1. TERMINY PRZYJĘTE I ODRZUCONE

terminy przyjęte — druk wytłuszczony

terminy odrzucone — kursywa

U — używaj

NU — nie używaj

TK — termin skojarzony

TS — termin szerszy

TW — termin węższy

abbaTK Jahwe

TS Bógduchowość

abiogenezaTK ewolucja

TS życie

ablucja[przyjęto termin obcojęzyczny od-rzucając terminy polskie, ponieważstanowi on nazwę własną czynnościobmycia rytualnego]

NU obmycieobmycie rytualne

TK chrzest

TS świętość

aborcjaNU abort

abortusporonienie sztuczne

TK życiedzieckokobieta

TS teologia moralna

abortU aborcja

abortusU aborcja

AbsolutNU absolut chrześcijaństwaTK Bóg

Pierwsza Przyczyna

3

achemenidzi

absolut chrześcijaństwaU Absolut

achemenidziTS Persja

adhortacjaNU adhortacja apostolskaTK encyklika

bullamotu propriokonstytucjabrewe

TS papieżakty Stolicy Apostolskiej

adhortacja apostolskaU adhortacja

administracja apostolskaTK diecezja

TS Kościół

adopcja (teologia)[nie należy mylić tego terminu z”duchową adopcją”]

TS człowiek

adopcjonizmTK monarchianizm

sabelianizmmodalizmunitarianizmsocynianizmantytrynitaryzmpatrypasionizm

TS Trójca Święta

adoracjaTS kult

adwentTS rok liturgicznyTW roraty

adwentyściTK Kościół Adwentystów Dnia Siód-

megoadwentyzm

TS chrześcijanie

Adwentyści Dnia SiódmegoU Kościół Adwentystów Dnia Siód-

mego

adwentyzmTK Kościół Adwentystów Dnia Siód-

megoadwentyści

TS chrześcijanie

afektNU afektyTS emocjeTW radość

smutekrozpacz

afektyU afekt

afrochrystianizmNU afrochrześcijanie

afrochrześcijaństwoTK chrystianizm

akomodacjamisje

4

akademia

TS teologia

afrochrześcijanieU afrochrystianizm

afrochrześcijaństwoU afrochrystianizm

agapaNU agape

agapyTK Eucharystia

TS liturgika

agapeU agapa

agapyU agapa

agendaNU agendy liturgiczne

agenda kapłańskaagenda liturgiczna

TS liturgika

agenda kapłańskaU agenda

agenda liturgicznaU agenda

agendy liturgiczneU agenda

AggeuszTK prorocy mniejsi

TS prorocy

aggiornamento[termin pokrewny używany zamien-nie z terminem głównym]

TK akomodacjaTS eklezjologia

aggiornamentoU inkulturacja

agnostycyTK agnostycyzmTS filozofia

agnostycyzm[termin filozoficzny, ale obecnie uży-wany jest w wielu różnych znacze-niach]

TS filozofia

Agnus DeiNU Baranek BożyTK Eucharystia

Agnus DeiU Baranek Boży (modlitwa)

agrafaU agrafon

agrafonNU agrafaTK ewangelie

Jezus ChrystusTS Nowy Testament

akademiaTK uniwersytet

uczelniaTS nauka

5

Akadowie

AkadowieNU AkkadyjczycyTK SumerowieTS historia biblijna

języki biblijne

akatyst[z uwagi na wieloznaczność terminuw zapisach bibliograficznych używaćwraz z terminami osób, których do-tyczy np. *akatyst*Jezus Chrystus]

TK nowennalitania

TS liturgika

Akcja KatolickaTK świeccyTS teologia pastoralna

AkkadyjczycyU Akadowie

aklamacje liturgiczneTS liturgia

akolitaTK lektorTS służba liturgiczna

akomodacjaTK inkulturacja

aggiornamentoTS teologia pastoralna

akomodacjaU inkulturacja

akrostychNU akrostychy

akrostychyU akrostych

aksjologiaTK wartość (filozofia)TS etyka

akty Stolicy ApostolskiejTW encyklika

adhortacjabullakonstytucja

albaNU albyTK ornatTS liturgika

albigensiTK katarowieTS herezje

albyU alba

alegoriaTS literatura

aleksandryjska liturgiaNU liturgia św. MarkaTS liturgika

aleksandryjska szkoła egze-getyczna

TK antiocheńska szkoła egzegetycz-na

TS hermeneutyka biblijna

6

anabaptyści

Alfa i OmegaTS Jezus Chrystus

AllachU Allah

AllahNU AllachTK BógTS islam

allelujaTS Jahwe

allokucjaTS akty Stolicy Apostolskiej

altruizmTS człowiek

dobro

alumnNU alumniTS seminarium

alumniU alumn

ambasadaTK placówka dyplomatyczna

dyplomacjaTS dyplomacjaTW nuncjatura

ambonaTS liturgia

amen

amfiktioniaNU amfiktionie

TS Izrael

amfiktionieU amfiktionia

AmmoniciTS ludy biblijne

AmoryciTS ludy biblijne

AmosTK prorocy mniejsi

amuletNU amulety

TK talizman

TS magia

amuletyU amulet

anabaptyściNU anabaptyzm

AnabaptyzmDortrechckie Wyznanie WiaryMennonitów

TS protestanci

AnabaptyzmU anabaptyści

anabaptyzmU anabaptyści

7

anachoreci

anachoreciNU anachoretyzm

Anachoretyzm egipskianachoreza

TK pustelnikmnich

TS zakony

anachoretyzmU anachoreci

Anachoretyzm egipskiU anachoreci

anachorezaU anachoreci

anaforaNU anafory

anafory eucharystyczne

TK kanon

anaforyU anafora

anafory eucharystyczneU anafora

analiza narratywnaTK analiza semantyczna

analiza retoryczna

TS hermeneutyka biblijna

analogia

anamnesisU anamneza

anamnezaNU anamnesis

Anamnezja eucharystycznaTK modlitwaTS anafora

Anamnezja eucharystycznaU anamneza

anatemaU ekskomunika

angelologiaTW anioł

anglikanieTS protestanci

anglikanizmTK Anglikańska WspólnotaTS protestanci

Anglikańska Wspólnota[termin Kościół Anglikański określaoficjalny, państwowy kościół Anglii ijako temin węższy został odrzuco-ny]

NU Wspólnota AnglikańskaKościół Anglikański

TS protestantyzm

aniołNU anioły

archaniołaniołowie

TS angelologiaduchy

Anioł Pański (modlitwa)TS modlitwa

8

apokaliptyka

Anioł StróżTS anioł

aniołowieU anioł

aniołyU anioł

annatyNU annaty papieskieTK beneficjumTS papież

annaty papieskieU annaty

antiocheńska szkoła egze-getyczna

TK aleksandryjska szkoła egzege-tyczna

TS hermeneutyka biblijna

antropocentryzm

antropologia

antropomorfizm

AntychrystTK Mesjasz

antyfonaNU antyfonyTS modlitwa

antyfonarzeTK antyfonaTS Msza święta

antyfonyU antyfona

antyjudaizmU antysemityzm

antyklerykalizmTS opozycja

antypapieżNU antypapieżeTK papież

antypapieżeU antypapież

antysemityzmNU antyjudaizmTK rasizm

apofatyczna teologiaNU apofatyzm

apofazateologia apofatycznateologia negatywna

apofatyzmU apofatyczna teologia

apofazaU apofatyczna teologia

apoftegmatNU apoftegmaty

apoftegmatyU apoftegmat

apokaliptykaTS krytyka literacka

9

apokatastaza

apokatastasisU apokatastaza

apokatastazaNU apokatastasisTS herezja

apokryfNU apokryfy

apokryfyU apokryf

apolinaryzmTK monofizytyzm

monoteletyzmTS herezje

apologeciTS historia Kościoła

apologetykaTS teologia fundamentalna

apostaciU apostata

apostataNU apostaciTK heretykTS apostazja

apostazjaTK herezja

apostolatTK świeccy

apostołNU apostołowie

apostołowieU apostoł

apropriacjaTS Trójca Święta

AramejczycyTS ludy biblijne

archaniołU anioł

archetypTS religia

archidiakonatTK diecezja

archidiecezjaNU archidiecezjeTK diecezje

archidiecezjeU archidiecezja

archiprezbiterTK biskup

TS duchowieństwo

TW kapituła

arcybiskupTK biskup

metropolitaarchidiecezja

10

baptyści

arcybractwaU arcybractwo

arcybractwoNU arcybractwa

arcykapłanTK Jezus ChrystusTS religia

arianizmTS herezja

Arka NoegoTK potop

Noe

Arka PrzymierzaTS judaizm

ars moriendiTK śmierćTS teologia duchowości

asceciU asceta

ascetaNU asceciTS duchowość

ascetykaTK teologia duchowości

ascezaTK post

modlitwaTS duchowość

asymilacjaTK akomodacja

Asyryjczycy

ateizmNU bezbożnictwo

autokefaliaTS Kościół

BaalTS religie Kanaanu

Badacze Pisma ŚwiętegoTS protestanci

bahaizmTS islam

bajanizmTS protestantyzm

BalaamTS postacie biblijne

banicjaTK wygnanie

emigracja

baptysteriumTK chrzcielnicaTS sakramentyTW sakrament chrztu

baptyściTS protestanci

11

baptyzm

baptyzmTS protestantyzm

Baranek BożyU Agnus Dei

Baranek Boży (modlitwa)NU Agnus DeiTS liturgia

BartłomiejTK apostoł

BaruchTS postacie biblijne

bazylikaTK świątynia

kościółarchitektura

TS kult

beatyfikacjaNU beatyfikacjeTK kanonizacja

beatyfikacjeU beatyfikacja

Benedictus (modlitwa)TK MagnificatTS liturgia godzin

beneficjaU beneficjum

beneficjumNU beneficja

bezbożnictwoU ateizm

bezżeństwoU celibat

BibliaNU Pismo ŚwięteTS biblistyka

biblijna teologiaU teologia biblijna

biblistyka

bierzmowanieNU sakrament bierzmowaniaTS sakrament

bioetykaTS teologia moralna

biskupNU biskup ordynariusz

ordynariuszbiskup koadiutor

TK diecezja

biskup koadiutorU biskup

biskup ordynariuszU biskup

bluźnierstwoTK grzech

błogosławieniU błogosławiony

12

bulla

błogosławieństwaU błogosławieństwo

błogosławieństwoNU błogosławieństwaTS liturgia

błogosławionyNU błogosławieniTK świętyTS beatyfikacja

boginieU Bóg

bogomiliNU bogomilizm

BogomolcyBogomoli

TS herezja

bogomilizmU bogomili

BogomolcyU bogomili

BogomoliU bogomili

bogowieU Bóg

Bogurodzica (pieśń)TS liturgia

bojaźń BożaTS Bóg

człowiek

BógNU Pan Bóg

bogowieboginiebóstwo

TK AbsolutTW Abba

JahweStwórcaZbawicielPAN

bóstwoU Bóg

bractwaU bractwo

bractwoNU bractwaTS świeccy

bractwo kościelneTK konfraternia

ruchyTS organizcja Kościoła

breweTK bulla

dekretzarządzenie

TS papiestwo

brewiarzTS liturgia godzin

bullaNU bulle

13

byt (ontologia)

bulleU bulla

byt (ontologia)TS filozofia

Całun TuryńskiTS relikwie

celebraNU celebra liturgiczna

celebracjacelebracje

TS liturgia

celebra liturgicznaU celebra

celebracjaU celebra

celebracjeU celebra

celebransTS liturgia

celibatNU bezżeństwoTK dziewictwo

cenobiciTS zakon

cenzura kościelnaNU cenzury kościelne

cenzury kościelneU cenzura kościelna

ceremoniałTS liturgia

ceremoniarzTS liturgia

cerkiewU kościół (budynek)

cerkiewTK kościół

TS prawosławie

ceroferariuszTS liturgia

cesarstwoTK cesarz

ustrójpaństwo

TS władza

cezaropapizmTK cesarz

władzapapiestwo

charytatywnośćU diakonia

charytologiaTS teologia dogmatyczna

TW łaska

charyzmaU charyzmat

14

cnota

charyzmatNU charyzmaTK dary Ducha ŚwiętegoTS duchowość

charyzmatycyU charyzmatyk

charyzmatykNU charyzmatycyTK dary Ducha ŚwiętegoTS charyzmat

chasydyzmTS judaizm

chiliazmTK millenaryzmTS herezja

chorał gregoriańskiTS sztuka sakralna

chrystologiaTS teologia dogmatyczna

chrzcielnicaTK sakrament

chrzestkościół

TS liturgia

chrzestNU chrzty

sakrament chrztuTK sakramentTS liturgika

chrześcijanie

chrześcijanizmU chrześcijaństwo

chrześcijaństwoNU chrześcijanizmTK chrześcijanieTS religia

chrztyU chrzest

chwała BożaTS Bóg

cierpienieNU cierpienie psychiczneTS człowiek

cierpienie psychiczneU cierpienie

cmentarzNU cmentarzeTK śmierć

pogrzebTS liturgia

cmentarzeU cmentarz

cnotaNU cnoty

cnoty chrześcijańskieTS człowiek

cnotyU cnota

15

Credo

cnoty chrześcijańskieU cnota

CredoNU Credo mszalneTS liturgia

Credo mszalneU Credo

cudNU cuda

cudy

cudaU cud

cudyU cud

cudzołóstwoTS grzech

człowiekTS antropologia teologiczna

czyściecTK śmierćTS eschatologia

czytania liturgiczneNU lekcje

lekcjaTS liturgia

dalmatykaNU dalmatykiTK ornatTS szata litugiczna

dalmatykiU dalmatyka

DanielTK prorok

TS księga Daniela

Dary - Duch ŚwiętyU dary Ducha Świętego

dary Ducha Św.U dary Ducha Świętego

dary Ducha ŚwiętegoNU Dary - Duch Święty

dary Ducha Św.

TS Duch Święty

deifikacjaTS człowiek

deizmTK Bóg

dekalog[przyjęto nazwę występującą w Bi-blii]

NU Dziesięć Przykazańprzykazania Boże

TS Stary Testament

dekanatTS prawo kanoniczne

dekretTS akty Stolicy Apostolskiej

16

doktor Kościoła

demokracjaTK władza

demonTK aniołTS duch

demoralizacjaTS moralność

deontologiaTK teologia moralna

desakralizacjaTK laicyzacja

DeuteroizajaszTS prorok

DeuterozachariaszTS prorok

devotio modernaTK charyzmatykTS duchowość

diabełU Szatan

diakonNU diakoniTK prezbiter

biskupTS duchowny

diakonat

diakoniU diakon

diakoniaNU działalność charytatywna

charytatywnośćposługa chrześcijańska

diecezjaNU diecezjeTK biskup

diecezjeU diecezja

dogmatTK opiniaTS naukaTW dekret

doketyzmTK herezjaTS teologia

doksologiaNU doksologieTS liturgia

doksologieU doksologia

doktor KościołaTS święty

Dortrechckie Wyznanie WiaryMennonitów

U anabaptyści

Drugi List św. Pawła do Koryn-tian

U List do Koryntian 2

17

Duch Święty

Duch ŚwiętyTK dary Ducha Świętego

zesłanie Ducha ŚwiętegoTS Trójca Święta

duchowieństwoTK ksiądz

diakonTS Kościół

duchowniU duchowny

duchownyNU duchowniTK prezbiter

biskupdiakon

duchowość religijna

duchy

duszaTK człowiek

duszpasterstwoNU duszpasterzowanie

duszpasterzduszpasterzeposługa duszpasterska Kościoła

TK duchowny

duszpasterzU duszpasterstwo

duszpasterzeU duszpasterstwo

duszpasterzowanieU duszpasterstwo

dyktaturaTK władza

państwo

dyplomacjaTK nuncjatura

ambasador

dyspensa kościelnaNU dyspensyTS prawo kanoniczne

dyspensyU dyspensa kościelna

dysputa teologicznaTK sobór

herezjaTS teologia

działalność charytatywnaU diakonia

Dzieje ApostolskieU Księga Dziejów Apostolskich

dziekanTK proboszcz

duchownydekanat

dziesięcinaTK podatek

Dziesięć PrzykazańU dekalog

18

episkopat

dziewicaNU dziewiceTK celibat

dziewiceU dziewica

dziewictwoTK celibat

ślub czystości

ebioniciTS herezja

edyktTK rozporządzenie

bulladekret

TS władza

egalitaryzmTK społeczeństwo

państwoustrój

egzegeza biblijnaTK hermeneutykaTS Biblia

EklezjastesU Kohelet

EklezjastykU Księga Syracha

eklezjologiaTK teologia dogmatyczna

Kościółteologia fundamentalna

ekskomunikaNU klątwa

anatemaTS kary kościelne

ekumenizmNU teologia ekumeniczna

teologia ekumenizmujedność chrześcijańska

TS chrześcijanieKościół

elekcjaTK wybory

elektorat

elektoratTK elekcjaTS społeczeństwoTW elektor

encyklopedyściTK pisarz

oświecenieWielka Encyklopedia Francuska

TS nauka

eparchiaTK diecezja

metropoliaTS organizacja KościołaTW biskup

episkopatTK biskup

apostołsynod

TS duchowieństwoTW biskup

19

eremita

eremitaTK zakonnik

mnich

TS zakony

eschatologia

etyka

EucharystiaNU komunia

Msza ŚwiętaWieczerza PańskaNajświętszy Sakramentsakrament Eucharystii

TS sakrament

eudajmonizm

EwangeliaTS Nowy Testament

Ewangelia według św. JanaTS Nowy Testament

Ewangelia według św. Łu-kasza

TS Nowy Testament

Ewangelia według św. Mar-ka

TS Nowy Testament

Ewangelia według św.MateuszaTS Nowy Testament

ewangeliarzNU ewangeliarzeTS liturgia

ewangeliarzeU ewangeliarz

ewangelizacjaTK apostolat

nauczanie

TS teologia

TW katecheta

EzdraszTS postacie biblijne

EzechiaszTS postacie biblijne

EzechielTS prorok

faraTK kolegiata

konkadetrakatedra

TS kościół

faryzeuszeTK saduceusze

TS judaizm

faszyzmTK hitleryzm

ideologia

TS polityka

20

herezja

febronianizmTK gallikanizm

józefinizm

TS ustrój

feudalizmTK dziesięcina

społeczeństwo

TS państwo

TW ustrój

filozofia

gminaTK samorząd

administracja

TS administracja

gnostycyzmTS herezja

gnoza

guberniaTK gubernator

TS administracja

habitTS mnich

hagiografiaTK święty

błogosławiony

TS historia Kościoła

heksaemeronNU heksahmeron

heksameronhexaemeronhexahemeronhexameron

TS księga Rodzajustworzenie

heksahmeronU heksaemeron

heksameronU heksaemeron

HeksaplaNU hexaplaTS krytyka tekstu

heretykTS herezja

herezjaNU herezjeTW heretyk

herezjeU herezja

hexaemeronU heksaemeron

hexahemeronU heksaemeron

hexameronU heksaemeron

hexaplaU Heksapla

21

hezychazm

hezychazmTS duchowość

hierarchiaTK organizacja

Historia Kościoła

homologiaTK Credo

hugenociTK kalwinizmTS reformacja

husytyzmTK reformacja

ikonaNU ikonyTS kult

ikonografiaTS sztuka

ikonyU ikona

illuminacjaU iluminacja

iluminacjaNU illuminacjaTS łaska

imamTK duchowny

meczetTS Islam

imigracjaTK społeczeństwo

Indeks Ksiąg ZakazanychTS akty Stolicy Apostolskiej

indyferentyzmTS człowiek

inkulturacjaNU akomodacja

aggiornamentoTS misja

inkwizycjaTK sąd

herezja

insygniaTK biskup

interdyktTK sąd

inwestyturaTK administracja

biskup

ipsissima verba IesuU logia Jezusa

islamNU mahometanizm

muzułmanizmTS religia

IzajaszTS prorok

22

Juda (kraina)

