότερο από αυτό του γενικού πληθυσμού.

Μείωση των συνδεόμενων με τα ναρκωτικάθανάτων

Η μείωση των συνδεόμενων με τα ναρκωτικά θανάτωναποτελεί στόχο για τις περισσότερες εθνικές στρατηγικέςγια την καταπολέμηση των ναρκωτικών, αλλά λίγες είναιοι χώρες που έχουν υιοθετήσει σχέδια δράσης ή πουέχουν παράσχει συστηματική καθοδήγηση σχετικά μετα μέτρα που πρέπει να ληφθούν. Ωστόσο, το 2007το Υπουργείο Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου εξέδωσενέες κατευθυντήριες γραμμές για την κλινική διαχείρισητης κατάχρησης και της εξάρτησης από τα ναρκωτικά,καθορίζοντας συγκεκριμένες δράσεις για την πρόληψητων θανάτων που συνδέονται με τα ναρκωτικά.

Η συμβολή της θεραπείας, συμπεριλαμβανομένηςτης υποκατάστασης σε συνδυασμό με ψυχοκοινωνική

περίθαλψη και ψυχοθεραπεία, στη μείωση της θνησιμότηταςμεταξύ των χρηστών ναρκωτικών αποδείχθηκε σε μιαμακροπρόθεσμη διερευνητική μελέτη στην Ιταλία (Davoliκ.ά., 2007). Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε μια κοόρτη10 454 χρηστών ηρωίνης που εντάχθηκαν σε υπηρεσίεςθεραπείες από το 1998 έως το 2001 και περιελάμβανετην αξιολόγηση της παραμονής στο πρόγραμμα και τηςθνησιμότητας από λήψη υπερβολικής δόσης. Ο κίνδυνοςθανάτου μεταξύ των ατόμων της κοόρτης ήταν κατά μέσοόρο δεκαπλάσιος από αυτόν του γενικού πληθυσμού.Ωστόσο, μεταξύ των χρηστών ναρκωτικών που βρίσκοντανυπό θεραπεία, ο κίνδυνος θανάτου ήταν τέσσερις φορέςμεγαλύτερος από αυτόν του γενικού πληθυσμού, ενώ όσοιείχαν διακόψει τη θεραπεία είχαν 20 φορές περισσότερεςπιθανότητες να πεθάνουν.

Η στοχευμένη διάδοση της πληροφόρησης σχετικά μετους κινδύνους από τη λήψη υπερβολικής δόσης καιη διαχείριση μέσω φυλλαδίων και αφισών είναι κοινήπρακτική στις περισσότερες χώρες. Επιπλέον, σήμερα,τα μισά από τα κράτη μέλη αναφέρουν την ύπαρξηεκπαιδευτικών εργαστηρίων για την αύξηση των γνώσεωνκαι των δεξιοτήτων σε σχέση με την ικανότητα διαχείρισηςτης λήψης υπερβολικής δόσης. Αυτή η εκπαίδευση μπορείνα απευθύνεται σε χρήστες ναρκωτικών, συγγενείς ήακόμη και στο προσωπικό και κατά κανόνα περιλαμβάνειπληροφόρηση σχετικά με συγκεκριμένους κινδύνους,όπως η μειωμένη ανοχή ύστερα από περιόδους αποχής,τα αποτελέσματα της πολλαπλής χρήσης ναρκωτικών,ιδίως της ταυτόχρονης χρήσης αλκοόλ και της χρήσηςόταν δεν υπάρχουν παρόντα άλλα άτομα, καθώς καιδεξιότητες παροχής πρώτων βοηθειών. Στην Ιταλίααναφέρεται ότι στα μισά από τα τμήματα πρόνοιας γιατην τοξικομανία χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός τηςεκπαίδευσης για την αντιμετώπιση της λήψης υπερβολικήςδόσης με παροχή ναλοξόνης για χορήγηση στο σπίτι,υπό το συντονισμό των υπηρεσιών δημόσιας υγείας.

Η προληπτική παρακολούθηση της ψυχοκοινωνικήςευημερίας των χρηστών ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένωνόσων βρίσκονται υπό θεραπεία υποκατάστασης, μπορείνα έχει αξία, καθώς η λήψη υπερβολικής δόσης σεπολλές περιπτώσεις οφείλεται σε προγενέστερα κοινωνικάπεριστατικά ή περιστατικά που σχετίζονται με την υγεία,ενώ τα ποσοστά εσκεμμένης λήψης υπερβολικής δόσηςενδέχεται να είναι υψηλά (Oliver κ.ά., 2007).

Μια άλλη πρόκληση για τις περισσότερες χώρες είναιότι οι υγειονομικές και κοινωνικές υπηρεσίες βρίσκονταιαντιμέτωπες με τη γήρανση του πληθυσμού των ατόμωνπου κάνουν μακροχρόνια χρήση ναρκωτικών, τα οποία

(155) Το 2003 ελήφθη ως το πιο πρόσφατο έτος για το οποίο υπήρχε διαθέσιμη πληροφόρηση μέσω της Eurostat από όλα σχεδόν τα κράτη μέληαναφορικά με τις αιτίες θανάτου. Για λεπτομερείς πληροφορίες ως προς τις πηγές, τους αριθμούς και τους υπολογισμούς, βλέπε πίνακα DRD-5στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.

(156) Βλέπε διάγραμμα DRD-7 μέρος (ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008.


102

ενδέχεται να είναι πιο ευάλωτα τόσο απέναντι στη λήψηυπερβολικής δόσης όσο και απέναντι σε μια σειράαρνητικών επιπτώσεων για την υγεία. Συγκεκριμένα, οι ΧΕΝ

είναι πιθανό να πάσχουν από υψηλά επίπεδα σωματικώννοσημάτων, κυρίως χρόνιες παθήσεις του ήπατος, πουεπιτείνουν την ευαισθησία τους.

Αυξημένος κίνδυνος θανάτου οφειλόμενουστα ναρκωτικά κατά την ολοκλήρωσητης ποινής φυλάκισης ή της θεραπείας

Ο κίνδυνος θανάτου οφειλόμενου στα ναρκωτικά κατά τηνπερίοδο αμέσως μετά την αποφυλάκιση ή κατά την υποτροπήμετά τη θεραπεία είναι ιδιαιτέρως αυξημένος, σύμφωνα μεμελέτες που πραγματοποιήθηκαν στην Ευρώπη και αλλού.

Μια πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο ΗνωμένοΒασίλειο (Αγγλία και Ουαλία) συνέκρινε τα αρχεία περίπου49 000 κρατουμένων σε σωφρονιστικά ιδρύματα πουαποφυλακίστηκαν μεταξύ 1998 και 2000 με τους θανάτουςπου καταγράφηκαν έως τον Νοέμβριο του 2003 (Farrell καιMarsden, 2008). Από τους 442 θανάτους που επήλθανστα άτομα του δείγματος κατά την εξεταζόμενη περίοδο, ηπλειονότητα (59 %) συνδέονταν με τα ναρκωτικά. Κατά τοέτος μετά την αποφυλάκιση, το ποσοστό των οφειλόμενων σταναρκωτικά θανάτων ήταν 5,2 ανά 1 000 άνδρες και 5,9 ανά1 000 γυναίκες. Κατά την περίοδο μετά την αποφυλάκισητα ποσοστά ήταν πάνω από δέκα φορές υψηλότερα απότα αναμενόμενα για τις γυναίκες και πάνω από οκτώ φορέςγια τους άνδρες. Όλοι οι θάνατοι των γυναικών και το95 % των θανάτων των ανδρών που επήλθαν κατά το πρώτοδεκαπενθήμερο μετά την αποφυλάκιση ήταν συνδεόμενοι μετα ναρκωτικά και αποδίδονταν σε λήψη υπερβολικής δόσης ή

γενικότερα σε διαταραχές που οφείλονται στη χρήση. Από τααρχεία των ανακριτών, τα οπιοειδή αναφέρεται ότι εμπλέκονταιστο 95 % των οφειλόμενων στα ναρκωτικά θανάτων, οιβενζοδιαζεπίνες στο 20 %, η κοκαΐνη στο 14 % και τατρικυκλικά αντικαταθλιπτικά στο 10 % των περιπτώσεων.

