121 ‡H$aUMm°W{ gmR>m{Œmar amR>rH$mXß]arMmodMma...
Transcript of 121 ‡H$aUMm°W{ gmR>m{Œmar amR>rH$mXß]arMmodMma...
121
‡H$aU Mm°W
gmR>mŒmar _amR>r H$mXß]arMm odMma
(1960 V 1980)
gmR>mŒmar _amR>r H$mXß]arMm odMma 1960 V 1980 [ ™V `m ‡H$aUmV H$ccm Amh. `m
H$mcIßS>mVrc cjUr` H$mXß]Ë`mßMm gm_moOH$ ]mßoYcH$s¿`m d°oeÓQ>Ámß¿`m AßJmZ odMma _mßS>ccm
Amh. `mV "YJ' - C’d eiH$ (1960), "_mPm Jmd'- aUoOV XgmB© (1960), "e]ar' -
od^mdar oeÈaH$a (1962), "H$mgcm' - ^mcMß– Z_mS> (1963), "_mUyg' - _Zmha VÎhma
(1963), "AmdS>r' - AUm^mD$ gmR> (1963), "Q>ma\w$cm' - eßH$a [mQ>rc (1965), "BßYZ' -
h_rX XcdmB© (1965), "oeXmar' - d. h. o[Q>H$ (1969), "gyS>'- ]m]yamd ]mJyc (1969),
"EH$m Ò[•Ì`mMr S>m`ar' - gXm H$ËhmS> (1971), "JmVmdim' - AmZßX mXd (1971), "[mMmim'
- am. aß. ]mamS> (1971), "oH$S>' - AZßV H$X_ (1971), "hoH$H$V AmoU OQ>m y' - H$ed
_lm_ (1972), "o]T>ma' - ^mcMß– Z_mS> (1975), "am]m' - XrZmZmW _Zmha (1976),
"Oarcm' - ^mcMß– Z_mS> (1977), "Pyc' - ^mcMß– Z_mS> (1979) d "oZÓ[U© d•jmda ^a
Xw[mar' - h. _m. _amR (1980) `m H$mXß]Ë`mßMm g_mde H$ccm Amh. À`mßMm AmVm
H´$_mZ odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
C’d eiH$ mßMr "YJ' (1960) hr H$mXß]ar ÂhUO odX^m©Vrc Jm_rU OrdZmM ‡^mdr
oMÃU H$aUmar, H$cmÀ_H$VM Zd oeIa JmR>Umar d _amR>r H$mXß]arVrc _°cmMm XJS> R>aUmar EH$
CÀH•$ÓQ> H$cmH•$Vr Amh. dËhmS>H$S>rc EH$m IS>ÁmVrc gm_m›` Am wÓ` OJUmË`m, H$m]mS>H$ÓQ>
H$aUmË`m, _mO_Owar H$aUmË`m EH$m Hw$Qw>ß]mMr odefV: H$m°oVH$¿`m OrdZmMr hr H$Wm Amh.
H$m°oVH$ hr "YJ' Mr _‹`dVr© Ï`p∑VaIm AgyZ EH$m qe[r Hw$Qw>ß]mVrc gm_m›` ÒÃrZ
OJ`mgmR>r H$cÎ`m YS>[S>rMr hr H$Wm AgyZ oVM H$m°Qw>ßo]H$ OrdZ BVH$ Xw:ImßZr Ï`m[c Amh H$s
AIa[ ™V oVMr À`mVyZ gwQ>H$m hmV Zmhr. CcQ> AmcÎ`m gßH$Q>mcm gm_Zm XV-XV Vr Am[Î`m
gßgmamMm odMma H$aV. EH$mH$s OrdZ OJVmZm AZH$ ‡gßJmßZm gm_mar OmV. H$m°oVH$¿`m dmQ>Ámcm
BVH$s gßH$Q> VmV H$s, H$m°oVH$ OrdßV amhV H$er, hm ‡ÌZ [S>Vm. hr H$Wm odX^m©Vrc qhJUKmQ,>
ViJmd, _mPar gmaª`m JmdmVrc Amh. Am[Î`m mD$^mdO`mß¿`m AmYmamZ amhUmË`m H$m°oVH$cm
KamVrc H$Q>H$Q>r_wi _mhaMm Aml` gmS>mdm cmJVm. Am[Î`m ‡[ßMmMr dmVmhV Wmß]od`mgmR>r
122
´_ßVr H$amdr cmJV. ÒdV:¿`m [mQ>mVrc ]mimMr [dm© Z H$aVm Vr gVV H$ÓQ> H$aV. ^r_m-Zm_m-
_hmXd `mßZm O_c VdT> H$m_mcm cmdV. _hmXd Amier Agcm Var À`m¿`mer OwidyZ KV.
Jmd gmS>Î`mda ZdË`mcm Yra XV. "Vw_r JdV H$m[mcm V_c [|S>r ]mßYmMr H$m` Mr ea_ AgV.'
([•.10) _hmXd qe[r H$m_ gmSy>Z eVmV H$m_mcm OmVm. H$m°oVH$ hr gßgmamcm hmV^ma cmdV.
Am[Î`m ZdË`mZ gßgmamMr O]m]Xmar PQ>H$cr Var Vr Km]aV Zmhr. oVMm ZdË`mda Ord Amh.
H$maU _hmXd oVMm [Vr Amh, Hwß$H$dmMm YZr Amh. [U Vm gßgmamcm Hß$Q>miyZ dmQ> oXgc oVH$S>
Om`mMr ^mfm H$aVm. À`m_wi H$m°oVH$ _hmXd Ka gmS>Uma Zmhr `mMr H$miOr KV. Vr Am[cm
gßgma _mParcm hcdV. ZdË`mcm H$[S> odH$`mMm YßXm H$am`cm ^mJ [mS>V. [aßVw EH$ oXdg
H$[S> odH$m`cm Jccm _hmXd MmamßH$Sy>Z cw]mS>cm OmVm. AZ≤ Vm oZame hmdyZ A_amdVrcm
oZKyZ OmV. Var H$m°oVH$ ZdË`mcm emYyZ H$mT>V. gßgmamV À`mM _Z naPdV. [U `mÃcm Jccm
Zdam [aV V Zmhr ÂhUyZ Vr ´o_ÓQ> hmV. Zm_m AmB©cm AmYma XVm, `emXmMr H$miOr KVm.
ÂhUOM H$m°oVH$¿`m OrdZmV AZßV AS>MUr VmV. CXm. [mM $È[`m¿`m ZmQ>gmR>r XwH$mZXmamer
gßKf©, Mmar H$aUmË`m r_mMr g_OwV, gmgË`mer dmX, Zm_mcm oeH$od`mMr B¿N>m, dmImS>Ám¿`m
Omd`mer dmX, gmgË`mM AßÀ`gßÒH$ma, Hw$ÓR>amJr _hmXdMr qMVm BÀ`mXr AZH$ ‡ÌZ oV¿`m g_ma
VmV. Var Vr gßgma gmda`mMm ‡`ÀZ H$aV. AmoU edQ>r dmÒVd OJm[mgyZ Xya OmV. Ag "YJ'
M H$WmZH$ Amh.
"YJ' H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va H$m°oVH$gmaª`m gd©gm_m›` ÒÃr¿`m dmQ>Ámcm oH$Vr
gßH$Q>mßMm _hm[ya Vm `mMr H$Î[Zm H$aVm V Zmhr. _hmXdcm Hw$ÓR>amJ hmVm. ^r_m AmB©cm _XV
H$a`mEdOr gH©$g¿`m ZmXmZ, hm∞Q>c_‹ H$m_ H$a`m¿`m CX≤XemZ JmdmJmdr o\$aV AgVm. H$Yr
OwJma, H$Yr Mmar_mar H$arV _Z _mZc Vg OrdZ OJVm. Ka gmSy>Z OmVm. Zm_mcm oejUmMr
AmdS> AgyZhr emim gmS>mdr cmJV. H$m°oVH$¿`m gmßJ`mZwgma _ZmodÈ’ efamdH$S> _erZ
odH$mdr cmJV. H$m°oVH$ amO eVmV H$m_ H$Í$Z gßgma gmß miV. [U Jna]r¿`m gßgmamcm H$ÓQ>miy
H$m°oVH$ hV]c hmV. OrdZgßKfm©Mr Ï`m[H$Vm d Ï`mo_lVm hm gm_moOH$ ]mßoYcH$sMm Om _hŒdmMm
KQ>H$ Amh À`mM "YJ' _‹ ‡À ßVa V. Am[cm gßgma gmdaUmar, _wc-[Vr `mß¿`mV g_›d`
gmYUmar, [Vr¿`m CXmogZVer cT>Umar H$m°oVH$ hr Ï`∑Vr AmoU Ï`∑Vrg_mO `mß¿`m ZmÀ`mVrc
M°V›`M ‡H$Q> H$aV. OrdZgßKfm©V _mhaMr _XV Z KUmar, gmgË`mßer oOdßV[Ur [Q>c ZgVmZmhr
`mß¿`m _•À`yZßVa gwZM ZmV O[Umar, _XV H$aUmË`mßer, AS>dUyH$ H$aUmË`mßer, \$gdUyH$
123
H$aUmË`mßer H$Yr H•$VkVZ, H$Yr gßVm[mZ Va H$Yr X°dmcm ]mc cmdUmar H$m°oVH$ Am[Î`m oZVi
Òd^mdmM Xe©Z KS>dV-KS>dV OrdZgßKfm©V H$g cT>md `mMm AmXe©hr ghO[U _mßS>V.
a. ]m. _ßMaH$amß¿`m _V, "YJ' `m H$mXß]arV, ""gm_m›` _mUgm¿`m Am wÓ`mVrc YJ
\w$cod`mM AdKS> AmÏhmZ [wÓH$iM gm_œ`m©Z W KVc Amh. Am[Î`m gm‹`mgw‹`m B¿N>m
KdyZhr _mUyg OJy [mhV AmhV. [U Am wÓ` _mà oZX© H$R>maVZ À`mßZm ZH$ma XV. `m _mUgmßMr
oO‘ AmoU OrdZH$chmMr Aghm` H$Í$Z Q>mH$Umar AV∑ © JVr mßMm gßKf©, W X°ZßoXZ OrdZm¿`m
ghOmodÓH$mamVyZ CKS>[U Ao^Ï`∑V hmVm AIa `m gm‹`m B¿N>mhr _waJiÎ`m OmVmV. AmoU h
Hw$Qw>ß] XwX£dm¿`m Xhm dmQ>mßZr [mßJV. EH$ Imc emH$mpÀ_H$m À`mVyZ AmH$ma KV. gd©ÒdmZrer PJSy>Z
gmYmaUmßZm OJU hr _wpÌH$c H$m Ïhmd ? À`mßMr Am wÓ ß Aer H$a[yZ H$m OmdrV ? Ag AÒdÒW
H$aUma [U AZwŒmarV amhUma ‡ÌZ C H$a`mV m H$mXß]arVrc emH$mÀ_-OmoUdMr _hŒmm Amh.''1
"YJ' _Yrc H$m°oVH$ ‡_i, _m`miˇ, ‡mßOi AmoU [am[H$mar Amh. oV¿`mH$S> g_Vm
AmoU ]ßYw md Amh. Vr ÒdV:er ‡m_moUH$ Amh. H$cmcm¿`m XwH$mZmV OmdyZ _erZM 10/- È.
XVmZm ÂhUV H$s, ""ø`m ]mfl[m ]m[yOr Vw_Mß arZ, H$am`c _mi ß ⁄m _mhr o_gZ !'' ([•.228)
BVH$s H$m°oVH$ Am[Î`m OrdZmer ‡m_moUH$ Amh. ^r_m Mmar H$Î`m]‘c _hmXdMm _ma ImVm.
[U H$m°oVH$ _mà r_mcm Ody KmcyZ À`m¿`m dimda A\y$ hiXrM o_lU cmdV. hm oVMm ‡_i[Um
Amh. _hmXdgmaª`m ZdË`mcm Vr g_OyZ KV. qe[r H$m_ H$aUmË`m ZdË`mcm eVmVrc H$m_
H$aU H$R>rU hmB©c, h cjmV AmÎ`mda À`mcm JmdmJmd¿`m ]mOmamV H$[S> odH$`mgmR>r ‡d•Œm
H$aV. ]mOmamVyZ _hmXd cdH$a Amcm Zmhr H$s oVMm Ord H$mgmdrg hmVm. ZdË`mMm AmYma
hdmgm dmQ>Vm. ÂhUyZ Vr A_amdVrcm AgUmË`m ZdË`mcm emYyZ H$mT>V AZ≤ Am[Î`m Kar AmUV.
H$m°oVH$ [am[H$mar Amh, XwgË`m¿`m gßH$Q>mcm YmdyZ OmV. Vr ÒÃr_ZmM Xw:I O[Umar
Amh. eVmV A[ma H$ÓQ> H$Í$Z AmÎ`mdahr Vr grVm¿`m ]mißV[UmgmR>r OmV. amÃ^a OmJr amhˇZ
_XV H$aV. AZ≤ [aV H$m_mcm OmV. Am[Î`m hmVyZ MyH$ KS>cr Va Vr _m›` H$a`mMr oVMr V`mar
Amh. CXm. H$m_ H$aVmZm `emXm Ãmg XV. ÂhUyZ Zh_r[jm OmÒV A\y$ XV AZ≤ ÒdV:da gßH$Q>
AmT>dyZ KV.
""H$m` _c XwÒ_mZrZc XdmZß ]w‘r XÎcr AgZ≤ _Zmd≤-H$m W [m≈>r _mhr d`arZ hmVr JÎ`m
OÎ_mMr!'' ([•. 72)
124
`emXmMr AdÒWm [mhZ H$m°oVH$ ÒdV:cm Xmf XV. AZ≤ AmH$memV hmV OmSy>Z eaUmJVr¿`m
gwamV ÂhUV, ""Xdm emXc]wdm _m¯m S>r ]mßJS>r¿`m hmVmZß H$mB© MyH$- yc Pmcr AgZ V _c
CMcyZ Z E∑H$m amVrVyZ, [U _m ß \$` Agß H$¿Mß VmSy>Z ZmH$m ZD$ .... cmJZ V _r Vw m ZmdmZß
[mM ]ÒVadma H$arZ, [wS>¿Mm ]ÒVadma [mgyZ .....'' ([•. 72) qH$dm ]mImS>Ám¿`m KaOmd`mZ
^r_mcm eVmV Jwa Jcr ÂhUyZ _mac Va r_mMr H$S> KdyZ H$m°oVH$ mßS>`mgmR>r OmV VÏhm r_mMm
o_Ã qPΩ`m VW Vm d ÂhUVm, ""^r_m ]mImS>Ám¿`m Omd`mcm _c, H$m cmßJ Vw m ]m[mMr Ïhm
H$m ? Var ]g Pmcß H$s gmgË`mMmM _mc Ïhm .'' ([•. 47) H$m°oVH$ EH$X_ [cQ>cr Vr ^r_mda
XmV AmR> ImV, MmdV, hmV CS>drV ÂhUmcr, ""h, h ohV^a [m≈>ß ]mIS>Ámc Agß ]mÎcß ?''
([•.47) `m oV¿`m ‡ÌZmVM Am[U ]mImS>Ám¿`m Omd`mcm ]mccm h MwH$cM Amh, Agm
‡mßOi[Um oV¿`mH$S> Amh.
H$m°oVH$ _wcm]mimMm, ZdË`mMm odMma H$aUmar g_ßOg ‡d•ŒmrMr ÒÃr Amh. oV¿`m_‹
Jmß r © Amh. ‡oVkm Amh. ‡oVkm ÂhUO OrdZodf`H$ OmUrdmßZm g_mOgm[jVm ]hmc H$aUmar
EH$ odMma ‡oH´$`m Amh. W H$m°oVH$ Am[c d Am[Î`m Hw$Qw>ß]mM g_mOmer O gß]ßY AmhV V gVV
g_mOgm[jV¿`m gßX^m©V OmIV Amh. Am[Î`m Xw:ImZ Vr OÈ$a Xw:Ir Amh. [U À`mcm d° p∑VH$
ÒdmWm©M Í$[ Vr dy XV Zmhr. r_m ]mImS>Ám¿`m Omd`m¿`m gßX^m©V O dmJcm À`m]m]V r_m¿`m
dV©UwH$sda [mßKÍ$U KmcV Zmhr. `m_wi ‡oVkm ÒdrH$mam`mMm oVMm ^md Ò[ÓQ> hmVm. Am[Î`mda
hmUmË`m A›`m`mMm ‡oVH$ma H$a`mMm oVMm Òd^md Amh. CXm. gmgË`mZ JhmU [S>cc Ka
qH$dm XwH$mZXmamer [mM È[`mßgmR>r H$ccm gßKf© BÀ`mXr _YyZ oV¿`m H$amar Òd^mdmM Xe©Z KS>V.
CXmhaUmW©, oXdmirgmR>r IaXr H$cÎ`m [m`cr^a JÏhmgmR>r _hmXdZ XwH$mZXmamcm [mM È[`mMr
ZmQ> oXcr. ]amMdi dmQ> [mhˇZ XwH$mZXma Cacc [°g [aV XB©Zm, VÏhm _hmXd À`mcm ÂhUmcm,
""Am_M [°g ⁄m dm[g cm°H$a.'' XwH$mZXmamZ [°g X`mV oXaßJmB© H$cr VÏhm H$m°oVH$ ÂhUmcr,
""_mB© ZmQ> H$mB© ham_mMr ZdVr oZS>B©¿`m Km_mZß H$_mdcr hmVr.'' Ag ÂhUyZ Vr XwH$mZXmamer
gm_mar Pmcr AmoU ÂhUmcr H$s, ""_ma J]a Jm H$gm _maVß V ?'' ([•. 32) Ag ÂhUyZ H$m°oVH$Z
S>m∑`mdaMß Q>m[cß Zm_m¿`m ÒdmYrZ H$cß. [aX ImMyZ ZdË`m¿`m _XVrcm Ymdcr. À`m¿`m N>mVrda
]gcÎ`m XwH$mZXmamcm cmWm]w∑∑`mßZr AmoU oeÏ`mem[mßZr ]S>dy cmJcr. H$m°oVH$Z Am[Î`m
A›`m`mcm dmMm \$mS>cr. [U `m ‡gßJr H$mem¿`m ]ßJmcr eQ>© KmVcÎ`m gXadmÎ`mZ gm_moOH$
]mßoYcH$s¿`m ZmÀ`mZ Am[Î`m oIemVrc EH$ [mMMr ZmQ> H$mTy>Z oXcr.
125
gmgË`m¿`m JhmU [S>cÎ`m KamgmR>r H$m°oVH$Z ]mImS>Ám¿`m KaOmd`mer gßKf© H$cm.
Am[Î`m gmgË`mMm (aKwZmW qe[r) AßÀ`gßÒH$ma CaHy$Z [aV OmVmZm oVZ Kamcm Am[c Hw$cy[
cmdc. [U [aV OmVmZm oVZ [mohc Va ]mImS>Ám¿`m Omd`mZ Am[Î`m Kamcm Hw$cy[ cmdyZ
KamV H$m[yg ^acm. VÏhm À`m¿`mer Vr ^mßS>UVßQ>m H$aV. Cß]Ë`mda Am[c _ZJQ> Am[Qy>Z ]mßJS>Ám
\$mS>V. XmV AmR> ImV. ÂhUy cmJV H$s, ""VwÂhm ImZm Iam]m hmAm a _Ò›`m. AmZ≤ Vwhm gÀ`mZmg
hmAm. ¡`m ]mImS>Ám¿`m KamV Vy KaOmdB© _yZ Amcm, À`m¿`m gmaImMß Vw mB© naR>mda oXdm cmdc
_mZyg ZmB© amAm.'' ([•. 227, 228) Am[Î`mda A›`m` H$aUmË`mcm Vr odoeÓQ> _`m©X[ ™V
‡oVH$ma H$aV. AZ≤ _mKma KV.
"YJ' _Yrc H$m°oVH$ Ymo_©H$ d•ŒmrMr Amh. [maß[naH$ _yÎ`^md O[Umar Amh. OrdZ ‡aUm
o_imcr ÂhUyZ Xdmcm gmH$S> KmcUmar Amh. CXmhaUmW©, _mha_¿`m oXder Zm_mZ _mJyZ
AmUcÎ`m PmirVrc Jhˇ, VmßXyi, Om|Yim BÀ`mXrßM o_lU H$Í$Z emXc]wdmcm Z°d⁄ XV. Va
H$Yr JmdR>mUmdaMm [mim \w$Q>Î`mda XmamV AmcÎ`m ]°cOmS>ÁmßMr [yOm H$Í$Z, [waUm¿`m MmßX∑`mßMm
Z°d⁄ MmarV Ag. [m`m [Sy>Z H$S>mgarM ZmU H$mTy>Z ]°cmßM H$mga YaUmË`mcm V XV Ag. BVH$s Vr
l’miy hmVr.
H$m°oVH$¿`m ‡m[ßoMH$ OrdZm¿`m Amem _mà Zm_m¿`m oejUmZ ÂhUO Zm_m¿`m [arjV
[ohÎ`m Zß]a¿`m ]mV_rZ [ÎcdrV hmVmV. Zm_mcm BßJ´Or emiV Om`M `m odMmamZ Zm_mM
^mdodÌd \w$cyZ V. [U hm AmZßX \$ma H$mi oQ>H$V Zmhr. Zm_mcm oejUmEdOr efamdmH$S>
oedUH$m_ oeH$`mgmR>r Omd cmJV. AmoU Am[Î`m _hmXdcm Hw$ÓR>amJ Pmcm h Xw:I H$m°oVH$cm
ghZ hmV Zmhr. Vr ´o_ÓQ> hmdyZ ]S>]S>V amhV. [U Zm_m Am[Î`m AmB©Mr, `emXmMr H$miOr
KVm. _m_m¿`m [ÃmMr dmQ> [mhˇZ _XVrMr Amem H$aVm.
"‡oVÓR>mZ' H$mXß]ar g_rjm odefmßH$mVyZ "YJ' `m H$mXß]ar¿`m gßX^m©V _. gw. [mQ>rc
ÂhUVmV H$s, ""hr H$hmUr aßJdVmZm cIH$ ¡`m KQ>Zm-‡gßJmßMr H$Î[H$VZ oZo_©Vr H$aVm, V ‡gßJ
dada [mhVm BVH$ gmYgwY AmoU oZÀ` [naM`mM AgVmV H$s, V H$pÎ[cc AmhV Ag H$mUmcm
dmQy> Z . [U `m gm‹`mgw‹`m ‡gßJmßZm odoeÓQ>Àd X`mM H$g] À`m¿`m gßdXZercVZ BVH$ ghO
gmYc Amh H$s, À`m gmY[UmVhr cjUr`Vm AdVaV, oZÀ` [naoMVVVhr A[naoMVVm OmUdy
cmJV. À`m_wi dmÒVdgw’m H$pÎ[VmM Í$[ YmaU H$aV. m AZw dodÌdmM oMÃU H$aUmam cIH$mMm
126
X•pÓQ>H$mU Am⁄ßVr dmÒVd Amh. Vm H$mUÀ`m H$maUmZ H$mR> e]c Pmccm oXgV Zmhr. À`mcm H$mR>
VS>OmS> H$amÏ`m cmJV ZmhrV. [mÃ, dmVmdaU, ^mfm, oZdXZ `m À`m¿`m AZw^dodÌdm¿`m
AßJm[mßJmßM dJdJi ^mZ R>dm`Mr JaO À`mcm ^mgccr oXgV Zmhr. gma AZw dodÌd À`m¿`m
H$Î[ZmMßjyß[wT> gcJ ÒdÍ$[mV CcJS>V JÎ`mMm ^mg Ïhmdm, BVH$s Òdm^modH$ EH$mÀ_Vm À`mV
AdVaccr oXgV.''2
"YJ' m H$mXß]arM _yÎ`_m[Z H$c Va m H$mXß]arMr mfme°cr AÀ ßV d°oeÓQ>Á[yU© Amh.
H$mXß]arcm Img dËhmS>r ]mcrMm, ÂhUtMm Ò[e© Pmccm Amh. CXm.
"Jmd H$aZ≤ W amd ZmB© H$aV' ([•. 129), "ImZ Ver _mVr, AZ Jhˇ Ver am Q>r.'
([•. 199), "¡`mMß ZmB© H$mZr AmZ≤ Wm [S>cm dZr....' ([•. 199) `m ÂhUt¿`m AmYma Vm Vm
^mdmZw md Ò[ÓQ> Pmccm Amh.
"YJ' h erf©H$ AW©[yU© Amh. "YJ' ÂhUO Xw:ImMr, dmÒVdmMr [´Ia YJ Amh. Xw:I h
OrdßV[UmM cjU Amh. Xw:ImZ Ï`∑Vr AoYH$ [na[∑d, AoYH$ AßV_w©I hmV. [aßVw ‡oVHy$c
[napÒWVrMr oH$Vrhr amI [S>cr Var hr YJ odPV Zmhr. H$m°oVH$¿`m oZaßVa cT>ÁmVyZ hr YJ gVV
OmUdV amhV.
`m gßX^m©V [ßoS>V Q>m[a "H$mXß]ar gßdmX' `m JßWmV ÂhUVmV, ""C’d eiH|$Mr "YJ' hr
H$mXß]ar oVMr Zmo`H$m H$m°oVH$ ohZ X°d, [napÒWVr AZ≤ _mZdr Òd^md `mß¿`mer Om cT>m oXcm,
À`m cT>ÁmMr H$Wm Amh.''3
`mgßX^m©V aIm OJZmi "‡mXoeH$ J´m_rU gmohÀ` : g_rjMr g_rjm' `m JßWmV ÂhUVmV
H$s, ""C’d eiH$ `mß¿`m "YJ' `m H$mXß]arMm d°X^u` OrdZmM ÒdÍ$[ g_O`mgmR>r MmßJcm
C[`mJ hmVm. qe[r g_mOmVrc H$ÓQ>miy, oO‘r H$m°oVH$¿`m gßgmamMr [adS> H$er hmV hm H$mXß]arMm
odf` Amh. hr Oar EH$m Ï`∑VrMr H$Wm m H$mXß]arVyZ Amcr Agcr Var JmdJmS>ÁmVrc oOÏhmim
d [_i[Um g_mZ AmoW©H$ ÒVamdarc qhXy _wpÒc_ E∑`, odf_Vm, OmVr X, d°X^u` _mUgmMm
oXcXma[Um d `m AZwfßJmZ Uma cmH$OrdZ `mVyZ Amc Amh. `m H$mXß]arV qhJUKmQ>, ViJmßd
R>mHy$a, _mPar, MmßXya, ViUr, g|XyaOU, oVdgm, qeXmi, H$m°S>`[ya AmoU gmc]S>u `m IS>ÁmMßr
[mÌd© y_r cm^cr Amh.''4
127
gmamße, m H$mXß]arVyZ Jmß r ©, ‡oVkm, AmXe©dmX, AmÀ_[arjU h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM
KQ>H$ AmT>iVmV.
C’d eiH$ `mß¿`m "YJ' `m H$mXß]arZßVa aUoOV XgmB© `mß¿`m "_mPm Jmd' (1960)
`m H$mXß]arMm odMma ‡ÒVwV Amh.
"_mPm Jmd' hr H$mXß]ar aUoOV XgmB© `mßMr AgyZ 1930 V 1945 `m H$mcIßS>mVrc
Jm_rU OrdZmM ÂhUOM ÒdmVßÕ`[yd© H$mimVrc OrdZmM ‡moVoZoYH$ oMÃU H$aUmar H$mXß]ar Amh.
`m H$mXß]arVyZ aUoOV XgmB© `mßZr Am[Î`m ]mc[UmVrc Mm°Xm-[ßYam dfm©Vrc ÒdmZw d
gmßJyZ J´m_OrdZmM `WmW© oMÃU H$cc Amh. J´m_rU ^mJmVrc gm_moOH$, AmoW©H$, gmßÒH•$oVH$
OrdZ, [aß[am, MmcrarVr, gUg_maß , Ymo_©H$ AmMmaodMma, l’m-AßYl’m AmoU ÒÃrOrdZ
`m JmÓQ>tM oMÃU W H$cc AmT>iV.
"_mPm Jmd' `m H$mXß]arVrc Afl[mgmh] BZm_XmamßMm _wcJm O`dßVm oejUmgmR>r
H$mÎhm[yacm oZKmcm Amh. [U À`m¿`m _ZmV dS>rc, VmÀ`m, H$mH$s AmoU C_m dohZr `mß¿`m
AmR>dUr XmQy>Z AmcÎ`m AmhV. AmB©gmaIr _m`m H$aUmË`m C_m dohZrcm gmSy>Z OmU O`dßVmcm
[Q>V Zmhr. À`m_wi JVH$mimVrc AZßV AmR>dUr À`mcm _mJ IM`mMm ‡`ÀZ H$aVmV. Ow›`m
o[T>rVrc VOÒdr ]´m˜U AmoU ImZXmZr BZm_Xma KamU mßM [aÒ[a gß]ßY, ]´m˜ VOmMm Ao^_mZ
]miJUmË`m VmÀ`m BZm_XmamßZr H$ccm A[_mZ ghZ H$Í$Z À`mß¿`m Kam`mMr A]y dmMod`mgmR>r
BZm_Xmamcm _XV H$aVmV d Jmdmer d°a [ÀH$Í$Z hm°em-amd]m ‡H$aUmV OmVrZ cj KmcVmV. Va
Afl[mgmh] BZm_Xma [Q>H$s¿`m amJamB©V, XwÓH$mim¿`m N>m`V Jmdm¿`m Vm|S>mV A›ZmMm Kmg
KmcVmV. Jmdmda XamS>m KmcUmË`m am_mer cmH$mß¿`m Jm `m N>mVrda PcyZ JmdmgmR>r _aU
[ÀH$aVmV. `m gd© KQ>Zm-‡gßJmßMm O`dßVm gmjrXma Amh. ÂhUyZ À`mcm Jmd gmSy>Z Omdg dmQ>V
Zmhr. AmoU Am[Î`m C_mdohZrer Agcc oOÏhm˘`mM ZmVhr Vm VmSy> eH$V Zmhr. `m gd©
JmÓQ>tMr À`mcm OmUrd Amh. ÂhUyZ Vm H$mXß]ar¿`m edQ>r ÂhUVm, ""Ord AmT>Vm, Vm EH$mM
_mUgmgmR>r. Vr _mà AmVm EH$Q>r Amh. [U oVcm _mhrV Amh H$s, Hw$R>ßhr Agcm Var oV¿`mgmR>r
AgZ oVWyZ YmdyZ B©Z.'' ([•. 303) Aem _mVg_mZ AgUmË` C_mdohZtodf`r¿`m ‡_^∑VrMr
^mdZm O`dßVm Ï`∑V H$aVm.
128
"_mPm Jmd' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va Afl[mgmh] BZm_Xma, À`mßMr Jmdmdarc
oZÓR>m, Jmdmcm ÒdV:M A[À` _mZyZ Jmdm¿`m ajUmgmR>r OrdmM ]ocXmZ H$aUma Afl[mgmh],
À`mßMm ]ßS>Ima _wcJm amd]m, AmB©odZm [maH$m Pmccm O`dßVm, gd© JmdmV _m Mr gmdcr XUmar,
O`dßVmMm _wcmgmaIm gmß mi H$aUmar ‡_i, gßÒH$maerc C_m, ]´m˜Uo_Ã d`ÒH$a VmÀ`m, À`mßMr
H$miOr KUmam JwßSy>, BZm_Xmam¿`m e„Xmcm OmJUma eVH$ar, XamS>m KmcUma am_mer, hm°em-
amd]m ‡_‡H$aU, ]Om]m¿`m _wcmMm (odRy>Mm) IyZ, O`dßVm AmoU R>mH$amMm _mg [H$S>`mMm
N>ßX, JmdmVrc _wcmßgmR>r emim AmoU H$mÎhm[yacm oejUmgmR>r OmUmam O`dßV BÀ`mXr AZH$
JmÓQ>tVyZ g_yhOrdZmM Xe©Z KS>V.
"_mPm Jmd' `m H$mXß]arMr gwÈdmV AUy ^Q>OrM Ka emY`mgmR>r; [U [amJßXm PmcÎ`m
_mUgm¿`m dmÒVyMr XIc K`mgmR>r JmdmV AmcÎ`m VmÀ`m¿`m AmJ_ZmZ hmV. Va JmdmVrc
AZH$ KS>m_mS>rZßVa O`dßVm Jmd gmSy>Z OmVm. `m oR>H$mUr H$mXß]arMm edQ> hmVm.
`m H$mXß]arVyZ aUoOV XgmB™Zr ÒdmVßÕ`[yd© H$mimVrc IS> C H$a`mMm ‡`ÀZ H$ccm
Amh. `m H$mXß]ar¿`m gßX^m©V _c[•ÓR>mdarc „c]©_‹ aUoOV XgmB© ÂhUVmV, ""ÒdmVßÕ`[yd©
H$mimVrc EH$ OwZß Jmd C ß H$amdß, Agm EH$ hVy `m H$mXß]ar¿`m cIZm_mJß hmVm. Ow›`m J´m_
aMZVrc _mUyg H$gm hmVm, H$gm OJV hmVm, ÒdV:cm g_mOmer H$gm dmhˇZ KV hmVm. h
XmIod`mgmR>r _r hr H$mXß]ar ocohcr Amh. AmO gJiß J´m_OrdZM ]XcV Mmccß Amh. g_mO
]Xcc Amh. gßÒH$mahr ]XcV AmhV, [U hadcÎ`m OrdZmMr ÈIÈI _mà _ZmV Ka H$Í$Z
hmVr. Vr dmT>VM hmVr, Vr ÈIÈI hrM `m H$mXß]ar cIZm_mJMr _yi ‡aUm Amh.''5
"_mPm Jmd' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va Afl[mgmh] BZm_Xma h ‡_wI [mà Amh.
À`mßM Jmdmda oZVmßV ‡_ Amh. AmoU g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr À`mß¿`mOdi Amh.
CXmhaUmW©, XwÓH$mi [S>cm VÏhm À`mßZr Am[Î`m KamVrc Ym›`mM H$mR>ma JmdmVrc cmH$mßgmR>r
naH$m_ H$c. ‡gßJr MmßXrMm XÏhmam JhmU R>dyZ Jmdmcm Vmac. [mdgm˘`m¿`m oXdgmV eVH$Ë`mßMr
o[H$ JÎ`mZ [aV [aUr H$a`mgmR>r ^mV X`mMr Ï`dÒWm H$cr. Jmd gwYma`mgmR>r, JmdmVrc
_wc oeH$`mgmR>r JmdmV emim H$mT>cr. À`mgmR>r H$mÎhm[yahˇZ oejH$ AmUc AmoU Jna]mß¿`m
_wcmß¿`m oejUmMr gm H$cr. hm À`mßMm AmXe©dmXr X•ÓQ>rH$mZ hmVm. Amfl[mgmh] BZm_Xma Jmdm¿`m
AZßV g_Ò`m gmS>od`mMm gVV ‡`ÀZ H$arV AgV. CXmhaUmW© JmdmV [Q>H$sMr gmW Amcr
129
VÏhm V ÒdV: KamKar OmdyZ cmH$mßZm Yra XVmV. Jmdm¿`m ^Î`mgmR>r am_mcm gmH$S> KmcVmV.
"Xdm, Am_¿`mda gßH$Q> Amcß Vy ]KVmgM, JmdMr X•ÓQ> cmJ`mgmaIr VaUr [maß, ]m`H$m, JwUmZß,
_mZmZß OJccr _mUgß S>m `mßXIV OmVmV. mcm H$m` ÂhUmdß ? Vw¬`m XmamV m`Mß, V gßH$Q>m¿`m
dir ! Am_Mß MwH$cß Agc. Am_¿`m hmVyZ H$mhr [m[ KS>cß Agc, Va V Vy [mQ>mV ø`m`cm
[mohOg ! Vy oH$Vr H$cß, Var Xd. AmÂhr _mUgß Vr _mUgß. AmÂhr H$cÎ`m MwH$m Vy [mQ>mV ø`m`¿`m
Zmhrg, Va Hw$Ur ø`m`¿`m ? AmVm amJ gmS> AmoU ¯m gßH$Q>mVZß [ma H$a, Zmhr Va Vw¬`m XdimV
oXdm cmdm`mcm XIrc H$mUr CaUma Zmhr!'' ([•. 187) [mdgm¿`m oXdgmV eVH$Ë`mßMr o[H$
Jcr. VÏhm V JmqdXmcm ÂhUVmV, ""[Ë`mgmR>r OdT>ß ^mV cmJc, VdT>ß gmË`mßZm ⁄m. Ogß Vw_Mß
[rH$ Jcß, Vgß _mPßhr Jcß. AmVm ]gy ZH$m. Hß$]a H$gm.'' ([•. 195) ÂhUO [aV [aUr H$a`mgmR>r
eVH$Ë`mßZm ^mV XdyZ À`mßZm oXcmgm XVmV. Jmdmdarc am_memßMm XamS>m [aVmdyZ cmd`mgmR>r
ÒdV: hmVr ]ßXyH$ KdyZ JmdmgmR>r gßKf© H$aVmV. XamS>Ám¿`m dir VmÀ`m Jmd gmSy>Z Om`mg gmßJVmV.
VÏhm V ÂhUVmV, ""VmÀ`m, _aU Hw$Umcm MwH$V Zmhr. JmdmgmR>r Ord Jcm Va \$ma MmßJcß _aU
B©c V.'' ([•. 272) AZ≤ VgM hmV.
Jmd¿`m ajUmgmR>r Amfl[mgmh]mßZr ÒdV:M ]ocXmZ oXc. AIa¿`m jUr ‡mU gmS>VmZm
Jmd¿`m cmH$mßZm hmV OmSy>Z ÂhUVmV, ""_ßS>ir Vm ..... H$mhr MwH$cß Agcß, Va odgÍ$Z Om.''
([•. 272) Agm gdm™Mm oZam[ KVmV. hr À`mßMr g_mOF$UmVyZ _w∑V hm`mMr Iar ‡oVkm Amh.
Amfl[mgmh] Am[Î`m OrdZodf`H$ OmUrdm Am[U d Am[c Hw$Qw>ß]r` `mß¿`m[waÀ`m _`m©oXV R>drV
ZmhrV. Va Jmdm¿`m ajUmgmR>r gd© JmdH$Ë`mßMr _m\$s _mJyZ V ]ocXmZ [ÀH$aVmV. ‡oVkMm dgm
O[`mMr À`mßMr hr arV H$mUmcmhr AßV_w©I H$aUmar Amh.
"_mPm Jmd' _Yrc Amfl[mgmh]mß¿`m AßJr _mZdVm, _mUwgH$s AmoU ‡mUr_mÃmß]‘c ‡_
hmV. CXm. EH$Xm am`]mZ oMVimMr oeH$ma H$aVmZm ZamEdOr _mXrMr oeH$ma H$cr. VÏhm V
am`]mcm ÂhUVmV, ""ImQ>rH$ Amhg ]K ZwgVm ! hOmaXm Vwcm ]Omdcß hmVß, H$s _mXrda ]ma Q>mHy$
ZH$m.'' ([•. 10) qH$dm VmÀ`mcm JmqdXm_m\©$V VmßXyi, S>mi, o_aMr, H$mqW]ra BÀ`mXr gmohÀ`
XVmV. H$mH$sMr H$miOr H$a`mgmR>r O`dßVmcm [mR>dyZ XVmV. H$mH$scm JmdmH$Sy>Z AmU`mgmR>r
JmS>r oXcr. qH$dm ^mJUmZ Mma dfm©V gaH$macm IßS>, \$mim oXcm Zmhr ÂhUyZ À`mZ gmdH$mamH$S>
Am[cr ]°cOmS>r JhmU R>dyZ [°g H$mT>c AmoU V [°g X`mgmR>r Vm Afl[mgmh]mß¿`m dmS>Ámda
130
Jcm. [U ^mJUmMm hm ‡H$ma Afl[mgmh]mßZm g_OÎ`mZ V amJmdc. À`mM [°g K`mEdOr
gmdH$mamH$Sy>Z ]°cOmS>r gmS>od`mgmR>r drg È[`mMr À`mcm _XV H$cr. Aer oH$Vr Var CXmhaU
Amfl[mgmh] BZm_Xmamß¿`m oXcXma[UmMr H$mXß]arV AmT>iVmV.
"_mPm Jmd' _Yrc C_mM Ï`p∑V_Œd _mR> ]mcH$ dmQ>V. C_m hr Amfl[mgmh] BZm_XmamßMr
gyZ AgyZ Òd^mdmZ ‡_i, _m`miy, ‡mßOi, gmoeH$ Amh. H$mÎhm[yagmaª`m ehar dmVmdaUmV
amohccr C_m amd]mMr [ÀZr ÂhUˇZ EH$m N>mQ>Ámem IS>ÁmV gm›`m¿`m [mdcmZ Amcr AmoU
BZm_Xmam¿`m KaMr c˙_r ]ZyZ amohcr. oVM Am[Î`m ZdË`mda _Zm[mgyZ ‡_ Amh. Am[Î`m
ZdË`mZ hm°em]mB©gmaIr aIcr R>dcr Var Vr Am[Î`m ^mdZmßZm VS>m Omdy XV Zmhr. ÒdV:er
‡m_moUH$ amhV. gdm™er MmßJcr dmJV. dmS>ÁmVrc _mUgmßZm _m Mr gmdcr XV; Va VmÀ`mßZm Vr
o[À`mg_mZ _mZV. `m gd© JmÓQ>tMm Vr Jmßo^`m™Z odMma H$aV.
C_mMm Òd^md ‡_i hmVm. AmB©odZm [ma∑`m PmcÎ`m O`dßVmMm gmß mi H$Í$Z oVZ
À`mcm AmB©Mr _m`m oXcr. À`mM h≈> [waodc. Im`mo[`mH$S> cj oXc. H$m°VwH$ H$c, [U O`dßVmcm
AmB©Mr AmR>dU hmdy oXcr Zmhr. [ohÎ`m oXderM gmgË`mM gmßoJVc,
""_wcr, h AmB©odZm [maHß$ [ma, Vw¬`m hmVmV XVm Amh, Vy chmZ Amhg, [U hr O]m]Xmar
Vy CMccr [mohOg. ¯mcm cim cmdcmg, Va ¯mcm [maH$[UmMß Xw:I OmUdUma Zmhr.''
([•.296) C_mZ Ajae: hr O]m]Xmar CMcyZ ‡À`j AmB©cm H$aVm Uma Zmhr, VdT> oVZ H$c.
`mdÍ$Z Ag dmQ>V H$s, Xra AmoU ^mdO` `mßM ZmV oH$Vr gwaI Agy eH$V `mMm ‡À`` W Vm.
À`mß¿`mVrc oZamJg ‡_mMr d _mV•ÀdmMr H$Î[Zm V. `m ‡gßJmVyZ oVMm AmXe©dmX Ò[ÓQ> hmVm.
O`dßV hm C_Mm Xra, oV¿`m _m`m[memV chmZmMm _mR>m Pmcm. Am[Î`m dohZrda À`mMr
oZVmßV ^∑Vr hmVr. oV¿`m C[H$mamMr \$S> H$a`mgmR>r Vm ‡`ÀZerc amhr. CXmhaUmW©, C_mZ
IH$S Im`mMr B¿N>m Ï`∑V H$aVmM O`dßVm og‘m]am]a OmdyZ IH$S>ÁmßMr oeH$ma H$aVm. ÂhUO
Vm dohZr¿`m e„Xmcm OmJUmam hmVm. oV¿`m]‘c À`mcm AmXa^md hmVm.
"_mPm Jmd' _Yrc VmÀ`m¿`m AßJr CÀH$Q> gm_moOH$ OmUrd hmVr. VmÀ`m ]´m˜U AgyZhr
_hmam_mßJmß¿`m Kar OmdyZ Am°fY[mUr H$arV AgV. À`mß¿`m C[H$mamMr \$S> ÂhUyZ Hw$Ur ^mOr,
Ym›` AmUyZ XV Ag. BZm_XmamßZm AS>MUr¿`m dir _XV H$aVmV. o_ÃÀdmMm gÎcm XVmV. hm°em-
amd]m ‡H$aU o_Q>od`mgmR>r ÒdV:Mm Ord Ym∑`mV KmcVmV. H$mH$s]am]a amd]mcm _`mVyZ
131
]iJmdcm [mR>odVmV. _Um Jmdm¿`m [mUdR>Ámda VmM am_, ]Om]m _`mMr Mm°H$er H$aVmV.
VÏhm VmÀ`m ÂhUVmV, "Xdme[W Iaß gmßJVm H$s, _`mV \$∑V _mPr [ÀZr Amh. Xwgaß H$mUr Zmhr.'
([•. 121)
Amfl[mgmh] BZm_Xma VmÀ`mß¿`m C[H$mamMß AmPß H$_r H$a`mgmR>r hOmamßMm VmS>m XVmV.
[U VmÀ`m KV ZmhrV. CcQ> V ÂhUVmV, "Amfl[mgmh] ! R>dm h [°g. _mPm Òd^md dmQ>Vm Vgm
o^S>ÒV Zmhr; h VwÂhmcm g_Om`cm hdß hmVß. ]´m˜Um¿`m OmVrcm o^S>ÒV[Um _mZdVM Zmhr. ¯m
VmÀ`mda Vgm H$mhr ‡gßJ AmcmM, Va hOma H$m`, [U cmI È[ cmJcß, Var Vw_¿`mH$S> B©Z _r.
H$maU _cm Xwgar OmJm Zmhr. _J À`mdir _mPr ZS> ^mJod`mgmR>r VwÂhmßcm Vw_Mß KaXma odH$mdß
cmJcß, Var ¯m VmÀ`mM S>mi Amc hmUma ZmhrV. R>dm V [°g. AOyZ [wÓH$i oXdg Om`MV. gmaß
gß[cß, Agß g_Oy ZH$m.'' ([•. 143, 144) BVH$s VmÀ`mß¿`m AßJr _mUwgH$s hmVr d BZm_Xmamodf`r
AmXa^md hmVm.
a. ]m. _ßMaH$amß¿`m _V, "" " _mPm Jmd' ÂhUO Ow›`m o[T>rVrc VOÒdr ]´m˜U AmoU EH$
ImZXmZr _amR>m BZm_Xma KamU `mßM oMÃ R>mg [’VrZ aImQ>V. ^S>H$[Um, [naUm_ gmY`mH$S>
cj XdyZ H$ccr odamYr ]mßYUr AmoU H$WmaMZM gmßÒH•$oVH$ H$g] `mßZr Vr S>mJmicr Agcr
Var oV¿`mVrc ZmQ>Á [H$S> KUma Amh.''6
"_mPm Jmd' m H$mXß]arMr mfme°cr AÀ ßV AmH$f©H$ dmQ>V. mfme°cr¿`m X•ÓQ>rZ J´m_rU
e„XmßMm dm[a H$Î`mZ À`modoeÓQ> ‡XemM Xe©Z KS>V. odefV: H$mdmS> [nagamVrc J´m_rU _amR>r,
H$mH$Ur, H$mhr Aßer H$mZS>r ]mcrM o_lU W Amh. CXm. q]XJr (H$ier), ]m_Z (]´m˜U),
T>dgdmaß (Jma Jma dmaß), oH$adr (IH$S>r), JßOmZ (amZJdV), a|Xm (oMIc), AmaJmZ (XJS>),
]|XU (H$m[U), Mrc ([mV) BÀ`mXr e„XmßMr JXu Amh. ]mcr^mfMm dm[a H$Í$Z aUoOV XgmB™Zr
À`mßMm Jmd dmMH$mßg_ma Amh Agm C^m H$cm Amh. À`mMr ]mcr, oVWcr _mUgß md^mdZmgohV
C^r H$cr AmhV. CXmhaUmW©,
Amfl[mgmh] BZm_Xma JmdmgmR>r O_rZ odH$Uma AmhV h g_OVmM gd© Jmd dmS>ÁmVrc
Mm°H$mV EH$Ã Vm AmoU À`mVrc EH$ eVH$ar ÂhUVm, "YZr, AmÂhm[m`r dmS>m cwQ>cmgm Vw_r,
VdT>ÁmZß ^mJcß ›hm`r ÂhUyZ XZß H$cm AmUZr Jmd dmMdcmgm ! Aem d∑Vmcm AmÂhr H$m` ]KV
]gmdß Ïh` ! AmÂhr O_rZ OmD$ XUma ›hm`r. Ord oR>D$Z ZS> ^mJdy [Z gmdH$mam¿`m KemV hr
132
O_rZ OmD$ XZma ›hm`r. OJ WwßH$c Am_¿`m Vm|S>mda Vgß Pmcß Va ! ]Ky H$mUVm _mHw$cdßV O_rZ
ø`m` Vm m À`m ! YZr Jmd AmZr Vw_hr Jiß ›hmB©gm. AmVm]r, OmD$ ZJm !' ([•. 207, 208)
H•$VkVm hm gm_moOH$ ]mßoYcH$sMm EH$ aÂ` AmodÓH$ma Amh. YZr - MmH$a h ZmV h gVV EH$mZ
⁄md`mM d XwgË`mZ ø`m`M Ag Zmhr. [napÒWVr‡_mU À`mV AXcm]Xchr hmV. h `mdÍ$Z Ò[ÓQ>
hmV. À`mVrc gm[jVm AYmaoIV hmV d hr m ZmÀ`mcm EH$m C¿M [mVirda ZV. mVyZ g_mOmM
Ia ‡oVq]] C_Q>cc oXgyZ V.
`m H$mXß]arVyZ Jmd¿`m BZm_XmZmMm "YZr' qH$dm "gaH$ma' AmoU À`m¿`m _wcmßMm "_mR>ß
YZr', "YmH$cß YZr' Agm JmdH$ar AmXa[yd©H$ CÎcI H$aVmV. BZm_Xmam¿`m Kam`mVrc pÒÃ`mßZm
"AmB©gm]', "Am∑H$mgm]', "d°Zrgm]' Aem AmXa w∑V e„XmßMr gß]mYc OmV.
Am[Î`m J´m_rU [nagamM dU©Z H$aVmZm aUoOV XgmB© ochˇZ OmVmV H$s, ""gmam oedma
^mVm¿`m o[d˘`m Y_H$ cm|„`mßZr Am¿N>mXyZ Jcm hmVm. [hmQ>¿`m Jma dmË`mZß gmË`m oedmamda
cmQ>m CR>V hmÀ`m. H$m[Urcm AmcÎ`m ^mVmMm K_K_mQ> XadiV hmVm. WmS>gß CßMmdQ>Ámda Amcß
AmoU ZOa Q>mH$cr H$s ^mVm¿`m CßMrV gma ]mßY c[Î`mZß ZOa [mhmM[ ™V o[di Y_H$ JmocM
AßWaÎ`mgmaI oedma oXg. oedmamV ∑doMV oXgUmar H$m˘`m oOaΩ`mMr eVr cmd`dVr ÒÃr¿`m
JmË`m Jmcmda EImXm Vri CRy>Z oXgmdm Ver ^mgV hmVr.'' ([•. 2, 3) qH$dm
""oOH$S>ß oOH$S>ß [mhmdß, oVH$S> eVmV Hw$Ë`m o\$aVmZm oXgy cmJÎ`m. _mUgß Hw$arMm [wT>Mm
XmßS>m N>mVrcm cmdyZ hmVm¿`m ]imZß Hw$ar AmT>V hmVr. O_rZ JmiV Hw$arMr Q>mHß$ Oo_ZrV XmU
Q>mH$sV OmV hmVr. Hw$ar AmTy>Z hmVmßV Jmi Vß, AmoU N>mVrcm aJ cmJV hmVr. [mR>r_mJyZ ]mB©
Hw$arV ^mV gmS>rV hmVr. ^mVmZß ^accr AmQ>r Oo_ZrV OmV hmVr.'' ([•. 192)
`m dU©ZmVyZ oMÃÒ[euÀd h ^mfme°crM d°oeÓQÁ Ò[ÓQ> hmV.
"_mPm Jmd' _Yrc ÂhUtM C[`mOZ Vm Vm ^mdmZw^d gImc AZ≤ AW©[yU© H$aV.
CXmhaUmW©, Vm_´[Uu ZXrcm AmcÎ`m _hm[wamZ JmdmVrc cmH$mßM hmc Pmc. JmdmVrc cmH$
H$miOrV [S>c. [wam¿`m [m`mM H$m°VwH$ H$a`mEdOr H$miOr H$Í$ cmJc. VÏhm Afl[mgmh]
BZm_Xma ÂhUVmV, "H$m` H$am`Mß ? amOmZß _macß AmoU [mdgmZß PmS>cß, Hw$Umcm gmßJm`Mß ?' ([•.
194) qH$dm amd]m d hm°ercm c˙_rXdr¿`m _ßoXamV [mhˇZ VmÀ`mMm amJ AZmda hmVm. Xdim¿`m
_`m©Xm amIÎ`m ZmhrVa KamU Ywircm o_ic, h cjmV R>dm. h EHy$Z BZm_Xma VmÀ`mcm ÂhUVmV,
133
VmÀ`m ZH$m À`m CR>mR>dr H$Í$ ZH$m. [mhˇZ KB©Z _r. VwÂhmcm Odi H$c V _mP MwH$c. ÂhUVmV Zm,
"^Q>mcm oXcr ..........' ([•. 68) qH$dm "ImXrcm H$hma AmoU YaUrcm ^ma.' ([•. 36) Aem
oH$VrVar ÂhUr `m H$mXß]arV AmT>iVmV d À`m Vm Vm ^mdmZw d g_•’ H$aVmV.
X. Vm. mgc|¿`m _V, "" "_mPm Jmd' m H$mXß]arVrc ‡À H$ [mà oOdßV Amh. Òdm^modH$
dmQ>Uma Amh. J´m_rU OrdZm¿`m arVr^mVr OmUUma Amh. cIH$mZ oZgJm©Mm, gUgmh˘`mßMm,
gßH$VmßMm, Jm_rU _ZmVrc gßÒH$mamßMm, JmdmVÎ`m dUu` AmoU dJu` ÒVamßMm Òdm^modH$ AmodÓH$ma
H$ccm Amh. Jm_rU OrdZmMm EH$mßJr AmodÓH$ma H$a`mMr H$mUVrhr yo_H$m m H$mXß]arV cIH$mZ
H$ccr Zmhr. IS>ÁmVcm [mQ>rc AmoU Hw$cH$Uu EH$Ã AmÎ`mda Jmdm¿`m C’mamgmR>r,
JmaJna]mßgmR>r ]aM H$mhr KSy> eH$V. ZÏh _mJ¿`m o[T>rV V KS>V hmV. `mMm [naM` H$Í$Z XUmar
hr EH$ MmßJcr H$mXß]ar Amh AgM dmMH$mcm OmUdV amhV.''7
`m H$mXß]arVyZ CÀH$Q> gm_moOH$ OmUrd, g_mO F$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr,
AmXe©dmX, ‡oVkm, Jmß r ©, AmÀ_[arjU h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM Ï`∑V hmVmV.
aUoOV XgmB© `mß¿`m "_mPm Jmd' `m H$mXß]arZßVa od^mdar oeÈaH$amß¿`m "e]ar'
(1962) `m H$mXß]arMm odMma ‡ÒVwV Amh.
gmR>mŒmar _amR>r H$mXß]arVrc ÒÃrOrdZ H|$–ÒWmZr AgUmar H$mXß]ar ÂhUO e]ar hm . `m
H$mXß]arVyZ e]ar AmoU Ao^am_ `mß¿`m gßgmamMr Pmccr dmVmhV AmoU [mßT>a[er ÒÃr¿`m
Am wÓ`mV UmË`m AZßV AS>MUr `mßM oMÃU Amcc Amh. H$mXß]arMr Zmo`H$m e]ar AmoU
Ao^am_ `mßMr AmiI hmV. JoUV KdyZ ]r. E. Pmccr e]ar cæm[ydu ZmH$ar H$arV AgV. VÏhm
EH$_H$mß¿`m Q>rJmR>rVyZ, [aÒ[a AmH$f©UmVyZ XmKhr cæ H$aVmV. ÒdmVßÕ`mŒma H$mimV g^mdVmcMr
[napÒWVr ]XcV. Ao^am_ [°g H$_md`m¿`m _mJ cmJVm AmoU OrdZ_wÎ`mßMr Ï`dhmamer
ZmIwerZ VS>OmS> H$aVmZm Xw ßJcm OmVm. ]w’r, H$V•©Àd m]m]VrV À`m¿`m[jm H$_r ZgyZhr e]arcm
[wÈfr AhßH$mamM gßÒH$ma H$m`_ R>dUmË`m Ao^am_H$Sy>Z gVV A[_mZ ghZ H$amdm cmJVm. À`m_wi
À`mß¿`m gwIrgßgmamV gßKf© oZ_m©U hmVm. oVMr _wc hr ÒdV:¿`m AmB©Mr (e]arMr) C[jm H$aVmV.
À`m_wi _ZmZ IMccr, Xw:Ir Pmccr e]ar Ka gmS>`m¿`m odMmamZ hna¤ma¿`m `mÃcm oZKyZ
OmV. [aßVw gdm™Mr [m[ [mQ>mV KUmË`m JßJcm [mhZ Vr Z_ÒH$ma H$aV. Am[Î`m KamgmR>r, H$V©Ï`mgmR>r
AmoU _wcmß¿`m ‡_m[mQ>r Vr Kar [aV V. Ag `m H$mXß]arM H$WmZH$ Amh.
134
"e]ar' m H$mXß]arMm odMma H$cm Va ÒdmVßÕ`mŒma H$mimV gwoeojV, AmYwoZH$, gßdXZj_
AmoU _yÎ`mßda l’m R>dyZ OrdZ OJUmË`m ÒÃr_ZmM Xw:I, ‡_oddmhm¿`m A[`emMr e∑`Vm,
[Vr-[ÀZr-_wc `mß¿`mVrc g_ßO[UmMm A^md AmoU ÒÃrcm Z_H$ H$m` hd AgV, `m ‡ÌZmßMr
MMm© `m H$mXß]arVyZ V. À`m X•ÓQ>rZ `m H$mXß]arMm odMma H$aU CoMV R>ac.
"e]ar' `m H$mXß]arMr Zmo`H$m [XdrYa AgyZ [napÒWVrMr OmUrd R>dUmar Amh.
AmOy]mOycm oeH$cÎ`m _wcr ZmH$ar H$aVmV h [mhˇZ di KmcodU AmoU [°g o_idyZ KamVrc
AmT>mVmU H$_r H$a`mgmR>r hmV^ma cmdU `m hVyZ Vr ZmH$ar ÒdrH$maV. ZmH$ar H$aVmZm AZH$
gßH$Q>mßZm Vr gm_mar OmV. CXmhaUmW©, aÎd ‡dmgmV JXuV Ãmg hmVm, [U [wÈfmer dmJVmZm
oV¿`mH$Sy>Z _`m©XMm ßJ hmV Zmhr. CcQ> ¡`m _wcr Am[Î`m ÒÃrÀdmMm C[`mJ H$Í$Z [°g o_idVmV,
À`mß¿`modf`r oVcm oVaÒH$ma dmQ>Vm. emocZr AmJmgH$a `mMm CŒm_ Z_wZm Amh. Vr e]arMr
_°ÃrU AgyZ hr Xna–r KamVrc \$mQ>H$ ZgUmar [U oV¿`m dmJ`mV ]Xc Pmcm. oV¿`m H$_a mdVr
EH$m JmË`m oe[m`mZ hmV c[Qy>Z MmcU, `mM e]arcm Zdc dmQ>V. `m JmÓQ>rMm Vr Jmßo^`m©Zß
odMma H$aV H$s, M°Zrcm MQ>mdcÎ`m _wcr¿`m _ZmVhr h gd© H$aVmZm MwH$Î`mMr OmUrd Agmdr.