JahweNU JehowaTS Bóg

jakobinizmTK rewolucja francuska

JakubTS patriarcha

jałmużnaNU jałmużnyTS kult

jałmużnyU jałmużna

jansenizmTS herezja

jedność chrześcijańskaU ekumenizm

JehowaU Jahwe

JeremiaszTS prorok

JerozolimaNU JeruzalemTS Palestyna

JeruzalemU Jerozolima

JesusU Jezus Chrystus

JezusU Jezus Chrystus

Jezus ChrystusNU Jesus

JezusOdkupicielZbawicielSyn Boży

język aramejskiTK język hebrajski

język grecki

TS języki biblijne

język greckiTK język hebrajski

język aramejski

TS języki biblijne

język hebrajskiTK język grecki

język aramejski

TS języki biblijna

JoelTS prorok

JonaszTS prorok

JozueTS postacie biblijne

Juda (kraina)TS Palestyna

23

judaizm

judaizmTS religia

Judasz IskariotaTS apostoł

JudeaTS Palestyna

jurydykaTK miasto

sąd

jurysdykcjaTS prawo kanoniczne

jutrzniaTS liturgia godzin

kabałaTS judaizm

kadzidłoTS liturgia

KainTK Abel

kairologiaTW kairos

kairosTS kairologia

kalifTK duchowny

IslamMahomet

kalwinizmTS protestantyzm

kancjonałTK liturgia

kanonNU kanon BibliiTK natchnienie

kanon BibliiU kanon

kanoniaTK kapituła

administracja

kanonikTS kapituła

kanonizacjaTK święty

kapelanNU kapelaniTK duchowny

kapelaniU kapelan

kapitułaTS liturgia

kaplicaNU kaplice

kapliceU kaplica

24

kazanie

kapłanTK duchowny

prezbiter

biskup

Jezus Chrystus

TS kapłaństwo

kapłaństwo[stosuje się tylko do jedynego ka-płaństwa Jezusa Chrystusa; istniejeodrębne hasło - sakrament kapłań-stwa]

NU kapłaństwo Jezusa Chrystusa

TK Jezus Chrystus

TW kapłan

kapłaństwo Jezusa ChrystusaU kapłaństwo

karaimiTS Żydzi

kardynałNU kardynałowie

kolegium kardynalskie

kardynałowieU kardynał

kary kościelneTK prawo kanoniczne

katakumbyTK cmentarz

nekropolia

katarowieTK albigensi

sekta

herezja

katecheciU katecheta

katechetaNU katecheci

katechiści

katechetykaTW katecheta

katechiściU katecheta

katechizacjaTS katechetyka

katechizmTS katechizacja

katechumenatTK chrzest

katedraTS diecezja

katolicyzmTS chrześcijaństwo

kazanieTK homilia

25

kaznodzieja

kaznodziejaNU kaznodziejeTK kazanie

homilia

kaznodziejeU kaznodzieja

kaznodziejstwoTW kaznodzieja

kenozaTS Jezus Chrystus

kerygmaU kerygmat

kerygmatNU kerygmaTK homilia

katechezaJezus Chrystus

kielichNU kielich liturgiczny

kielich mszalnykielichy

TS liturgia

kielich liturgicznyU kielich

kielich mszalnyU kielich

kielichyU kielich

kierownictwo duchoweTS duchowość

klasztorNU klasztory

monastermonastyr

TS zakon

klasztoryU klasztor

klątwaU ekskomunika

klerTS duchowny

klerycyU kleryk

klerykNU klerycyTK seminarium

klerykalizacjaTK sakralizacja

kodeksTK prawo

kodeks kanonicznyU Kodeks Prawa Kanonicznego

Kodeks Prawa Kanoniczne-go

NU kodeks kanonicznyTS prawo kanoniczne

KoheletNU EklezjastesTS Stary Testament

26

konstytucja

koinoniaTK kościółTS chrześcijanie

kolegialnośćTK biskupTS episkopat

kolegiataTK kapituła

kolegium

kolegium kardynalskieU kardynał

kolekta (modlitwa)[termin dotyczy modlitwy mszalnej]

TS liturgia

kolędaNU kolędy

kolędyU kolęda

kompletaTS liturgia godzin

komuniaU Eucharystia

koncelebraTS liturgia

koncyliaryzmTK biskup

konfesjonałTK grzech

TS kościół

konfirmacjaTS protestantyzm

konklaweTK papież

biskupkardynał

konkordancjaTS metodologia biblijna

konkordatTK kościół

prawo wyznanioweStolica Apostolskadyplomacja

konsekracjaU przeistoczenie

konsekracjaTS Eucharystia

konstytucjaTK prawo

ustawa zasadnicza

konstytucje zakonneU reguła

konstytucje zgromadzeń zakon-nych

U reguła

27

konsystorz

konsystorzTK kardynał

biskuppapież

kontrreformacjaTK reformacja

sobór

konwersjaTK nawrócenie

wyznaniechrześcijanie

KoranTS islam

KościółTK Jezus Chrystus

Kościół Adwentystów DniaSiódmego[jako termin ”używaj” wybrano na-zwę oficjalną związku religijnego wPolsce, choć trzeba przyznać, że wpotocznym rozumieniu nazwa od-rzucona jest także używana]

NU Adwentyści Dnia Siódmego

TK adwetyści

TS chrześcijanie

Kościół AnglikańskiU Anglikańska Wspólnota

Kościół BaptystówU Kościół Chrześcijan Baptystów

kościół (budynek)NU zbór

cerkiewTS sztuka chrześcijańska

Kościół Chrześcijan Bapty-stów[wybrano termin związku wyznanio-wego, jako oficjalnej reprezentacjibaptystów, w terminach odrzuco-nych znalazł się termin popularny]

NU Kościół BaptystówTS protestantyzm

Kościół Ewangelicko-augs-burski

NU Kościół LuterańskiKościół Ewangelickoluterański

TS protestantyzm

Kościół Ewangelicko-refor-mowany

NU Kościół KalwińskiTS protestantyzm

Kościół EwangelickoluterańskiU Kościół Ewangelicko-augsburski

Kościół KalwińskiU Kościół Ewangelicko-reformowa-

ny

Kościół LuterańskiU Kościół Ewangelicko-augsburski

królestwoTK władza

ustrój

28

Księga Jeremiasza

krucjataNU krzyżowcyTK wyprawa krzyżowaTS Ziemia Święta

zakony rycerskieIslam

krucyfiksTK Jezus Chrystus

krzyżTK Jezus Chrystus

krzyżowcyU krucjata

ksiądzTK duchowny

Księga AbdiaszaTS Stary Testament

Księga AggeuszaTS Stary Testament

Księga AmosaTS Stary Testament

Księga Apokalipsy świętegoJana

TS Nowy Testament

Księga BaruchaTS Stary Testament

Księga DanielaTS Stary Testament

Księga Dziejów Apostol-skich

NU Dzieje ApostolskieTS Nowy Testament

księga EklezjastesaU Księga Koheleta

Księga EsteryTS Stary Testament

księga ExodusU Księga Wyjścia

Księga EzdraszaTS Stary Testament

Księga EzechielaTS Stary Testament

księga GenesisU Księga Rodzaju

Księga HabakukaTS Stary Testament

Księga HiobaNU księga JobaTS Stary Testament

Księga IzajaszaTS Stary Testament

Księga JeremiaszaTS Stary Testament

księga JobaU Księga Hioba

29

Księga Joela

Księga JoelaTS Stary Testament

Księga JonaszaTS Stary Testament

Księga JozuegoTS Stary Testament

Księga JudytyTS Stary Testament

Księga KapłańskaTS Stary Testament

Księga KoheletaNU księga EklezjastesaTS Stary Testament

Księga Kronik 1TS Stary Testament

Księga Kronik 2TS Stary Testament

Księga Królewska 1TS Stary Testament

Księga Królewska 2TS Stary Testament

Księga LamentacjiNU Lamentacje JeremiaszaTS Stary Testament

Księga LiczbTS Stary Testament

Księga Machabejska 1TS Stary Testament

Księga Machabejska 2TS Stary Testament

Księga MalachiaszaTS Stary Testament

Księga MądrościNU Księga Mądrości SalomonaTS Stary Testament

Księga Mądrości SalomonaU Księga Mądrości

Księga MicheaszaTS Stary Testament

księga NachumaU Księga Nahuma

Księga NahumaNU księga NachumaTS Stary Testament

Księga NehemiaszaTS Stary Testament

Księga OzeaszaTS Stary Testament

Księga Pieśni nad PieśniamiTS Stary Testament

Księga Powtórnego PrawaU Księga Powtórzonego Prawa

30

Kyrios

Księga Powtórzonego Pra-wa

NU Księga Powtórnego PrawaTS Stary Testament

Księga PrzypowieściU Księga Przysłów

Księga PrzysłówNU Księga Przypowieści

Księga Przysłów SalomonaTS Stary Testament

Księga Przysłów SalomonaU Księga Przysłów

Księga PsalmówNU psalmyTS Stary Testament

Księga RodzajuNU księga GenesisTS Stary Testament

Księga RutNU księga RuthTS Stary Testament

księga RuthU Księga Rut

Księga Samuela 1TS Stary Testament

Księga Samuela 2TS Stary Testament

Księga SędziówTS Stary Testament

Księga SofoniaszaTS Stary Testament

Księga SyrachaNU Eklezjastyk

Księga SyracydesaTS Stary Testament

Księga SyracydesaU Księga Syracha

Księga TobiaszaNU Księga TobitaTS Stary Testament

Księga TobitaU Księga Tobiasza

Księga WyjściaNU księga ExodusTS Stary Testament

Księga ZachariaszaTS Stary Testament

kultTK liturgia

kuriaTS biskup

KyriosTK Jezus Chrystus

31

laicyzacja

laicyzacjaNU sekularyzacja

laikatTK świecki

Lamentacje JeremiaszaU Księga Lamentacji

lectio divinaNU lectio divine

lectio divineU lectio divina

legatNU legat papieskiTK papież

legat papieskiU legat

lekcjaU czytania liturgiczne

lekcjeTS liturgia

lekcjeU czytania liturgiczne

lekcjonarzTK ewangeliarz

TS liturgia

lewiratTS instytucje biblijne

List do EfezjanNU List św. Pawła do EfezjanTS Nowy Testament

List do FilemonaNU List św.Pawła do FilemonaTS Nowy Testament

List do FilipianNU List św. Pawła do FilipianTS Nowy Testament

List do GalatówNU List św. Pawła do GalatówTS Nowy Testament

List do HebrajczykówTS Nowy Testament

List do KolosanNU List św. Pawła do KolosanTS Nowy Testament

List do Koryntian 1NU Pierwszy List św. Pawła do

KoryntianTS Nowy Testament

List do Koryntian 2NU Drugi List św. Pawła do Ko-

ryntianTS Nowy Testament

List do RzymianNU List św. Pawła do RzymianTS Nowy Testament

32

List św. Piotra 2

List do Tesaloniczan 1NU List św. Pawła do TesaloniczanTS Nowy Testament

List do Tesaloniczan 2NU List świętego Pawła do Tesalo-

niczanTS Nowy Testament

List do Tymoteusza 1NU List św. Pawła do TymoteuszaTS Nowy Testament

List do Tymoteusza 2NU List świętego Pawła do Tymo-

teuszaTS Nowy Testament

List do TytusaNU List św. Pawła do TytusaTS Nowy Testament

List św. JakubaTS Nowy Testament

List św. Jana 1NU List świętego JanaTS Nowy Testament

List św. Jana 2NU List świętego JanaTS Nowy Testament

List św. Jana 3NU Trzeci List św. Jana

List świętego JanaTS Nowy Testament

List św. JudyNU List świętego JudyTS Nowy Testament

List św. Pawła do EfezjanU List do Efezjan

List św.Pawła do FilemonaU List do Filemona

List św. Pawła do FilipianU List do Filipian

List św. Pawła do GalatówU List do Galatów

List św. Pawła do KolosanU List do Kolosan

List św. Pawła do RzymianU List do Rzymian

List św. Pawła do TesaloniczanU List do Tesaloniczan 1

List św. Pawła do TymoteuszaU List do Tymoteusza 1

List św. Pawła do TytusaU List do Tytusa

List św.Piotra 1NU List świętego PiotraTS Nowy Testament

List św. Piotra 2NU List świętego PiotraTS Nowy Testament

List świętego JanaU List św. Jana 3

33

litania

List świętego JanaU List św. Jana 2

List świętego JanaU List św. Jana 1

List świętego JudyU List św. Judy

List świętego Pawła do Tesalo-niczan

U List do Tesaloniczan 2

List świętego Pawła do Tymo-teusza

U List do Tymoteusza 2

List świętego PiotraU List św. Piotra 2

List świętego PiotraU List św.Piotra 1

litaniaTK akatyst

nowennaTS liturgia

liturgiaTS liturgika

liturgia św. MarkaU aleksandryjska liturgia

liturgikaTK liturgia

logia JezusaNU ipsissima verba IesuTK Jezus ChrystusTS Nowy Testament

LogosTS Jezus Chrystus

Lud BożyTK kościół

luteranizmTK reformacja

Luter

łaskaTS charytologia

Łukasz ewang.U Łukasz Ewangelista

Łukasz Ewangelist św.U Łukasz Ewangelista

Łukasz EwangelistaNU Łukasz ewang.

Łukasz Ewangelist św.Łukasz Ewangelista św.

TS Nowy Testament

Łukasz Ewangelista św.U Łukasz Ewangelista

MachabeuszNU MachabeuszeTS Stary Testament

MachabeuszeU Machabeusz

Maciej ApostołTS Nowy Testament

MadonnaU Maryja Matka Jezusa

34

medytacja

Magisterium KościołaU Urząd Nauczycielski Kościoła

Magnifikat (modlitwa)TS liturgia godzin

mahometanizmU islam

MalachiaszTS prorok

małżeństwoTS sakrament

manicheizmTS gnoza

herezja

Marek EwangelistaNU Marek św.

Marek św. ewangelistaTS Nowy Testament

Marek św.U Marek Ewangelista

Marek św. ewangelistaU Marek Ewangelista

MariaU Maryja Matka Jezusa

mariologiaTK Maryja

martyrologiaU martyrologium

martyrologium[w terminach odrzuconych rzeczow-nik w liczbie mnogiej, mie mylić zmęczeństwem]

NU martyrologiaTK męczeństwoTS liturgia

Maryja Matka JezusaNU Madonna

MariaTK mariologia

masoneriaTK wolnomularstwo

Mateusz ApostołU Mateusz Ewangelista

Mateusz ewang. św.U Mateusz Ewangelista

Mateusz EwangelistaNU Mateusz Apostoł

Mateusz ewang. św.TS apostoł

Nowy Testament

mądrośćTS człowiek

meczetTS islam

medytacjaNU medytacjeTS duchowość

medytacjeU medytacja

35

Mesjasz

MesjaszTK Jezus Chrystus

metafizyka

metropoliaTK arcybiskup

męczennicyU męczennik

męczennikNU męczennicyTK martyrologium

męczeństwoTK martyrologiumTW męczennik

MicheaszTS prorok

midraszNU midraszeTS judaizm

midraszeU midrasz

miłosierdzieTS miłość

miłośćNU miłość chrześcijańskaTK wiara

nadziejaTS cnota

miłość chrześcijańskaU miłość

ministranciU ministrant

ministrantNU ministranciTS liturgia

misjaNU misjeTW misjonarz

misjeU misja

misjologiaTK misja

misjonarzNU misjonarzeTS misja

misjonarzeU misjonarz

mistykaTS duchowość

mitTS religia

mnichNU mnisi

zakonnikTS zakon

36

nadzieja

mnisiU mnich

modernizm (teologia)TS herezja

modlitwaTS duchowość

MojżeszTS Stary Testament

monarchiaTK król

ustrój

monasterU klasztor

monastycyzmTK zakon

mnich

monastyrU klasztor

monastyrTK klasztor

mnichzakon

monofizytyzmTK Jezus Chrystus

TS herezja

monoteizmTK Bóg

monoteletyzmTK Jezus Chrystus

TS herezja

monstrancjaTS liturgia

montanizmTK herezja

moralnośćTK człowiek

Msza ŚwiętaU Eucharystia

mszałTS liturgia

muzułmanizmU islam

nabożeństwoTS liturgia

nadziejaNU nadzieja chrześcijańska

TK wiaramiłość

TS cnota

nadzieja chrześcijańskaU nadzieja

Najświętszy SakramentU Eucharystia

37

namaszczenie chorych

namaszczenie chorychNU sakrament chorych

sakrament namaszczenia cho-rychostatnie namaszczenie

TS sakrament

natchnienie biblijneTK Biblia

kanon

Nauczycielski Urząd KościołaU Urząd Nauczycielski Kościoła

nawrócenieTK grzech

sakrament pokuty i pojednania

nazizmTK faszyzm

NehemiaszTS Stary Testament

nestorianizmTK herezja

sobór

nieboTK czyściec

niedzielaTK Jezus Chrystus

zmartwychwstanie Jezusa Chry-stusa

TS liturgia

Niepokalane PoczęcieNU Niepokalane Poczęcie Najświęt-

szej Maryi PannyNiepokalane Poczęcie NMP

TK Maryja

Niepokalane Poczęcie Najświęt-szej Maryi Panny

U Niepokalane Poczęcie

Niepokalane Poczęcie NMPU Niepokalane Poczęcie

nieszporyTK jutrznia

TS liturgia godzin

niewolnictwoTK ustrój

nowennaTK akatyst

litania

TS liturgia

nowicjatTS zakon

Nowy TestamentTS Biblia

nuncjaturaNU nuncjatura apostolska

nuncjatura apostolskaU nuncjatura

38

opętanie

nuncjuszTK nuncjatura

dyplomacjapapieżStolica Apostolska

objawienia prywatne[należy ten termin odróżnić od ob-jawienia]

objawienie[należy ten termin odróżnić od ob-jawień prywatnych]

TK Bóg

obmycieU ablucja

obmycie rytualneU ablucja

obrządekTS liturgia

OdkupicielU Jezus Chrystus

odkupienieTK Jezus Chrystus

odpustTK grzech

sakrament pokuty i pojednania

ofiaraTK Jezus Chrystus

Ojcowie ApostolscyTK Ojcowie Kościoła

Ojcowie Kościoła

ołtarzTK kościółTS liturgia

opactwaU opactwo

opactwoNU opactwaTK opatTS zakon

opactwo (budynek)TK klasztor

mnich

opactwo (wspólnota)TK zakon

opat

opatTK opactwoTS zakon

Opatrzność BoskaU Opatrzność Boża

Opatrzność BożaNU Opatrzność BoskaTK Bóg

opętanieTK Szatan

ordynariuszU biskup

39

ordynariusz

ordynariuszTK biskup

diecezja

osoba[w definicji powinno chodzić o kate-gorie abstrakcyjną, odnoszącą się dopewnej kategorii bytów, a nie o kon-kretne uszczegółowienie np. czło-wieka, czy Boga]

TK człowiekBóg

ostatnie namaszczenieU namaszczenie chorych

palimpsestNU palimpsesty

palimpsestyU palimpsest

Pan BógU Bóg

panteonTS religia

papiestwoTK papież

Stolica Apostolska

papieżNU papieże

papieżeU papież

parafiaNU parafieTK proboszcz

parafieU parafia

parakletTK Duch Święty

parlamentTK ustrój

sejmsenat

parlamentaryzmTK ustrój

państwo

paruzjaTK Jezus Chrystus

PaschaTK Jezus Chrystus

żydzi

pasterkaTK Boże NarodzenieTS liturgia

patriarcha [funkcja społ.]NU patriarchowi

patriarcha (urząd)TK biskup

prawosławiediecezja

40

pogaństwo

patriarchat (urząd)[termin odróżnić od patriarchatu ja-ko rodowego ustroju społecznego]

TS prawo kanoniczne

patriarchat [ustrój społ.][odróżnić od partiarchatu jako urzę-du]

TK matriarchatTS etnografia

patriarchowiU patriarcha [funkcja społ.]

patrologia[termin należy odróżnić od terminuo innym zakresie - patrystyki]