Η μελέτη VEdeTTE στην Ιταλία (Davoli κ.ά., 2007) κατέγραψεποσοστό ενός θανάτου από λήψη υπερβολικής δόσης ανά1 000 άτομα μεταξύ των χρηστών ηρωίνης υπό θεραπεία και23 θανάτων ανά 1 000 άτομα κατά τον πρώτο μήνα μετά τηθεραπεία, γεγονός που αντιστοιχεί σε κίνδυνο θανάτου απόλήψη υπερβολικής δόσης 27 φορές υψηλότερο κατά τονπρώτο μήνα μετά τη θεραπεία, κατόπιν προσαρμογής γιαπιθανούς παράγοντες σύγχυσης.

Παρά την παρατηρηθείσα σχέση μεταξύ των οφειλόμενωνστα ναρκωτικά θανάτων και της αποφυλάκισης ή τηςολοκλήρωσης της θεραπείας, λίγες χώρες επενδύουνσυστηματικά στην εκπαίδευση των κρατουμένων ήόσων βρίσκονται υπό θεραπεία σχετικά με τον κίνδυνολήψης υπερβολικής δόσης. Η συνεχής περίθαλψηκαι η αποκατάσταση των χρηστών ναρκωτικών πουαποφυλακίζονται επίσης δεν είναι ανεπτυγμένη σε πολλέςχώρες. Βελτιώσεις στους δύο αυτούς τομείς θα μπορούσαννα αποτελέσουν πολύτιμες ευκαιρίες για την πρόληψη τωνθανάτων που συνδέονται με τα ναρκωτικά.

104

Εισαγωγή

Η χρήση νέων ψυχοτρόπων ουσιών μπορεί να έχεισημαντικές επιπτώσεις για τη δημόσια υγεία και τηνπολιτική, όμως η παρακολούθηση των αναδυόμενωντάσεων αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση. Ο εντοπισμόςτων νέων προτύπων στη χρήση ναρκωτικών δεν είναιεύκολος, διότι κατά κανόνα πρωτοεμφανίζονται σε χαμηλάεπίπεδα και σε συγκεκριμένες περιοχές ή στο εσωτερικόπεριορισμένων υποομάδων του πληθυσμού. Λίγες είναι οιχώρες που διαθέτουν συστήματα παρακολούθησης αρκετάευαίσθητα ώστε να ανιχνεύουν τέτοιες συμπεριφορές,και οι μεθοδολογικές δυσκολίες που παρουσιάζει ηπαρακολούθηση τέτοιου είδους χρήσης ναρκωτικών είναιαξιοσημείωτες. Παρ΄ όλα αυτά, η σημασία του εντοπισμούπιθανών νέων απειλών είναι ευρέως αναγνωρισμένη καιως εκ τούτου η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της απόφασηςτου Συμβουλίου σχετικά με τις νέες ψυχοτρόπους ουσίες,ανέπτυξε ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης πουπαρέχει ένα μηχανισμό ταχείας αντίδρασης απέναντιστην ανάδυση νέων ψυχοτρόπων ουσιών στην ευρωπαϊκήσκηνή των ναρκωτικών. Οι δραστηριότητες υποστήριξηςτου συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης αποτελούνσημαντικό τμήμα των εργασιών του ΕΚΠΝΤ και εντάσσονταισε μια ευρύτερη προοπτική για τη χρήση μεγαλύτερηςποικιλίας πηγών στοιχείων με στόχο τη βελτίωση τουέγκαιρου χαρακτήρα και της ευαισθησίας του ευρωπαϊκούσυστήματος παρακολούθησης των ναρκωτικών.

Δράση της ΕΕ για τις νέες ψυχοτρόπουςουσίες

Η απόφαση του Συμβουλίου σχετικά με τις νέεςψυχοτρόπους ουσίες (157) θεσπίζει ένα μηχανισμό για τηνταχεία ανταλλαγή πληροφοριών για νέες ψυχοτρόπουςουσίες που ενδέχεται να συνιστούν απειλή για τη δημόσιαυγεία και την κοινωνία. Η απόφαση προβλέπει τηναξιολόγηση των κινδύνων που συνδέονται με τις νέες αυτέςουσίες, ώστε τα μέτρα που ισχύουν στα κράτη μέλη γιατον έλεγχο των ναρκωτικών και ψυχοτρόπων ουσιών να

μπορούν να τύχουν εφαρμογής και για νέες ψυχοτρόπουςουσίες, εφόσον αρμόζει. Τον Μάιο 2007 η διευρυμένηΕπιστημονική Επιτροπή του ΕΚΠΝΤ εκπόνησε μιααξιολόγηση κινδύνου για μια νέα ψυχοτρόπο ουσία, τηνBZP (1-βενζυλοπιπεραζίνη), και κατατέθηκε έκθεση προςτο Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (158). Από τηναξιολόγηση κινδύνου προέκυψε ότι, λόγω των διεγερτικώντης ιδιοτήτων, του κινδύνου για την υγεία και της έλλειψηςιατρικών πλεονεκτημάτων, ήταν αναγκαίο να ελεγχθεί η BZP,αλλά τα μέτρα ελέγχου θα έπρεπε να είναι ανάλογα με τησχετικά χαμηλή επικινδυνότητα της ουσίας. Τον Μάρτιο2008 το Συμβούλιο εξέδωσε απόφαση με την οποίαορίζει την BZP ως νέα ψυχοτρόπο ουσία που πρόκειταινα υποβληθεί σε μέτρα ελέγχου και ποινικές διατάξεις. Τακράτη μέλη έχουν ένα έτος στη διάθεσή τους για να λάβουντα απαραίτητα μέτρα σύμφωνα με το οικείο εθνικό δίκαιο,προκειμένου να υποβάλουν την BZP σε μέτρα ελέγχουανάλογα με την επικινδυνότητα της ουσίας και σε ποινές,σύμφωνα με τη νομοθεσία τους, ώστε να συμμορφωθούνμε τις υποχρεώσεις τους από τη Σύμβαση των ΗνωμένωνΕθνών για τις Ψυχοτρόπους Ουσίες του 1971.

Τον Μάρτιο 2007 το ΕΚΠΝΤ και η Ευρωπόλ κατέθεσαναναφορές προς την Επιτροπή σχετικά με την ενεργόπαρακολούθηση της 1-(3-χλωροφαινυλο)πιπεραζίνης(mCPP) (159). Τούτη η αναφορά συντάχθηκε αποκλειστικάγια λόγους πληροφόρησης και διατύπωσε το συμπέρασμαότι η mCPP είναι απίθανο να καθιερωθεί αφεαυτής ωςψυχαγωγικό ναρκωτικό, εξαιτίας των δυσδιάκριτωνψυχοτρόπων ιδιοτήτων της και ορισμένων επιβλαβώνεπιδράσεων. Δεδομένου ότι η mCPP δεν φαίνεται να ασκείιδιαίτερη έλξη στους χρήστες, είναι πιθανό η αγοράδιακίνησής της στην Ευρώπη να κινείται περισσότερο απόπίεση της προσφοράς παρά της ζήτησης.