H$maU emocZrZ e]arcm AmiI XmIodcr Zmhr. À`m_wi ZmH$ar H$Í$Z ÒdV:¿`m [m`mda C‰`m
AgcÎ`m e]arZ cÓH$ar oe[m`mV dmdaUmË`m ZmH$arda _mà Zm[gßVrMm H$m`_Mm oe∑H$m _macm
Amh.
e]ar hr AmYwoZH$ odMmamMr Agcr Var oV¿`m _ZmMm Jm^m AÒgc ^maVr` ÒÃr_ZmMm
Amh. ‡À H$ JmÓQ>rMm Vr AßV_w©I hmdyZ odMma H$aV. Ao^am_ oMVi `mMr cæmgmR>r XmZ df
Wmß]`mMr H$Î[Zm oV¿`m _Zmcm [Q>V Zmhr. Vr YmH$m [ÀH$a`mg V`ma ZgV. H$maU Ao^am_
H$mUÀ`m Var A›` ÒÃr¿`m Om˘`mV gm[S>c Aer ÒÃrgwc^ ^mdZm oV¿`m _ZmV OmJr hmV. qH$dm
EH$Xm lr_ßV _wcr]am]a Ao^am_cm [mohÎ`mda oVcm eßH$m V AmoU Am[Î`m H$_r[Um¿`m
OmoUdZ Vr AÒdÒW hmV. [aßVw Vr _mPr _mdg ]hrU hmVr, Agm Ao^am_Z Iwcmgm H$Î`mda
oVM _Z g_mYmZr hmV.
aIm BZm_Xma-gmZ mß¿`m _V, ""H$WmZH$mMr ÒÃr g_Ò mdVr H$ccr Jwß\$U od^mJdar¿`m
"OmB©' (1952), "e]ar' (1962), "C_m' (1966) d H$mhr Aßer `mZßVa Odi[mg [ßYam
dfm™Zr ocohcÎ`m "Ia _mÒVa' (1993) _‹ Amh. [aßVw `m H$mXß]Ë`mßM - odefV: "e]ar'M
135
ÒdÍ$[ - H$di g_Ò`m‡YmZ Ag amhV Zmhr. H$maU H$mXß]ar¿`m H$mUÀ`mhr KQ>H$mH$S> coIH$M
Xwc©j hmV Zmhr. H$mXß]arV AZH$ amOH$s`-gm_moOH$ gßX © VmV. _hm w’mM [naUm_, S>H$ccr
_hmJmB©, dmT>ccr ]H$mar, 1942 gmcM "Mc Omd' AmßXmcZ, JmßYrdY `m KQ>Zm H$di
oZdXZmÀ_H$ [mVirda amhV ZmhrV. H$WmZH$mer À`m AmßVnaH$ gß]ßY OmS>VmV. hm gß]ßY AW©[yU©
d A[nahm © Amh Ag dmMH$mcm dmQ>V. Ao^am_Mm AmoW©H$ CÀH$f©, Z°oVH$ AY:[VZ d e]ar¿`m
_ZmVrc _yÎ`gß ´_ coIH$Z ‡gßJmVyZ JS>X H$cm Amh. MmßJÎ`m AWm©Z ˆX`Ò[eu ‡gßJoZo_©Vr
H$aU coIH$cm gmYV À`m_wi À`mß¿`m H$mXß]Ë`m AoO]mV Hß$Q>midm`m hmV ZmhrV. gd©gm_m›`
dmMH$mßZmhr À`m Odi¿`m dmQ>VmV. Ï`dhmam¿`m MH´$mV mdßSy>Z oJaoJaV OmUmË`m [mÃmßer dmMH$
VmXmÀÂ` [mdVm. e]ar hr JoUV KD$Z ]r. E. [mg Pmccr, gß‹`mH$mir o\$am`cm OmUmar, o_idVr
d odMmar _wcJr Agcr Var Vr Agm_m›` Zmhr. Ao^am_¿`m [°emMm, JmS>rMm, KamMm oVcmhr
_mh [S>Vm.( "[°gm ÒdV:cm IaßM ZH$m Amh H$m?' ([•.139) Ag ‡ÌZ Vr ÒdV:cm odMmaV
AmoU À`mM oZo¸V CŒma XVm Z AmÎ`mZ oZÈŒma hmV.) À`mM AIßS> Hw$pÀgV ]mcU ("VwÂhr oeH$cÎ`m
]m`H$m' h Ao^am_M [mcw[X Amh.) oVcm EH$dV Zmhr. oOdmMm gßVm[ hmVm. _wc XwamdVmV
Varhr KamMm, Hw$Qw>ß]mMm À`mJ H$aVm V Zmhr. "XmfmßgH$Q> _mUgmßda ‡_ H$amdß cmJVß. À`m ‡_mZM
Xmf odaVmV. À`m¿`m Xmfmßda gmaI _ZmZ Kmd KmcyZ À`mßZm a∑VmhˇZ MmcV Zmhr .... XmfmßH$S>
cj Z XVm ‡_ H$a. ÒdV:Mß ^mZ Z R>dVm.' ([•. 187), _mUgmVcm Xd OmJm H$a`m¿`m `m
OmoUdZ Vr Am[Î`m KamH$S> [aV V. e]ar d Ao^am_ `m XmKmßodf`r dmMH$mcm ghmZw yVr
dmQ>V. h `m H$mXß]arM _mR> `e Amh.''8
"e]ar' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va e]ar hr Zmo`H$m AmXe© [Vrd´Vm Amh. [Vr
hmM [a_Ìda _mZUmar, [Vrer EH$Í$[ hmUmar Amh. Ao^am_]‘c oV¿`m _ZmV odcjU ‡_
Amh. Vr ÂhUV, "`m KamV hm Xd Agcm Zm BW H$s _mPß XdKa Pmcß h Ao^am_.' ([•.56)
e]arMm Xdmda, OrdZ_yÎ`mßda odúmg Amh. [U H$_©H$mßS>m¿`m ]m]VrV Vr ]ßS>Ima Amh.
_yoV©[yOda oVMm odÌdmg Zmhr. `m]‘c oVcm Ao^am_mMr ]mcUr Imdr cmJVmV. Vr ‡_i,
_m`miy, _wÎ`mßda oZVmßV ‡_ H$aUmar, g_ßOg J•ohUr Amh. Am[Î`m _wcmßZm dmMm`cm, ododY
C[H´$_mV ^mJ K`mgmR>r am_m`U-_hm^maVmVrc JmÓQ>r gmßJUmar, _wcmßda MmßJc gßÒH$ma H$aUmar
_mVm Amh. oV¿`m_V, "Am_¿`m _wcmßZm OdU Zgcß Var Mmcc. [U [wÒVH$ hdß, [wÒVH$ oXgcß
136
H$s H$mhr gwMV Zmhr.' ([•. 127) Va H$Yr Am[Î`m _wcmßZr oeÒVrZ dmJmd, IiU, ImD$odf`r
AYmer[Um H$Í$ Z . ÂhUyZ Vr À`mßZm O[V. _wcmßMr H$miOr KV. `mVyZ oV¿`m AmXe©dmXmMm odMma
Ò[ÓQ> hmVm.
e]ar emßV, gß _r Òd^mdmMr VÈUr AgyZ Am[Î`m Kamodf`r, [Vrodf`r oV¿`m _ZmV
AZH$ H$Î[Zm AgÎ`m Var Ao^am_er oVM [Q>V Zmhr. e]ar¿`m _‹`_dJu` ]´m˜Ur gd`r,
(CXmhaUmW©, cdH$a CR>U, AmßKmi H$aU, OdU CaH$U BÀ`mXr) [mÌMmÀ`, oX_mIXma MmcrarVr-
odf`rM oVM AkmZ, amOH$maUmMr MMm©, Ao^am_¿`m o_Ãmg_dV Jfl[m _maU BÀ`mXrMm
Ao^am_cm amJ Vm, VÏhm e]ar À`m¿`mer dmX KmcV. `mcm IaM oeH$ccr ]m`H$m hdr hmVr
H$m ? H$s oeHy$Zhr oeH$U odgaccr hdr hmVr ? `m gd© JmÓQ>rM Vr AßV_w©I hmdyZ AmÀ_[arjU
H$aV. Ao^am_cm _haMßX, YrÈ^mB©, aVZXmg `mß¿`m]am]a [Œm IiU, _haMßX ]am]a [mQ>ucm
OmU, XmÍ$ o[U, _Z _mZc Vg dmJU MmcV; [U "Am[U ZwgV ]gm`M Va Iicm ÂhUyZ H$m`
haH$V Amh.' ([•.113) Ag e]arcm dmQ>V. Vr ÂhUV, "gwoeojV ]m`H$m H$Ïhm [Q>H$Z Am[cm
[mUCVmam H$arc `mMm Z_ Zmhr.. ]m`H$m hr EH$Umar hdr. Ka gmß miUmar hdr. gwoeojV ÒÃr
ÂhUO gmaIr ]am]ar H$arc....ÒÃr hr Aghm` Amh. ÒÃr hr A]cm Amh. "`Ã Zm ©ÒVw [y¡`›V
a_›V VÃ XdVm:' ([•.40) "`m AmOda EH$cÎ`m Jm°admMr À`mßMr _Z MÓQ>m H$arV hmVr.' ([•. 40)
`mVyZ gm_moOH$ Ao^gaUmMm ‡À`` Vm.
"e]ar' `m H$mXß]arVrc Ao^am_ hm gwoeojV, ^maVr` [wÈfdJm©M ‡oVoZYrÀd H$aUmam
Zm`H$ Amh. À`mMm Òd^md _ycV: amJrQ>, h≈>r, Òdmo^_mZr, ]ßS>Ima d•ŒmrMm hmVm. Am[Î`m gwIr
gßgmamM ÒdflZ [yU© H$a`mgmR>r, ÒdV:¿`m _mcH$sM Ka C H$a`mgmR>r Vm XmZ df cæmMm odMma
H$arV Zmhr. e]ar Oar AmdS>V Agcr Var oV¿`m ZmH$ar H$a`m¿`m H$Î[Zm À`mcm AmdS>V
ZmhrV. ]m`H$m o_idVr Agcr H$s [wÈf cmMma hmVm. ]m`H$m gwoeojV Agmdr Ag À`mM ÒdflZ
hmV. [U oVZ Am[Î`m oejUmMm dm[a [°g o_iod`mgmR>r H$aU, [°em¿`m Ï`dhmamV cj KmcU,
amOH$maUmda Jfl[m _maU h À`mcm [gßV Zmhr. `m gdm™Mr OmUrd Vm e]arcm H$Í$Z XVm. oVZ
Am[Î`m oejUmcm AmoU Òdmo^_mZmcm odgÍ$Z \$∑V J•ohUr (]m`H$m) ÂhUyZ OJmd Aer
Ao^am_Mr A[jm Amh. Am[Î`mda EH$oZÓR>[UmZ ‡_ H$aUmË`m [ÀZrda Vm amJmdVm. "Vy Jfl[
]g.' "Vy ]mcy ZH$mg.' "Vy _wcmM dmB©Q> H$aVg.' ([•. 167) e]ar À`m¿`m dmJ`m_wi oVgË`m
137
_wcm¿`m dir J ©[mV H$am`cm OmV, VÏhm Ao^am_ Xw:Ir hmVm. oVcm Am[Î`m ]mh˛[memV KdyZ
"I want this child.' ([•.144) Aer odZßVr H$aVm. [aßVw _cm AmO XdmIm›`mV Om`Mß Amh.
JmS>r hdr Amh Ag e]arZ ÂhQ>c H$s, "Q>∞∑gr H$Í$Z Jcrg Va H$m` haH$V Amh ? JmS>r [mR>dm`Mr
Amh XwgarH$S>.' ([•. 148) BVH$m Ao^am_ ÒdmWu , T>m|Jr ‡d•ŒmrMm Amh.
darc oddMZmdÍ$Z Ag dmQ>V H$s, e]ar¿`m gwIr gßgmamcm H$di Ao^am_Mm [wÈfr
AhßH$ma, Òdmo^_mZ O]m]Xma Amh ÂhUyZ Va e]ar À`m¿`m char dmJ`m[m`r hna¤macm mÃgmR>r
oZKyZ OmV. Am[c Xw:I odga`mgmR>r Vr hna¤ma_‹ ´_ßVr H$aV. VÏhm oVcm najm AmT>Umam
JßJmam_ Q>Vm. À`mcm [mhˇZ oVcm Zdc dmQ>V. EH$H$mi¿`m H´$mßoVH$maH$mcm ÒdmVßÕ`‡mflVrZßVa
najm AmT>mdr cmJV, h [mhˇZ oVcm IX dmQ>Vm. Vmhr gm_moOH$ ]mßoYcH$sVyZ _XV H$aVm. e]ar
AßV_w©I hmdyZ AmÀ_[arjU H$aV. "`m _mUgmcm ZH$m Va À`m¿`m KamV A[_mZ gmerV Zmhr
amh`Mß.' ([•.181) [U "cmH$ H$m` ÂhUVrc ? ZdË`mer Z [Q>UmË`m ]mB©cm Hw$Ur MmßJcß ÂhUV
Zmhr. ZdË`mcm gmS>UmË`m ]mB©cm Hw$Ur _mZ XV Zmhr. ZdË`mZ ]mB©cm Q>mH$c Var ]mB©_YcM
Xmf OJ OmÒV oMdS>rV AgVmV.' ([•. 181) qH$dm XwWS>r Í$Z dmhUmË`m JßJcm [mhˇZ "`mMjUr
AmdmOm¿`m cmQ>da ]gyZ oZKyZ Omd m OJmVyZ. Hw$Ur [a_Ìda Agcm Va À`m¿`m [m`mer cmiU
ø`m`cm.' ([•.183)
`m odMmamZ e]arM _Z ]M°Z ]ZV. oV¿`m AßV:H$aUmV _wÎ`mß]‘c _m`m oZ_m©U hmV.
Am[Î`m dmJ`mMm oVcm oVaÒH$ma dmQ>Vm. e]arcm dmQ>V H$s, "e]ar Om, AOyZ À`mMm gX≤oddH$
OmJm Amh. À`mcm N>iVm Amh Vm. XmfmßH$S> cj Z XVm ‡_ X. ÒdV:Mß ^mZ Z R>dVm. AOyZhr
_mUgmßVcm Xd [wam OmJm hmB©c....' ([•. 186) AIa gßgma, Zdam-_wc `mß¿`mdarc ‡_m¿`m
AVyQ> ]ßYZm_wi e]ar Kar [aV V. hm oV¿`m À`mJmMm odO` Amh.
"e]ar' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va e]ar AmoU Ao^am_ `mß¿`m Am`wÓ`mMr
emH$mßoVH$m AgyZ [mßT>a[er` gwoeojV _‹`_dJu` _mUgmßMr hr H$hmUr Amh. "e]ar' `m
H$mXß]arMm Jm^m g_Ò`m‡YmZ Amh. hr g_Ò`m (ÒÃr¿`m g_Ò`m) m H$mXß]arMm ‡_wI AmYmaÒVß
dmQ>Vm. e]ar AmoU Ao^am_¿`m Am wÓ`mV AmcÎ`m AZH$ g_Ò`mßM Ia oMÃU V. odefV:
AmO¿`m _‹`_dJu` [mßT>a[er ZmH$ar H$aUmË`m ÒÃr_Zm¿`m `m IË`m g_Ò`m AmhV. e]ar hr
Zmo`H$m e]ar Ag`m[jm Aem AZH$ pÒÃ`mßMr ‡oVoZYr dmQ>V. oV¿`m oejUmZ OmJ•V PmcÎ`m
138
ÒdÀdm¿`m OmoUdVyZ, KamV hmUmË`m H$m|S>_mË`mVyZ oV¿`m Òdmo^_mZm¿`m [wÈfr AhßH$mamer
MmcUmË`m gßKfm©VyZ hr H$mXß]ar AmH$mamcm V. e]arMr OrdZJmWm Ò[ÓQ> H$aVmZm od^mdar
oeÈaH$amßZr ÒÃr¿`m, odefV: oeH$cÎ`m [mßT>a[er ÒÃr OrdZmV UmË`m AZßV g_Ò`mßda ‡H$me
Q>mH$cm Amh.
"e]ar' h erf©H$ A›dW©H$ Amh. am_m`UmVrc e]arZ ‡ w am_Mß–mcm Or ]ma oXcr Vr
‡W_ ÒdV: ImdyZ À`mVrc Or MmßJcr hmVr Vr oXcr. hmM X•pÓQ>H$mZ `m H$mXß]arMr Zmo`H$m e]ar
ÒdrH$maV. [´[ßMmVrc O Xw:IX AZw d AmhV V Vr ÒdV: ÒdrH$maV AmoU gwIX AZw d Am[Î`m
[VrgmR>r R>dV.
`m gßX^m©V _YwH$a _mH$mer "_mP g_rjm cIZ' `m JßWmV ÂhUVmV, ""e]ar hr H$mXß]ar
ÒÃr OrdZmM g_J´ Xe©Z KS>dV AgyZhr À`mV H$_©R>[UmMr Mm°H$Q> Zmhr. À`mVrc OrdZ_yÎ
]XcVr XmIodcr AmhV. coIH$g hM Ao^‡V Amh. gZmVZ Y_©gßH$Î[Zm d AmOMr ]XcVr
OrdZ_yÎ `mVrc gßKf© hmM H$mXß]arMm AmÀ_m Amh.''9
[wT> V ÂhUVmV, ""e]ar H$mXß]arVrc od^mdar oeÈaH$a `mßZr ÒÃr_ZmM [Xa CcJS>yZ
XmId`mMm ‡`ÀZ H$cm Amh. d°dmohH$ OrdZmcm Ao^am_Z oXcÎ`m R>mH$arZ oVcm AVmZmV
Xw:I Pmc. hr _mZhmZr _wcmßZm, OJmcm H$iy Z ÂhUyZ Vr _wH$s amohcr. Jfl[ amohcr. Aer hr
oddmohV ÒÃrMr _ZmÏ`Wm XmIodUmar H$mXß]ar CÎcIZr` Amh. ÒÃr _w∑Vr Midi ApÒVÀdmV
Agcr Var Vr Am[Î`m KamV Zmhr, gßgmamV Zmhr, VgM d°dmohH$ OrdZmVrc g_Ò`m ÒÃr _w∑Vr_wi
gwQ>cr Amh Ag ÂhUVm V Zmhr. ÒÃrcm d°dmohH$ OrdZm¿`m [naKm[crH$S> ÒdVßà OrdZ OJU
H$R>rU hmV, hm e]arcm Amccm AZw d _mà odMma H$am`cm cmdVm, EdT> _mà oZpÌMV !''10
`mgßX^m©V am_Xmg ^Q>H$i "M°V›`mMß PmS> : ]miyVmB©' `m cImV ÂhUVmV H$s, ""pÒÃ`mßM
AmoU XocVmßM ‡ÌZ ‡^mdr[U _mßS>UmË`m ]miyVmB© ÒÃr-_w∑Vr¿`m qH$dm XocV gßKfm©¿`m cT>ÁmV
CVaÎ`m ZmhrV. ‡À H$ JmÓQ>rMr _`m©Xm H$mUVr mM À`mßZm odcjU mZ hmV. ÒÃrM AmYwoZH$ Í$[
À`mßZm ^mdV Agc Var ÒÃr-[wÈf gß]ßYmVrc H$mhr _yc yV gÀ`mßMr OmUrd À`mßZr gVV R>dcr.
"e]ar' hr À`mßMr H$mXß]ar EH$m AWu ÒÃrÒdmVßÕ`m¿`m _`m©XmßM ‡VrH$ Amh.''11
`m gßX^m©V CfmVmB© amdgmh] qeX "od^mdar oeÈaH$a `mßM dmL≤>_` : ÒÃrdmXr gmohÀ`'
`m JßWmV ÂhUVmV H$s, ""e]ar `m H$mXß]arVyZ coIH$Z VÈU ÒÃr H$mUÀ`mhr AdÒWV [wÈfmß¿`m
139
gßajH$ T>mcrIarO amhˇ eH$V Zmhr h H$Qy> gÀ` ‡^mdr[U _mßS>c Amh. VgM oejUmZ pÒÃ`mß¿`m
_w∑VrMr oXem gm[r hmV, hr JmÓQ> EH$ AY©gÀ` Amh, hhr coIH$Z q]]dc Amh. qH$]h˛Zm
"oeH$ccr ÒÃr hr Ym›` [mQ>mV KdyZhr PmS>[Î`m OmUmË`m Am|]rgmaIr AgV.' Agm ‡À``
e]ar¿`m Ï`∑VraIVyZ od^mdar oeÈaH$a `mßZr oXcm Amh. amÓQ≠> ÂhUO ]m`H$m, [wÈf ZÏh Ag
S>m∞. H$VH$amßgmaª`mßZr oH$Vrhr gmßoJVc Var dÒVwpÒWVr _mà ]m`H$mßM ApÒVÀd h [wÈfm¿`m
[mdcm_mJ \$a\$Q>V OmUma AgV, Aer Amh. "e]ar' hr m AWm©Z [wÈfm¿`m _mJ \$a\$Q>V OmUmË`m
oZ`VrMr H$hmUr Amh.''12
`m H$mXß]arVyZ Jmß r ©, AmXe©dmX, AmÀ_[arjU, gm_moOH$ Ao^gaU h gm_moOH$
]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
od^mdar oeÈaH$amß¿`m "e]ar' m H$mXß]arZßVa mcMß– Z_mS> mß¿`m "H$mgcm' (1963)
`m H$mXß]arMm odMma ‡ÒVwV Amh.
"H$mgcm' hr ^mcMß– Z_mS> `mßMr [ohcr H$mXß]ar AgyZ _amR>r gmohÀ`mV `m H$mXß]arZ
BoVhmg KS>odcm. ^mcMß– Z_mS>|Mr hr H$mXß]ar Ame` AmoU AmodÓH$ma `m Xm›hr ]m]VrV dJir
AZ≤ d°oeÓQ`[yU© Amh.
"H$mgcm' `m H$mXß]arMm Zm`H$ [mßSw>aßJ gmßJdrH$a hm 1960 ZßVa¿`m XeH$mVrc EH$ VÈU
od⁄mWu. gmßJdrgmaª`m IS>JmdmVrc EH$ gd©gm_m›` Hw$Qw>ß]mVrc Amh. gmßJdrVrc oejUmZßVa
[wT>rc oejUmgmR>r [wU ehamV Vm `Vm. [wU od⁄M _mhaKa, VWrc \$Ω`w©gZ H$m∞cO¿`m
dgoVJ•hm_‹ [mßSw>aßJ 4/5 df amhVm. `m H$mimV [wU eha, ehar dmVmdaU, dgoVJ•hmVrc
od⁄mWu dJ©, ‡m‹`m[H$-od⁄mWu gß]ßY, _hmod⁄mc`rZ dmVmdaU BÀ`mXr ]m]VrV Om AZw d
À`mcm Vm, À`mM oMÃU H$mXß]arVyZ V.
"H$mgcm' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va _wª`V: h J´m_rU AmoU ZmJa g_mOmM
‡moVoZoYH$ Xe©Z Amh. ZmJa OrdZmVrc odefV: [wU ehamVrc _‹`_dJu`mßM EH$m
_hmod⁄mc`rZ od⁄mœ`m©Z AZw dcc h oMÃU Amh. ehar OrdZmVrc T>m|Jr[Um hmÒ`mÒ[X
AmoU gßVm[OZH$ Amh Ag [mßSw>aßJmcm _Zm[mgyZ dmQ>V. ÂhUyZ Va Vm d°VmJVm. `m_mJ Jmß r ©
Amh. [mßSw>aßJ gmßJdrH$a hm IS>ÁmVyZ [w`mcm Amcm Amh, Vm M_H$`mgmR>r, Ï`p∑V_Àd
KS>od`mgmR>r, [U AmXe© gßH$Î[Zm AmoU ‡À`j Ï`dhma mß¿`m_‹ À`mcm odgßJVr AZw dmcm
140
V. ÂhUyZ [mßSw>aßJ gmßJdrH$a ZmJa AmoU J´m_rU OrdZmMm ‡m_moUH$[U odMma H$aVm. h Ia
À`mM AmÀ_[arjU Amh. CXmhaUmW©, hm∞Q>c, ogZ_m, dÌ`mdÒVr, _‹`_dJu` Hw$Qw>ß], _mderM
Ka, ‡m‹`m[H$, _wc-_wcr, dgoVJ•hmMr AdÒWm, [arjm [’Vr, A‰`mg Z PmÎ`mM Xw:I, VcmMr
]mQ>cr \w$Q>U, Am[U ÂhUO gm_m›` dJ°a, gwae ]m[Q>mßer JwOJmÓQ>r BÀ`mXr _YyZ ehar OrdZmMr
OmUrd hmV. ehamVrc kmZgmYZmMm ^mJ gmS>cm Va [mßSw>aßJmcm V gd© AZ°goJ©H$ dmQ>V. `mVyZ
_mUgmMr _yi _mUwgH$s gß[Î`mMr OmUrd hmV. AmO IS>ÁmV _mUwgH$sMm Pam Amh. IS>ÁmVrc
OrdZ OJU AoYH$ Z°goJ•H$ d cdoMH$ dmQ>V. H$maU h OJ AoeojV eVH$Ë`mM Amh. `mMr
OmUrd [mßSw>aßJm¿`m H$m°Qw>ßo]H$ OrdZmVyZ V.
"H$mgcm' ÂhUO Zm`H$mMm AmÀ_emYm¿`m oXeZ Pmccm ‡dmg AgyZ hm ‡dmg ¡`m
]m¯ dmÒVdmVyZ Pmcm V dmÒVd AmoU AmÀ_OmUrd `mß¿`mVrc gßKf© hm H$mXß]ar¿`m Ame`mMm
H|$–q]Xy Amh. `m gßKfm©Mm Zm`H$m¿`m AßJmZ oXgUmam [naUm_ ÂhUO Zm`H$mMr [amÀ_Vm. `m
]m¯ dmÒVdmer Am[c ZmV Owiy eH$V Zmhr, hr ‡oMVr [mßSw>aßJmcm V. [mßSw>aßJ hm AmÀ_H|$–r
Zmhr. Vm gVV g_mOmMm odMma H$aVm. g_mOmgmR>r YS>[S>Vm. [U ehar OrdZmV Ag H$m KS>V?
ehamVrc _mUwgH$s gß[cr AgyZ g^mdVmc¿`m Xw:Ir OrdmßMr Hw$Umcmhr o\$H$sa Zmhr, IßV Zmhr,
XwgË`mcm _XV H$aU, XwgË`mM Xw:I, AS>MUr g_OyZ KU, `m JmÓQ>rV Hw$Umcm ag dmQ>V Zmhr.
gJi ÒdmWm©M YZr AmhV. hr VwQ>c[UmMr ^mdZm [mßSw>aßJm¿`m _ZmV H$er oZ_m©U Pmcr, `mM
‡À``H$mar oMÃU W Amc Amh. CXm. [mßSw>aßJ gmßJdrH$agmaIm IS>ÁmVrc _wcJm ehar dmVmdaUmV
H$gm amhVm. _hmod⁄mc`, e°joUH$ dmVmdaU, hmÒQ> c, _g, _g_Yrc J°a‡H$ma,
_hmod⁄mc`mVrc C[H$_, [arjMm H$m ©H$_ Va Jm_rU mJmVrc KQ>Zm-‡gßJ, yVmIVm¿`m JmÓQ>r,
dVmimMm S>m|Ja, cm_UoXÏ`mVrc ahÒ`, _hmamJr Vm[ram_, [m[Q>JS>ÁmZ gmßoJVccr JmÓQ>,
IS>ÁmVrc MmcrarVr BÀ`mXr_YyZ gm_moOH$ OrdZmM `WmW© Xe©Z KS>V qH$dm \w$cPmS> cmdU,
gemM JmoOadmU o[Îcy gmß^mi`mgmR>r h≈> H$aU, _ZrMm _•À`y BÀ`mXr ‡gßJmVyZ [mßSw>aßJ
gmßJdrH$am¿`m oZamJg, gßdXZerc _ZmMm ‡À`` Vm. odefV: `m ehar OrdZmV AodÌdmg
Amh. VwQ>c[U Amh, H$maS>[Um Amh, mMr [mßSw>aßJmcm OmUrd hmV. [aßVw Jm_OrdZmVrc ‡À H$ ‡gßJmV
AJÀ` Amh. oZgJm©Mr AmT>, C[ojVmß-odf`rMr H$Ud, MmcrarVrVyZ dmhUmam _mUgm_mUgmVrc
oOÏhm˘`mMm gß]ßY W cjmV VmV.
141
"H$mgcm'Vrc _ZrMm _•À y ÂhUO g_mOohV°fr _yÎ`mßMm AmodÓH$ma Amh. _Zr¿`m _•À y_wi
_mZdr ApÒVÀdmcm AQ>i[U J´mgyZ Q>mH$UmË`m EH$m gZmVZ Xw:ImMm gmjmÀH$ma [mßSw>aßJmcm hmVm.
_Zr¿`m _•À yM Jmß r © AmB©-doS>cmßZm Zmhr. _Zr _cr Var AmB©cm H$mhrM dmQ>V Zmhr. AmB©M
]mcU-hgU OJmdJi Amh. _ZrMm _•À y ÂhUO EH$m ]ohUrMm _•À y, EH$m _wcrMm _•À y Aer
À`mMr ^mdZm hmVr. ÂhUyZ [mßSw>aßJ gmßJdrH$a ‡m_moUH$[U ÂhUVm - ""[U AmB©Mßgw’m _Zrda \$ma
‡_ ZÏhVß, Vr [mQ>mV AgVmZm AmB©cm [U dmQ>m`Mß, BOm o]Om oVOm hm oVgam _wcJm hmB©c; [U
Pmcr _Zr ÂhUyZ doS>cmßMr gw’m oh¿`mda oVa[r ZOa hmVr.'' ([•. 122)
[mßSw>aßJ gmßJdrH$amcm _Zr¿`m _•À wodf`r AmXa Amh. oVMm _•À y ZgyZ _mZdr gßÒH•$Vr¿`m
KQ>H$mßMm _•À y Amh. `modf`rM Xw:I, qMVZ h ‡m_moUH$ Amh. À`mVyZ Jß raVm hm KQ>H$ Ò[ÓQ>
hmVm. gJi ÒdmWm©M YZr AmhV. gm_moOH$ ]mßoYcH$s¿`m X•ÓQ>rZ [mßSw>aßJ gdm™Mm odMma H$aVm.
o_Ãmßer g_Vmc[UmZ ]mcVm. g_mZVMr dmJUyH$ XVm. CXmhaUmW©, _g o]cmVrc KmQ>mim, ]rc
H$_r H$a`mMr d•Œmr qH$dm ]mc[UrMm EH$ o_Ã S>m∞∑Q>a ]ZVm AmoU C¿M oejUmgmR>r [aXer
OmVm. [aXer OmUmË`m _wcm¿`m gÀH$ma‡gßJr [mßSw>aßJmMr MÓQ>m hmV. EH$ J•hÒW XmKmßMr VwcZm
H$aVmZm [mßSw>aßJ gmßJdrH$amcm cmJc Ag ]mcVm. [aXer Jccm o_Ã oVH$S>M cæ H$Í$Z ÒWmo`H$
hmVm. [U [mßSw>aßJ _mà gm_moOH$ ]mßoYcH$sMm odMma H$aVm. Vm ÒdV:er ‡m_moUH$ Amh. g_mOmer
]mßoYcH$s _mZUmamMr MÓQ>m d g_mOmH$Sy>Z gÀH$ma ÒdrH$mÍ$Z g_mOmer –mh H$aUmamMm CXmCXm
H$aU. mVrc ZmQ>Á AßV_w©I H$aUma Amh. gm_moOH$ ]mßoYcH$sMr AÒgc ‡V emYU oH$Vr H$ÓQ>‡X
Amh AmoU gm_moOH$ ]mßoYcH$s [miUmamcm H$dT>Ám IS>Va _mJm©dÍ$Z Mmcmd cmJV hhr W
Ò[ÓQ> hmV. EH$Xm EIm⁄mer Am[c O_V Zmhr h cjmV Amc H$s, [w›hm Vm C[Mma [miV Zmhr.
gd© cmH$mßodf`r À`m¿`m _ZmV CXmgrZVm Amh. _wß]B©cm JÎ`mda _m_tZr À`m¿`mer ]mc`mgmR>r
]mcodcÎ`m eOma¿`m _wcmßer À`mM O_V Zmhr H$s ]wßXrgmaª`m ‡_i _wcrer Vm Jfl[m _marV
Zmhr. `m gd© JmÓQ>tMm odMma H$cm Va [mßSw>aßJ gmßJdrH$amMm _yÎ` ßJ oH$Vr H$ÓQ>Xm`H$ Amh, h
cjmV V. od⁄m h _yÎ` O[`mgmR>r, kmZmMm emY K`mgmR>r, [Xdr K`mgmR>r À`mZ H$cc
‡`ÀZ, À`mM AßXmO[ÃH$, _yi cIH$m¿`m À`mZ XmIodcÎ`m MwH$m AmoU H$di [arjmWu ]ZcÎ`m
od⁄mœ`m™Zm À`m MwH$mßM Zgcc mZ m gd© JmÓQ>rßVyZ [mßSw>aßJ gßmJdrH$amMr dJir [mD$cdmQ> cjmV
V. H$maU Zm`H$ W g_mOmMm odMma H$aVm. ÂhUyZ Vm ÒdmWm©Mm oZfY H$aVm.
142
"H$mgcm' m H$mXß]arV ehar AmoU J´m_rU Aem Xm›hr dmÒVdmM oMÃU AgyZ JmdmH$S>rc
AmoU ehar _mUgmßodf`r, À`mß¿`m dmJ`m]‘c [mßSw>aßJm¿`m OrdZmodf`r¿`m gßH$Î[Zm Ï`∑V
hmVmV. [mßSw>aßJ hm J´m_rU ^mJmVrc VÈU AgÎ`mZ À`m¿`m AmMma-odMmamda, OrdZmda `m
gßÒH$mamMm ‡^md Amh. À`m_wi ehar dmVmdaUmV AmÎ`mda ehar OrdZmVrc [’Vr, `mßoÃH$Vm,
H•$oÃ_Vm d Am°[MmnaH$[Um À`m¿`m ZOaV MQ>H$Z aVm. [w`mVrc ehar OrdZmMm AmoU _mUgmßMm
dJi[Um (XwOm^md) odefV: OmUdVm. CXmhaUmW©, "Mhm fl`m`cm Mcm' ÂhQ>Î`mda KS>ÁmimH$S>
[mh`mMr H$cm À`m¿`m ZOaVyZ OmV Zmhr. ehamVrc gd©M ÒÃr-[wÈf Z≈>m-[≈>m H$aVmV. h ]a
Zmhr. IS>ÁmVrc pÒÃ`mß[jm H$_r AmoU [maXe©H$ H$[S> dm[aUmË`m [w`mVrc pÒÃ`m [mhˇZ "[w`mV
dÌ`m \$maM oXgVmV.' Ag [mßSw>aßJmcm dmQ>V. JmS> ]mcyZ qH$dm ÒVwVr H$Í$Z gVV XwgË`mH$Sy>ZM
Mhm CH$iU, [mßSw>aßJm¿`m ImcrV dyZ À`m¿`m XIVM À`mMr gmIa, XyY, o]pÒH$Q> \$ÒV H$aU.
qH$dm OmJgmaª`m [wUar od⁄mœ`m©Z [mßSw>aßJ gmßJdrH$amH$Sy>Z KVcc CgZ 10/- È. ¿`m ]XÎ`mV
"Vy _mP _hŒdmM H$m_ H$cg' ÂhUyZ [mßSw>aßJmcm hm∞Q>cmV ZU AmoU Xhm Í$[`mVyZ o]cmM [°g
H$m[yZ KU. AmoU Cacc [°g [mßSw>aßJmcm XU. `mVyZ [wUar d•ŒmrMm - odgßJVrMm Img Z_wZm oXgyZ
Vm. _Yy Xe_wI, d_m©gmaI od⁄mWu _wcrda ‡_ H$a`mgmR>r [mßSw>aßJmH$Sy>Z CgZ [°g KVmV, [U
[aV H$arV ZmhrV. CcQ> Jm_rU mJmVyZ Amcc À`mM o_Ã ÒdV: Jar] AgyZhr [mßSw>aßJmcm AS>MUrV
_XV H$aVmV. À`m_wi ehar _wcmß[jm J´m_rU ^mJmVrc Jar] _wcmßMm-o_ÃmßMm _mR>[Um À`mcm
OmUdVm. ehar OrdZ[’Vr, _mUwgH$scm [maI Pmcc AmoU Am°[MmnaH$ d H•$oÃ_ ]Zcc ehar
OrdZ oH$Vr odgßJV Amh, `mMr ‡oMVr V. CXm. chmZy ^JV, Ywi∑`m ZmW, ^amir Agß]ßY,
]S>]S>Umam OJZ]wdm "_mPß Zmd JdVmMr [|S>r qH$dm N>Ã[Vr oedmOr o]S>r' Ag ÂhUUmam o^H$mar,
JmB©cm emYyZ Kar AmU`mMm Am[Î`m AmB©cm Ãmg hmVm, ÂhUyZ JmB©cm XaamO H$mR>rZ ]S>odUmam
MH´$Ya Aer oH$VrVar _mUg AmhV. `m _mUgmß]‘c cIH$mcm Am[wcH$s Amh. "JÎ`m O›_mVcß
H$mhr Var \$S>m`Mß Amh' ([•. 253) Ag ÂhUUmam AmoU edQ>r odoharV CS>r Q>mHy$Z AmÀ_hÀ`m
H$aUmam _hmamJr Vm[ram_ hm [mßSw>aßJm¿`m, _mZdm¿`m emarnaH$ dXZmßM ‡VrH$ dmQ>Vm.
OJ`modf`r¿`m Í$T> gßH$Î[Zm ZmH$mÍ$Z ÒdV:¿`m Òd-Vßà _mJm©Z OJUmar d Ï`dÒWMm ^mJ Z
]ZVm ÒdV:M ApÒVÀd og’ H$aUmar, Jfl[m JmÓQ>r H$aUmar hr _mUg AmhV. `m gdm™odf`r
[mßSw>aßJmcm Am[wcH$s dmQ>V. CXm. [m[Q> JS>ÁmZ gmßoJVccr Âh°grMr JmÓQ>, O`qhX Zmdm¿`m
dS>Ám¿`m AßJmVrc yV, dVmi S>m|JamVrc cm_U oXdm, EH$m dicm [›Zmg H$ir ImUmam AOmJi
143
gmQ>Â`m, AmB©cm N>iUmam MH´$Ya _mÒVa, JmdmOdi¿`m odohamV [S>ccm _hmamJr Vm[ram_,
BÀ`mXr. Aem‡H$ma J´m_rU mJmVrc Bagmc _mUgmß¿`m Òd^mdodefmßM Xe©Z "H$mgcm'VyZ KS>V.
"H$mgcm' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va _hmod⁄mc`mVrc od⁄mWu M_H$m`cm VmV.
Vg ‡_mgmR>rhr AmVwa Pmcc AgVmV. À`m—ÓQ>rZ ‡_mMm Ò[e© H$mXß]arcm Pmccm oXgyZ Vm.
CXm. _Yy Xe_wIM ‡_‡H$aU, AmiI, gyaJmR>, gßKf©, CH$c `m MVw:gyÃm¿`m AmYma "jU EH$
[wa ‡_mMm dfm©d [S>m _aUmMm' ÂhUO ‡_ H$Í$ [mhUmË`m _wcrcm [wT> Òd ß[mH$ H$Í$Z O›_^a
Odm`cm Kmcmd cmJUma hm _YwMm odMma ‡_mV ]gV Zmhr. _hUyZ Vr _YwMm oZam[ KV. `m_mJ
‡_mVrc qMVZmMm odf` _hŒdmMm dmQ>Vm. ¡`m ‡rVr_wÎ`m¿`m AmYma OrdZmM gm\$Î` emYmd
Vr ‡rVr H$di AZwH$aUmMr JmÓQ> Amh. `mM _Ywcm Xw:I hmV. hr H$Î[Zm ^`mZH$ dmQ>V. H$maU
oV¿`m_‹ ZdM°V›`, Zdr ‡oMVr `mßMm A^md Amh. a_rer Jfl[m _maVmZm [ydr©¿`m H$mXß]Ë`mßVrc
Zm`H$m‡_mU Mß–-gy ©-Vma `mß¿`m Jfl[mJmÓQ>r H$aVmZm ÒÃrOrdZ, [arjm BÀ`mXr odf`r ]mcVm.
Zm`H$mMr (_YwMr) a_r ÂhUV,
"hr Iar a_r, AoVe` gwßXa, [mßT>ar \$Q>H$ N>mVr, O_V_ ÒÃrgmaIrM. AmV Vr \w$‚\w$gM!
_yVugmaI oZÒVO \$mH$g Zgcc S>mi, ochˇZochˇZ X_ccr, ZIß gm\$ Agccr, Xm›hr hmVmMr
]mQß> H$[mimda Xm]yZ Mhm o[Umar. AÒgc gm¢X ©erc Amh.' `mVyZ ‡_mMm AmXe©dmX oXgVm.
Varhr Zm`H$ oVMm ÒdrH$ma H$arV Zmhr. _Yy oV¿`m[mgyZ Xya Om`mMm ‡`ÀZ H$aVm qH$dm [mßSw>aßJ
gmßJdrH$am¿`m Kar AmB©¿`m _mhamH$S>rc Hw$UrVar EH$ _wcJr EH$m cæmoZo_Œm Amcr. [U oV¿`mer
Jfl[m JmÓQ>r H$a`mEdOr, ‡_mMm AmXa H$a`mEdOr hr _wcJr Am[Î`mcm KamV MmcUma Zmhr,
Ag [mßSw>aßJ AmB©cm gmßJVm. hm À`m¿`m _ZmMm _mR>[Um Amh. Am[Î`m ^mdZmßer Vm ‡m_moUH$
Amh. Vm ÒdV:cm VgM BVamcmhr \$gdy Bp¿N>V Zmhr. hm À`mMm ‡m_moUH$[Um gm_moOH$
]mßoYcH$s¿`m —ÓQ>rZ _hŒdmMm Amh, _mcmMm Amh.
oXcr[ oMÃ|¿`m _V, ""gÏdmVrZe [mZmß¿`m `m H$mXß]arV ImZXeMm ^y‡Xe AmoU
gmßÒH•$oVH$ ‡Xe, [wU eha AmoU VWrc gßÒH•$Vr, H$m∞cO AmoU hmÒQ>c `mß¿`m ‡oV_m AmcQy>Z-
[mcQy>Z VmV. gߪ Z AZH$ Ï`∑Vr À`mV AmhV. g_mOm¿`m AmoU gßÒH•$Vr¿`m [gmË`mcm EH$m
gßÒH•$Vr¿`m oZdS>H$ AßJmMm _mZddßeemÒÃr` Hw$VyhcmZ Chm[mh H$aVmM. [U Vm H$aVmZm
gmßJdrH$am¿`m Ï`p∑VOrdZmda AmoU AßVOr©dZmda À`mMm \$mH$g gVV amhVm. H$mXß]ar¿`m
144
gwÈdmVrcm hr oZÏdi AZw dmßMr AmoU ‡gßJmßMr g°c JmWm Amh. Agm Am^mg Z_mS>ÁmßZr
C[pÒWV H$cm Agcm Var H$mXß]ar gß[V. H$di EH$ ]H$ma oXL≤>_yT> VÈU CaV Zmhr Va [ydr©¿`m gd©
o[T>ÁmßZr oZ_m©U H$Í$Z R>dcÎ`m Ï`dÒWmß¿`m MH´$Ï yhmV C^r Agccr EH$ gß]ßY o[T>r ]ZVm.
EH$m gß ´_mdÒWV Vm Am[c oZdXZ AmdaV KV AgVmZm dmMH$mZ EH$ gmßÒH•$oVH$ [naH´$_m H$ccr
AgV. `m [wÒVH$mcm EH$ dmL≤>_` [ocH$S>M _hŒd AmVmM ‡mflV Pmcc Amh.''13 h ^mÓ`
gm_moOH$ ]mßoYcH$sM H$di dV©_mZmer gßdmX gmYV Zmhr Va Vr yVH$mimer d odÓ`H$mimerhr
gßdmX gmYV. AmoU dV©_mZmV `m Zm`H$mMr Or H$mhr JmMr Pmccr Amh Vrhr Ò[ÓQ> H$aV.
"H$mgcm' _Yrc [mßSw>aßJ gmßJdrH$amM g_mOmM oZarjU [mohc Va Ï`∑Vr-Ï`∑Vr, Ï`∑Vr-
g_mO `mß¿`mVrc AVyQ> gß]ßY oQ>[V, _mUg EH$Ã VmV. gwIXw:ImMr XdmU-KdmU H$aVmV.
À`mda qMVZ H$aVmV. OrdZ _wÎ`mß¿`m VŒdkmZm¿`m gmhmÊ`mZ OrdZmMm AW© AmoU A›d`
cmdVmV. `mVrc odew’ AmodÓH$ma e∑Vr, _mZdr Ï`ÓQ>r d g_ÓQ>rMm AÏ`∑V ^md Ï`∑V H$aVm.
W _m°Z ]mcH$ hmV. ehar _mderM dmJU AmoU JmdmH$S> doS>cmßM dmJU h odcjU Ï`dhmar
Amh. À`m H$m_c ^mdZmßZm M°V›`VŒdmcm dmd Zmhr `mM [mßSw>aßJmcm Xw:I Amh. ^mcMß– Z_mS>
`mßM gma qMVZ Ï`∑Vr AmoU g_mO `mß¿`m gßX^m©Vrc Amh. _hmZw mdr` dmL≤>_`mM gßX © d
‡À`j À`m mfVyZ Uma [mßSw>aßJmM qMVZ h À`mß¿`m "Òd' emYmM Xe©H$ Amh AmoU _hmod⁄mc`rZ
]mcr^mfm gm_moOH$, gmßÒH•$oVH$ dmÒVdmdaM VmÀH$mi ^mÓ` Amh.
"H$mgcm' `m H$mXß]arMm ^mfme°cr¿`m —ÓQ>rZ odMma H$cm Va _hmZw mdr J⁄e°cr[mgyZ
V _hmod⁄mc`rZ od⁄mœ`m™¿`m ]mcr^mf[ ™V ^mfMr AZH$ Í$[ d À`mßMr gm_œ `m H$mXß]arV
gm_mdccr Amh. À`mVyZ gm_moOH$ ]mßoYcH$s H$er Ï`∑V hmV V [mhˇ.
_hmZw md dmL≤>_`mMm ‡^md hm H$mgcm H$mXß]arMm EH$ cjUr` odef Amh. _hmZw mdr`
gmohÀ`modf`rMm CÎcI [mßSw>aßJm¿`m oZdXZmVyZ Amccm Amh. CXm. "gyÃ[mR> : JQÒQ>.' ([•.185).
"YS> VwQ>c `mßhr Ord [a_ÌdamZM gmS>md', "‡roV odIm hmBO', "kmZodU d°amΩ` V H$mB© H$amd
]m[ m' Aer AZH$ gyà gyÃ[mR>mV AmhV.
_hmZw mdr` e°crM d°oeÓQ>Á ÂhUO Vr J⁄e°cr H$di dm∑`‡YmZ Amh.
g_H$mcrZ ‡_mU ^mfMm qH$dm J´mßoWH$ ^mfcm EH$ Zd Í$[ X`mMm ‡`ÀZ H$ccm Amh.
145
[yU©odam_, ÒdÎ[odam_, ‡ÌZoM›h `m VrZM odam_oM›hmßMm dm[a H$ccm Amh.
hr d°oeÓQ> "H$mgcm' Mm ^mdmZw md ‡^mdr[U gmH$ma H$aVmV.
`m gßX^m©V dmgwXd gmdßV Am[Î`m "CXmhaUmW© H$mgcm' `m J´ßWmV ÂhUVmV H$s,
"" "H$mgcm'_‹ ‡m_wª`mZ [mßSw>aßJm¿`m _hmod⁄mc`rZ OrdZmVrc AZw d gmßoJVc Jcc AmhV.
_hmod⁄mc`mVrc VÈU od⁄mœ`m©M EH$ odÌdM H$mXß]arVyZ C H$cc Amh. À`m_wi `m od⁄mWu
JQ>mMr Img Aer ]mcr^mfm hr "H$mgcm'_‹ Amccr Amh. H$di _hmod⁄mc`rZ VÈUmß¿`m
gßdmXmVyZM ^mfm V Ag Zmhr, Va Vr oZdXZmVyZ `m ]mcr^mfMr d°oeÓQ>Á ‡H$Q> hmVmV. odoeÓQ>
JQ>mßer dm g_yhmer oZJS>rV AgUmË`m `m ^mfcm Òc±J Ag ÂhQ>c OmV.'' ([•.53)
"H$mgcm' h erf©H$ A›dW©H$ Amh. `m gßX^m©V [ßoS>V Q>m[a Am[Î`m "H$mXß]ar gßdmX' `m
JßWmV "H$mgcm' erf©H$modf`r ÂhUVmV, ""H$mgcm ÂhUO ae_mMm oH$S>m. Am[Î`m ^mdVr Ka
H$Í$Z ÒdV:cmM H$m|Sy>Z KdyZ AmVÎ`m AmV _aVm. hm H$mgcm m Zm`H$mM ‡VrH$ Amh. Am[Î`mM
H$Î[ZZ Zm`H$mZ ÒdV:g ]mßYyZ KVcc Amh. AmoU `m gmË`mßVyZ edQ>r À`m¿`m oR>H$mUr \$∑V
AÒdÒWVm Caccr Amh. `m gßÒH•$Vr[mgyZ \$Q>Hy$Z ÒdVßÃ[U OJ`mMm Vm ‡`ÀZ H$aVm. ehamV
Om`mMr hr À`mMr Vi_i AgV. [U edQ>r h oOWÎ`m oVW amhV. Am[Î`m ]m[mer À`mZ C^m
Xmdm _mßS>ccm AgVm. AIa [mßSw>aßJ V AmUVrc À`m _wcrer cæ H$a`mg V`ma hmVm. cT>`mgmR>r
]mOmamVyZ H$YrM T>mc, Vcdma AmUcr Zmhr Ag gmßJUma h _Z edQ>r ‡ÒWmo[Vmcm, OJahmQ>rcm
eaU OmV. ÂhUyZ "H$mgcm' h erf©H$ A›dW©H$ dmQ>V.''14 ÂhUOM [mßSw>aßJmM _Z eaU OmVmZm
Am[cm ‡mßOi[Um gmS>V Zmhr.
`m gßX^m©V dmgwXd gmdßV "CXmhaUmW© H$mgcm' m JßWmV ÂhUVmV, ""H$mgcm hr H$WmZH$-
‡YmZ H$mXß]ar Zmhr. gmamße Í$[mZ gmßJVm `mOmJ H$WmZH$ oVcm Zgc Var Vr odcjU Ame`-
gß[›Z H$mXß]ar Amh. oVMr Ame`KZVm ]h˛[na_mUmÀ_H$ Amh. oV¿`m_‹ AZH$odY Ame`gyÃ
gm_mdccr oXgVmV. EH$m gßdXZerc VÈUmMr AmÀ_H$Wm, _hmod⁄mc`rZ OrdZmM dmÒVd
oMÃU, ]ßS>Ima —pÓQ>H$mZmVyZ H$cc AmO¿`m OrdZÏ`dÒWmßM oMÃU, ZmJa-J´m_rU OrdZmM
Í$[Xe©Z, ehamVrc AÒdÒW VÈU o[T>r‡_mUM Jm_rU mJmVrc AÒdÒW VÈUmß¿`m Ï`WM oMÃU,
_mUyg-oZgJ© gß]ßYmM oMÃU Aer "H$mgcm'Mr ododY Ame`gyà AmhV.''15
`mgßX^m©V aIm BZm_Xma-gmZ "ApÒVÀddmX AmoU _amR>r H$mXß]ar' `m JßWmV ÂhUVmV
146
H$s, ""AßV_w©I d Jß ra d•ŒmrZ ocohcÎ`m `m H$mXß]arZ AmOVmJm`V VÈU o[T>r¿`m _ZmdaMr
Am[cr [H$S> H$m`_ R>dccr Amh. [wZdm©MZmVhr P[mQy>Z Q>mH$UmË`m "H$mgcm'M dJi[U
oV¿`mVrc OrdZmZw dmßM oMÃU, cIZ[’Vr dm OrdZ—ÓQ>r EdT>Ám[waV _`m©oXV Zmhr. Vm[ ™V
Í$T> d ]iH$Q> Agccr _amR>r H$mXß]arMr [maß[naH$ Mm°H$Q> `m H$mXß]arZ _mSy>Z, VmSy>Z Q>mH$cr. h
oV¿`m `emMM EH$ J_H$ _mZVm B©c.''16
`mgßX^m©V odcmg gmaßJ "AjamMm l_ H$cm' `m cImV ÂhUVmV H$s, ""^mcMß– Z_mS>
`mßMr "H$mgcm' hr H$mXß]ar À`m H$mcIßS>mVrc M°V›`mM gdmÀH•$ÓQ> Ò_•oVoM›h ÂhUVm B©c. EH$m
YmS>gr \$Q>H$mË`mV Z_mS> `mßZr _amR>r J⁄ AmoU _amR>r H$Wm dmL≤>_` `mM ÒdÍ$[ [mcQy>Z Q>mH$c.
`m H$mXß]arcm H$WmZH$ Zmhr, KmQ>hr Zmhr. odew’ AmodÓH$mae∑Vrda odgß]yZ amh`mMm OwJma hr
H$mXß]ar IiV.''17
gmamße, `m H$mXß]arVyZ AmÀ_emY, g_mOohV°fr _yÎ`mßMm AmodÓH$ma, Jß^raVm
(‡m_moUH$[Um), AmXe©dmX h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
^mcMß– Z_mS> mß¿`m "H$mgcm' m H$mXß]arZßVa _Zmha VÎhma mß¿`m "_mUyg' (1963)
`m H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
"_mUyg' hr _Zmha VÎhma mßMr 1963 gmcr ‡H$moeV Pmccr H$mXß]ar AgyZ A_amdVr-
gmaª`m ehamVrc l_Ordr dJm©M dmÒVdXeu oMÃU H$aUmar AmoU gm_moOH$ dmÒVdmVyZ
_mUgm¿`m dmQ>Ámcm Amccr [amÀ_Vm d oZgJ©XŒm _mZdr`Vm `mß¿`mVrc gßKfm©M ^rfU ZmQ>Á
Ò[ÓQ> H$aUmar cjUr` H$mXß]ar Amh.
"_mUyg' `m H$mXß]arMm Zm`H$ eßH$a BßJi hm ]mc[UrM AZmW Pmccm VÈU Amh. Vm
hm∞Q>cmV H$m_ H$Í$Z OrdZmMr JwOamU H$aVm. najm MmcdyZ [°g o_iodVm. l_Ordr cmH$mß¿`m
[nagamVrc ao\$H$ oajmdmcm À`mMm oOdcJ o_Ã Amh. [aßVw ao\$H$Z [mM È[`mßMm EH$ ‡mB©O
]m∞S> odH$V KVÎ`m_wi À`mcm gmS>gmV hOmamM gaH$mar ]jrg o_iV. AmoU ao\$H$Mm AmVm
ao\$H$ "eR>' hmVm. VÏhm eßH$a AmoU ao\$H$ XmKhr Am[Î`m _°Ãrcm O[VmV. B]´mhr_MmMm¿`m
hm∞Q>cmV Mm`[mUr KVmV. EH$_H$mßZm _XV H$aVmV. [U X°dJVr od[naV AgÎ`mZ eßH$acm A[KmV
hmVm. À`mM XmZ [m` H$m[c OmVmV. eßßH$aMr ]m`H$m edßVrcm XwgË`m¿`m Kar ^mßS>rHwß$S>r Kmgmdr
cmJVmV. oV¿`m MmßJwc[UmMm, AgmhmÊ`VMm \$m`Xm KdyZ EH$ _mUyg oV¿`m ercmda Kmd
Kmc`mMm ‡`ÀZ H$aVm. h edßVrH$Sy>Z H$iVmM [amÀ_Vda _mV H$a`mgmR>r Am wÓ`^a YS>[S>Umam,
[hcdmZr eara`ÓQ>rMm eß a [mßJim Pmcm Var [ÀZr¿`m odZ` ßJmMm gyS> CJod`mgmR>r AßYmamVM
147
Kam]mha [S>Vm. Ag `m H$mXß]arM Ame`gyà Amh.
"_mUyg' m H$mXß]arVyZ _•J ZjÃmMm [mdgmim, najm AmT>Umam, ]mH$S>Ámda ]gyZ ogJmaQ>
AmT>Umam eßH$a, najmdmcm ao\$H$ `mgmaª`m oOdcJ o_Ãmcm EH$m ‡mB©O ]m∞S>_wi o_imccr
gmS>gmV hOmamMr cm∞Q>ar, _°ÃrVcm Xwamdm, ao\$H$odf`r oOÏhmim, ]¿My mB©¿`m hm∞Q>cmVrc Jfl[m,
najm Yß⁄mVrc KQ>Zm-‡gßJ (Q>m`a \w$Q>U, ‡dmgr Z o_iU BÀ`mXr,) JU[VrMr o_adUyH$, eßH$aM
Xw:I, H$mer ÂhmVmarcm H$ccr _XV, J‚\$maer gßKf©, o_gg≤ e_m©Mr _mUwgH$s, edßVr]‘c ‡_,
eßH$acm Pmccm A[KmV, oXdmirMm gU, ]¿My mB©, B]´mhr_^mB©MmMm, H$mXa^mB©, JUy, ao\$H$,
oJarOm, o_gg≤ e_m© BÀ`mXtZm eßH$aodf`r AgUmar Am[wcH$s, Ymo_©H$, gm_moOH$ AmMmaodMma
AmoU _mUgmVrc _mUwgH$s BÀ`mXr JmÓQ>tM oMÃU W Amcc Amh.
"_mUyg' m H$mXß]arMm Zm`H$ eßH$a BßJi hm najm AmT>Umam ‡m_moUH$ _mUyg Amh. À`mcm
gm_moOH$ H$m`m©Mr AmdS> Amh. eßH$a ‡_i, _m`miy, ‡mßOi Amh. CXmhmUmW©, edßVrda _Zm[mgyZ
Vm ‡_ H$aVm. Am[cr edßVr ZmH$s S>mir ]ar Agcr Var BVa VÈUt[jm Vr À`mcm AoYH$ AmdS>V.
oV¿`m ‡_m[mQ>r H$Yr H$Yr oV¿`m H$gmdÍ$Z eßH$a _mao[gmgmaIm hmV o\$aodVm. edßVm ]mimMr
AmB© AZ≤ Am[U ]m[ hmUma `m H$Î[ZZ À`mcm AmZßX hmVm. ]mimMr AmB© hmUma ÂhUyZ oVMr
H$miOr KVm. Mhm H$Í$Z XVm, hm∞Q>cmVyZ o_aMr [m[S> AmUyZ XVm. najm¿`m H$_mB©VyZ AmcÎ`m
ZmQ>m, gw≈> [°g XdyZ oVcm Iwe H$aVm. Am[Î`m [ÀZrcm gwIr, g_mYmZr H$a`mgmR>r amÃßoXdg
H$ÓQ> H$aVm. najm AmTy>Z AoYH$ [°gm o_imdm hr À`mMr ‡oVkm Amh.
eßH$a BßJi hm ‡mßOi Amh. Am[Î`m hmVyZ MyH$ Pmcr Va Vr H$]yc H$aU hm À`mMm Òd^md
Amh. CXmhaUmW©, ]¿My mB©¿`m hm∞Q>cmVrc EH$m _wcmcm (H$m_Jma) amJm¿`m ^amV Pm[S> _maVm;
[U emßV[UmZ À`mcm g_OyZ KVm AmoU À`mcm ogZ_m [mh`mgmR>r [°g XVm. gmd˘`m Amd˘`mM
AdS>ß]a _mOodUmar "H$mer ]wT>r' AmOmar [S>cr H$s oVcm ghHw$Qw>ß] _XVrMm hmV XVm. oVMr
_Zm[mgyZ gdm H$aVm. oVcm d oV¿`m _wcmcm Zm_wcm OdUmM oZ_ßÃU XVm. eOmaMm ]`mam_
ÂhmVmam _Î`mda À`mM oH´$`mH$_© ÒdV: [wT>mH$ma KdyZ [ma [mS>Vm. ao\$H$¿`m ÂhmVmË`m AmB©da
Am[Î`m AmB©gmaI ‡_ H$aVm. Xmamda H$mR>r Am[Q>UmË`m Jwaª`mM cdH$a cæ Ïhmd ÂhUyZ À`mcm
_wcJr ]KVm. BÀ`mXr H•$VrVyZ À`mMr g_mO F$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr Ò[ÓQ> hmV.
"_mUyg' m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va eßH$a hm oOVH$m ‡_i oVVH$mM Vm[Q> Òd^mdmMm
148
Amh. À`mcm ‡mUr_mÃmß]‘c Am[wcH$s Amh. CXmhaUmW©, Pm[ar Hw$ÃrMm cmS> H$Í$Z oVcm hm∞Q>cmVyZ
^Or AmUyZ Imdy KmcVm. Va H$Yr oV¿`m [mQ>mda cmW _mÍ$Z amJ Ï`∑V H$aVm. [aßVw ghm o[ÎcmßZm
O›_ XUmË`m Pm[arcm "em„]mg, em„]mg, Pm[ar' ([•.145) Ag ÂhUyZ oVM H$m°VwH$ H$aVm.
Pm[ar _Î`mda oVcm _yR>_mVr XVm.
‡^mV Q>m∞H$sO Odi¿`m Mm°H$mVrc Zimda AmßKmi H$aUmË`m H$m˘`mgmd˘`m aßJm¿`m
ÒÃrH$S> [mhUmË`m J‚\$macm ÂhUVm, " ∑`m XmÒV, A[Zr _m-]ohZm| H$ Va\$ XIV Om, ›hmV g_`
Am°a H$[S> ]XcV g_` ! AßYm hm J`m?' ([•.192) "M[ ah _mXaMmX. EH$ Pm[S> _| oJam XwßJm.'
([•.193) Ag ÂhUyZ J‚\$ma [hcdmZmcm Xm›hr hmVm¿`m Omamda da CMcyZ \$Hy$Z XVm. cmWm
_maVm.
hm∞pÒ[Q>c_Yrc o_gg≤ e_m©Mr qQ>Jc H$aUmË`m, aÒÀ`mda H$ir¿`m gmcr Q>mH$UmË`m Q>maJQ>
_wcmßMm eßH$a g_mMma KVm. Va aÒÀ`m_‹ Q>cÎ`m cßJS>Ám _mUgmcm VrZ [°emMr _XV H$aVm.
JU[Vr¿`m o_adUwH$sV dmKmM H$mVS> [mßKÍ$Z cmH$mßM _ZmaßOZ H$aVm. AmoU ao\$H$gmaª`m o_Ãmcm
AmYma XdyZ gªª`m^mdmgmaI ‡_ XVm. eßH$acm A›`m` ghZ hmV Zmhr. edßVrMm odZ` ßJ
H$aUmË`m _mUgmMm À`mcm amJ Vm. Vm edßVrcm ÂhUVm, "_c XmImOß ]aß H$m›Vm _mXaMmX hm Vß
? À`m J‚\$magmaIß À`mc_≤.' ([•.410) Agm Vm gyS> ^mdZZ [Qy>Z CR>Vm AmoU AßYmamMr [dm© Z
H$aVm [mßJ˘`m AdÒWV ]mha [S>Vm. hm eßH$aMm AmXe©dmXr —pÓQ>H$mZ Amh.
"_mUyg' Mm Zm`H$ eßH$a hm XwgË`mM gwI [mhˇZ g_mYmZ Ï`∑V H$aUmam Amh. CXmhaUmW©,
Am[Î`m ao\$H$cm gmS>gmV hOma Í$[`mM ]jrg o_imÎ`mda ""dma _ a ea ]JXmX ! dma _a o_≈>r
H$ ea $& ]mcm og`m]c am_Mß– H$s @ O` @ @ @'' ([•.233) Ag ÂhUyZ AmZßX Ï`∑V H$aVm AmoU
ao\$H$M H$m°VwH$ H$aVm. [U Am[Î`m _°Ãr¿`m ZmÀ`m_‹ Xwamdm oZ_m©U hmUma Zmhr `mMr H$miOr
KVm. Am[c Zer] ao\$H$gmaI COic Va ! Aer Amem ]miJVm. ao\$H$gmaI lr_ßV Ïhmd
ÂhUyZ Vm [°gm o_iod`mMm [`m© emYVm. CXmhaUmW©, JU[Vr¿`m o_adUwH$sV dmKmM gmßJ KdyZ
ZmMU [gßV H$aVm. [U À`mM H$mhr C[`mJ hmV Zmhr. H$maU Am[Î`m Pm[cÎ`m edßVrMr Jß_V
H$amdr ÂhUyZ dmKmgmaIm AmdmO H$mTy>Z rVr XmIodVm. À`m_wi eßH$amMm AßHw$a J^m©V dmT>odUmar
edßVr ]ew’ [S>V AmoU dmT> Z PmcÎ`m _•V ]mimcm Vr O›_ XV. `mMm eßH$acm [ÌMmVm[ hmVm.