NU patrystykaTK Ojcowie Kościoła

Ojcowie Apostolscy

patronTS święty

patrystykaU patrologia

patrystykaTS historia Kościoła

Paweł ApostołNU Paweł z TarsuTS Nowy Testament

Paweł z TarsuU Paweł Apostoł

pelagianizmTS herezja

piekłoU potępienie

pielgrzymTS religia

pielgrzymka [osoby]TK kult

pielgrzym

pielgrzymka [wędrówka]TK pielgrzym

sanktuarium

TS religia

Pierwszy List św. Pawła do Ko-ryntian

U List do Koryntian 1

PięcioksiągTS Stary Testament

Piotr ApostołTS apostoł

Pismo ŚwięteU Biblia

plebanU proboszcz

pneumatologiaTK Duch Święty

pogaństwoTS religia

41

pogrzeb

pogrzebTK śmierćTS liturgia

pojednanieTK Jezus Chrystus

pokusaTK grzech

Szatan

pokutaTK grzech

człowiek

pontyfikałTS liturgia

pontyfikatTK papież

poronienie sztuczneU aborcja

posługa chrześcijańskaU diakonia

posługa duszpasterska Kościo-ła

U duszpasterstwo

postTK ascezaTS kult

poświęcenieTK błogosławieństwoTS liturgika

potępienieNU piekłoTK niebo

powołanieTK duchowny

prałat

prawo kanoniczneNU prawo kościelne

prawo kościelneU prawo kanoniczne

prawosławieTK schizma

chrześcijaństwo

predestynacjaU przeznaczenie

preegzystencjalizmTS herezja

prefacjaNU prefacjeTS Eucharystia

prefacjeU prefacja

prefektTK duchowny

prezbiterNU prezbiterzyTK duchowny

42

przymierze

prezbiterzyU prezbiter

proboszczNU pleban

TK duchownyparafia

procesjaTS liturgia

profesja zakonnaU śluby zakonne

profetyzmTW prorok

prorocyU prorok

prorokNU prorocy

TS profetyzm

protestantyzmTK kościół

TW kalwinizmluteranizmanglikanizm

ProtoizajaszTS prorok

prowincjaTK administracja

prymasTK biskup

metropolia

prymicjaNU prymicjeTK sakrament kapłaństwa

prymicjeU prymicja

przebaczenieNU przebaczenie grzechówTK grzech

Jezus Chrystus

przebaczenie grzechówU przebaczenie

przeistoczenieNU konsekracjaTK transsubstancjacjaTS Eucharystia

przeznaczenieNU predestynacjaTK człowiek

przykazania BożeTK dekalogTS Stary Testament

przykazania BożeU dekalog

przymierzeTK Bóg

judaizm

43

pustelnia

chrześcijaństwoczłowiek

psalmyU Księga Psalmów

pustelniaTK pustelnik

TS zakon

pustelnikTS zakon

pustelnia

rabinNU rabiniTS judaizm

rabiniU rabin

racjonalizm

rady ewangeliczneTK śluby zakonne

TS duchowość

raj[odróżnić od nieba]

TS człowiek

reformaTK sobór

reformacja

reformacjaTK kontrreformacja

TW luteranizmkalwinizmhugenoci

regułaNU konstytucje zakonne

konstytucje zgromadzeń zakon-nych

TK zakonnikadministracja

TS zakon

reinkarnacjaTK człowiek

rekolekcjeTK nawrócenie

adwentWielki Post

TS duchowość

religiologiaU religioznawstwo

religioznawstwoNU religiologia

relikwiaTK święty

błogosławionykult

relikwieTK święty

błogosławiony

rewolucjaTK ustrój

państwo

44

sakramentalia

reżimTK ustrój

władza

rok kościelnyU rok liturgiczny

rok liturgicznyNU rok kościelnyTS liturgiaTW Adwent

Wielki PostBoże NarodzenieWielkanocOkres zwykły w ciągu roku

różaniecTS liturgia

rytuałTS liturgia

sacrum i profanumTS religia

saduceuszeTS judaizm

sakralizacjaTK sacrum i profanum

sakramentTS sakramentologia

sakrament bierzmowaniaU bierzmowanie

sakrament chorychU namaszczenie chorych

sakrament chrztuU chrzest

sakrament EucharystiiU Eucharystia

sakrament kapłaństwaNU święceniaTK prezbiter

biskupprymicjediakon

TS sakrament

sakrament małżeństwaTS sakrament

sakrament namaszczenia cho-rych

U namaszczenie chorych

sakrament pojednaniaU sakrament pokuty i pojednania

sakrament pokutyU sakrament pokuty i pojednania

sakrament pokuty i pojed-nania

NU sakrament pojednaniasakrament pokutyspowiedź

TS sakrament

sakramentalia[wybrano liczbę mnogą terminu, po-nieważ jest powszechnie używana]

TK sakrament

45

sakramentarz

sakramentarzTS liturgia

sakramentologia

SamuelTS postacie biblijne

sanktuariumTK kościół

kult

SaulTS postacie biblijne

schizmaTK herezja

scholastykaTS teologia

sejmTK parlamentaryzm

senatustrój

sektyTK herezja

sekularyzacjaU laicyzacja

seminariaU seminarium

seminariumNU seminariaTW kleryk

seminarium duchowneTK duchowieństwo

alumnkleryk

senatTK sejm

parlamentaryzmustrój

SeptuagintaTK Biblia

skład apostolskiU symbol wiary

sługa bożyTK święty

sobórTK papież

biskupepiskopat

sodalicjaTK ruchy kościelne

SofoniaszTS prorok

soteriologiaTK Jezus Chrystus

spowiednikTK sakrament pokuty i pojednania

spowiedźU sakrament pokuty i pojednania

46

śluby zakonne

Stary Testament

statutTK prawo

dekret

stworzenieTK Bóg

człowiek

Stwórca[terminem tym mogą być w pew-nych przypadkach (np. religiach nie-chrześcijańskich) nazwane inne oso-by niż Bóg]

stygmaty[l.mn. jest bardziej przyjęta wj.polskim]

TK święty

symbol apostolskiU symbol wiary

symbol wiaryNU skład apostolski

symbol apostolskiwyznanie wiary

TK Credo

Syn BożyU Jezus Chrystus

synagogaTS judaizm

syndonologia

synodNU zgromadzenie biskupówTK sobór

papieżbiskup

synopsaNU synopsa biblijnaTK Biblia

synopsa biblijnaU synopsa

synoptyczne EwangelieTK BibliaTS Nowy Testament

SyrachNU SyracydesTS Stary Testament

SyracydesU Syrach

Szatan[wybrano termin, który jest nazwąwłasną, dlatego pisany dużą literą]

NU diabełTS duchy

ślubU śluby zakonne

śluby zakonne[nie używać do oznaczenia sakra-mentu małżeństwa]

NU ślubprofesja zakonna

TK zakonrady ewangeliczne

47

śmierć

śmierćTK człowiek

pogrzebTS życie

świątynia

święceniaU sakrament kapłaństwa

świętoTS liturgia

świętyTS człowiek

TalmudTS judaizm

targumTS judaizm

teizmTK Bóg

teodyceaTK Bóg

teofaniaTK Bóg

objawienieTS religia

teologia

teologia apofatycznaU apofatyczna teologia

teologia biblijnaNU biblijna teologia

TK biblia

teologia dogmatyczna

teologia duchowości[należy odróżnić od teologii życiawewnętrznego, której przedmiotemsą wnioski wynikające z teologii(dogmatycznaj, moralnej itd.), jakiemożna zastosować w życiu ducho-wym]

TK duchowość

teologia ekumenicznaU ekumenizm

teologia ekumenizmuU ekumenizm

teologia fundamentalna[należy odróżnić termin od apologe-tyki]

TK objawienie

teologia moralnaTK człowiek

teologia negatywnaU apofatyczna teologia

teologia pastoralnaTK człowiek

teologia życia wewnętrzne-go

TK duchowość

48

Wielki Post

tradycjaTK biblia

ojcowie Kościoła

traktat

transcendencjaTK Bóg

transsubstancjacjaTK przeistoczenieTS Eucharystia

TritoizajaszTS prorok

Trójca ŚwiętaTK Bóg

trybunałTK sąd

Trzeci List św. JanaU List św. Jana 3

ubóstwoTK rady ewangeliczneTS duchowość

unia hipostatycznaTK Bóg

Jezus Chrystusmonofizytyzm

uniwersytetTK uczelnia

akademia

uroczystośćTS liturgia

Urząd KościołaU Urząd Nauczycielski Kościoła

Urząd Magisterim KościołaU Urząd Nauczycielski Kościoła

Urząd Nauczycielski Ko-ścioła

NU Magisterium KościołaUrząd Magisterim KościołaNauczycielski Urząd KościołaUrząd Kościoła

TK kościół

usprawiedliwienieTK Jezus Chrystus

człowiekTS soteriologia

wcielenieTS Jezus Chrystus

wiaraTK nadzieja

miłośćTS cnota

Wieczerza PańskaU Eucharystia

WielkanocTK PaschaTS liturgia

Wielki PostTS liturgia

49

Wielki Tydzień

Wielki TydzieńTK Pascha

TS liturgia

wikariuszTK proboszcz

biskup

wizytacjaTK biskup

parafia

wniebowstąpienie

Wniebowzięcie Maryi Pan-ny

TS Maryja

wspólnotaTK kościół

Wspólnota AnglikańskaU Anglikańska Wspólnota

WulgataTK biblia

wyprawa

wyprawa krzyżowaTK Islam

zakony rycerskiekrucjata

wyznanie wiaryU symbol wiary

wyzwolenieTK człowiek

Jezus ChrystusTS soteriologia

ZachariaszTS prorok

zadośćuczynienieTK grzech

Jezus Chrystus

zakonTK człowiek

śluby zakonnerady ewangeliczne

TW mnich

zakonnikU mnich

zasługaTK człowiek

ZbawicielTK Jezus Chrystus

ZbawicielU Jezus Chrystus

zbawienieTK Jezus ChrystusTW zbawiciel

zbórU kościół (budynek)

zesłanie Ducha ŚwiętegoTK Duch Święty

50

zmartwychwstanie

zgromadzenie biskupów

U synod

zło

TK człowiek

Szatan

zmartwychwstanieTK Jezus Chrystus

śmierć

życieTK człowiek

ŻydTS judaizm

51

abba

2. DEFINICJE I UWAGI

abbawyraz pochodzenia aramejskiego, w żydowskiej literaturze pozabiblijnej ma zna-czenie świeckie, w Nowym Testamencie stanowi formułę modlitewną, dziecięcegozwrócenia się do Boga (EK, t.1, k.5)

sskfid-1

abiogenezaproces spontanicznego i bezpośredniego kształtowania się materii żywej ze związ-ków organicznych nieożywionych, w filozofii przyrody okres w dziejach Ziemi, wktórym życie organiczne nie stanowiło realnego bytu aktualnego (EK, t.1, k.16)

sskfid-2

ablucjarytualne obmycie ciała lub jego części, nadto przedmiotów sakralnych (EK, t.1,k.17)[przyjęto termin obcojęzyczny odrzucając terminy polskie, ponieważ stanowi onnazwę własną czynności obmycia rytualnego]

sskfid-3

aborcjabezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel lub środek (KKK2271)

sskfid-4

Absoluttermin filozoficzny, byt doskonały, pierwotny, niezależny, bezwzględny, posiadającyrację swojego istnienia w sobie, pełnia bytu (EK, t.1,k.32)

sskfid-620

52

adwent

achemenidzidynastia perska (558-330 przed Chrystusem), dzieje achemenidów rozpoczynawstąpienie na tron 558 prz.Chr. Cyrusa II Wielkiego (EK, t.1, k.56)

sskfid-5

adhortacjarodzaj dokumentu papieskiego (xpk)

sskfid-6

administracja apostolskakościelna jednostka organizacyjna podobna do biskupstwa, stanowi rozwiązanie pro-wizoryczne (EK. t.1,k.90)

sskfid-7

adopcja (teologia)usynowienie człowieka przez Boga w odróżnieniu od wynikającego z natury syno-stwa Bożego Jezusa (EK, t.1,k.93)[nie należy mylić tego terminu z ”duchową adopcją”]

sskfid-8

adopcjonizmogólna nazwa na określenie wszystkich poglądów, które widziały w Chrystusie tylkoczłowieka, posiadającego w szczególny sposób Ducha Świętego i ”adoptowanego”prze Boga jako Syn (K. Rahner, H. Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, tł. T.Mieszkowski, P. Pachciarek, IW PAX, Warszawa 1987,2)

sskfid-9

adoracjasłowa, gesty lub inne znaki uważane za wyraz czci i szacunku; w sensie religijnym aktczci oddawany bóstwu, osobom przypisującym sobie prerogatywy bóstwa, świętymoraz przedmiotom związanym z bóstwem i ze świętymi (EK, t.1,k.95)

sskfid-10

adwentw liturgii rzymskiej okres poprzedzający Boże Narodzenie (EK, t.1,k.112)

sskfid-12

53

adwentyści

adwentyścinazwa kilku wspólnot wyznaniowych głoszących bliskie przyjście Chrystusa (EK,t.1,k.114)

sskfid-13

adwentyzmruch religijny, którego doktryna przypisuje szczególne znaczenie wierze w powtórneprzyjście Chrystusa (Religia.Encyklopedia PWN, t.1,s.64)

sskfid-15

afektstan uczuciowy o silnym natężeniu (...) w teologii moralnej okoliczność zminiejsza-jąca lub zwiększająca odpowiedzialność moralną; w prawie kanonicznym okolicz-ność wyłączająca, zmniejszająca lub zwiększająca poczytalność przestępcy (EK,t.1,k.126-128)

sskfid-16

afrochrystianizmogólna nazwa wspólnot religijnych Czarnej Afryki, których doktryny wywodzą się znauk Chrystusa, są jednak zabarwione rodzimą tradycją kuturową i z nią związane(Religia. Encyklopedia PWN, t.1, s.71)

sskfid-17

agapawspólny posiłek chrześcijan spożywany na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy ... wewczesnym chrześcijaństwie były związane z sakramentem eucharystii, pod koniecII wieku utraciły charakter liturgiczny (Religie. Encyklopedia PWN, t.1, s.86)

sskfid-18

agenda1. spis i porządek czynności kościelnych; 2. porządek nabożeństwa z wyszczegól-nieniem cząści liturgicznych, w tym części zmiennych w trakcie roku kościelnego;3. księga liturgiczna (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,88)

sskfid-19

Aggeuszżył na przełomie VI i V w. przed Chrystusem, jeden z proroków mniejszych; odegrałwielką rolę w odbudowie świątyni jerozolimskiej (EK, t.1,k.175)

54

akademia

sskfid-229

aggiornamentotermin oznaczający dostosowanie się do aktualnych potrzeb; w odniesieniu do Ko-ścioła katolickiego wszedł w powszechne użycie za pontyfikatu Jan XXIII (EK, t.1,175)[termin pokrewny używany zamiennie z terminem głównym]

sskfid-20

agnostycyosoby opowiadające się za agnostycyzmem (xpk)

sskfid-21

agnostycyzmstanowisko filozoficzne i teologiczne wykluczające możliwość poznania Absolutu,ograniczające możliwości poznawcze człowieka do zjawisk zmysłowych, negująceczęściowo lub całkowicie możliwość poznania obiektywnej rzeczywistości (Religia.Encyklopedia PWN, t.1,s.95)[termin filozoficzny, ale obecnie używany jest w wielu różnych znaczeniach]

sskfid-22

Agnus Deiw liturgii rzymskiej tekst błagalny poprzedzający udzielenia komunii św.; wezwa-niami Agnus Dei kończą się także litania; jako modlitewne wezwanie występujerównież w liturgii nabożeństwa komunijnego w Kościołach Ewangelickich (Religia.Encyklopedia PWN, t.1,s.96)

sskfid-23

agrafonsłowa przypisywane Jezusowi, których nie ma w Ewangeliach, bądź też występująjako lekcje odosobnione i poświadczone przez nieliczne lub mniej ważne kodeksy(EK, t.1, k.190-191)

sskfid-25

akademiawyższa uczelnia teologiczna, humanistyczna (EK, t.1, k.209)

sskfid-623

55

Akadowie

Akadowiemieszkańcy Akadu - imperium założonego przez Sargona Wielkiego ok. 2350 przedChrystusem; dla badań biblijnych ważne są zabytki piśmiennictwa sporządzone wjęzyku akadyjskim (xpk)

sskfid-26

akatyst1. w liturgii bizantyjskiej nabożeństwo złożone z modlitw i piśni ku czci Chrystusa,Najświętszej Marii Panny i świętych, odmawianych i śpiewanych na stojąco; takżeświęto Zwiastowania; 2. największy zabytek bizantyjskiej liturgii i poezji religijnej,skomponowany w VI w. przez Romana Melodosa ku czci Matki Bożej (Religia.Encyklopedia PWN, t.1,s.113)[z uwagi na wieloznaczność terminu w zapisach bibliograficznych używać wraz zterminami osób, których dotyczy np. *akatyst*Jezus Chrystus]

sskfid-27

Akcja Katolickaw znaczeniu ogólnym apostolat świeckich, w ścisłym organizacje katolickie stano-wiące formę działania tego apostolatu (EK, t.1,k.227n)

sskfid-28

aklamacje liturgicznekrótkie formuły, którymi zgromadzenie liturgiczne wielbi Boga lub potwierdza jakąśczynność lub modlitwę liturgiczną celebransa (EK, t.1,k.238)

sskfid-29

akolitamężczyzna pomagający diakonowi lub kapłanowi w posłudze sprawowania Eucha-rystii; rozdziela komunię św. oraz wystawia Najświętszy Sakrament w czasie nabo-żeństwa eucharystycznego (Religia. Encyklopedia PWN, t.1, s.117)

sskfid-30

akomodacjadostosowanie form przepowiadania Ewangelii oraz naukowej systematyzacji treściobjawienia do mentalności odbiorcy w zależności od rozwoju i zmienności prądówumysłowych w różnych czasach i kulturach (EK, t.1,k.241)

sskfid-31

56

aleksandryjska liturgia

akrostychsłowo, imię, zdanie utworzone z pierwszych sylab (liter) następujących po sobiewierszy lub strof poematu, także utwór wierszowany o takim charakterze (Religia.Encyklopedia PWN, t.1, s.119)

sskfid-32

aksjologiateoria wartości lub wartościowania (EK t.1,kol.256)

sskfid-33

akty Stolicy Apostolskiejurzędowe pisma zawierające autorytatywne nauczanie Stolicy Apostolskiej wsprawach wiary, moralności i dyscypliny kościelnej (Religia.Encyklopedia PWN,t.1,s.123)

sskfid-35

albaszata liturgiczna z białego płótna, sięgająca stóp, przepasana paskiem(EK,t.1,k.291)

sskfid-37

albigensiodłam katarów działający w Langwedocji od 1 połowy XII w do 1321 r. (Religia.Encyklopedia PWN, t.1 s.134)

sskfid-36

alegoriamotyw lub zespół motywów w utworze literackim lub dziele plastycznym posiada-jący dwa plany znaczeniowe - pierwszy, ukazany wprost, w postaci konkretnychobrazów, i drugi, o charakterze uniwersalnym, domyślnym, ale wyraźnie sugerowa-nym przez autora (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.138)

sskfid-38

aleksandryjska liturgiaryt sprawowania Eucharystii ukształtowany w gminie aleksandryjskiej w pierwszychtrzech wiekach odtworzony głównie na podstawie pism Klemensa Aleksandryjskie-go, Orygenesa oraz Dionizego Wielkiego (EK, t.1, k.347)

sskfid-40

57

aleksandryjska szkoła egzegetyczna

aleksandryjska szkoła egzegetycznakierunek naukowy reprezentowany przez egzegetów Aleksandrii w II-IV w.; opierałsię on na przekonaniu, że nie można poprzestać na dosłownym rozumieniu tekstu,gdyż zawiera on sens głębszy, odmienny od wyrazowego (EK, t.1,k.347n)

sskfid-39

Alfa i Omegapierwsza i ostatnia litera alfabetu greckiego, pochodzący z tekstów Apokalipsy św.Jana religijny symbol Boga jako praprzyczyny i ostatecznego celu wszechrzeczy,a także Chrystusa, który nazwał siebie mianem Pierwszego i Ostatniego (Religia.Encyklopedia PWN, t.1,s.151)

sskfid-41

Allahnazwa jedynego Boga w islamie (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,159)

sskfid-42

allelujaradosne wezwanie do sławienia Boga; w Starym Testamencie; w liturgii; w muzycereligijnej (Ek, t.1, k.377n)

sskfid-44

allokucjauroczyste przemówienie papieża wygłoszone do kardynałów na konsystorzu tajnym,do innych osób podczas audiencji lub do wiernych w czasie uroczystości kościelnych;w allokucji papież przedstawia aktualną naukę lub stanowisko Kościoła (Religia.Encyklopedia PWN, t.1, s.161)

sskfid-45

altruizmtermin na oznaczenie bezinteresownego dążenia woli skierowanej na dobro drugich(EK, t.1, k.393)

sskfid-46

alumnuczeń lub student seminarium duchownego (EK, t.1,k.394)

sskfid-47

58

Amos

ambasadaprzedstawicielstwo dyplomatyczne najwyższego stopnia przy obcym rządzie (MSJP,s.10)

sskfid-624

ambonakazalnica, podest ustawiony w nawie kościoła nad podłogą, jako miejsce do wygła-szania kazań (EK, t.1, k.407)

sskfid-48

amenformuła uroczystego potwierdzenia; w Piśmie św.; w liturgii (EK, t.1, k. 418)