Κατά το 2007 συνολικά 15 νέες ψυχοτρόποιουσίες γνωστοποιήθηκαν για πρώτη φορά στοΕΚΠΝΤ και την Ευρωπόλ μέσω του συστήματοςέγκαιρης προειδοποίησης. Η ομάδα των πρόσφαταγνωστοποιηθεισών ουσιών παρουσιάζει ποικιλία καιπέρα από τα νέα συνθετικά ναρκωτικά περιλαμβάνει

Κεφάλαιο 8Νέα ναρκωτικά και αναδυόμενες τάσεις

(157) Απόφαση 2005/387/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 10ης Μαΐου 2005, σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών, την αξιολόγηση κινδύνων και τονέλεγχο νέων ψυχοτρόπων ουσιών (ΕΕ L 127 της 20.5.2005, σ. 32).

(158) http://www.emcdda.europa.eu/publications/risk-assessments/bzp.(159) http://www.emcdda.europa.eu/html.cfm/index16775EW.html.

Κεφάλαιο 8: Νέα ναρκωτικά και αναδυόμενες τάσεις

105

φαρμακευτικά προϊόντα και φυσικές ουσίες. Εννέα απότις πρόσφατα γνωστοποιηθείσες ενώσεις ήταν συνθετικάναρκωτικά παρόμοια με εκείνα που περιλαμβάνονταιστα παραρτήματα Ι και ΙΙ της Σύμβασης των ΗνωμένωνΕθνών για τις Ψυχοτρόπους Ουσίες του 1971. Σεαυτές περιλαμβάνονται ουσίες από γνωστές χημικές

ομάδες, όπως οι φαιναιθυλαμίνες, οι τρυπταμίνες και οιπιπεραζίνες, καθώς και ουσίες με λιγότερο συνηθισμένεςχημικές συνθέσεις. Η ομάδα χωρίζεται εξίσου στις ουσίεςπου έχουν έντονα παραισθησιογόνα αποτελέσματα καιστις ουσίες που εμφανίζουν κυρίως διεγερτικές ιδιότητες.

Για πρώτη φορά το 2007 τρεις φυσικές ουσίεςαναφέρθηκαν μέσω του μηχανισμού ανταλλαγήςπληροφοριών. Μεταξύ αυτών η Salvia divinorum, ένα φυτόμε ισχυρές ψυχοτρόπους ιδιότητες (160).

Διαδίκτυο — Μια αγορά για τις ψυχοτρόπουςουσίες

Το Διαδίκτυο προσφέρει μια δίοδο προς τον κόσμο τουχρήστη ναρκωτικών μέσω των ηλεκτρονικών φόρουμ καιδωματίων συζήτησης, καθώς και μέσω των διαδικτυακώντόπων ηλεκτρονικών καταστημάτων που πωλούνψυχοτρόπους ουσίες ως εναλλακτικές των ελεγχόμενων.Οι διαθέσιμες πληροφορίες μπορούν να βοηθήσουνστην κατανόηση των διαφόρων πτυχών της ηλεκτρονικήςαγοράς ναρκωτικών, π.χ. σε σχέση με τις μεθόδουςεργασίας των ηλεκτρονικών καταστημάτων, τον τρόπο μετον οποίο ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των χρηστώνκαι τις νέες τάσεις μεταξύ των νέων. Για τον εντοπισμό τωντρεχουσών εξελίξεων στην ηλεκτρονική αγορά ναρκωτικών,το ΕΚΠΝΤ πραγματοποίησε μια μελέτη «αποτύπωσης»στις αρχές του 2008, με αντικείμενο 25 ηλεκτρονικά

(160) Βλέπε πλαίσιο «Νέες ουσίες υπό έλεγχο».

Νέες ουσίες υπό έλεγχο

Από τον Ιανουάριο του 2006 δώδεκα χώρες έχουναναφέρει προσθήκες ή αλλαγές στους καταλόγουςελεγχόμενων ουσιών. Η mCPP (1-(3-χλωροφαινυλο)πιπεραζίνη) προστέθηκε στον κατάλογο τωνελεγχόμενων ουσιών σε έξι χώρες (Βέλγιο, Γερμανία,Λιθουανία, Ουγγαρία, Μάλτα, Σλοβακία) και η BZP(1-βενζυλοπιπεραζίνη) προστέθηκε στον κατάλογοτεσσάρων χωρών (Εσθονία, Ιταλία, Λιθουανία, Μάλτα).Από αυτές τις ουσίες, η mCPP παρακολουθείταιενεργά από το ΕΚΠΝΤ και την Ευρωπόλ, ενώ η BZPήταν το αντικείμενο μιας αξιολόγησης κινδύνου το2007. Άλλες ουσίες που τέθηκαν υπό έλεγχο κατάτην εν λόγω περίοδο είναι τα παραισθησιογόνα DOC(4-χλωρο-2,5-διμεθοξυαμφεταμίνη), DOI (4-ιωδο-2,5-διμεθοξυαμφεταμίνη) και το bromo-dragonfly (βρωμο-βενζοδιφουρανυλο-ισοπροπυλαμίνη) στη Δανία και τηΣουηδία και η κεταμίνη στην Εσθονία.

Διάφορα φυτά με ψυχοτρόπους ιδιότητες βρίσκονταιεπίσης υπό έλεγχο. Για το σκοπό αυτό, το Βέλγιο έχειαναδιαρθρώσει τη νομοθεσία του για τις ψυχοτρόπουςουσίες ώστε να συμπεριληφθεί μια νέα κατηγορία όπουκαταγράφονται τα φυτά ή τα μέρη φυτών που βρίσκονταιυπό έλεγχο, και όχι μόνο τα ψυχοτρόπα συστατικά τους,όπως γινόταν στο παρελθόν. Μεταξύ των φυτών πουεντάχθηκαν στον κατάλογο είναι η Catha edulis και ηSalvia divinorum. Η Catha edulis ελέγχεται από έντεκαχώρες στην Ευρώπη (μια αξιολόγηση κινδύνου του 2005στο Ηνωμένο Βασίλειο συνέστησε τον μη έλεγχο τουφυτού). Το 2006 η Σουηδία πρόσθεσε στον κατάλογό τηςτη σαλβινορίνη-Α, το κύριο δραστικό συστατικό της Salviadivinorum, η οποία τέθηκε υπό έλεγχο και στη Γερμανίατο 2008. Την ίδια περίοδο προστέθηκε στον κατάλογοτων ελεγχόμενων ουσιών της Γαλλίας η Tabernantheiboga, ύστερα από τον νομικό έλεγχο του δραστικούτης συστατικού, της ιμπογκαΐνης, στο Βέλγιο, στη Δανίακαι τη Σουηδία. Τέλος, ως απάντηση στους θανάτουςπου συνδέονται με τα παραισθησιογόνα μανιτάρια, ηΙρλανδία και οι Κάτω Χώρες κινήθηκαν ώστε να καλυφθούνκενά της νομοθεσίας που επέτρεπαν την πώληση καικατοχή φρέσκων μανιταριών που περιέχουν ψιλοκίνη.Στην Ιρλανδία ο νόμος τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του2006, ενώ στις Κάτω Χώρες, κατά το χρόνο σύνταξης τουπαρόντος, ο νόμος βρίσκεται ενώπιον του κοινοβουλίου.

Για περισσότερες πληροφορίες, ένας κατάλογοςελεγχόμενων ουσιών στην ΕΕ και τη Νορβηγία παρατίθεταιστον «Πίνακα ουσιών και ταξινομήσεων» στην ΕυρωπαϊκήΝομική Βάση Δεδομένων για Τα Ναρκωτικά (http://www.emcdda.europa.eu/publications/legal-reports).