149
`m gd© JmÓQ>tM Vm AmÀ_[arjU H$aVm. `mcm gd©Òdr [°gm O]m]Xma Amh, `mMr À`mcm OmUrd hmV.
eßH$a hm mim^m]S>m, Ymo_©H$ d•ŒmrMm Zm`H$ Amh. CXmhaUmW©, ÒdV:¿`m KamVrc JOmZZ
_hmamOmß¿`m \$mQ>mcm AmoU hZw_mZOr¿`m _ßoXamcm \$ar _mÍ$Z Z_ÒH$ma H$aUmam ^∑V Amh. Varhr
eßH$agmaª`m ‡m_moUH$ _mUgm¿`m OJ`mcm AW© Zmhr. À`mcm H$ÓQ>moedm` [`m© Zmhr. `mcm
AmoW©H$ [napÒWVrM O]m]Xma Amh. AmO À`m¿`mgmaª`m AZH$ _mUgmßMr hrM AdÒWm Amh.
`m gßX^m©V mcMß– Z_mS> "Q>rH$mÒd ßda' m JßWmV ÂhUVmV, ""_Zmha VÎhmamßMr "_mUyg'
hr H$mXß]ar A_amdVr¿`m qhXy d _wgc_mZ Aem XmZ najmdmÎ`m XmÒVmß¿`m _°ÃrVyZ gß[yU©[U C^r
amhV. `mVrc gohÓUy CXma cmH$OrdZ, ÒÃr-[wÈf, C¿MdJu` - AYmdJu` - [mcrg- _dmcr -
JwßS>- hm∞Q>cdmc-]´m˜U-]´m˜UVa - qhXy - _wgc_mZ ¯m gdm™Zm ^mdZ¿`m AmcmÏ`mV JwßS>miyZ
Xer S>m°cmZ C^r amhV. ¡`mV Ï`∑Vr d g_mO Aem H$Î[Zmßhr dJdJ˘`m H$aVm V ZmhrV. Ag
h H$ÓQ>H$Ë`mßM OrdZ Zd Í$[ YmaU H$aV.''18
"_mUyg' `m H$mXß]arMr ^mfm hr AohamUr ]mcrVrc Amh. CXm. ]mfl[m, _m`, [m≈>, _c,
[ËhmQ>Ám, JS>moJS>m, [mZr, cmhrcmhr, gH$m`, c[c[ BÀ`mXr e„X H$mXß]arVyZ AmT>iVmV. H$mhr
qhXr ^mfVrc A¿N>m, IwXm hmo\$O, oXdmcoJar, AmX_r, XwÌ_Z, AÂ_m, [mJc, _mH$m, J‘ma
BÀ`mXr e„X AmT>iVmV. h gd© e„X H$mXß]arVrc gm_moOH$ dmÒVd AJXr ghO[U gmH$ma H$aVmV.
‡À``H$mar dU©Z h `m e°crM d°oeÓQ` Amh. oZgJ© AmoU _mZdr OrdZmMm AVyQ> gß]ßY
Amh. À`m—ÓQ>rZ [wT>rc dU©Z [hmd - ""aÒÀ`mda AmJ AmH$mdr Ver C›hß [S>cr hmVr. S>mß]ar aÒVm
oR>H$oR>H$mUr odVicm hmVm. AßJmVcß a∑V ^im^im dmhˇ cmJmdß Vgß aÒÀ`mda S>mß]a odVicß
hmVß. Km_m¿`m Ymam AßJmdÍ$Z, Vm|S>mdÍ$Z gmaª`m oZWiy cmJÎ`m Var eßH$aZß najm Mmcdm`Mß
Wmß]odcß Zmhr. EdT>ß C›h C›hm˘`mVhr ZÏhVß Agß À`mcm dmQ>cß.'' ([•. 207, 208) qH$dm
oXdmirM dU©Z - ""ÒQ>eZH$S> OmUmË`m aÒÀ`mdarc S>mdrH$S> AgcÎ`m B_maVr d ]ßJc [U
À`mßZr gwemo^V Pmc hmV. ododY aßJmß¿`m H$mJXmßMr VmaUß dcrgmaIr ]ßJÎ`mda gagaV hmVr.
]ßJÎ`m-]ßJÎ`mda oZi-o[di, cmc-Omß i AmH$meoXd hdZß PwcV hmV. eha amfUmB©Zß COiyZ
oZKmcß hmVß.'' ([•. 383)
H$mXß]arMr ^mfme°cr AmH$f©H$ Amh. CXm. Am[Î`m ZdË`mZ [mdgm¿`m oXdgmV Var
najm Yß⁄m¿`m _mJ Z cmJVm Amam_ H$amdm ÂhUyZ edßVr ÂhUV, ""AmVm Am^mi Iy[ ^Í$Z Amcß
150
Amh, WmS>ß Wmß]yZ Om.'' ([•. 17) [aßVw h eßH$acm [Q>V Zmhr. Vm oV¿`mda amJmdVm, ""Vwc H$m`
g_OV Yß⁄mVcß ? [mD$g[mZr Agcß Vß XmZ Mma gdmË`m ≈> Var, AZ≤ [°g ≤ ]a ≈>V≤!'' ([•.17)
`mVyZ edßVrM eßH$ada AgUma ‡_ Ò[ÓQ> hmV.
edßVrcm KamV ]g`mMm Hß$Q>mim Vm. Am[Uhr gw –m, oJaOm‡_mU eVmda H$m_mcm
Omd. gßgmamcm hmV^ma cmdmdm Ag oVcm dmQ>V. ÂhUyZ Vr eßH$acm ÂhUV, ""_c BWß EH$Q>rc
H$mZr oXdg^a H$mB© J_V ZmB© Z≤ H$mB© H$mB©. oXdg^a Vm|S>mda hmV Xm]yZ gmaIr Vw_Mr dmQ> [mhmV
]gm cmJV. _c Vß Agß dm≈> H$m oJaOr-_Zr-gw –r OmV Vgß Am[ZB© gVmda OmV Omdß. H$m`
Âh›Vm _r?'' ([•.174) À`m‡gßJr eßH$a ÂhUVm - ""H$mB© ZmB© Om cmJV H$m_moJ_mda ! eßH$a H$mB©
_cm ZmB© AmOyZ Vwdm H$m_mda Om`mgmR>r ! amO H$_mB© H$aVm _aR>mdaH≤$. H$mB© Imfl`mc H$_r [S>V
AgZß Vß gmßJV Om ≤ - AmZyZ XV OmB©Z.'' ([•.175) ÂhUOM A_amdVr [nagamVrc mfme°crMm
Img Z_wZm Amh. H$mXß]arM oZdXZ ‡_mU^mfVyZ Agc Var edßVr AmoU eßH$a `mß¿`m gßdmXmVyZ
AW©dmhr Aem J´m_rU ]mcrMm ‡À`` Vm. h dU©Z eVr¿`m Am[Î`m [´[ßMmdarc ‡_mM Og
Xe©Z KS>dV; VgM eßH$a¿`m edßVrdarc ‡_mMhr Xe©Z KS>dV.
`m H$mXß]arM erf©H$ _mo_©H$ Amh. "_mUyg' ÂhUO l_Ordr, gmYZ dßoMV, emofV dJm©M
‡VrH$ Amh. _mZdr OrdZmMm [mR>cmJ H$aUmË`m AmoW©H$, gm_moOH$ e∑Vr _mUgm¿`m _mJ hmV
YwdyZ H$em cmJcÎ`m AgVmV. `mM [naUm_H$maH$ oMÃU `m H$mXß]arVyZ Amcc Amh. À`m_wi
"_mUyg' h erf©H$ `WmW© dmQ>V.
`m. dm. dS>ÒH$amß¿`m _V, "" "_mUyg' ÂhUO gm_moOH$ dmÒVdmVyZ _mUgm¿`m dmQ>Ámcm
Umar [amÀ_Vm (Alienation) AmoU À`mMr oZgJ©XŒm _mZdr`Vm mß¿`mVrc gßKfm©M H$ÈU rfU
ZmQ>Á m H$mXß]arV oMVmac Amh. _Zmha VÎhma "_mUyg' _‹ gm_moOH$, AmoW©H$ oZ`VÀddmXmM
H$cmÀ_H$ oMÃU H$aVmV. AmÀ_H$ÈUm, ^mdwH$Vm AWdm ‡MmamMr gmßH$oVH$Vm `m XmfmßZm Hw$R>hr
]ir Z [S>Vm EH$m lÓR> gm_moOH$ H$mXß]arM cIZ H$c OmV. Q>m∞cÒQ>m∞ , MH$mÏh, VwJ Zd, JmH$s©
`mß¿`m [ß∑VrV em yZ oXgmdr EdT>Ám VmcmMr hr H$mXß]ar Wma aoe`Z H$cmdßVm‡_mU VQ>ÒW[U,
AocflV[U, X`m]w’r¿`m Amhmar Z OmVm AmoU Varhr AVrd ghmZw yVrZ aßJodcc "_mUyg'
_Yrc ZmJa l_Ordr g_mOmM oMÃU Am[Î`mcm hmXÍ$Z Q>mH$V. AÒdÒW H$Í$Z Q>mH$V. Am[Î`m
H$cmÀ_H$ OmoUdmß]am]aM gm_moOH$ OmoUdmßM ojVrO _mR>Ám ‡_mUmV odÒVmac OmV.''19 À`mß¿`m
`m _Vmer H$mUrhr gh_V hmB©c Ag ÂhUmdg dmQ>V.
151
[wT> `m gßX^m©V `m. dm. dS>ÒH$a "[amÀ_Vm AmoU _mZdr`Vm `mß¿`m_Yrc emH$mÀ_ gßKf©'
`m cImV ÂhUVmV H$s, ""Hw$R>crhr lÓR> H$cmH•$Vr dmMH$mßZm AZH$ [mV˘`mßda AmdmhZ H$arV
AgV. "_mUyg' _Yrc H$mUÀ`mhr EH$H$m KQ>H$mMm odMma H$cm Var Vm dmMH$mßZm ^mamdyZ Q>mH$sc
EdT>m g_W© Amh. ao\$H$-eßH$aMr \w$cV OmUmar _°Ãr, eßH$ada H$mgiUmar gßH$Q>-[aß[am,
g^mdVrMr oOdßV g_yhoMÃ, H$oZÓR> lo_H$ dJm©[mgyZ Vm C¿M_‹`_dJm©[ ™VM gohÓUwVZ OJUma
g_mOod˚d, `m od˚dmV oZ_m©U hmUma VmU VUmd, AmoU `m gdm™_YyZ _wInaV hmUmar AÒgc
Òd^mdoMÃ h gd©M KQ>H$ H$mUÀ`mhr [mVirdarc dmMH$dJm©cm oIidyZ R>dUma AmhV.
[aßVw "_mUyg'M Ia `e h Amh H$s Vr da¿`m [mVirdarc gwOmU, oMoH$ÀgH$ d odMmar
dmMH$mßZm gw’m P[mQy>Z Q>mH$V. À`mß¿`m ^mdZmßZm AmdmhZ H$arV AgVmZmM da¿`m [mVirda Vr
À`mßZm odMmag›_wI ]ZdV. H$mXß]arVrc Xe©Zr ^mJmMm ^mdZmÀ_H$ AmÒdmX KV AgVmZmM h
dmMH$ [•ÓR>[mVirdarc KoQ>Vmcm AmH$ma XUmË`m, oZ`V H$aUmË`m d ‡aH$ R>aUmË`m AmoW©H$-
gm_moOH$ e∑VrßMhr d°MmnaH$ od˚cfU H$arV OmVmV. hhr [wag hmV Zmhr ÂhUyZ V dada gohÓUy,
emßV d gm°hmX©[yU© ^mgUmË`m `m AZw dod˚dm¿`m Vimer gVV Mmcy AgcÎ`m am°–-^rfU
ZmQ>ÁmMm dY KD$ cmJVmV. EH$m [mVirda H$mXß]ar_Yrc [mÃmß¿`m gwIXw:Imß]am]a g_ag hmV
AgVmZmM dmMH$ dJ˘`m [mV˘`mßda AocflV (detach) hmD$Z odMmar, odMjH$ d od˚cfH$
—ÓQ>rZ [m˚d©e∑VtMm AW© emYy cmJVmV. VgM Vi^mJm[`™V OmD$Z [mhmMUmË`m A—Ì`
[naUm_mßMm dY KVmV. "_mUyg' Mm ‡^md ^mdoZH$ d d°MmnaH$ Aem Xwhar ‡oH´$ _YyZ [S>V
AgÎ`m_wi oVcm AoYH$ AW©KZVm ‡mflV hmV. EH$mM dir AZH$ Am`m_ (dimensions) ‡mflV
PmÎ`m_wi oV¿`mVrc AZw dmßZm EH$ Ame`gß[›Z Ï`mo_lVm cm^V.
`m Xwhar ‡oH´$`Mm AmUIr EH$ [naUm_ hmVm. À`mM _hŒd gw’m AmJiM AgV.
A_amdVrgmaª`m chmZ ehamVrc (Town) EH$m g_mOod^mJmV KS>UmË`m KQ>ZmßM VgM _hŒd
H$di ÒWigm[j AgV. eßH$a-ao\$H$Mm AZw d Vg ÂhQ>c Va d° p∑VH$ d ÒWcoZ]’, [aßVw
[m˚d©^mJr¿`m gm_moOH$-AmoW©H$ e∑VtM ÒdÍ$[ _mà d°p˚dH$ [mVirdaM AgV. VgM
[•ÓR>^mJmdarc KoQ>Vmß¿`m oPa[V OmUmË`m [naUm_mßM gw’m Vimer [mhmMVmM gm_m›`rH$aU
Pmcc AgV. À`m_wi À`mßZmhr AmV d°p˚dH$VM [na_mU cm^cc AgV. Hw$R>Î`mhr odf_ g_mO-
Ï`dÒWV d Hw$R>Î`mhr H$mcIßS>mV hM AZw d Uma. À`m_wi "_mUyg' _Yrc eßH$aMm AZw d d°p˚dH$
[mVirda OmVm. \$ma WmS>Ám H$mXß]Ë`m h e gm‹` H$Í$ eH$VmV. m WmS>Ámß[°H$s "_mUyg' EH$.''20
152
`mH$mXß]arhVyZ ‡oVkm, g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr, AmXe©dmX, AmÀ_[arjU,
h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
_Zmha VÎhmamß¿`m "_mUyg' m H$mXß]arZßVa AmUm mD$ gmR> mß¿`m "AmdS>r' (1963)
`m H$mXß]arMm odMma ‡ÒVwV Amh.
"AmdS>r' hr AmUm ^mD$ gmR> `mßMr H$mXß]ar AgyZ `m H$mXß]arVyZ ‚c∞e ]∞H$ [’VrZ EH$
IyZ H$Wm gmßoJVccr Amh. VmßXwidmS>rMm [mQ>rc AmoU am_mer mß¿`mVrc gßKfm©M oMÃU H$aUmar,
AmoU Jw›hJmamß¿`m _mZogH$VMm emY KUmar hr H$mXß]ar Amh. VmßXwidmS>rVrc VmÀ`m]m Mm°Kwcm
[mQ>cmßMr H$›`m AmdS>r cæmZßVa \$\$a Umam Zdam gmSy>Z YZmOr am_mem¿`m ‡_mV [S>V. AmoU
amOamg[U YZmOr¿`m KamV OmdyZ amhV. À`m_wi AmdS>rMm ^mD$ ZmJy Mm°Kwcm gwS>m¿`m ^mdZVyZ
amJm¿`m ^amV ]ohUr¿`m _XVrZ (gmaOm) AmdS>rMm IyZ H$aVm. À`m_wi YZmOr am_mer Am[Î`m
AmdS>rMm ]Xcm K`mgmR>r ZmJyMm IyZ H$Í$Z gyS> CJodVm. W H$mXß]ar gß[V, Ag `m H$mXß]arM
H$WmZH$ Amh.
`m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va AmdS>r hr VmÀ`m]m Mm°KwÎ`mMr d`mV Amccr VaUrVmR>r
cH$ Amh. AmoU oV¿`m OrdZm¿`m gwIXw:ImMr hr H$ÈU H$hmUr Amh. `m H$mXß]arVyZ _wª`V:
AmdS>r¿`m OrdZmMr emH$mßoVH$m, \$\$a UmË`m ZdË`mH$Sy>Z oV¿`m A[jm, AmB©]m[mMr AdÒWm,
AmdS>r¿`m IyZmZßVa ZmJycm Pmccm [ÌMmVm[, ZmJy Mm°Kwcm AmoU YZmOr am_mer `mßM hmS>d°a,
cmgy ]mam[Q>m AmoU hm°erMr mZJS>, [mQ>rc-am_mÌ`mßMm gßKf© AmoU Jw›hJmamßM OrdZ m JmÓQ>tM
oMÃU Amcc Amh.
"AmdS>r' m H$mXß]arVrc VmÀ`mVm Mm°Kwcm hm VmßXwidmS>rVrc EH$ H$V©]Jma, gwIr, g¡OZ,
H$amar AmoU gV≤erc ‡d•ŒmrMm Amh. À`mcm JmdmV d gaH$maXa]mamV _mZ Amh. ZmJy-gmaOm[jm
AmdS>r hr À`mMr cmS>H$s cH$ AgyZ oV¿`mda À`mMm Ord hmVm. [aßVw AmdS>rZ Kam`mcm H$cßH$
cmdcm `mM Xw:I VmÀ`m]mcm ghZ hmV Zmhr. Var Vm AmdS>rM JwUJmZ JmVm. hm À`m¿`m _ZmMm
_mR>[Um Amh. AmdS>r ÂhUO oV¿`m aßJmcm, Í$[mcm oZ JwUmcm JmdmV OmS> Zmhr Aer hmVr.
oVM cmS>mZ AmdS>r h Zmd R>dc AZ≤ Vr gd© JmdmMr AmdS>r Pmcr. ZmH$s-S>mir IwSy>Z ø`mdr
Aer AmdS>r Mmcy cmJcr H$s, oV¿`m Q>mMImcr IS>m H$a©H$Z \w$Q>V hmVm. Vr VmÈ`mZß _mhacr
hmVr. EIm⁄m amZdcrgmaIm AmdS>rcm ]ha Amcm hmVm. oV¿`m JmË`m JmcmdaM hgy H$YrM
153
_mdiV ZÏhV. Vr KamV hgcr H$s VmÀ`mcm aÀZ CYiÎ`mMm ^mg hmB©. VÏhm VmÀ`m]m ghO[U
ÂhUVm, ""Hw$arZß [°gm [arZß, [U AmdS>rcm gmOßgmM Zdam emYrZ. oVi^a CUß Agccm Zdam
_cm [adS>Uma Zmhr.'' ([•.24)
AmdS>r chmZ hmVr VÏhm Vr emim oeH$V hmVr. oeH$V oeH$V _mR>r hmV hmVr. Vr Mm°Xm
dfm©Mr Pmcr AmoU EH$ oXder VmÀ`m]m ÂhUmcm - ""AmdSy>, VwPß ocdUß [mQ>m[waVß Pmcß, VdT>ß
[waß. Am_mÒZr H$m _m_cXma h˛ mMß hm` ?'' ([•. 24)
Aem‡H$ma Am[Î`m cmS>∑`m cH$sM JmS> H$m°VwH$ H$arV oVMr emim ]ßX H$cr AmoU
]maJmd¿`m ^JdßVamd [mQ>cm¿`m XI`m _wcm]am]a (CŒm_) cæmMm ]ma CS>dyZ oXcm. AmfmT>
_oh›`mV AmdS>r _mhar Amcr AmoU AmB©¿`m J˘`mV [Sy>Z ÂhUmcr, "_cm \$gdcß, _m¬`m [Xar
_•À y ]mßYcm.' ([•. 46) Am[cr gd© hoH$H$V AmB©]m[m¿`m H$mZmda KmVcr. m ‡H$aUm_wi ]Ê`m]mB©
(AmB©) aSy> cmJcr. VmÀ`m]mcm Y∑H$m ]gcm. Am[Î`m _wcmZ ZmJyZ h H$maÒWmZ H$c mMm À`mcm
amJ Amcm. AmoU Vm cmMma hmdyZ oVcm ÂhUVm, ""]mi AmdS>, Zer]r h˛Vß, V KS>cß. AmVm aSy>Z
H$m` h˛Zma ? ^mßS> ]XcVm Vß, [U Zdam ]XcVm V ›hm` AmoU _wcrMm O›_ oZamim AgVm.
oVcm oXÎ`m Kar, ›hm` Va Ï`mÎ`m KarM _cß [m`O. oVcm _a`mgmR>r oVgar OmJmM ZgVr.''
([•. 46, 47) Aer AmdS>rMr g_OyV H$mT>Vm. oVcm Yra XVm. `mVyZ VmÀ`m]mMm AmXe©dmX,
]m[mMr _m`m Ò[ÓQ> hmV. Am[Î`m [mR>¿`m ^mdmZ Am[cm KmV H$cm. gªIm ^mD$ d°ar Pmcm,
ÂhUyZ Vr ^mdmda oMS>V d d°VmJyZ ZmJycm ÂhUO, ""Vy Am[Î`m hmVmZß _m¬`m Am wÓ`mcm MyS>
cmdcrg ! Xd Vw¬`m Kam`mcm H$mS>r cmdrc !'' ([•. 47) hr AmdS>rMr ‡oVkm hmVr. Vr oVZ Iar H$cr.
"AmdS>r' m H$mXß]arMm odMma H$cm Va YZmOr am_mer hm EH$ Zm_mßoH$V [ohcdmZ aßJÍ$[mZ
XIUm JS>r hmVm. [U AmdS>r¿`m aßJÍ$[mcm, gm¢X`m©cm [mhˇZ Vm dS>m Pmcm hmVm. ^a[ya CßMr,
o[iXma eara, VmM agaerV Mham, hmVr cIcIrV Hw$ËhmS>, AgUmË`m YZmOrcm [mhˇZ AmdS>rhr
À`m¿`m ‡_mV [S>V. À`m¿`mda Ord Q>mH$V. AmoU \$\$a Umam Zdam gmSy>Z YZmOr am_mÌ`m¿`m
KamV oeaV. `m ‡H$aUm_wi am_mer-[mQ>rc Kam`mV gßKfm©Mr oR>UJr [S>V.
`m H$mXß]arVrc AmdS>r emßV, ‡mßOi AmoU AÎcS> Amh. H$maU KaßXmO Zdam gmSy>Z Vr
am_mÌ`m¿`m Kar amhmV. À`m¿`m Kar gwImZ ZmßXV. [U YZmOrMr oVcm ^rVr dmQ>V. _mham¿`m
AmR>dUrZ Xw:Ir hmV. _mhamM gwI, _m`m, __Vm `m[mgyZ Vr XwamdV. "_mPß _mha _cm AßVacß'
154
([•.63) ÂhUyZ Vr PwaV hmVr. YZmOr Odi _am`Mß, [U _mha H$gß OmS>m`Mß `mMr oVcm gmaIr
]mMUr cmJcr hmVr. AmB©]m[mMr AmR>dU Pmcr H$s \w$cmgmaIr AgUmar AmdS>r H$m_OyZ,
H$a[yZ OmB©. AmB©Mm Kmg, ]m[mM cmS>, _mhaMm JmS>dm, Vmß]S>r _mVr, _mimdarc MßXar Hw$giß,
H$m°cmÍ$ Ka, ^m[˘`mMm dc, AmT>ÁmH$mR>mdarc Omß imM PmS>, _˘`mVrc odhra `m gd© JmÓQ>r
AmdS>r¿`m S>m `mß[wT> C‰`m amhVmV. À`m_wi oVcm Iy[ dmB©Q> dmQ>. BVH$s AmdS>rcm _mham]‘c
AmÒWm hmVr. ÂhUyZ Va Vr ÂhUV -
""_r H$m` [m[ H$cß ? _mPß _mha _cm AßVacß, ZmJyZß H$[Q> H$cß, _r Hw$UmMm hmV YÍ$Z
OmB©Z, ÂhUyZ À`mZß _cm wVm¿`m [Xar ]mßYcß ? ÂhUyZ _r dmH$S>Ám _mJm©Zß Jc AmoU _cm _mPß
_mha AßVacß, Xwamdcß. Xdm, ¡`m cH$scm _mha Zmhr, Vr cH$ H$gcr, AmoU ¡`m _mhar cH$ Zmhr,
V _mha H$gcß ? _cm _mha Amh. _cm _mhar OmD$ X, AmB©cm [mhˇ X.'' ([•.63)
AmdS>rMm _mhamgmR>r Ord dS>mo[gm Pmcm hmVm. H$mUÀ`mhr ÒÃrcm _mhamMr AmT> AgV.
À`mcm AmdS>r A[dmX Zmhr. AmdS>rcm ]mimMr Mmhˇc cmJÎ`mZ AmZßX dmQ>Vm. [aßVw "_r Hw$UmMr
AmB© hmUma' `m odMmamZ oVM S>mH$ o\$aV. _m¬`m ]mimcm AmOmi Hw$R>cß ? ]mimH$S> [mhˇZ Var
_mham¿`m _mUgmßMm amJ emßV hmB©c, V _cm j_m H$aVrc. Pmcß Jcß odgÍ$Z OmVrc. m odMmamZ
oV¿`m _ZmMm [mcm[mMmim Pmcm. `m gdm™Z Vr AßV_w©I hmV. À`mVyZ oVMm ‡m_moUH$[Um, Jmß r ©
Ò[ÓQ> hmV.
AmdS>r¿`m dmJ`m_wi oVMr gmgy dS>ÁmgmaIr H$arV hmVr. CXmhaUmW©, AmdS>rcm oXdg
JÎ`mMr ]mV_r EH$Î`m[mgyZ gd© XÏhmamM [m`mV ]wS>dyZ AmdS>r¿`m _aUmMr dmQ> [hmV ]gcr
hmVr. "_cr, XwÓQ>r ! gai ZmßXcr AgVr, Va ]aß Pmcß AgVß.A]w gcm_V amohcr AgVr. AmVm
À`m am_mÌ`mMß Ka oZKyZ JamXa amohcr, À`mEdOr CŒm_Mß amhˇZ cdH$aM dmS>ÁmV ]mi Iicß
AgVß. Am[U ZmVdßS>mMß Vm|S> [mohcß AgVß.' ([•. 66) Ag oXdg^a ]S>]S>V Ag. Va H$Yr
dmS>ÁmV UmË`m _mUgmcm Mhm XdyZ _ZmVrc _i_i À`m¿`m[wT> AmH$V Ag.
^JdßVamdmMr AmdS>r¿`m dmJ`mZ Pm[M CS>mcr hmVr. AmdS>rZß Am[cr, Kam`mMr,
]A]y H$cr, AmdS>rcm _wcJm PmÎ`mMr ]mV_r g_OVmM ^JdßVamd AmoU ZmJy W`W` ZmMy
cmJc. ZmJyZ Va A›Z[mUr Q>mH$c. XmT>r amIyZ "Kam`mcm cmJccm hm H$cßH$ _r a∑VmZßM YwdyZ
H$mT>rZ, VaM Mm°KwÎ`mMr AdcmX' Ag ÂhUyZ Vm AmaS>mAmaS> H$Í$ cmJcm. oZImË`mgmaIm
155
_ZmV \w$cy cmJcm. "h A[_moZV oOUß _r OJUma Zmhr. _r dmQ>c V H$arZ. amÃr OmdyZ YZmOrMß
S>mHß$ _marZ. am_mÌ`mßMr Kaß EH$m AmirV OmirZß.' ([•.67) Agm À`mZ oZÌM` H$cm.
ZmJycm Am[Î`m ]ohUr]‘c ‡_, Am[wcH$s hmVr. Ver AmdS>r¿`m Í$[mMr À`mcm H$miOr
hmVr. YZmOr am_mer VmßXwidmS>r¿`m OÃV AmoU ]maJmd¿`m OÃV oVcm Q>Î`m[mgyZ Vm gmdY
Pmcm hmVm. ÂhUyZ Va À`mZ ]maJmd¿`m CŒm_ [mQ>cmer ÂhUOM \$\$a UmË`m _wcmer cæmMm
KmQ> ]mßYcm hmVm, H$di Kam`mMr A]w dmMod`mgmR>r À`mZ oVM cæ H$c. [aßVw AmdS>r
am_mÌ`mß¿`m KamV amohÎ`m_wi À`mZ gmaOm ]ohUr¿`m _XVrZ AmdS>rMm IyZ H$cm. AIa À`mcm
À`mMm [ÌMmVm[ Pmcm. mM Vm AmÀ_[arjU H$aVm, ""AmdS>, _cm j_m H$a, _r MwH$cm. _r VwPm
IyZ H$cm. À`m_wi _mPm ^ ßH$a N>i Pmcm Amh. _r Mm°Xm df VwÍß$J ^mJcm. _cm AmB©-]m[mZß
oPS>H$macß, _r [m[r Amh. _cm j_m H$Í$Z [XamV K. _r hr Hw$ËhmS> Hw$Umdahr Mmcdy eH$V Zmhr.
_r Hw$UmMm IyZ H$Í$ eH$V Zmhr. AmVm _cm _w∑Vr X. _r [w›hm Agcß _hm[m[ H$aUma Zmhr...
AmdS> _cm j_m H$a. j_m H$a....' ([•.106)
ZmJy Mm°Kwcm Vgm ‡m_moUH$ hmVm. À`mZ H$Yr _`m©Xm AmcmßS>`mMm ‡`ÀZ H$cm Zmhr.
CXm. VwÍß$JmVrc AoYH$mË`mßer, H°$⁄mßer Vm MmßJcm dmJVm. cIy ]mam[Q>mer Jfl[m H$aVm. [U
Am[U hm S>m|Ja gmSy>Z cmß] Hw$R> Var Omdy AmoU Zdam]m`H$mdmZr gßgma H$Í$ `m, Ag ÂhUUmË`m
hm°er¿`m AmH$f©Umcm Vm ]ir [S>V Zmhr. CcQ> hm°e, _r KaßXmO _mUyg Amh. _r ÂhUO cª`m
Zmhr. BVH$m Vm ÒdV:er ‡m_moUH$ Amh. `m gdm™M Vm AmÀ_[arjU H$aVm.
AmdS>rMm IyZ PmÎ`mda YZmOr am_mer dS>m Pmcm. Vm _ZmZ IMcm. "ZmJycm \$mer
Pmcr Zmhr, Va _r À`mcm R>ma _maUma', Ag ÂhUyZ cwJS>ß, MmirMß ]mMHß$ H$mIV KdyZ o\$aV Ag.
"_r ZmJycm _marZ. À`m¿`m a∑VmMß qe[Uß H$arZ. À`mMr _mZ VmS>rZß, VaM _m¬`m AmdS>rMm AmÀ_m
emßV hmB©c .... _m¬`m O›_mMß gmW©H$ hmB©, Zmhr Va _mPm O›_ hm Ï`W© Amh.' ([•. 83, 84) Agm
Vm gwS>mcm [Q>cm hmVm AmoU EH$ oXdg ZmJyMm À`mZ IyZ H$cm. Vmhr Jcm; [U "AmdS>r' Aer
_maccr Amamir A_a Pmcr.
YZmOrM AmdS>rda _Zm[mgyZ ‡_ hmV, "‡_ H$amdß Va Agß, d°a H$amdß Va Agß AmoU
_amdß, Va Varhr Agß.' ([•.106) "AmdS>r _cr, [U Vr Zmd H$Í$Z _cr. Y›` Vr AmdS>r.''
([•.107)
156
Aem ‡H$ma "AmdS>r' `m H$mXß]arMm edQ> hmVm.
`m gßX^m©V ‡_mX JmamS> "AmUm^mDß$M H$mXß]ar odÌd' m JßWmVyZ ÂhUVmV, ""Am[m[gmV
d°a ]miJÎ`mg, Òd^mdmV hH$Ima[Um gmS>Î`mg, ÒdV:Mr ]w’r JhmU R>dyZ XwgË`m¿`m odMmamZ
dmJÎ`mg, VgM _mUgmZ AdmÒVd AhßH$ma YaÎ`mg H$em ‡H$ma¿`m H$R>rU [napÒWVrcm gm_ma
Omd cmJV h AUm^mDß$Zr H$mXß]Ë`mßVyZ XmIdyZ oXc Amh. À`mßZr Am[Î`m H$mXß]Ë`mßVyZ aßOH$
KQ>Zm ‡gßJm¤mda g_mO OmJ•Vr H$a`mMm ‡`ÀZ H$cm. AodMmar d•Œmr_wi OrdZmMr H$er dmVmhmV
hmV, h À`mßZr gmßoJVc Amh. ‡À H$ H$mXß]ar ‡W_Xe©Zr aßOZ‡YmZ dmQ>V Agcr Var À`mVyZ
Hw$R>cm Zm Hw$R>cm Var odMma AmUm^mD$ dmMH$mß[ ™V [mhModVmV. À`mßMr ‡À H$ H$mXß]ar Hw$R>Î`m
Var XwÓQ> ‡d•ŒmrMm dmB©Q> [naUm_ oMoÃV H$aV. À`mßZr gmohÀ`m¤ma aßOZm¿`m _m‹`_mVyZ g_mO ‡]mYZ
H$c Amh. `mMm AZw d "AmdS>r'VyZ Vm.''21
`m gßX^m©V Co_©c od wV "AmUm ^mD$ gmR> `mß¿`m H$mXß]Ë`mVrc ÒÃr-oMÃU' `m cImV
ÂhUVmV H$s, ""H$m_Jma OJmV amhˇZ ]w wojV [wÈfmß]am]a cT>Umar MßXZ, "\w$c[mIÍ$' _Yrc
ZroVey›` OJmVyZ ]mha [S>Umar amohUr, MßXZ, AmdS>r, d°O ßVm, aÀZm, grVm `m gd© Zmo`H$m
gm_moOH$ Ï`dÒWVÎ`m A›`m`modÈ’ C‰`m amhVmV. gßKf© H$aVmV. oVW dJ˘`m ÒÃr ÒdÍ$[mMm
AmodÓH$ma KS>Vm. edQ>r AmUm^mDß$Mr hr Zmo`H$m odoeÓQ> ÒÃr Í$[mV Z amhVm emÌdV ÒÃrÀdmMm
emY KUmar R>aV.''22
"AmdS>r' `m H$mßX]arMr ^mfme°cr AÀ ßV AmH$f©H$ Amh. À`m—ÓQ>rZ Imcrc dU©Z
[mh`mgmaIr AmhV.
""dmVmdaU ^H$mg Pmcß hmVß. ZJa [mocH$M Xw]i oXd H$g Var OiV hmV. H°$H$mS>ÁmßMr
Sw>H$aß gm_wXmo`H$ Q>m `mßZr JmdmMr KmU [mQ>mV ^arV hmVr. dS>mamßMr JmT>dß AmcgmdcrV C‰`m
C‰`m Amam_ H$arV hmVr. EImXß JmT>dß _‹ M VrZ Vmc wßHy$Z JmdmMr ZrO_mS> H$arV hmVß.''
([•.17)
""Xdm, hr AmdS>r ÂhUO AmJ Amh. hr BVH$s XIUr AmdS>r Hw$Um¿`m [XamV R>dUma?''
([•. 32)
"H$˘`m H$m|]mgmaIr H$m`m, V \w$cmgmaI _wI, V ÒdflZmiy gwßXa S>mi, V Í$[, V cmd, V
JmcmßdaM JmS> hmÒ` oZ oVMr Vr X_Xma Mmc AmoU —ÓQ> cmJc Agm ^aXma Xh- gmaß gmaß _mVr
157
AmS> Pmcß. oVMr A_a Amem, ]mimdaMr A[ma _m`m, YZmOrdaMr AcmQ> ‡rVr h gd© YaUr_mVZß
[mQ>mV KVcß. H$mOim¿`m dS>rgmaª`m YaUrZß ae_mgmaª`m _mVrMß À`m gwßXa AmdS>rda [mßKÈU
KmVcß AmoU À`mImcr Vr PwßOma AmdS>r H$m`_Mr oZ–m Kdy cmJcr. oMa-oZ–m Kdy cmJcr.''
([•.80, 81)
`m dU©Zm‡_mU ÂhUtM C[`mOZ Vm Vm ^mdmZw d Ò[ÓQ> H$aV. CXmhaUmW©, ]maJmdM
^JdßVamd [mQ>rc AmdS>rcm [mh`mgmR>r VmßXwidmS>rV VmÀ`m]m Mm°KwÎ`m¿`m Kar [mh˛U ÂhUyZ
OmVmV VÏhm AmdS>r¿`m cæmMr ]mcUr gwÍ$ AgVmV. À`mdir VmÀ`m]m ÂhUVm, "[mh˛`mßZr
Zdar [mg H$cr, [U Zdam _wcJm ]KyZM AmÂhr hmH$ma XD$.' ([•.37) h EHy$Z ^JdßVamd [mQ>rc
ÂhUmcm, "VmH$mcm Om`Mß oZ _mKm XS>dm`Mm' ([•.37) h AmÂhmcm V Zmhr. qH$dm
AmdS>r YZmOr am_mÌ`m¿`m KamV oeaÎ`mZ VmßXwidmS>rMr [napÒWVr dmB©Q> Pmcr. Va
]maJmdmVrc cmH$ JmdmV aU °ar Pmc. am_mÌ`mßer H$gm gßKf© H$amdm `modMmamZ MmdS>r[wT> Jmd
O_m hmdy cmJcm. [mQ>rc Kam`mVrc ]mB© am_mÌ`m¿`m KamV H$Yr Jcr ZÏhVr. `mMm am_mÌ`mßZr
odMma H$amdm AmoU "OimV ËhmD$Z _memer d°a H$Í$ Z .' ([•.56) Ag ^JdßVamd [mQ>rc
ÂhUVmV.
AmdS>r-YZmOrM ‡m_moUH$ ‡_ h m H$mXß]arM _hŒdmM d°oeÓQ>Á Amh. oH$Vrhr ‡oVHy$c
[napÒWVr Agcr Varhr `m ‡_mVrc ‡m_moUH$[Um, ‡mßOi[Um _hŒdmMm Amh. À`m_wi gm_moOH$
]mßoYcH$sM Jmß r ©, ‡m_moUH$[Um hr H$mXß]ar MmßJcr [yU© H$aV.
`m H$mXß]arVyZ AmXe©dmX, ‡oVkm, Jmß r © AmoU AmÀ_[arjU h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM
KQ>H$ AmT>iVmV.
AUm ^mD$ gmR> `mß¿`m "AmdS>r' `m H$mXß]arZßVa eßH$a [mQrc `mß¿`m "Q>ma\w$cm'
(1964) `m H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
"Q>ma\w$cm' hr eßH$a [mQ>cmßMr 1964 gmcr ‡H$moeV Pmccr H$mXß]ar AgyZ Vr VrZ
od^mJmV _mßS>ccr Amh. H$mÎhm[ya¿`m Odi AgUmË`m AmS>Jmdgmaª`m IS>JmdmVrc VrZ
o[T>ÁmßMm gŒmgmR>r Mmcccm gßKf© `mV oMoÃV H$cm Amh. ÂhUO AmS>Jmd AmoU JmdmVrc
Ï`∑VtMm gŒmm H$m]rO H$a`mgmR>r Mmcccm gßKf© hm `m H$mXß]arMm H|$–q]Xy Amh.
158
"Q>ma\w$cm' m H$mXß]arM H$WmZH$ VrZ mJmV gm_mdcc AgyZ H$mXß]ar¿`m [ohÎ`m mJmV
AmS>JmdMm gw mZamd [mQ>rc EH$ oXder AMmZH$ _aU [mdVm. À`m oXdgm[mgyZ gŒmmgßKfm©g
‡maß^ hmVm. JmdMm H$ma^ma Am]m Hw$cH$Uu [mhVm. Jmdm¿`m [nagamVrc XamS>Ima, Mma,
S>m|JamdaMm _mUyg, Jw›hJma AmoU JmdH$ar BÀ`mXtda dM©Òd AgUmam gw mZamd [mQ>rc XŒmH$
K`m¿`m AmYrM _aVm. À`m_wi [mQ>crU]mB© hVme hmVmV. JmdmVrc ^mdH$s Am[cM [ma XŒmH$
ø`md ÂhUyZ S>md[M AmIV. o[T>rOmV d°a^md AgUma Jm`H$dmS> d H$ÈZmZm [dma EH$_H$mßda
Hw$aKmS>r H$aVmV. "Jm`H$dmS> Kam`mVrc XŒmH$ Pmcm [mohO, Zmhr Va Ii Pmcm ÂhUyZ g_Om.'
Ag Am]m Hw$cH$Uucm o[Ë`m gmßJVm. Am]m Òd^mdmZ Jar] AgÎ`mZ [napÒWVr ]Xcy eH$V
ZmhrV. [mQ>crU- ]mB™¿`m H$mZmda h ‡H$aU JÎ`mda À`m ÂhUVmV, "^mdm¿`m [mamcm XŒmH$ ø`mdß
Agm BMma hm`.' ([•. 12) À`m_wi m ‡H$aUmcm OmÒV \$mQ> \w$Q>VmV AmoU À`m_‹ Am]m Hw$cH$UuMm
H$Îcm]m¿`m ]ZmV IyZ hmVm. AmoU JmdmV gŒmmgßKfm©g ‡maß hmVm. W H$mXß]arMm [ohcm ^mJ
gß[Vm.
"Q>ma\w$cm'¿`m XwgË`m ^mJmVyZ oXdmirMm gU, IaXr, amZmVrc H$m_mMr gwÈdmV, gwJrMm
a[mQ>m, BZm_H$sMr O_rZ ImUma, gZXr K`mH$S> MmdS>rM Xwc©j, [mQ>cm¿`m eVmda h∑H$ gmßJUma
XŒmmOr Jm`H$dmS>, H$ÈZmZm [dma Aem [napÒWVrV AMmZH$ ]Xcr [mQ>rc ÂhUyZ nagmÎ`mVrc
XmXm MÏhmUM AmJ_Z hmV. BßXyacm B›\ß$Q≠>rV AgcÎ`m XmXm MÏhmU [mQ>cmßMm Jmdmda dMH$
]gVm. AMmZH$ MmdS>rda AmcÎ`m XmXmcm [mhZ C’dZmZm, cIy Hw$cH$Ur© AmÌM ©MH$sV hmVmV.
amD$ZmZmcm \$∑V AmZßX dmQ>Vm. o[Ë`m YZJa AmoU ZmJy [°cdmZ `mßMm ]ßXm]ÒV H$a`mg XmXm
[mQ>rc hmVmV ]ßXwH$ KdyZ MmdS>r¿`m [Q>mßJUmV C amhˇZ Mm[ AmT>Vm. ]ßXwH$s¿`m AmdmOm_wi
Jmd hmXÍ$Z OmVm. XmXm [mQ>cmM h dmJU JmdH$Ë`mßZm [Q>V Zmhr. H$ÈZmZm [dma ÂhUVm, "hm
H$mU Hw$R>cm ? [aH$m _mUyg ! AmoU BWß D$Z Vß]r Hw$Umcm XVm ? ... JmdmZß H$m` H$mH$Uß aÎ`mV?
... H$m ‰`m`Mß EdT>ß ?' ([•. 132) JmdM hS>_mÒVa hm ‡H$ma [mhˇZ Mw[Mm[ ]gVmV. AmVm H$m`
hmB©c V [hmV ]gmd. "Zdr odQ>r Zdß am¡`, Vrc Vm oXdg ]KV am¯Mß.' ([•.143) Xwga H$m` ?
_ßJidmaMr amà gß[cr. ]wYdmar XmXm [mQ>rc Am[Î`m gm_mZgw_mZ, JmVmd˘`mgh JmdmV hOa
Pmcm. JmdmV ZdrZ [mQ>rc AmÎ`mMr ]mV_r [gacr. XmXm [mQ>rc JmdmVrc cmH$mßMr Mm°H$er
H$Í$Z À`mßMm g_mMma Kdy cmJcm. amD$ZmZmH$S> o[Ë`m YZJamMr Mm°H$er H$Í$ cmJcm. ÂhmXm
159
m `mM MmdS>rg_ma S>mi \$mS>c, amD$ZmZmMm IyZ Pmcm. ]|Xam¿`m gUmcm Hwß$^mamZ KamKar _mVrM
]°c oXc. ZmJ[ßM_r, Jm°ar, JU[VrMm AmZßX Kdy cmJc. "JUe ]m[m _mË`m @@ \w$S>¿`m dfu
cm°H$a `m.'' ([•. 224) Aer JO©Zm Pmcr. JmdMr _mcH$Ur [mQ>crU]mB© XŒmH$ _wcmgh
XgË`moXder JmdmV Amcr. W H$mXß]arMm Xwgam ^mJ gß[Vm.
H$mXß]ar¿`m oVgË`m mJmV ]Xcr [mQ>cmß¿`m ÂhUO XmXm MÏhmU [mQ>cmß¿`m A›`m`modÈ’
amD$ZmZmMr _wc, Am]m Hw$cH$UuMr _wc hr wdmo[T>r S>md[M AmIVmV. H$ÈZmZm [dma d XŒmmOr
Jm`H$dmS> `mßZm hmVmer YÍ$Z gßYr o_iVmM H$ÈZmZmMm H$mQ>m H$mT>VmV. XmXm [mQ>cmodÈ’ ]ßS>mMr
^mfm H$aVmV. Vmhr _wcmßZm YS>m oeH$od`mgmR>r gßYrMr dmQ> [mhVm. amZmV Sw>∏$a _macm ÂhUyZ
À`mßZm MmdS>rda ]mcmdVmV. VÏhm amD$ZmZmMm _wcJm qhXwamd ÂhUVm, "XmXm, XmXm @ @ BZmH$aUr
dmH$S>ÁmV oeÈ ZJm ... Vw_Mß ‰`m ›hmB© XmXm _cm ... [a À`m ]mB©H$S>ß ]KyZ J[ ]gm`Mß hm`.
Vw_Mr H$mZ H$Xa H$aVß ? [a _mcH$sUrMm Am] amIm`Mm ÂhUyZ J[ ]gcm .' ([•.236) qhXwamd
AmoU XmXm¿`m gßKfm©cm D$V Amcm. À`mM gw_mamcm H$mÎhm[ya gßÒWmZmV H$m`X ßJmMr Midi
gwÍ$ hmV. gaßOm_emhrcm hmXa ]gyZ IS>m[mS>r Zd dma dmhˇ cmJV. H$adra BcmIm amOmodÈ’ ]ßS>
[wH$maVmV. Vmc_rVrc [ma XmXm¿`m odamYmV XßS> Wm[Qy> cmJcr. XmXm `m ]ßS>Ima [mamßZm [H$Sy>Z
VwÍß$JmV Q>mH$Vm. VdT>ÁmV Xwga _hm w’ gwÍ$ hmV. ZdrZ g°›`^aVrM H$m_ IS>JmdmV Om_mZ gwÍ$
hmV. naHw$Q> Am∞o\$ga g°›`^aVrMr g∑Vr H$aVmV. XmXm [mQ>rc XmOr]mcm ]mcmdyZ C⁄m VwÈßJmVyZ
gwQ>UmË`m [°cdmZ [mamßodÈ’ ]ßS> H$am`cm gmßJVm. VwÈßJmVyZ [ma gwQy>Z VmV. H$Í$ZmZmMm IyZ hmVm.
XmOr]m \$amar hmVm. XmXm [mQ>rc H$ÈZmZm¿`m c˙_r AmoU Vmam `m _wctMr odMma[yg H$aVm.
qhXyamd]am]a VaUr ]mßS> [ma XmXm MÏhmU [mQ>cmßMm KmS>m _mÈVr¿`m Mm°H$mV AS>dVmV. "[mQ>cm,
Vwcm AmVm AÒdcmMm Ii XmdVm ! AmVm ZwgVß ]JV Ëhm. h ]J...' VwPm H$mZ H$m[m`Mm À`m
KmS>ÁmMm H$m[Vm ! mV H$m` V g_Om`Mß V g_O. S>mH$]mO _mZgmcm m[amg cB© H$m` gmßJm`Mß
H$mamU ›hmB©.'' ([•. 289) Agm Bemam XVm. `m oR>H$mUr oVgam ^mJ gß[Vm. Ag "Q>ma\w$cm' M
H$WmZH$ Amh.
"Q>ma\w$cm' m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va gw mZamd [mQ>cm¿`m _•À yZßVa JmdMm H$ma^ma
Am]m Hw$cH$Uu ‡m_moUH$[U [mhVm AmoU JmdmVrc cmH$mßM S>md[M, [mQ>crU]mB©Mm ^mdmMm
_wcJm XŒmH$ K`mMr H$Î[Zm, Jmd gmS>`mMm h≈>, \$m°OXma _ßS>ocH$mMm Ãmg BÀ`mXr JmÓQ>tM
160
AmÀ_[arjU H$aVm. gw^mZamd [mQ>cmßMm JmdH$Ë`mßda, XamS>Imamßda MmßJcm dMH$ hmVm.
qIS>r[crH$S> MmË`m_mË`m hmV AgÎ`m Var JmdmV H$Yr Ka\$mS>r hmV Zg, amZmVÎ`m o[H$mcm
Y∑H$m cmJV Zg AmoU S>m|JamdaMm \$amar _mUyg JmdmV H$Yr V Zg. Oa AMmZH$ Amcm Va
[mQ>rc À`mMr ZS> ^mJdyZ À`mcm ImD$o[D$ Kmcr. À`m_wi [mocgm[ ™V VH´$ma OmV Zg. CcQ>
Jw›hJma [mQ>cmßZm _mZmZ _wOam H$arV. Jmd gwImZ ZmßXV hmV. [U [mQ>cmMm _•À y PmÎ`mZ JmdMr
[napÒWVr ]Xccr. JmdmVrc _mUg ÒdmWm©gmR>r EH$_H$mßMm ¤f H$Í$ cmJcr. [mQ>crU]mB© [mQ>rc
EH$mEH$s JÎ`mZ S>J_JyZ JÎ`m. MmdS>rM XflVa gmß miUma Am]m Hw$cH$Uu Km]aVmV. ^mD$]ßX
Am[cM [ma XŒmH$ K`mgmR>r d [mQ>rcH$s o_iod`mgmR>r S>md[M AmIVmV. qIS>rV cwQ>_ma
gwÍ$ hmV. oedm Hwß$^ma AmoU À`mMm _wcJm ]mOma H$Í$Z [aV Kar VmZm ]m[cH$mßZm qIS>rV cwQ>c
OmV. JmS>rM ]°c [idyZ À`mßZm _ma XVmV. JmdmVrc XgmB©Mr amZmVrc _H$m Mmarcm OmVm. JmdmV
[mocgmM AmJ_Z hmV. V eß a AßS>r, Xhm H$m|]S>Ám, XmZ [mVr Jhˇ, EH$ OiUmMr JmS>r BÀ`mXr
gmohÀ`mMr _mJUr H$aVmV. Aem oH$VrVar ‡gßJmcm Am]m gm_ma OmVmV. Am]mMr ]m`H$m
c˙_r]mB© ÂhUV, "" AmO JmdMr oeamH$mB© _m¬`m ÒdflZmV Amcr, AZ≤ ÂhUmcr AJ, _mPr
IUßZmaimZß AmQ>r ^a.'' ([•. 53) `m odMmamZ Am]mßM S>mi ]oYa Pmc. `m gd© JmÓQ>tMm Am]m
AßV_w©I hmdyZ odMma H$aVmV. "Hw$UmMß _Z H$gß Amh. Hw$Umg R>mD$H$ ? À`mMm R>md Hw$Umcm cmJVm
H$m ? Hw$Um¿`m _ZmV H$m` oeaVm Vß ?' ([•. 66) Ag Am]m ÂhUVmV. Am]m¿`m _ZmV [m[
oeaÎ`mgmaIm H$cr AmV oeÍ$Z W°_mZ Kmcy cmJcm. Am[U h Jmd gmS>mcß Va [mQ>cmMr O_rZ,
eVrdmS>r cmH$ KVrc `mMr Am]mcm ^rVr dmQ>V. `mVyZ Am]m Hw$cH$Ur©Mr CÀH$Q> gm_moOH$
OmUrd Ò[ÓQ> hmV.
"Q>ma\w$cm' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va ]Xcr [mQ>rc ÂhUyZ JmdmV Amccm XmXm
MÏhmU Òd^mdmZ amJrQ> Agcm Var g_mOm]‘c À`m¿`m _ZmV Am[wcH$s Amh. JmdmVrc cmH$mßM
[nadV©Z H$a`mH$S> À`mMm H$c Amh. CXmhaUmW©, ÂhmXm H$mir, oedqcJ Vcr, ]mim cmhma, XŒmy ZmB©H$,
gwVma, H$U BÀ`mXtZm À`mß¿`m dmJ`m]‘c YS>m oeH$odU. `mMm ‡À`` Imcrc [´gßJmVyZ Vm.
oedqcJ VÎ`mZ ]°cmEdOr Km`mcm EH$ _aVwH$S>r Âh°g Owß[cr hmVr. AZ≤ XmVAmR> ImydZ
oVcm _marV hmVm. h [mhˇZ oedqcJ VÎ`mcm XmXm ÂhUVmV, "H$mU OmVrMm aß Vy ? qcJmS>r h°g
Ïh`? H$m` a @ @ ? H$m _mßJ h°g OmVrMm ! Vr Âh°g gmS> AmYr.' ([•. 147) Ag ÂhUyZ VÎ`mcmM
161
Km`mcm Owß[yZ À`m¿`m [mR>rda Mm]yH$ AmT>VmV. Vm AmB© AmB© ÂhUyZ AmaS>Vm. "_J cH$m À`m
Âh°ercm H$gß hmV Agc ?' ([•.148) `mdÍ$Z XmXm¿`m AßJr ‡mUr_mÃmß]‘c ‡_ hmV h oXgyZ V.
]mim cmhmamcm V ÂhUVmV, "H$mU Q>Ω`m Vy aß ? ]°cmJV hr H$emcm R>dcr`mg ? C⁄m[mgZß
Agcm e|]cm gmSy>Z JmdmV qhS>m`Mß Zmhr.. H$m` ? AmoU hmVmV ^mcm KdyZhr JmdmV o\$am`Mß
Zmhr. À`mcm dQ>Urda AmU`mgmR>r À`mMm ^mcm hmVmV KdyZ À`mM XmZ VwH$S> H$aVmV. À`mMm
\$Q>m H$mTy>Z KdyZ H$mR>rcm P|S>ÁmgmaIm cmdVmV. qH$dm ÂhmXy H$mir¿`m Q>miydarc H$g XŒmy
›hmÏ`mH$Sy>Z IaSy>Z Q>mH$VmV AmoU o[Ë`mMr Mm°H$er H$aVmV.
XmXm MÏhmU [mQ>cmcm pÒÃ`mß]‘c AmXa^md hmVm. À`mß¿`mda H$mUr A›`m` H$cm Va
XmXmcm [Q>V Zg. CXmhaUmW©, c˙_r]mB© Hw$cH$Uu¿`m eVmVrc _mOUrMm XJS> C’dZmZmZ
hcodcm Aer VH´$ma H$aVmM V C’dZmZmcm gmßJVmV, "À`m _mOUrMm XJwS> AmJwXa hmVm À`m
OmΩ`mcm OmD$ ⁄m.' ([•. 154) Agm c˙_r]mB©cm ›`m` o_idyZ XVmV. XmXm [mQ>rc JmdmV
KmS>ÁmdÍ$Z \$a\$Q>H$m _maVmZm cmUmË`mMr VmUy AßJUVm o_lr cmdrV C^r hmVr AmoU [Xa Q>mHy$Z
VerM KmS>ÁmH$S>ß ]KV hmVr. VÏhm oV¿`mH$S> [mhˇZ XmXm Vmimcm ÂhUmc, "Om OmD$Z gmßJ
oVcm. S>mÒ∑`mda [Xwa K ÂhUmdß... [w›hm Agß AßJUmV oXgcr Va I]aXma ?' ([•.146) Aem
T>mcJO VmUycm MmßJc dmJ`mMr g_O XVmV. H$Í$ZmZmMm IyZ PmÎ`mda XmXm À`m¿`m _wctZm
Q>m`cm OmdyZ odMma[yg H$aVmV.
amD$ZmZmßZr [R>mUmH$Sy>Z H$O© H$mT>cc AgV. À`m [R>mUmcm V PmS>[yZ H$mT>VmV AmoU
À`mcm gmßJVmV, "Aaß, Am_¿`m JmdmV mMß ›hmB© Va [m` oZIiyZ R>dy.' ([•. 216) Ag ÂhUVmM
[R>mU X Mr ^rH$ _mJVm. VÏhm XmXm [R>mUmcm gmßJVm,
""Egm H$am h_ma Jmd _| Amdm. Vw_H$m h_ ah°Z H$ dmÒV _H$mZ XB™Jm. amQ>r [H$mZ H$ ocE
]mB© o_cJm... d amQ>r [H|$J, _H$mZ PmS>|J .. ∑`m _ßOya h° ?'' ([•. 216) ÂhUO [R>mUmgmaª`m
eaU AmcÎ`m _mUgmcm V A^` XVmV. hm À`mß¿`m Òd^mdmMm MmßJwc[Um Amh.
darc oddMZmdÍ$Z Ag oXgyZ `V H$s, XmXm¿`m AßJr AmXe©dmXr —pÓQ>H$mZ AmoU
gm_moOH$ CÀH$Q> OmUrd hmVr.
"Q>ma\w$cm'Vrc XmXmMm JmdH$Ë`mßda dMH$ AgÎ`mZ JmdH$Ë`mßZm OrdZ OJU H$R>rU OmV.
162
À`m_wi EH$ZmWmßMr [°cdmZ [maß XmXmcm gß[od`mMm odMma H$aVmV. VÏhm XmXmhr À`mßZm gß[od`mMm
‡`ÀZ H$aVm.
`m gßX^m©V mcMß– Z_mS "Q>ma\w$cm'¿`m _c[•ÓR>m_‹ ÂhUVmV, "" "Q>ma\w$cm' ÂhUO EH$m
O]a emgZm¿`mApÒVÀdmoedm` Agm g_yh ZrQ> MmcV Zmhr. h EH$m O]a [mQ>cm¿`m ApÒVÀdmZ
AmoU À`m¿`m _•À yZßVa¿`m ^rVrXm`H$ ]]ßX[UmZ ZmZmodY gyMH$ VßÃmßZr Xe©odc Amh. Am]m
Hw$cH$`m©cm h odKoQ>V g_mOOrdZ gmß miVm V Zmhr, h Hw$cH$Uu Hw$Q>ßw]mVÎ`m ApÒWa, Xw]©i
dmVmdaUmVyZ eßH$a [mQ>cmßZr ¡`m AÎ[e„XH$iVyZ oMVmac Amh V 1964 gmcr A[yd© hmV.''23
"Q>ma\w$cm' `m H$mXß]arMm odMma H$cm Va gŒmm o_iodU AmoU gŒm¿`m Omamda JmdmVrc
cmH$mßZm dR>rcm YaU, h _wª` gyà Amh, AmOM eÃy C⁄m o_à hmU, EH$_H$mßZm odamY H$aU
`mgmR>r gŒmmMH´$mMm MmßJcm C[`mJ hmVm. h eßH$a [mQ>cmßZr `m H$mXß]arVyZ XmIdyZ oXc Amh.
`mVyZ oX. H$ ]S>H$amßMr ‡oVkm gßH$Î[Zm Ò[ÓQ> hmV. gŒmm hr g_mOOrdZmda oH$Vr [naUm_
H$aV. gŒmm d À`m[mQ>r Umam ÒdmW© hr OrdZodf`H$ OmUrd, g_mOgm[jVm _yÎ ZmQ>Á[yU© ]ZdV.
À`m_wi H$mhrhr MyH$ ZgUmË`m JmdH$Ë`mßZm dR>rg YaV OmV. AmOM eÃy C⁄m o_Ã hmU Ag ‡H$ma
KS>VmV. ‡oVkm hr gßH$Î[Zm W Aer M°V›`[yU© hmV. À`m_wi gm_moOH$ ]mßoYcH$s¿`m —ÓQ>rZ
"Q>ma\w$cm'M _hŒd AZ›`gmYmaU Amh.
"Q>ma\w$cm'Mr mfme°cr AÒgc J´m_rU Amh. H$mXß]arVyZ H$mhr J´m_rU e„XmßMr JXu Amh.
CXmhaUmW©, oH$MH$Q>, ]aS>, Am°cmX, o\$ÎÂ`m,J]w, a°d-a°d BÀ`mXr.
H$mXß]arVrc J´m_rU e„Xm߇_mU ÂhUtM C[`mOZ Vm Vm OrdZmZw d ‡H$Q> H$aUmam Amh.
CXmhaUmW©, JmdmV ]Xcr [mQ>cmM ÂhUO XmXm MÏhmU [mQ>cmM AmJ_Z PmÎ`m[mgyZ JmdMr
[napÒWVr ]Xccr. JmdH$Ë`mß]am]a JmdM hS>_mÒVahr Mw[Mm[ ]gyZ B©c Vm oXdg ]KV ]g. V
ÂhUVmV, "Zdr odQ>r Zdß am¡`.' "]ir Vm H$mZ o[ir.' ([•. 143) qH$dm gw mZamd [mQ>cm¿`m
_•À yZßVa [mQ>crU]mB© Jmd gmS>c ÂhUyZ XmoO]m Am]m Hw$cH$`m©er gÎcm_gcV H$aVm. ‡gßJr
X_]mOrhr H$aVm. "dmH≤$ [m›`mV XoS>dcm, Var dmg _mam`Mm ËhmVm Ïh` ?' ([•. 61) Ag ÂhUVm.
]m]m H•$ÓUmfl[mMm Om|Yim XgmB©¿`m [mamßZr H$m[yZ Zcm Aer VH´$ma Vm Am]m Hw$cH$UuH$S>
H$aVm. VÏhm Am]m À`mcm H$mQ>©H$Mar¿`m mZJS>rV [S>y ZH$mg. Mma _mUg O_dyZ o_Q>dyZ Q>mHy$ m,
163
Ag ÂhUVmV. H•$ÓUm ImV EH$V Zmhr. CcQ> Vm ÂhUVm, "¡`mcm H$i Vr À`mM BdiZma.' ([•.56)
`m gd© ÂhUrVyZ Jmdm¿`m ]mam ^mZJS>r Ò[ÓQ> hmVmV.