sskfid-49

amfiktioniazwiązek jednostek etnicznych lub politycznych utworzony dla celów religijnych (Re-ligia. Encyklopedia PWN, t.1, s.190)

sskfid-50

Ammoniciplemię aramejskie, wg Biblii wywodzące się od Lota, prawdopodobnie od XII w. za-mieszkiwali tereny na wschód od Jordanu (Religia. Encyklopedia PWN, t.1, s.193)

sskfid-51

Amorycilud semicki, który na przełomie III i II tysiąclecia przed Chrystusem opanował Me-zopotamię i założył w niej szereg państw, zjednoczonych ok. 1750 r. przez Hammu-rabiego. [Ta definicja została zmieniona w stosunku do oryginału] ((por.) Religia.Encyklopedia PWN, t.1, s.194)

sskfid-52

Amosżył w VIII w. przed Chrystusem; najstarszy z proroków mniejszych (EK, t.1,k.465)

sskfid-53

59

amulet

amuletmagiczny przedmiot, środek ochronny mający chronić jego nosiciela lub użytkow-nika przed wrogimi mocami (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.196)

sskfid-54

anabaptyści1. we wczesnym chrześcijaństwie nazwa donatystów (...) 2. wspólna nazwa powsta-łych w XVI w. protestanckich grup wyznaniowych negujących ważność chrztu nie-mowląt i praktykujących chrzest dorosłych (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.199)

sskfid-55

anachorecipustelnicy żyjący w odosobnieniu, oddający się ascezie i modlitwie (Religia. Ency-klopedia PWN, t.1,s.199)

sskfid-56

anaforaw sensie właściwym wielka modlitwa eucharystyczna; w sensie zawężonym da-ry ofiarne, welon do ich nakrywania, obrzęd przynoszenia darów ofiarnych (EK,t.1,k.475)

sskfid-57

analiza narratywnajedna z metod badań literackich używanych w biblistyce (xpk)

sskfid-58

analogiapodobieństwo, zwłaszcza oparte na odpowiedniości relacji, upodobnienie przez pro-porcję (EK, t.1,k.491)

sskfid-59

anamnezamodlitwa wspominająca zbawcze działo Chrystusa, mękę, śmierć, zmartywchwsta-nie i wniebowstąpienie (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.208)

sskfid-60

60

Anioł Stróż

angelologiadział teologii systematycznej, której przedmiot stanowią aniołowie (EK,t.1,k.549)

sskfid-61

anglikaniewyznawcy anglikanizmu (xpk)

sskfid-62

anglikanizmokreślenie całokształtu doktryny i praktyki religijnej właściwej wspólnocie chrześci-jan uznającej duchowe zwierzchnictwo arcybiskupa Canterbury (Religia. Encyklo-pedia PWN, t.1,s.231)

sskfid-63

Anglikańska Wspólnotazwiązek autonomicznych Kościołów uznających duchowy prymat arcybiskupa Can-terbury (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.233)[termin Kościół Anglikański określa oficjalny, państwowy kościół Anglii i jako teminwęższy został odrzucony]

sskfid-64

aniołistota duchowa, w hierarchii bytów zajmująca miejsce między Bogiem a ludźmi(EK,t.1,k.605)

sskfid-67

Anioł Pański (modlitwa)modlitwa odmawiana 3 razy dziennie dla uwielbienia wcielenia Jezusa Chrystusa ioddania czci Najświętszej Marii Pannie (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.242)

sskfid-65

Anioł Stróżanioł dany przez Boga każdemu człowiekowi; ma służyć mu na drodze życia ipomagać w dążeniu do zbawienia (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.242)

sskfid-66

61

annaty

annatyopłaty składane corocznie do skarbu papieskiego przez duchownych otrzymującychbeneficja od Stolicy Apostolskiej (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.244)

sskfid-68

antiocheńska szkoła egzegetycznanazwa zapoczątkowanego ok.280 przez Lukina z Samosat kierunku i metody badańegzegetycznych (...) oparła się na sensie wyrazowym i historycznym (EK,t.1,k.647)

sskfid-72

antropocentryzmpogląd uznający człowieka za centrum całej rzeczywistości (Religia. EncyklopediaPWN,t.1,256)

sskfid-71

antropologianauka o człowieku (xpk)

sskfid-70

antropomorfizm1. przypisywanie cech ludzkich przyrodzie żywej lub martwej 2. przypisywanie Bo-gu (bóstwu) cech fizycznych bądź psychicznych właściwych człowiekowi (Religia.Encyklopedia PWN,t.1,s.261)

sskfid-69

Antychrystprzeciwnik Mesjasza, jednostkowe lub zbiorowe określenie sił przeciwnych Chrystu-sowi (EK,t.1.k.708)

sskfid-73

antyfonakrótki refren używany w liturgii (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.264)

sskfid-74

antyfonarzeksięga liturgiczna Kościoła łacińskiego zawierająca początkowo antyfony mszalne ioficjum brewiarzowe, a od ok.XI w. teksty i melodie antyfon i responsoriów oficjumbrewiarzowego (EK,t.1,k.711)

62

apokatastaza

sskfid-75

antyklerykalizmdążenie do ograniczenia wpływów kleru w życiu społecznym i politycznym (EK,t.1, k.715)

sskfid-625

antypapieżosoba nieprawnie obrana papieżem w czasie wakansu Stolicy Apostolskiej lub zażycia legalnego papieża (EK, t.1,k.727)

sskfid-76

antysemityzmtermin, za pomocą którego określa się najczęściej wszystkie wrogie postawy i czynywrogie wobec Żydów (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.269)

sskfid-77

apofatyczna teologiateologia stosująca w poznaniu Boga metodę negacji (...) wychodząc z założenia,że natura Boga i tajemnice wiary są niepoznawalne na drodze czysto rozumowej(EK,t.1,k.745)

sskfid-78

apoftegmatzbiór sentencji słynnych mnichów, ascetów, opis ich czynów, przykłady chrześci-jańskiej postawy (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.279)

sskfid-79

apokaliptykagatunek literacki popularny w literaturze judaistycznej i wczesnochrześcijańskiej(...) odwołujący się do objawienia Bożego dotyczącego końca historii i świata (Re-ligia. Encyklopedia PWN,t.1,s.281)

sskfid-80

apokatastazaw teologii katolickiej przywrócenie całego stworzenia do jedności z Bogiem orazostateczne zwycięstwo dobra w całym wszechświecie (EK,t.1,k.755)

sskfid-81

63

apokryf

apokryfstarożytne pisma żydowskie i wczesnochrześcijańskie, księgi ukryte, przeznaczonedla wtajemniczonych, które z względu na tytuł lub tematyką upodabniają się doksiąg biblijnych, ale nie zostały uznane przez Kościół za natchnione i kanoniczne(Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.284)

sskfid-82

apolinaryzmdoktryna chrystologiczna Apolinarego z Laodycei (...), głosił, że w Chrystusie duchzostał zastąpiony przez boski Logos, w konsekwencji zanegował istnienie ludzkiejnatury Chrystusa (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.294)

sskfid-83

apologecipisarze II-IV w, którzy podjęli obronę chrześcijaństwa wobec pogaństwa i judaizmu(EK, t.1,k.776)

sskfid-84

apologetykanazwa działu teologii zajmującego się obroną prawd wiary, uzasadnianiemprawdziwości twierdzeń religii i słuszności jej roszczeń (Religia. EncyklopediaPWN,t.1,s.296)

sskfid-85

apostataczłowiek dopuszczający się apostazji (xpk)

sskfid-86

apostazjaodstępstwo od istotnych prawd wiary (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.297)

sskfid-87

apostolatuczestnictwo w boskiem posłannictwie Chrystusa, mające na celu przekazanie czło-wiekowi egzystencji nadprzyrodzonej (EK, t.1.k.797)

sskfid-88

64

archiprezbiter

apostołw ewangeliach wybrani uczniowie Jezusa, świadkowie Jego życia i zmartwychwsta-nia (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,300)

sskfid-90

apropriacjaw teologii przypisywanie cechy właściwej wszystkim trzem osobom Trójcy Świętejtylko jednej z nich (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.302)

sskfid-91

Aramejczycygrupa plemion semickich, które ok. 2 tysiąclecia przed Chrystusem zamieszkiwałytereny nad środkowym Eufratem (EK,t.1,k.859)

sskfid-92

archetypokreślenie wzorca psychicznego (...) obecnie funkcjonuje przede wszystkim w psy-chologii (...) a także w koncepcjach religioznawczych o orientacji fenomenologicznej(Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.317)

sskfid-93

archidiakonaturząd i jednostka terytorialna dawnej administracji diecezjalnej, na czele której stałarchidiakon (EK,t.1,k.869)

sskfid-94

archidiecezjajednosta terytorialna wyższej administracji kościelnej, geneza niejasna w związku zniesprecyzowanym określeniem i zamiennym używaniem pojęć arcybiskup i metro-polita oraz archidiecezja i metropolia (EK,t.1,k.873-874)

sskfid-95

archiprezbiterkapłan obdarzony godnością zastępcy biskupa w wykonywaniu funkcji liturgicznej,godność w kapitule (EK, t.1, k.875)

sskfid-626

65

arcybiskup

arcybiskuptytuł biskupa zarządzającego archidiecezją lub metropolią (Religia. EncyklopediaPWN,t.1,s.320)

sskfid-96

arcybractwobractwo dysponujące specjalnymi przywilejami i odpustami oraz prawem agrego-wania i zakładania innych bractw (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.320)

sskfid-97

arcykapłanzwierzchni urząd kapłański nad świętynią i kultem, istniał w judaizmie (...) orazw religiach hellenistycznych (...) Ojcowie Kościoła wspominają o arcykapłaństwieJezusa (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.321)

sskfid-98

arianizmnauka teologiczna Ariusza dotycząca natury związku Ojca i Syna w chrześcijańskiejdoktrynie o Trójcy Świętej (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.327)

sskfid-99

Arka Noegowg Rdz 6,14-8,19 drewniany dom przystosowany do pływania po wodach potopu(EK,.t.1,k.921)

sskfid-100

Arka Przymierzaprzenośna zdobiona skrzynia będąca jednym z głównych kultowych sprzętów sta-rożytnych Izraelitów (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.330)

sskfid-101

ars moriendizbiór rozważań, wskazówek i napomnień służących przygotowaniu się człowieka naprzyjęcie śmierci (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.340)

sskfid-102

66

autokefalia

ascetaczłowiek uprawiający ascezę z racji religijno-moralnych (EK,t.,k.974)

sskfid-103

ascetykadział teologii zajmujący się kształtowaniem duchowej postawy chrześcijanina(EK,t.1,k.975)

sskfid-104

ascezazobowiązania i praktyki dobrowolnego wyrzeczenia się pewnych dóbr, wartości, ro-dzajów aktywności życiowej oraz podmiotowe ograniczenie lub modyfikowanie spo-sobów bycia, nakierowane na cel religijny (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.353)

sskfid-105

asymilacjaprzyswajanie nowych treści i włączanie ich w posiadany system wiedzy (EK, t.1,k.1016)

sskfid-627

Asyryjczycyplemię semickie, które prawdopodobnie w początkach II tysiąclecia przed Chry-stusem osiedliło się między Tygrysem a jego lewymi dopływani Wielkim i MałymZabem (EK,t.1,k.1019)

sskfid-106

ateizmpoglądy teoretyczne lub postawy praktyczne, negujące istnienie Boga (Religia. En-cyklopedia PWN,t.1,s.379)

sskfid-107

autokefaliaforma ustrojowa w Kościele prawosławnym, polegająca na samodzielności i odręb-ności Kościołów krajowych (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.415)

sskfid-108

67

Baal

Baalbóstwo semickie, którego kult rozpowszechniony był zwłaszcza u zachodnich semi-tów od północnego Libanu aż do Egiptu (EK,t.1,k.1227)

sskfid-109

Badacze Pisma Świętegonazwa wspólnot religijnych powstałych na gruncie protestantyzmu, nawiązującychdo tradycji antytrynitaryzmu, millenaryzmu i adwentystów (Religia. EncyklopediaPWN, t.1, s.456)

sskfid-110

bahaizmreligia powstała na gruncie islamu szyickiego, z wyraźnymi elementami religii mono-teistycznych, wywodząca się bezpośrednio z babizmu (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.459)

sskfid-111

bajanizmkierunek w teologii stanowiący próbę pogodzenia protestanckiej doktryny o łasce zaugustynizmem (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.469)

sskfid-112

Balaamw Lb 22,5-24,25 wieszcz pogański, syn Beora z Pator, wezwany przez Balaka, królaMoabu, aby (...) pomógł mu w walce z Izraelitami (EK,t.1,k.1272)

sskfid-113

banicjazmuszenie osoby do stałego opuszczenia miejsca pobytu ((xms))

sskfid-628

baptysteriummiejsce służące do udzielania chrztu (EK, t.1, k.1308)

sskfid-629

68

Benedictus (modlitwa)

baptyściwyznawcy baptyzmu (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.476)

sskfid-114

baptyzmwyznanie protestanckie powstałe w łonie reformacji angielskiej (...) zakwestionował(...) chrzest niemowląt, zespolenie Kościoła z państwem i przymus religijny (Religia.Encyklopedia PWN, t.1,s.476)

sskfid-115

Baranek Boży (modlitwa)określenie Jezusa jako ofiary za grzechy ludzi (Religia. Encyklopedia PWN,t.1,s.481)

sskfid-116

Bartłomiejjeden z dwunastu apostołów, czasem utożsamiany z Natanaelem (Religia. Ency-klopedia PWN, t.1,s.492)

sskfid-117

Baruchżył na przełomie VII i VI w. przed Chrystusem, syn Neriasza, towarzysz i sekretarzproroka Jeremiasza (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.494)

sskfid-118

bazylikasakralna budowla halowa, podzielona rządami kolumn (EK, t.2, k.149)

sskfid-630

beatyfikacjaakt uznania zmarłej osoby za błogosławioną oraz wyrażenie zgody na jej publicznykult (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.513)

sskfid-119

Benedictus (modlitwa)pieśń dziękczynna przypisywana Zachariaszowi, który miał ją zaintonować z okazjinarodzin syna, Jana Chrzciciela, w liturgii katolickiej jest stałym elementem jutrzni(Religia. Encyklopedia PWN, t.2,s.10)

69

beneficjum

sskfid-120

beneficjumw prawie kanonicznym urząd kościelny z własnym uposażeniem (EK,t.2,k.262)

sskfid-122

Bibliazbiór ksiąg świętych w judaizmie i chrześcijaństwie (Religia. Encyklopedia PWN,t.2,s.71)

sskfid-124

biblistykaogół dyscyplin naukowych służących poprawnemu odczytaniu Biblii (Religia. En-cyklopedia PWN, t.2,s.99)

sskfid-123

bierzmowaniejest to sakrament umocnienia w wierze (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier,Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.61)

sskfid-594

bioetykawiedza normatywna obejmująca problematykę moralną, wynikającą ze strukturzwiazanych z rozwojem nauk biomedycznych (EK,t.2,k.568)

sskfid-125

biskupnajwyższy święcenami członek hierarchii kościelnej lub urząd kościelny(EK,t.2,k.587)

sskfid-126

bluźnierstwodobrowolne i świadome znieważanie słowami, myślami lub czynami Boga i świętychoraz przedmiotów kultu (Religia. Encyklopedia PWN, t.2,s.147)

sskfid-127

70

bractwo

błogosławieństwożyczenie lub uzyskanie specjalnej przychylności Bożej dla jednostki lub wspólnotypoprzez odpowiednie słowa lub symboliczne gesty sakralne (EK,t.2,k.682)

sskfid-129

błogosławionyczłowiek, którego w procesie beatyfikacyjnym uznano za zaliczonego do grona prze-bywających w niebie (xpk)

sskfid-128

bogomiliuczestnicy ruchu religijno-społecznego, zapoczątkowanego w X w. przez Słowianbułgarskich (...) głosili dualizm ducha i materii, uważali, że Bóg miał dwóch synówLogosa (Chrystusa) i zbuntowanego przeciw Ojcu Satanaela, twórcy widzialnegoświata (Religia. Encyklopedia PWN, t.2,s.165)

sskfid-130

Bogurodzica (pieśń)najdawniejsza zachowana polska pieśń religijna (Religia. Encyklopedia PWN,t.2,s.167)

sskfid-131

bojaźń Bożalęk budzący się w człowieku pod wpływem wielkości, świętości i majestatu Boga(EK, t.2,k.740)

sskfid-132

Bógponadziemska istota osobowa lub personifikowana, będąca racją egzystencji całejrzeczywistości kosmicznej, a przede wszystkim celem życia człowieka, niemal wewszystkich religiach stanowi przedmiot wierzeń i kultu (EK t.2,k.885)

sskfid-133

bractwoświeckie zrzeszenie wiernych w kościele katolickim i prawosławnym (xpk)

sskfid-134

71

bractwo kościelne

bractwo kościelnezrzeszenie religijne erygowane dekretem przez władzę kościelną i pozostające podjej zwierzchnością (EK, t.2, k.1013)

sskfid-632

breweurzędowe pismo papieskie, mniej uroczyste niż bulla, zawierająca dekrety, zarzą-dzenia (EK, t.2, k.1064)

sskfid-633

brewiarzksięga liturgiczna Kościoła rzymskiego, zawierająca teksty modlitw godzin kano-nicznych (EK, t.2,k.1064)

sskfid-135

bullauroczyste pismo papieskie w języku łacińskim sporządzone na pergaminie i zaopa-trzone w pieczęć (EK, t.2,k.1192)

sskfid-136

byt (ontologia)w znaczeniu potocznym - coś co jest (...) w metafizyce - każda treść istniejąca,ujęta w aspekcie istnienia (EK, t.2,k.1250)

sskfid-137

Całun Turyńskibiałe lniane płótno o wymiarach 4,36x1,10m, na którym jest widoczne tajemniczepodwójne odbicie ciała mężczyzny, nauka stara się odpowiedzieć na pytanie, czyjest to płótno grobowe Jezusa (Religia. Encyklopedia PWN, t.2,326)

sskfid-138

celebraobrzędy liturgiczne lub ich sprawowanie (EK, t.2,k.1389)

sskfid-139

72

ceroferariusz

celebransduchowny sprawujący liturgię na mocy święceń kapłańskich (EK, t.2,k.1389)

sskfid-140

celibatstan bezżeństwa obierany w duchu wiary zazwyczaj jako zobowiązanie, związaneze ślubem czystości lub święceniami wyższymi (EK, t.2,k.1395)

sskfid-141

cenobicipustelnicy uprawiający życie zakonne polegające na wspólnym zamieszkiwaniu, pra-cy i modlitwie pod kierownictwem opata (Religia. Encyklopedia PWN, t.2,s.391)

sskfid-142

cenzura kościelnaurzędowa kontrola pism lub książek pod względem ich zgodności z zasadami wiaryi moralności (EK, t.3,k.2)

sskfid-143

ceremoniałksięga z przepisami uroczystego (z asystą) sprawowania liturgii w Kościele rzym-skokatolickim (EK, t.3,k.7)

sskfid-144

ceremoniarzduchowny lub świecki (...) kierujący sprawowaniem liturgii w Kościele rzymskoka-tolickim (EK,t.3,k.9)

sskfid-145

cerkiewnazwa świątyni w Kościołach prawosławnym i unickim (EK, t.3,k.11)

sskfid-146

ceroferariusznależąca do asysty osoba duchowna (najczęściej akolita) lub świecka nosząca pod-czas uroczystego sprawowania liturgii zapalone świeczniki (EK,t.3,k.398)

sskfid-147

73

cesarstwo

cesarstwoforma ustroju zapoczątkowana w starożytnym państwie rzymskim przez AugustaOktawiana (EK, t.3, k.26)

sskfid-634

cezaropapizmideologia głosząca zwierzchność państwa nad Kościołem lub ingerencję władcy wwewnętrzne sprawy kościelne (EK, t.3, k.41)

sskfid-635

charytologiapojęcie stosowane w teologii na określenie nauki o łasce Boga i Jego woli swoistegousynowienia człowieka (Religia. Encyklopedia PWN, t.2,s.416)

sskfid-148

charyzmatdar nadprzyrodzony, którego Chrystus uwielbiony udziela wiernym przez Du-cha Świętego w celu wypełnienia określonej służby we wspólnocie Ludu Bożego(EK,t.3,k.92)

sskfid-149

charyzmatykosoba posiadająca dary Ducha Świętego, także przywódca religijny mający świado-mość posiadania charyzmatu (Religia. Encyklopedia PWN, t.2,s.419)

sskfid-150

chasydyzmnazwa 3 religijnych ruchów pietystycznych w judaizmie (Religia. EncyklopediaPWN, t.2,s.419)