Μεθοδολογία μελετών μέσω Διαδικτύου

Για τη λήψη μιας αποτύπωσης της κατάστασης,πραγματοποιήθηκαν διαδικτυακές αναζητήσεις τονΙανουάριο του 2008, χρησιμοποιώντας λέξεις-κλειδιάσε πολλές γλώσσες στη μηχανή αναζήτησης Google(http://www.google.com). Συνολικά εντοπίστηκαν 68ηλεκτρονικά καταστήματα με έδρα στην ΕΕ, τα οποίαπωλούσαν διάφορους τύπους «νόμιμων» ναρκωτικών.Η στρωματοποίηση έγινε βάσει της χώρας προέλευσήςτους. Για τον προσδιορισμό της χώρας προέλευσηςχρησιμοποιήθηκαν οι τομείς με τους κωδικούς χώρας τηςΕΕ (π.χ. ES, FR, DE) ή άλλες ενδείξεις ότι η έδρα τους είναιστην ΕΕ (π.χ. διεύθυνση επικοινωνίας). Πάνω από τα μισάκαταστήματα (52 %) βρίσκονταν στο Ηνωμένο Βασίλειο,37 % στις Κάτω Χώρες, 6 % στη Γερμανία, 4 % στηνΑυστρία και 1 % σε άλλες χώρες (π.χ. Ιρλανδία, Πολωνία).Ένα τυχαίο δείγμα 25 ηλεκτρονικών καταστημάτωνεπιλέχθηκε για λεπτομερή ανάλυση. Τα κλάσματαδειγματοληψίας σε κάθε στρώμα (χώρα προέλευσης)ήταν ανάλογα με εκείνα του συνολικού δείγματος τωνηλεκτρονικών καταστημάτων. Τα ηλεκτρονικά καταστήματαπου πωλούσαν αποκλειστικά προς εμπόρους και όχιπρος καταναλωτές αποκλείστηκαν, όπως και εκείνα πουπωλούσαν μόνο παραισθησιογόνα μανιτάρια.


106

καταστήματα. Στη συνέχεια εκτίθενται τα αποτελέσματααυτής της μελέτης.

Ηλεκτρονικά καταστήματα

Σύμφωνα με αναφορές, όλο και περισσότερα ηλεκτρονικάκαταστήματα διαθέτουν ψυχοτρόπους ουσίες ωςεναλλακτικές των ελεγχόμενων ναρκωτικών όπως το LSD,η έκσταση, η κάνναβη και τα οπιοειδή. Παρόλο που οιουσίες που διατίθενται προς πώληση από τα ηλεκτρονικάκαταστήματα αναφέρονται συχνά ως «νόμιμα» ή «φυτικά»ναρκωτικά, σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες οι ουσίεςαυτές διέπονται από τις ίδιες διατάξεις όπως και ταελεγχόμενα ναρκωτικά, και μπορεί να επισύρουν τις ίδιεςποινές.

Εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πλειονότητα τωνηλεκτρονικών καταστημάτων που προσδιορίζονται στηνέρευνα αποτύπωσης εδρεύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο καιτις Κάτω Χώρες και σε μικρότερο βαθμό στη Γερμανίακαι την Αυστρία. Τα ηλεκτρονικά καταστήματα συχνάεξειδικεύονται σε συγκεκριμένους τύπους προϊόντων πουσυνδέονται με τα ναρκωτικά, π.χ. ορισμένα πωλούν κυρίωςσύνεργα που αφορούν τα ναρκωτικά, άλλα ειδικεύονταιστα παραισθησιογόνα μανιτάρια ή τα χάπια διασκέδασης(party pills), ενώ άλλα εμπορεύονται μια ευρεία γκάμα απόφυτικές, ημισυνθετικές και συνθετικές ουσίες.

Τα ηλεκτρονικά καταστήματα που εδρεύουν στην Ευρώπηδιαφημίζουν πάνω από 200 ψυχοτρόπα προϊόντα. Τασυνηθέστερα «νόμιμα» ναρκωτικά είναι η Salvia divinorum,το kratom (Mitragyna speciosa), η Argyreia nervosa, ταπαραισθησιογόνα μανιτάρια (ΕΚΠΝΤ, 2006) και διάφοραχάπια διασκέδασης.

Οι ουσίες που διατίθενται προς πώληση διαφημίζονταινα έχουν επίδραση παρόμοια με αυτή των ελεγχόμενωνναρκωτικών ουσιών. Τόσο η Salvia divinorum όσο και ηArgyreia nervosa, καθώς και η σπανιότερα διατιθέμενηIpomoea violacea, περιγράφονται ως ουσίες πουπαράγουν παραισθησιογόνα αποτελέσματα παρόμοιαμε του LSD. Το kratom συχνά προωθείται στην αγοράως υποκατάστατο των οπιοειδών, διάφορα σκευάσματαπροσφέρονται ως εναλλακτικές στην κάνναβη καιχάπια διασκέδασης πωλούνται ως εναλλακτικές στηνMDMA. Τα χάπια διασκέδασης που διατίθενται μπορείνα περιέχουν φυτικά υλικά, ημισυνθετικές ή συνθετικέςουσίες. Συχνά, το κύριο συστατικό των χαπιώνδιασκέδασης είναι η βενζυλοπιπεραζίνη (BZP), αν και ταηλεκτρονικά καταστήματα φαίνεται να έχουν έτοιμες ουσίεςυποκατάστασης για όταν η BZP υπαχθεί σε μέτρα ελέγχουστα κράτη μέλη της ΕΕ. Οι διαφημιζόμενες τιμές τωνδιατιθέμενων ουσιών κυμαίνονται από 1 έως 11 ευρώ γιατο ισοδύναμο μιας δόσης.

Το GHB και η πρόδρομος χημική του ουσίαGBL: παρακολούθηση

Στην Ευρώπη, το γάμα-υδροξυβουτυρικό οξύ (GHB)βρίσκεται υπό παρακολούθηση από το 2000, ότανδιεξήχθη μια αξιολόγηση κινδύνου σχετικά με την ουσία,υπό τους όρους της κοινής δράσης του 1997 για τασυνθετικά ναρκωτικά (ΕΚΠΝΤ, 2002). Η προσθήκητου GHB τον Μάρτιο του 2001 στο παράρτημα IV τηςΣύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τις ΨυχοτρόπουςΟυσίες του 1971 υποχρέωσε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕνα ελέγχουν την ουσία βάσει της νομοθεσίας τους πουδιέπει τις ψυχοτρόπους ουσίες και σύντομα νέοι έλεγχοιπεριόρισαν την έως πρότινος ελεύθερη αγορά του GHB.

Το GHB υπάρχει φυσικά στο ανθρώπινο σώμα, αλλάχρησιμοποιείται επίσης ως φάρμακο και ως ψυχαγωγικόναρκωτικό. Η μη φαρμακευτική χρήση του GHB προέκυψεστη σκηνή της νυχτερινής διασκέδασης σε ορισμένατμήματα της Ευρώπης, των ΗΠΑ και της Αυστραλίαςκατά τη δεκαετία του 1990, ιδίως στα νυχτερινά κέντραόπου γινόταν συχνά χρήση πολλών άλλων ναρκωτικώνουσιών. Σύντομα εκφράστηκαν ανησυχίες σχετικά με τουςκινδύνους για την υγεία από τη χρήση του. Συγκεκριμέναυπήρξε έντονος προβληματισμός για το ενδεχόμενοτης προσθήκης στα κρυφά του GHB σε ποτά με σκοπότη διευκόλυνση σεξουαλικών επιθέσεων. Ωστόσο, δενυπάρχουν ιατροδικαστικά στοιχεία που να αποδεικνύουνκάτι τέτοιο, και η εξακρίβωση είναι δυσχερής, εξαιτίαςτου στενού χρονικού περιθωρίου για την ανίχνευση τουGHB στα σωματικά υγρά. Παρ΄ όλα αυτά, η σύνδεση τουGHB με τις σεξουαλικές επιθέσεις που διευκολύνονται μετη χρήση ναρκωτικών ουσιών συνέβαλε ενδεχομένως στησχετικά «αρνητική εικόνα» της ουσίας (ΕΚΠΝΤ, 2008c).