"Q>ma\w$cm' Vrc mfme°cr AÀ ßV AmH$f©H$ Amh. À`m—ÓQ>rZ Imcrc CVmam _hŒdmMm dmQ>Vm.
""_mS>rda¿`m CKS>Ám XmamVZß cmß]da oXgUmar Vr S>m|JamMr amßJ gwOV Mmccr. H$Îcm]mMß ]Z,
Vr AmiÀ`mMr qIS>, Ywim]m¿`m S>m|JamdaM Vm CßM gwiH$m, PmS>rV JS>[ Pmcc V am_qcJmMß
jÃ, V S>m|Ja_mW, V gwiH$, À`m XË`m, Vr Imar, [m`œ`mer [gaccr Vr amZß, V AmT>, AmT>ÁmH$mR>Mr
XwV\$m© oXgUmar PmS>mßMr amßJ, oVcm cmJyZ oXgUma CgmM, [mZ_˘`mM \$S>, Vr ZmßJaccr -
Hw$idccr CKS>r ]mS>H$s amZß AmoU Vm gmam y‡Xe ]KVm ]KVm Oc_` Ïhmdm Vgm AßYmamV
]wS>V Mmccm.....' ([•. 194, 195)
""[mdgmZß _¡Om H$cr Jm @ @ ! JS>ÁmZß JmaJma H$Í$Z gmS>cß ! AmVm Oam D$Z [S>cß AmoU
KmV Amcr ÂhßO [aUr H$am`cm _mH$iß ¬Pmcß ]Km.'' ([•. 222)
ÂhUOM oZgJ© AmoU _mZdr OrdZmMm gß]ßY Ò[ÓQ> H$aUmar hr e°cr Amh.
"Q>ma\w$cm' h erf©H$ A›dW©H$ Amh. "Q>ma\w$cm' ÂhUO H$mQ>ar [mZ\w$cmM PmS> qH$dm gaR>ÁmM
PmS> AgyZ À`mMr [mZ\w$c AmH$f©H$ AgVmV; [U H$mQ> dmB©Q> AgVmV. odefV: oH$Vrhr dmXidma
Amc Var Q>ma\w$cmM PmS> oQ>Hy$Z amhV. gŒmcm AmÏhmZ XUmË`m VÈU o[T>rM Q>ma\w$cm h ‡VrH$
Amh. m gŒmmgßKfm©V Am]m Hw$cH$Uu qH$dm amD$ZmZmgmaª`m ‡m_moUH$, ZroV_mZ _mUgmßZm _•À wcm
gm_ma Omd cmJV. [aßVw gŒmm o_iod`mgmR>r hd V H$aUmË`m, IyZ, AÀ`mMma, A›`m`, XßJm
H$aUmË`mßZm hr gßYr MmcyZ V. VM \$∑V `m gŒmmMH´$mV Q>ma\w$cmgmaI VJ YÍ$Z amhVmV. hm
Q>ma\w$cmMm Iam AW© Amh.
`m gßX^m©V ZmJZmW H$mŒmm[Îc "Q>ma\w$cm'¿`m ‡ÒVmdZV ÂhUVmV "Q>ma\w$cm'_‹ Hw$R>crhr
EImXr Ï`∑Vr H|$–ÒWmZr Zmhr qH$dm oVcm Zm`H$ (Hero) Zmhr. "Q>ma\w$cm'_‹ _yi [mQ>cmMr
gŒmm, ZßVa Am]m Hw$cH$Uu gŒmM ‡oVoZYr hmVmV. ZßVa XmXm [mQ>rc AmoU edQ>r XmXm [mQ>cmßH$Sy>Zhr
gŒmm OmV H$s H$m` Aem AdÒWV hr H$mXß]ar gß[V. h gŒmM EH$ MH´$ Amh ..... _mUg ]XcVrc,
o[T>Ám ]XcVrc, gßKfm©M Í$[ ]Xcc. [aßVw JmdmM ApÒVÀd Ym∑`mV AmUUmam "Q>ma\w$cm'M
CX`mcm B©c.''24
hr gŒmm Jar]m¿`m gdgmR>r dm[acr OmV Zmhr. Vr H$di emfU H$aV. Jna]mß¿`m AmYrM
`mVZm AgUmË`m OrdZmV AoYH$ `mVZmßMr ^a Q>mH$V. Vr emfUmM ‡VrH$ R>aV. oV¿`modf`r
164
MrS> oZ_m©U H$a`mV eßH$a [mQ>rc eÒdr Pmcc AmhV. gV [jmMm H°$dma ø`md`mMm, À`m¿`mgmR>r
ochmd`mM h ‡oV]’VM _hŒdmM d°oeÓQ>Á `mVyZ Ò[ÓQ> hmV.
"Q>ma\w$cm' m H$mXß]ar¿`m gßX^m©V ZmJZmW H$mŒmm[Îc ÂhUVmV, ""`m IS>ÁmVrc [nadV©ZmM
MH´$ eßH$a [mQ>rc `mßZm oMoÃV H$amd`mM Amh. EH$ Jmd hiyhiy H$gm gdm©Wm©Z ]XcV OmVm, h
À`mßZm XmIdm`M Amh. AWm©V Ag [nadV©Z ‡H$Q> H$arV OmU hr AoVe` H$R>rU ]m] Amh. H$maU
Wrc [nadV©Z EIm⁄m Ï`∑VrM Zmhr Va gß[yU© EH$m JmdmM [nadV©Z Amh. dJdJ˘`m KQ>ZmßVyZ,
Í$[mVyZ h [nadV©ZmM MH´$ gVV o\$aV AgV. `m o\$aÀ`m MH´$mMr JVr AmoU Í$[ ha`mMm ‡`ÀZ
eßH$a [mQ>rc `mßZr H$cm Amh.''25
gmamße, `m H$mXß]arVyZ AmXe©dmX, CÀH$Q> gm_moOH$ OmUrd, g_mOF$U \$S>`mMr
Òdm^modH$ d•Œmr, ‡oV]’Vm h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
eßH$a [mQ>cmß¿`m "Q>ma\w$cm' `m H$mXß]arZßVa h_rX XcdmB© `mß¿`m "BßYZ' (1965) `m
H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
"BßYZ' hr h_rX XcdmB™Mr H$mH$U¿`m [mÌd© y_rda ocohccr CÀH•$ÓQ> J´m_rU H$mXß]ar
Amh. ˆX`amJmZ cIH$ AmOmar AgVmZm 15 dfm©ZßVa odlmßVrgmR>r ghm-AmR> _ohZ Jmdr Vm.
`m H$mimV JmdmV H$mhr KQ>Zm KS>VmV. À`m gd© KQ>Zm-‡gßJmßM Xe©Z `m H$mXß]arVyZ KS>V.
"BßYZ' `m H$mXß]arM H$WmZH$ ÒdmVßÕ`mŒma H$mimV KS>V. `m H$mXß]arV JmdmVrc _mUg,
À`mßM ghOrdZ, AmMma-odMma, md-^mdZm, VmU-VUmd, VŒdkmZ, gßÒH•$Vr, A^mdJ´ÒV OrdZ
BÀ`mXr ]XcmßM Ia oMÃU Amh. H$mH$UmVrc Jmdr _wgc_mZ (ImV), Hw$U]r (Hw$idmS>r) AmoU
XocV mß¿`m dJdJ˘`m dmS>Ám AmhV. EH$m Hw$idmS>Ám¿`m eVmV EH$m _wgc_mZmMr Jwa Mam`cm
JÎ`mZ gßKfm©Mr oR>UJr [S>V. gd© Jmd VUmdJ´ÒV hmVm. [aXemVyZ [°gm AmyUZ JmdM gßW OrdZ
T>diyZ Q>mH$Umam H$[Q>mD$Zdmcm BgmH$ ImV ZdrZ Ka ]mßYVm AZ≤ H$m_mda UmË`m ]m°’ g_mOmVrc
JmË`m-Jm_Q>Ám-XI`m, ZdË`mcm gmSy>Z AmcÎ`m c˙_r]am]a AZ°oVH$ gß]ßY R>dVm. c˙_r
Am[Î`m ]m[mH$S> Z amhVm Vr BgmH$H$S> amhˇ cmJc. AmoU JmdmV _wgc_mZ-]m°’-Hw$idmS>r
`mßMm gßKf© gwÍ$ hmVm. gwXm_m ›hmdr Am[Î`m odYdm [U XI` gwZda ]cmÀH$ma H$aVm. JmdmVrc
[aoQ>Ur¿`m Kar amO amÃr Hw$Ur Zm Hw$Ur Var ImV OmV Ag. BgmH$ ^mB© AmoU ]´m˜UmßMr gw_Vr
`mßM oddmh]m¯ gß]ßY, _hmc˙_r¿`m [mcIrda PmcÎ`m hÎÎ`mV Pmccr pÒÃ`mß¿`m A]yMr
165
cyQ>, [mcIrcm CÎ\$m ⁄m`cm Jccr _wgc_mZ ^m]r, dm`m¿`m ]m`H$mcm gmWgßJV H$aUmam
OZmX©Z, O°VyZMr AdÒWm AmoU JmdmVrc _wc emim gmSy>Z eVr, hm∞Q>c¿`m H$m_mV JwßVccr,
JmdmVrc Ka, aÒVm, XwH$mZmdarc ]Xc BÀ`mXr AZßV KQ>Zm-‡gßJmßM ‡^mdr oMÃU H$aUmar hr
H$mXß]ar Amh.
`mgßX^m©V O`lr Zm\$S> "Jm_rU-‡mXoeH$ H$mXß]ar' m cImV ÂhUVmV H$s, ""h_rX XcdmB©
`mßZr "BßYZ' `m H$mXß]ar¤ma JmdmV VrZ (qhXy, _woÒc_ d ]m°’) Y_m©Vrc gßKf© d À`mVyZ Ï`∑V
hmUmar XheV `mß¿`m AmYma JmdmVrc Ï`p∑VoMÃ aImQ>cr AmhV. _wgc_mZmß¿`m Vm|S>Mr Img
H$mH$Ur ]mcr^mfm d À`mVyZ Ï`∑V hmUma OmVr` d Ymo_©H$ d°_ZÒ` ‡H$Q> H$c Amh.''26
"BßYZ' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va `m H$mXß]arMm Zm`H$ [ßYam dfm©ZßVa Am[Î`m
Jmdr Vm. VÏhm JmdmM ]Xccc Í$[, qhXy-_wgc_mZ gß]ßYmVrc VmU-VUmd, ]m°’-gdUm©Vrc
gßKf©, \$H$Í$MmMm, BgmH$^mB©, m]r gw_Vr, oVMm Mwc^mD$, OZmX©Z ›hmdr, c˙_r, [aQ>rU, O°VyZ,
BgmH$ ImV BÀ`mXr ododY OmVrY_m©¿`m Ï`p∑VoMÃUmVyZ cIH$mZ IS>ÁmVrc ]XcÀ`m _wÎ`mßM
AmoU À`mVyZ oZ_m©U hmUmË`m VUmdJÒV gßKfm©M H$cc oMÃU hM H$mXß]arM Ia gyà Amh.
"BßYZ' ÂhUO J´m_rU ^mJmVrc _wgc_mZ, Hw$idmS>r, ]m°’ `mß¿`mVrc gßKfm©M oMÃU
H$aUmar H$mXß]ar AgyZ À`m cmH$mßMm AS>mUr[Um, gZmVZd•Œmr, À`mßMm _mJmgc[Um, AhßH$ma,
¤f, _Àga, OmVr` H$S>d[Um, _mUgmMr _mUwgH$s BÀ`mXt¿`m ]m]VrV cIH$mMr H$m|S>r hmV.
À`m—ÓQ>rZ H$mXß]arMm odMma H$aU CoMV R>ac.
"BßYZ' _Yrc ^m]r ‡mßOi, g_ßOgd•ŒmrMr Amh. H$maU [ßYam dfm©ZßVa Kar AmcÎ`m
Am[Î`m XramMr Vr odMma[yg H$aV. À`m¿`m V„ VrMr H$miOr KdyZ AmOma[UmV À`mMr gdm
H$aV. gmgam, ZdË`mMr H$miOr H$aV. m]rcm _wi]miß Zmhr Var [U oV¿`m dmJ`mV d°Jw`mMr,
Xw:ImMr Pi Zmhr. Am[Î`m ZdË`mM gw_Vrer gß]ßY AmhV Var À`mcm Xya H$arV Zmhr. CcQ>
gw_Vrer JmS> ]mcV. _mà Am[Î`m XramZ gw_Vr¿`m ZmXr cmJy Z ÂhUyZ Vr ÂhUV, ""Vw_r gmdY
Ëhm, oV¿`m Kar OmV OmD$ ZH$m, EH$Xm KamV V_mem P`cm hmVm Âhm V Amh Zm ? [w›hm Vgcm
Ïhm m ZH$m.'' ([•. 58)
_mha_Mm _ocXm Xadfu Z MwH$Vm Zm`H$mcm [mR>odV. Va H$Yr _wß]B©cm OmUmË`m
_mUgm]am]a Vy[ XdyZ Kar `m`Mm AmJ´hmMm oZam[ XV. Am[Î`m ZdË`mMm odamY AgyZhr
166
_hmc˙_r¿`m [mcIrcm S>Î\$m X`mgmR>r OmV. AmoU XßΩ`mV gm[S>V. ^m]t¿`m Í$[mZ EH$m
[maß[naH$ ^maVr` ÒÃrM Xe©Z KS>V.
"BßYZ' _Yrc ^m]r, gw_Vr, c˙_r, O°VyZ, [aQ>rU AmoU gwXmÂ`mMr gyZ BÀ`mXt¿`m Ï`Wm
H$Yr Z gß[UmË`m AmhV. cIH$mZ ‡m_moUH$[U Am[cm mD$ BgmH$^mB© AmoU gw_Vr¿`m AZ°oVH$
gß]ßYmMr MMm© H$cr Ahm. gw_Vr OmVrZ ]´m˜U AgyZ h˛ema Amh. oV¿`m ]mc`mMmc`mV
AX]era[Um Amh. [U cIH$mer Jfl[m _ma`mV, W≈>m H$a`mV AmoU ‡gßJr gÎcm X`mBVH$s
Vr d°MmnaH$ [mVirdaMm odMma H$aUmar Amh. _mà oV¿`m Xw:Imcm AßV Zmhr. cIH$m¿`m ^mdmZ
_mÒVaH$s H$aV AgVmZm od⁄mWuXeVM oVcm Ï`o^Mmamcm ‡d•Œm H$c. AOmU[U PmcÎ`m
gß mJm¿`m À`m jUm[mgyZ gw_Vr ]Xccr. Am[Î`m oejH$m[wT> XrZ, cmMma ]ZyZ amohcr hmVr.
Zm`H$ oV¿`modf`r Am[wcH$s Ï`∑V H$aVmV ÂhUVmV - ""gw_Vr¿`m AmÀ_oZdXZmMm _m¬`m _Zmda
_m∞o\©$`mgmaIm [naUm_ Pmcm, _m¬`m _Zm¿`m gßdXZm ]oYa hmdyZ JÎ`m, oV¿`m KamVyZ oZKVmZm
oVcm Vg gmßJmd`mM mZ _cm amohc ZÏhV....' ([•. 58)
ÂhUOM gw_VrM Xw:I g_OyZ KU, `mVyZ Zm`H$mMr XwgË`mM Xw:I À`m¿`m [mVirda
OmdyZ OmUyZ K`mMr d•Œmr oXgV. hr d•Œmr gm_moOH$ ]mßoYcH$sMm EH$ _hŒdmMm mJ Amh. ÒdV:cm
oejU g_OUmË`m ZamY_m[m`r gw_Vr¿`m OrdZmMr emH$mßoVH$m Pmcr. oejH$mZ g_mO KS>dm`Mm
AgVm. g_mOmda, od⁄mœ`m™da MmßJc gßÒH$ma H$am`M AgVmV. [aßVw "BßYZ' _Yrc Zm`H$mMm
^mD$ _mÒVa `m [Xmcm H$cßH$ cmdUmam Amh. AmOhr g_mOmV Aem KQ>Zm KS>VmV; [U À`mM
Jmß r © H$mUmcmhr Zmhr. À`m_wi AmÀ_[arjU H$a`mMm ^md dmMH$m¿`m _ZmV oZ_m©U H$a`mg
`m KQ>Zm H$maUr yV R>aVmV.
"BßYZ' _Yrc BgmH$ ImV AmoU c˙_r ‡H$aU ÂhUO gm_moOH$ OrdZmVrc C¿MmßH$
Amh. BgmH$ ImV hm N>ßXr-\ß$Xr, S>m `mV gwa_m KmcUmam, AŒma cmdUmam AmoU gß[Œmr-[°em¿`m
Omamda c˙_rgmaª`m AZH$ pÒÃ`mßer cJQ> H$aUmam dmB©Q> MmcrMm Bg_ Amh. À`mZ JmdmV ZdrZ
Ka ]mßYm`cm H$mT>c AgyZ ]mßYH$m_mda _Owar H$aUmË`m c˙_rM AmoU BgmH$ ImVmM AZ°oVH$
gß]ßY AmhV. À`m_wi _wgc_mZ-]m°’-Hw$idmS>r gßKf© CX≤^dVm. \$∑V 100/- Í$[`mgmR>r
c˙_rcm Vm Am[Î`mH$S> R>dyZ KUmam BgmH$ CcQ>Ám H$miOmMm Amh. " Uma Zm` Vw_¿`m gßJ,
167
H$m` Pmcß Var ZmßXUma Zm`' Ag ÂhUUmar [U H$mÌ`m¿`m ZdË`m¿`m _mam[wT> hV]c hmUmar
c˙_r EH$ Z_wZmM Amh.
"BßYZ' m H$mXß]arMm odMma H$cm Va Zm`H$mMm mD$, m]r hr oOÏhm˘`mMr _mUg AmhV.
[U Am[U Am[Î`m gd© O]m]XmË`m mdm¿`m oeamda Q>mH$Î`mZ mD$ IßJcm. m JmÓQ>rM cIH$mcm
Jmß r © Amh. Hw$idmS>ÁmßZr JdVmV Jwaß KmVcr ÂhUyZ ^mdmZ À`mß¿`mda H$mQ>© H$g H$cr. VÏhm
cIH$m¿`m ^mdmMr AmoU Hw$idmS>ÁmßMr _mam_mar Pmcr. hr KQ>Zm gmYr Zmhr. ]XcÀ`m H$mimM
Òd¿N> ‡oVq]] m KQ>ZV [S>cc oXgyZ V. H$maU "BßYZ'_‹ ¡`m KQ>Zm KS>VmV À`m KQ>ZmßM ]rO
`m KQ>Zer cmdc OmV. AmO¿`m g_mOmV P[mQ>ÁmZ g_mOohV°fr _yÎ`mßMr KgaU hmV Amh
`mMm AZw d "BßYZ' _YyZ Vm. ÒdV: Zm`H$ JmdmVrc gßKfm©V goH´$` ^mJ KdyZ "o_Q>dyZ Q>mH$m',
"dmT>dy ZH$m', "VS>OmS> H$am' Aer g_mZVMr yo_H$m KVm. À`mVyZ À`m¿`m g_Vm-]ßYy mdmM
Xe©Z KS>V.
"BßYZ' m H$mXß]arMm mfme°cr¿`m AßJmZ odMma H$cm Va H$mXß]arVyZ H$mH$Ur-_wgc_mZ
AmoU ‡_mU _amR>r ^mfMm oÃdUr gßJ_ Pmcm Amh. À`m_wi "BßYZ' Mr ^mfm AÀ ßV gmYr [aßVw
‡dmhr Amh. odefV: H$WmZH$mMr JoV_mZVm R>d`mV mfMm _mR>m dmQ>m Amh. _wgc_mZ [mÃmß¿`m
Vm|S>r ohXm`V, CÎ\$m, Am\$mcmZ Ag oH$VrVar CXy© e„X AmT>iVmV. Hw$idmS>ÁmM [S>[mUr,
oVaXc, Km[ Ag Img H$mH$Ur e„X AmT>iVmV. Zm`H$ AmoU gw_Vr¿`m Vm|S>r [w`m-_wß]B©H$S>Mr
‡_mU^mfm Amcr Amh. ghO, gm[r, AmKdVr e°cr AmoU AW©[yU© ‡dmhr dm∑`aMZm "BßYZ' M
Img dJi[U Amh. CXmhaUmW©,
"AmVmMr [mamß N>m[m dmMm`cm cmJcrV, JmdmV Ym N>m[ VmV.' ([•. 8)
"odlmßVr ø`m`cm ÂhUyZ JmdMr AmR>dU Pmcr H$m`.' ([•. 27)
"_r H$mQ>m©V OmB©Z, H$g H$arZ. gmÎ`mß¿`m _wg∑`m ]mßYrZ.' ([•. 47)
"Aaß, _mßg Imdm AZ≤ hmSy>H$ \$Hy$Z ⁄mdr, Vr Egm JÎ`mßV KmcyZ o\$adm`Mm H$emcm?'
([•.82)
"BßYZ' M erf©H$ AÀ ßV A›dW©H$ AgyZ H$mXß]arMm Ame` gyoMV H$aUma Amh. "BßYZ'
ÂhUO YJYJVß, ¡dcßV Ag H$mhr Var Agmd qH$dm OrdZ OJ`mgmR>r AmdÌ`H$ Agm KQ>H$
Agmdm. hm odMma _ZmV R>dyZ dmMH$ H$mXß]ar dmMm`cm gwÈdmV H$aVm.
168
gßdmX aMZm h "BßYZ'M Img dJi[U Amh. À`mVyZ [mÃmßM AßVaßJ MQ>H$Z g_OV.
H$mH$UMr [mÌd© y_r H$mXß]arcm AgÎ`mZ [mÃmßMr ododYVm ^a[ya Amh. qhXy-]m°’-_wgc_mZ
Aem dJdJ˘`m Y_m™Mr gwoeojV, AS>mUr, AkmZr _mUg AmhV. `m gd© [mÃmßM gßdmX À`mßZm
em c Aem ^mfV AmhV. CXmhaUmW©,
odlmßVrgmR>r Jmdr AmcÎ`m Zm`H$mcm [mhˇZ À`mMm ^mD$ AmÌM`m©Z ÂhUVm,
""Vy A`cmg hr IamßMß dmQ>V Zm` - JmdmV H$icmß Va cmH$ MoH$V hmVrc.''
"À`mV H$m` MH$sV hm mMmß ? À`mßZm _mPr `mX ]r Zgc.'
"dm ! Egm Hw$R>ß P`cmß ? V VwPm \$mQy> ]JVmV.' ([•. 8)
^m]r AmoU Zm`H$ `mßMm gw_Vr¿`m gßX^m©Vrc gßdmX Agm Amh.
Zm`H$ ^m]rcm odMmaVmV - "]m_Z cmH$ [`Î`mZß KamV mM Zm` oZ Am[Î`mcm K mM
Zm`. [U XyZ`m ]K H°$er ]Xccr hm .'
"VwÂhrM ]Km - Vr Jmegw’m ImV.'
"H$m` ÂhZVmg ?'
"VwÂhmcm H$m` Âhm V hm ? Mma oXg Ëhm ÂhßO AoYH$ H$cc, AmZr _ßJ JmdmM cmJ
Vw_¿`mhˇZ Âhma JÎ`mMmß VwÂhmcm dmQ>c ?' ([•. 28)
c˙_rMm Zdam oVcm Z`mgmR>r Vm VÏhm c˙_r AmoU oV¿`m ]m[mMm gßdmX -
"H$mÌ`m Z mcm Amcm Amh.' ]m[mZ ÂhQ>c, "VwPm BMma H$m` hm` ?'
"_cm Om`Mß Zm`, À`mM ]am]a ZmßXm`Mmß ›hmB©.'
"[Z H$m ?' H$mÌ`mZ odMmac, "_mPm Vycm H$mZVm Vamg hm ? H$m gmg VwPm N>i H$aV,
H$m OmdMm OmM hm ? H$m ? hm` Var H$m` ?'
"H$maZ Zm` oZ H$m_ Zm` ! _Zm Vw_¿`m gßJß gßgmaM H$am`M Zm`.'
"Am ? Agmß ]mcVr`mg ?' - ([•. 73)
]m[m¿`m gmjrZ KS>Umam hm H$mÌ`m-c˙_rMm gßdmX À`mß¿`mVrc odgßdmX oH$Vr Q>mH$mcm
169
Jcm Amh `mM Xe©Z KS>dVm.
VgM "BßYZ' _‹ oZgJm©Mr ododY Í$[ AmT>iVmV. CXmhaUmW©,
""oXdmir Amcr. AmH$memVrc T>JmßMr q[OU AmVm Zmhrer Pmcr. cmdUr AmQ>m[cr..
VimVrc ^mVmMr eV AmgmS> ]Zcr. doeÓQ>rM [mdgmZ JmS> Pmcc [mUr [w›hm _Myi ]Zc.
Ima Pmc.'' ([•. 11)
""EH$ oXdg \$ma ‡MßS> CYmU Amc, H$mR>mdarc ]mßYmßZm AmdaZmg Pmc, [mUr g°amd°am
eVmV Kwgc. ]mßYmdaÎ`m _mUgmßMr [im[i Pmcr. [m`m¿`m cm|T>ÁmH$S> Vr Aghm`[U [mhV
Xya C^r amohcr, AYm©AoYH$ Vi ImË`m [m`mZ ZmgdyZM [mUr AmgÍ$ cmJc.'' ([•. 24)
""gy m©Mm o\$H$Q> Jmim AÀ ßV gmdH$me [yd© ojoVOmda dyZ C^m amohcm. dada MTy>
cmJcm AmoU VflV ]Zcm. À`mZ YnaÃrcm o\$H$[U cm^c. C›hm¿`m [´IaVMr A\y$ JwßJr AmUy
cmJcr. _J Vm da, AJXr da S>m∑`mda D$Z C^m amohcm AmoU VgmM XwgË`m oXeZ Imcr CVÍ$
cmJcm. Zh_rgmaIr YwirMr ami CS>odcr AmoU dmË`mZ CVaÀ`m C›hm¿`m [m ßS>Ámda Am[cm
h°Xmg KmVcm.'' ([•. 117)
darc VrZhr CVmË`mßVyZ _mUyg AmoU oZgJ© `mß¿`mVrc ZmV AYmaoIV Pmcc Amh.
oZgJ© hm W _mUgmcm Jar], [maH$ Aghm` ]ZdVm, hmM ^md W ‡H$Q> hmVm.
"BßYZ' Mr ^mfme°cr AÀ ßV ‡dmhr Amh. CXmhaUmW©,
"Ocß a hrM H$aZma ? AmZr H$_dZma Zm` ? [mQ> Zm` ^am`Mm ? Am[cßm, Am[Î`m
Hw$Qw>ß]mMmß ?' ([•. 10)
"Vy Z_mO [T>V Zmhrg, _J VwPm [ßW Hw$R>cm ?' ([•. 68)
"VwÂhmcm Am`m^`Zr Zm`V H$m` ImVmZy ?' ([•. 126)
"BßYZ' `m H$mXß]arVyZ "Om H$ac Vm ^ac' ([•. 84) Aem H$mhr ÂhUtMm dm[a H$ccm
oXgyZ Vm.
darc gd© oddMZmdÍ$Z Ag dmQ>V H$s, cIH$mZ dmÒVddmXr g_mOmM Xe©Z KS>odc
AgyZ g_mOmVrc OmVr` VUmd, Ymo_©H$ AmMma-odMma, JmdmVrc ÒÃr-[wÈfmßM gß]ßY, JmdmVrc
VËhdmB©H$ _mUgmßM JwUXmf, Hw$iH$m`⁄m_wi ImV-Hw$idmS>r `mß¿`m_‹ oZ_m©U Pmccm VUmd,
170
OmVr` XßJcr_wi _hmc˙_r [mcIr¿`m hÎÎ`mV AZH$ pÒÃ`mßMr cwQ>ccr A]y, _mÒVaZ Am[Î`mM
od⁄moW©Zrcm Ï`o^Mmamg ‡d•Œm H$aU, AZ°oVH$ gß]ßY R>dU BÀ`mXr KQ>Zm ‡gßJmßda gm_moOH$
]mßoYcH$s¿`m ZmÀ`mVyZ ‡H$me Q>mH$cm Amh. H$maU m gd© KQ>Zm \$∑V H$mH$UmVrc IS>ÁmV KS>VmV
Ag Zmhr; Va _hmamÓQ≠>mVrc H$mUÀ`mhr IS>ÁmV Aem KQ>Zm amOamg[U KS>VmV. AmoU `mMr
H$mUmcmhr IßV Zmhr.
`m gßX^m©V mcMß– Z_mS> "Q>rH$m Òd ßda' m JßWmV ÂhUVmV, ""BßYZ hr EH$ CÀH•$ÓQ> H$mXß]ar
Amh. [mQ>g_yh AmoU [mQ>gßÒH•$Vr ¯mß¿`m_YÎ`m gr_mafm Am[Î`m g_mOmV oH$Vr JS>X AmhV.
h Aem \$ma WmS>Ám H$mXß]Ë`mßVyZ Ò[ÓQ> H$c Amh.''27
gmamße, `m H$mXß]arVyZ g_mOOrdZmM gy _ oZarjU, H$m°Qw>ßo]H$ ZmÀ`mVrc ododY [XamßM
H$cmÀ_H$ Xe©Z, emofVmß¿`m Xw:ImgßX^m©Vrc Òdm^modH$ oOÏhmim, Jmß r © h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM
KQ>H$ Ò[ÓQ> hmVmV.
h_rX XcdmB© mß¿`m "BßYZ' m H$mXß]arZßVa d. h. o[Q>H$ mß¿`m "oeXmar' (1969) `m
H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
"oeXmar' hr d. h. o[Q>H$ `mßMr 1969 gmcr ‡H$moeV Pmccr H$mXß]ar Amh.
CXaoZdm©hmgmR>r ZmH$ar H$aUmË`m EH$m [mßT>a[em, gßdXZj_ VÈUmMr ÂhUO dmgwMr hr H$hmUr
Amh. `m H$mXß]arMm Zm`H$ dmgy ‡ wU gmVmam oOίmVrc EH$m IS>ÁmVrc ]´m˜U Hw$Qw>ß]mVrc
_wcJm Amh. Vm ]mc[Um[mgyZM h˛ema Amh. _∞oQ≠>H$¿`m [arjV MmßJc _m∑g© [S>Î`mZ H$m∞cO
oejUmgmR>r [w`mcm OmVm. [aßVw KaMr [napÒWVr ]VmMr, eVmM CÀ[›Z H$_r AgÎ`mZ [w`mVrc
oejUmMm IM© dmgy¿`m doS>cmßZm [adS>V Zmhr. À`m_wi dmgy JmdmH$S> [aV Vm. dS>rc WH$cc,
_mR>m ^mD$ ZmH$arcm Agcm Var KamMm IM© H$aVm H$aVm Vmhr _Q>mHw$Q>rcm Vm. À`m_wi dmgwcm
ZmH$ar H$a`moedm` [`m© Zmhr. [aßVw _hm w’mZßVa¿`m AmoU ]H$mar¿`m H$mimV dmgwcm ZmH$ar
o_iU H$R>rU hmV. AIa mdm¿`m _XVrZ dmgwcm H$maIm›`m¿`m AH$mDß$Q> ImÀ`mV ZmH$ar o_iV.
AmoU ]dgmh]hr À`m¿`mda [r. E. ‡_mU odÌdmg Q>mHy$Z H$m_mgmR>r Am[Î`mg_ma KdyZ ]gVmV.
dmgyhr Am[Î`m H$m_mV BVam߇_mU Q>mimQ>mi H$arV Zmhr. gmIa H$maIm›`m¿`m dmVmdaUmV Vmhr
Í$iy cmJVm. MmirVrc o[Ω_rer À`mMr AmiI hmV. o[Ω_rM cæ PmÎ`mda À`m¿`m [ÀZrer
171
(em mer) AmiI hmV. em mMm ‡_ ßJ PmÎ`m_wi oV¿`m B¿N>odÈ’ oVM o[Ω_rer cæ hmV.
À`m_wi em m o[Ω_rer EH$Í$[ hmV Zmhr.
gmIa H$maIm›`m¿`m MmirVrc dmVmdaU, o[Ω_rMr dmJUyH$ em mcm AmdS>V Zmhr.
dmgwH$S> Vr AmH$of©V hmV. À`m_wi o[Ω_r]am]a Va H$Yr o[Ω_roedm` dmgyM em m]am]a o\$am`cm
OmU, EH$Ã U, `m JmÓQ>tMm MmirV JdJdm hmVm. o[Ω_r amJmdVm. Va Am∞o\$g_Yrc dmgwM
ghH$mar À`m¿`mer Hw$a]ya H$aVmV. `m_wi dmgy Xw:Ir hmVm. AmoU Am[Î`m ZmH$arMm amOrZm_m
XVm.Ag `m H$mXß]arM H$WmZH$ Amh.
"oeXmar' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va gmIa H$maIm›`m¿`m dmVmdaUmMr [mÌd© y_r
Agccr hr _amR>rVrc ]h˛Ym [ohcr H$mXß]ar Amh. gmIa H$maImZm, H$maIm›`mMm [naga,
H$maIm›`mVrc ÒQ>r_ AmoU ßÃmßM hmUma AmdmO, H$m_Jmamß¿`m oZdmË`mgmR>r AgcÎ`m [Õ`m¿`m
Mmir, [Õ`m¿`m MmirVrc H$m_JmamßM OrdZ, H$m_Jmamß¿`m amÃ[mir, oXdg[mir, [Õ`m¿`m
MmirVyZ [crH$S> Jccm H∞$Zm∞c, H∞$Zm∞c¿`m Xm›hr ]mOyßZr Agccr CgmMr JXu, H∞$Zm∞c¿`m [crH$S>
AgcÎ`m BßoOoZ`a, AogÒQ>ßQ>, H$o_ÒQ> BÀ`mXr VßÃkmßMr, AoYH$mË`mßMr Ka AmoU [mßT>a[em dJm©M
OrdZ Aem ododY JmÓQ>tM oMÃU `m H$mXß]arV Amcc Amh.
"oeXmar' Mm Zm`H$ dmgy ‡ wU hm emßV, gmcg, H$V©Ï`Xj, H$V©]Jma AmoU ‡m_moUH$
VÈU Amh. CXm. ]dgmh]mßZr gmßoJVcc H$m_ Agm qH$dm Am∞o\$g_Yrc H$m_ Agm Vm Am[c
H$m_ odZm g]] ‡m_moUH$[U H$aVm. ]dgmh]mßZr H$m∞pÒQ>®JgmR>r ÂhUyZ KVcm Var V H$m_ À`m¿`mH$S>
H$Yr oXc Zmhr. CcQ> "dmgyMß gwaI Aja, o]ZMyH$[Um AmoU CÀgmh [mhˇZ À`mcm H$m_mcm
cmdcm.' ([•.6) Var dmgwZ BVam߇_mU (qeÃ, Hw$cH$Uu, [mZga BÀ`mXr) H$m_mV Q>mimQ>mi H$cr
Zmhr. À`m_wi Am∞o\$g_Yrc cmH$mßZm À`m¿`m]‘c hdm dmQy> cmJcm. dmgy _g ∑c]Mm gH$Q>ar
hmVm. À`m¿`m XIaIr_wi, Mm°H$g[Um_wi _g_‹ Ï`dpÒWV[Um Vm. AmoU ^r_amd AmMmar,
Hw$cH$Uu ∑cmH©$ `mßMm MwH$ma[Um H$_r hmVm. OdU MmßJc o_imÎ`mZ _g_Yrc _|]a Iwe hmVmV.
Amß]ag[warMr o\$ÒQ> hm dmgw¿`m H$m_mVrc MmI [wamdm Amh. Am[Î`mda gm[odcc H$m_
‡m_moUH$[U H$arV amhmd hr ‡oVkm À`mZ KVcr Amh. dmgy ‡m_moUH$ Amh. hm ‡m_moUH$[Um
emgZgm[j Amh. _g Ï`dpÒWV MmcdU `mVyZ dmgy ‡m_moUH$[UmMm AmZßX Ogm cwQ>Vm Vg
172
BVamßZm CŒm_ OdU o_imÎ`m_wi Vhr AmZßXr hmVmV. oX. H$. ]S>H$amßMr ‡oVkm hr gßH$Î[Zm W
Aer e„XmßoH$V hmV. hr dmgyMr ‡oVkm _mcmMr Amh.
gm_moOH$ CÀH$Q> OmoUdVyZ JUemÀgdmM gß mOZhr Vm H$aVm. dmgyM _Z VÈU Amh.
[aßVw AmoW©H$ VmUm_wi ZmH$ar H$aVmZm À`m¿`m _Zmda XS>[U Amh. OJmMm AZw d ZgÎ`mZ
‡À H$ ]m]VrV H$mU H$m` ÂhUV `m JmÓQ>rMr À`mcm ^rVr dmQ>V. ÂhUyZ Vm YmVamEdOr [m`O_m
dm[a`mMm oZU© KVm.
"oeXmar'Mm Zm`H$ dmgyM gmIa H$maImZm, [Õ`m¿`m MmirVrc dmÒVÏ`, AmoU
Am∞o\$g_Yrc o_Ã BÀ`mXr _‹ _Z a_V. [aßVw em m ‡H$aUmVyZ À`m¿`m OrdZmcm H$cmQ>Ur o_iV.
Vm AmÀ_[arjU H$aVm. em m ‡H$aUm_wi eOmar[mOmar AmoU Am∞o\$g¿`m ghH$mË`mß_‹ MmcUmar
Hw$O]wO dmgycm ghZ hmV Zmhr. H$maU dmgy _yimVM emcrZ, gßdXZerc AmoU g‰` Amh.
Ï`dhmamM Q>∑H$-Q>mU[ ImdyZ oZS>a d oZJaJ≈> ]Zccm Zmhr. À`m_wi hr JmÓQ> Vm Jß ra[UmZ
_Zmcm cmdyZ KVm AmoU ZmH$arMm amOrZm_m XVm. VÏhm XmXmgmh] ÂhUVmV, ""Iwi AmhmV VwÂhr
‡ wU, Ahm, h Mmcm`Mß. VÈU AmhmV VwÂhr. À`mgmR>r ZmH$ar gmS>m`Mr OÈar Zmhr. cæ H$Í$Z
Q>mH$m. À`mgmR>r hdr Va _ohZm^a aOm ⁄m`cm gmßJVm ]Ï`m™Zm.'' ([•. 157)
[aßVw dmgwcm em m ‡H$aUmMm AmKmV ghZ hmV Zmhr. À`m_wi XmXmgmh]mßMm gÎcm Vm
_m›` H$arV Zmhr. `m [´gßJmVyZ EH$m oddH$s, gßdXZerc, gßÒH$magß[›Z, gai_mJu, H$V©]Jma
AmoU H$V©Ï`Xj dmgw¿`m Ï`p∑V_ŒdmM Xe©Z KS>V.
`m gßX^m©V X. o^. Hw$cH$Uu "H$mßX]ar : ÒdÍ$[ d g_rjm' m JßWmV ÂhUVmV, "" "oeXmar'
hr d. h. o[Q>H$ `mßMr [ohcr H$mXß]ar AgyZ AZH$ [mÃ-‡gßJ-[naga `mß¿`m oMÃUmVyZ gm[[Um,
EH$afr[Um dy eH$Vm. Vmhr BW Zmhr. A\$mQ>-g[mQ>, MmßJc-dmB©Q> Aer EH$M od^mOZ afm BW
Zmhr. JmZy VdT> MmßJc-dmB©Q>m¿`m od^mOZ afV Amc AmhV, WmS>g Omerhr. ]mH$s gd© AZw d
Am[-[a^md gmSy>Z AdVacm Amh. mD$, ]d, XmXm, o[Ω_r, em m, qeÃ, ]|–, oH$gZ, Hw$cH$Uu,
JS>r BÀ`mXr gmar [mà ‡_, AmXa, Xamam, oeÓQ>mMma, _Àga, _°Ãr, AmT>, AmiI, _m`m, gm°O›`,
cJQ> BÀ`mXr ododY ^md-^mdZm Ao^Ï ßoOV H$aUma "^md' AmhV. Vr cm°oH$H$ [mVirdarc
"_mUg'ZmhrV. À`m_wi cm°oH$H$mV À`mß¿`m]‘c Ogm amJ, cm , dMH$, oVQ>H$mam, VQ>ÒW[Um dmQ>cm
AgVm Vgm BW dmQ>V Zmhr. [mÃ-‡gßJ-^mdZm AmXtM Ag gmYmaUrH$aU BW Amc Amh.''28
173
"oeXmar' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va ]dgmh]mß¿`m AßJr g_mOF$U \$S>`mMr
Òdm^modH$ d•Œmr Amh. CXm. H$maIm›`mVrc H$m_Jmamßodf`r Am[wcH$s Amh. ]dgmh] ÒdV:
amÃ[mircm AgUmam EImXm H$m_Jma [|JV Agc Va À`mcm, "Om Vm|S> o\$Í$Z S>m `mßZm [mUr
cmdyZ . _r Wmß]Vm BWß.' Ag _mUwgH$sVyZ dmJV AgV. EImXm H$m_Jma OdiMm Agc Va
À`mcm Am[Î`m W_m©g_Yrc Mhmhr XV AgV. dmgy ohdVm[mZ AmOmar [S>cm VÏhm À`mMr V
H$miOr KVmV. ÒdV:Mr _¿N>aXmUr À`mcm XdyZ Q>mH$VmV. EH$Xm _mgß]rhr [mR>odcr hmVr. [U
dmgy AmoU em m ‡H$aUmda À`mßMm odÌdmg ]gV Zmhr. CcQ> V dmgycm ÂhUVmV, ""_mÒVa,
Vw_¿`m]‘c MmßJcß EH$VmZm OdT>m AmZßX Pmcm VdT>Mß Xw:I h EH$VmZm Pmcß. ohcmXIrc M°Z
Zmhr.' ([•.155) Am_¿`m _mÒVamß¿`mH$Sy>Z Agß H$mhr Ïhm`Mß Zmhr, Ag ]mB© ÂhUmÎ`m. V [wT>
ÂhUVmV, "AodMma H$aVm` VwÂhr, ‡ wU ! Ahm, Vw_¿`mH$aVm _r H$m` H$m` mOyZ R>dcß hmVß....Iy[
A[jm hmÀ`m _m¬`m Vw_¿`m]‘c....' ([•. 15)
BVH$s dmgy]‘c ]dgmh]mßZm Am[wcH$s, _m`m hmVr. gmh]mßVrc _mUyg H$gm OmJm hmVm
`mM ]dgmh] CÀH•$ÓQ> CXmhaU Amh.
"oeXmar' `m H$mXß]arMr ^mfm AmKdVr d ‡dmhr Amh. N>mQ>Ám-N>mQ>Ám dm∑`mßVyZ Vr
AmH$mamcm V. _mO∑`m e„XmßVyZ EH$H$ [mà Am[Î`mg_ma C amhV. CXm. ]dgmh]mM Ï`p∑V_Àd
- "YaYarV ZmH$, Vr˙U ZOa, AßJmV ZrQ>gm ]oZ`Z, XwQ>mßJr H$gccß YmVa, ZwH$VrM AmßKmi
Pmcr Agmdr Agß XmIodUmam MhË`mMm VmO[Um.' ([•. 8)
qH$dm o[Ω_r ÂhUO gmS>Mma \y$Q> CßMrMr R>|JUr _yVu. oVer CcQy>Z Jcr Var o_gÈS> \w$Q>ccr
Zmhr.
em m o[Ω_r¿`m _mZmM oXgm`cm ]arM MmßJcr, R>|JUr, Rw>gH$s, JmË`m aßJmMr, H$[S>
Mm[yZ Mm[yZ ZgÎ`m_wi Ò_mQ>© dmQ>Umar. "]Q>Ámcm ]m`H$m MmßJcr o_imccr oXgV' ([•.82) h
eOmË`mßM CX≤Jma ]mcH$ dmQ>VmV.
H$mXß]arVrc dm∑`aMZmhr H$cmÀ_H$ Amh. CXm. "g_maMr C›hmir Pm[S>r AÒVmÏ`ÒV
Pmcr. S>m∑`mdaM H$g odÒH$Q>cÎ`m ÂhmVmargmaIr.' ([•. 85)
"_mUgmcm EIm⁄m]‘c MmßJÎ`m[jm dmB©Q> ]mcm`cm d EH$m`cm o_imcß ÂhUO ]aß
dmQ>Vß.' ([•. 90)
174
dmgy AmoU em m¿`m gßdmXmVyZ À`m¿`m AÒdÒW _ZmM EH$_H$mß]‘c Am[wcH$sM oMÃU
oXgyZ V.
"gmßJm, ]mcm Zß. H$mhrVar ... ' ([•. 146)
"_m¬`m Am`wÓ`mVrc AmVm[`™V, EH$hr _wcJr Amcr ZÏhVr ÂhUyZ H$XmoMV ....'
([•.146)
"\$ma hid AmhmV VwÂhr ....' ([•. 146)
oeXmarVyZ gßdmXaMZ‡_mU H$mhr ÂhUtM C[`mOZ H$cc AmT>iV. CXm. "H$a Zmhr À`mcm
S>a H$emMr.' ([•.8) "]mOmamV Vwar Z ^Q> ^Q>Urcm _mar.' ([•. 86)
Eg. S>r. BZm_Xmamß¿`m _V, ""d. h. o[Q>H$ `mßMr "oeXmar' hr EH$ AoVe` gmYr d gai
_mJm©Z OmUmar H$mXß]ar Amh. `m H$mXß]arV \$maer JwßVmJwßV Zmhr, odH•$V _ZmdÒWmßM oMÃU Zmhr.
Ï`∑Vr-Hw$Q>wß]-g_mO Aem EH$mVyZ EH$ [gaV OmUmË`m AZw dmßMm dmT>Vm Ò[∞Z Zmhr. `mVrc
KQ>Zm \$maem Ii]iOZH$ dm odXmaH$ ZmhrV. Varhr hr H$mXß]ar dYH$ d ÒdV:¿`m _`m©Xmß_‹
cjUr` R>aV.''22 V [wT> ÂhUVmV, ""oeXmarMr _‹`dVu H$Î[Zm (Jm^m) ÂhUO EH$ dmgy ZmdmMm
VÈU EH$m gmIa H$maIm›`mV ZmH$ar H$aVm. (YaVm.) oVW H$mhrgm gmdaVm. oZXmZ
pÒWamdÎ`mgmaIm dmQ>Vm. VdT>ÁmV Aer EH$ KQ>Zm KS>V H$s, oV¿`m À`m¿`m _Zmdarc Vrd´
[naUm_mM [ ©dgmZ À`mZ amOrZm_m X`mV hmV. dmgwZ ZmH$ar YaU d EH$m M_ÀH$mnaH$ [napÒWVrV
gm[Sy>Z Vr gmS>U, Aem AmoX-AßVm¿`m AmH$mamV g]ßY H$mXß]ar C^r Amh.''30
WmS>∑`mV, `m H$mXß]arVyZ _wª`V: ‡oVkm, gm_moOH$ CÀH$Q> OmUrd, AmÀ_[arjU,
g_mOF$U \$S>`mMr d•Œmr `m gm_moOH$ ]mßoYcH$s¿`m KQ>H$mßMm ‡À`` Vm.
d. h. o[Q>H|$¿`m "oeXmar' `m H$mXß]arZßVa ]m]wamd ]mJyc `mß¿`m "gyS>' (1979) `m
H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
]m]wamd ]mJwcmßMr "gyS>' hr H$mXß]ar XocV gmohÀ` ‡dmhmVrc _hmZ Aer H$cmH•$Vr
Amh. ÂhUO hr H$mXß]ar EH$X_ MmH$mar dJir Amh.
`m H$mXß]arMr Zmo`H$m OmZH$s C\©$ "¡dmcm‡gmX'hr EH$m _wairMr cH$ AgyZ OrdZ
dmÒVdm¿`m AmJrV hma[iˇZ oZKmccr cmH$odcjU ÒÃr Amh. [aßVw Vr _mZogH$ d c¢oJH$
175
AÀ`mMmamcm ]ir [S>Î`m_wi [wÈfOmVr]‘c oV¿`m _ZmV MrS> oZ_m©U hmV, H$s Am[U ÒÃr
ÂhUyZ Z amhVm [wÈf Ïhmd. Am[c ÒÃrÀd ZÓQ> Ïhmd AmoU [wÈfOmVrMm gyS> ø`mdm. `m Xw:ImærZ
Vr [Qy>Z oZKmccr Amh. ‡dmgmV oVcm EH$ gmpÀdH$ d oZÓ[m[ d•ŒmrM kmZog’ gmYy[wÈf "Òdm_r'
Q>VmV. VÏhm À`mß¿`m gmp›Z‹`mV oVcm OrdZmM Ia kmZ hmV. OrdZmMm C¿MV_ gmjmÀH$ma
KS>Vm. hadcc ÒÃrÀdM oVcm [aV o_imÎ`mMm A[ma AmZßX hmVm. Am wÓ`^a dmgZ¿`m cmWmßZr
MwaJmicc, VwS>odcc OmZH$sM ÒÃr[U Òdm_r¿`m gh`mJmZ Y›` hmV. oh_mc`m¿`m [nagamVrc
Zrad emßVVV Vr XmKß OrdZmMm [ohÎ`mßXm "gÀH$ma' H$aVmV. Ag `m H$mXß]arM Ame`gyà Amh.
am. o^. Omet¿`m _V, "" "gyS>' hr OmZH$s Zmdm¿`m EH$m VÈU _wcrMr H$hmUr Amh.
gm›`mgmaIr H$mßVr, EIm⁄m [wV˘`mgaIr KmQ>Xma Xh`ÓQ>r AmoU A‡oV_ Í$[, cmd` cm^cÎ`m
_wairMr Ï`Wm Amh. ]m]wamd ]mJwcmßZr `mVyZ ÒÃr-[wÈf gß]ßYm]‘c¿`m ‡ÌZmcm hmV KmVcm
Amh. AmoU h gß]ßY H$g Agm`cm hdV, H$g hmdy eH$Vrc h oMoÃV H$c Amh.''31
"gyS>' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va OmZH$s hr JßJy _wairMr cH$ AgyZ _wair¿`m
[marcm H$gcr A]y. _wairM ZH$m Agcc OrdZ, oV¿`mda OJmZ oZX© [U cmXc AgyZ JßJw¿`m
[mQ>r O›_mcm `mgmaI Xwga [m[ Zmhr. JßJyH$S> UmË`m [wÈfmß¿`m AÀ`mMmamcm Vr ]ir [S>V.
OmZH$scm JßJy]‘c, agyc]‘c AmoU g_mOmodf`r oVaÒH$ma dmQ>Vm. `m gd© JmÓQ>tM Vr
AmÀ_[arjU H$aV. Am[Î`m Am wÓ`mV KS>cÎ`m KQ>Zm JohdaÎ`m AßV:H$aUmZ Òdm_rcm gmßJV
H$s, "agyc gdm™[jm ‡_i, CXma AmoU H$Zdmiy hmVm. XmZ df À`mZ oVcm gmß miyZ KVc AZ≤
AZH$ XwH$mZmßMr _mcH$sU Agccr CVmad`mVrc c«> \$moV_m J˘`mV [S>VmM À`mZ OmZH$scm
]H$ar odH$mdr Ver Zm`oH$Urcm odH$cr.' ([•. 14)
OmZH$scm AmB©-]m[m]‘c Am[wcH$s Amh. "AmB©' Hw$Qw>ß]mMm AmYma AgV. [U OmZH$s¿`m
Zoe]mV ‡À`j gwI Zmhr. oVcm Ï`o^Mmamg ‡d•Œm H$a`mg JßJyM O]m]Xma Amh. H$maU AmB©¿`m
dmJUwH$s]‘c oVcm _Zm[mgyZ amJ Amh. CXmhaUmW©, EH$ oXdg AmßKmi H$aVm H$aVm JßJy Òd ß[mH$
H$arV AgcÎ`m OmZH$scm ÂhUmcr, ""Vwcm Hß$¿`m JYS>rZß h gV[U oeH$mdcß .AJ ^amV
Amcrg, gwÍ$ H$a, _Om H$a. ]K, _m¬`mH$S>ß ]K. hm gm›`mgmaIm aßJ H$emZß Amcm` ? À`m gwImZß
aßJ \w$cVm, Í$[ Vß... ]K...'' ([•.20). Aer JßJwMr oeH$dU hmVr. OmZH$sM AmB© H$di [°emgmR>r
oVcm amJmdV Ag. H$Yr _mahmU H$arV Ag. AmoU - ""JYS>r, Vwcm XdmZß oXcß H$m` ? À`m¿`m
176
ZmdmZß ]r aS>, À`m _S>ÁmZß Vwcm oXcß H$m` ? O_rZ hm ? OmV Amh ? Hw$i hm ... hm H$m` ?
o_imcß ^maß H$mVS>ß, ]mOmamV MmcUmaß. Mmcd. o_idß. Im`. c. Zg. AZ _J _a. gSy>ZM
_aerc. hr Mmcc _r Am[Î`m Jmd¿`m Hw$cH$`m©H$S>. Jm∞S>-Ym∞S> ImB©Z. JmXrda Pm[ßZ, AZ≤ da
[°gß ^r AmUrZ ... aS> ! XdmZß oXccß XwI ^mJ.'' ([•. 49) `m gdm™Mm OmZH$s Jmß r`m©Z odMma
H$aV. XocV OmVrVrc _wcrcm, _wair¿`m [marcm H$gcr A]y ? CcQ> B©c À`m _mUgmer (agyc,
XJS>Ám, Om›`m, Bg`m, [mßS>Ám, BÀ`mXter) amOamg[U YßXm H$amdm cmJVm. Agc AÀ`mMma
KS>Uma Var Hw$Umda ? XocVmßMr-_wairMr cH$ (ÒÃr) Hw$Um¿`mhr _mcH$sMr AgV. ÒÃr OrdZmMm
Hß$Q>mim AmÎ`mZ Vr AmÀ_hÀ`m H$a`mMm odMma H$aV.
"gyS>' Mr Zmo`H$m OmZH$s EH$ A]cm Amh. ghZercVm hm ÒÃr¿`m AßJr AgUmam JwU
OmZH$sOdi hmVm. Am wÓ`^a oVZ gd© H$mhr ghZ H$c. [aßVw H$mUÀ`mhr JmÓQ>rcm _`m©Xm AgV.
OmZH$s Var oH$Vr H$mi ghZ H$aUma ? ÂhUyZ oVZ Zdm _mJ© ÒdrH$macm. ÒdV:M Í$[M ]XcyZ
Q>mH$c. _wairMm de Q>mHy$Z AßJmda [m`Kmi Jdr H$\$Zr, AßJm^mdVr JwßS>miccr Km|JS>r, S>m∑`mMm
VwiVwirV H$ccm JmQ>m, hmVmV Vmß„`mMm cm _mR>m oÃeyc, Hß$]acm EH$Q>mßJr YmVa, [m`mV Mm_S>ÁmM
MT>md, ]JcV Pmir AZ≤ Jß ra _w–m Agm de YmaU H$Í$Z Vr gwS>mZ [Q>cr Amh. hr oVMr ‡oVkm
Amh. `m Xw:ImVyZ,ÒÃr XhmVyZ Am[cr H$YrM gwQ>H$m hmUma Zmhr. _a[ ™V Am[U Aer ^mJdÒVy,
ÒÃrM amhˇ H$m ? À`m[jm CamV Oßo]`m Iw[gyZ _cc H$m` dmB©Q> ? ÂhUO `m XhmVyZ, Xw:ImVyZ
]XcyZ Om`mMr OmZH$sMr B¿N>m hmVr, Ag oXgyZ V. ÂhUyZ Vr Òdm_rcm ÂhUV H$s, ""_r _mP
ÒÃrÀd JßJcm A[©U H$c. AmVm _r ÒÃr Zmhr. H$YrM hmUma Zmhr. [wÈf hmVm Amc Zmhr Va _r
Ord XB©Z._cm oh_mc`mV KdyZ Mcm.'' ([•.23)
"gyS>' Mr Zmo`H$m OmZH$s X`miy, ‡_i, ‡mßOi Amh. AmOmar ]m[m]‘c, ^mD$ C[mer
_ac ÂhUyZ S>m∑`mdarc XiUmMr H$miOr KV qH$dm EH$m ]mißV ]mB©cm H$ccr _XV. ÂhUOM
EH$m ]mB©¿`m ]mißV[Um¿`mdir _XVrcm YmdyZ OmUmar, H$[S> YwdyZ XUmar, AßJmdarc Km|JS>r
XdyZ, CMcyZ Kar ZUmar OmZH$s _wcImdJir ÒÃr Amh. m‡gßJr Jmddmc ÂhUVmV, "VwÂhr _hmÀ_m
AmhmV !' ([•. 47) mdÍ$Z g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr AmoU CÀH$Q> gm_moOH$ OmUrd
`m gm_moOH$ ]mßoYcH$s¿`m KQ>H$mßMm ‡À`` Vm.
"gyS>'_Yrc od⁄mMaUcm Òdm_r]‘c AmXa AmoU OmZH$s]‘c _Zm[mgyZ amJ Amh.
177
[wÈfdemVrc ¡dmcm‡gmX hm [wÈf ZgyZ ÒÃr_ZmMr OmZH$s Amh. À`m_wi ÒÃr ÂhUO AÒ[•Ì`,
A_ßJi, [m[mMr ImU, oV¿`m hmVM mOZ ImdyZ Xh, AmÀ_m, [a_mÀ_m ÓQ> H$a`mEdOr ]mU^≈>
ZßVa EH$mdm. ¡dmcmM Òdm_r]am]aM dmJU À`mcm [Q>V Zmhr. oV¿`m_wi Òdm_rOr ]XZm_ hmVrc.
cmH$qZXm hmB©c ÂhUyZ Vm ÂhUVm H$s, ""JwÈXd, oVcm OmD$ ⁄m. Vr ÒÃr Amh. [m[mMr ImU Amh.
Vr VwÂhmcm ´ÓQ> H$arV. _marc .. oVc gmS>m. Vw_¿`m X`miy[UmMm Vr \$m`Xm KV . Òdm_r..''
([•.35) `mVyZ od⁄mMaUmMm AmXe©dmXmMm odMma Ò[ÓQ> hmVm.
S>m∞. _. Zm. dmZIS> "gyS>']‘c ocohVmV, ""H$ÈUm d MrS> ¯m XmhtMr odoMÃ gmßJS>
]m]wamdmß¿`m H$WV oXgV. H$ÈUm ÂhUO ]w’mßMr H$ÈUm [mdgmir _Km‡_mU g_ÒV _mZd OmVrcm
Am¿N>mXUmar. [aßVw À`mM]am]a A›`m`m]‘c AZ›`gmYmaU MrS> d Àdfhr À`mß¿`m H$WV Amh.
Pm[S>[≈>rVyZ, _hma _mßJ dmS>ÁmßVyZ didiUmar Vr hmS>m_mgmMr _mUg AmhV. [aßVw [napÒWVrZ
JmßOccr, OmoVÏ`dÒWZ XS>[ccr, gmßÒH•$oVH$ A^mdmZ ÃÒV Pmccr ... [aßVw ]m]wamdmßZr ¯m
gd© [mÃmßH$Sy>Z ‡ÌZ odMmacm Amh, Vm _hŒdmMmAmh H$s - h Pmc H$g ? hr hmS>m_mgmMr _mUg
Aer XmZdmgmaIr H$m dmJVmV ?'' 32
]m]wamd ]mJwcmßMr "gyS>' hr H$mXß]ar EH$m ^rfU dmÒVdmM Xe©Z KS>odV. `m gßX^m©V
S>m∞. _. Zm. dmZIS> ÂhUVmV, ""OmZH$s hr Zmo`H$m XocVmßMr, Agc A_mZwf AÀ`mMma KS>Uma
AmUIr Hw$Umda ? XocVmßMr ÒÃr Hw$Um¿`mhr _mcH$sMr. Agcr OmZH$s ¯m XrK©H$WMm H|$X´q]Xy
Amh. oV¿`m_wi hr XrK©H$Wm XocV dmL≤>_`mVrc EH$ AÀ ßV [naUm_H$maH$, Ohmc Aer H$Wm
Pmcr Amh.''33
`mgßX^m©V od. eß. Mm°Kwc "AmÒdmX AmoU AmcI' m JßWmV ÂhUVmV, ""]m]wamd ]mJycmßMr
"gyS>' hr H$mXß]ar H$di _amR>rM ZÏh Va _amR>r H$mXß]ar¿`m odH$mgH´$_mVrc _hŒdmMr H$mXß]ar
Amh. Xd, Xh, Xe AmoU g_mO ZmH$maUmË`m OmZH$s Zmdm¿`m _wair¿`m AmÀ_[nadV©ZmMr H$ÈUmV©
H$hmUr ÂhUO "gyS>' hr H$mXß]ar ! XocV OrdZmVrc ^`mdh OrdKU dmÒVd ]mJwcmßZr Am[Î`m
H$mXß]Ë`mßVyZ ‡H$Q> H$c Amh.''34
"gyS>' `m H$mXß]ar¿`m gßX^m©V JO_c _mir ÂhUVmV, ""¡`m odMmamßMr d OrdZmMr
]mßoYcH$s À`mßZr ÒdrH$macr Amh oVMm [ri _mà À`mß¿`m gd© cIZmßVyZ OmUdVm. Xd, Xe `mhˇZ
_mUyg _mR>m Amh. h À`mß¿`m odMmamßM gyà Amh. Om Y_© O›_mZ OmV XVm AmoU Or OmV ‡ÒWmo[V
178
Mm°H$Q>rV [mQ>m[waV A›Z hr o_iy XV Zmhr, À`mVyZ _mUyg _w∑V PmÎ`mdmMyZ gwIr OrdZ OJy eH$Uma
Zmhr. hr À`mßMr YmaUm Amh. OmVrMr odf_Vm AmoU AmoW©H$ odf_Vm Om[ ™V _mSy>Z [S>V Zmhr,
Vm[ ™V VWrc _mUgm¿`m [m`mV C ß amh`mBVHß$ ]i Uma Zmhr. hm À`mßMm odMma H$mimcm _m›`
H$amdm cmJc. m XemV H$di AmoW©H$ g_V¿`m oZo_©VrM ‡ÌZ ZmhrV, Va OmVr¿`m OwZmQ> PmcÎ`m
q^VtZm gwÍß$J cmd`mMr JaO Amh. ]m]wamd ]mJwcmßM gma cIZ ßÃdV h H$m © H$arV Amh.
