1

14. SZKIC O DARZE

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: M. Mauss, Szkic o darze

ANTROPOLOGIA – CWICZENIA

ZJAZD IX 24.01.2010

ŚWIADCZENIE. DAR I POTLACZ

System świadczeń całościowych:

wymiana odbywa się nie między jednostkami, lecz zbiorowościami;

przedmiotem wymiany nie są jedynie dobra i bogactwa, ale przede wszystkim uprzejmo-

ści, festyny, obrzędy, usługi wojskowe, kobiety, dzieci, tańce, etc.;

świadczenia i przeciwświadczenia mają formę dobrowolną, choć w istocie są obowiązkowe

pod karą wojny prywatnej lub publicznej.

System świadczeń całościowych w najczystszej formie występuje w plemionach australijskich i

północnoamerykańskich podczas powinowacenia dwóch fratrii – wszystko zostaje podwojone i

zakłada współpracę dwóch połów plemienia.

Potlacz („karmić”, „spożywać”) – rzadka forma świadczeń całościowych w typie agonistycznym.

Cały klan zawiera za pośrednictwem swego wodza umowę za wszystkich, na wszystko co posiada

i wszystko co zrobi. Ze strony wodza świadczenie zaś przybiera formę antagonistyczną – jest li-

chwiarskie i pokazowe. Świadczenie przybiera postać walki możnych między sobą o miejsce w

hierarchii, z czego skorzysta później klan.

Plemiona spędzają zimę na nieprzerwanym święcie (przyjęcia, jarmarki, targi), które w istocie jest

uroczystym zgromadzeniem plemiennym. Plemię jest rozmieszczone według swych bractw hie-

rarchicznych i tajnych stowarzyszeń. Panuje zasada rywalizacji i antagonizmu – dochodzi do bi-

twy, uśmiercania wodzów i mężczyzn, pokazowego aktu niszczenia bogactw wodza, który jest

rywalem i wspólnikiem zarazem (zwykle dziadek, teść lub zięć).

Aspekty świadczenia całościowego i potlaczu:

obowiązek dawania podarunków,

obowiązek przyjmowania ich,

obowiązek odwzajemniania darów otrzymanych.

OBOWIĄZEK ODWZAJEMNIANIA DARÓW OTRZYMANYCH, DAWANIA I PRZYJMOWA-

NIA (POLINEZJA)

Tonga, czyli dobrem kobiecym nazywane jest dziecko, które siostra, szwagier, wuj otrzymują na

wychowanie od ich brata i szwagra. Dziecko jest kanałem, przez który płyną dobra od rodziny

dziecka do drugiej rodziny. Dla rodziców zaś ich własne dziecko jest oloa – środkiem otrzymywa-

nia dóbr o charakterze obcym od rodziców adopcyjnych.

Oloa – przedmioty (narzędzia), ruchomości należące wyłącznie do męża.

2

14. SZKIC O DARZE

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: M. Mauss, Szkic o darze

ANTROPOLOGIA – CWICZENIA

ZJAZD IX 24.01.2010

Tonga – jeden z trwałych rekwizytów (plecionki małżeńskie, ozdoby, talizmany), nieruchomości

dziedziczonych przez córkę, które trafiają do nowo utworzonej rodziny przez żonę, z obowiąz-

kiem zwrotu.

W szerszym znaczeniu oznacza wszystko, co jest własnością, co czyni bogatym, potężnym i

wpływowym, co może być przedmiotem kompensaty.

Taonga – nośnik mana, czyli mocy religijnej i magicznej.

Przewodnia idea prawa maoryskiego:

Taonga jest to przedmiot, który osoba x daje jako podarunek osobie y, bez ustalonej ceny i targo-

wania się. Osoba y przekazuje przedmiot osobie z. Po pewnym czasie osoba z postanawia zwrócić

coś osobie y jako zapłatę, czyli utu i daje w podarunku jakiś przedmiot taonga – ten właśnie

przedmiot jest duchem taonga, zwanym hau, który osoba y otrzymała od osoby x. Dlatego osoba y

musi podarować taonga osobie x, od której wymiana się zaczęła.

Rzecz otrzymana – taonga, sprawia, że dawca ma władzę nad obdarowanym. Taonga pragnie po-

wrócić do miejsca urodzenia, do swojej ziemi, dlatego należy ją zwrócić. Hau, czyli duch tej rzeczy,

dosięgnie każdego, kto tę rzecz sobie przywłaszczy. Rzecz ma duszę, dlatego więź przez rzeczy

jest w istocie więzią dusz.

Odmowa podarowania lub przyjęcia podarunku jest równoważna z wypowiedzeniem wojny, jest

to odrzucenie związku lub wspólnoty. Daje się, ponieważ jest się przymuszonym, bo odbiorca ma

prawa do wszystkiego, co posiada dawca. Tak rodzi się więź duchowa.

Absolutnie wszystko podatne jest na przekazywanie i oddawanie. Wszystko porusza się tam i z

powrotem.

ZASIĘG SYSTEMU (TRIOBRIANDY)

Na Triobriandach obowiązuje system wymiany, zwany kula, który jest przeciwieństwem gimwali –

wymiany gospodarczej. Kula ma charakter arystokratyczny – zastrzeżona jest dla wodzów, którzy

są odbiorcami darów od swych wasali. W jej przebiegu nie ma mowy o targowaniu się.

Przedmiotem wymiany są vaygu, które występują w dwóch postaciach:

mwali – naramienniki z muszli, przenoszą się z zachodu na wschód;

soulava – naszyjniki z czerwonych muszli, przenoszą się ze wschodu na zachód.

Obie te rzeczy podlegają procesowi tezauryzacji (nieproduktywne gromadzenie i przechowywa-

nie majątku) – posiada się je, aby napawać się faktem posiadania, są znakiem bogactwa.

Krążenie tych znaków jest nieustanne, można i należy przetrzymywać je od jednego kula do dru-

giego, a cała wspólnota szczyci się z rzeczy, którą otrzymał wódz.

3

14. SZKIC O DARZE

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: M. Mauss, Szkic o darze

ANTROPOLOGIA – CWICZENIA

ZJAZD IX 24.01.2010

Vaygu to własność i władanie, zastaw i rzecz wynajęta. Jest dana jednostce jedynie pod warun-

kiem, że uczyniony z niej będzie użytek dla kogoś innego, bądź będzie przekazana osobie trzeciej,

partnerowi odległemu – murimuri.

Formuła oczarowania konchą – koncha jest instrumentem, którym obwieszcza się zawarcie każdej

transakcji, uroczystość czy święto. Formuła służy, po wymienieniu rzeczy, zaczarowaniu ich,

przyciągnięciu do kandydata na partnera rzeczy, o które ma on prosić i które ma otrzymać.

Metafora psa – stosowana w obrzędach kula. Psy bawią się nos w nos. Kosztowności przychodzą

(bawić się) tak samo. Bransolety i naszyjniki spotkają się jak psy, które przyszły się obwąchać.

O kula mówi się też, że jest to małżeństwo mwali (symbol żeński) z soulava (symbol męski), które

dążą do siebie nawzajem.