GBL

Πλέον εγείρονται ανησυχίες σχετικά με αναφορέςκατανάλωσης γάμα-βουτυρολακτόνης (GBL), μιαςπροδρόμου ουσίας του GHB, η οποία δεν περιλαμβάνεταιστα παραρτήματα καμίας από τις συμβάσεις για τονέλεγχο των ναρκωτικών του ΟΗΕ. Η GBL μετατρέπεταιταχέως σε GHB στο εσωτερικό του ανθρώπινου σώματοςκαι επί του παρόντος δεν υπάρχει κάποια άμεσα διαθέσιμητοξικολογική εξέταση που να προσδιορίζει ποια από τιςδύο ουσίες ήταν αυτή που καταναλώθηκε.

Το GHB μπορεί να παρασκευαστεί άμεσα από την GBLκαι τη 1,4-βουτανοδιόλη (1,4-BD), που χρησιμοποιούνταιευρέως και νομίμως σε πολλούς κλάδους της βιομηχανίας(π.χ. χημικών, πλαστικών, φαρμακευτικών) και ως εκ τούτουείναι διαθέσιμα μέσω εμπορικών προμηθευτών. Η εμπορικήδιαθεσιμότητα της GBL έχει τη δυναμική να καθιστά τηνεν λόγω ουσία διαθέσιμη στους διακινητές ναρκωτικών

Κεφάλαιο 8: Νέα ναρκωτικά και αναδυόμενες τάσεις

107

και τους καταναλωτές σε επίπεδα τιμής και κινδύνου κατάπολύ χαμηλότερα από εκείνα που συνήθως ισχύουν στιςαγορές παράνομων ναρκωτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.Για παράδειγμα, η μέση τιμή αγοράς μιας δόσης ενόςγραμμαρίου χύμα GBL στο Διαδίκτυο κυμαίνεται από 0,09έως 2 ευρώ.

Κίνδυνοι για την υγεία

Τόσο το GHB όσο και η GBL έχουν οξεία καμπύλη δόσης-αποτελέσματος, με ραγδαία εκδήλωση των συμπτωμάτων,γεγονός που αυξάνει σημαντικά τους κινδύνους πουσυνδέονται με την παράνομη χρήση. Ναυτία, εμετόςκαι διαφόρων βαθμών διαταραχές της συνείδησης είναιοι βασικές δυσμενείς επιπτώσεις στις περισσότερεςαναφερόμενες περιπτώσεις τοξίνωσης από GHB. Ωστόσο,η συνήθης παρουσία και άλλων ναρκωτικών ουσιώνμπορεί να περιπλέκει την κλινική εικόνα. Μια ολλανδικήμελέτη 72 χρηστών GHB ανέφερε ότι οι περισσότεροιείχαν βιώσει απώλεια αισθήσεων υπό την επήρεια GHBτουλάχιστον μία φορά, κάτι που σε μερικούς συνέβαινεσυχνά (Korf κ.ά., 2002). Σε μια έρευνα με αντικείμενοχρήστες GHB και GBL στο Ηνωμένο Βασίλειο, αναφέρθηκεότι οι δυσμενείς επιπτώσεις ήταν συχνότερες σε χώρουςνυχτερινών κέντρων, παρά σε οικείες (Sumnall κ.ά., 2008).Στο Λονδίνο και τη Βαρκελόνη το προφίλ ασθενούςαπό τοξίνωση GHB αφορά κυρίως νέους άνδρες με τηνπλειονότητα να εμφανίζεται τα σαββατοκύριακα, συνήθωςμε ταυτόχρονη κατανάλωση αλκοόλ ή παράνομωνναρκωτικών (Miro κ.ά., 2002· Wood κ.ά., 2008).

Τοξινώσεις και επείγοντα περιστατικά που συνδέονται με τηχρήση GHB αναφέρονται στην επιστημονική βιβλιογραφίακαι προς το ΕΚΠΝΤ από τα τέλη της δεκαετίας του1990, αν και όχι συστηματικά, στο Βέλγιο, στη Δανία,στην Ισπανία, στο Λουξεμβούργο, στις Κάτω Χώρες,στη Φινλανδία, στη Σουηδία, στο Ηνωμένο Βασίλειο καιτη Νορβηγία. Παρόλο που το GHB συνδέεται μόνο μεένα πολύ μικρό ποσοστό των επειγόντων περιστατικώντοξίνωσης που απαιτούν εισαγωγή σε νοσοκομείο ήυπηρεσίες επειγόντων περιστατικών ασθενοφόρου, οιαριθμοί φαίνεται να έχουν αυξηθεί από το 2000. ΣτοΆμστερνταμ, το 2005, το ποσοστό κλήσεων για βοήθειαεπειγόντων περιστατικών που έχρηζαν διαμεταγωγήςσε νοσοκομείο ήταν υψηλότερο για τα περιστατικάπου αφορούσαν τα GHB/GBL παρά για εκείνα όπουεμπλέκονταν άλλες ναρκωτικές ουσίες.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο μια μονάδα επειγόντωνπεριστατικών σε ένα νοσοκομείο του Λονδίνου —με ζώνηευθύνης που περιλαμβάνει τοπικά νυχτερινά κέντρα

που κατά κανόνα, αλλά όχι αποκλειστικά, ανήκουν στηνυχτερινή σκηνή διασκέδασης των ομοφυλοφίλων—κατέγραψε συνολικά 158 περιστατικά GHB και GBLτο 2006. Παρόλο που οι περισσότεροι από αυτούςτους ασθενείς ανέφεραν κατανάλωση GHB, οι χημικέςαναλύσεις των δειγμάτων που συλλέχθηκαν από τανυχτερινά κέντρα στην ίδια περιοχή ευθύνης κατά την ίδιαχρονική περίοδο έδειξαν ότι περισσότερα από τα μισάδείγματα περιείχαν GBL και όχι GHB. Τούτο σημαίνει ότιη χρήση GBL ενδέχεται να είναι συνηθέστερη από ό,τιθεωρούνταν στο παρελθόν (Wood κ.ά., 2008).

Εξαιτίας της ταχείας εξουδετέρωσής τους από το σώμα,ο προσδιορισμός των GHB/GBL ως αιτίας τοξίνωσηςή θανάτου είναι δύσκολος. Επιπλέον, δεν υπάρχει έναακριβές και συγκρίσιμο σύστημα για την καταγραφή τουπλήθους των θανάτων και των μη θανατηφόρων επειγόντωνπεριστατικών που συνδέονται με τη χρήση GHB και τωνπροδρόμων ουσιών του.

Τρόποι αντιμετώπισης

Μερικά κράτη μέλη (Ιταλία, Λεττονία, Σουηδία) έχουνεπιλέξει την άσκηση ελέγχου της GBL (ή της GBL καιτης άλλης πρόδρομης ουσίας, της 1,4-BD) μέσω τηςνομοθεσίας για την καταπολέμηση των ναρκωτικών ήάλλης αντίστοιχης νομοθεσίας, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειοοι συζητήσεις σχετικά με την πιθανότητα περαιτέρωελέγχων βρίσκονται σε εξέλιξη. Σύμφωνα με την κοινοτικήνομοθεσία για τον έλεγχο των πρόδρομων ουσιών, ηGBL και η 1,4-BD συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογοτων μη ελεγχόμενων ουσιών για τις οποίες ισχύουνπροαιρετικά μέτρα παρακολούθησης σε όλα τα κράτημέλη για την αποτροπή της εκτροπής τους από τις νόμιμεςβιομηχανικές χρήσεις.