À`m—ÓQ>rZ "gyS>' _hŒdmMr dmQ>V.''35
am. J. OmYd `mß¿`m _V, "" "gyS>' _Yrc –ÓQ>[UmMr XmZ gyà CÎcIZr` R>aVmV. EH$
ÂhUO dmÒVddmXr gO©H$ OrdZ —ÓQ>rcm H$cmÀ_H$VMr, H$odÀdmMr OmS> cm^Î`mIarO –ÓQ>[UmMm
Ò[e© hmUma Zmhr. AmoU Xwga ÂhUO XocVmß¿`m - emofVmß¿`m [nadV©ZmMr ]mßoYcH$s [ÀH$aUmË`m
gO©H$ OrdZ—ÓQ>rcm g_mO - gßÒH•$Vr- oZa[j Aem ‡mH•$oVH$ dmÒVdmM AmdmhZ [mMy eH$V d
À`mVyZ AmJ˘`mdJ˘`m [nadV©ZmMr oXem Ò[ÓQ> hmV OmV. "gyS>' H$mXß]arZ OmZH$sMr H$hmUr
AmoX_ dmÒVdmH$S> diodcr AmoU XocV gmohÀ`—ÓQ>rcm EH$ A[yd© ZOahr ]hmc H$cr.''36
`mgßX^m©V ‡. lr. ZÈaH$a ÂhUVmV, ""gyS> ÂhUO A[ma _mX©dmZ d AX≤ wV gß _mZ
ocohccr H$Wm. ]m]wamdmßMr "gyS>' hr Aja gmohÀ`H•$Vr hm . hr gß[yU© gmohÀ`H•$Vr ÂhUO XocV
gmohÀ`mMm _amR>rV C^maccm oMaßOrd Agm CX≤Jma d CX≤Kmf Amh. "OmZH$s' ]am]a ]m]wamdmßZr
`m H$mXß]naH$V oZ_m©U H$ccr "Òdm_r'OrMr Ï`p∑VaImhr _amR>r gmohÀ`mV A_a d Acm°oH$H$
Aer Ï`p∑VaIm Amh. m H$mXß]arVrc ]m]wamdmßZr oZ_m©U H$ccr H$Î[H$ "og¿ wEeZ' dm [napÒWVr
OmJoVH$ dmL≤>_`mVrc AmOda¿`m _m›`da cocV H•$VrVhr ∑doMV EIm⁄m ‡oV^mdßVmZ oZ_m©U
H$cr Agc.''37
`m H$mXß]arVyZ g_mO F$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr, CÀH$Q> gm_moOH$ OmUrd, ‡oVkm,
AmÀ_[arjU h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
]m]wamd ]mJyc mß¿`m "gyS>' m H$mXß]arZßVa gXm H$ËhmS> mß¿`m "EH$m Ò[•Ì`mMr S>m`ar'
(1971) `m H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
"EH$m Ò[•Ì`mMr S>m`ar' hr gXm H$ËhmS> `mßMr 1971 gmcr ‡H$moeV Pmccr H$mXß]ar
Amh. `m H$mXß]arMm Zm`H$ Xna–r ]´m˜U Hw$Qw>ß]mV O›_ccm AgyZ À`mM ]mc[U AÀ ßV hcmIrV
Jc. doS>cmßZm ]´m˜U AgÎ`mMm Ao^_mZ Va Zm`H$mcm ]mc[Um[mgyZ X^mdm]‘c oVQ>H$mam
179
dmQ>Vm. À`mcm Zmd, Jmd Ag H$mUVhr c]c oMH$Q>dyZ ø`m`M Zmhr. gm_moOH$ Í$T>rMr ]ßYZ
À`mcm ZH$m AmhV. "_r H$mU' hm ‡ÌZ À`mcm gVmdVm. ‡oVpÓR>V AmoU gwgß[›Z hmdyZhr Vm ]M°Z
Amh. ‡oVpÓR>Vmß¿`m OJmV Vm a_V Zmhr AmoU À`mcm V H$mVS> \$Hy$Zhr XVm V Zmhr. `mVyZ
VwQ>c[UmMr OmUrd oZ_m©U hmV. oZdXZmVyZ À`mMr hr VS>\$S>, Vi_i ‡^mdr[U Ï`∑V Pmcr
Amh. O ^mJc, AZw dc, À`m¿`m Imcda IwUm C_Q>cc h AZw d ghO[U OrdZodf`H$
VŒdkmZ gmßJyZ OmVmV. Ag `m H$mXß]arM Ame`gyà Amh.
`m H$mXß]arVyZ _wª`V: OrdZodf`H$ —pÓQ>H$mZ, emc OrdZmVrc AmR>dUr, OmoV XmMr
H$Î[Zm, (]´m˜U, _amR>m, oºÌMZ, JwOamWr AmoU BVa OmVr) `mß¿`mVrc ]´m˜U OmVrM Xw:I,
ZmH$argmR>rMr YS>[S>, ]H$marM MQ>H$, H$m[S> ImÀ`mV H$m_ H$aVmZm H$m_Jmamßer Amccm gß]ßY,
H$m_Jma odÌd, ]m∞gM dM©Òd, ]ohUrMm _•À y AmoU gm_moOH$ OrdZmVrc BVa KS>m_mS>r `m
JmÓQ>tM oMÃU Amcc Amh.
"EH$m Ò[•Ì`mMr S>m`ar' `m H$mXß]arMm Zm`H$ hm ]´m˜U g_mOmVrc Agcm Var Vm
AR>amodÌd Xmna– mVrc Amh. À`m¿`m doS>cmßMm Òd^md AÀ ßV amJrQ> AgÎ`mZ Zm`H$ Am[Î`m
OrdZmV gwIr-g_mYmZr Zmhr. ]mc[Um[mgyZ doS>cmß¿`m dM©ÒdmImcr amohÎ`mZ À`m¿`m _Zmda
OmVr[mVrM XS>[U Amh. `mMm emc OrdZmVrc ‡gßJmßVyZ ‡À`` Vm. CXmhaUmW©, Zm`H$m¿`m
dJm©V EH$ JUy ZmdmM _m˘`mMm _wcJm hmVm. emim gwQ>cr H$s Vm AmoU Zm`H$ AßYma hmB©[ ™V
Kam¿`m AmQ>Ámda ]gV. oXd cmJUr¿`m dir dS>rc ]mhÍ$Z m`M AZ≤ ÂhUm`M, "Mc, hmV[m`
YwD$Z am_ajm ÂhUm`Mr.' ([•.36) hm oZÀ`mMm [na[mR> AgÎ`mZ JUy oZ_yQ>[U oZKyZ OmB©. OÏhm
EH$ oXdg doS>cmßZm Zm`H$mZ ÂhQ>c, "]m]m, JUycm hr oeH$dm Zm @ am_ajm, À`mcm H$m Zmhr ÂhUy
XV am_ajm ?' ([•. 37) `m ‡gßJr doS>cmßZr MmßJcm g_mMma KVcm AmoU ÂhUmc, "H$mQ>Ám©@,
]´m˜Um¿`m KamV O›_cmg, AZ≤ gßJV H$aVmg _m˘`m-Hwß$^mamMr. JYS>Ám @, Om _J C⁄m[mgyZ
JmT>dmMr crX Jmim H$am`cm.' ([•. 37) qH$dm Am_¿`m Kar AmcÎ`m AmOr]mB©Z odMmac,
"]miß, Vy H$mU ?' VÏhm _r VmË`mZß gmßoJVc, "ZÏ`m _ZwVrc ZÏ`m X_mMm eya oe[mB© _r Amh.'
([•.2) AmOr]mB© oZKyZ JÎ`mda doS>cmßZr _mPm H$mZ YÍ$Z "ham_Ima ! Vwcm oe[mB©oJar H$am`Mr
Va ]´m˜Um¿`m KamV H$emcm O›_cmg ?', "_yI© cH$mMm.' ([•.3) Ag ÂhUyZ XmZ Vm|S>mV oXÎ`m.
XgË`m¿`m gUmcm OarMr Q>m[r, Zdr M»>r, Zdm gXam AmoU ZÏ`m ]wQ>mMr _mJUr H$cr
180
H$s, "Vw¬`m ]m[mH$S> H$m` gm›`mMr ImU Amh ? lr_ßVm¿`m [mamß]am]a IiVmg AZ≤ Agc h≈>
H$aVmg? ...^mßMmX ..' ([•. 3) qH$dm
emiVrc _mÒVa (]´m˜U) oeH$odVmZm OmVr X H$arV. BVa _wcmßZm Ãmg XdyZ Q>mMyZ
]mcV. JUycm ÂhUVmV, "R>m|„`m- Vy H$m` H$aUma Amhg oeHy$Z ? edQ>r _mQ>¿`m ZmS>ÁmdaM
]gUma Zm @.' CÒ_mZcm ÂhUV, " VwPr OmV ImQ>H$mMr - _yIm©, H$m|]S>rM [m` VmS>md Vem Ajamß¿`m
H$mZm-_mÃm VmS>Vmg.' ([•. 39) BVH$s OmoV^XmMr ^mdZm H$S>H$ hmVr. ]´m˜Um¿`m _wcmZ
]´m˜UmgmaIM dmJc [mohO. À`m_wi Zm`H$mcm OmoV Xm¿`m Mm°H$Q>rV OrdZ OJU Ag¯ hmB©.
`m gdm™Mm Vm Jmß r`m©Z odMma H$aVm ,OJ`m _hmamgmaª`m _°cHw$crZ ]´m˜Um¿`m XmamVrc cmH$S>
\$mS>cr Var MmcVmV. [U ]´m˜Um¿`m [mamZ _hmadmS>ÁmVyZ OmdyZ ^mH$ar ImÎcr, [mUr o[c,
Jfl[m JmÓQ>r H$Î`m Va V ]´m˜U g_mOmcm [Q>V Zmhr. ÂhUyZ Va JUy ]´m˜U OmVrodf`r Zm`H$mcm
ÂhUVm, "Vw¬`m ]m[mcm Am_¿`m _˘`mVcr VmOr dmßJr MmcVmV.' "VwPm _m_m amVMm Hw$R>ß OmVm,
Mmß maUrH$S> ?' ([•. 37) Aem‡H$ma JUy]am]a BVa _wchr Ãmg XV. À`m_wi emiVhr EH$cH$m|S>Ám
OrdZmMm oVQ>H$mam dmQ>. AmoU Am[Î`mM ^aÎ`m KamV [a∑`mgmaI amhmd cmJ. Mmhm]mOwßZr
]mc_ZmMm H$m|S>_mam hmB©. Am[Î`m g_mOmV OmoV XmMr [mi_wi BVH$s Imcda ÈOcr AmhV
H$s, ]´m˜UmMm [ma ]mQ>cm Va À`mcm Jm_wÃmMr AmßKmi KmcVmV. h À`mß¿`m AmMma-Y_m©M gyÃ
Amh. [aßVw H$mUVmhr _mUyg Im`mo[`mZ ]mQ>V Zmhr; _J [aOmVr¿`m hmVM Im`mo[`mVrc
AmZßX H$m Kdy Z ? Oa earamMr yH$ mJdp`mgmR>r ÒÃr H$mUVrhr MmcV. h H$mUÀ`m VH©$emÒÃmV
]gV ? À`m_wi ]´m˜U g_mOmM VH©$emÒÃ g_OmdyZ KU AdKS> Amh. ]´m˜U g_mOmM VH©$emÒÃ
g_OyZ KVmZm ‡oVkm hr gßH$Î[Zm gmhmÊ`^yV R>aV. ew’VMr OrdZ-odf`H$ OmUrd H$er
g_mOgm[j Amh h Zm`H$m¿`m _m_m¿`m dV©ZmdÍ$Z cjmV V. hr g_mOgm[jVm _mUgmcm
H$_r[Um ]hmc H$aV AmoU H$mUmM Var VWmH$oWV lÓR>Àd _m›` H$aV. hr odMma‡oH´$`m gd© _mUg
g_mZ AmhV, ‡ wMr cH$a AmhV hm odMmaM Am[Î`m _Zmda R>gdV.
"EH$m Ò[•Ì`mMr S>m`ar'Vrc Zm`H$mcm g_mOmodf`r Am[wcH$s Amh. À`mß¿`mH$S> CÀH$Q>
gm_moOH$ OmUrd Amh. l_Ordr H$m_Jma hrM Iar g_mOmMr ‡MßS> e∑Vr Amh. [U [mßT>a[em
_‹`_ dJm©_‹ Vr Zmhr. `mM À`mcm AmÌM © dmQ>V. g_mOmMr OS>U-KS>U hr H$m_Jmam¿`m
OrdZmda Adcß]yZ AgV. h Zm`H$mM OrdZodf`H$ VŒdkmZ Amh. H$maU H$[S>m ImÀ`mV H$m_
181
H$aVmZm H$m_JmamßM OrdZ À`mZ OdiˇZ [mohc Amh. Vm ÂhUVm, "H$[S>m ImÀ`mV _r EH$Q>mM
]´m˜U hmVm.. _mcdUr cmH$ Iy[ hmV. ... À`mßMr ^mfm _cm g_Oy cmJcr. OdUmMr gwQ>r Pmcr
H$s H$m_Jma _m¬`mer ]mcV... dÒVrVÎ`m ^mZJS>r, ^mßS>UVßQ> _cm gmßJm`M... MmirMmitM
dU©Z EH$dm`M.' ([•. 74, 75) H$m_Jmamß¿`m ‡_m[mQ>r Mhm, [md, ]Q>mQ>dS>m o_iy cmJcm.
À`m_wi À`mß¿`m ^mdZcm H$Yr VS>m Omdy oXcm Zmhr. OmV AmoU Y_© AmZßXm¿`m AmS> V Zmhr.
AmZßX _mUgmZ C[^mJm`Mm AgVm. _mUgmer _mUyg ÂhUyZ ZmV OmS>c [mohO. Agm Zm`H$mMm
AmXe©dmXr —pÓQ>H$mZ Amh. Zm`H$m¿`m m dmJ`mVyZ ‡oV]’Vm hr gßH$Î[Zm Ò[ÓQ> hmV. Zm`H$mcm
Hw$Qw>ß]mV d g_mOmV ›`m` H$aUmË`m d•Œmr oXgVmV. Zm`H$mMr A[jm Z_H$s `m d•Œmr¿`m odamYr
Amh. o_Ãmg am_ajm oeH$dmdr, Jna]mßM OrdZ g_OyZ ø`md `mVyZ Vr Ò[ÓQ> hmV. hr ‡oV]’Vm
cIH$ "Zmhr a' Mr ]mOy CMcyZ YaUmam Amh, h Ò[ÓQ> H$aUmar Amh.
H$[S>mImÀ`mV H$m_ H$aVmZm Zm`H$mcm gmh]mMr _Ou gmß mi`mgmR>r À`m¿`m KamVrc
KaJwVr H$m_ H$amdr cmJVmV. CXmhaUmW©, [Ã [mÓQ>mV Q>mH$U, Ah_Xm]mXcm Om`m¿`m _wcmM
]m∞Â] g|Q≠>ccm OmdyZ amßJV C amhˇZ oVoH$Q> H$mT>U BÀ`mXrMm gmgwadmg Ag. `mCcQ> _wcß]miß
ZgUmË`m gmh]mßMr Zm`H$mda \$ma _Or© hmVr. gmh]mßgmaª`m Xd _mUgmZ oejUmMr \$s ^acr
ÂhUyZ E_.E. [ ™VM oejU [yU© H$aVm Amc. gmh]mMm Òd^md ‡_i, [am[H$mar Amh. Òd:l mMm
emY AmoU BVamßM ha[c l ‡mflV H$a`mMr d•Œmr gmh]mH$S> Amh. `m JmÓQ>rMm Zm`H$ AßV_w©I
hmdyZ odMma H$aVm. Vr Oa gmh]mßZr _XV H$cr ZgVr Va OrdZmV ‡JVr Pmcr ZgVr. gmh]m߇_mUM
H$m_JmamßMm Zm`H$mda Ord hmVm. Vm ]´m˜U AgyZhr H$m_JmamßZr Zm`H$mcm g_OyZ KVc.
oOÏhm˘`m¿`m ZmVgß]ßYmVyZ H$m_Jma]ßYy ÂhUy cmJc,
"_mÒVa, Vw_¿`mgmaª`m _mUgmZß Iaß ÂhUO Iy[M oeH$m`cm [mohO... Am_¿`m Zer]mV
ZgVß oejU ... VwÂhr ho[ga Ïhm`cm [mohO ... VwÂhr oeH$m`cm hdß _mÒVa ... Iy[ oeH$m`cm
hdß.' ([•. 92, 93)
BVH$ H$m_JmamßM AZßV C[H$ma AmhV. Zmhr Va _r oeHy$ Z Aer ]m[mMr B¿N>m hmVr.
eOmar-[mOmar AgUmË`m ]´m˜UmßZr gm‹`m e„XmßZr H$Yr odMma[yg H$cr Zmhr. gmh]mßgmaIm
Xd_mUyg, H$m_JmamßM ]ßYygmaI ‡_ hm À`mß¿`m _ZmMm oH$Vr _mR>[Um Amh. `m gd© JmÓQ>tVrc
Jmß r © Zm`H$mcm OmUdV.
182
"EH$m Ò[•Ì`mMr S>m`ar'Vrc Zm`H$m¿`m AßJr g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr Amh.
CXmhaUmW©, H$m[S>ImÀ`mVrc EH$m _mcdUr H$Q>cyH$amMm j`amJmZ _•À y Pmcm. VÏhm À`m¿`m
‡Vmcm Zm`H$mZ ImßXm oXcm. [w`H$_© ÂhUyZ Am[Î`m Jmdr OmUmË`m _mUgm]am]a Mma [mdcß
Om`cm [mohO, Ag Zm`H$mM _V hmV.
Jm. _. Hw$cH$Uu `mß¿`m _V, ""gXm H$ËhmS> `mß¿`m "EH$m Ò[•Ì`mMr S>m`ar' `m cIZmcm
Vg ‡À`j S>m`arM Í$[ cm^cc Zgc Var "S>m`ar'VyZ _mUyg Og Am[c AßVaßJ _mH$i[UmZ
Ï`∑V H$aVm, Aer gmYmaU A[jm AgV, Vg _mH$i[UmZ H$cc h AmR>dUrdOm oZdXZ Amh.
[aßVw erf©H$mVrc "Ò[•Ì`mMr' ¯m e„XmZ _Z eßH$mHw$c hmV. Ò[•Ì`mÒ[•Ì`mß¿`m gßX^m©Vrc EIm⁄m
_V‡Umcr¿`m ohararZ Va h cIZ ‡naV Pmcc Zmhr Zm ?''38 V [wT> ÂhUVmV, ""S>m`ar¿`m
A[`emMm EH$ ^mJ ÂhUO Vr ‡VrH$mÀ_H$ dmQ>V. g‹`m XocV g_mO Am[Î`mda hmUmË`m
A›`m`mMr JmËhmUr oR>H$oR>H$mUr _mßS>VmZm oXgVm. À`mßZm OUy CŒma ÂhUyZ, ]´m˜U AgyZhr
Xmna–`m_wi Am[Î`mda H$g Am wÓ`^a A›`m` hmV Amc `mMr "S>m`ar' ÂhUO EH$ H°$o\$`VM
Pmcr Amh. "S>m`ar'Mr hr d°MmnaH$ yo_H$m ghO [Q>`mOmJr Amh Iar. [U oVZ "S>m`ar'VÎ`m
cIZmcm AZw^dÍ$[ Kdy oXc Zmhr. H$maU cIH$mM cj "A›`m`mMm CJ_ Xmna– AgyZ
OmoVÏ`dÒWm Zmhr', h og’ H$a`mda H|$o–V Pmcc Amh. gma KQ>Zm-‡gßJhr À`m¿`m hmVr C[H$aU
Pmcr AmhV.''39
Ag Agc Var `m H$mXß]arVyZ Jmß r ©, CÀH$Q> gm_moOH$ OmUrd, AmXe©dmX, Òdl mMm
emY AmoU BVamßM ha[c l ‡mflV H$a`mMr d•Œmr, g_OmF$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr,
‡oV]’Vm, ‡oVkm h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
gXm H$ËhmS> mß¿`m "EH$m Ò[•Ì`mMr S>m`ar' m H$mXß]arZßVa AmZßX mXd mß¿`m "JmVmdim'
(1971) `m H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
JmVmdim ÂhUO AmYwoZH$ ßÃ[’Vr dy KmVÎ`mda hOmam dfm©[mgyZ MmcV AmgcÎ`m
H•$frgßÒH•$VrVrc Am[wcH$s, oOÏhmim, [ew[jr AmoU _mZdr OrdZ H$g c`mcm OmV `mM CÀH•$ÓQ>
oMÃU H$aUmar H$mXß]ar Amh. `m H$mXß]arVyZ AmZßX `mXdmßZr eVmV H$m_ H$aUmË`m gmcJS>ÁmMr
ÂhUO Zma]m¿`m OrdZmMr AmÀ_H$Wm Ò[ÓQ> H$cr Amh. Zma]mgmaª`m _Owamcm KaXma, AmB©-
]m[ Zmhr. [maH$m Pmccm Zma]m am_y gmZmdS>¿`m _˘`mV H$m_mgmR>r gmcJS>r ÂhUyZ amhˇ cmJVm.
183
À`m_wi _˘`mV AgUmar JwaT>ma, AmßYim KmS>m, ]°c, Jm`, ZmÂ`m, dmø`m, gm›`m, Mm`m, [mßS>Ám,
Mß[r Hw$Ãr, Xdmcm gmS>ccm H$m|]S>m, XmZ aS> `moedm` oH$S>, _wßΩ`m, Imar, IH$S>, H$mgd, Kmar,
oJYmS>, dmZa, H$mÎhm BÀ`mXr JmVmd˘`mMr Vm gd© H$m_ H$arV Ag. eVmVrc OZmdamß]am]a Vmhr
EH$ OZmda hmdyZ OmVm. [aßVw Zma]m Am[cr _mUwgH$s odgÍ$ eH$V Zmhr. _mà _mcH$m¿`m —ÓQ>rZ
Vm eVmV am]Umam EH$ ]°cM Amh. Am[Î`m _wcrgmR>r [mS>m ]Km`cm JmdmJmdr qhS>UmË`m
_mcH$mcm Zma]m¿`m cæmMm odMmagw’m _ZmV V Zmhr. À`m_wi Zma]mcm EH$mH$s OrdZmMm
Hß$Q>mim Amccm Amh. Zma]mZ oZ_m©U H$cc h odÌd ßÃgßÒH•$Vr¿`m AmJ_Zm_wi ZÓQ> hmV OmV.
eVmV H$m_ H$aUmË`m ]°cmßZm gmdcr XUmË`m JmR>ÁmV Q≠>∞∑Q>aM AmJ_Z PmÎ`mZ JmR>ÁmVrc gd©
OZmda odH$cr OmVmV. ZmÂ`m Hw$Ãm ,Mß[r Hw$Ãr _•À y_wIr [S>VmV. H$m|]S>m H$m[cm OmVm, Âh°g
odH$cr OmV. eVmVrc PmS>, _mimdaMm q[[i VmS>cm OmVm. Aem AZH$ JmÓQ>ter AgUmam
Zma]mMm gß]ßY VwQ>cm OmVm. odefV: Q≠>∞∑Q>aM AmJ_Z PmÎ`mda Zma]mM AmoU S≠>m`ÏhaM [Q>V
Zmhr. VÏhm _mcH$ Zma]mcm ÂhUVm, ""h ]K, gmgdV Zgßc Va VwPr dmQ> Ya.'' ([•.140)
À`m_wi Zma]m Ka gmSy>Z OmVm. Ag H$mXß]arM Ame`gyà Amh.
"JmVmdim' `m H$mXß]arMm odMma H$cm Va AmZßX `mXdmßZr H$mÎhm[ya-H$mJc [nagamVrc
EH$m IS>JmdmV gmcJS>r ÂhUyZ H$m_ H$aUmË`m _OwamMr ÂhUOM Zma]mgmaª`m gmcJS>Ám¿`m
OrdZmMr H$er [adS> Pmcr mM oMÃU H$cc Amh. Zma]m hm gmcJS>r Agcm Var H•$fr gßÒH•$Vr,
eVr_im, [ew[jr, oZgJ©, _miamZ BÀ`mXr JmVmd˘`mer À`mM oOÏhm˘`mM ZmV hmV. [U
_mcH$m¿`m JmR>ÁmV Q≠>∞∑Q>aM ÒdmJV PmÎ`m_wi Zma]m _Zm[mgyZ Xw:Ir Amh. _mcH$mM AmoU
À`mM, H$Yr S≠>m`ÏhaM [Q>V ZÏhV. CcQ> S≠>m`Ïha gmßJc Vg Zma]mcm H$amd cmJ$. CXmhaUmW©,
"ZmË`m Q≠>∞∑Q>a [yg a', "ZmË`m Q>Ám∑Q>a¿`m Vm|S>mV [mUr dV', "ZmË`m CR>, ZmË`m ]g', "g_Xß S≠>m`Ïha
ÂhUc Vgß H$am`Mß.' ([•. 141) `m_wi Zma]m d°VmJcm hmVm. qH$dm _mcH$mMm AmoU Zma]mMm
H$m_mgmR>r Pmccm gßKf© _mUwgH$scm em Umam Zmhr. CXm. "h ]K, gmgdV Zgßc Va VwPr Vy dmQ>
Ya, Vy ›hmB© C⁄m Xwgam H$mUVar [mUr [mOm` B©c, [a S≠>m`Ïha EH$Xm Jcm Va [w›Zm À`m emaJmdmVZß
ohVß Hw$Ur [m` YwD$Z [mUr fl`mcm Var Uma ›hmB©... AmoU Ëhm`mMß Agßc Va S≠>m`Ïha gmßJc Vgß
Ëhm`mMß, H$a ÂhUcß V H$am`Mß Vm|S> ]ßX R>dm`Mß... CJßM _cm dmicr aIaI ZJß.. H$gß ?'
([•.140)
184
`m gd© JmÓQ>tMm Zma]m odMma H$aVm. _mUgmcm IaßM _mUwgH$s amohcr Zmhr. Hw$Umcmhr
_mUgm]‘c, OZmdam]‘c ‡_ Zmhr. Am[wcH$s Zmhr. À`m_wi BWß amh`mV H$m` AW© Amh. Zma]m
ÂhUVm, "ohVß AmVm H$mU hm` Am_Mß ? OJ`mgmaIß H$m` Ëhm`c` _mPß ? h˛Vß V g_Xß ÏhJmS>cß,
[m>a _mVrcm OmD$Z o_imcß.... ' ([•. 142) `m odMmamZ Zma]m Xya oZKyZ OmVm.
"JmVmdim' _Yrc Zma]m gmcJS>r Agcm Var Vm EH$ ‡m_moUH$ JS>r Amh. [´mUr_mÃmßda
oOdm[mS> ‡_ H$aUmam Amh. Ia Va À`mMr ‡mUrOrdZmer gm_moOH$ ]mßoYcH$s Amh. CXmhaUmW©,
Hw$VË`mß¿`m ^mßS>UmV - VmdS>rV gm[S>ccr Mß[r, ]|Xam¿`m gUmoXder ]°cmßMr KVccr H$miOr,
gm›`m _hmqcΩ`m ]°cmdarc ‡_, aS>Ámdarc _m`m, _hmqcΩ`m ]°cmMr edQ>[ ™V KVccr H$miOr,
Hw$Ãr¿`m o[ÎcmßZm KmVccm XyY^mH$arMm H$mcm BÀ`mXr ‡gßJmVyZ Zma]mM ‡mUrg•ÓQ>rer oOÏhm˘`mM
ZmV hmV h Ò[ÓQ> hmV. Vm OrdZ AmZßXr hm`mgR>r _XV H$aVm. Òd:l m]am]a BVamß¿`m Xw:ImMm
odMma H$aVm. `mMm ‡À`` Hw$VË`mß¿`m ^mßS>UmV gm[S>ccr Mß[r _YyZ Vm. CXmhaUmW©,
"Hw$VË`mßMr ^mßS>Uß Mmcccr EHy$ Amcr. Amaß, hm @ hm hm @ S>ß ÂhUV VgmM _mimZß
oharH$S>ß [iV Jcm. Hw$Varcm Mmar ]mOyßZr [dmamMr Hw$Ãr [mS>V hmVr. CcQ>ß [mcQ>ß H$aV h˛Vr ...
Mß[r T>[miV CR>cr. AßJmda gemJV a∑VmMß qe[U Pmcß h˛Vß. Or^ gwXrH$ a∑Vmicr hwVr ..
[m`mV [m` AS>H$V Vr _m¬`mH$S>ß Amcr oZ [wS>ÁmV D$Z [S>cr, Ord H$mcrdÎ`mJV Pmcm.
S>mg∑`mMm [Q>H$m H$mT>cm oZ [mQ>mcm ^gH$ [S>cß h˛Vß oVWß \$mSy>Z ]mßYcm. ZaS>ß ImcZß \$mS>cß h˛Vß
À cm ]mßYcß.. Hw$Var AmVm Mmcm` cm]r V`ma ›hdVr. VerM CMcyZ CamgßJß Yacr oZ Im[rH$S>ß
KD$Z Amcm. OI_m YwD$Z oQ>∑H$sMm [mcm ]mßYcm.' ([•. 68) ÂhUOM Hw$Ãr-_mßOa, H$m|]S>Ám,
]°c, eir, Jm`, aS>m, H$mgd BÀ`mXr _w∑`m ‡m`mßda Ordm[mS> ‡_ H$aUmam Zma]m Amh. `mCcQ>
Zma]m¿`m _mcH$mMm Òd^md Amh. _mcH$mcm _mUgm]‘c, [ew[jr, PmS>PwS>[ BÀ`mXt]‘c ‡_
Zmhr. AmÒWm Zmhr. CXm. am_y gmZmdS> Am[Î`m _˘`mVrc _mimda AmT>ÁmH$S>rc, ]mßYmdarc
gd© PmS> VmSy>Z Q>mH$Vm. q[[imM PmS> VmS>`mAJmXa Zma]m _mcH$mcm ÂhUVm,
"_mcH$, q[[i H$emcm VmS>Vm ?'
"R>D$Z Var H$m` \$m`Xm ? Zm \$i Zm \y$c.'
"_mimcm MaUmË`m T>mamßÒZr gmdcr h˛Vr. VdT>rM _mimMr em m.'
185
"hß @ @ ! AmVm m _mi Var Hw$R>ß R>dm`Mm hm` ? [mH$ ZmßJÍ$Z [mdgm˘`mV WmS>ß WmS> [rH$
H$am`Mß ¯mßV.' ([•. 132)
Mß–H$mßV ]mßoXdS>H$a `mgßX^m©V ÂhUVmV H$s, ""Zma]mMr hr H$Wm ÂhUO H•$fr gßÒH•$Vr¿`m
[am^dmMr H$Wm Amh.''40
JmVmd˘`mVrc Zma]m Jar], oZÓ[m[, gai _ZmMm gmcJS>r Amh. ogÀ`m‡_mU Am[chr
cæ Ïhmd Aer À`mMr _Zm[mgyZ B¿N>m Amh. [U _mcH$mH$S> cæmM Zmd H$mT>c H$s, "[wT>¿`m
gmcr Vw¬`m cæmMm ]Ky ! _ZmgmaIr [maJr JmdmV ›hmB© aß...' ([•. 15) `mM Vm AmÀ_[arjU
H$aVm H$s, _mcH$mM Am[Î`m ÒdV:¿`m _wcrM cæ H$Í$Z oXc; [U Am[Î`m cæmMm odMma H$cm
Zmhr. Oar JmdmV amOJmar H$aUmË`m [mar AgÎ`m Var [°gm gwQ>cm [mohO Zm ? H$X_m¿`m JßJrZß
XmZ [mamßda [mQ> cmdyZ KVcm AmoU Am[Î`m AßJmV T>mamJV aJ AgyZhr C[`mJ Zmhr. ÂhUyZ
Zma]m ÂhUVm, ""¯m JmdmV _cm Zm Ka Zm Xma. _˘`mVM Ëhmdß cmJUmaß, [mam]mimßMm _mPm gßgma
_mcH$mcm Hw$R>cm Amcm` [admS> cm ? cJrZ PmÎ`mda _mPr ]m`Hy$, [maß _m¬`mOdi ËhmUma.
_r EH$Q>m am]Uma oZ [mMgm _mUgß ImUma, amZmV _midß CaUma ›hmB©. OimU CaUma ›hmB© H$m
eUr CaUma ›hmB© .... _mcH$mcm h [adS>Uma H$gß ? ... eaS>m-ÂhgamßMr o[Îcmdi AmVm BH$m`
Vr, _mPr [maß]miß H$m _mcH$mcm BH$m` Uma hmB©V ? AmVm _r EH$Q>mM ImVm oZ EH$Q>mM
am]Vm VM À`mcm ]aß hm ß... _r H$m_mMm ]°c, _cm AgmM R>dcm [mohO. Va H$gmMr H$m_ß
h˛Vrc, ]°cm¿`m O›_mMß dmQy>iß Pmcß Var Mmcßc.' ([•.24) ÂhUOM Zma]m¿`m Xw:Imcm [mamdma
Zmhr.
JmVmd˘`mVrc Zma]m Ymo_©H$ d•ŒmrMm Amh. CXm. H$m_m¿`m ZmXmV oXdgmH$S> Vm|S> H$Í$Z
[m`m [S>Vm AmoU ÂhUVm, "gyÏ © Zmam`Um, amO H$m` VwPr AmR>dU h˛B©V ›hmB© ]m]m ... oXg CJdcm.
Amdam. d°amUr Kmcm, eU H$mT>m, _mQ>m Kam. Agß H$m` ]m`....' ([•. 79) qH$dm
]|Xam¿`m gUmoXder "hQ>Hy$Z H$m|]S>m ]Kmdm. MmßJcß AgVß... [mS>Ï`m oXer ¿`m[jm
MmßJcß AgVß ... À`m oXer Va _mUgß Hw$Hy$H$m|]S>m h˛S>H$V ohS>À`mV.' ([•. 80)
cIH$ Zm`H$mM Xw:I _wIa H$aVm. À`m¿`mda hmUmam A›`m`, À`mMm gmoeH$[UmM _mßS>Vm.
_mUgmMr ghZe∑Vr oOVH$s AgV oVVH$s À`mMr emH$mßoVH$m AoYH$ Ag ÂhQ>c OmV. `mVyZ
‡oV]’Vm h d°oeÓQ>Á Ò[ÓQ> hmV.
186
"JmVmdim' m H$mXß]arMm mfme°cr¿`m —ÓQ>rZ odMma H$cm Va ]mcr^mfMm dm[a, ÂhUtMm
dm[a, J´m_rU e„XaMZm, gßdmXaMZm, BÀ`mXt_wi d°oeÓQ>Á[yU© dmQ>Vm. CXm. T>maß, ]maS>Ám, [r[,
gm∞g, BÒH$mQ>m, Q≤> m∑Q>a, S≠>m`Ïha B. J´m_rU e„XmMr JXu Amh. H$mhr oR>H$mUr ÂhUtM C[`mOZ d
À`mVrc ^mdmZw d Ï`m[H$ d gImc H$aUma Amh. _˘`mV ZmßJaQ> gwÍ$ AgVmZm ZmßJamMm \$mi
hß]a¿`m _wircm AS>Hy$Z _mS>cm AZ≤ ZmßJamMm Imiß]m Pmcm, VrZ oXdg Mmcccr ZmßJaQ> gß[V
Amcr hmVr. VdT> mV Agß Pmcß VÏhm Zma]m ogVmam_mcm ÂhUVm "hŒmr Jcm AZ≤ e[yQ> AS>H$cr.'
([•. 10) `mVyZ À`mMr H$m_modf`rMr AmT> AmoU _mcH$mMr ^rVr Ò[ÓQ> hmV.
H$mXß]arMr e°cr hr AÀ ßV [naUm_H$maH$ Amh. _mcH$ Am[c cæ Mma dfm©V H$Í$Z XVm
ÂhUmcm [U drg df Pmcr Var cæmMm [Œ`m Zmhr. CcQ> [XaM [°g IM© H$Í$Z ÒdV:¿`m gmodÃrM
(_wcrM) cæ H$Í$Z oXc. À`m—ÓQ>rZ [wT>rc oddMZ Ag Amh -
"[wS>¿`m gmcmV Zma]m, Vw¬`m cJZmMß ]KyZ Q>mHy$.' _r J[M. H$gß ? AmVm _r H$m` gmßJUma
? _ZmgmaIr [maJr JmdmV ›hmB© aß. _cm H$m` ^mH$ar[waVr ]m`Hy$ Pmcr ÂhßO Pmcß.
"Vgß H$gß ? [maJr \°$Zm ]KyZß AmUm`Mr Vwcm.'
"amOJmar _mUgmcm H$m` H$am`Mr XIUr ]m`Hy$ ? ' _r gOmdar ÂhQ>cß Va H$mίmJV
hmgcm.
"EdT>m KmB©cm D$ ZH$mg ZmÈXdm, Âhmim¿`m Âh°›`mVÎ`m Hw$VË`mJV.'
"›hmB©]m, KmB©cm H$emcm dy ? _r H$m OZmda hm` ? H$m _cm H$iV ›hmB© ?'
... Agß oH$Vr S>md ]mcUß Pmcß, [°Î`m [°Î`mXmß dmQ>cß IaßM Agßrc, [a gJiß hmg`mdmar
›hcß. _mcH$sUrcm oH$Vr S>md AmVZß gmßoJQ>cß. JmdmV amOJmar [mar ^Í$Z CaÎ`m h˛Vm. [°gm gwQ>m`
ZJß ? H$X_m¿`m JßJrZ XmZ [mamßda [mQ> cmdyZ KVcm. Mma [mM gmcmßV XmZ [ma Pmccr. EH$ Zdam
_ccm. Var oVcm Zdm Zdam [mohO h˛Vm. edQ>mcm H$gm Var Agy X ÂhUyZ H$mim Ty>g H$Í$Z KVcm.
ZwgVm Iwafl`m. hmS>mMm gm[im. Var À Zß dfm©V ]m`Hy$Mß [mQ> \w$Jrdcß. _r Vgm hmSy>H$N>m[ ›hmB©.
AßJmV T>mamJV aJ hm`. _cm H$m` dmQ>V Agßc ? H$r AmÂhr]r AßS> ]S>rdccm Im|S>M ! ... ''
([•.15) Ag Zma]m ÂhUVm.
darc oddMZmVyZ Zma]mcm Am[Î`m gßgmamodf`rMr AmT> cmJccr oXgyZ V.
187
"JmVmdim' `m H$mXß]ar¿`m gßX^m©V a. ]m. _ßMaH$a ÂhUVmV, "" H•$frH|$–rV dmÒVd hm
J´m_rU ^mdodÌdmMm Jm^m AÒgc H$cmÀ_H$VZ d ]mcr¿`m c`rZ AmodÓH•$V H$aUmar hr AÏdc
XOm©Mr H$mXß]ar Amh.''41
WmS>∑`mV, "JmVmdim' hr H$mXß]ar ÂhUO EH$mH$s[U, ^`, Hy$aVm, _•À y AmoU H$m_ `m
JmÓQ>tM ‡mWo_H$ [mVirdarc qMVZ H$aUmar H$mXß]ar Amh. AmoU H•$fr gßÒH•$Vrda ßà gßÒH•$VrM
Pmcc AmH´$_U d À`m ‡dmhmV Zma]mgmaª`m gd©gm_m›` _Oyam¿`m OrdZmMr Pmccr emH$mßoVH$m
ÂhUOM JmVmdim hm .
`mgßX^m©V Jm. _. Hw$cH$Uu ÂhUVmV, "" "JmVmdim' `m H$mXß]arV Zma]m ¯m eV_OyamßM
^mdodÌd oMoÃV H$c AgyZ Zma]m¿`m Am wÓ`mVrc H$mhr H$mcIßS>mMM oMÃU Amc Amh. odefV:
h oMÃU Zma]m¿`m oZdXZmVyZ Ï`∑V hmV. am_y gmZmdS>¿`m eVmV Zma]m H$m_mcm AmÎ`m[mgyZ V
Q≠>∞∑Q>a AmÎ`mZßVa À`mcm eV gmSy>Z oZKyZ Omd Ag dmQ>[ ™V am_Um¿`m eVmda Zma]m¿`m OrdZmV
O O KS>V, À`m¿`m _ZmV md-^mdZmßM O-O VaßJ CR>VmV À`mM H$WZ ÒdV: Zma]mM H$arV Amh.
J´m_rU OrdZmVrc Ï`∑VtZm ÒdV:M ]mcy XU. hm AcrH$S>rc J´m_rU gmohÀ`mMm EH$ cjUr`
odef Amh.''42
"JmVmdim' `m H$mXß]ar gßX^m©V `m. dm. dS>ÒH$a ÂhUVmV, "" "JmVmdim' _‹ Zma]m d
Q≠>∞∑Q>a S≠>m`Ïha mß¿`m_‹ Om odamY oXgVm. Vm À`mß¿`mda odf_ g_mOÏ`dÒWZ cmXccm AgVm.
gm_moOH$-AmoW©H$ oZ ßÃUe∑VrM h odcjU odXmaH$ odÍ$[ `moR>H$mUr ‡À``mcm V. ÂhUyZM
"JmVmdim' _Yrc "gßKf©AmcI' AmH´$_H$ ehar, `mßoÃH$ gßÒH•$VrH$Sy>Z g_•’ J´m_rU gßÒH•$VrMm
hmUmam odZme Aem ÒdÍ$[mMm Zmhr. Vg AgV Va Zma]m, JßΩ`m, ogÀ`m AmoU OZmda mß¿`m‡_mU
À`mM J´m_rU gßÒH•$VrMm ^mJ AgcÎ`m am_y gmZdS> Zm_H$ _mcH$mcm gw’m \$Q>H$m ]gcm AgVm.
[aßVw Vg hmV Zmhr. `m pÒWÀ ßVamV _mcH$mM ÒWmZ AmUIr ]iH$Q> hmV. pÒWÀ ßVa ‡oH´$ ¿`m
AmS>Ï`m AmcImcm C^m N>X XUmam hm dJu` gß]ßYmMm AmcI Iy[ AW©[yU© Amh. À`m_wi
H$mXß]arMm Í$[]ßY AoYH$ AmH$f©H$ Va hmVmM, [aßVw `m gß]ßYoMÃUmVrc AW©J ©V_wi OrdZmM
AmH$cZ EH$m ZdrZ d __© Xr —ÓQ>rZ d AoYH$ g_J´[U H$aVm V.''43
gmamße, `m H$mXß]arVyZ Jmß r ©, Òdl mMm emY, AmÀ_[arjU, ‡oV]’Vm, AmÀ_cm[mMr
oZIi AmT> h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
188
AmZßX mXd mß¿`m "JmVmdim' m H$mXß]arZßVa am. aß. ]mamS> mß¿`m "[mMmim' (1971)
`m H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
gmR>mŒmar _amR>r H$mXß]arVrc EH$ _hŒdmMr H$mXß]ar ÂhUO am. aß. ]mamS> `mßMr "[mMmim'
hr H$mXß]ar Amh. "[mMmim' hr À`mßMr J´m_rU ]mcr^mfV ocohccr cjUr` H$mXß]ar AgyZ
_amR>dmS>ÁmVrc EH$m IS>ÁmVrc JßJmam_ AmoU [ma]Vr `m qe[r Hw$Qw>ß]mMr emH$mÀ_ H$hmUr Amh.
[ma]Vr hr H$mXß]arMm H|$–q]Xy AgyZ Vr AS>mUr [U _ZmZ ehmUr, g_ßOg ‡d•ŒmrMr Amh. Vr
H$mXß]ar¿`m gwÈdmVrg Am[Î`m gßgmamMr H$hmUr gmßJV H$s, "]aß MmÎcßÏhVß, Hw$UmMß EH$ ZÏhVß
H$m XmZ ZÏhVß, h Am[cß o_gZrda ]gm`M. Amcß-Jcß H$m[S> oedm`M, JmdmV EHw$cVr EH$ Va
o_gZ...' ([•. 1) JßJmam_ Ja_ S>m∑`mMm, Vm[Q> Òd^mdmMm AZ≤ oVagQ> d•ŒmrMm Amh Va cmVya¿`m
qefl`mH$Sy>Z \∞$eZ]c H$[S> oedyZ KUmam JaS> Am[Î`m [mamOdi OwZ YmVa XßS> Kmc`mgmR>r
[mR>odVm [U "di ›hmB© _cm. KdyZ Om dm[g.' Ag ÂhUyZ XßS> Kmc`mM ZmH$maVm. VÏhmM
gßKfm©g ‡maß Pmcm. "JmdmV Xwgar _erZ AmUrZ VdmM XßS> KmcyZ YmVa ZgßZ.' ([•.4) Ag
ÂhUyZ IdmQ> JaS>Z MmßJcm Ò[emocÒQ> qe[r AmUyZ JßJmam_Mm YßXm ]god`mgmR>r, À`mMm H$mQ>m
H$mT>`mgmR>r ‡`ÀZ H$cm. JßJmam_gmaIm gm_m›` _mUyg BÓ [m`r _wcm¿`m oejUmH$S> Xwc©j
H$Í$Z oedUH$m_ oeH$`mgmR>r ^mZmcm cmVyacm [mR>odVm. [U ^mZmM o_gZ H$m_mV _Z cmJV
Zmhr ÂhUyZ ^mZm Kar [aV Vm. Va H$Yr JaS>m¿`m [mam]am]a ]meucm oZKyZ OmVm. À`m_wi
JßJmam_¿`m _Zmda AmKmV hmVm. _ZmZ IMccm JßJmam_ Vm[Q> Òd^mdmMm, oO‘r, [napÒWVrcm
eaU Z OmUmam Agcm Var [mamMm ZmX gmSy>Z ÒdV: ZÏ`m \∞$eZMr H$[S> oeH$`mgmR>r cmVyacm
OmVm. [U À`mMr \$gdUyH$ hmV. oZamem [Xar V. Kar [aV AmcÎ`m JßJmam_mcm [ma]Vr gmda`mMm
‡`ÀZ H$aV. h `m H$mXß]arM Ame`gyà Amh.
"[mMmim' m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va oZ`Vr¿`m Iim_wi JßJmam_ AmoU[ma]Vr¿`m
Hw$Qw>ß]mMr H$er [mMm `mgmaIr dmVmhV Pmcr Amh, `mMm ‡À`` Vm. "[mMm `m'Vrc [ma]Vr
hr AmcÎ`m gd© gßH$Q>mßMm Jmß r`m©Z odMma H$aV. CXmhaUmW©, Am[Î`m hH$Ima amJrQ> Òd^mdm¿`m
ZdË`mcm gmß miyZ KU, ^mZmMr g_OyV H$mT>U, _erZMr Pmccr Mmar, O`am_ H$m `mß¿`m
[marMm mZmZ Yaccm hmV, [mQ>mVrc ]mimMr qMVm, j`amJJ´ÒV JßJmam_ AmoU gßgmamMr Pmccr
[adS> BÀ`mXr JmÓQ>tMm Jmß r`m©Z odMma H$aV. Vr ÒdV: Òdl mMm emY KVmZm BVamßM ha[cc l
emY`mMm ‡`ÀZ H$aV. hm oV¿`m _ZmMm _mR>[Um Amh. Am[Î`m ]m[mZ Am[c dmQ>mi H$c
189
ÂhUyZ ^mZmMm ]m[mda amJ Va oedUH$m_ oeH$cm Zmhr ÂhUyZ JßJmam_Mm _wcmda amJ Amh. `mMr
OmUrd [ma]Vrcm Amh. AJXr g_ßOg[U ^mZmcm XwH$mZmV H$m_mcm cmdV AmoU ZdË`mZ [aV
cmVya¿`m oedUH$m_mgmR>r Omd yZ ÂhUyZ _ZYaUr H$aV. _wcmßgmR>r, ZdË`mgmR>r oVMm Ord
VwQ>Vm. oV¿`m _ZmMm Pmccm H$m|S>_mam, oVMr AgmhÊ`Vm, gmoeH$[Um, [ÌMmVm[, ZdË`m¿`m
gße`r Òd^mdmZ Pmccr hmc[Q> `m gd© JmÓQ>tM oMÃU `m H$mXß]arVyZ Amcc Amh.
`m gßX^m©V A. dm. Hw$cH$Uu ÂhUVmV, "" "[mMmim' `m H$mXß]arcm H$WMm AmamIS>m
Amh. hr EH$m [md©Vr Zmdm¿`m ]mB©Mr H$Wm Amh. oVMm Zdam JßJmam_ qH$dm _wcJm ^mZm h Vg
VwcZZ Jm°UM AmhV. EH$m ]mOycm hr d gmarOU AmoU XwgË`m ]mOycm X°d Agm EH$ gßKf© m_‹
oMoÃV H$ccm Amh.''44
`mgßX^m©V O`lr Zm\$S> "J´m_rU-‡mXoeH$ H$mXß]ar'`m cImV ÂhUVmV H$s, ""am. aß. ]mamS>
`mßMr "[mMmim' hr H$mXß]ar eharH$aUm_wi COmS> hmV Mmcc [maß[naH$ Ï`dgm` AmoU À`mda
C[OrodH$m H$aUmË`m Hw$Qw>ß]mMr hmV Agccr dmVmhV `mM oMÃU H$aUmar Amh.''45
"[mMmim' m H$mXß]arMr mfme°cr Img Jm_rU ]mcrVrc d°oeÓQ>Á[yU© Amh. oZdXZe°cr,
dU©Ze°cr, gßdmXaMZm, dm∑`aMZm, ÂhUtMm dm[a BÀ`mXr_wi hr H$mXß]ar J´m_rU ]mcr ^mfMm
EH$ CÀH•$ÓQ> Z_wZm Amh. gm‹`m gai dU©Ze°crVyZ H$mXß]ar AmH$mamcm V. CXm. "cmVwa cB© XmßS>Jß
Jmßd. _mQ>mar Var oH$Vr ! Oam nhH$S>Zß Mcmdß Va ÂhmJß [m± ÂhUyZ m|Jm dmOccm. AmVm H$È Var H$gß
ÂhZcß, _mQ>madmc hm`rV H$m _mQ>madmÎ`mM gm|J, Mcmdß Var H$gß ÂhZcß _mZgmZß.. _J H$m`
_mQ>ma `rZm ÂhmJß. H$m` H$i ÏhVr Hw$Zmcm R>mdß !' ([•.45)
"[mMm `m'VyZ ]mcr^mfVrc e„XmßMr acMc Amh. CXm. o_gZ, Oa_ZdmQ>r, H$maQ>ß,
S>mÒHß$, _wS>Xm, Bg_, H$aZrga, XmXcm, ISy>gß, BÒVy, _m[, BMrVa, _`m, hH$s, gZ, amQ>r, H$maS>Ámg,
B›hS>r]ma, cB© \$mH$Sy>, A¡OmV, Q>amQ>am, d°aXmdm, gw≈>r-o\$≈>r BÀ`mXr Img J´m_rU ]mcrVrc e„X
AmT>iVmV. Va H$mhr "AdqMX C[Q>Zß, Hw$S>mcm Q>cß' ([•.61), "MmarMm _m_cm hiwhiw ]m|]cm'
([•.15), "Hw$Zmcm H$Ò`mMß AmZ ß]cwÀ`mcm [Ò`mMß' ([•.8) BÀ`mXr ÂhUtMm dm[a H$ccm AmT>iVm.
"AmÒ`mZß Amgß hm`', \$cm›`m-\$cm›`m'`m e„XmßMr [wZamd•Œmr AmT>iV.
gwYra agmi `mß¿`m _V, ""am. aß. ]mamS>Ámß¿`m "[mMmim' `m H$mXß]arV dmÒVdm¿`m XmZ
190
[mV˘`mß[°H$s EH$ ÒWc H$mcgß]’ oddojV, gm_moOH$ dmÒVdmMr [mVir Amh. `m [mVirda
AmYwoZH$ OrdZ[’VrMm Ò[e© PmcÎ`m J´m_Ï`dÒWV oZ_m©U PmcÎ`m g_Ò`m, Ï`∑Vr-Ï`∑Vr
gß]ßYmVrc Zd VmUVUmd `mßM EH$ dmÒVd oZXoeV hmV. VgM `m [mVirda, `m J´m_Ï`dÒWMmM
^mJ AgcÎ`m Hw$Qw>ß]Ï`dÒWVrc [Vr-[ÀZr-_wcJm mß¿`m ZmVgß]ßYm]‘cMr ‡_mUH$ AmoU À`mß¿`m
ÒdrH$ma-ZH$mamVyZ oZ_m©U hmUma VmU `mßM ‡À`j Xe©Z hmV. `m XmZ [mV˘`mßdarc o^›ZÀdm¿`m
‡À``m]am]aM À`mß¿`mVrc O›`O-ZH$aU ^mdmMmhr ‡À`` hr H$mXß]ar KS>odV. oddojV
dmÒVdm¿`m Vimer AgcÎ`m _yc yV _mZdr ‡aUmß¿`m ZmQ>ÁmM KS>dc Jcc Xe©Z h "[mMmim'
`m H$mXß]arM `e Amh.''46
"[mMmim' H$mXß]arMr dm∑`aMZm AÀ`ßV$ ‡^mdr Amh. CXmhaUmW©, "À`¿`m CS>Ám
H$mT>Î`moedm Â`m ZmB© Ëhm`Mm. Amcm Vm Var m JmdmV ËhmB©c, AmJa Â`m Var ËhmB©Z.' ([•.10),
"gß miyZ Ëhm ]J, [am`m _wcwI hm`..' ([•.23) `mVyZ À`m À`m [mÃm¿`m _ZmVrc ^md AJXr
ghO[U ‡H$Q> hmVm.
`m H$mXß]arM "[mMmim' h erf©H$ A›dW©H$ Amh. gm_m›` _mUgmMr [mMm `mgmaIr
pÒWVr Amh. Var [U [mMm `mg_mZ OJUmar Zmo`H$m ÒdflZ [mhV. Vr OrdZmMr g_O ‡_mU
_mZV. Am[Î`m _`m©XmßM oVcm ^mZ Amh. Varhr Vr cT>V, h _hŒdmM Amh.
"[mMmim' `m H$mXß]ar¿`m gßX^m©V ^mÒH$a MßXZerd ÂhUVmV, "" "[mMmim' hr H$mXß]ar
H$mUm EH$m Ï`∑Vrcm H|$o–V H$aUmar H$Wm dmQ>V Zmhr. Va Vr EH$m gm_m›` Hw$Qw>ß]mMr gd©Ò[eu
emH$mÀ_ H$Wm Amh. `m emH$mÀ_ H$WMm [m`m H$m`m A›`, oXÏ`, CXmŒm Aem _yÎ`mßda AmYmnaV
ZgyZ gm_m›` _mUgm¿`m Vm[Q>, VmR>, gßVm[r AmoU Ï`dhmadmXr ApÒVÀdm¿`m PJS>ÁmVyZ
gmH$maVmZm oXgVm. À`mcm EH$mM dig AZH$ [mV˘`mßdÍ$Z gßKf© H$amdm cmJVm. KamVcm H$Vm©
[wÈf, [Vr AmoU ]m[ `m H$m°Qw>ßo]H$ ZmÀ`m]am]aM [napÒWVr, Xmna–Á AmXrVyZ oZ^mdU H´$_‡mflV
hmV. `mVM JaS> Zm_H$ ‡d•Œmr gH•$V Xe©Zr IcÀdmVyZ gßKfm©cm C^r amhV. [aßVw BW EH$ _hŒdmMr
OmUrd cjmV KU AmdÌ`H$ Amh H$s, JßJmam_ H$di "JaS>r' d•ŒmrcmM gm_ma OmVm. H$m°Qw>ßo]H$
odamYmcmM Vm|S> XVm Ag ZgyZ Vm H$Yr-H$Yr Am[Î`mM AmÀ_KmVH$s, Vm[Q>, oO‘r d•Œmrcm
gm_ma OmVm. ÂhUO oZ`VrMr ododY È[ß Oer ]m¯ KQ>Zm [napÒWVr_YyZ Ï`∑V hmV amhVmV.
Aem [aÒ[aodamYr YmΩ`mßMm VmU AÀ ßV hiwdma[U AmH$maV VmV. JßJmam_-^mZm¿`m ZmV-
191
gß]ßYmVyZ AmH$mamcm Umar KQ>Zm Va `m KQ>ZVyZ JwßVV OmUmar [ma]VrMr _ZÒdr Ï`p∑VaIm Aer
CÀH$Q>ÀdmZ OmUdV amhV. À`m XmZ [aÒ[aodamYr H$mÃrV gm[S>ccr [ma]Vr [napÒWVrer ZV_ÒVH$
hmdyZ gßgma gmdÍ$ [mhmV. Aem Hw$Qw>ß]odamYr VmUmßM AÀ ßV ‡À``H$mar oMÃU `m H$WV gmH$maV.
`mcm AoYH$ AW©[yU©Vm [ma]Vr¿`m ^mdZm‡YmZ [’VrZ ‡mflV hmV.''47
X. Vm. ^mgc `mß¿`m _V, ""am. aß. ]mamS> `mßMr H$mXß]ar dmMVmZm Ag OmUdV H$s, Vr
ÒWim[jmhr J´m_rU gßdXZercVer AoYH$ ]mßYccr AgV. ÂhUyZ "[mMmim' hr H$mXß]ar
_amR>dmS>ÁmVrc cmVya Odi¿`m EH$m IS>ÁmVM KSy> eH$Umar Amh Ag ÂhUVm V Zmhr. Vr
_hmamÓQ≠>mVÎ`m H$mUÀ`mhr IS>ÁmV KSy> eH$V. oV¿`mVyZ Ï`∑V hmUma _Z `mßoÃH$V[mgyZ Xya Amh.
Xw ßJc[Um[mgyZhr Xya Amh. Am[cr y_r, ^mdVmcMm [naga-oZgJ© `mß¿`mer ]mßYcc V pÒWa-
H|$–r _Z Amh. OmV, Y_©, Hw$Qw>ß], JmdH$s AmoU arV `m YmΩ`mßZr V AdVr^dVr¿`m _mUgmßer
OS>cc Amh. À`mß¿`m cIZmVyZ Xmna–ÁmZ [ma IMcÎ`m, gmoeH$[U gma H$mhr emßV[U ghZ
H$aUmË`m, arVrnadmO d [aß[acm eaU OmUmË`m d H$mdirH$Vm ÂhUyZ H$a[yZ JcÎ`m AdKS>
ISy>V _ZmMr AmiI [Q>V. "O[U' hm `m _ZmMm ÒWm`r^md Amh. H$mU Ahß mdmcm O[Vm,
H$mUr arVrnadmOmcm O[Vm, H$mU ÒdV:Mr ‡oVÓR>m O[Vm, Va H$mUr Am[c ohVgß]ßY O[Vm.
_mUwgH$s O[Umar _mUg hr `mV AmT>iVmV. "O[`mMm' Agm dgm KVcÎ`m [mÃmßMr EH$ _Zmk
‡^mdi ]mamS> `mßZr Am[Î`m H$mXß]Ë`mßV C^r H$ccr Amh, `mV eßH$m Zmhr.''48
`m H$mXß]arVyZ Jmß r © (‡m_moUH$[Um), Òdl mMm emY, AmÀ_[arjU h gm_moOH$
]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
am. aß. ]mamS> `mß¿`m "[mMmim' `m H$mXß]arZßVa AZßV H$X_ `mß¿`m "oH$S>' (1971) `m
H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
AZßV H$X_ `mßMr "oH$S>' hr H$mXß]ar ´ÓQ>mMma _m›` ZgÎ`mZ ZmH$ar J_mdyZ ]gcÎ`m;
[U gwoeojV ]amOJmamMr H$Wm Amh. Am[U ÒdV: ´ÓQ>mMma Wmß]dy eH$V Zmhr hr IßV Zm`H$mcm
Amh. Vm BVamß]am]a ÒdV:er H$gm gßdmX gmYVm `mM AmodÓH$aU H$aUmar hr H$mXß]ar Amh.
`m H$mXß]arVyZ gwoeojV ]amOJma VÈUm¿`m OrdZmMr Pmccr [adS>, H$m°Qw>ßo]H$ dmVmdaU,
JUyMm ZmH$arVrc ‡^md, JUyMm gÀH$ma, Zm`H$m¿`m _ZmMm H$m|S>_mam, _mZdr OrdZ ÂhUO JQ>ma,
OJU AmoU _aU hmM OrdZmMm AW©, MmirVrc ^mZJS>r, dmgw XR> d am_m¿`m ]m`H$mM gß]ßY,
192
ercmMr AmR>dU, ^r_m-a_m]mB©Mr dmJUyH$, XmKtMm gßKf©, CMm[VrIma ]m]yamd, w’O›`
[napÒWVr AmoU ]mc[UmVrc AmR>dUr BÀ`mXr JmÓQ>tM oMÃU `m H$mXß]arV Amcc Amh.
"oH$S>' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va EH$m gwoeojV [U ]H$ma VÈUm¿`m OrdZmMr hr
emH$mßoVH$m Amh. g_mOmVrc _mUgmß¿`m ]mc`m-Mmc`mM À`mcm Zdc dmQ>V. oZdS>UwH$m
AmÎ`m H$s hr _mUg JmS> ]mcVmV. Xmamda dyZ crZ hmVmV, hmV OmS>VmV. hm À`mßMm ÒdmW©
Amh. Aer _mUg \$∑V ÒdV:¿`m [mQ>mMm odMma H$aVmV. BVamßMr À`mßZm [dm© Zmhr. \$∑V g_mO
gwYma`mMm Amd AmUVmV. `m gdm™M Vm AßV_w©I hmdyZ AmÀ_[arjU H$aVm. _mUgmM OJU
ÂhUO JQ>ma Amh. JQ>mamVrc oH$S>ÁmßgmaI _mUgmM OJU-_aU À`mcm oH$igdmU dmQ>V. ÂhUyZ
Vm ÂhUVm, "OrdZ EH$ JQ>ma Amh. _mUgß Pwaiß, CßXra AmhV. Vr Am wÓ`^a KmUrV ]a]Q>V
AgVmV... Am[cß OrdZ ZXrhr Zmhr AmoU C⁄mZhr Zmhr. V EH$ JQ>ma Amh.' ([•.27) Aer
Zm`H$mMr OrdZodf`H$ H$Î[Zm Amh.
