mier czowieka pracy, re. Michael Glawogger, Austria, Niemcy 2005

opracowa: Mateusz Falkowski

O filmowaniu pracy i mierci czowieka pracy

Pytanie

Kady film, take film dokumentalny stanowi odpowied na pytanie: co znaczy dokumentowa (filmowa)? Czym jest dokument, w szczeglnoci dokument wizualny albo audiowizualny? Jaki jest stosunek przedmiotu do obrazu przedmiotu?

Glawogger w swoim filmie dociera do granicy tego pytania.

Estetyka

Kunsztowno realizacji kilka kamer, zrnicowanie uj, do tego muzyka Johna Zorna. Film chciaoby si powiedzie pikny, a na pewno efektowny czy, jeszcze precyzyjniej, zainscenizowany. Kino spektakularne w dwojakim znaczeniu: efektowne i pokazane zrobione tak, by robio wraenie, i przeznaczone do ogldania, niczym spektakl. Wielka w tym zasuga Wolfganga Thalera, autora zdj.

Caoci dopenia eseistyczna erudycja (cytaty z dawniejszych filmw) i klarowna forma (podzia filmu na epizody o wyrazistych tytuach: Bohaterowie, Duchy, Lwy, Bracia, Przyszo, Epilog).

Z pewnoci mamy do czynienia z dzieem, wytworem, skonstruowanym Werk. Dzieo to co, co robi si, wykonuje w warsztacie (Werkstatt), a dopiero potem ujawnia, pokazuje. Staroytni okrelali to mianem poiesis. Dzieo Glawoggera jest w tym sensie dzieem w cisym sensie poetyckim.

Problem

Film Glawoggera staje zatem przed pytaniem o moliwo i charakter inscenizacji pracy, o sposb pokazywania pracujcych. Co wicej, chodzi o wizualizacj ich mierci. Czy i jak mona pokaza mier czowieka pracy? A Glawogger wierny jakiemu gbokiemu imperatywowi postanawia to zrobi bez wasnego, autorskiego komentarza.

Praca i pracujcy na ekranie

Jak wiadomo, praca ma przynajmniej dwa znaczenia, wystpuje przynajmniej w dwch podstawowych formach: tworzenia dziea i nietwrczego trudu. Dla przykadu: z jednej strony produkcja towaru (kiedy bardziej indywidualna, rzemielnicza, potem zmechanizowana, fabryczna), z drugiej wydobycie surowca. W tym drugim przypadku (obejmujcym te spor cz usug w rodzaju wszelkiego czyszczenia czy transportowania) nie powstaje aden nowy wytwr, adne dzieo (podobnie jak nie jest nim wydobyty wgiel).

I wanie t drug posta pracy, w nietwrczy trud pragnie unaoczni w swoim dziele Glawogger.

Co wida?

Ot przede wszystkim to, e ta na pozr jaowa praca, ta cika robota ma jednak swj istotny produktywny aspekt jednak nie po stronie przedmiotu, lecz pracujcych ludzi. W kontakcie z wglem, siark, misem albo zomem, niczego nie produkujc, a jedynie wydobywajc, transportujc, oprawiajc czy wreszcie demontujc, wszyscy ci pracujcy w peni wiadomie! ksztatuj samych siebie. Praca to bowiem przedsiwzicie i wydarzenie zespoowe, socjalizujce, to moe nie rytua, ale z pewnoci dziaanie uporzdkowane i poddane okrelonym rygorom. Starannie skomponowane dzieo Glawoggera pokazuje wic tworzenie si innych dzie: mianowicie pracujcych podmiotw, dziki ktrym i dziki wysikowi ktrych praca zyskuje wymiar etyczny, egzystencjalny czy wrcz antropologiczny.

mier

W trakcie rozmowy po filmie najwikszy kopot sprawiaa mier, teza o mierci. Co waciwie umaro? Czy znika praca w kontakcie z ywioami (kontekst technologiczny zastpowanie ludzi przez maszyny)? Bynajmniej dopki istniej odbiorcy siarki, rda bezrobocia, stalowe wraki okrtw jest miejsce na pracujcych przy nich grnikw, tragarzy, demonterw itd. By moe zatem idzie o ich niski status spoeczny oni zapewne nadal bd przyznawa, e ten codzienny znj uchroni ich przed powrotem do wizienia albo zodziejstwem, nadal bd ksztatowa wasne ciaa i dusze. Tyle e my tego nie zobaczymy co najwyej w ramach kunsztownej inscenizacji Glawoggera. Na ktrej nie zobaczymy z kolei wszystkich zewntrznych, ekonomiczno-politycznych czynnikw, ktre w znj warunkuj.