Συνήθως, στο πλαίσιο εθνικών και κοινοτικώνπρογραμμάτων για την καταπολέμηση των ναρκωτικώνπου θέτουν στο στόχαστρο τους χώρους νυχτερινήςδιασκέδασης παρέχονται παρεμβάσεις για την πρόληψηκαι τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών από τη χρήσητων GHB/GBL. Αυτές οι παρεμβάσεις συνήθωςπεριλαμβάνουν την επιμόρφωση του προσωπικού τωννυχτερινών κέντρων και την ενημέρωση σχετικά με τουςκινδύνους που εγκυμονεί η χρήση GHB και άλλωνναρκωτικών ουσιών, και συχνά πραγματοποιούνται σεσυνδυασμό με άλλες παρεμβάσεις που συνδέονται μετα ναρκωτικά των νυχτερινών κέντρων διασκέδασης, τηχρήση αλκοόλ και τους συνδυασμούς ναρκωτικών ουσιών(ΕΚΠΝΤ, 2008ε).

109

Bargagli, A.M., Hickman, M., Davoli, M. κ.ά. (2005), «Drug-related mortality and its impact on adult mortality in eight Europeancountries», European Journal of Public Health 16, σσ. 198–202.

Brugal, M.T., Domingo-Salvany, A., Puig, R. κ.ά. (2005), «Evaluatingthe impact of methadone maintenance programmes on mortality dueto overdose and aids in a cohort of heroin users in Spain»,Addiction 100, σσ. 981–989.

Cameron, L. και Williams, J. (2001), «Cannabis, alcohol andcigarettes: substitutes or complements?», Economic Record 77,σσ. 19–34.

CND (2008), World drug situation with regard to drug trafficking:report of the Secretariat, Επιτροπή για τα Ναρκωτικά, ΗνωμέναΈθνη: Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο, Βιέννη.

Coggans, N. (2006), «Drug education and prevention: has progressbeen made?», Drugs: Education, Prevention and Policy 13,σσ. 417–422.

Connock, M., Juarez-Garcia, A., Jowett, S. κ.ά. (2007), «Methadoneand buprenorphine for the management of opioid dependence:a systematic review and economic evaluation», Health TechnologyAssessment 11(9).

Copeland, A.L. και Sorensen, J.L. (2001), «Differences betweenmethamphetamine users and cocaine users in treatment»,Drug and Alcohol Dependence 62, σσ. 91–95.

Cruts, G., Buster, M., Vicente, J., Deerenberg, I. και Van Laar, M.(2008), «Estimating the total mortality among problem drug users»,Substance Use and Misuse 43, σσ. 733–747.

Currie, C. κ.ά. (επιμ.) (2008), «Inequalities in young people’shealth: international report from the HBSC 2005/06 survey», WHOPolicy Series: Health policy for children and adolescents, τεύχος 5,Περιφερειακό Γραφείο Ευρώπης της ΠΟΥ, Κοπεγχάγη.

Daly, M. (2007), «Plant warfare», Druglink 22(2), Μάρτιος–Απρίλιος.

Darke, S. και Ross, J. (2002), «Suicide among heroin users: rates, riskfactors and methods», Addiction 97, σσ. 1383–1394.

Darke, S., Degenhardt, L. και Mattick, R. (2007), Mortality amongstillicit drug users: epidemiology, causes and intervention, CambridgeUniversity Press, Cambridge.

Davoli, M., Bargagli, A.M., Perucci, C.A. κ.ά. (2007), «Risk of fataloverdose during and after specialised drug treatment: the VEdeTTEstudy, a national multi-site prospective cohort study», Addiction 102,σσ. 1954–1959.

De la Fuente, L., Brugal, M.T., Domingo-Salvany, A. κ.ά. (2006),«Más de treinta años de drogas ilegales en España: una amargahistoria con algunos consejos para el futuro», Revista Española deSalud Pública 80, σσ. 505–520.

DeFuentes-Merillas, L. και De Jong, C.A.J. (2008), «Is beloneneffectief? Community reinforcement approach + vouchers: resultatenvan een gerandomiseerde, multi-centre studie», NISPA, Nijmegen.

Denton, J.S., Donoghue, E.R., McReynolds, J. και Kalelkar,M.B. (2008), «An epidemic of illicit fentanyl deaths in Cook County,Illinois: September 2005 through April 2007», Journal of ForensicScience 53, σσ. 452–454.

Dolan, K.A., Shearer, J., MacDonald, M. κ.ά. (2003),«A randomised controlled trial of methadone maintenance treatmentversus wait list control in an Australian prison system», Drug andAlcohol Dependence 72, σσ. 59–65.

Donoghoe, M.C., Bollerup, A.R., Lazarus, J.V., Nielsen, S. and Matic,S. (2007), «Access to highly active antiretroviral therapy (HAART)for injecting drug users in the WHO European Region 2002–2004»,International Journal of Drug Policy 18, σσ. 271–280.

ECDC (2007), The first European communicable diseaseepidemiological report, Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και ΕλέγχουΝόσων, Στοκχόλμη.

EMCDDA (ΕΚΠΝΤ) (2002), Report on the risk assessment ofGHB in the framework of the joint action on new synthetic drugs,Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας,Λισσαβόνα.

EMCDDA (ΕΚΠΝΤ) (2006), Ετήσια έκθεση 2006: η κατάστασητου προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη, Ευρωπαϊκό ΚέντροΠαρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, Λισσαβόνα.

EMCDDA (ΕΚΠΝΤ) (2007α), Ετήσια έκθεση 2007: η κατάστασητου προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη, Ευρωπαϊκό ΚέντροΠαρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, Λισσαβόνα.

EMCDDA (ΕΚΠΝΤ) (2007β), «Drugs and crime: a complexrelationship», Drugs in focus No 16, Ευρωπαϊκό ΚέντροΠαρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, Λισσαβόνα.

EMCDDA (ΕΚΠΝΤ) (2008α), «A cannabis reader: global issuesand local experiences», Monograph No 8, Ευρωπαϊκό ΚέντροΠαρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, Λισσαβόνα.

EMCDDA (ΕΚΠΝΤ) (2008β), «Assessing illicit drugs in wastewater:potential and limitations of a new monitoring approach», InsightsNo 8, Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών καιΤοξικομανίας, Λισσαβόνα.

Παραπομπές


110

EMCDDA (ΕΚΠΝΤ) (2008γ), Sexual assaults facilitated by drugsor alcohol, Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικώνκαι Τοξικομανίας, Λισσαβόνα (http://www.emcdda.europa.eu/publications/technical-datasheets/dfsa).

EMCDDA (ΕΚΠΝΤ) (2008δ), Towards a better understanding ofdrug-related public expenditure in Europe: επιλεγμένο θέμα 2008του ΕΚΠΝΤ, Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικώνκαι Τοξικομανίας, Λισσαβόνα (http://www.emcdda.europa.eu/publications/selected-issue/public-expenditure).

EMCDDA (ΕΚΠΝΤ) (2008ε), GHB and its precursor GBL: anemerging trend case study, Ευρωπαϊκό Κέντρο ΠαρακολούθησηςΝαρκωτικών και Τοξικομανίας, Λισσαβόνα (http://www.emcdda.europa.eu/publications/thematic-papers/ghb).

EMCDDA (ΕΚΠΝΤ) (2008στ), Preventing later substance abusedisorders in identified individuals during childhood and adolescence:review and analysis of international literature on the theoryand evidence base of indicated prevention, Ευρωπαϊκό ΚέντροΠαρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, Λισσαβόνα.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2007α), «Έκθεση της Επιτροπής προς τοΕυρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για την εφαρμογή τηςσύστασης του Συμβουλίου της 18ης Ιουνίου 2003 για την πρόληψηκαι τη μείωση των προβλημάτων υγείας που συνδέονται με τηνεξάρτηση από τα ναρκωτικά», COM(2007) 199 τελικό.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2007β), Friendship, fun and risk behaviours innightlife recreational contexts in Europe, Γενική Διεύθυνση Υγείας καιΠροστασίας των Καταναλωτών.

Ευρωπόλ (2007α), The production and trafficking of synthetic drugs,related precursors and equipment: a European Union perspective,σχέδιο SYN2007076, Χάγη.