sskfid-151

chiliazmpogląd eschatologiczny, że bezpośrednio przed końcem świata nastąpi tysiącletniekrólowanie sprawiedliwych (EK, t.3, k.156)

sskfid-636

74

chwała Boża

chorał gregoriańskiwłasny śpiew liturgii rzymskiej Kościoła katolickiego; o jego specyfice stanowiąjednogłosowość, diatonika, opracie na skalach kościelnych, ścisły związek z liturgią,posługiwanie się jezykiem łacińskim oraz swobodna rytmika (Religia. EncyklopediaPWN, t.2,s.450)

sskfid-152

chrystologiadział teologii chrześcijańskiej zajmujący się osobą Jezusa Chrystusa (Religia. En-cyklopedia PWN, t.2,s.465)

sskfid-155

chrzcielnicazbiornik na wodę święconą przeznaczoną do udzielania sakramentu chrztu (Religia.Encyklopedia PWN, t.2,s.471)

sskfid-156

chrzestsakrament chrześcijańskiej inicjacji włączający człowieka do wspólnoty Ludu Bo-żego Nowego Przymierza przez obrzęd obmycia wodą w imię Trójcy Świętej(EK,t.3,k.352)

sskfid-157

chrześcijanienazwa wyznawców Jezusa Chrystusa (EK,t.3,s.378)

sskfid-158

chrześcijaństworeligia monoteistyczna i uniwersalna, powstała w I w., której istotą jest wiara wJezusa Chrystusa (Religia. Encyklopedia PWN, t.2,s.484)

sskfid-159

chwała Bożamajestat Boga, czyli uwidoczniona w dziele stworzenia jego potęga i okazałość, aw dziele zbawienia jego świętość (EK,t.3,k.429)

sskfid-160

75

cierpienie

cierpieniereakcja psychiki na zło fizyczne, psychiczne lub moralna (Słownik Teologiczny, red.A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1985,s.94)

sskfid-218

cmentarzmiejsce grzebania zmarłych (EK,t.3,k.517)

sskfid-161

cnotamoralnie uporządkowana postawa do realizowania czynów dobrych w określo-nej dziedzinie ludzkiego działania, będącego komponentem osobowości człowieka(EK,t.3,k.521)

sskfid-162

Credowyznanie wiary (...) będące stałą częścią mszy (EK, t.3,k.625)

sskfid-163

cudzjawisko nadprzyrodzone o charakterze religijnym, bedące znakiem Boga, skiero-wanym do człowieka (EK,t.3,k.642-643)

sskfid-164

cudzołóstwoakt współżycia płciowego osób, z których przynajmniej jedna związna jest małżeń-stwem z inną osobą (EK,t.3,k.658)

sskfid-166

człowiekistota rozumna zdolna do miłości (xpk)

sskfid-291

czyściecprzejściowy proces doskonalenia się człowieka po śmierci wtedy, gdy stan łaskiumożliwia mu zbawienie (EK,t.3,k.939)

sskfid-165

76

dekalog

czytania liturgiczneteksty biblijne, patrystyczne i hagiograficzne, czytane (niekiedy śpiewane) podczasliturgii (EK,t.3,k.94)

sskfid-167

dalmatykaszata liturgiczna w Kościele zachodnim, będąca wierzchnim uroczystym strojemdiakona, a ponadto strojem pontyfikalnym biskupa i asystujących mu kanoników(EK,t.3,k.982)

sskfid-168

Danielgłówna postać księgi Daniela (EK, t.3,k.1003)

sskfid-169

dary Ducha Świętegostałe uzdolnienia nadprzyrodzone udzielane przez Ducha Świętego, służące zbaw-czemu procesowi człowieka (EK,t.3,k.1033)

sskfid-170

deifikacjaubóstwienie osoby (EK,t.3,k.1103)

sskfid-171

deizmpogląd filozoficzny lub postawa przyjmująca istnienie Boga stwórcy, ale przeczącajego działaniu w świecie (EK,t.3,k.1104)

sskfid-172

dekalogzbiór etycznych zasad Przymierza, zawartego przez Boga z Izraelam pod górą Synaj(EK,t.3,k.1106)[przyjęto nazwę występującą w Biblii]

sskfid-173

77

dekanat

dekanatjednosta terytorialna w obrębie diecezji, obejmująca zazwyczaj kilka parafii, pozo-stająca pod kierownictwem dziekana (EK, t.3,k.1114)

sskfid-174

dekretpisemne lub ustne orzeczenie wyrażające akt kościelnej władzy ustawodawczej, ami-nistracyjnej albo sądowniczej (EK,t.3,k.1118)

sskfid-175

demokracjaforma ustroju państw, w którym władza należy do społeczeństwa (EK, t.3, k.1153)

sskfid-637

demonistota duchowa zajmująca miejsce pośrednie między bóstwem a człowiekiem i dzia-łająca na zgubę ludzką (EK,t.3,k.1157)

sskfid-176

demoralizacjaproces obniżenia poziomu moralnego życia człowieka, powstały w wyniku dezinte-gracji wartości (EK,t.3,k.1167)

sskfid-177

deontologianauka o obowiązkach w ogóle (EK,t.3,k.1176)

sskfid-178

desakralizacjaproces eliminowania elementów sakralnych z przekonań, postaw, struktur organi-zacyjnych i funkcji religijnych (EK,t.3,k.1189)

sskfid-180

Deuteroizajaszokreślenie domniemanego autora części księgi Izajasza Iz 40-55 (xpk)

sskfid-179

78

doketyzm

Deuterozachariaszokreślenie domniemanego autora części księgi Zachariasza Za 9-14 (xpk)

sskfid-181

devotio modernakierunek duchowości religijnej (...) będący przejawen tzw. ruchu zelantów w Nider-landach w XIV-XV w. (EK,t.3,k.1220)

sskfid-182

diakonduchowny wyższych święceń przygotowujący się do kapłaństwa (EK,t.3.k.1242)

sskfid-183

diakonaturząd kościelny lub święcnie o charakterze sakramentalnym (...) także posługasprawowana przez diakona (EK,t.3,k.1245)

sskfid-184

diakoniasłużebna postawa Kościoła i wspólnoty chrześcijańskiej wobec potrzeb człowieka(EK,t.3,k.1249)

sskfid-185

diecezjajednostka terytorialna Kościoła zachodniego zarządzana przez biskupa (EK,t.3,k.1307)

sskfid-186

dogmatdoktryna zawarta w objawieniu Bożym (EK, t.4, k.6)

sskfid-638

doketyzmzwolennicy poglądów gnostyckich i monofizyckich przypisujący Jezusowi Chrystu-sowi tylko pozorne ciało (EK, t.4,k.30)

sskfid-639

79

doksologia

doksologiaformuła modlitewna wychwalająca Boga w jego świętości i wszechmocy wyrażającamu dziękczynienie za dobro, jakie okazuje człowiekowi (EK,t.4,k.32)

sskfid-188

doktor Kościołatytuł nadawany świętym wyróżniającym się w swych pismach prawowiernością iwybitną wiedzą teologiaczną (EK,t.4,k.34)

sskfid-189

Duch Świętytrzecia osoba Trójcy Świętej (xpk)

sskfid-43

duchowieństwoogół osób stanowiących zhierachizowaną wspólnotę złożoną z podporządkowanychsobie stopni (EK, t.4, k.307)

sskfid-640

duchownyosoba spełniająca publiczne funkcje sakralne (...) powołana w drodze ordynacji,wyboru lub nominacji (EK,t.4,k.309)

sskfid-192

duchowość religijnaforma duchowego życia opartego na akceptacji sacrum jako wartości nadrzędnej(EK,t.4,k.330)

sskfid-193

duchysamoistne istoty osobowe, zajmujące pośrednie miejsce między bóstwem a człowie-kiem (EK,t.4,k.335)

sskfid-194

duszaczynnik ożywiający ciało ludzkie, będacy pierwszym źródłem ludzkiego poznania,racją tożsamości człowieka (EK,t.4,k.378)

80

dziesięcina

sskfid-447

duszpasterstwozorganizowana działalność zbawcza Kościoła, polegająca na służbie wobec człowie-ka przez głoszenie słowa Bożego, sprawowanie ofiary i sakramentów oraz interper-sonalne kontakty religijne, a także chrześcijańskie świadectwo życia (EK,t.4,k.390)

sskfid-195

dyktaturaforma władzy politycznej polegająca na nieograniczonym zdominowaniu państwaprzez jednostkę (EK, t.4, k.415)

sskfid-641

dyplomacjadziałalność regulująca stosunki między poszczególnymi państwami (EK, t.4, k.427)

sskfid-642

dyspensa kościelnazwolnienie od obowiązku zachowywania ustawy w szczególnym przypadku i dlasłusznej przyczyny (EK,t.4,k.446)

sskfid-196

dysputa teologicznawspólne dociekanie i rozprawianie na tematy teologiczne, mające charakter pole-miczny (EK, t.4, k.448)

sskfid-643

dziekanurząd przełożonego sprawującego określoną władzę w niektórych wspólnotach ko-ścielnych albo w niektórych zespołach kolegialnych (EK, t.4, k.586)

sskfid-644

dziesięcinapodatek pobierany przeważnie w naturze od podwładnych, obejmujący 10% ichdochodów (EK, t.4, k.600)

sskfid-645

81

dziewica

dziewicaosoba żyjąca indywidualnie lub wspólnotowo w dziewictwie na mocy ślubów lubprzyrzeczeń (EK,t.4,k.604)

sskfid-197

dziewictwopostawa wstrzemięźliwości od seksualnej aktywności człowieka, podjęta z motywówreligijnych (EK,t.4,k.609)

sskfid-198

ebionicijudeochrześcijańska sekta religijna istniejąca w początkach chrześcijaństwa w Pa-lestynie i Syrii (EK,t.4,k.636)

sskfid-199

edyktrozporządzenie panujęcego (MSJP, s.187)

sskfid-646

egalitaryzmpogląd społeczno-polityczny uznający za podstawę sprawiedliwego ustroju społecz-nego zasady całkowitej równości między ludźmi (SWO, s.173)

sskfid-647

egzegeza biblijnastosowanie zasad i reguł hermeneutycznych w celu wydobycia prawdziwego sensutekstu biblijnego (EK,t.4,k.710)

sskfid-201

eklezjologianauka o Kościele (EK,t.4,k.774)

sskfid-203

ekskomunikakościelna kara naprawcza, wyłączająca ochrzczonego ze współuczestnictwa z wier-nymi (EK,t.4,k.804)

sskfid-611

82

eschatologia

ekumenizmpoglądy i postawy wyrażające dążenie do zjednoczenia chrześcijan wszystkich wy-znań w jednym Kościele Chrystusowym (EK,t.4,k.853)

sskfid-202

elekcjawybór na jakieś stanowisko lub urząd (SWO, s.183)

sskfid-648

elektoratwyborcy dokonujący wyboru kogoś na urząd (SWO, s.183)

sskfid-649

encyklopedyścipisarze francuscy okresu oświecenie podzielający poglądy naukowe, społeczne i re-ligijne popularyzowane w Wielkiej Encyklopedii Francuskiej (EK, t.4, k.996)

sskfid-650

eparchiaw Kościołach wschodnich terytorium podległe metropolicie, a później biskupowi(EK, t.4, k.1017)

sskfid-651

episkopatwspólnota biskupów stanowiąca zespół prawowitych następców kolegium apostol-skiego, współpracujących z papieżem lub między sobą (EK, t.4, k.1041)

sskfid-652

eremitaosoba żyjąca w samotności i praktykująca ubóstwo, pokutę i modlitwę w celu ści-ślejszego zjednoczenia się z Bogiem i osiągnięcia zbawienia (EK, t.4, k.1069)

sskfid-653

eschatologiadokrtyna religijna dotycząca kresu istnienia świata oraz człowieka (EK,t.4,k.1105)

sskfid-204

83

etyka

etykanauka filozoficzna obejmująca zespół zagadnień moralności w relacji do moralnegodobra i zła (EK,t.4,k.1225)

sskfid-200

Eucharystiamisterium chrześcijaństwa, w którym dzięki wszechmocnym słowom JezusaChrystusa dokonuje się przeistoczenie chleba i wina w Ciało i Krew Pańską(EK,t.4,k.1239)

sskfid-205

eudajmonizmpogląd etyczny podkreślający, że osiągnięcie szczęścia jest najwyższym dobremmoralnym oraz ostatecznym ideałem i celem człowieka (EK,t.4,k.1285)

sskfid-206

Ewangeliatermin stosowany w Nowym Testamencie na określenie radosnego zwiastowanianadejścia zbawienia dokonanego przez Boga w słowach, czynach i osobie JezusaChrystusa (EK,t.4,k.1375)

sskfid-207

Ewangelia według św. Janapismo Nowego Testamentu, Ewangelia autorstwa świętgo Jana (xpk)

sskfid-209

Ewangelia według św. Łukaszapismo Nowego Testamentu, Ewangelia autorstwa świętego łukasza (xpk)

sskfid-210

Ewangelia według św. Markapismo Nowego Testamentu, Ewangelia autorstwa świętego Marka (xpk)

sskfid-211

84

faryzeusze

Ewangelia według św.Mateuszapismo Nowego Testamentu, Ewangelia autorstwa świętego Mateusza (xpk)

sskfid-212

ewangeliarzksięga liturgiczna zawierająca pełny tekst wszystkich Ewangelii, zastąpiona od XIw. zbiorem samych perykop (ewangelistarz) (EK,t.4,k.1384)

sskfid-213

ewangelizacjaprzepowiadanie światu Jezusa Chrystusa i jego ewangelii w celu realizacji zbawieniaczłowieka (EK, t.4, k.1436)

sskfid-654

Ezdraszkapłan z rodu Aarona i pisarz (...) jeden z odnowicieli kultycznej gminy jerozolim-skiej po niewoli babilońskiej (EK,t.4,k.1478)

sskfid-214

Ezechiaszkról Judy (715-687 lub 721-693 przed Chrystusem) (EK, t.4,k.1479)

sskfid-215

Ezechielprorok, syn Buziego, uprowadzony do Babilonii (EK,t.4,k.1480)

sskfid-216

farazwyczajowe określenie głównego kościoła parafialnego miasta, a w mieście biskupimkościoła drugiego po katedrze (EK, t.5, k.43)

sskfid-655

faryzeuszestronnictwo religijno-polityczne w judaizmie istniejące na przłomie I tysiącleciaprzed Chrystusem i po Chrystusie (EK,t.5,k.55-56)

sskfid-217

85

faszyzm

faszyzmruch polityczno-społeczny o własnej ideologii, który doprowadził do powstania partiifaszystowskiej (EK, t.5, k.63)

sskfid-656

febronianizmdoktryna kanoniczno-teologiczna dotycząca ustroju Kościoła krajowego i akcentu-jąca jego autonomię wobec Stolicy Apostolskiej (EK, t.5, k.83)

sskfid-657

feudalizmustrój społeczeństwa i państwa powstały w średniowiecznej Europie i trwający dorewolucji francuskiej (EK, t.5, k.154)

sskfid-658

filozofianauka, która rozpatruje całą rzeczywistość (Słownik Teologiczny, red. A.Zubierbier,Księgarnia św. Jacka, Katowice 1985,190)

sskfid-574

gminajednostka samorządu lub administracyjnego podziału terytorialnego, od czasówapostolskich wspólnota chrześcijan (EK, t.5, k.1156)

sskfid-659

gnostycyzmdualistyczne nurty filozoficzno-religijne obejmujące różnorodne systemy i ruchy,które pojawiły się głównie w II w. po Chrystusie (EK,t.5,k.1201)

sskfid-208

gnozaokreślenie różnych stanowisk filozoficzno-religijnych (...) w okresie hellenistycznymi wczesnochrześcijańskiem oznaczała ezoteryczną wiedzę o boskich tajemnicach,zastrzeżoną dla wybranych (EK,t.5,k.1208)

sskfid-446

86

herezja

guberniajednostka podziału terytorialnego państwa rosyjskiego, zarządzana przez guberna-tora cywilnego lub wojskowego (EK, t.6, k.374)

sskfid-660

habitubiór członków instytutów zakonnych (...) noszony na znak poświęcenia się Bogui świadectwo ubóstwa (EK,t.6,k.445)

sskfid-219

hagiografiadziedzina historiografii kościelnej zajmująca się historią życia i dziejami kutlu świę-tych (EK,t.6,k.475)

sskfid-220

heksaemeronokreślenie kapłańskiego opisu stworzenia świata Rdz 1,1-2,4a (EK,t.6,k.644)

sskfid-221

Heksaplagłówne dzieło Orygenesa z zakresu krytyki tekstu biblijnego, które porównuje różnegreckie tłumaczenia Biblii z Tekstem Hebrajskim (EK,t.6,k.644)

sskfid-222

heretykchrześcijanin świadomie zaprzeczający jakiejś prawdzie, w którą należy wierzyć wia-rą boską i katolicką (EK,t.6,k.750)

sskfid-223

herezjaw znaczeniu ogólnoreligijnym zakwestionowanie podstawowej prawdy danej religiiprzez jednostkę lub grupę jej wyznawców (...) zaleca się unikanie stosowania nazwyherezja (EK,t.6,k.751)

sskfid-224

87

hezychazm

hezychazmnurt duchowości monastycznej rozwijającej się na chrześcijańskim wschodzie (...)podkreśla rolę nieustannej modlitwy wewnętrznej prowadzącej do stanu wyciszenia(EK,t.6,k.831)

sskfid-225

hierarchiaorganizacja złożonego układu poprzez podporządkowanie jego elementów (EK, t.6,k.838)

sskfid-661

Historia Kościołanauka opisująca dzieje Kościoła, wydarzenia i ich zależności (xpk)

sskfid-618

homologiaw biblistyce (...) oznacza formułę (...) zawierającą wyznanie wiary w jedynego Bogalub w Jezusa Chrystusa i uwielbienie Boga (EK,t.1,k.1188)

sskfid-226

hugenociwyznawcy kalwinizmu we Francji (EK, t.6, k.1281)

sskfid-662

husytyzmruch religijno-społeczny zapoczątkowany w 1 połowie XV wieku wystąpieniem Husai jego zwolenników (EK, t.6, k.1345)

sskfid-663

ikonaw szerokim znaczeniu termin odnoszący się do wszystkich obrazów kultowych zwią-zanych z Kościołem wschodnim, czczonych zarówno w świętyni, jak i w domachprywatnych (EK,t.7,k.8)

sskfid-227

88

inkulturacja

ikonografiadział historii sztuki zajmujący się opisem i interpretacją elementów treściowych isymbolicznych dzieła sztuki (EK,t.7,k.11)

sskfid-617

iluminacjaproces oświecenia umysłu człowieka przez Boga na płaszczyźnie naturalnej; takżenadprzyrodzony dar Boży oświecająej łaski, ktory uzdalnia człowieka do poznaniaBoga w osobowym akcie religijnym wiary (EK,t.7,k.33)

sskfid-616

imamw religii muzułmańskiej kierujący modlitwą w meczecie, lub honorowy tytuł wybit-nego teologa (EK, t.7, k.52)

sskfid-664

imigracjaczasowe lub stałe przebywanie poza własnym terytorium (EK, t.7, k.68)

sskfid-665

Indeks Ksiąg Zakazanychwykaz książek, które władza kościelna uznała za sprzeczne z zasadami wiary inormami moralnymi, tym samym niebezpieczne dla wiernych (EK,t.7,k.106)

sskfid-615

indyferentyzmpostaw obojetności, bierności, niedostrzegania różnic lub niewykazywania zaintere-sowań zwłaszcza podstawowymi dziedzinami życia i działalności człowieka; najczę-ściej odnosi się do wymiaru światopoglądowego (EK,t.7,k.150)

sskfid-614

inkulturacjatermin wieloznaczny służący najczęściej do zdefiniowania dynamicznego związkureligii i określonej kultury (...) stopniowo wypiera pojęcie akomodacji (EK,t.7,k.234)

sskfid-228

89

inkwizycja

inkwizycjainstytucje kościelne zwane trybunałami wiary, powoływane od 1215 do wykrywania,nawracania i karania opornych heretyków (EK, t.7, k.239)

sskfid-666

insygniaherby biskupie lub rodzinne, lub oznaki honorowe osób piastujących godności bi-skupie (EK, t.7, k.330)

sskfid-667

interdyktkara zakazująca sprawowanie określonych funkcji kościelnych (SWO, s.310)

sskfid-668

inwestyturaingerencja władzy świeckiej przy obsadzaniu urzędów kościelnych, zwłaszcza bisku-pich (SWO, s.315)