W OrdZodf`H$ OmoUdmßZm dmÒVddmXmM [na_mU cm^V. _mUgß, Pwaiß, CßXra AmhV
Ag ÂhU`mVyZ _mUgmM jw–Àd odefV: _ZmM jw–>Àd Ò[ÓQ> hmV. h jw–Àd hr OrdZodf`H$
OmUrd OJmH$S> d OrdZmH$S> [mh`m¿`m —pÓQ>H$mZmV g_mOgm[j ]Xc H$aV. Zm`H$mM h qMVZ
‡oVkm hr gßH$Î[ZmM e„XmßoH$V H$aV.
"oH$S>' _Yrc Zm`H$ ]H$ma Agcm Var Vm ÒdV:er ‡m_moUH$ Amh. ZmH$ar ZgÎ`mZ
À`mM _Z ]M°Z Amh. H$m_YßXm ZgÎ`mZ AmB©-doS>cmßM À`m¿`mH$S> Xwc©j hmV. EH$m ^mH$ar¿`m
KmgmgmR>r AmB©Mr ]mcUr Imdr cmJVmV. Am[cm YmH$Q>m ^mD$ em_ Hß$[ZrV H$m_YßXm H$aVm.
AmB©cm È.200/- AmUyZ XVm. ÂhUyZ AmB© À`mcm Vicc I_ßJ [XmW© Im`cm XV. [aßVw Am[Î`mcm
hmH$gw’m _marV Zmhr. `mM À`mcm AmÌM © dmQ>V. O›_ oXccr AmB©gw’m Am[cm hdm H$aV `mM
Vm AmÀ_[arjU H$aVm. _mUgmOdiMm [°gm gß[cm H$s, ZmVrJmVr odgÍ$Z OmVmV. [°gm hm gd©Òd
Amh. ÂhUyZ Vm ÂhUVm, "Am[U hr gmV-AmR> df VrZe gmS>VrZe È[ Kar XV hmVm. Hw$Qw>ß]mcm
hmV^ma cmdV hmVm. ÒdV:Mm H$Yr odMma H$cm Zmhr. [U h Hw$Ur _mZV Zmhr. CcQ> Vy
Am_¿`mgmR>r H$m` H$cß g ?' ([•. 29) Ag EHy$Z ø`md cmJV. Am[Î`mM KamV Am[U gdm™Mm
^ma Pmcm `mMr OmUrd Zm`H$mcm Amh. `modf`r Vm ÂhUVm, ""Am[Î`mcm Hw$UrM odMmarV
Zmhr. Hw$Ur _m Z hmH$ _marV Zmhr. _m Z ImD$ KmcrV Zmhr... KamVÎ`m gdm™Zm dmQ>V, Am[Î`mcm
193
\$∑V Im`cm [mohO. H$m_ H$am`cm ZH$m ? EdT> oXdg Am[U ZmH$ar H$cr À`mMß H$m` ? amÃr
A[amÃr `m`Mß, [hmQ> CRy>Z Om`Mß. h _rM H$cß Zm ? AmoU ZmH$ar gwQ>Î`m[mgyZ Am[U H$mhr
‡`ÀZ H$c ZmhrV H$m ?'' ([•. 27) hr Iar À`m¿`m OmoUdmßMr emH$mßoVH$m Amh.
Zm`H$mcm AmB©¿`m ImQ>Ám ‡_modf`rMr, ImQ>Ám dmJ`modf`r MrS> Amh. em_ Am[cm
YmH$Q>m ^mD$ AgyZhr KamV À`m¿`m cæmodf`r ]mcUr H$aVmV, [U Am[Î`m d`mcm Vrg df
Pmcr Var AmB©-doS>cmßZm À`mMr [dm© Zmhr. CcQ> "XrS>-XmZ df ZmH$ar Zmhr, \w$H$Q>Mß o_iVß
Im`mcm _J H$m` ? ]gyZ Im`Mr cmO Amh Hw$R>ß ?' ([•.45) Ag e„X H$mZmda [S>VmV. Am[U
]H$ma AmhmV `mM Zm`H$mcm Xw:I Amh. [aßVw cæm_wi _mUyg gwIr hmVm. h À`mcm _m›` Zmhr.
À`m¿`m _V, "_wcmßgmR>r cæ H$am`Mß, [U h ImQ>ß Amh ! [U cæmZßVa _wcß Ïhm`cmM [mohOV ...
Pm[S>ÁmV amhUmar _wcßM. Vr H$em_wi oZ_m©U Pmcr ? cæm_wißM. ÂhUOM earagß]ßYm_wi.
Pm[S>ÁmVrc _wcß \w$cß ZmhrV ! À`mß¿`m AßJmda dÒÃ ZmhrV. Vr gß[yU© ZmJS>r, À`mßMr AßJß KmUrZ
_mIccr. H$gmßZm Vc Zmhr, [mUr Zmhr.'' ([•.109) Ag ^`mZH$ oMÃ À`m¿`m S>mi`mßg_ma
C amhV. Am[Î`m emÂ`m¿`m _wcmßda Pm[S>[≈>rVrc _wcm߇_mU qH$dm o^H$mË`m¿`m _wcm߇_mU
OrdZ OJ`mMr [mir dy Z Aer À`mMr [a_ÌdamH$S> ‡mW©Zm Amh.
"oH$S>' m H$mXß]arMm Zm`H$ ‡m_moUH$[U OrdZ OJ`mMm ‡`ÀZ H$aVm. ZmH$argmR>r w’O›`
[napÒWVrV o_ocQ>arV Om`mMm odMma H$aVm. [U Am wÓ`mV H$Yr ]ßXyH$ Mmcod`mMm odMmagw’m
H$cm Zmhr.[U o_ocQ>ar ImÀ`mV ZmH$ar o_i`mMr e∑`Vm AgV; [U h À`mcm _m›` Zmhr.
H$maU Am[Î`mgmaª`m Jna]mßZrM H$m a∑V gmßS>m`Mß ? ÒdmVßÕ` AmU`mgmR>r Jna]mßZrM a∑V gmßS>m`Mß
H$m_ H$am`Mß ?'`m odMmamZ Vm g°›`mV OmV Zmhr. CcQ> Vm ÂhUVm, "EIm⁄mcm CJmM Jm `m
_mÍ$Z R>ma _maUß ÂhUO oH$Vr ^ ßH$a ! H$dT> H´$m° © ! H$di ÒdmWm©gmR>r cmH$mßZm w’mg Owß[m`Mß...
À`mcm Zmd w’ ! ... Jm `m KmcyZ Am[U eÃy R>ma H$arV Zmhr Va AZH$ eÃy O›_mg KmcVm. h
Hw$Umcm H$gß H$iV Zmhr ?' ([•. 68, 69) hm Zm`H$mMm _mZdVmdmXr —pÓQ>H$mZ AmoU
AmXe©dmXmMm odMma Amh.
_mUgm¿`m OJ`m-_a`mVrc AW© Zm`H$mcm dJim dmQ>Vm. Am[Î`m AmB©-doS>cmßZr
O›_ XdyZ Am[Î`mgmR>r A[ma H$ÓQ> H$c. ‡_mZ dmT>odc. `m_mJ ÒdmW© Amh H$m ? Am[cm _wcJm
_mR>m hmB©c, ZmH$ar H$Í$Z ^a[ya [°gm o_idrc AmoU ÒdV:M [mQ> ^Í$Z Am[Î`mcm Imdy Kmcrc.
194
Am[cr gdm H$arc. hr H$mUÀ`mhr AmB©]m[mMr _wcmßH$Sy>Z A[jm AgV. [U "EH$ oXdg ¡`mßZr
O›_ oXcm, O›_mZß ZmVr OmS>cr, À`m gdm™Zm gmSy>Z Om`Mß. hmM OrdZmMm Iam AW© ? CJmM
O›_! CJmM _aU! o]MmË`m YaVrcm ¯m O›_UmË`mßMm, _aUmË`mßMm H$emcm ^ma ?' ([•. 81)
Ag Vm ÂhUVm. `m gdm™M À`mcm Jmß r © Amh. `m_mJ À`mMr C[hmgmÀ_H$ —ÓQ>r Amh.
darc gd© JmÓQ>tßM AdcmH$Z H$c Va Zm`H$mM OrdZ IS>Va Amh. À`m¿`m Xw:Imcm AßV
Zmhr. CXmhaUmW©, À`m¿`m _ZmV ÒÃr‡_modf`r Am[wcH$s Agcr Var ercm¿`m ]m]VrV Vm
‡m_moUH$ Amh. od⁄m[rR>m¿`m _ZmË`mOdi Q>cÎ`m ercm¿`m Xe©ZmZ, oV¿`m Ò[em©Z Vm AmZßXrV
hmVm. oVM Jwcm]r AmR>, oVMm cmc]wßX Mham, H$gmßMr wa wa AmoU À`mda Amccm Km_ ¯m JmS>
AmR>dUr À`m¿`m Ò_aUmV AmhV. mH$S> Vm \$∑V [mhV ]gVm. [U ercm¿`m H$gmßdÍ$Z, [mR>rdÍ$Z
hmV o\$admdm, oVcm Am[Î`m o_R>rV ø`mdß, ZwgVß Hw$admimdß Ag À`mcm dmQ>c Var À`mM YmS>g
Pmc Zmhr. oV¿`m ‡_m¿`m]m]V Vm AoYH$ qMVZerc hmVm.
"oH$S>'_Yrc Zm`H$mcm ÒÃrOrdZmodf`r Am[wcH$s, ‡_ Amh. À`mß¿`mH$S> [mh`mMm
À`mMm AmXe©dmXr —pÓQ>H$mZ Amh. g_mOmVrc - MmirVrc oÒÃ`mß]‘c À`mcm AmXa Amh.
CXmhaUmW©, MmirVrc EH$ ]mB© odZmdÒÃmoedm` \w$Q>[mWda [S>ccr Amh. aÒÀ`mdÍ$Z OmUmar
_mUg oV¿`mH$S> [mhVmV. [wT> oZKyZ OmVmV. Vr ÒÃr Amh `mM ^mZ Hw$Umcm Zmhr. À`mß¿`m ZOaV
JQ>ma Amh. EImX dÒÃ oV¿`m AßJmda Q>mH$`mMr ew’ Zmhr. gma oZc©¡O[U gd© H$mhr odgaVmV.
Vr H$mU Amh ? Am[cm oVMm gß]ßY H$m` ? Vr ZmJS>r qhS>cr Va Am[Î`m ]m[mMß H$m` OmVß ?
`mM À`mcm AmÌM © dmQ>V. qH$dm MmirVrc o^_m AmoU a_m EH$_H$s®er gßKf© H$aVm-H$aVm Am[cm
Xh [a[wÈfm¿`m ÒdmYrZ H$aVmV. Am[U odYdm AmhmV `mM ^mZ XmKtZm Zmhr. `m JmÓQ>tMm
Zm`H$mcm _Zm[mgyZ amJ Amh.
MmirVrc pÒÃ`m AmoU JmdmH$S>rc ]m]yamd `mß¿`m dmJ`mMm À`mcm drQ> Amcm Amh.
]m]yamd ÂhUO JmdmVrc CMm[Vr H$aUmam Wm[mS>Ám, Jfl[mS>Ám _mUyg Amh. "_mPm J•h_ßÕ`mer
dercm hm` AmoU _wª`_ßÕ`mer AmiI hm`._r C⁄m Vwcm ZmH$ar cmdVm.' ([•.42) Agß Hw$Umcmhr
AmÌdmgZ XVm AmoU CJmM EIm⁄mcm ZmXr cmdVm. Va Hw$UmMr cæ O_od`mV Vm [Q>mB©V Amh.
Am[U XwgË`mgmR>r H$mhr Var H$aVm, Am[U H$mUrVar _mR>r Amgm_r AmhmV Ag Jar] cmH$mßZm
^mgdyZ À`mßMr \$gdUyH$ H$aVm. À`m_wi À`m¿`m dmJ`mMm Zm`H$mcm amJ Amh. CcQ> JUy-
Or. Eg. [dma hm gmYm oe[mB© AgyZhr À`mZ ÒdV:¿`m qh_Vrda flc∞pÒQ>H$Mm H$maImZm C^m
195
H$cm. gwaI ]ßJcm ]mßYcm. gaH$maZ À`mcm "[Ÿlr' ]hmc H$cr. ÂhUyZ À`m¿`m gÀH$mamcm Vm
C[pÒWV amhVm. hm À`m¿`m _ZmMm _mR>[Um Amh. À`m¿`mAßJr BVamßg_dV kmZ-odkmZm¿`m JßJV
ÒdV:cm odew’ H$aUmar oMaVÈUd•Œmr AmoU g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr Amh.
"oH$S>'`m H$mXß]arM erf©H$ WmW© dmQ>V. "oH$S>' Mm AW© XwgË`mg [mIÍ$Z ÒdV:g [mgUmam
ÒdV:^mdVr ´_ßVr H$aUmam ÒdmWu oH$S>m ! ‡À H$ _mUyg hm ÒdmWu oH$S>m Amh. ÒdmWm©gmR>r XwgË`mM
ohamdyZ KUmam Amh. À`m—ÓQ>rZ H$mXß]arM erf©H$ A›dW©H$ dmQ>V.
`mgßX^m©V ^mcMß– Z_mS> "Q>rH$m Òd ßda'`m JßWmV ÂhUVmV, ""AZßV H$X_mß¿`m "oH$S>'VyZ
dmÒVdoZÓR> e°crM odH$ogV ÒdÍ$[ oXgV. H$X_ `mßMr e°cr ‡g›Z, gw]mYVH$S> OmUmar, hid
_ZmM [mV _mßS>UmË`m AmÀ_∑cer ‡W_[wÈfr oZdXZVßÃmMr Amh. [aßVw dmÒVdmM Ame`–Ï`
AgÎ`m_wi À`mß¿`m H$mXß]Ë`m ‡W_ [wÈfr oZdXH$mcm gm_moOH$VMm EH$ KQ>H$ ÂhUyZM gm_mdyZ
KVmV. "oH$S>'_YyZ À`mßZr gßkm‡dmhmM Vßà dm[Í$Z KamVÎ`m gJ˘`mßZm ZH$mem PmcÎ`m VÈU
]H$mamM EH$m oXdgmM V[erc gmßoJVcc AmhV.''49
ZVmOr [mQ>rc `mß¿`m _V, ""AmO gm_moOH$ H$mXß]ar cIH$ ÂhUyZ AZßV H$X_ Adø`m
_hmamÓQ≠>mcm gw[naoMV AmhV. "oH$S>' (1971) hr À`mßMr [ohcr ‡H$moeV H$mXß]ar AgyZ
ehamVrc, MmirVrc OrdZmM oMÃU hm H$cmH•$VrMm H|$–q]Xy Amh. _mUgm¿`m odMma-odH$mamßMß
odXmaH$ oMÃU H$aUmË`m `m H$mXß]arda "gmohÀ` _yÎ` Zgccr H$cmH•$Vr' ÂhUyZ _mYd _Zmha
`mßZr OmaXma hÎcm H$cm Amh. ‡oV[jr mcMß– Z_mS> mßZr "oH$S>' m H$mXß]arM _Z:[yd©H$ ÒdmJV
H$c. EHy$UM AZßV H$X_mßMr hr gm_moOH$ Ame` Agccr [ohcrM H$mXß]ar Xm›hr AWm©Z
JmOcr.''50
"oH$S>' m H$mXß]ar¿`m gßX^m©V [aZ oedam_ Omß i ÂhUVmV, ""ZmH$aemhrVrc ´ÓQ>mMma,
Mmi gßÒH•$VrVrc Xmna–Á, _mUwgH$s, JO]OmQ> AmoU _wß]B© ehamVrc KmB©JXuM OrdZ mßM [S>gmX
C_Q>cÎ`m `m H$mXß]arZ dmMH$mßM cj dYyZ KVc Amh. [U À`mMdir ]wOwJ© _mYd _Zmha `mßZr
X°oZH$ "Zde∑Vr'VyZ "oH$S>' da Q>r>H$M AmgyS> AmT>c.''51
gmamße, `m H$mXß]arVyZ ‡oVkm, AmXe©dmX, Jmß r ©, g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$
d•Œmr, BVamßg_dV kmZodkmZm¿`m JßJV ÒdV:cm odew’ H$aUmar oMaVÈU d•Œmr h gm_moOH$
196
]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
AZßV H$X_ mß¿`m "oH$S>' m H$mXß]arZßVa H$ed _lm_ mß¿`m "hoH$H$V AmoU OQ>m y'
(1972) `m H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh. H$ed _lm_ h XocV gmohÀ`mVrc H$dr,
H$WmcIH$, g_rjH$, AmoU gm_moOH$ OrdZmMm VQ>ÒW[yU© H$cmÀ_H$VZ dY KUma gmR>mŒmar
H$mXß]arVrc g_W© H$mXß]arH$ma ÂhUyZ ‡ª`mV AmhV. À`mß¿`m gmohÀ`mVyZ XocV OrdZmM AZw d,
›`m`, A›`m`, Jw›hJmar- AÀ`MmamH$S> diccr Zdr o[T>r, ÒÃr-[wÈf gß]ßYrV JwwßVmJwßV BÀ`mXr
JmÓQ>tM ‡À``H$mar oMÃU V. `mMm ‡À`` "hoH$H$V AmoU OQ>m y' `m XmZ H$mXß]Ë`mßVyZ Vm.
`m Xm›hr H$mXß]Ë`mßMm BßJ´Or, qhXr, ]ßJmcr, O_©Z, JwOamWr, H$›ZS> BÀ`mXr gmV ^mfmßVyZ
AZwdmX Pmccm Amh. `m XmZ H$mXß]Ë`mßVyZ _wª`V: XocVmß¿`m OrdK`m dXZm d XmhH$
OrdZmZw dmßM Xe©Z KS>V.
"hoH$H$V' hr H$ed _lm_ `mßMr AmÀ_H$Wm Amh. oZdXH$m¿`m Í$[mZ W À`mßZr OJcc,
^mJcc, AZw dcc AmoU [mohcc AZw d VQ>ÒW amhˇZ ‡mßOi[U _mßS>c AmhV. gm_m›`V:
emc OrdZm[mgyZ V _hmod⁄mc`rZ oejUm[ ™VMm IS>Va OrdZ‡dmg KQ>Zm-‡gßJmßVyZ _mßS>ccm
oXgyZ Vm. "hoH$H$V'Mm Zm`H$ ÒdV: cIH$ Amh. _wß]B©V H$mH$mßMm AmolV ÂhUyZ amohccm,
_wß]B©¿`m OrdZmV o_giccm, Zm`H$ H$mH$mßMm gßgma CX≤‹dÒV PmÎ`mda ZmB©cmOmZ AH$mÎ`m¿`m
Kar dyZ oejU KVm. _wß]B©Vrc o_ÃmßZm OUy Vm Am[Î`m AH$mÎ`mVrc OrdZmMr hoH$H$V gßmJV
Amh. [ydm©l_r¿`m AßÀ`O dJm©Vrc, _hma OmVrO_mVrM oe∑H$ dmQ>Ámcm Amc. AodÌdmg,
Xwamdm AmoU Iy[Xm oVaÒH$ma Va AZH$Xm C[H•$V H$Î`mMm ^md, hr BWÎ`m g_mOmMr gVVMr
_mZogH$Vm. `m g_mOmVrc Am[c d Am[Î`m OmVrg_mOmM oMÃU H$mUVrhr "[mO' Z KVm
Zm`H$ gmßJVm. hM "hoH$H$V'M Ia Ame`gyà Amh.
"hoH$H$V' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va oejUmgmR>r YS>[S>UmË`m H$mXß]arVrc
oZdXH$m]am]aM À`mMr AmOr-AmOm]m, [mcH$, AKmar ]m]m, XßS>marV ZmMH$m_ H$aUmam Zm¿`m,
ohOS>Ámgm]V amà H$mT>Umam AKmar Aer oH$VrVar [mà VmV. "hoH$H$V' odf`r [naoeÓQ> -
"_m¬`m e„XmßMr gm]V' _‹ H$ed _lm_ ÂhUVmV H$s, "" "hoH$H$V' oOVH$s _mPr ÒdV:Mr
Amh. oVVH$sM Ï`m[H$ AWm©Z _m¬`mgmaª`m AZH$mßMr Amh. Or _wc ]mc[U dmQ>Ámcm `m
AmYrM gQ>H$dcr OmVmV, dÒVr]mha¿`m oH$MmS>ÁmV O_c Vg OJm`cm cmJVmV; oMIc VwS>drV
]XaH$ma[U IH$S>-qPJ, ]S>∑`m [H$S>VmV, AmJ AmH$UmË`m gw m©cm ZmH$ ImOodV oMS>dVmV;
197
aßY´mVyZ oR>]H$UmË`m Km_mZ gy ©Vm[M odPdVmV, ‡Vm[wT> \$H$c OmUma [°g, H$m[a-T>m[a d KmU
\$mSy>Z O_m H$aVmV, À`mM [°emM ]H$m]H$m MU-\w$Q>mU ImVmV, hmVm¿`m AmßOir¿`m fl`mÎ`mZ
KQ>mKQ>m [mUr T>mgVmV, o_ic À`moR>H$mUr, H$m_m-OJ`m¿`m IwUm OwidVmV. Jw›hJmarMm lrJUe
H$mhtZm WyZM [mdVm; Aem gJ˘`m _wcmß¿`m Z gmßoJVcÎ`m, Z ocohcÎ`m "hoH$H$Vr' AemM
H$mhrem AgVrc. Jmdm]mha Xe^a gd©Ã AmT>iUma OwZ _hmadmS>, _mßJdmS>, T>madmS>, Mm_S>ÁmßMr
naR>, oR>H$oR>H$mU¿`m hnaOZdÒÀ`m AmoU ehamV h_Img gm[S>UmË`m Pm[S>[Q≤Q>Ám, h ¯m lÓR>
gßÒH•$VrZ KS>odcÎ`m, M_ÀH$mamMm AdoeÓQ> ^mJ Amh.'52 ([•.111)
darc oddMZmdÍ$Z Ag oXgyZ V H$s, AmoW©H$ odf_V¿`m MQ>∑`mßZr gmgmdr cmJUmar
AdhcZm, A[_mZ, A›`m`, Xmna–Á BÀ`mXr JmÓQ>tMr ]mc[Um[mgyZ Pmccr AmiI AmoU _ZmV
XS>[cÎ`m ^mdZmßMm C–H$ OmUdVm. OmVr`Vm, Í$T>r, [aß[am, Ymo_©H$ AmMma-odMma, AmoW©H$
Xmna–Á, BÀ`mXt_wi XocVmßZm OrdK`m dXZmßZm gm_ma H$g Omd cmJV, m gd© JmÓQ>tM dmÒVddmXr
oMÃU "hoH$H$V' _YyZ ‡H$Q> hmV.
`m gßX^m©V eßH$aamd IamV "XocV dmL≤>_` ‡aUm AmoU ‡d•Œmr' `m JßWmV ÂhUVmV H$s,
""lÓR> XOm©Mr dmL≤>_`rZ H$cmH•$VrMr H$gmQ>r cmdVmZm oOdßV, agaerV AZw yVr Agcr [mohO.
oVcm dmÒVdmMm AmYma Agcm [mohO. À`m_wi H$ed _lm_mßMr hr hoH$H$V H$di À`mß¿`m [waVr
_`m©oXV Z amhVm Vr gß[yU© XocV g_mOmMr R>aV.''53
"hoH$H$V' m H$mXß]arMm Zm`H$ h˛ema AgyZ _mogH$, H$mXß]Ë`m dmM`mMm N>ßX Om[mgUmam
Amh. oejUmgmR>r Am[Î`m MwcV ^mdmH$S> amhˇZ KamVrc gd© H$m_ H$Í$Z (XiU AmUU, ]mOma
AmUU, [mUr ^aU BÀ`mXr) \w$agVr¿`m dir dmMZ H$aVm. [U H$mHw$¿`m hmVmVrc gyà gwZ¿`m
hmVr OmVmM Vm AßV_w©I hmdyZ odMma H$aVm. Am[cr KamV AS>MU ZH$m ÂhUyZ Vm oºÌMZ ]mB©H$S>
H$Yr, Va H$Yr o_ÃmH$S> amhmV Ag. Am[Î`m Jmdm]‘c, AmOr-AmOm]m]‘c, ZmZm]‘c À`mcm
Am[wcH$s Amh. ÒdV:]am]a BVa JmÓQ>tM Jmß r © Amh. CXmhaUmW©, ZmZmM H$O© \$S>`mgR>r Vm
_mhVm o_c_‹ H$migm, Mw›`m¿`m d∞JZ Imcr H$a`mM H$m_ H$aVm. Va H$Yr mS>ÁmZ najm KdyZ
amÃ^a MmcodVm. VÏhm AmOrM ]mc AmR>dVmV, "]Q>m, cmO MmarMr, qeXiH$s®Mr ! H$m_mMr
H$gcr cmO ?' ([•. 26)
`mdÍ$Z Ag oXgyZ V H$s, Zm`H$m¿`m AßJr g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr Amh.
198
hm Zm`H$ ‡_i, ‡mßOi Amh. chmZ _wcmßZm Iiod`mV À`mc AmZßX dmQ>Vm. H$maU Vm
gdm™Mm cmS>H$m _m_m-H$mH$m hmVm. ÂhUyZ Va ]m`H$m Am[cr _wc À`m¿`mOdi gmSy>Z H$m_YßXm
H$aVmV. `mVyZ À`mMr gm_moOH$ CÀH$Q> OmUrd ‡H$Q> hmV.
emc OrdZmV Vm M_H$Vm. gmVdrV Vm [ohcm Vm. d∑V•Àd Ò[YV emicm T>mc o_idyZ
XVm. oH´$H$Q>Mm H∞$flQ>Z ]ZVm. MmaMm°KmV Zmdcm°oH$H$ hmVm. _∞Q≠>rH$¿`m [arjV MmßJÎ`m _mH$m™Zr
[mg hmVm. `mMr Hw$Umcm o\$H$sa Zmhr. VÏhm Vm _mUgmVrc [ewMr d XdÀdmMrhr MMm© H$aVm
qH$dm [mQ>cm¿`m _wcm]am]a EH$H$mir A‰`mg, ^mOZ, Pm[m`cm EH$Ã oXdg H$mT>c. À`mdir
JmdH$Ë`mßZm [mQ>cmß¿`m [mam]am]aMr _°Ãr AmdS>cr Zmhr. `m gd© JmÓQ>rM Vm AmÀ_[arjU H$aVm.
XocV _wcmßZm oeHy$Z H$m` "]m_Z' ]Zm`Mß , [naÀ`∑À`mßM, _hma-_mßJmßM OrdZ VgM g_mOmVrc
dUm©l_Ï`dÒWMr À`mcm _Zm[mgyZ MrS> V.
`m H$mXß]arVyZ g_mOOrdZmM dmÒVdmXr oMÃU, gm_moOH$ CÀH$Q> OmUrd, AmÀ_[arjU,
g_mOF$U \$S>`mMr AmT>, AmÀ_[arjU h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ Ò[ÓQ> hmVmV.
`mgßX^m©V JßJmYa [mZVmdU ÂhUVmV, ""AÒ[•Ì`V_wi dmQ>Ámcm AmcÎ`m odXmaH$
AZw^dmßMr hr JmWm Amh. _hma d _mßJ g_mOmVrc Ï`∑Vr¿`m d•Œmr‡d•Œmr gmaM _lm_mßZr
^S>H$[UmMm d AdmÒVdVMm Ò[e© Z hmD$ XVm oQ>[c Amh. À`mßMr ^mfm AmKdVr d ‡gßJoZo_©V
CÀH$Q> Aer Amh.''54
`mgßX^m©V ZßXm _lm_ "XocV H$mXß]ar : ÒdÍ$[ AmoU g_rjm' m JßWmV ÂhUVmV H$s, ""`m
H$mXß]arMm Zm`H$ hm XocV dÒVrVcm Amh. XocVmß¿`m dmQ>Ámcm `Umar OmVr`Vm Jna]r,
A[_mZmÒ[X dmJdUyH$ qH$dm dV©UyH$, AdhcZm À`mda _mV H$a`mgmR>r gVV kmZ o_iodU.
À`m_wiM Va À`m¿`m dmQ>Ámcm A[ma H$ÓQ>mM A[_mZmM OrdZ Amc Amh.''55 À`m[wT> ÂhUVmV
H$s, ""Vm gßH$mMr, cmOam]wOam Pmcm Amh. _Zmda ‡MßS> XS>[U Amh. › yZ Amh. VmU Amh.
ÂhUyZM `m gJ˘`mVyZ gwQ>H$m ÂhUyZ O_c Vg, o_ic Vg oejU ø`m`M. _ZmVcm gJim amJ,
[wÒVH$ dmMyZ H$mT>`mda Kmcdm`Mm. ¡`m AkmZmZ AmoU oejUmZ Am[Î`mda Xmna– mMr AdÒWm
AmUcr Amh, À`m kmZmVyZM Am[cr [´JVr hmUma Amh, `mM ^mZ AmÎ`m_wiM, ZmZm ‡H$maMr
AmoU dJdJ˘`m odf`mßdaMr [wÒVH$ dmMyZ H$mTy> cmJcm. EHy$UM `m Zm`H$m¿`m g^mdVmcr
AgUmam À`mMm g_mO, À`m g_mOmV AgUma Xmna–`, o[Mccr _mUg, À`mß¿`m o[McÎ`m Amem-
199
AmH$mßjm, À`mßM X°ZßoXZ H$m_H$mO, À`mßM [aÒ[amßer AgUma ZmVgß]ßY `m AmoU BVa gJ˘`m
JmÓQ>tMm [naUm_ XocV g_mOmVrc Ï`∑Vtda H$gm hmVm ? À`mVyZM EH$ gßHw$oMV g_mO V`ma
hmVm. hm g_mO V`ma hm`m_mJ OmVr`Vm, C¿MZrMVm, Ò[•Ì`mÒ[•Ì`Vm H$maUr yV Amh. À`mVyZhr
B¿N>me∑Vr, [nadV©Z AmoU l_, odef ÂhUO, S>m∞. ]m]mgmh] Amß]S>H$a `mßM odMma AmoU
À`mßMr oeH$dU `m ]imda, EH$ ZdrZ g_mO C^m H$Í$ [mhVmV.''56
"OQ>m y' (1972) hr H$ed _lm_mßMr cKwH$mßX]ar AgyZ "hoH$H$V'[jm AoYH$ ]mßYgwX,
gyÃ]’, ‡^mdr Amh. OQ>m y hm AoYH$M VmH$XdmZ dmQ>Vm. Xw]©cmßgmR>r ÒdV: a∑V]ß]mi hmUmË`m
am_m`UmVrc OQ>m yMr AmÀ_H$Wm AÀ ßV gyMH$, [naUm_H$maH$ dmQ>V. Vr dm[aVmZm H$ed _lm_mßMr
H$cmdßVmMr, H$Î[H$VMr —ÓQ>r ‡À``mcm V.
"OQ>m y'Vrc Ao^_mZ hm XocV-_mßJ OmVrVrc oham d _mdOr _mßJmMm EHw$cVm EH$ _wcJm
AgyZ ‹ dmXr, oO‘r AmoU _hŒdmH$mßjr Amh. Ao^_mZcm oeHy$Z Iy[ Iy[ _mR> Ïhm`M Amh.
`mgmR>r Vm H$R>ma [nal_ H$aVm. _∞oQ≠>H$ [mg Pmccm Ao^_mZ h˛ema AmhM; [U h˛VwVyMm ademMm
IimSy> Amh. _mOH$ ]mcUmam, Òd¿N> H$[S> KmcUmam, AmB©-dS>rc AmoU oejH$mßMm AmkmYmaH$
Ao^_mZ AZH$mßZm Am[cm dmQ>Vm. emiV À`mMr AZH$mßer _°Ãr Amh. CXmhaUmW©, Co_©cm Xm_c.
[U À`mMr AdÒWm am_m`UmVrc "OQ>m y' gmaIr Pmcr Amh. amdUm¿`m e∑Vrer PwßO XdyZ ]ir
Jccm OQ>m y VgmM AßYl’m, OmVr`Ver PwßO XV CX≤‹dÒV Pmccm Ao^_mZ¿`m OrdZmMr
emH$mßoVH$m H$ed _l_mßZr oVV∑`mM X_Xma[U gmßoJVcr Amh. h "OQ>m y' M Ame`gyà Amh.
"OQ>m`y' `m H$mXß]arMm odMma H$cm Va Ao^_mZ¿`m AmB©-dS>rcmßda A›Om]m]mMm
(JwÍ$Mm) [JS>m BVH$m Amh H$s, À`m¿`m dM©ÒdmImcr KamXmamMm Ï`dhma MmcVm. dËhmS>Mm [naga,
ehamVrc XocVmßMr "og’mW©ZJa' ZmdmMr (YS>[wam) dÒVr, À`mV amhUmË`m _mdOr _mßJm¿`m
"Ao^_mZ'M ^mdodÌd h am_m`UmVrc "OQ>m`y' gmaI Amh. H$ÓQ>miy, Òdmo^_mZr, AmB©-
doS>cmß¿`m gßÒH$mamV dmT>cÎ`m, EH$m dJ˘`m gm_moOH$ dmVmdaUmV dmdaUmË`m Ao^_mZM _Z
Zd, dma fl`mcc, OmJ•V Pmcc Amh. gm_moOH$ OmUrd AgUmË`m Ao^_mZ¿`m _ZmV [wT>
Om`m¿`m, ‡JVr¿`m AmH$mßjm d C_u AmhV. [wT> Omd ÂhUO EH$Q>ÁmZ [wT> OmU ZÏh Va gd©
g_mOmcm KD$Z [wT> OmU Amh. ZZ _mÒVamßMr ghmZw yVr, _∞oQ≠>H$ [mg PmÎ`mMm AmZßX, Co_©cm
Xm_cer _°Ãr, A›Om]m]m¿`m gßH$Q>mVyZ yV]mYm PmcÎ`m oZ_©im]mB™Mr gwQ>H$m, À`mV AS>H$ccm
200
Ao^_mZ, _ZmodÈ’ gmZrer Pmccm oddmh, _miH$Ë`m¿`m _˘`mV Pmccm ÒÃrdarc AÀ`mMma
qH$dm _miH$Ë`m¿`m [mMÏ`m ]m`H$mdarc AÀ`mMma, A›Om]m]mMm _ZÒdr amJ AmoU oddmohV
]ohUrMm _•À y, BÀ`mXr AZH$ ‡gßJmßZr "OQ>m y'M H$WmZH$ Jwß\$c Amh.
"OQ>m y' m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va Ao^_mZ hm AÀ ßV H$ÓQ>miy, ‡m_moUH$, kmZmgmR>r
YS>[S>Umam Zm`H$ Amh. Vm cmAa _∞oQ≠>H$ hmVm. VÏhm H$mhr XocV VÈU À`mMm gÀH$ma H$a`mM
R>adVmV. [aßVw og’mW©ZJamVrc EH$e Mmirg dÒVrM ]m°’ gÀH$mamcm odamY H$Í$Z am_Q>H$ d
e|S>Mm gÀH$ma H$aVmV. VÏhm `mM Ao^_mZcm AÀ ßV dmB©Q> dmQ>V. _∞oQ≠>H$ [mg PmÎ`mMm AmZßX
KamV Agcm Var g_mOmV Jm°ad _mà XwgË`mMm hmVm. `mM Vm AmÀ_[arjU H$aVm. AÒ[•Ì`
g_mOmVrc _mßJ-_hma OmVrVrc AßVJ©V gßKf©,À`mß¿`mVrc hdXmd, ¤f, _Àga, Xmna–Á, AßYl’m
oH$Vr dmB©Q> AgVmV. Ao^_mZgmaª`m Zm`H$mcm BVamßg_dV kmZ-odkmZm¿`m JßJV ÒdV:cm
AoYH$- odew’ H$a`mMr oMaVÈU d•Œmr Agcr Var g_mOmV À`mcm qH$_V Zmhr.
Ao^_mZ hm ‡mßOi, ‡_i AmoU gm_moOH$ ]mßoYcH$s O[Umam Zm`H$ Amh. CXmhaUmW©,
o_c¿`m VrZMma Jwaª`mßZm Vm [Ã ochˇZ XV Ag. Va H$Yr _oZAm∞S>©a \$m∞_© Í$Z XV Ag. Va H$Yr
_mßJdmS>ÁmVrc chmZ-_mR>Ám ^mZJS>r gmSdrV Ag. `mVyZM Vm _ZgmqgJcm [Ã ochˇZ XVm.
_ZgmqgJ o_c¿`m aIdmcXmam[°H$s EH$ hmVm. À`mMr ]m`H$m-[ma ^m[micm hmVr. VÏhm Xa
_oh›`mcm 15, 16 VmaIcm _oZAm∞S>©aMm \$m∞_© À`mcm Zm`H$ ^Í$Z XV Ag. À`mZ ^accr [ohcr
_oZAm∞S>©a [mMÎ`mMr [mdVr o_imcr H$s _ZgmqgJ ÂhUV Ag, ""A¿N>m h˛Am ]Q>m, A]r gmc
Q>mB©_ H$s[a H$m È]m] gwZZ H$s OÈaV Zhr.'' ([•.80) `m H$m_mgmR>r Ao^_mZcm È[`m ]ojg
ÂhUyZ _ZgmqgJZ oXcm; [U À`mZ KVcm Zmhr. BVH$m Vm [am[H$mar Amh. `mdÍ$Z Ao^_mZMr
gm_moOH$ F$U \$S>`m¿`m Òdm^modH$ d•ŒmrMr OmUrd hmV.
Ao^_mZcm ‡À H$ JmÓQ>rM Jmß r © Amh. CXmhaUmW©, emiV o_iUmar ÒH$m∞caoe[, ZmXmar
BÀ`mXr _YyZ o_iUmË`m [°emVyZ M[cm, d¯m, [wÒVH$, Hß$[mg, A∞Q>cmg,H$[S> BÀ`mXr gd© gmohÀ`
IaXrgmR>r IM© H$aVm. AmoU ÒH$m∞caoe[_YyZ dmModcc Mmae È[ AmB©H$S> XVm. AmoU amOMr
H$_mB© H$a`mgmR>r gm`H$c najm IaXr H$aVm. najmMm A∞p∑gS>|Q> hmVm VÏhm AmdH$ Wmß]V.
AmB©doS>cmßM H$ÓQ> Ao^_mZcm [mhdV ZmhrV. AZ≤ ^rH$ _mJyZ A›Z AmUU À`mcm [gßV ZgV
qH$dm A›Om]m]mM Kar U À`mcm AoO]mV AmdS>V Zmhr. H$di AmB©doS>cmßMm _mZ amI`mgmR>r
201
Vm H$mhr ]mcV Zmhr. AmB©doS>cmß¿`m B¿N>[m`r Vm gmZrer cæ H$aVm; [U [ÀZrH$Sy>Z A[ojV
‡_ Z o_imÎ`mZ À`mMm A[jm ßJ hmVm. gmZr _Zm[mgyZ À`mcm AmdS>V ZÏhVr. AmdS>cr ZÏhVr.
CcQ> Co_©cm Xm_c¿`m AmPaÀ`m Ò[em©Z À`mM Xh^mZ odgaV. oVMr cmß]gS>H$ ]mQ>, cmc]wßX
ZI, XwYmda¿`m gm`rgmaIm Ò[e©, oV¿`m gmS>rcm Agccm Am. S>r. H$mcmZMm AZmiIr dmg
Ao^_mZcm AÒdÒW H$Í$Z OmVm. Ao^_mZ ÂhUVm H$s, ""_Zm¿`m Q>mH$mer Kmgccr Co_©cm
Xm_cMr _wcm`_ ]mQ>ß, oVMm JwßJr AmUUmam cmoS>H$ AmdmO .. AmoU gmZm. oei[mH$ Am`V
Im`Mr gd` PmÎ`mZ, oeH$m`MrM ZÏh,Va ]Xcm`Mrhr B¿N>m Zgccr, Vc cmd`mMm Hß$Q>mim
Agccr, H$gcr hm°g Zmhr, Hw$Vyhc Zmhr. ]maH$mdm, ZmOyH$[Um Zmhr. gH$miMr AmßKmi Pmcr
H$s Pmc. [m`mda [mUr ø`m`Mm Amig H$aUmar. gßYr o_imcr H$s [gmË`mV [h˛S>Umar Am[cr
]m`H$m !'' ([•.98, 99) Ag gmZm]‘c Ao^_mZcm dmQ>. [aßVw Vm ÒdV:er ‡m_moUH$ Amh.
`mVyZ AmÀ_[arjU d AmÀ_cm[mMr oZIi AmT> hm KQ>H$ Ò[ÓQ> hmVm.
"OQ>m y' Vrc Ao^_mZ [mcJmdmVrc AR>amdrg dfm©¿`m VÈUrMm A›Om]m]mH$Sy>Z yV
CVaod`mMm oH$igdmUm ‡H$ma [mhˇZ AÒdÒW hmVm. ]M°Z hmVm AmoU Am[Î`mM d`m¿`m À`m
VÈUrMm Ord dmMod`mgmR>r AÀ ßV ÀdfmZ ]m]mcm odamY H$aVm H$s, ""gmS>m oVcm, Vr ]ew’
Pmcr Amh. XmVIri ]gcr oVMr. hcH$Q>, ZrM, OZmda ! !'' ([•. 106) ÂhUyZ oeÏ`m KmcyZ
[yO¿`m gd© dÒVy cmWZ CS>odVm AmoU VWyZ Kar oZKyZ OmVm. VÏhm À`m¿`m Hwß$[Umß¿`m VmQ>Ám
][Œmm hmÀ`m, amßOU \$mSy>Z Q>mH$ccm hmVm. Hw$S>mcm cmdcÎ`m MQ> m ZÎ`m hmÀ`m, najmM VrZhr
Q>m`a-Q>Áy] ][Œmm hmV. `m gdm©Mm Ao^_mZcm Y∑H$m ]gVm. ""Am[U H$cÎ`m MwH$sMr hr oejm
[mohOM hmVr. Hw$Vyhc, ImQ>r ^rVr. H$emgmR>r Om`cm [mohO hmV. À`m [m[r ´ÓQ>mMmam]am]a?
OZmda dmJUma ZmhrV Aer.'' ([•. 107) Aer ÒdV:Mr oZ ©ÀgZm H$aVm. `m gd© JmÓQ>t_wi Vm
AßV_w©I hmVm.
[mcJmd¿`m _miOH$am¿`m [ÀZr¿`m IwZmV A›Om]m]m]am]a gh^mJr Pmcm ÂhUyZ À`mcm
[mocg [H$Sy>Z ZVmV. VÏhm À`mcm Am[cr MyH$ g_OV.
"OQ>m y'Vrc Ao^_mZ hm _mßJg_mOmVrc VÈU `m H$mXß]arMm ‡VrH$mÀ_H$ Zm`H$ Amh.
Vm [nadV©ZdmXr, ‹ dmXr, _hÀdmH$mßjr, oO‘r, H$ÓQ>miy AmoU ‡m_moUH$ XocV VÈU Amh. AmB©-
202
doS>cmßMm, oejH$mßMm AmkmYmaH$, aÎdV [mcrg hm`mM ÒdflZ Camer ]miJUmam, g_mOmVrc
AßYl’m, ]wdm]mOr, _ßÃVßÃmodÈ’ AmdmO CR>odUmam AmoU Xw]©cmßgmR>r ÒdV: a∑V]ß]mi hmUmam,
A›`m`, AÀ`mMma, A[‡d•Œmr BÀ`mXter cT>UmË`m Ao^_mZM [ßI am_m`UmVrc OQ>m ygmaI
oZ`VrZ H$m[c OmVmV. A›Om]m]m¿`m H$R>ma, _Vc]r, oZX© r Om˘`mVyZ ÒÃr¿`m gwQ>H$gmR>r
Ao^_mZ¿`m oOdmMr Pmccr VJ_J, YS>[S>, H$m|S>_mam `mM AmoU AmVÎ`m AmV Yw_gUmam d
\w$Qy> [mhUmam H´$mY-gßVm[-MrS> AmoU ghmZw yVr-H$ÈUm mM gß o_V oMÃU AÀ ßV ]mcH$ dmQ>V.
Ao^_mZgmaª`m EH$m XocV VÈUmMr Pmccr hr [adS> _Zmcm MQ>H$m cmdyZ OmV.
H$ed _lm_ `mß¿`m _V, ""OQ>m`y `m cKwH$mXß]arcm _mà EH$gßY[Um, EH$mÀ_Vm,
EH$oOZgr[Um Amh. ]mßYgyX AmoU ‡^mdr H$mXß]ar Amh. Ao^_Z hm _mßJ OmVrVrc _wcJm
oejU KD$Z Am[Î`m KamMm AmoU Hw$Qw>ß]mMm H$m`m[mcQ> H$a`mM ÒdflZ ]KVm. ‡À`jmV V gmH$mahr
Pmc AgV. [aßVw ZH$m À`m Amam[m_‹ Vm AS>H$cm OmD$Z À`mMr ÒdflZ ßJ [mdVmV. `mV XmZ
o[T>ÁmßVrc gßKf© _mßS>cm Amh. Í$T>r, AkmZ, AßYl’m, XmnaX´Á AmoU [aß[am `mV ÈVccr OwZr
o[T>r AmoU ZÏ`m kmZmMm Ò[e© PmÎ`mZ, ZÏ`m OrdZmM ÒdflZ [mhUma VÈU _Z, `mVrc
aÒgrIMrMr EH$ H$ÈU H$hmUr "OQ>m y' _‹ _mßS>cr Amh.
"OQ>m y' hr ‡VrH$mÀ_H$ H$Wm Amh. "OQ>m y' M [ßI N>mQy>Z À`mcm Km`mi H$c hmV. VgmM
Ao^_mZXIrc gd© ]mOyßZr Km`mi Pmcm Amh. oejU, gwgßÒH$mnaV AgyZhr Vm H$mhrM H$Í$
eH$V Zmhr. hr Ao^_mZMr N>mQ>rerM H$Wm Amh. [U Vr EH$mÀ_$ [naUm_ gmYV.''57
gmamße, XocV OrdZmM gy _ ^md[Xa OmoUd¿`m [mVirdÍ$Z S>mig[U [mhU d À`mßZm
AÀ ßV AocflV[U oMoÃV H$aU, h H$ed _lm_mß¿`m g_W© cIUrM Img d°oeÓQ>Á Amh. À`m_wi
"hoH$H$V' ¿`m VwcZZ "OQ>m y' hr H$mXß]ar ]mßYgyX, gyÃ]’ AmoU ‡^mdemcr dmQ>V.
`m gßX^m©V am. J. OmYd "oZir [hmQ>' `m JßWmV ÂhUVmV H$s, ""XocV gm¢X © X•ÓQ>rMm EH$
_hŒdmMm ‡ÌZ ÂhUyZ gm_moOH$ OmoUdmß¿`m AmÀ ßoVH$ JmdUwH$sVyZ (BZÏhm∞ÎÏh_|Q>) gwQ>H$m H$Í$Z
KU d H$cmÀ_H$ VmQ>Òœ` ‡mflV H$aU hm Amh. Ag _cm dmQ>V. `mMm Xwgam AW© Agm H$s, XocV
gmohpÀ`H$mßZm Am[c g_J´ OrdZodf`H$ gßdXZ H$cmdßVm¿`m [mVirdÍ$Z OmUdU BÓQ> Amh.
AmoU Ag ÂhUU \$ma gm[ Agc, Var V gmYU oH$Vr AdKS> Amh, `mMr _cm H$Î[Zm Amh.
203
`moR>H$mUr _cm ‡m. H$ed _lm_ `mß¿`m "hoH$H$V' d "OQ>m y' `m Xm›hr H$mXß]naH$mßMr AmR>dU
hmV. `m XmZ H$mXß]Ë`mß[°H$s _cm "OQ>m y' AoYH$ `eÒdr dmQ>V. `mM H$maU H$m`, `mMm _r emY
KV Amh. EH$ Va Ag OmUdV H$s, "hoH$H$V' _Yrc "_r' Mr H$Wm AoYH$ _mZogH$ JmdUyH$sVyZ
oZ_m©U Pmcr Amh. oVM oZdXZhr ‡W_[wÈfrM Amh. `mCcQ> "OQ>m`y' _Yrc Ao^_mZ
_mJß]dmamMr H$Wm hr AoYH$ VQ>ÒW[U, dÒVwoZÓR> oZdXZmVyZ gmH$ma Pmcr Amh. VWmo[ `m
VaV_^mdmcm OdT _hŒd Amh, À`m[jmhr AoYH$ _hŒd `m Xm›hr H$mXß]naH$m ÂhUyZ XocV
H$WmgmohÀ`mVrc H$cmÀ_H$ VmQ>Òœ`mMm dÒVw[mR> R>amÏ`mV, BV∑`m lÓR> XOm©¿`m AmhV.
`mMr AZH$ H$maU gß dVmV. VWmo[ _cm O ‡H$fm©Z OmUdV, V ‡m. _lm_ `mß¿`mVrc
AßV_w©I, AmÀ_oMoH$ÀgH$ Ag cIH$mM Ï`p∑V_Œd. h Ï`p∑V_Œd AmYwoZH$V¿`m gßÒH$mamßZr
KS>cc Amh. V XocV g_mOm¿`m Ï`WmdXZmßM ^mJrXma AgyZhr, À`mß¿`mH$S> [mhVmZm À`mV
JßwVyZ Z [S>Uma Amh. h Ï`p∑V_Œd gVV ÒdV:erM gÀ`mgÀ`mMm oZdmS>m H$aUma Amh ; V ÒdV:¿`m
AZw dmßMm oZarjUmßMm ÒdV:gmR>rM OUy odMma H$arV Amh. À`m¿`m[wT> lmVm Amh Vmhr ÒdV:MmM
d d∫$m Amh Vmhr ÒdV:MmM. Hw$Um ]mha¿`m Ï`∑Vrcm dm JQ>mcm C‘eyZ V Ï`p∑V_Œd odMmahr
H$arV Zmhr d ]mcVhr Zmhr. À`mM AdK dmXoddmX, Ia Va, ÒdV:reM AmhV. OW cIH$mM
Ï`p∑V_Œd Ag AßV_w©I ]ZV, VW H$cmÀ_H$ VmQ>Òœ`mMr og’r ghO[U hmV. `mMm Xwgam AW©
OrdZmM gßdXZ Òdgßd⁄ amIU ÂhUO ÒdV:[waVm À`mMm AW© d AW©dŒmm AZw dU, h dmL≤>_`rZ
gm¢X`©X•ÓQ>rM J_H$ R>aV. "hH$sH$V' d "OQ>m`y' `m H$mXß]naH$mßV XocV g_mOmM O dmÒVd,
^mdg_Vmc d oMoH$ÀgH$ Xe©Z KS>V, À`mM EH$ H$maU cIH$mZ gmYcc H$_mcrM VmQ>Òœ`
h hm .''58
`mgßX^m©V Jm. _. Hw$cH$Uu ÂhUVmV H$s, ""Xmna–`m_wi H$amÏ`m cmJUmË`m H$m_m¿`m,
o_Ãm¿`m Kar "_hma' R>aÎ`m¿`m hoH$H$Vr qH$dm og’mW©ZJamVrc "_mR>Ám' cmH$mß¿`m XwÒdmgmM,
OmV-[ßMm[wT> eaU Omd cmJ`mM Ao^_Zcm Amcc Ia AZw d Va od–mhmM Vrd´ C–H$ R>amdV
Ag AmhV. [U cIH$m¿`m OrdZmZw dmßH$S> [mh`m¿`m EH$ ‡H$ma¿`m AocflV-VQ>ÒW ‡d•Œmr_wi
h AmoU BVahr ]h˛VH$ ‡gßJ AmJ´hJ´ÒV Pmcc ZmhrV. ]mcH$m¿`m oZÏ`m©O d•ŒmrZM hmVM H$mhr
amIyZ Z R>dVm gma H$mhr cIH$mZ gmßJyZ Q>mH$c Amh. À`m_wi cIZmV AH•$oÃ_ ghOVm, VmO[Um
204
CVacm Amh ..... Ao^_Z¿`m ÂhUO XocVmß¿`m emH$OrdZmcm EH$ gmd©oÃH$ d gmd©H$mocH$
[na_mU ‡mflV H$Í$Z X`mgmR>r cIH$mZ "OQ>m y'¿`m o_WH$mM gyMZ H$c Amh.'' 59
gmamße, `m H$mXß]arVyZ g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr, Jß raVm (‡m_moUH$[Um),
AmXe©dmX, Òdl mMm emY, [nadV©Zmcm gmW, BVamßg_dV kmZ-odkmZm¿`m JßJV ÒdV:cm AoYH$
odew’ H$a`mMr oMaVÈUd•Œmr h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
H$ed _lm_ mß¿`m "hoH$H$V AmoU OQ>m y' m H$mXß]arZßVa mcMß– Z_mS> mß¿`m "o]T>ma'
(1975) `m H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
"o]T>ma' hr ^mcMß– Z_mS> `mßMr "H$mgcm' ZßVaMr 1975 gmcr ‡H$moeV Pmccr Xwgar
_hŒd[yU© H$mXß]ar Amh. "o]T>ma' ÂhUO o]ËhmS>, amh`mMr OmJm Agm EH$ AW© AgyZ MmßJXd
[mQ>rcgmaª`m VÈUm¿`m ]XcÀ`m ApÒWa dmQ>UmË`m o]ËhmS>mMr hr H$Wm Amh. "o]T>ma' Mm Zm`H$
MmßJXd [mQ>rc hm ÒdV: Am[c ApÒVÀd XmIodUmam VÈU Amh. `m H$mXß]arVyZ gm_moOH$
MmcrarVr, gm_moOH$ OrdZ AmoU Ï`∑Vr-g_mO-gßÒH•$VrM [aÒ[agß]ßY BÀ`mXrM oMÃU Amcc
Amh.
"o]T>ma' hr H$mXß]ar "H$mgcm' [jm dJ˘`m ‡H$maMr H$mXß]ar AgyZ H$mgcmMm Zm`H$
VÈU Amh. MmßJXd [mQ>rc `m¿`m H$m∞cOOrdZm[mgyZ H$mXß]arcm ‡maß hmVm d À`mM H$m∞cO
cmB©\$ gß[yZ Vm EH$m oR>H$mUr ‡m‹`m[H$mMr ZmH$ar H$aVm. [aßVw Vr ZmH$ar gmSy>Z ZÏ`m ZmH$arMm
emY KdyZ [w›hm Vm ZmH$ar o_iodVm. `moR>H$mUr H$mXß]ar gß[V. hM `m H$mXß]arM ‡_wI
Ame`gyà Amh.
"o]T>ma' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va `mVrc gm_moOH$ OmUrd Ï`m[H$ Amh. ododY
‡H$ma¿`m Ï`∑Vr-KQ>ZmßZr gm_mdccr Amh. CXmhaUmW©, KamVrc BVa _mUgmßer d ^mdmer
A›`m`mZ dmJUma MmßJXdM dS>rc, c«> [JmamMr ZmH$ar o_iVmMAmXe©dmXmcm PwJmÍ$Z XUmam
Zmam`U, ‡_mM ImQ> ZmQ>H$ AmoU gmohÀ`jÃmV Xcmcr H$aUmam c]mS>, T>m|Jr Hw$cH$Uu, H$mUÀ`mhr
‡gßJr Am[cr Z°oVH$Vm d Òdmo^_mZ Z gmS>Umam MmßJXd [mQ>rc, EH$mM H$mXß]arZ ÒdV:cm ehmUm
g_OUmam gmaßJ, [°gm AmoU ‡oVÓR>[m`r od¤mZmßZm cmMma ]ZodUma oejUgßÒWmßM MmcH$, qhXy
hm`m¿`m mdZVyZ ‡_ H$aUmar [mÍ$, cæmcm CÀgwH$ [U cæ O_od`mV A`eÒdr Pmcc odH•$Vrg
]ir [S>cc Jm`H$dmS>, AZ°oVH$ _mJm©Z cæmcm ‡d•Œm H$aUma YmS>gr Pm[, Am[Î`m ZdË`mMr
[V ÒdV:¿`m ÒdmWm©gmR>r C[`mJmV AmUUmar emaßJ[mUtMr ]m`H$m, AmB©[jm AoYH$ _m`m H$aUmar
205
H$mHy$, Am[Î`m odH$mgmgmR>r AmB©-doS>cmßZr H$ccr c]mS>r, _m_m¿`m KamVrc Xmna– , H$mHy$¿`m
N>mQ>Ám _wcmMr AdÒWm AmoU gmohÀ`jÃmV H´$mßVr KS>odUma ZmÂ`m, eßH$a, ‡YmZ, Zmam`U, ]mfl`m
BÀ`mXtM [naUm_H$maH$ oMÃU H$cc AmT>iV.
"o]T>ma'Mm Zm`H$ MmßJXd [mQ>rc gwoeojV [U AoddmhrV AgyZ Vm EH$ H$cmdßV Amh.
À`mcm ImQ>Ám _wIdQ>Ám¿`m OJmMr _Zm[mgyZ MrS> Amh. Var Vm À`m OJmV dmdaVm. `mJmÓQ>rM
MmßJXdcm Jmß r © Amh. ÂhUyZ Vm ÒdV:da oMS>Vm. ÂhUO EH$m AoddmhrV VÈUm¿`m Am wÓ`mV
KS>cÎ`m KQ>Zm, À`m¿`mH$S> [mh`mMr Zm`H$mMr d•Œmr, À`mVyZ À`m¿`m odMmamßMr Pmccr JwßVdUyH$
BÀ`mXtM h oMÃU Amh.
`mgßX^m©V Mß–H$mßV ]mßoXdS>H$a ÂhUVmV, ""MmßJXd [mQ>rc OrdZmVrc AmÏhmZ PcUmam,
Am[Î`m gwflVe∑VrMm emY d dY KV À`mßMm OrdZ OJ`mgmR>r C[`mJ H$aUmam, OrdZmMm AW©
emY`mMm ‡`ÀZ H$aUmam AmoU OrdZmcm AW© Xdy [mhUmam VÈU Amh. MmßJXd ‡gßJr oZame
hmVm. hVme hmVm, od\$cVMr _Z:pÒWVr À`mcm J´mgyZ Q>mH$V. ]m¯ ‡oVHy$c [napÒWVr À`mcm
Hwß$oR>V H$Í$ [mhV. _mUgm¿`m _`m©Xm À`mcm Ï`oWV H$aVmV. [U Varhr OrdZ OJ`mgmaI Amh.
hr À`mMr gwflV l’m d À`mMr oOoOodfm À`mcm ‡dmhmV dmhˇZ Zdy eH$V Zmhr.'' 60
"o]T>ma' hr H$mXß]ar XmZ ^mJmV od^mJcr AgyZ [ohÎ`m ^mJmVyZ AmB©-doS>cmßMr Jna]r,
À`mß¿`m g_Ò`m, Am[Î`m _wcmßodf`r¿`m H$Î[Zm, MmßJXdMm ^`mZH$ amJ, gmohÀ` jÃmVrc
JQ>]mOr, ´ÓQ>mMma AmoU À`mVyZ oZ_m©U Pmcc AmXe©dmX, _•À y AmoU OJ`modf`rMr H$Î[Zm
BÀ`mXtMm g_mde Amh.
H$mXß]ar¿`m XwgË`m mJmVrc MmßJXd [mQ>rc ‡m‹`m[H$ hmV. [aßVw _wß]B©gmaª`m _hmZJar`
ehamVrc ]H$mc AmoU EÌd ©gß[›Z dÒVrMm À`mcm drQ> Vm. e°joUH$ jÃmV ÒdV:M ApÒVÀd
oQ>H$odVmZm À`mcm Ãmg hmVm. ‡m‹`m[H$ AgyZhr gmY Kagw’m o_iV Zmhr. dJm©Vrc _wc gVV
Ãmg XVmV. Am[Î`m Am wÓ`mMm Vmc, gya T>mgiUmar C\$mS>Ám AßJmMr [mÍ$ gmdZwa hr EIm⁄m
AmA∞ogggmaIr `dyZ OmV. Var MmßJXd [mQ>rc ÒdV:er ‡m_moUH$ Amh. H$m∞cOodÌdmV
A∞S>o_oZÒQ≠>eZ [mgyZ V oQ>MtJ[ ™V hOma ^mZJS>r AgÎ`m Var MmßJXd [mQ>rc _Zm[mgyZ ZmH$ar
H$aVm. odefV: VmgmMr KßQ>m hmB©[ ™V dJ© gmS>md`mMm Zmhr hr gw[naQ>S>|Q> OmYdmßMr VmH$sX [miyZ
Vm _Zm[mgyZ oeH$od`mMm ‡`ÀZ H$arV Ag. `mVyZ À`mMm AmXe©dmXr X•pÓQ>H$mZ Ò[ÓQ> hmVm; [aßVw
206
MmßJXd [mQ>rc _Zm[mgyZ ZmH$ar H$arV hmVm, [U g_mYmZr ZÏhVm. CÀH$•$ÓQ> oeH$odU h À`mM
oXdmÒdflZ hmV. _wcmßZr [wÒVH$ dmMcr [mohOV. \$∑V ZmQ>g≤ CVÍ$Z KU KmVH$s AgV. lr_ßVmßMr
_wc ]mha oeH$dUr cmdVmV. ÂhUyZ Jar] _wcmßgmR>r OmXm Vmg KdyZ À`mßMm MmßJcm A‰`mg H$Í$Z
KU mV À`mcm ag Amh. [U BVa ‡m‹`m[H$mßgmaI oeH$od`mV Q>mimQ>mi H$aU MmßJXd [mQ>cm¿`m
Òd^mdmV ]gV Zmhr. CXm. ‡m. Pm[gmaIm _mUyg N>ßXr\ß$Xr, aßJc ‡d•ŒmrMm AmoU BßJ´OrM ∑cmgg
KUmam Amh. oVVH$mM Vm gwßXa _wctZm [Q>od`mV Va]O Amh qH$dm H$o_ÒQ≠>rM ‡m. T>maH$Q>
oeH$od`m[jm EH$ VmaIMr dmQ> [mhV. T>maH$Q>m¿`m _V "À`mgmR>rM Va Am[U hm ]S>]S>rMm
YßXm KVcm.... o_iV Amh Zer]mZß ImD$Z ø`mdß. Zmhr Va dy Z ¯m Yß⁄m_Yr.'([•. 222)
qH$dm ‡m.[mMcJmdH$amßMm AZw d Va odMma H$a`mgmaIm Amh. V ÂhUVmV, "oeH$dUß H$emMß
Var oZo_Œm H$Í$Z Q>mH$mdß. Ï`dhma ÂhUyZ À`m¿`mH$S> [mhmdß. ]mH$s Ï`dhmaodhrZ _ZwÓ`‡m`mcm
H$mhr qH$_V ZgV. Ï`dhma [mimdm. ]mH$s oXdg^a, Am wÓ`^a Am[cm gßgma _ÒV AmZßXmZß
H$amdm. AmVm VwÂhr cmH$ ]∞Mca AgÎ`mZß VwÂhmcm Xwgam [∑H$m C⁄mJhr H$mhr ZgVm. cæ
H$Î`moedm` VwÂhmcm _∞¿ wnaQ>r V Zmhr. cæmZßVa oeH$d`m o\$H$d`mH$S> OÍ$ar[jm OmXm di
⁄m`cm \w$agV ZgV.' ([•.222, 223) ‡m. Jm`H$dmS> ÂhUVmV H$s, "Am∞o\$ga AmoU ‡m‹`m[H$
hmD$Z H$m` \$m`Xm ?' ([•. 227)
darc oddMZmdÍ$Z, MmßJXd [mQ>cmßMr oejUmodf`rMr Am[wcH$s, ‡_ AmoU gm_moOH$
CÀH$Q> OmUrd Ò[ÓQ> hmV.