Ευρωπόλ (2007β), Project COLA: European Union cocaine situationreport 2007, Ευρωπόλ, Χάγη.

Ευρωπόλ (2008), European Union drug situation report 2007,Ευρωπόλ, Χάγη.

Farrell, M. και Marsden, J. (2008), «Acute risk of drug-relateddeath among drug users newly released from prison or treatment»,Addiction 103, σσ. 251–255.

Farrelly, M.C., Bray, J.W., Zarkin, G.A. και Wendling, B.W. (2001),«The joint demand for cigarettes and marijuana: evidence from theNational household surveys on drug abuse», Journal of HealthEconomics 20, σσ. 51–68.

Gorman, D.M., Conde, E. και Huber, J.C. (2007), «The creationof evidence in ”evidence-based” drug prevention: a critique of thestrengthening families program plus life skills training evaluation»,Drug and Alcohol Review 26, σσ. 585–593.

Gossop, M., Manning, V. και Ridge, G. (2006), «Concurrent useand order or use of cocaine and alcohol: behavioural differencesbetween users of crack cocaine and cocaine powder», Addiction101, σσ. 1292–1298.

Gossop, M., Marsden, J., Stewart, D. και Treacy, S. (2002), «Changeand stability of change after treatment of drug misuse: 2-yearoutcomes from the National Treatment Outcome Research Study(UK)», Addictive Behaviors 27, σσ. 155–166.

Griffiths, P., Mravcik, V., Lopez, D. και Klempova, D. (2008),«Quite a lot of smoke but very limited fire: the use ofmethamphetamine in Europe», Drug and Alcohol Review 27,σσ. 236–242.

Hough, M., Warburton, H., Few, B. κ.ά. (2003), A growing market:the domestic cultivation of cannabis, Joseph Rowntree Foundation,York (http://www.jrf.org.uk/bookshop/eBooks/1859350852.pdf).

Hubbard, R.L., Craddock, S.G. και Anderson, J. (2003),«Overview of 5-year follow up outcomes in the drug abuse treatmentoutcome studies (DATOS)», Journal of Substance Abuse Treatment25, σσ. 125–134.

INCB (2008a), Report of the International Narcotics ControlBoard for 2007, Ηνωμένα Έθνη: Διεθνές Όργανο Ελέγχου τωνΝαρκωτικών, Νέα Υόρκη.

INCB (2008β), Precursors and chemicals frequently used in the illicitmanufacture of narcotic drugs and psychotropic substances 2007,Ηνωμένα Έθνη: Διεθνές Όργανο Ελέγχου των Ναρκωτικών, ΝέαΥόρκη.

Jansen, A.C.M. (2002), The economics of cannabis-cultivationin Europe, παρουσιάστηκε στη 2η ευρωπαϊκή διάσκεψη για τηδιακίνηση των ναρκωτικών και την επιβολή του νόμου, Παρίσι,26–27 Σεπτεμβρίου, 2002 (http://www.cedro-uva.org/lib/jansen.economics.html).

Kastelic, A., Pont, J. και Stöver, H. (2008), Opioid substitutiontreatment in custodial settings: a practical guide, BIS Verlag der Carlvon Ossietzky Universität, Oldenburg (διαθέσιμο στο: http://www.archido.de/).

Korf, D., Nabben, T. και Benschop, A. (2002), GHB: Tussen ennarcose, Rozenberg, Άμστερνταμ.

Mathers, M., Toumbourou, J.W., Catalano, R.F., Williams, J. καιPatton, G.C. (2006), «Consequences of youth tobacco use: a reviewof prospective behavioural studies», Addiction 101, σσ. 948–958.

Matrix Research and Consultancy και Institute for Criminal PolicyResearch, Kings College (2007), Evaluation of drug interventionsprogramme pilots for children and young people: arrest referral,drug testing and drug treatment and testing requirements, HomeOffice (http://drugs.homeoffice.gov.uk/publication-search/young-people/OLR0707).

Mattick, R.P., Kimber, J., Breen, C. και Davoli, M. (2008),«Buprenorphine maintenance versus placebo or methadonemaintenance for opioid dependence», Cochrane Database ofSystematic Reviews, τεύχος 2.

Mayet, S., Farrell, M., Ferri, M., Amato, L. και Davoli, M. (2006),«Psychosocial treatment for opiate abuse and dependence»,Cochrane Database of Systematic Reviews, τεύχος 4.

111

Παραπομπές

Miro, O., Nogue, S., Espinosa, G., To-Figueras, J. και Sanchez,M. (2002), «Trends in illicit drug emergencies: the emerging role ofgamma-hydroxybutyrate», Journal of Toxicology: ClinicalToxicology 40, σσ. 129–135.

Morgan, O., Griffiths, C. και Hickman, M. (2006),«Association between availability of heroin and methadone andfatal poisoning in England and Wales 1993–2004», InternationalJournal of Epidemiology 35, σσ. 1579–1585.

Myrick, H., Malcolm, R., Taylor, B. και LaRowe, S. (2004),«Modafinil: preclinical, clinical, and post-marketing surveillance:a review of abuse liability issues», Annals of Clinical Psychiatry 16,σσ. 101–109.

NICE (2007), Drug misuse: psychosocial interventions, ClinicalGuideline 51, National Institute for Clinical Excellence, Λονδίνο.

Nordstrom, B.R. και Levin, F.R. (2007), «Treatment of cannabis usedisorders: a review of the literature», American Journal of Addiction16, σσ. 331–342.

Ødegard, E., Amundsen, E.J. και Kielland, K.B. (2007), «Fataloverdoses and deaths by other causes in a cohort of Norwegiandrug abusers: a competing risk approach», Drug and AlcoholDependence 89, σσ. 176–182.

Ojanperä, I., Gergov, M., Liiv, M., Riikoja, A. και Vuori, E. (υπόέκδοση), «An epidemic of fatal 3-methylfentanyl poisoning inEstonia», International Journal of Legal Medicine(DOI 10.1007/s00414-008-0230-x).

Oliver, P., Horspool, H., Rowse, G. κ.ά. (2007), «A psychologicalautopsy study of non-deliberate fatal opiate-related overdose»,Research briefing 24, National Treatment Agency for SubstanceMisuse, Λονδίνο.

Perkonigg, A., Goodwin, R.D., Fiedler, A. κ.ά. (2008), «The naturalcourse of cannabis use, abuse and dependence during the firstdecades of life», Addiction 103, σσ. 439–449.

Petrie, J., Bunn, F. και Byrne, G. (2007), «Parenting programmes forpreventing tobacco, alcohol or drugs misuse in children <18:a systematic review», Health Education Research 22, σσ. 177–191.

Prinzleve, M., Haasen, C., Zurhold, H. κ.ά. (2004), «Cocaine usein Europe: a multi-centre study: patterns of use in different groups»,European Addiction Research 10, σσ. 147–155.

Qureshi, A.I., Suri, M.F.K., Guterman, L.R. και Hopkins, L.N. (2001),«Cocaine use and the likelihood of non-fatal myocardial infarctionand stroke. Data from the third national health and nutritionexamination survey», Circulation 103, σσ. 502–506.

Rawson, R., Huber, A., Brethen, P. κ.ά. (2000), «Methamphetamineand cocaine users: differences in characteristics and treatmentretention», Journal of Psychoactive Drugs 32, σσ. 233–238.

Εθνικές εκθέσεις δικτύου Reitox (http://www.emcdda.europa.eu/publications/national-reports).

Samhsa (2005), National survey on drug use and health, SubstanceAbuse and Mental Health Services Administration, Rockville(http://oas.samhsa.gov/nhsda.htm#NHSDAinfo).