sskfid-669

islamjedna z trzech głównych religii monoteistycznych (...) założona w VII w. po Chry-stusie w Arabii przez Muhammada ibn Abd Allaha (EK,t.7,k.501)

sskfid-613

Izajaszimię własne pierwszego spośród proroków większych (EK,t.7,k.589)

sskfid-612

Jahweimię własne Boga Izraela (EK,t.7,k.681)

sskfid-11

jakobinizmpierwotnie potoczne określenie dominikanów z paryskiego klasztoru św. Jakuba, anastępnie lewicowe ugrupowanie polityczne w czasach rewolucji francuskiej (EK,t.7, k.689)

sskfid-670

90

język aramejski

Jakubtrzeci z patriarchów izraelskich, syn Izaaka i Rebeki (EK,t.7,k.700)

sskfid-230

jałmużnadobrowolny dar materialny z własnych dóbr przeznaczony jako wsparcie dla bied-nych (EK,t.7,k.738)

sskfid-231

jansenizmnurt teologiczny oraz ruch religijny, intelektualny, społeczny i polityczny XVII iXVIII w. powstały na tle sporów o współdziałanie łaski Bożej i wolnej woli człowieka(EK,t.7,k.989)

sskfid-232

Jeremiaszprorok przełomu VII i VI w. przed Chrystusem (EK,t.7,k.1176)

sskfid-233

Jerozolimamiasto ”święte” trzech religii monoteistycznych (...) leżące w środkowej Palestynie(EK,t.7,k.1185)

sskfid-234

Jezus Chrystusokreślenie (...) Jezusa z Nazaretu, syna Maryi i prawnego syna Józefa Oblubień-ca oraz twórcy chrześcijaństwa i Kościoła, według wiary jedyny Zbawiciel rodzajuludzkiego (EK,t.7,k.1287)

sskfid-235

język aramejskijęzyk semicki użyty do zapisu niektórych fragmentów Starego Testamentu (xpk)

sskfid-561

91

język grecki

język greckijęzyk indoeuropejski użyty do zapisu tekstu Nwoego Testamentu i niektórych ksiągStarego (xpk)

sskfid-153

język hebrajskijęzyk semicki użyty do zapisu tekstu Starego Testamentu (xpk)

sskfid-584

Joelimię jednego z izraelskiech proroków mniejszych (xpk)

sskfid-236

Jonaszprorok, o którym mówi księga jego imienia (EK,t.8,k.66)

sskfid-237

Jozuejeden z książąt i wodzów Izraela podczas wędrówki przez pustynię (EK,t.8,k.108)

sskfid-238

Juda (kraina)pierwotnie geograficzna nazwa regionu górskiego, pociętego wąwozami, pomiędzyBetlejem a Hebronem, potem żyjących tam rodów pasterskich, które ok. 1000 przedChrystusem utworzyły jeden szczep i otrzymały wspólnego eponima, czwartego zdwunastu synów Jakuba (EK,t.,8,k.194)

sskfid-239

judaizmreligia Żydów, najstarsza z trzech głównych monoteistycznych religii świata, począ-tek (...) wyznacza się umownie na okres zburzenia Jerozolimy przez NebukadnezaraII (586 przed Chrystusem) (EK,t.8,k.198)

sskfid-240

Judasz Iskariotanależący do grupy Dwunastu uczeń Jezusa, który go zdradził (EK,t.8,k.207)

sskfid-241

92

Kain

Judeahellenistyczno-rzymska nazwa części terytorium Palestyny zamieszkiwanego w sta-rożytności przez Żydów (EK,t.8,k.213)

sskfid-242

jurydykateren w obrębie miasta królewskiego, lub poza jego murami wyjęty spod władzy isądownictwa miejskiego i rządzący się własnymi prawami (SWO, s.327)

sskfid-671

jurysdykcjawładza rządzenia w Kościele uprawniająca do kierowania postępowaniem wiernychodpowiednio do zadań i celów Kościoła (EK,t.8,k.267)

sskfid-243

jutrznianazwa godziny kanonicznej (EK,t.8,k.286)

sskfid-244

kabałażydowska mistyka i tradycja ezoteryczna (...) oraz różna od Pięcioksięgu, obejmują-ca księgi prorockie, hagiograficzne i ustną halachę (VI-XI w.) tradycja egzoteryczna(EK,t.8,k.297)

sskfid-245

kadzidłomieszanko żywicy i aromatycznych ziół służąca do okadzania (EK,t.8,k.316)

sskfid-246

Kainsyn Adama i Ewy, brat Abla (...) w Biblii i poza nią ukazany jako morderca swegobrata (EK,t.8,k.328)

sskfid-247

93

kairologia

kairologianauka o tym, co właściwe, o sprzyjającym i właściwym momencie, jako dyscyplinateologiczna nauka i czasie zbawczym (EK,t.8,k.332)

sskfid-248

kairosw Piśmie Świętym wybrany i postanowiony przez Boga czas zbawienia (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,167)

sskfid-249

kaliftytuł najwyższego duchowego i świeckiego zwierzchnika muzułmańskiego, następcyproroka Mahometa (EK, t.8, k. 378)

sskfid-672

kalwinizmsystem teologiczny oparty głównie na nauce J. Kalwina rozwinięty następnie przezinnych teologów protestanckich i przyjęty przez większość Kościołów ewangelickichspoza nurtu luterańskiego (EK,t.8,k.427)

sskfid-250

kancjonałzbiór śpiewów używanych w liturgii przez katolików i protestantów (EK,t.8,k.558)

sskfid-251

kanonoficjalny spis ksiąg napisanych pod natchnieniem Ducha Świętego, które Kościółnauczający podał wiernym jako słowo Boże, to jest nieomylną regułe wiary i oby-czajów (EK,t.8,k.568)

sskfid-252

kanoniakategoria godności i urzędu kościelnego w kapitule katedralnej lub kolegiackiej, dommieszkalny przeznaczony dla kanoników (EK, t.8, k.582)

sskfid-673

94

kapłaństwo

kanonikczłonek kapituły katedralnej lub kolegiackiej (EK,t.8,k.599)

sskfid-253

kanonizacjaoficjalne uznanie przez Stolicę Apostolską świętości życia konkretnej osoby ludz-kiej z racji osiągniętej przez nią dokonałości moralnej w stopniu heroicznym(EK,t.8,k.607)

sskfid-255

kapelankapłan, któremu powierzono stałą posługę duszpasterską w określonym zakresiewzględem jakiejś wspólnoty lub grupy wiernych (EK,t.8,k.650)

sskfid-256

kapitułakolegium duchownych prałatów i kanoników, ustanowionych w celu sprawowania iuświetniania kultu Bożego w kościele katedralnym lub kolegiackim (EK,t.8,k.668)

sskfid-257

kaplicaniewielka budowla kultowa (...) miejsce modlitwy liturgicznej i prywatnej, przezna-czone przez ordynariusza do sprawowania wszystkich lub niektórych funkcji litur-gicznych dla niewielkiej grupy wiernych (EK,t.8,k.676)

sskfid-258

kapłanpośrednik między Bogiem a ludźmi (...) w chrześcijaństwie kapłanem jest JezusChrystus (EK,t.8,k.680)

sskfid-259

kapłaństwowładza i funkcja pośredniczenia między Bogiem a ludźmi (...)w chrześcijaństwiejest nim jedyne i niepowtarzalne pośrednictwo Jezusa Chrystusa (EK,t.8,k.710)[stosuje się tylko do jedynego kapłaństwa Jezusa Chrystusa; istnieje odrębne hasło- sakrament kapłaństwa]

sskfid-260

95

karaimi

karaimisekta żydowska uznająca za źródło objawienia jedynie Stary Testament,bez póź-niejszej tradycji rabinicznej (EK, t.8, k.765)

sskfid-674

kardynałduchowny mający najwyższą po papieżu godność w Kościele (EK,t.8,k.788)

sskfid-261

kary kościelnepozbawienie przestępcy jakiegoś dobra przez prawowitą władzę kościelną w celupoprawy przestępcy, ustrzeżenia innych od podobnych czynów i zadośćuczynieniasprawiedliwości (EK,t.8,k.928)

sskfid-262

katakumbypodziemne cmentarze w których chowano zmarłych (EK, t.8, k.978)

sskfid-675

katarowieśredniowieczna sekta pokrewna bogomiłom, nawiązująca do manicheizmu (EK, t.8,k.984)

sskfid-676

katechetaurzędowy świadek wiary Kościoła uczestniczący w Chrystusowej i eklezjalnej misjigłoszenia ewangelii przez zaangażowanie w katechizację (EK,t.8,k.1014)

sskfid-263

katechetykadziedzina teologii pastoralnej zajmująca się naukową refleksją nad katechezą, kate-chizacją i chrześcijańskim wychowaniem do dojrzałej postawy wiary (EK,t.8,k.1021)

sskfid-264

katechizacjadziałania katechetyczne realizowane w Kościele (...) w celu inicjacji i utwierdzaniawiary (EK,t.8,k.1035)

96

kaznodziejstwo

sskfid-265

katechizmksiążka-podręcznik zawierający systematyczny i całościowy wykład prawd wiary inorm moralnych (EK,t.8,k.1039)

sskfid-266

katechumenatdokonujące się w Kościele przygotowanie katechumenów do przyjęcia sakramentówinicjacji (Ek,t.8,k.1055)

sskfid-267

katedrakościół biskupa diecezjalnego, arcybiskupa lub patriarchy (EK,t.8,k.1063)

sskfid-268

katolicyzmcałokształt nauki Kościoła Katolickiego dotyczący jego wiary, kultu i życia moral-nego, widzialnych jego struktur, religijno-moralnego praxis oraz odniesień do innychrzeczywistości religijnych i świata (EK,t.8,k.1205)

sskfid-269

kazanieforma przepowiadania kaznodziejskiego, pokrewna homili, mowa wygłoszona przezkaznodzieję (EK,t.8,k.1265)

sskfid-270

kaznodziejaosoba głosząca kazanie lub homilię (EK,t.8,k.1299)

sskfid-271

kaznodziejstwojeden z trzech rodzajów przepowiadania słowa Bożego, obok kerygmatycznego ikatechetycznego (...) służy permanentnemu budzeniu i formowaniu wiary chrześci-jańskiej, jest przedmiotem badań homiletyki (EK,t.8,k.1302)

sskfid-272

97

kenoza

kenozadobrowolne ogołocenie i uniżenie się osoby Syna Bożego (EK,t.8,k.1345)

sskfid-273

kerygmatorędzie zbawienia dokonanego i objawionego przez Boga w Jezusie Chrystusie(EK,t.8,k.1360)

sskfid-274

kielichnaczynie liturgiczne służące do konsekracji w nim wina podczas Eucharystii(EK,t.8,k.1399)

sskfid-275

kierownictwo duchowepomoc duchowa udzielana człowiekowi w jego dążeniu do doskonałości(EK,t.8,k.1412-1413)

sskfid-276

klasztorbudynek lub kompleks budynków stanowiących wspólne miejsce zamieszkiwaniazakonników lub zakonnic danej reguły (Słownik języka polskiego, t.1,926)

sskfid-277

klerogół duchowieństwa w danym kościele lub kraju (Słownik języka polskiego, t. 1,930)

sskfid-278

klerykalumn katolickiego seminarium duchownego (Słownik języka polskiego, t. 1,930)

sskfid-279

klerykalizacjapoddanie wpływom kleru świeckich dziedzin życia społecznego, politycznego i kul-turalnego (Słownik języka polskiego, t. 1,930)

sskfid-280

98

kolegium

kodeksforma książki, zbiór modlitw, tekstów liturgicznych, kronik, roczników (EK, t.9,k.276)

sskfid-678

Kodeks Prawa Kanonicznegozbiór praw Kościoła Katolickiego (xpk)

sskfid-281

Koheletautor biblijnej księgi Koheleta (xpk)

sskfid-282

koinoniawspólnota w wierze podczas Uczty Eucharystycznej, wspólnota z Jezusem Chry-stusem i wzajemna wspólnota wierzących ((por.)K.Rahner, H.Vorgrimler, MałySłownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,281)

sskfid-283

kolegialnośćrelacja między papieżem a soborem (...) episkopat jako całość razem z papie-żem i pod jego przewodnictwem (...) jest nosicielem najwyższej władzy w Kości-le ((por.)K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa1987,177)

sskfid-284

kolegiatakościół katolicki (nie będący katedrą), przy którym istnieje kolegium kanoników(Słownik języka polskiego, t. 1,955)

sskfid-285

kolegiumtyp szkoły średniej ogólnokształcącej, grupa osób wykonująca wspólne zadanie (EK,t.9, k.327)

sskfid-679

99

kolekta (modlitwa)

kolekta (modlitwa)modlitwa kończąca obrzędy wstępne w liturgii Mszy świętej (xpk)[termin dotyczy modlitwy mszalnej]

sskfid-286

kolędapieśń religijna o tematyce związenej z narodzeniem Chrystusa (Słownik języka pol-skiego, t. 1,958)

sskfid-287

kompletamodlitwa liturgii godzin na zakończenie dnia (xpk)

sskfid-288

koncelebrawspólne odprawianie Mszy świętej przez wielu kapłanów (xpk)

sskfid-290

koncyliaryzmteoria (...) głosząca wyższość soboru nad papieżem ((por.)K.Rahner, H.Vorgrimler,Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987, 178)

sskfid-292

konfesjonałsprzęt kościelny (...) przeznaczony do słuchania spowiedzi (Słownik języka polskie-go, t. 1,986)

sskfid-293

konfirmacjaw wyznaniach protestanckich uroczyste przyjęcie do gminy kościelnej młodzieży wwieku 14-18 lat (Słownik języka polskiego, t. 1,987)

sskfid-294

konklawezgromadzenie kardynałów dokonujące wyboru nowego papieża (Słownik języka pol-skiego, t. 1,990)

sskfid-296

100

konwersja

konkordancjaalfabetyczny spis wyrazów i sentencji zawartych w Biblii, z dokładnym wskazaniemmiejsca, w którym się znajdują (Słownik języka polskiego, t. 1,991)

sskfid-297

konkordatumowa zwierana między papieżem jako zwierzchnikiem Kościoła Katolickiego apaństwem, normująca stosunki między władzą świecką a kościelną w danym kraju(Słownik języka polskiego, t. 1,991)

sskfid-298

konsekracjawprowadzenie osoby w obszar sakrum (xpk)

sskfid-295

konstytucjaakt prawny uchwalony i zmieniany według specjalnej procedury, funkcjonujący jakoustawa zasadnicza, podstawowa i nadrzędna wobec pozostałych aktów normatyw-nych (EK, t.9, k.725)

sskfid-681

konsystorzzebranie kardynałów pod przewodnictwem papieża (Słownik języka polskiego, t.1,997)

sskfid-300

kontrreformacjaruch religijny w Kościele Katolickim skierowany przeciw reformacji religijnej i róż-nowiercom (Słownik języka polskiego, t. 1,1002)

sskfid-302

konwersjaprzyjęcie przez chrześcijanina niekatolika wyznania katolickiego, potwierdzone pu-blicznym złożeniem wyznania wiary (EK, t.9, k.787)

sskfid-684

101

Koran

Koranświęta księga islamu (xpk)

sskfid-305

Kościółgr.kyriake - należący do Pana, w uzupełnieniu do gr. ekklesia - święty lud, zzwłaszcza jego uroczyste zgromadzenie, to święta wspólnota Pana (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,184)

sskfid-577

Kościół Adwentystów Dnia Siódmegowspólnota..., która zachowując wiarę w znaczenie adwentu i nieomylność PismaŚwiętego, stwierdziła, że Danielowe ”oczyszczenie świętyni” dotyczny ostatniegoetapu posługi Chrystusa w świętyni ”niebieskiej”, a nie chwalebnego przyjścia nasąd. (EK, t.1,k.115)[jako termin ”używaj” wybrano nazwę oficjalną związku religijnego w Polsce, choćtrzeba przyznać, że w potocznym rozumieniu nazwa odrzucona jest także używana]

sskfid-14

kościół (budynek)nazwa budowli służącej za miejsce gromadzenia się Kościoła - współnoty wierzacych(xpk)

sskfid-622

Kościół Chrześcijan Baptystówwpólnota religijna będąca w Polsce głównym i najstarszym reprezentantem bapty-zmu (Religia. Encyklopedia PWN, t.1,s.475)[wybrano termin związku wyznaniowego, jako oficjalnej reprezentacji baptystów, wterminach odrzuconych znalazł się termin popularny]

sskfid-306

Kościół Ewangelicko-augsburskijeden z Kościołów protestanckich opraty na doktrynie M.Lutra (xpk)

sskfid-307

Kościół Ewangelicko-reformowanyjeden z Kościołów protestanckich oparty na doktrynie J.Kalwina (xpk)

sskfid-310

102

Księga Amosa

królestwoterytorium znajdujące się pod władzą króla, jedna z monarchicznych form ustrojupaństwa (EK, t.9, k.1337)

sskfid-685

krucjatasynonim wyprawy krzyżowej, podjęta przez rycerstwo chrześcijańskie Europy w XI--XIII w. w celu obrony miejsc świętych w Ziemi Świętej (xpk)

sskfid-312

krucyfikskrzyż z wyobrażeniem Chrystusa (Słownik języka polskiego, t. 1,1058)

sskfid-313

krzyżnarzędzie służące w starożytnym Rzymie do wykonywania wyroków śmierci (...)oznacza również przyjęcie śmierci Jezusa w wierze ((por.)K.Rahner, H.Vorgrimler,Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987, 196-197)

sskfid-314

ksiądzduchowny chrześcijański (Słownik języka polskiego, t. 1,1072)

sskfid-315

Księga Abdiaszajedna z ksiąg biblijnych autorstwa proroka Abdiasza (xpk)

sskfid-316

Księga Aggeuszajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Aggeusza (xpk)

sskfid-317

Księga Amosajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Amosa

sskfid-318

103

Księga Apokalipsy świętego Jana

Księga Apokalipsy świętego Janaksięga prorocka Nowego Testamentu autorstwa świętego Jana (xpk)

sskfid-319

Księga Baruchajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Barucha (xpk)

sskfid-320

Księga Danielajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu opowiadającej o proroku Danielu(xpk)

sskfid-321

Księga Dziejów Apostolskichksięga historyczna Nowego Testamentu autorstwa świętego Łukasza (xpk)

sskfid-604

Księga Esteryjedna z ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-322

Księga Ezdraszajedna z księg historycznych Starego Testamentu, której autorstwo przypisywanejest Ezdraszowi (xpk)

sskfid-323

Księga Ezechielajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Ezechiela (xpk)

sskfid-325

Księga Habakukajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Habakuka (xpk)

sskfid-326

Księga Hiobajedna z ksiag dydaktycznych Starego Testamentu opisująca postać i przeżycia Hioba(xpk)

104

Księga Koheleta

sskfid-327

Księga Izajaszajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Izajsza, w obecnej księdzzawierają się także partie tekstu przypisywane Deuteroizajaszowi (Iz 40-55) i Tri-toizajaszowi (Iz 56-66) (xpk)

sskfid-328

Księga Jeremiaszajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Jeremiasza (xpk)

sskfid-329

Księga Joelajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Joela (xpk)

sskfid-330

Księga Jonaszajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu opisująca działania proroka Jonasza(xpk)

sskfid-331

Księga Jozuegojedna z ksiąg historycznych Starego Testamentu opisująca zajęcie przez ŻydówZiemi Obiecanej po wodzą Jozuego (xpk)

sskfid-332

Księga Judytyjedno z pism dydaktycznych Starego Testamentu opisujące działalność Judyty (xpk)

sskfid-333

Księga Kapłańskajedna z ksiąg Pięcioksięgu Starego Testamentu (xpk)

sskfid-334

Księga Koheletajedna z ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu przypisywana Koheletowi ”kró-lowi w Jeruzalem” (xpk)

105

Księga Kronik 1

sskfid-335

Księga Kronik 1jedna z ksiąg historycznych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-336

Księga Kronik 2księga historyczna Starego Testamentu (xpk)

sskfid-452

Księga Królewska 1jedna z ksiąg historycznych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-337

Księga Królewska 2księga historyczna Starego Testamentu (xpk)

sskfid-453

Księga Lamentacjipismo Starego Testamentu przypisywane Jeremiaszowi (xpk)

sskfid-338

Księga Liczbjedna z ksiąg Pięcioksięgu Starego Testamentu (xpk)

sskfid-339

Księga Machabejska 1jedna z ksiąg historycznych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-340