VgM ‡oVkm hm KQ>H$hr Ò[ÓQ> hmVm. ‡oVkm ÂhUO OrdZodf`H$ OmoUdmßZm g_mOgm[jVm
]hmc H$aUmar EH$ odMma‡oH´$`m. MmßJXd [mQ>cmMr oejUmodf`r Am[wcr, ‡_ d CÀH$Q> OmUrd
W H$di Ï`mdhmnaH$ [mVirda amhV Zmhr Va Vr qMVZm¿`m [mVirda OmV.
"o]T>ma' Mm Zm`H$ MmßJXd [mQ>rc ‡_i, [am[H$mar Amh. gm_moOH$ F$U \$S>`mMr
Òdm^modH$ d•Œmr À`m¿`mAßJr Amh. CXmhaUmW©, ‡m. Jm`H$dmS>M cæ O_od`mgmR>r H$ccm
‡`ÀZ, À`mVyZ o_imccr em]mgH$s - "[Z [mQ>rc, [mar [m¯m¿`m dir Zh_r VwÂhr Odi [mohO
amd ! _ÒVß O_Vß VwÂhmcm V gJiß, odZmX dJ°a. qH$dm [dmamßMr AmB© ÂhUV, "AmVm [mQ>rc gmh],
Am_¿`m XmXmgmh]mßMß]r Vw_rM OwidyZ Q>mH$m.' ([•. 247)
MmßJXd [mQ>rc ¡`m _hmod⁄mc`mV ZmH$ar H$aVm, À`mM _hmod⁄mc`mVrc o]Zr gmdZya
207
Zmdm¿`m gwßXa oºÌMZ _wcr¿`m ‡_mV [S>Vm. oV¿`m odf`r H$mhr _mohVr Zmhr. CcQ> oV¿`mda
H$mUrVar ]cmÀH$ma H$cm Amh, Aer EH$ A\$dm [gacr Var Vm oV¿`m ‡_mMm ÒdrH$ma H$aVm. Vm
ÂhUVm, ""oV¿`m gJ˘`m A\$dm IË`m AgÎ`m Var Vr _cm Mmcc. ÒÃrMr qhXy -H$Î[Zm
oY∑H$mamh© Amh, ÒÃr AerM [mohO H$s oV¿`m H$mhr Var ^mZJS>r Am[mAm[M PmÎ`m AmhV.''
([•. 275) odefV: o]Zr gmdZya oºÌMZ g_mOmVrc _wcJr AgyZhr MmßJXd [mQ>cmda oOdm[mS>
‡_ H$aV. [U oVM ‡_ Ï`mdhmnaH$ Amh. H$maU oVcm qhXy Y_© AmoU gßÒH•$VrMm amJ Amh. Varhr
Am[Î`m ^mZJS>r Xya H$Í$Z Am[Î`mer cæ H$aUmam qhXy g_mOmVrc _wcJm [mohO. h MmßJXd¿`m
Z°oVH$VV ]gV Zmhr. À`mcm Am[Î`m ApÒVÀdmMr OmUrd hmV. ÂhUOM MmßJXd [mQ>rc
g_mOgm[j JmÓQ>rMm odMma H$aVm. CXmhaUmW©, qhXy-oI´ÌMZ Y_m©darc ‡_. `m gßX^m©V CŒm_
jragmJa ÂhUVmV,
""_mZdr gß]ßYmßMr oZÏdi ‡_mda AmYmnaV Amd•Œmr ÂhUO o‡`H$a-‡ gr gß]ßY. MmßJXd
‡_ H$aVm. [mÍ$ Zmdm¿`m EH$m CXmg S>m `mß¿`m [marda. À`mcm H$maU AZH$. EH$Va À`mcm Vr
EH$X_ AmdS>V. Vr oºÌMZ AgV AmoU OrdZmda oZVmßV ‡_ H$aUmË`m oI´ÌM∞oZQ>rda À`mM
oZVmßV ‡_ AgV. Vr H$›ÏhQ>S> oºÌMZ AgÎ`mZ oVcm qhXy hm`mMr AmT> AgV. KamV AZH$
_mUgmß_wi oVMr Hw$M]ßUm hmV. oedm` Vr gmdir AgV. MmßJXd gd© _mUgmßZm ododY ‡gßJmVyZ
[mh`m¿`m gd`rZ MmßJXd oVcm Aem ‡gßJmV [mS>Vm H$s, oVM ‡_gw’m Ï`mdhmnaH$ [mVirdaM
Amh Ag À`m¿`m ‹`mZmV V.''61
darc oddMZmdÍ$Z Ag dmQ>V H$s, MmßJXd [mQ>rccm `m gd© JmÓQ>tMr OmUrd hmV. VÏhm
Vm Am[Î`m ‡_mcm oZam[ XVm. AmoU Am[Î`m _wcmßMr Om[mgZm H$a`mgmR>r `m gd© JmÓQ>r Xya
H$aVm. h À`m¿`m Òd^mdmM dJi[U Amh.
"o]T>ma' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va hr H$mXß]ar ÂhUO ododY Hw$Qw>ß]mßM gmW© oMÃU
Amh. CXmhaUmW©, [dmam¿`m ImZXmZr ]S>Omd o_adUmË`m Hw$Qw>ß]mM oMÃU, e]ragmaIm BßJ´OrMm
‡m‹`m[H$, _wgc_mZdÒVrVrc _mUg, VWrc OwZr Ka, Kamg_ma [mQ> dmT>ccr [maß, hS>Hw$˘`m
[m`m^mdVr odQ>∑`m aßJrV Vw_mZr¿`m WH$cÎ`m VÈU-[m∑V AmoU ÂhmVmË`m ]m`m, oI´ÌMZ g_mO,
À`mß¿`m gm_moOH$ MmcrarVr, Hw$Qw>ß]Ï`dÒWm, g_mOOrdZ, OmVrÏ`dÒWm, gmohÀ`mVrc amOH$maU,
oejUgßÒWm, _wß]B©Vrc JwßS>oJar, OmJ¿`m g_Ò`m, mßoÃH$sOrdZ, _‹`_dJu`mßM ]wagQ>cc OrdZ,
208
gwoeojV VÈUmßMr ZmH$argmR>r YS>[S>, o_ic V Jmd ÒdrH$ma`mMr d gmS>`mMr V`mar AmoU
_hmod⁄mc`rZ dmVmdaU BÀ`mXr AZH$ KQ>H$mßM [naUm_H$maH$ oMÃU W Amcc Amh. `m
oMÃUm_wi ]h˛Y_u` ^maVmM, Ï`Wm-dXZmßZr ^macÎ`m ^maVmM Xe©Z KS>V. À`m_wi gm_moOH$
]mßoYcH$s¿`m —ÓQ>rZ "o]T>ma'M `mJXmZ _hŒdmM Amh.
"o]T>ma' `m H$mXß]arMm ^mfme°cr¿`m —ÓQ>rZ odMma H$cm Va H$mXß]arVrc [mÃmß¿`m
]mc`mdÍ$Z mfVrc ododYVm OmUdV. CXmhaUmW©, Hw$cH$Uu ‡H$meH$mMr ]m˜Ur-[wUar mfm,
Jm`H$dmS>mßMr _amR>dmS>ÁmVrc ^mfm, e„]raMr _wgc_mZr ^mfm, d`mZwgma ]XcV OmUmË`m
MmßJXd [mQ>rc d À`m¿`m o_ÃmßMr ^mfm, [mÍ$Mr oI´ÌMZ ^mfm, ‡XemZwÍ$[ OmVr, Y_©, qcJ, d`,
Ï`dgm`mZwgma ]XcUmar ^mfm AmoU AmOMr ^mfm `mßM `WmW© Xe©Z KS>V. hr ^mfm gmar
g_mOgm[jVm ‡À``H$maH$VZ Ï`∑V H$aV. odefV: "ÒdpflZH$ Pm[' hm e„X H$mXß]arV AmT>iVm.
Va H$mhr oR>H$mUr ^mcMß– Z_mS>Ámß¿`m gO©Zerc e°crVyZ oZ_m©U PmcÎ`m e„X‡`mJmßMm ‡À``
Imcrc dm∑`mßVyZ Vm. CXmhaUmW©, "BVH$m [naUm_H$maH$ [mD$g [S>V hmVm [U [ydugmaIß Zdß
H$mhr gwÍ$ PmÎ`mMß g_mYZ À`mcm hmB©Zm.'
"Vr ]mB© oVMr Am‹`mpÀ_H$ _w–m gmSy>Z S>m∞∑Q>acm ÂhUmcr, "∑`m h˛Am S>m∞∑Q>agm] ?'
"^a©H$Z \w$Jm \w$Q>mdm Vgß [w›hm Am wÓ` N>mVrV [w›hm ZÏ`mZß O›_cÎ`m ghm \w$Q>r ]mimgmaIm
Vm hmVm[m`mgH$Q> [w›hm oOdßV.'
H$mXß]ar¿`m oZdXZe°crVyZ Zm`H$mM OrdZodf`H$ VŒdkmZ Ò[ÓQ> hmV. À`m—ÓQ>rZ Imcrc
oZdXZ _hŒdmM dmQ>V. CXm. [mÍ$ gmdZyaer gß]ßY VmSy>Z H$m∞cO gmS>m`Mß R>aodÎ`mZßVa MmßJXd
[mQ>rc ÂhUVm, ""AOyZhr OmS>Vm `mgmaIß hmVß. [U Pmcß Vhr Am[mAm[ _mH$iß H$Í$Z Q>mH$UmaßM
Pmcß. H$Ïhmhr o]T>ma CMcyZ Hw$R>hr MmcVß Ïhm`Mß. Hw$R>hr [jmgmaI [m` Imcr gmSy>Z CVam`Mß.
dmQ>cß Va [m` AmTy>Z [w›hm [ßI _maV gwQ>m`Mß.'' ([•. 300) qH$dm MmßJXd [mQ>cmM ÒdJV -
"À`mVyZ EImXß Jmd EImXß df© gJißM Agß AÌ_r yV hmdyZ AmV XS>[cß OmVß. ZßVa dJiß
dJiß H$mhrM CH$Í$Z [hmVm V Zmhr. H$m∞cOmVcm Jm|Yi, A[war Pm[, odoMÃ Jmd, ZdIm
[aH$[Um, o_Ã, JmdmVÎ`m [mat¿`m mZJS>r, _mR≤R>rMr _mR>r Imcr, amVoH$S>, _miamZmdaMß JdV,
_oeXr, MM©, aoS>Am, JmUr, gya AmoU À`mVyZ C^ma [mÍ$. [mÍ$_wi XwgË`m H$emVM CR>md V
Zmhr. BVHß$ Jod©ÓR> Í$[. Vmam. gJim dV©_mZH$miM yVH$mi hmdyZ AcJ C^m. AemZß dV©_mZH$mi
209
dJim, gOrd OJVmM Uma Zmhr. dV©_mZH$miMr [H$S> VmS>H$Z gwQ>V AmoU yVH$mi _ZmV
oMa]ßX Ï`m[yZ CR>Vm. dÒVyß¿`m VrZM ]mOy [hm`Mr gd` PmÎ`mZß CacÎ`m oH$VrVar ]mOy AkmV
amhˇZ [naUm_ H$aV amhVmV V ¯m AÌ_r yV dfm©_wi OmUdVß. Eadr amO h OJV AgVmZm H$iV
Zmhr. EH$m oZU© mV `m gJ˘`m ]mOy Am[Î`m wd`m CßMmdyZ Oa] ]gdVmV. Vm oZU© Am[Î`m
hmVm]mhaMm AgVm. AmVm h gJiß cjmV dyZhr H$m` ? [w›hm VgcßM [wT> AmUIr EH$ df©.
[w›hm [mdgmim, ohdmim AmoU D$Z. À`mV AÌ_r yV hmUma [w›hm Zd Mha, ZÏ`m KQ>Zm, ZÏ`m
B_maVr, Zd aÒV.'' ([•. 354, 355)
darc oddMZmdÍ$Z Ag oXgV H$s, "o]T>ma' _Yrc gd© AZw dmßM gma MmßJXd [mQ>cm¿`m
qMVZmVyZ ‡H$Q> Pmcc Amh.
"o]T>ma' H$mXß]arM erf©H$ A›dW©H$ Amh. "o]T>ma' ÂhUO EH$ AOÒÃ OrdZ[Q> gßW[U
CcJS>V OmUmar H$mXß]ar Amh. VerM Vr _wß]B©gmaª`m _hmZJamVrc ododY KQ>H$mßer H|$o– yV
AgyZ gmohÀ`mVrc amOH$maUmMm, OJ`mMm C^m-AmS>dm N>X Ò[ÓQ> H$aUmar gwaI H$cmH•$Vr Amh.
o]ËhmS> ÂhUO [mR>rda AgcÎ`m ^Q>∑`m _mUgm¿`m Ï`Wm-dXZmßMr H$hmUr AgV. H$maU OmJm
]XcyZ Var gwIg_mYmZ o_ic H$m ? `m Ame[mQ>r ´_ßVr Mmcy AgV. o]ËhmS> EH$Q> H$Yr ZgV
Va V g_mOmer oZJoS>V AgV. H$Yr o]ËhmS> g_mOmda [naUm_ H$aV Va H$Yr g_mOmMm À`m¿`mda
[naUm_ hmVm. À`m—ÓQ>rZ o]ËhmS> hr AIßS> MmcUmar ‡oH´$`m Amh. h odgÍ$Z MmcUma Zmhr.
ÂhUyZ Va Zm`H$ g_mOmMm gdm™JmZ odMma H$aVm.
"o]T>ma' m H$mXß]arVyZ gm_moOH$ CÀH$Q> OmUrd, ‡oVkm, AmXe©dmX, g_mOF$U \$S>`mMr
Òdm^modH$ d•Œmr h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
^mcMß– Z_mS> mß¿`m "o]T>ma' m H$mXß]arZßVa nXZmZmW _Zmha mß¿`m "am]m' (1976)
`m H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
oXZmZmW _Zmha mßMr "am]m' hr EH$ _hŒdmMr H$mXß]ar Amh. _‹`_dJu` OrdZmVrc [mßT>a[em
OmoUdmßZm Ò[e© H$aUmar; [aßVw g°oZH$s OrdZmVrc AZßV g_Ò`mßMm dY KUmar hr H$mXß]ar Amh.
"am]m' Mm Zm`H$ oS>H$s AgyZ Vm g°›`mV XmIc hmVm. dJdJ˘`m oR>H$mUr À`mMr ]Xcr
hmV. À`mcm e_m©, [ßoS>V, AoZc ehm, gwYmßew yfUMßX´ BÀ`mXr o_Ã Q>VmV. ZmH$arV ‡_meZ
o_iV. [U g°›`mVrc H$R>ma Ï`dÒWcm, 60 oXdgmß¿`m Q≠>qZJcm oS>H$s d°VmJVm. À`m_wi ZmH$arVyZ
210
]mha [S>`mgmR>r AZH$ _mJm™Mm Adcß] H$aVm. AIa Vm ZmH$arVyZ ]mha [S>Vm. Ag m H$mXß]arM
Ame`gyà Amh.
"am]m' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va oXZmZmW _Zmha `mßZr oS>H$s¿`m Ï`p∑VÀdm¿`m
emYm]am]a gm_m›` g_mOÏ`dhmamM AmoU g°oZH$sOrdZmM odÌd ]marH$ ]marH$ V[ercmgh
C H$c Amh. "am]m' `m H$mXß]arVyZ _wª`V: g°oZH$s OrdZ, g°›`mVrc ZroV oZ`_, À`mVrc
X_Z ßÃUm, g°oZH$s OrdZmVrc VmMVm[Um, `mßoÃH$sH$aU, H$R>ma Ï`dÒWm, ÒdmW©, Xmßo^H$[Um,
gßYrgmYy[Um, AoYH$mar O_©ZqgJMm Xamam, X_Z ßÃUV o[Mcc, X_Zmcm odamY H$aUma g°oZH$,
]ßS>mMr ^mfm H$aUmar _mUg, oS>H$sMm o_Ã [nadma, oS>H$s¿`m _ZmVrc ‡_mMr H$Î[Zm AmoU
ZmH$arVrc oZamem BÀ`mXtM ‡^mdr oMÃU Amcc Amh.
"am]m'Vrc oS>H$s hm ‡_i, ‡mßOi AmoU g_ßOg d•ŒmrMm VÈU Amh. À`mcm gd© JmÓQ>tMr
OmUrd Amh. CXm. [mßS>cm g_Ood`mMm H$ccm ‡`ÀZ, Q≠>qZJ_Yrc H$am_Vr BÀ`mXr_YyZ À`mMm
‡À`` Vm. [mßS> hm J∞¡ wEQ> VÈU AgÎ`mZ Am_u_‹ À`mcm AmdS> Zmhr. À`m¿`mH$Sy>Z AZH$
MwH$m hmVmV VÏhm O_©ZqgJ À`m¿`mda amJmdVm. ""gmc, _mXaMmX, „cS>r \y$c ... Am J Am_u
_|, Am_u H$m ]XZm_ H$aZ. Xm`m-]m`m Zhr g_PVm JYm| H$m Am°a H$hV h°, h_Z ]r.E. [mg H$s h°,
∑`m Am_u Z ]wcmdm Om Wm Am[H$m ?' ([•. 13) `m_wi [mßS> JwS>ø`mV S>mH$ Iw[gyZ ÏhamßS>ÁmV
]gVm. VÏhm oS>H$s [mßS>cm ÂhUVm,
"[mßS>, ohÂ_V Zm hmam `ma, Om |J, ^r oXZ Om |J.' ([•. 16) Agm oS>H$sZ [mßS>cm
g_Ood`mMm ‡`ÀZ H$cm. qH$dm Q≠>qZJ_Yrc H$am_VrMm odMma H$cm Va o_ocQ>ar OrdZmMm
Hß$Q>mim AmÎ`mZ AmoU o_ocQ>ar cmB©\$_YyZ [i H$mT>`mgmR>r qeXgmaª`m hgV_wI AgUmË`m
VÈUmZ ^a Xw[mar AmS>]mOycm XJS> [mhˇZ À`mda COdm hmV [mcWm R>dyZ hmVmda YmaXma gwam
AmS>dm Yacm. S>mÏ`m hmVmZ XwgË`m EH$m XJS>mZ À`mZ À`m gwarda Kmd KmVc. ]mQ> VmSy>Z Q>mH$`mMm
‡`ÀZ H$cm. `mM oS>H$s AmÀ_[arjU H$aVm. qeX¿`m `m ‡H$mam]‘c oS>H$s ÂhUVm, "H$m` YmS>g,
oH$Vr ghZe∑Vr ! À`mZ gwar H$er Yacr Agc ? Kmd H$gm KmVcm Agc ? gwar oZgQ>cr Agc,
gQ>H$cr Agc, a∑Vm¿`m oMiH$mßS>Ám CS>mÎ`m AgVrc, dXZm Ag¯ PmÎ`m AgVrc ? EIm⁄m
`mßoÃH$ H$adVrImcr hmV KmcU hr JmÓQ> dJir AmoU Aem‡H$ma ]mQ> VmS>m`Mm [´ ÀZ H$aU
ÂhUO qeXcm H$m` ÂhUm`M ? H$mUV c]c cmdm`M À`mcm ... Vm Xw]im H$S> R>acm hmVm. [U
211
À`mMr ghZe∑Vr, À`mMr B¿N>me∑Vr Xw]ir ZÏhVr. _mUgmßM [mÒQ>mVrc [ÃmgmaI dJdJ˘`m
"[rOZ hmZ' _‹ dmQ>[ H$aVm V Zmhr.' ([•. 24) qH$dm AoZcer cJQ> H$aUmË`m, Ãmg XUmË`m
o[Îc hdmcXmamcm oS>H$sZ MmßJcm YS>m oeH$odcm. darc ‡gßJmVyZ oS>H$s¿`m AßJr g_mOF$U
\$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr Amh h Ò[ÓQ> hmV.
"am]m'_Yrc oS>H$scm g°›`mVrc aQ>mi AmoU Hß$Q>midm`m OJ`mMm drQ> Amccm AgyZ
A›`m`modÈ’ cT>`mMr d•Œmr À`m¿`m AßJr Amh. CXmhaUmW©, _Oa¿`m ]ßJÎ`mVrc gm_mZ
^a`mMm ‡gßJmVyZ À`mMm ‡À`` Vm.
oS>H$scm hdmcXma oZaßOZmM ]mcmdyZ gmßoJVc, "XIm oS>H$s, CYa AmR> OdmZ IS> h°$&
CZH$m cH$a grY _Oa gZ H$ ]ßJc [a OmAm .... Xa hm J`r Vm __gm] oMÎcm Jr ! _Oagm]
Nw>≈>r Om ah h°. Hw$N> gm_mZ [∞H$ H$aZm hmJm. em`X gm_mZ JmS>r _| cmS> H$aZm hmJm $& OÎXr Mcm !'
VÏhm oS>H$s ghO AmoU gßW ÒdamV ÂhUVm, "Zhr _OaOr, H$m_ _wPg Zht hmJm. oH$gr Am°a H$m
oS>Q>c H$admAm.', "XoI _OaOr, Am∞o\$ga H$m oZOr H$m_ Zm _° H$Íß$Jm, Zm Am°a oH$grg H$admDß$Jm!'
([•.92) `m gd© JmÓQ>tMm oS>H$s Jmßo^`m©Z odMma H$aVm. EH$Xm Am_u_‹ ‡de H$cm H$s Am_uVyZ
]mha [S>U H$R>rU AgV. H$Yr H$Yr Ag dmQ>V, Am wÓ` dm`m OmVß . jUmjUmcm, H$mQ>© _me©c
H$Í$Z ø`md. [U AZH$ JmÓQ>tMm odMma H$amdm cmJVm. Vm ÂhUVm, "N>mQ>Ámem JmÓQ>rda, VmÀH$mocH$
AS>MUtda d°VmJyZ MmcV Zmhr. oedm` ogÏhrc_‹ H$oR>U Amh. Am_u_‹ Xhm-[ßYam df
gpÏh©g H$Î`mda _mUyg EH$X_ oZH$Â_m hmVm. AmVm BW hdmcXma Amh, ]mha OmdyZ H$aUma
H$m`?' ([•. 100) qH$dm
Am_uVrc gpÏh©g ÂhUO H$gaVM AgV. Vm ÂhUVm, "gH$mir CR>m`M, \w$c woZ\$m∞_©
MT>dyZ, ]yQ> M_H$dyZ [aS> J´mDß$S>da hOa Ïhm`M. "gmdYmZ ! c‚Q> ... amB©Q> ... Xm`m... ]m`m,
]m`m... ]m`m, o[N> ... _yS> !' ¯_‹ Mmirg o_oZQ> Kmcdm`Mr. [aV ]a∞H$_‹ `m`M. hm\$ [∞›Q>
]oZ`Z Kmcm`Mm. [r. Q>r. eyO MT>dm`M. ]H$\$mÒQ>. hmVmV \$mdS> dm Iwa[. AH$am dmO[ ™V di
Kmcdm`Mm. _J OdU, Xw[maMr Pm[, JJ [aS, amc H$m∞c, OdU, Pm[. gH$mir CR>m`M, \w$c
woZ\$m∞_© KmcyZ oXdg gß[odU. Oo_Zrda EH$hr V•UmßHw$a Z dmTy> XU. q^VrZm gVV MwZm \$mgU.
gVV PmSy> _marV amhˇZ YwirM H$U Hw$R>M pÒWamdy Z XU hM OUy H$m_ ... ' ([•. 91, 92)
`m gßX^m©V adrß– R>mHy$a "_amR>r H$mXß]ar : g_mOemÒÃr` g_rjm' `m JßWmV ÂhUVmV,
212
""oXZmZmW _Zmha Am[Î`m "am]m' _‹ H$di g°oZH$s OrdZmM oMÃU H$aV Zmhr Va _mUgmM
^mdZmey›` ßà H$Í$Z Q>mH$UmË`m Ï`dÒWMr A_mZwfVm AYmaoIV H$aVmV.''62
`mVyZ ‡oVkm hr gßH$Î[ZmM Ò[ÓQ> hmV. _mUgmZ M°V›`[yU© OJU _hŒdmM AgV. À`mZ
ßà hmD$ Z . g°oZH$ OrdZ _mUgmcm ßÃM H$aV. hr OrdZodf`H$ OmUrd W g_mOgm[j hmV.
gmar OrdZÏ`dÒWm ßÃdV Amh. g°oZH$s OrdZ hm À`m Ï`dÒWMm EH$ YmJm Amh. `m `mßoÃH$VZ
OrdZ oH$Vr A_mZwf hmV `mM ‡À``H$mar Xe©Z `m H$mXß]arVyZ hmV.
"am]m' _Yrc oS>H$s Am[Î`m H$m_mV ‡m_moUH$ hmVm. H$Yr H$m_MwH$ma[Um, diH$mTy>[Um
À`mZ H$cm Zmhr. CcQ> XwgË`m woZQ>_‹ [mÒQ>tJ o_i`mgmR>r Vm ZdrZ _mJ© emYV AgVm; [U
Am_uVrc ZmH$ar]‘c Vm oZame Amh. oS>H$scm ÒdmVßÕ` hd Amh. CcQ> À`m¿`m dmJ`m_wi
_Oa _mhVm, oZaßOZ hdmcXma `mßZr À`m¿`mH$S> Xwc©j H$c Amh. o_Ã_ßS>itZr À`mcm dmirV
Q>mH$c. Var Vm Am[c _Zm]c oQ>H$od`mMm ‡`ÀZ H$aVm. S>m∞∑Q>agmaIm ^cm _mUyg _mà oS>H$scm
oXcmgm XdyZ À`m¿`m AßV_©ZmMm emY K`mgmR>r ‡`ÀZerc Amh. S>m∞∑Q>a oS>H$scm ÂhUVmV,
"e„Xmß¿`m Om˘`m_‹ \$gy ZH$mg oS>H$s. ^amar _maUmË`mcm Oo_Zrda CVamd cmJV. ZÏh, CßM
CßM ^amË`m KVmZm XIrc À`mMr ZOa AÒ_mZmMm dY KV ZgV. Oo_Zrda oIiccr AgV.
oS>H$s ÒdmVßÕ` m e„Xmcm H$mhr AW© Zmhr. hr H$di H$Î[ZVrc AdÒWm Amh. ÒdmVßÕ` H$em[mgyZ,
H$emgmR>r? ÒdmVßÕ`mMm gß]ßY m H$m±H´$sQ> arA∞ocQ>rer Amh oS>H$s. Vwcm ÒdmVßÕ` H$em[mgyZ [mohO
... m g°oZH$s OrdZm[mgyZ Vwcm ÒdmVßÕ` [mohO. hm VwÈßJ, hm ]ßXrdmg, _mUyg EH$Xm mV AS>H$cm
H$s \$gcm, H$m`_Mm \$gcm, _mUyg ¯m A_mZwf ßÃmMm, ¯m A_mZdr [’VrMm [mQ>© hmdyZ amhˇ
eH$Uma Zmhr. ¯m H$memVyZ ]mha [S>`mMr YS>[S> H$Î`moedm` amhmV Zmhr. VwÈßJmVyZ ]mha
[S>`mMr Amem Zmhr. VmM H°$Xr, VmM Oc Amh. BQ≤> BO≤ hrO AmZ _H$s®J.' ([•. 121)
"hm VwÈßJ AIa H$m` Amh a ? ]mha¿`m _mR>Ám VwÈßJmVrc N>mQ>m VwÈßJ. ]mha¿`m OrdZmM
‡oVq]]. ¯m AdmT>Ï` ßÃUMm EH$ Aod^m¡` [mQ>©, ohÒgm. ¯m VwÈßJmVyZ ]mha [S>erc, ÒdV:M
ApÒVÀd [Umcm cmdyZ YS>[S>erc, ¯m Mm°H$Q>rVyZ ]mha oZKerc, h OmIS> \$Hy$Z Xerc, [wT>
H$m` ? Zmhr oS>H$s, dwB© Ama _Z Am∞\$ oaPZ, Am∞\$ a∞eZ∞ocQ>r. q^Vrda S>mH$ Am[Qy>Z ehrX hm`mV
H$m` _Vc] ? dwB© _ÒQ> cZ© Qy> A∞S>mflQ> Ada gÎÏhg. ¯m OrdZmer O_dyZ KU, AdKS> Amh; [U
¯mVyZ gwQ>H$m H$Í$Z KUhr AdKS> Amh. Am[U EIm⁄m [napÒWVrer oH$Vr ‡_mUmV A∞S>m∞flQ> H$ÈZ
KVm V Am[Î`m a∞eZ∞ocQ>rda Adcß]yZ Amh oS>H$s.' ([•. 121, 122)
213
darc oddMZmdÍ$Z Ag dmQ>V H$s, Òdl mMm emY AmoU BVamßM ha[c l ‡mflV H$a`mMr
d•Œmr AmoU AmXe©dmX S>m∞∑Q>amH$S> Amh. À`mM]am]a gmË`m [napÒWVrcm V odMmam¿`m VamOyV
VmcyZ [mhVmV. AmoU m gßKfm©VyZ Am[U ÒdV:cm A∞S>m∞flQ> H$Í$Z KU H$g [Q>Î`mM Amh h gmßJVmV.
hr ‡oV]’Vm cIH$mZ H$mUÀ`m ]mOwgmR>r ochmd`mM V Ò[ÓQ> H$aV. oS>H$sgmaª`m oZamemdmXr
VÈUmcm OJ`mMr C_X XV. ‡aUm XV. ]i XV. À`mgmR>r ‡oV]’Vm ^mdZcm hmV KmcV Zmhr.
Va odMmam¿`m [m`mda hr ‡oV]’Vm C^r Amh. S>m∞∑Q>a oS>H$sgmaª`m oZamemdmXr VÈUmcm g_OyZ
KVmV. AmoU OrdZ OJ`mMr VmH$X XVmV. [aßVw oS>H$scm dmQ>V H$s, `m OJmV H$mUVrhr dÒVy
emÌdV Zmhr. H$mUVmhr odMma, H$Î[Zm, Y_©, gßÒH•$Vr, VŒdkmZ, g_mOÏ`dÒWm emÌdV Zmhr.
OrdZmMr AemÌdVVm hmM EH$ emÌdV oZ`_ Amh. h oS>H$sM OrdZmM VŒdkmZ Amh.
`mgßX^m©V mcMß– Z_mS> "Q>rH$m Òd ßda' m JßWmV ÂhUVmV, "" "am]m'_‹ g°oZH$s OrdZmV
oeaUmË`m AmYwoZH$ _ZmZ À`m OrdZmMr gß[yU© AmßΩcYmoO©Ur Mm°H$Q> V[oecmßMm N>X KdyZ Va
C^r H$crM Amh. [U m MßJrPImZ [ßWmH$S> _mZdOmVrcm ZUmË`m AmYwoZH$ o_ocQ>ar gßÒH•$VrM
Z°oVH$ _yÎ`_m[Zhr H$cc Amh. ZÏ`m Z°oVH$V_wi cIH$mMr H•$Vr AÀ ßV [m`m yV Ag gm_moOH$
CX≤]mYZ oH$Vr H$mÏ`mÀ_ [’VrZ H$aV, `mM "am]m' h CÀH•$ÓQ> CXmhaU Amh.''63
"am]m' `m H$mXß]arMr ^mfme°cr d°oeÓQ>Á[yU© Amh. _amR>r, qhXr, BßJ´Or d Amgm_r
^mfme°crMm Ò[e© H$mXß]arcm Pmcm Amh. À`mX•ÓQ>rZ CÒVmX, ]¿M, H∞$flQ>Z, Am∞S>©a, a_S>, JwS>_moZ™J
]m]yOr, oH$MUr, "XmohZ _yS> .... VO Mc ! ]m Ky_ ... ]m Ky_'([•.96) BÀ`mXr.
"A] Am gcr_ H$ ]¿M, gm_mZ ]mha aIm, Am°a Oam IS> ahm, ∑`m ZhÍ$ [mH©$ _| Ky_ ahm
h ∑`m ?' ([•. 3)
"Hw$N> ]H$m a OdmZ, Hw$N> ]H$m „cS>r \y$c, VwÂhmam Zß]a ]mcm, a±H$ ]mcm, Zm_ ]mcm, H$hm
ga, og∑g Qy> .. œar gÏhZ ... Qy> \$mB©Ïh, oS>H$s [aQ> H$ oc hmOra h°, ga ... ' ([•. 5)
`m gßdmXmVyZ AYmaoIV hmV. Vr o_ocQ>ar OrdZmVrc `mßoÃH$Vm. hr `mßoÃH$Vm _mZdr
OrdZmVrc M°V›` emfyZ KV. `mM ‡À``H$mar Xe©Z `m ^mfVyZ KS>V.
"am]m' ÂhUO g°oZH$s OrdZmMm Hß$Q>mim AmcÎ`m, g°›`mVrc AoYH$mË`mß¿`m dmJUwH$s_wi,
oZ`_mß_wi ÃÒV PmcÎ`m oS>H$sgmaª`m gm_m›` VÈUmMr emH$mßoVH$m Amh.
`m H$mXß]arVyZ AmÀ_[arjU, Jmß r ©, ‡oVkm, Òdl mMm emY, ‡oV]’Vm, AmXe©dmX,
g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$d•Œmr h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
214
oXZmZmW _Zmha mß¿`m "am]m' m H$mXß]arZßVa mcMß– Z_mS> mß¿`m "Oarcm' (1977)
`m H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
"Oarcm' hr ^mcMß– Z_mS> `mßMr "o]T>ma' ZßVaMr _hŒdmMr H$mXß]ar AgyZ "o]T>ma' `m
H$mXß]arMm [wT>rc ^mJ "Oarcm'_YyZ Amccm Amh. `m H$mXß]arMm Zm`H$ MmßJXd [mQ>rc hm
ImZXemVrc Jm_rU ^mJmV AgUmË`m EH$m _hmod⁄mc`mV BßJOrMm ‡m‹`m[H$ ÂhUyZ ZmH$ar H$aVm. `m
H$mimV MmßJXd [mQ>rc `mcm O AZw d VmV À`mMm d•ŒmmßV ÂhUO "Oarcm' H$mXß]ar hm .
"Oarcm' `m H$mXß]arMm Zm`H$ MmßJXd [mQ>rc ZmH$argmR>r EH$m IS>di diUm¿`m ZÏ`m
JmdmV ‡de H$aVm. VWyZM H$mXß]arcm gwÈdmV hmV. _hmod⁄mc`mV ZmH$ar H$aVmZm Amccm AZw d,
_hmod⁄mc`rZ dmVmdaU, ‡mMm ©-‡m‹`m[H$-od⁄mWu gß]ßY, ‡m‹`m[H$mßM EH$_H$mß-odf`rM
AgUma J°ag_O, À`mß¿`m A‹`m[Zm¿`m H$Î[Zm, e°joUH$ gßÒWmßM amOH$maU, doec]mOrMm
H$ig, ‡_meZgmR>r H$amdr cmJUmar cmMmar, qhXy-_wgc_mZ gßKf©, OmVr[mVrM amOH$maU Aem
AZH$ JmÓQ>tM [naUm_H$maH$ oMÃU "Oarcm' VyZ Amcc Amh.
"Oarcm' `m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va H$mXß]arMm Zm`H$ MmßJXd [mQ>rc hm BßJ´OrMm
[m‹`m[H$ AgyZ H$mhr CXmŒm _yÎ AßV:H$aUmer Om[mgUmam, AS>MUtda _mV H$aUmam, gwIXw:ImMm
odMma H$aUmam, ÒdV:¿`m [m`mda C^m amhUmam AmoU BVamßZm _XV H$aUmam EH$ oZ:ÒdmWu,
‡m_moUH$, H$ÓQ>miy VÈU Amh. MmßS>H$, H$mgma, eI, Xe[mßS>, ogagrH$ma, md, ]mS>g, H$moZQ>H$a,
Zm_mOer, E\$. PS>. dmUr AmoU Xe[mßS> ]mB© BÀ`mXr ‡m‹`m[H$ _ßS>ir [mQ>mMr IiJr a`mgmR>r
ZmH$ar H$aVmV; [aßVw `m gd© _ßS>itZm A‹`m[Zm[jm BVa Yß⁄mV AoYH$ ag Amh. CXmhaUmW©,
ogZ_mcm OmU, ‡_meZgmR>r Jm|S>m KmiU, [me©Z¿`mdir AmOmar [S>U. Ï`gZr]mO, ÒdmWu,
cß[Q>, cmMma, AhßH$mar AmoU \$mOrc AmÀ_odÌdmg AgUmar AmoU gßgmar H$Um Zgccr
_wcImdJir hr _mUg AmhV. ÂhUO oejUmodf`r, g_mOmodf`r Hw$Umcmhr AmÒWm Zmhr H$s
Am[wcH$s Zmhr. CcQ> ÒdmWm©gmR>r, gwImgmR>r V OrdZ OJVmV. odefV: Am[Î`m odf`m[jm
BVa odf`mV OmÒV cj XVmV. CXmhaUmW©, _hmod⁄mc`mVrc gH$Q>ar¿`m ‡À H$ dmT>oXdgmcm
lr.Xe[mßS>, gm°.Xe[mßS> ]mB© h Zdam]m`H$m hma KdyZ OmVmV. À`m_wi Xe[mßS>]mB™Mm Zdam
BH$m∞Zm∞o_∑gMm hS> Pmcm Amh. AmoU Xe[mßS>]mB© BßJ´OrMr hS> qH$dm lr.gy ©dßer hm ÏhmBg ‡ogS>|Q>
S>m∞. dmKMm mMm Amh; [U À`mcm H$mhrM V Zmhr. Var Vm ZmH$ar H$aVm. Or.Ot.Zm (o‡p›g[mc)
215
BßJ´OrVyZ ^mfU H$aVm V Zmhr `modf`r H$moZQ>H$a, eI AmoU MmßJXd `mßMr H±$Q>rZ_Yrc MMm©
[mh`mgmaIr Amh. ""H$moZQ>H$a ÂhUVmV, H$gß Pmcß ZÏ`m o‡p›g[cmMß ^mfUß ? eI ÂhUmcm,
_amR>rVyZ H$cß AmoU Vhr dmMyZM XmIdcß, hmVmVcm H$mJXhr WaWaV hmV Or. Or. ß¿`m .....
BßJ´Or VßM Hw$R>ß À`mcm. _amR>rgw’m V Zmhr.'' ([•. 19, 20)
_amR>m-]´m˜U dmX, ÒdVßà od⁄m[rR> H$mT>`mMr H$Î[Zm, S>m∞. dmKmß¿`m ^mfUmVrc H$Qy>
gÀ`, BÀ`mXr_‹ ag KdyZ gwgßdmX H$aVmV. `mM MmßJXdcm Zdc dmQ>V. MmßJXd gmohÀ`mVrc
]´m˜Um¿`m o_amgXmarodf`r ÂhUVm H$s, ""AmÂhr Am_¿`m [’VrZß _amR>r ]mcVm V Aew’ AmoU
VwÂhm ]´m˜UmMr ]mcr VdT>r ew’ hm odMma AmVm OwZm Pmcm. [w`mMß VdT>ß _amR>r AmoU h
_hmamÓQ≠> aMß H$mH$Ur, ImZXer, AohamUr, dËhmS>r - h H$m _amR>r Zmhr ? m [w`m¿`m ]´m˜UmßMr
o_amgXmar BVH$ oXdg Mmccr. `m[wT> AoO]mV Mmcy ⁄m`Mr Zmhr. Am[U AmVm Zd dmL≤>_`mM
BoVhmg, Zdr Q>rH$m ocohcr [mohO. BVH$ oXdg Am[c dmS>dS>rc ZmßJa hmH$V hmV, ÂhUyZ
¯mß¿`mVc \$S>Vyg cmH$hr gmohÀ`g_´mQ> hmD$Z Jc. AmVm ochm ÂhUmdß ]h˛OZ g_mOm¿`m
cIH$mß[jm MmßJcß ? Hw$Ãm odMmaV Zmhr AmVm ... hM ocohUma, hM ‡eßgm H$aUma, hM [wÒVHß$
cmdUma, hM N>m[Uma, ...'' ([•. 14)
MmßJXd [mQ>rc AmÀ_[arjU H$aVm. AmOMr oejU [’Vr hr EIm⁄m ‡MßS> OwZmQ>
KamgmaIr Pmcr Amh. Vr AmVm gwYmaU e∑` Zmhr. ‡À H$OU \$∑V ÒdV:[waVm odMma H$aVm.
g_mOmM Hw$Umcmhr KU XU Zmhr. Am[c H$V©Ï` [ma [mS>`mEdOr AZH$ mZJS>r H$aVmV. À`m_wi
H$m` oejUmM c hmUma Amh ! mMr Hw$Umcm IßV Zmhr. \$∑V À`mßZm AW©_yÎ _hŒdmMr dmQ>VmV.
hm OrdZgßKf© Amh. `mV hm Zm`H$ JwßVccm Amh. `m [napÒWVrcm OmUrd[yd©H$ kmZmM ÒdÍ$[ XU
ÂhUO ‡oV]’Vm. Vr [yU©V: gßKfm©Z Am[U Kacr Jccr, À`mdir H$mUÀ`m ]mOygmR>r ochmd`mM
`mMm oZU© cIH$mZ ø`md`mMm AgVm. À`mcm ‡oV]’Vm ÂhUmd`mM. W cIH$ H$di "Zmhr a'
Mr ]mOy KV Zmhr. Va Vr ]mOy _mßS>Vm _mßS>Vm "Amh a' Zr Am[cr emfH$ d•Œmr H$er gmS>mdr, H$m
gmS>mdr d Am[c gmßÒH•$oVH$ AY:[VZ H$g Wmß]dmd `mMr gy _[U _mßS>Urhr H$aVm.
"Oarcm' _Yrc MmßJXd [mQ>rc hm Zm`H$ gai emßV Òd^mdmMm _Zo_imdy VÈU Amh.
À`m_wi H$mgma, _mir, eI, MmßS>H$, o_lm, H$moZQ>H$a V o‡p›g[m∞c[ ™V À`mM gdm™er MmßJc
gß]ßY AmhV. Vg od⁄mWuo‡` ‡m‹`m[H$ ÂhUyZ À`mM od⁄mœ`m™er oOÏhm˘`mM ZmV hmV. [U h
216
gwI MmßJXdcm OmÒV H$mi ^mJVm Amc Zmhr. MmßJXdcm gmohÀ`m]‘c AmdS> hmVr ÂhUyZ Va
[r. Q>r. M ÂhUU À`mcm ›`mÊ` dmQ>V. Vm ÂhUVm, "J´m_rU mfcm ‡oVÓR>m o_imÎ`moedm` _amR>rMß
AmVmMß Xmna–Á o_Q>Uma Zmhr. ÂhUyZ ehamVcr [w`m-_wß]B©gmaIr od⁄m[rR>ß _mSy>Z Q>mH$cr [mohOV.
AmoU Zdr od⁄m[rR>ß J´m_rU ^mJmVM oZKmcr [mohOV.' ([•. 15) `m oddMZmVyZ MmßJXdMm
AmXe©dmXr —oÓQ>H$mZ Ò[ÓQ> hmVm. [aßVw H$mgmaMr cmMmar, OmÌ`mMm H$m_MwH$ma[Um, [r. Q>r. M
Xw:I AmoU H$m∞cO_Yrc amOH$maU BÀ`mXr JmÓQ>r À`m¿`m _Zmcm [Q>V ZmhrV. hr _ßS>ir joUH$
gwImgmR>r BVamßMm odMma H$arV ZmhrV. CcQ> ÒdV: Xw:Ir hmVmV. mVyZ H$mhr gm‹` hmV Zmhr; [U
MmßJXd [mQ>rc EH$Q>m Agcm Var ÒdV:er ‡m_moUH$ Amh. _mà A‹`m[ZmgmR>r _hmod⁄mc`rZ
dmVmdaU [yaH$ Zmhr. Var Vm A‹`m[ZmM _Zm[mgyZ H$m_ H$aVm. À`mM A‹`m[ZmM H$m_ [mhˇZ
BVamß_‹ ]Xc hmV Zmhr. mM À`mcm AmÌM © dmQ>V. CcQ> À`m¿`m ImcrVrc _marV EH$m H$m[Ë`mV
dmT>Uma H$m `mM OrdZ h À`m¿`m Am wÓ`mM gyà Amh. Vm ÂhUVm, "ghm _ohZ Pmc [U ¯m
H$m `mZß H$mUrM H$mirU ]m`H$m AmUcr ZÏhVr. h EH$ AmÌM ©M hmVß. AmVm gmÎ`mMß Omiß
¡`mÒV od–x[ hmV Mmccß hmVß. À`m H$m `mMr dmT>hr \$maer Pmcr ZÏhVr.' ([•. 154) m ‡gßJmVyZ
MmßJXdcm Am[Î`m Am wÓ`mMr AmiI hmV.
`mgßX^m©V X. Vm. ^mgc ÂhUVmV H$s, ""Oarcm H$mXß]ar hr AmO¿`m, EH$mH$r [S>V
OmUmË`m, AmÀ_emYZ H$aUmË`m, OJ`mMr YS>[S> H$aUmË`m, OJU ÂhUO oejm dmQ>UmË`m,
N>mQ>Ám-N>mQ>Ám JmÓQ>tgmR>r a∑V AmQ>>odUmË`m, gßdXZerc VÈU _ZmMm ‡^mdr AmodÓH$ma
Amh.''64
`m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va m H$mXß]arcm IË`m AWm©Z H$WmZH$ Zmhr. MmßJXd [mQ>rc
ZÏ`m JmdmV AmÎ`m[mgyZ V Jmd gmS>`m[ ™VMm ^mJ H$mXß]arV Vm. `mH$mimV KS>cÎ`m KQ>Zm-
‡gßJmßM oMÃU "Oarcm' VyZ Amcc Amh. CXmhaUmW©, JmdmVrc drO OmU, Jmd gmS>`mMr
YS>[S> H$aU, JmÈS>ÁmMm Ii, OrdZmdarc ^mÓ`, ohOS>Ám¿`m ZmMJm`mVrc AZw d AmoU
cæmgmR>r H$amdr cmJUmar YS>[S>, oddmhodf`H$ odMma, qefl`mMm ‡gßJ, erI gaXmamer H$ccm
gßKf© BÀ`mXr AZH$ JmÓQ>rVyZ MmßJXd [mQ>cm¿`m Ï`p∑V_ŒdmM Xe©Z KS>V.
MmßJXd [mQ>rc ‡_i, [am[H$mar Amh, `mMm ‡À`` [wT>rc ‡gßJmVyZ Vm. "EH$Xm MmßJXd
[mQ>rc OwZm gXam ]mhrda \$mQ>cm ÂhUyZ eQ>©cm Q>r[ _ma`mgmR>r qefl`mH$S> Jcm AmoU Q>r[ _maÎ`mM
217
[°g qefl`mcm Xdy H$c. VÏhm qe[r ÂhUVm, "ZmH$m ZmH$m EdT>Ámem H$m_mM H$m›hr [°e KVß ]r H$m?
AmZ H$m›hr oXD$ ]r Z .' mda MmßJXd ÂhUVm, "N> N>, Ahm YßXm ÂhQ>cm H$s \w$H$Q> H$mhr Hw$UmH$Sy>Z
H$Í$Z KD$ Z , ø`m EdT>.' ([•. 36, 37) Ag ÂhUyZ XmZ AmU qefl`m¿`m _erZda R>dVm. qH$dm
[´m. _mitMm _wcJm (_Yy) AmOmar AgVmZm H$ccr 100 È[`mMr _XV hm MmßJXdMm
_mZdVmdmXr —pÓQ>H$mZ Amh.
`m‡gßJr MmßJXd [mQ>rc _mircm ÂhUVm, "_m¬`mH$S> eß aH$ È[ Cac AmhV. AmVm
_cm H$mhr cmJm`M ZmhrV. _r C⁄m XVm AmUyZ. VwÂhr [adm oZKm .... _cm chmZ _yc AmOmar
Pmccß, [Sy>Z amohccß AoO]mV [hmdV Zmhr. AmVm oVH$S> Hw$Um¿`m Kar EH$ _yc AmOmamZß [Sy>Z
Amh ¯m H$Î[ZZßhr BH$S> _mPß [mUr [mUr hmVß...' ([•. 52)
darc ‡gßJmVyZ MmßJXd [mQ>cmMr CÀH$Q> gm_nmOH$ OmUrd Ò[ÓQ> hmV.
"Oarcm' _Yrc MmßJXd [mQ>rc ‡m‹`m[H$ Agcm Var Vm Am[Î`m OrdZmV gwIrg_mYmZr
Zmhr. BVa o_Ãm߇_mU Am[Uhr gßgma H$amdm Ag À`mcm dmQ>V. [U AZH$ AS>MUr VmV. cæmMm
_mg_ gwÍ$ Pmcm H$s, VrZ Mma _wctM ]m[ À`m¿`mH$S> IQ> _marV. VÏhm Vm _mitZm ÂhUVm,
""EHy$U [napÒWVr gßgma H$a`mgmaIr Zmhr. Ver [mM-Xhm o_oZQ>mß[waVrM ]mB©Mr JaO dmQ>V,
]mH$s ]mB©Mr JaO H$m` ? oedm` m [JmamV cæ H$Í$Z ahm`Mß Va EdT>Ám KamMß mS>ßgw’m [adS>Uma
Zmhr. XmZ ImÎ`mß¿`m KamV Am wÓ` H$mT>Uß ÂhUO CßXamMrM JV...' Vm [wT> ÂhUVm, "N>, hm,
Mhmcmgw’m KmgVc o_iV Zmhr ß Mma oXdgmß[mgyZ, cΩZmßZVa H$m ß _am`Mß H$m` ? Jhˇ Zmhr,
gmIa Zmhr, S>mÎS>m Zmhr.. [aÒÃr _mVg_mZ.' ([•. 114, 115) Aer Am[Î`m _ZmVrc cæm-
odf`rMr IßV Ï`∑V H$aVm. Oar Am[Î`m OrdZmV M°V›` oZ_m©U H$a`mgmR>r [ÀZr [mohO. ÂhUO
OrdZ MmßJc hmB©c, Aer B¿N>m AgyZhr À`mcm [napÒWVrMr OmUrd Amh. ÂhUyZ Vm cæmMm
odMma H$arV Zmhr. [U _ZmV ÂhUVm, ""[mÍ$ gmdZyaer WmS>ß OwidyZ KVcß AgVß, Va h ^` ÒdflZß
AmVm [S>cß ZgVß, [U `m¿`mVZß ]YH$ Omdß cmJcß..[mÍ$¿`m oH$VrVar [Q>tZr gwßXa, EdT>r gwßXa
_wcJr Am[U Hw$R> ZUma, Hw$R> R>dUma ? AmoU Am[U oh¿`m cm`H$sM Var AmhmV H$m ?' ([•.199,
200) ÂhUO ]wQ>H$ _mÒVamMr BßoXam _wcJr [mhˇZ MmßJXd AßV_w©I hmVm.
""[w›hm V_mem H$Í$Z ø`m`Mr hm°g Zmhr. Or [m¯cr VrM _wcJr Agß Zmhr.. hrZ
218
AZw dmVyZ Om`m[jm Am wÓ`^a AgßM amohccß ]aß.... gJiß ehmU[U, od¤Œmm, odMma, mdZm
]mOycm R>dyZ Agc hrZ C⁄mJ [w›hm [w›hm ZH$mV... ZßXr [S>cm \ß$Xm AZ≤ ]°⁄w›`mV [ [mZr. ''
([•.199) `m gd© JmÓQ>tM MmßJXdcm Jmß r © Amh.
MmßJXd [mQ>rc gVV ZÏ`m¿`m emYmV Amh. À`mcm ]Xc hdm AgVm. À`m ]Xcmodf`r
MmßJXd [mQ>rcM VŒdkmZ _mo_©H$ Amh. Vm ÂhUVm, ""À`m _mZmZß Am[U Imcr ]Xccr, Jmd
]Xccß, Zd Mha, Zdß gJiß ... N>mZ ]Xc Zh_rM Am wÓ` aßJdyZ Q>mH$Vm. oZXmZ AmYr¿`m –Ï`mV
Zdß H$mhr Var [S>Vß AmoU Zdm aßJ Vm. hm aßJ [naM`mMm Pmcm H$s [w›hm Am wÓ` odQ>Hß$ dmQ>Vß. VÏhm
cJM [w›hm OmJm ]XcyZ [w›hm ZÏ`m ^m°oVH$ AmH$mamV ApÒVÀd AmVyZ Q>mH$mdß ÂhUO Am wÓ`mcm
ZÏ`m OmJM, PmS>mM, J∞carVyZ oXgUmË`m eVmßM AmoU N>[amßM Zd Zd AmH$ma ‡mflV hmVmV. ¯m
ZÏ`m ‡oV^mgmßZr _Zm¿`m XrflVr AmoU odÒVma ¯m e∑Vr OmΩ`m amhmVmV. À`m_wi AmVÎ`m
_ZmodÌdmcm em m V amhV. Zdr dÒVy KVÎ`mZßVa À`m_wiM AmZßX hmVm.'' ([•. 68) ÂhUOM
MmßJXd [mQ>rcgmaª`m Zm`H$mMm ]Xc hm ZwgVm ]Xc ZgyZ Vm g•ÓQ>rMH´$mVrc _mZdrOrdZmer
oZJoS>V Amh.
`m H$mXß]ar¿`m erf©H$mMm odMma H$cm Va "Oarcm' ÂhUO odMma ew‹X H$aU AmoU BVamßZm
ew’ H$amd`mM Amh [U V O_V Zmhr ÂhUyZ Zm`H$mMr YS>[S> Mmcy Amh. Agm EH$ AW© Ò[ÓQ>
hmVm. MmßJXdcm gVV dmQ>V BVamßZr Am[Î`mgmaI dmJmd, _ZmVrc dmB©Q> ‡d•ŒmtZm Xya gmÍ$Z
MmßJÎ`m JmÓQ>tMm ÒdrH$ma H$amdm Agmhr AW© "Oarcm'VyZ Ï`∑V hmVm. À`m_wi "Oarcm' h erf©H$
A›dW©H$ dmQ>V.
gmamße "Oarcm'VyZ MmßJXd [mQ>rc gmaª`m gwoeojV VÈUmMr _mZogH$ Hw$Mß]Um, À`mVyZ
oZ_m©U Pmccm Agm¯[Um AmoU EH$mH$s OrdZ `mßM dmÒVdXeu oMÃU Amc Amh. À`m_wi
gm_moOH$ ]mßoYcH$s¿`m —ÓQ>rZ "Oarcm'M `mJXmZ _hŒdmM dmQ>V.
`m gßX^m©V dgßV [mQ>UH$a ÂhUVmV H$s, ""o]T>maZ gwÍ$ hmUmË`m H$mXß]ar MVwÓQ>H$mVrc
Oarcm hr Xwgar H$mXß]ar Amh. MmßJXd [mQ>cm¿`m OrdZ H$hmUrMm, EH$m odÒV•V OrdZ[Q>mMmM
Vm EH$ VwH$S>m Amh. ¯m BWÎ`m _yÎ`Ï`dÒWV gßdXZmj_ Ï`p∑V_ŒdmM hmUma I¿MrH$aU h
OarcmM Ame`gyà Amh.''65
VgM `m gßX^m©V adt– R>mHy$a "gmohÀ` : g_rjm AmoU gßdmX' `m JßWmV ÂhUVmV H$s,
219
""H$mXß]arV AW©[yU© ‡VrH$ OmJmOmJr VmV. Z_mS> `mß¿`m H$mXß]Ë`mßMm hm EH$ _hŒdmMm odef
Amh. OÃm, AßYmamVrc eha, ohOS>ÁmßMm ZmM ÂhUO OUy MmßJXd^mdVrMß ga[Q>Umaß _yÎ`odhrZ
OJM. WH$cÎ`m [m[Q>mMm ZmM OUy oMH$Q>ccß Am wÓ` AmT>rV ZmBcmOmZ OJUmË`m Ï`∑VrH$S>
oZXe H$aVm. OÃV MmßJXdM XmÍ$ o[Uhr À`m¿`m dS> KD$Z OJ`mH$S> cj dYV.
Agm hm dS> KD$Z dmdaUmam VÈU OwidyZ ø`m`Mß R>adcß Var Am[cß dS> odgÍ$M eH$V
Zmhr, hrM À`mMr emH$mp›VH$m Amh. H$maU Vm gm_m›`mVcm gm_m›` Zmhr. Vm gm_m›`mVcm
Agm_m›` Amh. H$di Agm_m›` Amh. À`mMß ^Q>Hß$ VŒdkmZ À`m¿`m _mZJwQ>rda H$m`_Mß ]gcß
Amh. À`mcm Vm H$YrH$Yr d°VmJVm AmoU ÂhUVm, ""oeS>r¿`m [m`Ë`m WQ> da MT>V amhU gmSy>Z
Am[U oeS>rM ]XcyZ Q>mH$Vm V H$emH$naVm ? [wZ:[w›hm À`mM [m`arda H$em H$aVm ? EHy$U Am[cm
pÒWaVda amgm Zmhr. gJi VmÀ[waV Amh m H$Î[Zda o^ÒV Q>mHy$Z Am[U gJiM VmÀ[waV ÂhUyZ
[mhm`cm cmJcm Amh .... EH$Xm CcWyZ [S>Î`mda H$emVM _wiß ÈVdmdrer dmQ>V ZmhrV. \$maH$Vr
_mJyZ \$maH$Vr. oZÏdi \$maH$Vr.'' `m \$maH$Vr Vm VmQ>ÁmgH$Q> ÒdrH$marV amhmVm. ""\$m`⁄mgH$Q>
OwZß gmS>mdß AmoU VmQ>ÁmgH$Q> Zdß ÒdrH$mamdß.'' Agß VŒdkmZ ]miJUmam MmßJXd Q>H$VM amhUma
Amh. Om[ ™V À`mcm \$m`⁄mgH$Q> Zdß gm[S>V Zmhr Vm[ ™V... Vm[ ™V... hrM À`mMr AmoU "Oarcm'
Mr emH$mp›VH$m.''66
`m gßX^m©V Mß–H$mßV ]mßoXdS>H$a ÂhUVmV H$s, ^mcMß– Z_mS>ÁmßMr "Oarcm' hr oVgar
H$mXß]ar AgyZ "o]T>ma' _Yrc MmßJXd [mQ>rc hm Oarcm_‹ dJim dmQ>V Zmhr. À`m¿`m _yi
d•Œmr-‡d•Œmr À`mM AmhV. AZw d K`mMr AmoU V ‡ÒVwV H$a`mMr [’V OdiOdi VerM
Amh. _mà Vm WmS>m AoYH$ ‡m°T> hmdyZ dJ˘`m ehamV, dJ˘`m oejUgßÒWV, dJ˘`m o_Ã_ßS>irV
KdyZ OmVm. ÂhUO Z_mS> `mß¿`m H$mXß]Ë`m "o]T>ma' d "Oarcm' `mÃcm oZKmcÎ`m ‡dmem¿`m
AZw dmMß dU©Z H$aUmË`m dmQ>VmV. ‡dmgr VmM - ÒWi, _mUgß dJir _mà Vm ‡dmgr Iy[M
‡JÎ^, Iy[M ]h˛lwV AmoU Iy[ g_•’ Ï`p∑V_ŒdmMm Amh. ÂhUyZ Oarcm EH$ag dmQ>V Zmhr.''67
gmamße, `m H$mXß]arVyZ CÀH$Q> gm_moOH$ OmUrd, AmÀ_[arjU, AmÀ_cm[mMr oZIi
AmT>, AmXe©dmX, Jmß r © (‡m_moUH$[Um) h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
^mcMß– Z_mS> mß¿`m "Oarcm' m H$mßX]arZßVa À`mß¿`mM "Pyc' (1979) m H$mXß]arMm
odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
220
^mcMß– Z_mS> `mß¿`m "H$mgcm'ZßVa _wª`V: "o]T>ma', "Oarcm' AmoU "Pyc' `m VrZ
H$mXß]Ë`m gw_ma ]mam dfm™Zr ‡og’ PmÎ`m."Pyc' hr oVgar H$mXß]ar AgyZ oejU jÃmVrc AZmJm|Xr
H$ma^mamda ‡H$me Q>mH$Umar AmoU g_mOm¿`m AßVaßJmMr CH$c H$aUmar hr gwaI H$cmH•$Vr Amh.