Scalia Tomba, G.P., Rossi, C., Taylor, C., Klempova, D. και Wiessing,L. (2008), «Guidelines for estimating the incidence of problemdrug use», τελική έκθεση CT.06.EPI.150.1.0, ΕΚΠΝΤ, Λισσαβόνα(http://www.emcdda.europa.eu/publications/methods/pdu/2008/incidence-estimation).

Schulte, B., Thane, K., Rehm, J. κ.ά. (υπό έκδοση), «Review of theefficacy of drug treatment interventions in Europe», τελική έκθεσηWP 1 του σχεδίου SANCO/2006/C4/02 με τίτλο «Drug policy andharm reduction» για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Secades-Villa, R., Garcia-Rodriguez, O., Higgins, S.T., Fernandez-Hermida, J.R. και Carballo, J.L. (2008), «Community reinforcementapproach plus vouchers for cocaine dependence in a communitysetting in Spain: six-month outcomes», Journal of Substance AbuseTreatment 34, σσ. 202–207.

Stallwitz, A. και Stöver, H. (2007), «The impact of substitutiontreatment in prisons: a literature review», International Journal ofDrug Policy 18, σσ. 464–474.

Sumnall, H. R., Woolfall, K., Edwards, S. κ.ά. (2008), «Use, function,and subjective experiences of gamma-hydroxybutyrate (GHB)»,Drug and Alcohol Dependence 92, σσ. 286–290.

Sutton, A.J., Edmunds, W.J. και Gill, O.N. (2006), «Estimating thecost-effectiveness of detecting cases of chronic hepatitis C infection onreception into prison», BMC Public Health 6, σ. 170.

Swift, W., Hall, W. και Copeland, J. (2000), «One year follow-up ofcannabis dependence among long-term users in Sydney, Australia»,Drug and Alcohol Dependence 59, σσ. 309–318.

Szendrei, K. (1997/1998), «Cannabis as an illicit crop: recentdevelopments in cultivation and product quality», Bulletin onNarcotics XLIX και L, αριθ. 1 και 2.

Toumbourou, J.W., Stockwell, T., Neighbors, C. κ.ά. (2007),«Interventions to reduce harm associated with adolescent substanceuse», Lancet 369, σσ. 1391–1401.

UNODC (2007α), 2007 World drug report, Γραφείο των ΗνωμένωνΕθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, Βιέννη.

UNODC (2007β), Cocaine trafficking in West Africa: the threatto stability and development, Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για ταΝαρκωτικά και το Έγκλημα, Βιέννη (διαθέσιμο στο: http://www.unodc.org/unodc/en/data-and-analysis/Studies-on-Drugs-and-Crime.html).

UNODC (2008), 2008 World drug report, Γραφείο των ΗνωμένωνΕθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, Βιέννη.

UNODC και Κυβέρνηση του Μαρόκου (2007), Morocco cannabissurvey 2005, Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και τοΈγκλημα, Βιέννη.

USDS (2008), International narcotics control strategy report, τόμοςI, US Department of State, Ουάσιγκτον, DC.

Van Den Berg, C., Smit, C., Van Brussel, G., Coutinho, R. και Prins,M. (2007), «Full participation in harm-reduction programmes isassociated with decreased risk for human immunodeficiency virusand hepatitis C virus: evidence from the Amsterdam Cohort Studiesamong drug users», Addiction 102, σσ. 1454–1462.


112

WCO (ΠΟΤ) (2007), Customs and drugs report 2006, ΠαγκόσμιοςΟργανισμός Τελωνείων, Βρυξέλλες.

Werch, C.E. και Owen, D.M. (2002), «Iatrogenic effects of alcoholand drug prevention programs», Journal of Studies on Alcohol 63,σσ. 581–590.

Wood, D., Warren-Gash, D., Ashraf, T. κ.ά. (2008), «Medical andlegal confusion surrounding gamma-hydroxybutyrate (GHB) and itsprecursors gamma-butyrolactone (GBL) and 1,4 butanediol (1,4BD)»,Quarterly Journal of Medicine 101, σσ. 23–29.

Zador, D., Mayet, S. και Strang, J. (2006), «Commentary: Decline inmethadone-related deaths probably relates to increased supervisionof methadone in UK», International Journal of Epidemiology 35,σσ. 1586–1587.

Zonnevylle-Bender, M.J.S., Matthys, W., van de Wiel, N.M.H. καιLochman, J.E. (2007), «Preventive effects of treatment of disruptivebehavior disorder in middle childhood on substance use anddelinquent behavior», Journal of the American Academy of Childand Adolescent Psychiatry 46, σσ. 33–39.

Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας

Ετήσια έκθεση 2008: η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

2008 ― 112 σ. ― 21 x 29,7 cm

ISBN 978-92-9168-323-9

Πώς θα αποκτήσετε τις εκδόσεις της ΕΕ;Οι εκδόσεις της Υπηρεσίας Εκδόσεων που προσφέρονται προς πώληση διατίθενται από τοEU Bookshop (βιβλιοπωλείο της ΕΕ) (http://bookshop.europa.eu/) όπου μπορείτε ναδώσετε την παραγγελία σας στο γραφείο πωλήσεων της επιλογής σας.Μπορείτε επίσης να ζητήσετε κατάλογο των ανά τον κόσμο αντιπροσώπων του δικτύουπωλήσεων διατυπώνοντας σχετικό αίτημα με φαξ στον αριθμό (352) 29 29-42758.

ΕΤΗΣ

ΙΑΕΚ

ΘΕΣ

Η2

00

8:

ΗΚ

ΑΤΑ

ΣΤΑ

ΣΗ

ΤΟΥ

ΠΡΟ

ΒΛ

ΗΜ

ΑΤΟ

ΣΤΩ

ΝΝ

ΑΡΚ

ΩΤΙΚ

ΩΝ

ΣΤΗ

ΝΕΥ

ΡΩΠ

Η

Λίγα λόγια για το ΕΚΠΝΤΤο Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας(ΕΚΠΝΤ) ανήκει στους αποκεντρωμένους οργανισμούς που δημιούργησεη Ευρωπαϊκή Ένωση. Ιδρύθηκε το 1993 με έδρα τη Λισσαβόνα καιαποτελεί την κεντρική πηγή ολοκληρωμένης πληροφόρησης για ταναρκωτικά και την τοξικομανία στην Ευρώπη.

Το ΕΚΠΝΤ συλλέγει, αναλύει και διαδίδει αντικειμενικές, αξιόπιστες καισυγκρίσιμες πληροφορίες σχετικά με τα ναρκωτικά και την τοξικομανία.Με το έργο του αυτό παρέχει στο κοινό μια τεκμηριωμένη εικόνα τουφαινομένου των ναρκωτικών στην Ευρώπη.

Οι εκδόσεις του κέντρου αποτελούν κατ΄ εξοχήν πηγή πληροφόρησης γιαένα ευρύ φάσμα κοινού, στο οποίο περιλαμβάνονται οι υπεύθυνοιχάραξης πολιτικής και οι σύμβουλοί τους, επαγγελματίες και ερευνητέςπου εργάζονται στον τομέα των ναρκωτικών και, πέραν αυτών, τα μέσαενημέρωσης και το ευρύ κοινό.

Η ετήσια έκθεση παρουσιάζει την ετήσια επισκόπηση του ΕΚΠΝΤ γιατο φαινόμενο των ναρκωτικών στην ΕE και αποτελεί ουσιώδες έγγραφοαναφοράς για όσους θέλουν να πληροφορηθούν τα τελευταία πορίσματασχετικά με τα ναρκωτικά στην Ευρώπη.

TD-AC-08-001-EL-C

EL

ISSN1

60

9-6

10

X

ΕΤΗ

ΣΙΑ

ΕΚΘ

ΕΣΗ

2008


167252-01 OPOCE RA INTERIEUR EL · προβλήματος τωνναρκωτικών στην...

Documents

Transcript of 167252-01 OPOCE RA INTERIEUR EL · προβλήματος τωνναρκωτικών στην...