Księga Machabejska 2księga historyczna Starego Testamentu (xpk)

sskfid-451

106

Księga Przysłów

Księga Malachiaszajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Malachiasza (xpk)

sskfid-341

Księga Mądrościjedna z ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-342

Księga Micheaszajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Micheasza (xpk)

sskfid-343

Księga Nahumajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Nahuma (xpk)

sskfid-344

Księga Nehemiaszajedna z ksiąg historycznych Starego Testamentu opisująca działania namiestnikaNehemiasza (xpk)

sskfid-324

Księga Ozeaszajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Ozeasza (xpk)

sskfid-345

Księga Pieśni nad Pieśniamijedna z ksiąg Starego Testamentu (xpk)

sskfid-476

Księga Powtórzonego Prawajedna z ksiąg Pięcioksięgu Starego Testamentu (xpk)

sskfid-346

Księga Przysłówjedna z ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-347

107

Księga Psalmów

Księga Psalmówjedna z ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-348

Księga Rodzajujedna z ksiąg Pięcioksięgu Starego Testementu (xpk)

sskfid-349

Księga Rutjedno z pism Starego Testamentu opisującej wydarzenia z życia Rut (xpk)

sskfid-350

Księga Samuela 1jedna z ksiąg historycznych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-358

Księga Samuela 2księga historyczna Starego Testamentu (xpk)

sskfid-454

Księga Sędziówjedna z ksiąg historycznych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-352

Księga Sofoniaszajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Sofoniasza (xpk)

sskfid-353

Księga Syrachajedna z ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-354

Księga Tobiaszajedno z pism Starego Testamentu (xpk)

sskfid-355

108

laikat

Księga Wyjściajedna z ksiąg Pięcioksięgu Starego Testamentu (xpk)

sskfid-356

Księga Zachariaszajedna z ksiąg prorockich Starego Testamentu autorstwa Zachariasza, zawiera takżetekst (Za 9-14) przypisywane Deuterozachariaszowi (xpk)

sskfid-357

kultwyraźnie ofiarowana Bogu i spełniona przez święte znaki i wewnętrzną postawęsłużba w duchu adoracji, pochwały, dziękczynienia i prośby, która uznaje najwyższąwładzę Boga ((por.)K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX,Warszawa 1987, 197)

sskfid-359

kuriazespół urzędów kościelnych podległych biskupowi danej diecezji, także budynek, wktórym mieszczą się te urzędy (Słownik języka polskiego, t. 1,1090)

sskfid-360

Kyriostermin, który początkowo w greckim przekładzie Starego Testamentu był odpo-wiednikiem słowa Jahwe (...) w Nowym Testamencie i w ustach pierwszych chrze-ścijan ów tytuł był wyrazem najwyższej chwały i adoracji okazywanej osobie Jezu-sa Chrystusa ((por.)K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX,Warszawa 1987,202)

sskfid-361

laicyzacjaproces budowania różnych dziedzin życia społecznego, kulturalnego i innych bezodniesienia do motywacji religijnej (xpk)

sskfid-362

laikatogół świeckich członków Kościoła Katolickiego (Słownik Języka Polskiego,t.2, 6)

sskfid-363

109

lectio divina

lectio divinainaczej ”boże czytanie”, jeden ze sposobów lektury Biblii łączący szczegółowe roz-ważania tekstu z modlitwą (xpk)

sskfid-364

legatduchowny (zwykle kardynał) delegowany przez papieża w celu pełnienia jakiejś misji(Słownik Języka Polskiego,t.2, 19)

sskfid-365

lekcjefragment Biblii lub pism ojców Kościoła czytany lub śpiewany podczas Mszy przedEwangelią lub podczas innych nabożeństw (Słownik Języka Polskiego,t.2, 21)

sskfid-366

lekcjonarzksięga liturgiczna zawierająca lekcje mszalne (xpk)

sskfid-367

lewiratzasada, według której wdowę poślubia brat zmarłego męża, aby zapewnić ciągłośćrodu (Słownik Języka Polskiego, t.2,27)

sskfid-368

List do Efezjanpismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-308

List do Filemonapismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-289

List do Filipianpismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-304

110

List do Tymoteusza 1

List do Galatówpismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-309

List do Hebrajczykówpismo Nowego Testamentu o nieustalonym autorstwie, w przeszłości przypisywaneświętemu Pawłowi (xpk)

sskfid-610

List do Kolosanpismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-370

List do Koryntian 1pismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-471

List do Koryntian 2pismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-450

List do Rzymianpismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-372

List do Tesaloniczan 1pismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-607

List do Tesaloniczan 2pismo Nowego Testamentu autorstwa św. Pawła (xpk)

sskfid-190

List do Tymoteusza 1pismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-609

111

List do Tymoteusza 2

List do Tymoteusza 2pismo Nowego Testamentu przypisywane świętemu Pawłowi (xpk)

sskfid-449

List do Tytusapismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Pawła (xpk)

sskfid-301

List św. Jakubapismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Jakuba (xpk)

sskfid-371

List św. Jana 1pismo Nowego Testamentu autorstwa św. Jana (xpk)

sskfid-599

List św. Jana 2pismo Nowego Testamentu przypisywane świętemu Janowi (xpk)

sskfid-448

List św. Jana 3pismo Nowego Testamentu przypisywane świętemu Janowi (xpk)

sskfid-605

List św. Judypismo Nowego Testamentu autorstwa świętego Judy (xpk)

sskfid-606

List św.Piotra 1pismo Nowego Testamentu autorstwa św. Piotr (xpk)

sskfid-472

List św. Piotra 2pismo Nowego Testamentu przypisywane świętemu Piotrowi (xpk)

sskfid-191

112

luteranizm

litaniamodlitwa błagalna złożona z pochawalnych inwokacji do Boga, Chrystusa, MatkiBoskiej lub świętych, z powtarzającą się prośbą o wstawiennictwo i opiekę (SłownikJęzyka Polskiego,t.2, 43)

sskfid-373

liturgiaoznacza całą oficjalną służbę Bożą mistycznego Ciała Chrystusa, Głowy i członków(K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,207)

sskfid-374

liturgikanauka teologiczna, której przedmiotem badań jest liturgia (xpk)

sskfid-375

logia Jezusalapidarne, często zaskakujące w zestawieniu z ówczesną doktryną rabinacką wyra-żenia, jakie wypowiedział sam Jezus (S.Gądecki, Wstęp do Ewangelii Synoptycz-nych,Gniezno 1992,207)

sskfid-376

Logostytuł jaki w J 1,1.14 i 1 J 1,1 nadany jest Słowu Bożemu, Jezusowi Chrystusowi.Zgodnie z wymienionymi tu fragmentami Logosowi przysługuje cecha preegzysten-cji, On jest u Boga, jest zwrócony ku Bogu i jest Bogiem (K.Rahner, H.Vorgrimler,Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,207-208)

sskfid-377

Lud Bożybiblijny termin (...) określa relację między Bogiem a pewną grupą ludzi (Izrael,Kościół, ludzkość) (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX,Warszawa 1987,208)

sskfid-378

luteranizmwyznanie chrześcijańskie powstałe w XVI wieku na skutek nauki Marcina Lutra(ECh, s.415)

sskfid-687

113

łaska

łaskaw teologii oznacza zniżającą się, osobową, absolutnie niezasłużoną przychylnośćBoga względem człowieka, oznacza także skutek tej przychylności (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,211)

sskfid-379

Łukasz Ewangelistapisarz nowowtestamentalny autor Ewangelii i Dziejów Apostolskich (xpk)

sskfid-380

Machabeuszzgodnie z 1 Mch 2,4 przydomek Judy, syna Matatiasza z Modin, dotyczy także(jako przymiotnik-machabejski) podjętych przez wszystkich członków tej rodzinydziałań powstańczych przeciw Antiochowi IV Epifanesowi (xpk)

sskfid-381

Maciej Apostołwedług Dz 1,26 dołączony do grona apostołów w miejsce Judasza (xpk)

sskfid-382

Magnifikat (modlitwa)nazwa hymnu jakim Maryja wielbiła Boga, zapisanego w Łk 1,46, liturgia godzinstosuje ten hymn w nieszporach (xpk)

sskfid-384

Malachiaszjeden z izraelskich proroków mniejszych żyjący w V w. przed Chrystusem (xpk)

sskfid-385

małżeństwowspólnota życia mężczyzny i kobiety, skierowana ze swej natury do dobra mał-żonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa (Słownik Teologiczny, red.A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.272)

sskfid-386

114

mądrość

manicheizmreligia założona w połowie III w. przez Babilończyka Maniego (...) stanowi formęgnozy, opartej na radykalnym dualizmie [dobra i zła] (K.Rahner, H.Vorgrimler, MałySłownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,223)

sskfid-387

Marek Ewangelistaautor drugiej Ewangelii synoptycznej Nowego Testamentu (xpk)

sskfid-388

mariologiateologiczna doktryna o Maryi (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny,IW PAX, Warszawa 1987,s.223)

sskfid-389

martyrologiumksięga zawierająca wspomnienia świętych przypadające na poszczególne dni rokuliturgicznego (xpk)[w terminach odrzuconych rzeczownik w liczbie mnogiej, mie mylić z męczeństwem]

sskfid-390

Maryja Matka Jezusaimię matki Jezusa Chrystusa (xpk)

sskfid-391

masoneriapowstałe w XVIII wieku międzynarodowe, tajne stowarzyszenie o charakterze filo-zoficznym i politycznym (MSJP, s.906)

sskfid-689

Mateusz Ewangelistaautor pierwszej Ewangelii synoptycznej Nowego Testamentu (xpk)

sskfid-392

mądrośćw języku religijnym (...) oznacza (...) podstawową zdolność człowieka do moral-nie właściwego poznania (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IWPAX, Warszawa 1987,s.230)

115

meczet

sskfid-393

meczetmuzułmańska budowla kultowa pełniąca funkcję domu modlitwy (Słownik JęzykaPolskiego, t.2,s.132)

sskfid-394

medytacjaczas przeznaczony na modlitwę i rozmyślanie religijne (Słownik Języka Polskiego,t.2,s.134)

sskfid-395

Mesjasztermin określający oczekiwanego zbawiciela, szczególnie w tradycji żydowskiej (...)i chrześcijańskiej, gdzie stosuje się go wyłącznie do Jezusa Chrystusa (SłownikWiedzy Biblijnej, red. B.M.Metzger,M.D.Coogan, Oficyna Wydawnicza ”Vocatio”,Warszawa 1996,s.512)

sskfid-396

metafizykanajdonioślejsza część filozofii (...) zajmuje się całą rzeczywistością, jej strukturąjako rzeczywistości, jej przyczynami. Zajmuje się więc bytem jako bytem (SłownikTeologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.285-286)

sskfid-397

metropoliaw kościołach chrześcijańskiech jednostka administracyjna zarządzana przez arcybi-skupa, składająca się z kilku diecezji (Słownik Języka Polskiego, t.2,s. 145)

sskfid-398

męczennikczłowiek, który poniósł śmierć za wiarę (Słownik Języka Polskiego, t.2,s. 147)

sskfid-399

męczeństwopoświęcenie własnego życia za Chrystusa, tzn. jako mężne i dobrowolne przyję-cie śmierci zadanej z nienawiści do chrześcijaństwa, dla poświadczenia wyznawa-

116

misja

nej prawdy czy rzeczywistości należącej do Objawienia (Słownik Teologiczny, red.A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice,s.286)

sskfid-400

Micheaszjeden z proroków mniejszych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-401

midraszhomiletyczna metoda interpretacji biblijnej, pozwalająca na objaśnianie tekstu nie-koniecznie w zgodzie z jego dosłownym sensem (A.Unterman, Encyklopedia tradycjii legend żydowskiech, tł. O.Zienkiewicz, Książka i Wiedza, Warszawa 1998,s.180)

sskfid-402

miłosierdziegotowość przyjścia z pomocą temu, kto znajduje się w potrzebie (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,s.234)

sskfid-403

miłośćtermin, który w chrześcijaństwie wyraża wolną i wynikającą z natury ludzkiej rady-kalną realizację człowieka jako stworzenia chcianego i powołanego przez Boga (...)dzięki której człowiek bez reszty zwróciwszy się w stronę Boga znajduje się w staniełaski i w sytuacji zbawienia (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny,IW PAX, Warszawa 1987,s.234-235)

sskfid-404

ministrantosoba usługująca księdzu w czasie Mszy Świętej lub innych nabożeństw (SłownikJęzyka Polskiego, t.2,s. 181)

sskfid-405

misjaKościół ma prawo i obowiązek spełniania ”misji”, to znaczy wolnego głoszeniaewangelii jako zrozumiałej prawdy i jako konkretnej miłości wśród wszystkich ludówi we wszystkich sytuacjach dziejowych (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,s.238)

sskfid-406

117

misjologia

misjologiarefleksja naukowa nad całokształtem misji Kościoła (xpk)

sskfid-407

misjonarzosoba w urzędowy sposób głosząca wiarę w Jezusa (xpk)

sskfid-408

mistykaoznacza zarówno doświadczenie wewnętrznego, jednoczącego spotkania człowiekaz boską nieskończonością (...) jak i próbę naukowego wyjaśnienia, refleksji nad tymdoświadczeniem (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX,Warszawa 1987,s.240)

sskfid-409

mitsposób mówienia o rzeczywistości wymykającej się określeniu przez słowa (xpk)

sskfid-410

mnichczłonek zgromadzenia zakonnego, zakonnik, w religiach niechrześcijańskich: czło-nek wspólnoty religijnej (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.195)

sskfid-411

modernizm (teologia)ogólne określenie pewnych fałszywych albo zniekształconych opinii teologicznych,które pojawiły się około 1900 r. jako wyraz uzasadnionej chęci głoszenia tre-ści wiary chrześcijańskiej ludziom owych czasów w sposób adekwatny (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,s.244)

sskfid-412

modlitwaakt religijny, w którym człowiek wchodzi niejako w rozmowę z objawiającym mi sięBogiem (Słownik Teologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice1998,s.308)

sskfid-413

118

monoteizm

Mojżeszgłówny przywódca Izraelitów podczas wyjścia z Egiptu i wędrówki przez pustynioraz przekaziciel Prawa (Słownik Wiedzy Biblijnej, red. B.M.Metzger,M.D.Coogan,Oficyna Wydawnicza ”Vocatio”, Warszawa 1996,s.527)

sskfid-414

monarchiapaństwo, w którym władza zwierzchnia spoczywa w ręku jednej osoby (monarchy)i sprawowana jest dożywotnio (MSJP, s.401)

sskfid-690

monastycyzmforma usunięcia się od świata w samotność podjętą z własnej woli dla całkowitegopoświęcenia się Bogu (ECh, s.471)

sskfid-691

monastyrmiejsce przeżywania życia monastycznego (ECh, s.471)

sskfid-692

monofizytyzmnauka o jednej naturze (...) głosi, że substancjalne połączenie Logosu z rzeczy-wistością ludzką dało jedną ”physis”(naturę), w której człowieczeństwo zostałowchłonięte przez boskość (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IWPAX, Warszawa 1987,248)

sskfid-603

monoteizmw sensie filozoficznym to nauka głosząca, że istnieje tylko jeden najwyższy, abso-lutny, nieskończony i duchowo-osobowy byt (...) Z teologicznego punktu widzeniamonoteizm Starego i Nowego Testamentu oznacza, że ów byt i owa moc, któ-rych doświadczamy w historii zbawienia (...) nie reprezentuje jakiejś boskiej mocy,ale jednego, jedynego, absolutnego Boga (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,250)

sskfid-416

119

monoteletyzm

monoteletyzmdoktryna o jednej woli (...) [patriarcha Konstantynopola Sergiusz I] twierdził, żeJezus Chrystus ma jedną wolą (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny,IW PAX, Warszawa 1987,250-251)

sskfid-602

monstrancjasprzęt liturgiczny z metali szlachetnych służący do wystawiania hostii i noszenia jejpodczas procesji (Słownik Języka Polskiego, t.2,s. 209)

sskfid-417

montanizmherezja zapoczątkowana w początkach II wieku po Chrystusie przez Montana gło-sząca rychły koniec świata i początek królestwa Chrystusowego na ziemi (ECh,s.474)

sskfid-695

moralnośćprzedmiot etyki a także teologii moralnej (...) dotyczy ludzi, ich postaw, sądów iprzeżyć (Słownik Teologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice1998,s.314)

sskfid-418

mszałksięga liturgii katolickiej zawierająca teksty mszy na każdy dzień roku kościelnegoi przepisy jej odprawiania (Słownik Języka Polskiego, t.2,s. 225)

sskfid-419

nabożeństwozespół obrzędów religijnych ujętych w normy liturgiczne lub zwyczajowe (SłownikJęzyka Polskiego, t.2,s.239)

sskfid-420

nadziejajedna z trzech cnót, w których wyraża się stosunek człowieka do Boga (...) [widzi]w Bogu najwyższe i upragnione Dobro, ku któremu człowiek stale dąży (SłownikTeologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.318)

sskfid-421

120

nestorianizm

namaszczenie chorychjeden z siedmiu sakramentów (...) niesie (...) podtrzymanie w wierze, siłę i ulgę,tak potrzebną w chorobie i zagrożeniu życia (...) przynosi także oczyszczenie zgrzechów i ich skutków (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św.Jacka, Katowice 1998,s.321-322)

sskfid-595

natchnienie biblijnebezpośredni, pozytywny i nadprzyrodzony wpływ Boga na umysł i wolę piszącego,dzięki któremu powstała księga jest dziełem dwóch autorów (Słownik Teologiczny,red. A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.326)

sskfid-422

nawróceniekażdy rodzaj religijnej czy moralnej zmiany zwłaszcza zaś radykalne (...) zdaniesię na Boga i Jego łaskawe kierownictwo (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,268-269)

sskfid-423

nazizmdoktryna ideologiczna i społeczna faszyzmu hitlerowskiego opierająca się na skraj-nym szowinizmie i rasizmie (MSJP, s.435)

sskfid-696

Nehemiasznamiestnik króla perskiego w Judzie w czasie odbudowy świętyni jerozolimskiej poniewoli babilońskiej (xpk)

sskfid-424

nestorianizmmyśl teologiczna zapoczątkowana w V wieku po Chrystusie, w myśl której w Chry-stusie obecne były dwie natury oraz dwie osoby, a ich zjeednoczenie miało charakterczysto moralny i psychologiczny, a nie ontologiczny (ECh, s.496)

sskfid-697

121

niebo

niebo[1.] to co ponad ziemią; (...) [2.] niebo może być metaforą zbawienia tych, którzyw sposób definitywny zostali ocaleni przez Boga (K.Rahner, H.Vorgrimler, MałySłownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,271-272)

sskfid-425

niedzieladzień wspomnienia zmartwychwstania Jezusa, pierwszy dzień tygodnia (xpk)

sskfid-426

Niepokalane Poczęciedogmat głosi, że na mocy uprzedzającej odkupieńczej łaski Jezusa Chrystusa Ma-ryja od początku swojego istnienia była zachowana od grzechu pierworodnego(K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słowik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987, 275)

sskfid-427

nieszporynazwa wieczornej godziny kanonicznej (xpk)

sskfid-428

niewolnictwoformacja ekonomiczno-społeczna w której istnieją dwie podstawowe klasy: niewol-nicy i i ich właściciele (MSJP, s.453)

sskfid-698

nowennarozłożone na dziewięć okresów (zwylke dni) nabożeństwo poprzedzające większeświęta lub uroczystości (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.396)

sskfid-429

nowicjatprzygotowanie kandydatów do zakonu, okres próby w zakonie (Słownik JęzykaPolskiego, t.2,s. 396)

sskfid-430

122

odkupienie

Nowy Testamentczęść Biblii napisana po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa (xpk)

sskfid-431

nuncjaturaprzedstawicielstwo dyplomatyczne Watykanu przy rządzie danego państwa (SłownikJęzyka Polskiego, t.2,s. 402)

sskfid-432

nuncjuszstały przedstawiciel papieża przy rządzie obcego państwa (MSJP, s.462)

sskfid-699

objawienia prywatneautentyczne objawienia skierowane do jednostki, które jednakże nie nakłada nawszystkich bezpośredniego obowiązku wiary (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłowikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,288)[należy ten termin odróżnić od objawienia]

sskfid-601

objawienieujawnianie się Boga ludziom w ciągu dziejów jako Pana i Zbawcy (Słownik Teolo-giczny, red. A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s.349)[należy ten termin odróżnić od objawień prywatnych]

sskfid-433

obrządekodrębna liturgia wewnątrz jednego wyznania (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.426)