"Pyc' m H$mXß]arMm ‡maß Zm_Xd mi AmoU MmßJXd [mQ>rc mß¿`m AMmZH$[U PmcÎ`m
Q>rVyZ hmVm. Zm_Xd ^mi ¡`m H$m∞cO_‹ dfm©[ydu hOa Pmccm Amh. À`mM H$m∞cO_‹ ZÏ`mZ
ZmH$argmR>r oZKmccm MmßJXd [mQ>rc Amh. `mJm`mJ ÂhUyZ XmKhr EH$mM S>„`mVyZ ‡dmg H$aUma
‡dmgr AmhV. [aßVw XmKmß¿`m OrdZodf`H$ odMmamV \$aH$ Amh. [U À`mß¿`m d•ŒmrV ]aM gmÂ`
AgÎ`mZ À`mßMr _°Ãr O_`mg di cmJV Zmhr. hm À`mß¿`m _°ÃrMm YmJm "Pyc'¿`m gwÈdmVr[mgyZ
V AIa[ ™V oQ>Hy$Z Amh. Zm_Xd ^mi Am[Î`m AmB©¿`m AÒWr Z_©Xm ZXrV odgoO©V H$Í$Z
ZmH$ar¿`m Jmdr Mmcccm Amh. Va MmßJXd [mQ>rc ZmH$argmR>r oZKmccm Amh. À`m_wi MmßJXd¿`m
_mZmZ Zm_Xd miM _hŒd H$_r Amh. À`m¿`m d°MmnaH$ yo_H$Mm MmßJXdda H$mhr [naUm_ Pmccm
Zmhr. CcQ> Zm_Xd ^mi[jm [ ©Q>Z ImÀ`mVrc _ohcm AoYH$mar amO darcm AoYH$ _hŒd Amh.
amO dar hr [mÍ$ gmdZya[jm AoVe` dJir AgyZ oVcm B›Q>c∑¿ wAc ]g Amh. oVMr d•Œmr
H$mhr ‡_mUmV MmßJXdgmaIrM AgÎ`mZ À`mß¿`m ^mdOrdZmV C^`[jr ‡m°T>Àd d gm_ßOÒ`
OmUdV. amO dar d MmßJXd [mQ>rc `mß¿`m ^mdOrdZmMr hr JmWm "Pyc' _YyZ H$cmÀ_H$ arVrZ
Amccr Amh. VgM "Pyc' _Yrc oYÎcm, amS>, oM[iyUH$a, m[i, [m[Ê`m, _mham_, JßJmVraH$a
BÀ`mXt¿`m \w$Q>H$i J⁄ [gmË`m¿`m [mÌd© y_rda amO darM hmUma Xe©Z _mR> H$mÏ`mÀ_ Amh.
À`m_wi H$mÏ`mÀ_V¿`m d VŒdqMVZm¿`m CßMr¿`m —ÓQ>rZ "Pyc'Mm edQ> AoVe` cjUr` Amh.
`mcm MmßJXd [mQ>cm¿`m AmOma[UmMr, EH$mH$s[UmMr AmoU Amg_ßVmVrc dmXir [mdgmMr
[mÌd© y_r Amh.
`m H$mXß]arV Zm_Xd ^mi¿`m ZmH$arVrc AZw d AmoU MmßJXd [mQ>cmßMm OrdZodf`H$
—pÓQ>H$mZ Ò[ÓQ> H$cm Amh. "Pyc' _YyZ _wª`V: [wamoUH$ H$m∞cO_Yrc AZH$ ^mZJS>tMm odMma
Vm. CXm. ‡m‹`m[H$m¿`m oeH$od`m¿`m [’Vr, ‡m‹`m[H$-od⁄mWu gß]ßY, ]oeÒV od⁄mWu dJ©,
H$m∞cO_Yrc oZdS>UwH$m, ‡m‹`m[H$mß¿`m o_Q>tJ, od⁄mWu [´m‹`m[H$ [mcH$ `mOZm, ]´m˜U
g_mOmVrc o‡p›g[mc, _mc[mUr dmgßVr ‡H$aU, MmßJXd-amO dar gß]ßY, R>mgam¿`m _wcrM cæ,
_mTw>am_-R>mgamMm C⁄mJ, qhXy ÒÃrMr Hw$Mß]Um, qhXy-_wÒcr_ dmXm]am]a ]´m˜U-]´m˜UVa dmX,
221
]´m˜U, _amR>m, YZJa, _wgc_mZ, JwOamWr AmoU BVa OmVr[mVrVrc _ßS>it¿`m H$am_Vr,
OmVr`dmXmMm H$ig, ZÏ`mZ OmJ•V PmcÎ`m XocV OmoUdm, ]´m˜UdJm©M S>md[M, od⁄m[rR>mVrc
amOH$maU, od⁄m[rR> [arjm, [[a V[mg`mMr [’Vr AmoU ImOJr oejUgßÒWmßodf`rMm odMma
Aem ododY JmÓQ>tda ^mcMß– Z_mS> `mßZr "Pyc' _YyZ ‡H$me Q>mH$cm Amh.
`m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va Zm_Xd migmaIm _mUyg ]´m˜U-_amR>m, _hma, JwOamVr
`m OmVr`VVyZ [miyZ oZKmccm YZJa g_mOmVrc g_mOemÒÃmMm ‡m‹`m[H$ ÂhUyZ [wamoUH$
H$m∞cO_‹ Vm ZmH$ar H$aVm. [U Vm Am[Î`m ZmH$arV g_mYmZr Zmhr. JmS>rVyZ ‡dmg H$aVmZm
MmßJXd [mQ>cmcm Am[Î`m ZmH$arVrc AZw d gmßJU. "_cm [wamoUH$_‹ EH$ df© Pmcß, AmVm h
Xwgaß, m¿`m AmYr dÎ`mcm EH$ df© - amOrZm_m. À`m¿`m AmYr Acr]mJcm XmZ df - amOrZm_m.
À`m¿`mhr AmYr gmdßVdmS>rcm - oS>go_gc ! ... _cm Hß$Q>mim Vm. VwÂhmcm Va UmaM. Va
Hw$Ry>Z hm YßXm KVcm Agß Pmcß Agc VwÂhmcmhr. _mPßhr Odi[mg VgßM Mmccß . _∞ZO_|Q>er
IQ>H$, o‡p›g[cer ^mßS>Uß, OmVr` amOH$maU, JQ>]mOr, amOrZm_-Hß$Q>mim Amcm`. Xa gwQ>rV hr
YmJYwJ H$s Jmd gmS>mdß cmJVß H$m H$m` ? À`mV _mPß Agß H$s oOW ahm`Mß oVWß Amg[mg Mma
\w$cPmS>ß cmdm`Mr, oIS>H$sVyZ oXgc Agß edΩ`mMß, hmXΩ`mMß ^am^a dmT>Umaß PmS> [mdgm˘`mV
cmdm`Mß. [U Xadfu h gmSy>Z Omdß cmJVß À`m¿`mAm`cm. edJ [aV Mmccm AmÂhr _hmamÓQ≠> a!'
([•.6) Vm [wT> ÂhUVm, "chmZ[Ur _|T>aß MmaUmaß _m¬`mgmaIß N>[›Z o[T>Ám od⁄Mm Ò[e© ZgUmaß
[maJß AmO ‡m‹`m[H$ hmdyZ ÒdVßà odMma H$Í$ eH$Vß hr oH$_`m ¯m Jwcm_r XemV cmH$emhr_wi
Pmcr.' ([•. 7) Agm Zm_Xd ZmH$arVrc AZw d H$WZ H$aVm.
`m gß mfUmVyZ ‡oVkm `m KQ>H$mMm ‡À`` Vm. Zm_Xd ^miMr gmar H°$o\$`V À`m¿`m
OrdZodf`H$ OmUrdm ÒdH|$–r ZmhrV hM Ò[ÓQ> H$aV. Vm ÒdV:¿`m CÀH$fm©Mm odMma g_mOm¿`m
gßX^m©V H$aVm. ‡m‹`m[H$ ]ZyZ Am[U g_mOmcm ]m°o’H$, ^mdoZH$, _mZogH$ AmoU VmpŒdH$
—ÓQ>rZ C¿M ÒVamda ZD$ `m ‹ m[mgyZ Am[U [napÒWVr_wi oH$Vr Xya Jcm AmhmV hr Ï`Wm Ï`∑V
H$aUmar hr H°$o\$`V Amh.
`m oddMZmdÍ$Z Ag oXgyZ V H$s, Zm_Xdgmaª`m YZJa g_mOmVrc ‡m‹`m[H$m¿`m
Xw:Imcm AßV Zmhr. `mMm ‡À`` "Pyc' _Yrc ]´m˜U [marZß _wgc_mZ [mam]am]a H$cc cæ
222
([•.11), YZJa g_mOmVrc ÂhUyZ ghZ H$amdm cmJccm A[_mZ BÀ`mXr KQ>Zm-‡gßJmVyZ Vm.
`m gd© JmÓQ>tM Zm_Xdcm Jmß r © Amh.
AaqdX _mUJmßdH$a "o]T>ma V Pyc EH$m ApÒVÀd dXZMm ‡dmg' `m cImV "Pyc' odf`r
ÂhUVmV H$s, ""MmßJXdMr hr H$Wm ¡`mcm "H$di Ï`p∑VH$Wm ÂhUVm B©c' Aem ÒdÍ$[mMr Zmhr.
Z_mS>|¿`m ¯m `m H$mXß]Ë`mß_‹ "Ï`p∑VOrdZm]mha' Agcc gm_moOH$ gßX © AmoU g_Ò`m
H$_mcr¿`m CÀH$Q>VZ AmoU g_agVZ _mßS>cÎ`m AmhV. ¯m H$mXß]Ë`mßM AZw dodÌd Ï`m[H$
Amh. À`mcm amOH$s` gm_moOH$ gßX © AgyZhr AIa V MmßJXd¿`m ˆX`Ï`Wer Imc OmUyZ
o^S>cc Amh. ¯m Ï`WM oMÃU ¡`m Zh_r¿`m gmßH$oVH$[UmV XmIdc OmV, À`m [’VrZ W
Amcc Zmhr. h oMÃU H$aVmZm g_mOmVrc odH•$V JmÓQ>rßM oMÃ AmoU g_mOmer odgßdmX gmYUmam
gya Q>iccm Amh.''68
"Pyc' _Yrc MmßJXd [mQ>rc [wamoUH$ H$m∞cO_‹ BßJ´OrMm ‡m‹`m[H$ ÂhUyZ ‡m_moUH$[U
ZmH$ar H$aVm. AmoU BVamßZm g_OyZ K`mMm ‡`ÀZ H$aVm. À`m_wi MmßJXd [mQ>cmM o‡p›g[c[mgyZ
V ‡m‹`m[H$-od⁄mWudJm©[ ™V MmßJc gß]ßY AmhV. Zm_Xd ^mi|Zr gmßoJVcÎ`m H$m∞cO_Yrc
^mZJS>rM Vm AmÀ_[arjU H$aVm. ]´m˜UmM dM©Òd AgUmË`m [wamoUH$ H$m∞cO_Yrc OmVr`
amOH$maUmMm À`mcm amJ Vm. Var[U BVamßZm (Xe[mßS>, JßJmVraH$a, e|S>, oM[iyUH$a) Vm MmßJcm
gÎcm XVm. CXmhaUmW©, A‹`m[Zm]m]VrV JßJmVraH$agmaª`m chmZem [maH$Q> ‡m‹`m[H$mcm
ÂhUVm, ""]m]m a@ Vy dJm©V JÎ`m JÎ`m \$Q>m\$Q>m hOar KdyZ cJM ^S>m^S>m c∑Ma gwÍ$ H$aVm V
]am]a Zmhr. Amam_mV Ow›`m ]°cmgmaIß Omdß. EH$ XmZ [mamßMr Jß_V H$amdr. AmoU oeH$dm`cm
gwÈdmV ÂhUO aH$mS>©gmaIß \$mS>\$mS> gJiß gmßJV gwQy> Z .. _wcmßMr Hw$dV [mhˇZ gmßJmd....
JßJmVraH$a, gJ˘`m _wcmßH$S> [hmV oeH$dcß [mohO. ÂhUO Am[cm gJ˘`mßer gß]ßY ‡ÒWmo[V
hmVm. BV∑`m Va`m]mßS> [mamßZm MmaMma Vmg OmJ¿`mOmJr oIidyZ R>dUß ÂhUO oZÏdi _ßÃVßà Amh.''
([•.63, 65)
MmßJXd [wT> ÂhUVm, ""Am[cr hr o[T>r ZwÒVr odMmamV ]ßS>Ima Amh. AmVm [wT>Mr o[T>r
H•$VrZß ]ßS>Ima oZKmcr Va ]aß hmB©c.'' ([•.65) AmOMr hr oejU [’Vr ÂhUO XemVrc Va`m]mßS>
[mamßZm ohOS> ]°c ]ZdUmar YyV© w∑Vr Amh. _wcmß¿`mda gßÒH$ma ZmhrV H$s ]h˛OZ ohVm` ]h˛OZ
gwIm` oejUmMm _i Zmhr. oejU h A∞naÒQ>mH∞$Q>rH$M [mohO. À`moedm` ÒQ>∞S>S>© hmUma Zmhr.
223
`mVyZ MmßJXd [mQ>rcMm AmXe©dmXr —pÓQ>H$mZ Ò[ÓQ> hmVm. odefV: Òd l mMm emY AmoU BVamßM
ha[c l ‡mflV H$a`mMr d•Œmr MmßJXd [mQ>rcH$S> Amh.
"Pyc'_Yrc MmßJXd [mQ>rc emßV, ‡_i Agcm Var ‡gßJr amJrQ> Amh. CXmhaUmW© H$m∞cO
oZdS>UwH$sZßVa Jm|Yi H$aUmË`m od⁄mœ`m©Mr H$m∞ca YÍ$Z aÒÀ`mda AmT>V ZU, Xe[mßS> gamßZm
‡ogS>|Q>]‘c Om] odMmaU qH$dm g_odMmar \w$cdmXr odMmagaUr¿`m cmH$mßZm EH$Ã AmUU. `m
‡gßJmVyZ gm_moOH$ Ao^gaU AmoU [nadV©Zmcm gmW `m KQ>H$mßMm [´À`` Vm.
MmßJXd [mQ>rc _ycV: ‡m_moUH$, ÒdV:er EH$oZÓR> amhUmam VÈU Amh. JwflV]mB©
H$m_Ï`mHw$i AdÒWV oM«>r [mR>dyZ Kar ]mcodV Var MmßJXd OmV Zmhr. EH$mM hm∞Q>cmV amhˇZ
gw’m amO dar¿`m OdUm¿`m hm∞c_‹ g_mamg_ma Q>m`M Q>miVm. [aßVw amO darMr ]Xcr PmÎ`mda
Vm ^mdZmHw$c hmVm. ÂhUOM À`m¿`m ghdmgmV AmcÎ`m pÒÃ`mß¿`m gß]ßYmV Vm Am[cr Z°oVH$
_yÎ oQ>H$dVm. hm À`m¿`m ZroVgßH$Î[ZmV gßÒH$mamMm ^mJ Amh. `m gd© JmÓQ>tMm Vm AßV_w©I
hmdyZ odMma H$aVm. Am[Î`m ‡m‹`m[H$s Ï`dgm`mda, MmnaÕ`mda qeVmS> CS>Uma ZmhrV `mMr
H$miOr KVm.
MmßJXd [mQ>rc g_ßOgd•ŒmrMm, BVamßZm gm_mdyZ KUmam AmoU [napÒWVrZwÍ$[ dmJUmam
VÈU Amh. \w$cdmXr g_odMmagaUr¿`m _ßS>itZm EH$Ã AmUyZ À`mßM ÂhUU EHy$Z KU, À`mßZm
gÎcm XU hm À`m¿`m Òd^mdmVrc EH$ odef Amh. CXm. Zm_Xd ^mi, _K, e|S> BÀ`mXr
‡m‹`m[H$mß¿`m ]m˜U-]m˜UVadmXmMr MMm© Vm EHy$Z KVm. Zm_Xd mi ÂhUVm, ""]m˜U EVImD$,
Amier AgÎ`mZß eVr O_Zm À`mßZm, V [imcM AmhV. EH$OmV ehamV. [U Vw_¿`m h cjmV
V Zmhr H$s Vw_Mß BWhr oZÏdi emfU hmB©c. Vw_MM JwßS> [wT>mar VwÂhmcm BW AmUyZ Vw_Mm dm[a
H$Í$Z KVmhV, XwgË`m Pm[S>[Q≤Q>ÁmßVyZ dÌ`m]mOr MmcV, C[mg_ma Wmß]V Zmhr. ehamV Vw_¿`m
hmVr da¿`m OmJm H$Yr Uma ZmhrV. _mc_Œmm XwgË`m¿`m Vm„`mV ahmUma.'' ([•. 87)
""]´m˜UmßZr ehaß ]iH$mdcr, BßJ´Or A_XmZrV V gwIdÒVy hmdyZ OJm`cm, oZÏdi ehar
gwIgm t¿`m ]imda ]´m˜U AmO AqO∑` Pmcm Amh. V VwÂhr BW Uma V Vw_¿`m ]m`H$mßZr
^mßS>r Kmgm`cm H$m da¿`m dJm©Mr ?'' ([•. 87)
""EH$ di _amR> gwYmac VaM h e∑` hmB©c. _amR>m O_mV oZXmZ ]h˛odY C[OmVrMr
Amh. BVa OmVr‡_mU ]ßoXÒV Zmhr. Iwcr Amh. odÒV•V Amh. Vm EH$ lo_H$mßMm, eVH$ar-
224
H$m_H$Ë`mßMm dJ©M Amh ÂhQ>cß Var Mmcc. H$mUmcmhr _amR>m ÂhUdyZ KVm Vß [U oH$Vrhr od¤mZ
_hma Pmcm À`mcm ]´m˜U ÂhUdyZ KUß Ae∑` Amh. _amR> gwYmac H$s OmVr JÎ`mM g_Om.
]´m˜U AmoU _hma gwYmÍ$Z H$mhr odef \$aH$ [S>Uma Zmhr.'' ([•.88)
h Zm_Xd ^mi¿`m _ZmVrc OmVr]‘cM Xw:I Amh. qH$dm _K `mßM Xw:Ihr ^mi[jm
dJi Zmhr.
_K ÂhUVmV, ""S>mH$s \w$Q>Î`moedm` OmVr`Vm m XemVcr _mS>Uma Zmhr. Vw_Mm Zdg_mO
H$m∞cZrVcm Vm ‡m‹`m[H$ Hw$cH$Uu _cm ÂhUmcm _mPr OmJm VwÂhmcm ⁄m`cm haH$V Zmhr hm. _r
Vgm _mp∑g©ÒQ>, ZÏ`m odMmamßMm Amh. [U ]m`H$mMß _V Oam ... ! ¯mV Vw_¿`m Am`M ZÏ`m
odMmadmc ! Am_M o‡p›g[c _ßVmVM H$s Zh_r ]´m˜U ÒdV:M hmV[m` AmIS>dyZ [w›hm di
AmÎ`mda S>m∑`mda ]gÀ`mV h _ÀÒ`mdVmam[mgyZ ‡og’ Amh.'' ([•. 87)
`m gd© JmÓQ>tM MmßJXd [mQ>rc AmÀ_[arjU H$aVm. gßÒH•$Vr ÂhQ>c H$s AZH$ ^mZJS>r
AmÎ`m. À`m_wi hr gßÒH•$Vr [wgyZ ZÏ`mZ H$mhrVar gwÍ$ H$aU AmVm e∑` Zmhr. MmßJXd [mQ>rc ÂhUVm,
""AmVm oeÏ`m ⁄m. odamY H$am, Var [aß[am VrM amhUma. ]´m˜U Q>miVm Uma ZmhrV.'' ([•.93)
Aer MmßJXdMr g_mO [nadV©ZmMr ^mfm Amh. ÂhUyZ Vm Am[Î`m ‡m‹`m[H$mßZm
(o_Ã_ßS>itZm) ‡mßOi[UmZ gÎcm X`mMm ‡`ÀZ H$aVm. AmoU Am[Î`m g_mOmM JwU AdJwU,
]´m˜UmßMr dM©Òd JmOod`mMr d•Œmr, BVa g_mOmVrc Zd]´m˜UmßMr emfH$mMr yo_H$m `mda h
^mÓ` odXmaH$ ‡H$me Q>mH$V.
`m gßX^m©V adt– R>mHy$a "gmohÀ` : g_rjm AmoU gßdmX' `m JßWmV ÂhUVmV H$s, ""Zm_Xd
^mi hm _wimVM ]oh_w©I Amh. MmßJXdhr AßV_©ZmM hmXa ghZ hmV ZmhrV, ÂhUyZ ]oh_w©I
hm`mMm ‡`ÀZ H$aVm Amh. À`m_wiM Vm ]amM H$maS>m, XyaMm dmQy> cmJVm hhr Ia. Xwgar JmÓQ>
Zm_Xd ^mi h `m H$mXß]arVrc _hŒdmM [mà R>aV AgÎ`mZ MmßJXd Xwc©ojVM amhVm. ÂhUyZM
"Pyc' ÒdVßÃ[U odMmamV KVcr Va MmßJXd S>m `mßV ^aV Zmhr. Zm_Xd ^mi g_mOemÒÃmMm
‡m‹`m[H$ d mdVmc¿`m gm_moOH$ [napÒWVrMm Mm°H$g A‰`mgy AgÎ`mZ MMm© U A[nahm ©M.
gß[yU© H$mXß]ar^a a[ya MMm© AmÎ`m AmhV. m MMm™Mm gya C[hmgmMm, qQ>JcdOm Agcm Var À`m
Jß ra[U H$cÎ`m AmhV. H$maU À`m À`m odf`mßodf`r À`mßMr ‡À H$mMr ÒdVßà Aer AmH$cZ
(Readings) AmhV. —pÓQ>H$mU Amh. AÀ ßV AmJ´hmZ V Am[cr _V _mßS>V amhVmV. MmßJXdhr
225
AmVm H$di di Kmcod`mM EH$ gmYZ ÂhUyZ MMm© H$arV Zmhr Va Jß ra[U odMma[yd©H$ Am[cr
_V _mßS>VmZm oXgVm. oejU d BVahr gm_moOH$ jÃmßVrc EHy$UM [S>PS>rMr odÒV•V MMm© gd©
H$mXß]ar^a C[hmgmÀ_H$ T>ßJmZ hmV amhV. AgcÎ`m od[naV [napÒWVrV C[hmg H$aUß, qQ>Jc
H$aUß EdT>ßM À`mß¿`m hmVr Amh. H$maU Amh Vr [napÒWVr V ]Xcy eH$V ZmhrV. _Vr JwßJ H$aUmË`m
_yÎ`hrZ dmVmdaUmV _yÎ`oZÓR> _Zmda hmUmam H$m|S>_mam MMVyZ Ï`∑V hmV amhVm.''69
"Pyc' m H$mXß]arM erf©H$ WmW© dmQ>V. Pyc ÂhUO ]°cm¿`m AßJmda gUmoZo_Œm ([mim)
Q>mH$ccr ZjrXma H$m[S>mMr Pyc. qH$dm ZßXr ]°cm¿`m AßJmda Q>mH$cc PwcrgmaI [mßKÈU. Agm
EH$ AW© Amh. À`m_wi AmO¿`m [napÒWVrV _mUyg Vm Hw$Ry>Z AmoU OmVm Hw$R> ? hmM ‡ÌZ Am[Î`m
g_ma C^m amhVm. À`m_wi ‡À H$OU ZßXr]°cm‡_mU AßJmda Pyc [mßKÈU dmdaV Amh. À`m—ÓQ>rZ
]w’rdmXr dJm©¿`m AßVaßJmda ‡H$me Q>mH$Umar "Pyc' hr CÀH•$ÓQ> H$mXß]ar Amh.
"Pyc' `m H$mXß]ar¿`m ^mfme°crV ododYVm AmT>iV. hr ^mfm _amR>dmS>ÁmVrc Agcr
Var Vr Ver dmQ>V Zmhr. ‡À H$ [mÃm¿`m Vm|S>r dJir ^mfm Amh. CXmhaUmW©, [m[Ê`m XgmB©Mr
AÒgc J´m_rU ^mfm, V_m_ Hw$cH$Uu-Omer-Xe[mßS> `mßMr ]´m˜Ur ^mfm, Zm_Xd ^mi-e|S>|Mr
AÒgc J´m_rU ^mfm AmoU BßJ´Or, qhXr ]mcUmË`m o‡p›g[cMr ^mfm hr CŒma ^maVr` [ßOm]r
dmQ>V. qH$dm A_naH$Z ]mcr^mfV ]mcUmar amO darMr ^mfm ("BßoS> Z \y$S> VwÂhmcm AmdS>V
Zmhr h AmÌM © Amh ?', "h dmKmßMß AmaS>Uß oH$Vr hm∞na]c dmQ>Vß ? H$em_wi AmaS>VmV h ‡mUr ?
ÒQ≠>|O! ÒQ≠>ßO !' ([•. 24, 25) BÀ`mXr. m e„Xmß¿`m H$cmÀ_H$ C[`mOZmVyZ À`m À`m mdmZw dmVrc
VmUVUmd, VmU]mU AJXr ghO[U Ò[ÓQ> hmVmV.
"Pyc' `m H$mXß]arV _amR>r-qhXr-BßJ´Or e„XmßMr acMc Amh. CXm. ^m, _m`cm, T>„]y,
gmc, H$mQ>m, H$m_MwH$ma, S≠>m_m, [[a ]∞H$, aÒVam±Q>, grYm, ]g, JmS>©Z, aPa, Q>m`, gyQ> BÀ`mXr e„X
AmT>iVmV.
`m gßX^m©V Jm. _. Hw$cH$Uu ÂhUVmV H$s, ""Pyc H$mXß]ar¿`m AJXr Amaß rM Zm_Xd¿`m
odMmamßMr EH$ oXem cIH$mZ gyoMV H$ccr Amh. AmB©¿`m AÒWr JßJV odgoO©V H$Í$Z Zm_Xd
ZmH$ar¿`m Jmdr Mmcccm Amh. À`m¿`m _ZmV AmB© AmoU oV¿`m Ymo_©H$ l’]‘cM odMma
KmiV AmhV. Zm_XdMr AmB© gZmVZ qhXy Y_m©¿`m [maß[naH$ l’da [mgcr hmVr. oV¿`m AÒWr
226
Z_©XV odgoO©V H$aVmZm Am[U qhXyY_m©¿`m cmIm o[T>Ámß¿`m [aß[aVrc EH$ gZmVZ Y_m©o^_mZr
AmhmV, Am[cm gJim ]wo’gmX ZmpÒVH$ VŒdkmZ, [mÌMmÀ`emÒÃmßMß A‹``Z-A‹`m[Z gJiß
T>m|J Va Zmhr Zm ? Agm odMma Zm_Xdmcm Ò[ey©Z JÎ`mM gmßJVm.''70 V [wT> ÂhUVmV, "" "Pyc'
Mm Amaß Zm_Xd¿`m [naM`mZ hmV Agcm Var H$mXß]ar^a _hŒd Amh V Zm_Xd[jm MmßJXdmcmM.
MmßJXd¿`m VwcZZ Zm_XdM ÒWmZ "Pyc'_‹ XwÊ`_M amohcc Amh. PycMm edQ>hr MmßJXd¿`m
EH$m AÒdÒW Ï`mHw$iVV, EH$mH$s[UmV, OrdZ_yÎ`mß¿`m emYmV Pmccm AmT>iVm. Zm_XÏ`m
d°MmnaH$ yo_H$Mm MmßJXdda Vgm ‡H$Q>[U Var \$magm [naUm_ Pmccm oXgV Zmhr.''71
gmamße, `m H$mXß]arVyZ Jmß r ©, AmXe©dmX, ‡oVkm, Òdl mMm emY d BVamßM ha[c l
‡mflV H$a`mMr d•Œmr, gm_moOH$ [nadV©Z AmoU [nadV©Zmcm gmW, CÀH$Q> gm_moOH$ OmUrd h
gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
^mcMß– Z_mS> `mß¿`m "Pyc' `m H$mXß]arZßVa h. _m. _amR> `mß¿`m "oZÓ[U© d•jmda ^a
Xw[mar' (1980) `m H$mXß]arMm odMma H$aU ‡ÒVwV Amh.
"oZÓ[U© d•jmda ^a Xw[mar' hr h. _m. _amR> `mßMr [ohcr H$mXß]ar AgyZ gmR>mŒmar _amR>r
gmohÀ`mVrc EH$ _hŒd[yU© gmohÀ`H•$Vr Amh. 1969 ¿`m "gmYZm'¿`m oXdmir AßH$mV Vr gd©‡W_
‡og’ Pmcr.
"Aja' dmof©H$m¿`m 1982 ¿`m oXdmir AßH$mV "oZÓ[U© d•jmda ^a Xw[mar' ¿`m oZo_©Vr
‡oH´$ odf`r h. _m. _amR> ÂhUVmV, "" "oZÓ[U© d•jmda a Xw[mar'Mß cIZ _r _Zm¿`m EH$m AÀ ßV
hVme AdÒWV, dV©_mZ[ÃmVcr amÃ[mir AmQ>[yZ AmÎ`mZßVa AmR>-Xhm oXdg H$arV hmVm. hr
JmÓQ> 1969 ¿`m Eo‡c_Yrc. À`mdir _r [w`m¿`m "VÈU ^maV' X°oZH$mV C[gß[mXH$s H$arV
hmVm. oXdg[mir, amÃ[mir Mmcy hmVr. Q>ocq‡Q>a, amQ>ar _erZ dJ°a AX≤ wV JmÓQ>t¿`m ghdmgmV
hmVm. d•Œm[Ãm¿`m ZmH$arcm _r gamdcm ZÏhVm. EH$m odoeÓQ> [napÒWVrV AmoU _Zm¿`m hr EH$m
odoeÓQ> AdÒWV _r h ocImU H$c Amh.'' ([•. EH$)
"oZÓ[U© d•jmda a Xw[mar' hr H$mXß]ar EH$m _‹`_dJu`, gßdXZerc _mUgm¿`m OrdZmMr
emH$mßoVH$m Amh. `m H$mXß]arMm Zm`H$ [XdrYa AgyZ Q>|[aar Agccr À`mMr H$m∞cO_Yrc ZmH$ar
OmV. VÏhm ZÏ`m ZmH$ar¿`m emYmV Vm ´_ßVr H$aVm. dgwer cæ PmÎ`mZ XmZ OrdmßMm IM© mJodU
H$R>rU hmV. EH$Xm JmS>g H$mHy$ Q>VmV AmoU Zm`H$mMr odMma[yg H$aVmV H$s, "Hw$R> AgVmg
227
hÎcr', "ZmH$ar dJ°a R>rH$ Amh H$m ?', "]m`H$m dJ°a ]ar Amh Zm ?' ]m`H$m¿`m ZmH$ar gßX^m©V
"]r. E. Amh Zm ? hdm Agcm Hw$R>ß e„X Q>mH$m`cm Va gmßJ ?'' ([•. 6) `m H$mHy$¿`m ]mc`mZ
H$mHyß$Zm Q>m`cm Vm AmVwa hmVm. EaÏh>r H$mHwß$odf`r À`mcm oVaÒH$ma dmQ>V AgVm. [U AmVm Vm
H$mHy$_m\©$V XgmB©]mB™Zm Q>`mgmR>r OmVm. À`mß¿`m emiV EH$ ‡m`_arH$S> OmJm AgV. À`mVyZ
100/150 È[ o_imc Var KaIM© ^mJodVm B©c, `m odMmamV Vm AgVm. ""[U AmÂhr EQ>rMß
ÒH$c XVm.'' ([•. 13) Ag gmßoJVÎ`mda À`mcm cmOÎ`mgmaI Pmc. EQ>rda ZwgVr ghr ‡À`j
hmVmV [ÒVrgM o_iVrc Ag XgmB©]mB© gmßJVmV. Am[cr ]m`H$m JamXa. ÒdV: ]H$ma AgÎ`m_wi
XmZ-VrZ _oh›`mßgmR>r [ÒVrgda H$m_ H$a`mMr B¿N>m Vm Ï`∑V H$aVm; [aßVw XmZ-VrZ _oh›`mßH$naVm
AmÂhr oVcm A[m∞B™Q>_|Q> Xdy eH$V Zmhr Ag XgmB©]mB© gwZmdVmV. ÒdV: AZH$ oR>H$mUr BßQ>aÏ z
oXÎ`m Var ZmH$ar o_iV Zmhr,9 VÏhm À`mM Ym] XUmUV. À`m¿`m _ZmV EH$ ‡MßS> _mZogH$
AmßXmcZ gwÍ$ hmV. [´À H$ [mdcmcm [°g _mOmÏ`m cmJUmË`m g_mOmV ]m`H$mM ]mißV[U [cUma
Zmhr AmoU ZmH$ar o_iod`mgmR>r oVMß JamXa[U AmS>dß Amcß. "dgy¿`m J^m©e`mV hm ZÏ`m
OrdZmMm W|] H$emgmR>r ? _r ]m[ H$emgmR>r hmVm ?' ([•. 49) m odMmamZ Vm ]M°Z hmVm. AmoU
dgwcm, ]m`H$mcm EH$m ^ ßH$a _ZmdÒWV [[`m Im`mcm XdyZ J ©[mV H$aVm. [w›hm XgmB©]mB™H$S>
ZmH$argmR>r OmdyZ odZßVr H$aVm. [U Vr gH$Q>arMr aIcr AgÎ`mM À`mcm H$iV. gH$Q>arcm
]m`H$mßMm ZmX AmoU À`mMr _ÒVr [mhˇZ À`mcm amJ Vm. dmXmdmXr hmV. _ma Imdm cmJVm. ]mha
H$mT>c OmV.Am[cM "Hw$OH$ ‡_ Imß⁄mda Q>mHy$Z' Vm ZJam¿`m JO]OcÎ`m Mm°H$mV C^m amhVm.
AZ≤ ÒdV:erM ]mcV amhmVm, Ag `m H$mXß]arM H$WmZH$ Amh.
`m H$mXß]arM AdcmH$Z H$c Va H$mXß]arMm Zm`H$ [XdrYa; [U JamXa ]m`H$mMm ]H$ma
VÈU AgyZ oIemV AdK MmaXmZ È[ AgUmam Zdam gVV ÒdV:Mr VwcZm odÓR>m oMdS>UmË`m
H$md˘`mer H$aVm. [U `m H$md˘`mcm ]gm`cm g[U© d•j AmT>iV Zmhr. hm Zm`H$ Jar], ]H$ma
AZ≤ cmMma Amh. ZmH$argmR>r JmS>gH$mHw$¿`m hmVmVrc ]mOmamMr o[edr À`mß¿`m Kar KdyZ OmVm.
XgmB©]mB©Mr _ZYaUr H$aVm. "]mB©gmh] A›Zmcm cmdm, Zmhr ÂhUy ZH$m, _cm AmoU _m¬`m
]m`H$mcm Am[cmM _wcJm-gyZ _mZm' ([•. 53) Ag ÂhUyZ ]mB™¿`m [m`mda cmQ>mßJU KmcVm
qH$dm "VwÂhr oeiß[mHß$, CÓQ>_mÓQ>ß AßJmda \$H$cß V ImD$Z XmKßhr gßVwÓQ> hmdy. CVUma Zmhr, _mVUma
Zmhr.' ([•. 27) BVH$m hm Zm`H$ ‡m_moUH$ Amh. À`mgmR>r H$mHy$ d XgmB©]mB©¿`m Kar À`mZ d dgwZ
XmKmßZr H$m_ H$a`mM R>aodVm. [aßVw Am[cr dgy hema AgyZ oVMr dJ© _°ÃrU AgUmË`m, oV¿`m[jm
228
H$_r JwU o_iodUmË`m H$mHwß$¿`m gwZ¿`m hmVmImcr ]gyZ am]md, `mMm Vm Jmß r`m©Z odMma H$aVm.
`m H$mXß]arMm Zm`H$ _ZmZ ‡mßOi, AmemdmXr Amh. MmßJÎ`m _mH$m©Z E_. E. (_amR>r)
Pmcm Amh. [U doeÎ`m¿`m OJmV À`mcm Hw$R>M ZmH$ar o_iV Zmhr. amOmam_ H$m∞cO_‹ Agccr
Q>|[aar ZmH$ar OmV AZ≤ Vm ]H$ma hmVm. AemVM dgy JamXa AgV. AÎ[em [JmamgmR>r Ajae: Vm
dUdU ^Q>H$V amhVm. À`mVyZ Mhm, ogJmaQ>M Ï`gZ cmJV. gd© OJmda Vm WwßH$Vm. ÒdV:¿`m
[wÈfmWm©da, ‡_mda, ‡oVkmßda AmoU AmgmS> dmßPmQ>Ám oO`mda gw’m WwßH$Vm. AZ≤ dgw¿`m Bßo–`mda
C[amYH$ ]mcVm. _mUgm¿`m OJ`mMm mdVmc¿`m g_mOmMm gß]ßY emY`mV _æ hmVm. Am[Î`m
ZmH$argmR>r gwIcmc am_cmc eR>, dJ©o_Ã T>mUH$a, S>m∞. ghÒÃ]w’ AmoU H$mHy$ h ‡`ÀZerc
AmhV. `m AmedaVr Am[Umcm AmO Zm C⁄m ZmH$ar o_ic Ag À`mcm dmQ>V. `mMm H$mhr
C[`mJ hmV Zmhr. CcQ> `m gd© JmÓQ>rßM Vm qMVZ H$aVm.
`m H$mXß]arVrc dgy oZÓ[m[ _ZmMr, ‡_i J•ohUr AmoU ]H$ma Zm`H$mMr [ÀZr Amh.
oVcm gßgma, Zdam `modf`r _ZÒdr AmdS> Amh. Zm`H$mM dgyda ‡_ Amh. oVMr M°V›`[yU©Vm
À`m¿`m ZgmZgmV o^Zccr Amh. Vr Am[Î`m _mV•Àdm¿`m Mmh˛crZ odcjU AmZßoXV Amh.
Am[Î`m ZdË`mZ Jfl[m _mamÏ`mV, cmH$a AmUmdr, ‡À H$ _oh›`mcm EH$Var ÒQ>rcM ^mßS> ø`md.
Zm`H$maZ hm∞Q>cmV Z ImVm [°g dmMdmdV. À`m¿`mgmR>r Kar hdm Vm [XmW© H$Í$. OwZr [mVi YwdyZ
R>D$. [wT> ]mimcm C[`mJr [S>Vrc. `m gdm©VyZ dgwcm gwIr gßgmamM ÒdflZ gmH$ma H$amd`mM
Amh. BVH$s Vr g_ßOgd•ŒmrMr J•ohUr Amh. Zm`H$m¿`mhr AßV:H$aUmV hr C_u Amh. [U Vm
]H$ma Amh. `m Xw:Imcm dgyM O]m]Xma Amh. Vm ÂhUVm -
""ZrM Amhg dgy Vy. VyM Amhg _m¬`m Xw:Imcm H$maU. EH$Q>mM AgVmZm _r oH$Vr gwIr
hmVm. oZY©ZVMm, ]H$marMm, AmgmS>rMm H°$\$ hmVm. Vy _cm `m H°$\$mVyZ dßoMV H$cßg.'' ([•. 48)
Aer Zm`H$mcm dgy d°arU dmQ>V. _mZdr OrdZmVrc dßegmVÀ` `m AmoX_yc KQ>ZV Am[cr AZßV
Xw:Iß gmR>dcrV Ag Zm`H$mcm dmQ>V. `m oddMZmVyZ AmÀ_[arjU d AmÀ_cm[mMr oZIi AmT>
`m gm_moOH$ ]mßoYcH$s¿`m KQ>H$mMm ‡À`` Vm.
`m H$mXß]arMm Zm`H$ ‡_i, [am[H$mar AmoU g_mOF$U \$S>`m¿`m d•ŒmrMm AmoU
[napÒWVrZ JmßOccm, o[S>ccm, ZS>ccm JaOy [U ]H$ma VÈU Amh. CXmhaUmW©, ]maemMm ‡gßJmVyZ
À`mMm ‡À`` Vm. XgmB©]mB™¿`m ZmVdm¿`m ]maemcm AS>rM[mdUVrZ Í$[`mßMr [mVi [U _mR>r
229
oXgUmar EH$ ÒQ>rcMr dmQ>r aßJrV H$mJXmVyZ Q> XVm. Va H$Yr Mma H$dS>ÁmgmR>r ]m`H$mcm
Am[Î`mH$S> [mR>dyZ ⁄md`mg gmßJUmË`m gßÒW¿`m gH$Q>arcm Vm EH$ oedr XVm. À`m¿`m hmVMm
_ma ImVm. [am^d [ÀH$aVm. `mVyZ Zm`H$mMm amJ (Vm[Q> Òd^md) Ï`∑V hmVm. `m_mJ Zm`H$mMm
ÒdmW© Agcm Var À`m¿`m_YyZ gm_moOH$ CÀH$Q> OmUrd Ò[ÓQ> hmV. ÂhUO Zm`H$mM Xw:I, H$ÓQ>
AmhV. AZmo_H$ ]H$marMm gwa, JamXa [ÀZr¿`m O]m]XmarMr OmUrd, qMVmJ´ÒV Ï`mHw$i,
oZamedmXr _Z, AmoU o]H$Q> [napÒWVr `mß¿`mer gm_Zm H$aVmZm Zm`H$m¿`m OrdZmMr H$er
[adS> Pmccr Amh, `mM ‡À``H$mar oMÃU `m H$mXß]arV Amc Amh.
`m gßX^m©V ‡^mH$a [m‹ ÂhUVmV H$s, ""_cm `m H$mXß]arMm AmdS>Umam odef ÂhUO
oV¿`m e°crVcm Om_. EH$m Ï`mHw$i, Ï`oWV, oZame, qMVmJ´ÒV Zm`H$m¿`m OrdZmV Om Om_
A^mdmZß AmT>iVm, Vm À`m¿`m H$WZm¿`m e°crV oeJmerJ ^accm Amh. hr gmßJS> gmYUß
_mR>_mR>ÁmßZmhr O_cß ZgVß, [U _amR>ÁmßZm V O_cß Amh, H$maU À`mßMm Zm`H$ hm AmO¿`m VÈU
o[T>rMß EH$ ‡VrH$ Amh AmoU `m o[T>r¿`m d°VmJmV Àdf Amh. Vm À`m¿`m oZameVhr Amh... hm
]´ mßS> Zm`H$mMm odcmg ÂhUO AIarg H$WmZH$m¿`m AmÀÂ`mMm odcmg Amh. Vr ÒdV:erM
H$ccr odcjU PQ>m[Q> Amh. ^mdZmßM O _yc yV oÃodY gß]ßY AmhV. oZgJm©er, BVamßer AmoU
ÒdV:er O gß]ßY AmhV, À`mVÎ`m AÀ ßV Vac Aem gß]ßYmMr Vr ÃÒV AmT>mVmU Amh. hr H$mXß]ar
ÂhUO `m gß]ßYmMm [moW©d AmH´$me hm .''72
`m gßX^m©V `. oX. \$S>H$ ÂhUVmV H$s, ""¡`mßZm Am[Î`m oXemhrZ OJ`mM _wir ^mZM
ZgV Vr _mUg gwIr AgVmV. [napÒWVr Am[Î`mcm OW ZB©c VW Omd`mM d [Xar [S>c V
[ÀH$amd`mM Aem d•ŒmrZ OJUmar _mUg hr OrdZ Ï`dhmamV ehmUr CaVmV. Vr Xw:Ir hmV ZmhrV.
‡oVHy$c [napÒWVrda _mV H$a`mM gm_œ © _amR>Ámß¿`m Zm`H$mß¿`m AßJr Zmhr. Vm [Xm[Xr hmV
[gaVm. cmMQ> d cmMma ]ZVm. jUmjUr VS>OmS> H$arV amhVm. _mà Am[U gmaI cmMma hmV
AmhmV; VS>OmS> H$arV AmhmV. mM À`mcm gVV mJ Amh. AmoU À`mVM À`m¿`m gmË`m gßVm[mM,
d°VmJmM _yi Amh.''73
VgM `m gßX^m©V am. J. OmYd ÂhUVmV H$s, ""EH$ d°oeÓQ>Á[yU© Ï`ÒVVmdmXr XrK©H$Wm
ÂhUyZ _amR>ÁmßMr "oZÓ[U© d•jmda ^a Xw[mar' hr oZo_©Vr H$m`_Mr dYH$ d A‰`gZr` R>ac, Ag
_cm dmQ>V. AmO OdiOdi [md eVH$mZßVahr hr H$Wm dmMVmZm oV¿`mVrc g_Ò`m ZÏh; [U
230
À`m g_Ò`¿`m [mQ>r oZ_m©U Pmccr CÀH$Q> VflV ^mdpÒWVr _Zmcm ‡^mdr H$Í$ eH$V. `m
^mdpÒWVrcm AmO¿`m [`m©daUmVhr H$mhr EH$ OrdßV ApÒVÀd Amh d V ApÒVÀd À`m¿`m Í$[mVM
EH$ ‡À``H$mar dYH$Vm OVZ H$arV Amh. VWmo[ _‹`_dJu` gßÒH$mamßM d Hw$Qw>ß]mßM ÒdÍ$[ JÎ`m
[ßMdrg dfm©¿`m H$mimV ]XcV Jc, h hr Ia Amh. ]H$mar¿`m dmÒVdmcm Zd ÒdÍ$[ d Zd ^mZ
‡mflV Pmc Amh. JamXa [ÀZr d oV¿`m^mdVr O_m hmV OmUmar hiwdma ^mdg•ÓQ>r AmO H$XmoMV
dJ˘`m ^mfV d ^mdZV ]mcUmar Amh.'' 74
[wT> `m gßX^m©V H$ed _lm_ ÂhUVmV H$s, ""`m H$mXß]arMm AmdmH$m d Ord N>mQ>m Agcm
Var À`mVrc OrdZXe©Z XH$ Amh. ZÏ`mZ cæ H$cc VÈU OmS>[. Vm AmoU dgy. oO‘rZ gßgma
C^m H$ccm. VmÀ[waVr À`mMr ZmH$ar. Vrhr gß[V. dgy Va ]mißoVUr¿`m VOmZ J © ‡H$memM COiyZ
ÒdflZmV Mya .... À`mcm Am[Î`m ]H$marM gmßJUhr AdKS> hmV. Am[c [wÈfÀd, oVM J^m©a[U,
Mwß]Z-AmqcJZmVrc AmT>. h gJiM oZaW©H$ ]ZV. oZaW©H$ ApÒVÀd. oIemVcm [°gm gß[m`cm
Amccm. MhmMm H$[hr M°ZrMr dÒVy ]Zccm. cmS>cmS> ]mcUmar gwdU©H$mßVr dgy EH$H$ cMH$m
VmS>Umaß yV dmQ>m`cm cmJV.''75
`m H$mßX]arVyZ Jmß r © (‡m_moUH$[Um) AmÀ_[arjU, g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$
d•Œmr, CÀH$Q> gm_moOH$ OmUrd h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmT>iVmV.
darc gd© oddMZmdÍ$Z Am[Umcm Imcrc oZarjU Zm|XdVm VmV.
* J´m_OrdZ oMÃUmV dmÒVdmda OiOirV PmV, H$m°Qw>ßo]H$ ZmÀ`mVrc CÀH$Q> oOÏhm˘`mM
Xe©Z, J´m_OrdZmM AßV_w©I H$aUma oMÃU, gy _ oZarjU, emfH$-emofVmß¿`m ^`mZH$
XarM ‡À``H$mar oMÃU, "Zmhr a' dJm©Mr g_OwVXma[U Xw:Imcm ÒdrH$ma H$a`mMr arV
hr d°oeÓQ> Ò[ÓQ> hmVmV.
* XocV OrdZ oMÃUmVrc gaßOm_emhr¿`m AZwXma —pÓQ>H$mZm_wi KS>UmË`m emH$mßoVH$M
odXmaH$ oMÃU, XocV _w∑Vr V AmÀ_emY `m ‡dmgmM H$cmÀ_H$ Xe©Z d emofVm¿`m
OrdZmMm VQ>ÒW AmodÓH$ma h odef —ΩJmMa hmVmV.
* _hmZJar OrdZoMÃUmMr AmYwoZH$ ÒÃr¿`m À`mJ_` OrdZmM H$cmÀ_H$ Xe©Z, gm_m›`
_mUgm¿`m oZ_©i _mUwgH$sMm AmodÓH$ma, cmH$m[dmXm_wi gßdXZj_ Ï`∑Vrcm ^mJmd
cmJUma Xw:I, g_Vm d ]ßYwVm `m _yÎ`mßM ‡^mdr AYmaIZ, `mßoÃH$V[mgyZ oOdßV[Um
231
O[`mM ‡`ÀZ, gwoeojV ]H$mamMr AßV_w©I H$aUmar [adS> hr d°oeÓQ> Ï`∑V hmVmV.
* ZdZ°oVH$VM ^mZ Ï`∑V H$aUmË`m OrdZoMÃUmV AmYwoZH$ _mZdm¿`m [amÀ_VM ‡^mdr
Xe©Z, l gm¿`m emYmgmR>rMr YS>[S>, C¿M OrdZ_wÎ`mß¿`m ‡mflVrMr Amg, AmO¿`m
gßÒH•$VrMm cImOmIm AO_md`mMm ‡`ÀZ, AmO¿`m ‡ÌZmßer odMmae∑Vr¿`m gmhmÊ`mZ
PwßOUmË`mMr arV hr d°oeÓQ>Á AmodÓH•$V hmVmV.
* ]XcÀ`m ‡dmhr Zd_wÎ`mßMm CX≤Kmf H$aUmË`m `ßÃgßÒH•$VrV AghmÊ` ]ZcÎ`m
OrdZoMÃUmV gm_moOH$ ]mßoYcH$sM Xe©Z KS>V.
* `m gm_moOH$ ]mßoYcH$sM H$m°Qw> ßo]H$ ZmÀ`mVrc ododY [XamßM H$cmÀ_H$ Xe©Z,
g_mOOrdmZmM gy˙_ oZarjU, CÀH$Q> gm_moOH$ OmUrd, g_mOohV°fr _wÎ`mßMm
AmodÓH$ma, g_mOF$U \$S>`mMr Òdm^modH$ d•Œmr, gm_moOH$ Ao^gaU d [nadV©Zmcm
gmW, emofVmß¿`m Xw:ImgßX^m©Vcm Òdm^modH$ oOÏhmim h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$
gmjmV hmVmV.
* AmÀ_emY, AmÀ_[arjU, AmÀ_cm[mMr oZIi AmT>, AmXe©dmX d Òdl mMm emY
VgM BVamßM ha[c l ‡mflV H$a`mMr d•Œmr, BVamßg_dV kmZodkmZm¿`m JßJV ÒdV:cm
odew’ H$aUmar oMaVÈUd•Œmr hhr gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ AmodÓH•$V hmVmV.
* VgM Jmß r ©, ‡oVkm d ‡oV]’Vm h gm_moOH$ ]mßoYcH$sM KQ>H$ Ï`∑V hmVmV.
* Ao^Ï`∑Vr¿`m AßJmZ `m H$mXß]Ë`mßMr _hmZw mdr`, _amR>>r, qhXr, BßJ´Or ^mfme°crM
H$cmÀ_H$ C[`mOZ, dËhmS>r, H$mH$Ur, gmVmar, d°X^u, _amR>dmS>r J´m_rU ]mcrM VgM
ÂhUr, e„X, dm∑` `mßM ‡^mdr C[`mOZ, AW©[yU© _mo_©H$ erf©H$ hr d°oeÓQ OmUdVmV.
232
gßX © Q>r[m
1. adrß– R>mHy$a - "_amR>r H$mXß]ar : g_mOemÒÃr` g_rjm', ‡W_md•Œmr, [wU 2007. [•.218
dÍ$Z CX≤Y•V.
2. _. gw. [mQ>rc - "YJ' (gß[m) ZmJZmW H$mŒmm[Îc - "‡oVÓR>mZ H$mXß]ar g_rjm odefmßH$',
OmZdmar 1981, [•. 40. (1950 V 1975) m H$mcIßS>mVrc _amR>r H$mXß]arMm AmT>mdm.
3. [ßoS>V Q>m[a - "H$mXß]ar gßdmX', ‡W_md•Œmr, [wU 2005, [•. 34
4. aIm OJZmi - "‡mXoeH$ J´m_rU gmohÀ` : g_rjMr g_rjm', ‡W_md•Œmr, ZmJ[ya, 31
_mM© 2007, [•. 81
5. aUoOV XgmB© - "_mPm Jmd', Xwgar Amd•Œmr, [wU, 2004, _c[•ÓR>.
6. Or. [r. _mir - "aUoOV XgmB© : OrdZ AmoU gmohÀ`', ‡W_md•Œmr, H$mÎhm[ya 8 Eo‡c
2001, [•. 96 dÍ$Z CX≤Y•V.
7. Vðd - [•. 06 dÍ$Z CX≤Y•V.
8. odcmg Imc - "JÎ`m AY©eVH$mVrc _amR>r H$mXß]ar', ‡W_md•Œmr, _wß]B©, Am∞JÒQ> 2002,
[•. 126, 127.
9. _YwH$a _mH$mer - "_mP g_rjm cIZ', [´W_md•Œmr, [•. 107
233
10. Vðd, [•. 198, 199.
11. am_Xmg ^Q>H$i - "M°V›`mMß PmS> : ]miyVmB©', gß[m. Jm. Vw. [mQ>rc, "AZwÓQw> - oXdmir
AßH$ 2002', AßH$ - Xwgam-oVgam. gflQ>|]a, Am∞∑Q>m]a, ZmÏh|]a-oS>g|]a 2002, [•.133
12. CfmVmB© amdgmh] qeX - "od^mdar oeÍ$aH$amßM dmL≤>_` : ÒÃrdmXr AmH$cZ', ‡W_md•Œmr,
H$idU (ZmoeH$), 1995, [•. 132
13. (gß[m.) amOZ Jdg - "MmßJXd MVwÓQ> mgß]ßYr', [ohcr Amd•Œmr, lram_[ya 2001, [•.371
14. [ßoS>V Q>m[a - CoZ. [•. 49
15. dmgwXd gmdßV - "CXmhaUmW© H$mgcm (ododYmßJr g_rjm)', [ohcr Amd•Œmr, lram_[ya -
OyZ 1999, [•. 53
16. aIm BZm_Xma-gmZ - "ApÒVÀddmX AmoU _amR>r H$mßX]ar', [ohcr Amd•Œmr, [wU, 2004,
[•.232
17. hna˚Mß– WmamV - "H$mXß]ar odf`r', ‡W_md•Œmr, _wß]B©, 2006, [•. 129
18. ^mcMß– Z_mS> - "Q>rH$m Òd ßda', [ohcr Amd•Œmr, _wß]B©, 2001, [•.283
19. _Zmha VÎhma - "_mUyg', [. Am. 1963, ‡ÒVmdZm, [•. 5
20. `m. dm. dS>ÒH$a - "[amÀ_Vm AmoU _mZdr`Vm `mß¿`m_Yrc emH$mÀ_ gßKf©' , (gß[m.)
AmZßX `mXd - "_hmamÓQ≠> gmohÀ` [oÃH$m' AßH$ - 217. Eo‡c 1981 V OyZ 1981,
[•.25, 26
21. ‡_mX JmamS> - "AmUm^mDß$M H$mXß]ar odÌd' (g_rjm JßW), ‡W_md•Œmr, R>mU-_wß]B©,
2006, [•. 190
22. Co_©cm od wV, "AmUm ^mD$ gmR> `mß¿`m H$mXß]Ë`mVrc ÒÃr oMÃU' (gß[m.) ‡km [dma,
gwa|– Om|Yi, A^` H$mßVm, "[nadV©ZmMm dmQ>gÍ$' AßH$ 20 dm, 16 V 28 , \$]wdmar
2009, [•. 15
23. eßH$a [mQ>rc - "Q>ma\w$cm', Xwgar Amd•Œmr, [wU, 2007, _c[•ÓR>.
24. Vðd - ‡ÒVmdZm, [•. 6, 7, 9
25. (gß[m.) ZmJZmW H$mŒmm[Îc, CoZ. [•. 83
234
26. O`lr Zm\$S> - "J´m_rU-‡mXoeH$ H$mXß]ar', (gß[m) B©Ìda ZßX[wa - "gmohÀ` : J´m_rU
AmoU XocV' (S>m∞. _XZ Hw$cH$Uu Jm°ad JßW), [ohcr Amd•Œmr, ZmJ[ya, 2002, [•. 71
27. ^mcMß– Z_mS> - "Q>rH$mÒd ßda', CoZ. [•. 275
28. X. o^. Hw$cH$Uu - "H$mXß]ar : ÒdÍ$[ AmoU g_rjm', ‡W_md•Œmr, [wU - 2003, [•.59
29. Eg. S>r. BZm_Xma - "oeXmar', (gß[m.) od. [w. ^mJdV - gÀ`H$Wm - AßH$ [mMdm - _mM©
1971, [•. 63
30. Vðd, [•. 63
31. a. od. Omer, "gyS>' (gß[m.) od. [w. ^mJdV - "gÀ`H$Wm', AßH$ gmVdm, _ 1972,
[•.40
32. ]m]wamd ]mJyc - "gyS>', oVgar Amd•Œmr, _wß]B© - 2000, ‡ÒVmdZm, [•. 6, 7
33. Vðd - ‡ÒVmdZm, [•. 7
34. od. eß. Mm°Kwc - "AmÒdmX AmoU AmcI', ‡W_md•Œmr, [wU, 2002, [•. 131
35. JO_c _mir - "gyS>' [arjU, (gß[m.) ZmJZmW H$mŒmm[Îc - "‡oVÓR>mZ - H$mXß]ar g_rjm
odefmßH$', CoZ. [•. 200, 201
36. odcmg Imc, CoZ. [•. 203
37. [´. lr. ZÈaH$a - "_m`_amR>r', XocV gmohÀ` odefmßH$, Am∞JÒQ> 1975, [•. 30
38. Jm. _. Hw$cH$Uu - "gXm H$ËhmS> `mßMr "EH$m g•Ì`mMr S>m`ar', (gß[m.) od. [w. ^mJdV,
"gÀ`H$Wm', AßH$ Mm°Wm, \$]wdmar 1974, [•. 60, 61
39. Vðd, [•. 61
40. Mß–H$mßV ]mßoXdS>H$a - "_amR>r H$mXß]ar : qMVZ AmoU g_rjm', [ohcr Amd•Œmr, [wU,
1983, [•. 214
41. adt– R>mHy$a - "_amR>r J´m_rU H$mXß]ar', ‡W_ Amd•Œmr, [wU 1993, [•. 112 dÍ$Z CX≤Y•V.
42. Jm._. Hw$cH$Uu - "JmVmdim', (gß[m.) Zaha Hw$ÈßXH$a, ‡H$me H$m_VrH$a, "‡oVÓR>mZ'
AßH$ gmVdm, _mM© 1972, [•. 15
235
43. `m. dm. dS>ÒH$a, "gm_moOH$ CÀH´$mßVrMm —ÓQ>mßV "JmVmdim', (gß[mXH$) H$sVu AmZßX mXd
- "AmZßX `mXd `mßMm JmVmdim : gmX AmoU ‡oVgmX', ‡W_md•Œmr 1 OmZ. 1991, [•.
88
44. A. dm. Hw$cH$Uu - "[mMmim', (gß[m.) Zaha Hw$ÈßXH$a, ‡H$me H$m_ÃrH$a, C. oZ. [•. 22
45. O`lr Zm\$S>, CoZ. [•. 73
46. (gß[m.) gwYra agmi - "‡oVÓR>mZ' - _-OyZ-Owc°-Am∞JÒQ> 2003, [•. 79
47. (gß[m.) ZmJZmW H$mŒmm[Îc$, CoZ. [•. 145
48. X. Vm. mgc, "am. aß. ]mamS> mß¿`m H$mXß]Ë`m : ÒdÍ$[ d d°oeÓQ>Á', (gß[m.) adt– qH$]h˛Z
- "‡oVÓR>mZ' - AßH$ 3-4, _-OyZ-Owc°-Am∞JÒQ> 1997, [•. 22
49. ^mcMß– Z_mS>, CoZ. [•. 285
50. ZVmOr [mQ>rc - "gÏ`gmMr gmohpÀ`H$ - AZßV H$X_', (gß[m.) od⁄m _wacrYa Zmi -
"AZßV H$X_ g›_mZmW© Ò_aoUH$m' - 2006, [•.5
51. Vðd, [•.
52. H$ed _lm_ - "hoH$H$V AmoU OQ>m y', Mm°Wr Amd•Œmr, _wß]B© - _mM© 2005, [naoeÓQ>,
[•.111
53. eßH$aamd IamV - "XocV dmL≤>_` ‡aUm AmoU ‡d•Œmr', [ohcr Amd•Œmr, 1978, [•. 212
54. `mJ|– _lm_ - "XocV gmohÀ` : CX≤J_ AmoU odH$mg', ‡W_md•Œmr, ZmJ[ya 1988, [•.205
dÍ$Z CX≤Y•V.
55. ZßXm _lm_ - "XocV H$mXß]ar : ÒdÍ$[ AmoU g_rjm', [ohcr Amd•Œmr - _wß]B© - 2006,
[•. 134
56. Vðd, [•. 135
57. Vðd, [•. 137
58. am. J. OmYd - "oZir [hmQ>', [´W_md•Œmr, [wU, 1978, [•. 83
59. `mJ|– _lm_ , CoZ. [•. 206
236
60. (gß[m.) amOZ Jdg, CoZ. [•. 124
61. Vðd, [•. 131
62. adt– R>mHy$a, CoZ. [•. 286
63. ^mcMß– Z_mS>, CoZ. [•. 285
64. (gß[m.) amOZ Jdg, CoZ. [•. 165
65. Vðd, [•. 173
66. adt– R>mHy$a, CoZ. [•. 135
67. (gß[m.) amOZ Jdg, CoZ. [•. 191
68. AaqdX _mUJmßdH$a - "o]T>ma V Pyc EH$m ApÒVÀd dXZMm ‡dmg', (gß[m.) _. X.
hmVH$UßJcH$a, dgßV dUHw$–. "CJdmB©' AßH$, 5, 6, Eo‡c - _ 1990, [•. 28, 29
69. adrß– R>mHy$a, CoZ. [•. 138
70. (gß[m.) amOZ Jdg, CoZ. [•. 238, 239
71. Vðd, [•. 239
72. ‡^mH$a [m‹ - "Om_Xma e°crVrc cjUr` H$mßX]ar', (gß[m.) eßH$a gmaS>m - "oZÓ[U©
d•jmda ^a Xw[mar : gßohVm AmoU g_rjm', ‡W_ Amd•Œmr, OmZdmar 2003, [•. 81, 82
73. `. oX. \$S>H$ - "^mofH$ gßH$VmßMr _wp∑V Midi', (gß[m.) eßH$a gmaS>m, CoZ. [•. 86
74. am. J. OmYd - "XmZ V[mZßVaM qMVZ', (gß[m.) eßH$a gmaS>m, CoZ. [•. 90
75. H$ed _lm_ - "‡moVoZoYH$ gm_moOH$ AßV:gyÃ', (gß[m.) eßH$a gmaS>m, CoZ, [•. 98
-----#-----