sskfid-434

odkupienieszczególna działalność Boga, dzięki której Bóg wyzwala swój lud z niewoli i nabywana swoją szczególną własność (Słownik Teologiczny, red. A.Zuberbier, Księgarniaśw. Jacka, Katowice 1998, s. 355)

sskfid-435

123

odpust

odpustodpuszczenie przez Kościół poza sakramentem pokuty kar doczesnych, jakie wi-nien człowiek ponieść za swoje grzechy (Słownik Teologiczny, red. A.Zuberbier,Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s. 360)

sskfid-436

ofiaraw znaczeniu religijnym jest to złożenie Bogu jakiegoś daru dla zjednoczenia sięz Nim, a szczególnie dla przebłagania Go za grzechy (Słownik Teologiczny, red.A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s. 361)

sskfid-437

Ojcowie Apostolscypisarze chrześcijańscy I i II w. będący w bazpośredniej łączności z apostołami albozwiązani z nimi bliskością czasu i treścią głoszonej nauki (EK.t.1,k.816)

sskfid-89

Ojcowie Kościołapisarze chrześcijańscy, żyjący w starożytniści (do VIII w.) ((por.)Słownik Teologicz-ny, red. A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s. 364)

sskfid-438

ołtarzmiejsce składania ofiar kultowych znane prawie we wszystkich religiach (SłownikJęzyka Polskiego, t.2,s.516)

sskfid-439

opactwokatolicki klasztor męski i dobra klasztorne pod zarządem opata (Słownik JęzykaPolskiego, t.2,s. 521)

sskfid-440

opactwo (budynek)zespół budynków zajmowanych przez wspólnotę mnichów tworzących opactwo(wspólnotę) (ECh, s.527)

sskfid-701

124

palimpsest

opactwo (wspólnota)wspólnota mnichów kierowana przez opata (ECh, s.527)

sskfid-700

opatprzełożony opactwa (Słownik Języka Polskiego, t.2,s. 523)

sskfid-441

Opatrzność Bożaplan, jaki wobec stworzonego świata ma wiedza Boża obejmująca wszystko, nawetwolne akty stworzeń oraz wola Boża w miłości podtrzymująca i określająca wszystkoswoją nieskończoną mocą (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IWPAX, Warszawa 1987,301)

sskfid-442

opętaniew ujęciu Biblii oznacza całkowite opanowanie człowieka, jego zachowania się ipostępowania przez złego ducha (Słownik Teologiczny, red. A.Zuberbier, Księgarniaśw. Jacka, Katowice 1998, s. 369)

sskfid-443

ordynariuszbiskup zarządzający diecezją w Kościele katolickim (MSJP, s.514)

sskfid-702

osobapojęcie odnoszące się do każdego człowieka jako konkretnej istoty rozumnej (Słow-nik Teologiczny, red. A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s. 371)[w definicji powinno chodzić o kategorie abstrakcyjną, odnoszącą się do pewnejkategorii bytów, a nie o konkretne uszczegółowienie np. człowieka, czy Boga]

sskfid-444

palimpseststarożytny lub średniowieczny rękopis pisany na pergaminie, z którego wytarto tekstpierwotny (Słownik Języka Polskiego, t.2,s. 585)

sskfid-445

125

panteon

panteonw religiach politeistycznych: ogół bóstw powiazanych ze sobą w system heirarchicz-nej zależności (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.594)

sskfid-455

papiestwourząd określający władzę papieża (MSJP, s.535)

sskfid-703

papieżoficjalny tytuł nadawany obecnie biskupowi Rzymu jako głowie Kościoła powszech-nego (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa1987,315)

sskfid-457

parafiapodstawowa, najmniejsza jednosta organizacyjna zarządzana przez proboszcza(Słownik Języka Polskiego, t.2,s. 601)

sskfid-458

parakletimię, jakim Jan nazywa Ducha Świętego (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,317)

sskfid-456

parlamentprzedstawicielski organ ustawodawczy pochodzący z wyborów, składający się z jed-nej lub z dwóch izb (MSJP, s.537)

sskfid-704

parlamentaryzmsystem rządów w którym wszystkie organy państwowe podporządkowane są parla-mentowi (MSJP, s.538)

sskfid-705

126

patriarchat [ustrój społ.]

paruzjapowtórne przyjście Chrystusa w chwale na końcu czasów (Słownik Teologiczny, red.A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s. 386)

sskfid-459

Paschacoroczne powtórzenie pierwszej Paschy Izraela w Egipcie, upamiętniające ocaleniepierworodnych i wyjście z Egiptu (...) święto Paschy we wspólnocie chrześcijańskiejupamiętnia jednoczesne ustanowienie Starego i Nowego Przymierza (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słowik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,319)

sskfid-460

pasterkamsza odprawiana w noc Bożego Narodzenia (Słownik Języka Polskiego, t.2,s. 616)

sskfid-461

patriarcha [funkcja społ.]ojcowie plemienia, naczelnicy rodu lub pokoleń (Słownik Teologiczny, red.A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s. 389)

sskfid-462

patriarcha (urząd)tytuł niektórych biskupów w kościele katolickim i prawosławnym (MSJP, s.542)

sskfid-706

patriarchat (urząd)godność i władza patriarchy (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.620)

[termin odróżnić od patriarchatu jako rodowego ustroju społecznego]sskfid-463

patriarchat [ustrój społ.]rodowy ustrój społeczny (xpk)

[odróżnić od partiarchatu jako urzędu]sskfid-621

127

patrologia

patrologianauka o życiu i pismach Ojców Kościoła (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,320)[termin należy odróżnić od terminu o innym zakresie - patrystyki]

sskfid-464

patronświęty, którego imię nadano komuś w czasie chrztu lub pod którego opiekę oddajesię kraje, miasta, obiekty, zawody (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.621)

sskfid-465

patrystykaokreślenie epoki Ojców Kościoła, a więc tego okresu w historii Kościoła, dogmatówi teologii, którym zajmuje się patrologia (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,320)

sskfid-466

Paweł Apostołpostać pierszego wieku chrześcijaństwa, wywarł wielki wpływ na oddzielenie sięKościoła od wspólnoty żydowskiej, autor 13 listów Nowego Testamentu (xpk)

sskfid-467

pelagianizmherezja negująca istnienie grzechu pieroworodnego i pomniejszająca rolę łaski, awyolbrzymiająca znaczenie wolnej woli (ECh, s.553)

sskfid-707

pielgrzymczłowiek odbywający wędrówkę do miejsca kultu (Słownik Języka Polskiego,t.2,s.650)

sskfid-469

pielgrzymka [osoby]grupa pielgrzymów wędrujących razem w celu uczczenia miejsc kultu (MSJP, s.552)

sskfid-708

128

pojednanie

pielgrzymka [wędrówka]wędrówka do miejsc kultu (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.650)

sskfid-470

Pięcioksiągnazwa obejmująca pięć pierwszych księag Starego Testamentu, które tradycjażydowska i chrześcijańska przypisywała Mojżeszowi (Słownik Teologiczny, red.A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s. 401)

sskfid-473

Piotr Apostołjeden z apostołów Jezusa, często zajmujacy w ich wspólnocie pierwsze miejsce(xpk)

sskfid-474

pneumatologianauka, będąca częścią teologii dogmatycznej, opisująca osobę i działanie DuchaŚwiętego (xpk)

sskfid-475

pogaństwopoganami są ci, którzy żyjąc pośród narodów i będąc kształtowani przez ich wła-sną historię faktycznie nie zetknęli się jeszcze (...) z roszczeniem chrześcijaństwaalbo przed którym jeszcze się zamykają (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,339)

sskfid-477

pogrzebobrzędy towarzyszące grzebaniu lub paleniu zwłok (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.765)

sskfid-478

pojednaniebiblijna i teolgiczna idea wyrażająca (...) sens zbawienia człowieka, dokonanegoprzez Boga w Jezusie Chrystusie (Słownik Teologiczny, red. A.Zuberbier, Księgarniaśw. Jacka, Katowice 1998, s.418)

sskfid-479

129

pokusa

pokusa”głos” wewnętrzny, wewnętrzne poruszenie nakłaniające do grzechu (Słownik Teo-logiczny, red. A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s.425)

sskfid-480

pokutaprawidłowa postawa wobec grzechu: oznacza proces całkowitego nawracenia się,wewnętrzną przemianę człowieka, jego radykalną odnową i odrodzenie (SłownikTeologiczny, red. A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s.426)

sskfid-481

pontyfikałksięga liturgiczna zawierająca obrzędy sprawowane przez biskupa (xpk)

sskfid-482

pontyfikatokres panowania określonego papieża (xpk)

sskfid-483

postpowstrzymanie się od jedzenia niektórych potraw oraz czasowe ograniczenie ilo-ści dziennego spożycia z motywów religijno-moralnych (Słownik Teologiczny, red.A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s.435)

sskfid-484

poświęceniedziałanie wyłączające jakieś rzeczy ze świeckiej sfery użytkowania albo przeznacza-jące je do szczególnej służby w sferze kultu (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłowikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,346)

sskfid-598

potępienieostateczna konsekwencja nieposłuszeństwa stworzeń rozumnych wobec Stwórcy(Słownik Teologiczny, red. A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.437)

sskfid-485

130

prefekt

powołanieprzeświadczenie jednostki, że określony zawód (forma życia) odpowiada woli Bogai jest realizacją życiowego zadania (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teolo-giczny, IW PAX, Warszawa 1987,347)

sskfid-486

prałatwyższy dostojnik sprawujący władzę kościelną (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.908)

sskfid-487

prawo kanoniczneobowiązujące w Kościele prawo, które reguluje jego życie jako wspólnoty (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,357)

sskfid-254

prawosławieokreślenie Kościoła wschodniego po schizmie w 1054 roku (ECh, s.599)

sskfid-709

preegzystencjalizmdoktryna, która głosi, że dusze ludzkie istniały już przed ich cielesną egzystencją(...) tak że egzystencja cielesna byłaby konsekwencją grzechu popełnionego w ży-ciu przed-cielesnym (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słowik Teologiczny, IW PAX,Warszawa 1987,362)

sskfid-488

prefacjaczęść mszy o charakterze dziękczynnym i pochwalnym poprzedzająca konsekrację(Słownik Języka Polskiego, t.2,s.917)

sskfid-489

prefektksiędz katacheta (Słowik Języka Polskiego, t.2,s.917)

sskfid-490

131

prezbiter

prezbiterkapłan mający pełne święcenia (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.921)

sskfid-491

proboszczksiądz zarządzający parafią (Słownik Języka Polskiego, t.2,s. 926)

sskfid-492

procesjauroczysty obchód ze śpiewem i niesieniem sakralnych przedmiotów kultu, znanywszytkim religiom (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.927)

sskfid-493

profetyzmzjawisko występowania proroków (Słowik Języka Polskiego, t.2,s.931)

sskfid-494

prorokprorokiem można nazwać osobę, która jest upoważniona do przekazywania ob-jawienia Bożego (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX,Warszawa 1987,362)

sskfid-495

protestantyzmpojęcie to obejmuje wszystkie wspólnoty wiary, które wywodzą się z ReformacjiXVI w. (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa1987,363-364)

sskfid-415

Protoizajaszunowna nazwa autora pierwszej cześci księgi Izajasza (Iz 1-39) (xpk)

sskfid-496

prowincjajednostka podziału administracyjnego (MSJP, s.636)

sskfid-710

132

przymierze

prymasarcybiskup będący zwierzchnikiem Kościoła katolickiego w danym kraju (MSJP,s.637)

sskfid-711

prymicjapierwsza msza odprawiana przez nowo wyświęconego kapłana (Słownik Języka Pol-skiego, t.2,s.950)

sskfid-497

przebaczeniejest przede wszystkim dziełem Boga, który odpuszcza ludziom grzechy i należną zanie karę (Słownik Teologiczny, red. A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice1998, s.465)

sskfid-498

przeistoczenieprzemiana chleba i wina w Ciało i Krew Jezusa Chrystusa (xpk)

sskfid-299

przeznaczeniewyrażenie pochodzenia biblijnego, którym teologia od czasów starożytnych posłu-guje się dla wyrażenia Bożej woli zbawienia wszystkich ludzi, którzy rzeczywiściebędą zbawieni (Słownik Teologiczny, red. A.Zuberbier, Księgarnia św. Jacka, Ka-towice 1998, s.469)

sskfid-499

przykazania Bożew Starym Testamencie określenie owych postanowień, które Bóg przymierza ob-wieścił ludowi przymierza (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IWPAX, Warszawa 1987,375)

sskfid-500

przymierzeoznacza w Starym Testamentcie szczególny stosunek Izraela do Jahwe (...) NowyTestament mówi o krwi, w której zostało zawarte (...) Nowe Przymierze, a mia-nowicie o krwi Chrystusa (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IWPAX, Warszawa 1987,376-377)

133

pustelnia

sskfid-501

pustelniamieszkanie, siedziba pustelnika (Słownik Języka Polskiego, t.2,s.1081)

sskfid-502

pustelnikczłowiek żyjący w odosobnieniu i oddający się modlitwie, pokucie, kontemplacji(Słownik Języka Polskiego, t.2,s. 1081)

sskfid-503

rabinwyświęcony uczony w Piśmie, tradycyjnie upoważniony do roztrzygania spornychkwestii rytuału żydowskiego (A.Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydow-skich, Książka i Wiedza, Warszawa 1998,s.227)

sskfid-504

racjonalizmdoktryna filozoficzna uznająca prymat rozumu (Słownik Teologiczny, red.A.Zubierbier, Księgarnia Św.Jacka,Katowice 1998,s.485)

sskfid-24

rady ewangelicznew znaczeniu przyjętym w terminologii teologicznej rady ewangeliczne dotyczą do-skonałego ubóstwa, czystości i posłuszeństwa, będących przedmiotem ślubów za-konnych (Słownik Teologiczny, red.A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice1998,s.489)

sskfid-597

rajoznacza warunki życia i stan egzystencji pierwszych ludzi przed upadkiem(K.Rahner, H, Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa1987,384)[odróżnić od nieba]

sskfid-505

134

relikwie

reformazmiana ulepszająca dotychczasowy stan rzeczy (MSJP, s.690)

sskfid-712

reformacjaw nauce historycznej przyjęły się dwa terminy na określenie reformy religijnej XVIw.: Reformacja i Kontrreformacja. Pierwsza dotyczy reformy protestanckiej [zapo-czątkowanej przez Marcina Lutra], druga - katolickiej (Słownik Teologiczny, red.A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998, s.493)

sskfid-506

regułaspisane prawo zakonu, ukazujące jak wprowadzić w życie jego charyzmat (xpk)

sskfid-121

reinkarnacjapogląd właściwy dla religii wschodnich (choć nie tylko) utrzymujący, że dusza wie-lokrotnie wciela się w różne ”ciała” zanim osiągnie cel ”wędrówki” (np. nirwanę)(xpk)

sskfid-507

rekolekcjedziałanie podejmowane przez Kościół w celu umocnienia wiary wierzących (xpk)

sskfid-508

religioznawstwonauka interdyscyplinarna, której celem jest opis zjawiska religii (xpk)

sskfid-509

relikwiacałość lub część ciała świętego lub błogosławionego, którego kult został uznanyprzez Kościół (ECh, s.638)

sskfid-715

relikwieprzedmioty kultu związane ze świętymi (xpk)

sskfid-510

135

rewolucja

rewolucjagwałtowny przewrót w życiu społeczeństwa i państwa (MSJP, s.696)

sskfid-716

reżimujemne określenie systemu rządów stosujących przemoc i ucisk polityczny (MSJP,s.696)

sskfid-717

rok liturgicznyokres przeżywania przez Kościół w ramach roku kalendarzowego zbawczego dziełaJezusa (Słownik Teologiczny, red. A.Zubierber, Księgarnia św. Jacka, Katowice1998,s.507)

sskfid-511

różaniecrodzaj modlitwy połączonej z rozważaniem tajemnic Jezusa i Maryi (xpk)

sskfid-512

rytuałcałość czynności związanych z danym działaniem liturgicznym (xpk)

sskfid-513

sacrum i profanumsacrum oznacza to, co należy do tego, co święte (...) profanum (...) oznacza świec-kość świata, w którym rości sobie ona pretensję do autonomii wobec religii i Kościo-ła (...) ta para pojęć nie nadaje się do wyrażenia sposobu, w jaki chrześcijaństwowidzi świat i jak interpretuje samo siebie (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987, 401)

sskfid-514

saduceuszestronnictwo polityczno-religijne o nastawieniu sceptyczno-liberalnym w judaizmiew czasach Jezusa (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX,Warszawa 1987,402)

sskfid-520

136

sakramentarz

sakralizacjanadawanie osobom, działaniom, rzeczom charakteru sakralnego (xpk)

sskfid-515

sakramentokreślenie siedmiu obrzędów - znaków Chrystusowej Łaski - stanowiących struktu-rę życia Kościoła (Słownik Teologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św. Jacka,Katowice 1998, s.514)

sskfid-516

sakrament kapłaństwajeden z siedmiu sakramentów Kościoła, udzielający łask powołanym ludziom po-trzebnych do tworzenia i pogłebiania wsólnoty uczniów Jezusa ((por.) SłownikTeologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.228)

sskfid-517

sakrament małżeństwajeden z siedmi sakramentów Kościoła, udzielający łaski osobom znajdującym się wmałżeństwie (xpk)

sskfid-518

sakrament pokuty i pojednaniajest znakiem odpuszczenia człowiekowi grzechów popełnionych po chrzcie (SłownikTeologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.428)

sskfid-519

sakramentaliaznaki święte, które podobnie jak sakramenty, oznaczają pewne duchowe skutki,ale (...) ustanowione są przez Kościół i modlitwie Kościoła zawdzięczają swą sku-teczność (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice1998,s.518)[wybrano liczbę mnogą terminu, ponieważ jest powszechnie używana]

sskfid-596

sakramentarzksięga liturgiczna zawierająca teksty sprawowanych sakramentów (xpk)

sskfid-521

137

sakramentologia

sakramentologianauka teologiczna, której przedmiotem są sakramenty Kościoła (xpk)

sskfid-522

Samuelpostać z czasów rodzącej się monarchii Izraelskiej w XI w. przed Chrystusem, na-maścił Saula i Dawida na królów (xpk)

sskfid-523

sanktuariummiejsce święte o znaczeniu kultowym (MSJP, s.734)

sskfid-718

Saulkról Izraelski żyjący w XI w. przed Chrystusem (xpk)

sskfid-524

schizmaseparacja grupy wyznawców od Kościoła, spowodowana różnicą zdań w sprawachdyscyplinarnych lub doktrynalnych (ECh, s.663)

sskfid-719

scholastyka1. typ filozofii lub teologii uprawianej w średniowieczu; 2.okres w rozwoju kulturyzachodniej Europy (XII-XIV w.) (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier, Księgar-nia św. Jacka, Katowice 1998,s.525)

sskfid-526

sejmniższa izba parlamentu dwuizbowego (MSJP, s.737)

sskfid-720

sektygrupy religijne, wyodrębnione z jakiejś religii lub związku wyznaniowego, które ode-rwały się od któregoś z Kościołów i przyjęły własne zasady organizacyjne (SłownikTeologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.526)

sskfid-369

138

sodalicja

seminariummiejsce, w którym poprzez formację duchową, intelektualną i rozwój człowieczeń-stwa powołane osoby przygotowują się do przyjęcia sakramentu kapłaństwa (xpk)

sskfid-527

seminarium duchownewyższa uczelnia mająca na celu formację duchową i intelektualną kandydatów dokapłaństwa służebnego, diakonatu i prezbieteratu (ECh, s.666)

sskfid-721

senatwyższa izba dwuizbowego parlamentu (MSJP, s.738)

sskfid-722

Septuagintanajstarsze grackie tłumaczenie Starego Testamentu dokonane w III-II w. przedChrystusem (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Kato-wice 1998,s.531)

sskfid-592

sługa bożytytuł nadawany osobie, u której stwierdzono heroiczność cnót (xpk)

sskfid-528

sobórzgromadzenie głównie biskupów, zwołane w celu omówienia spraw Kościoła, pod-jęcia decyzji i wydania formalnych postanowień (K.Rahner, H.Vorgrimler, MałySłownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,420)

sskfid-529

sodalicjakatolickie stowarzyszenie religijne (MSJP, s.760)

sskfid-723

139

Sofoniasz

Sofoniaszjeden z proroków mniejszych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-591

soteriologiateologiczna nauka o odkupieniu, zbawieniu człowieka (K.Rahner, H.Vorgrimler, Ma-ły Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,424)

sskfid-530

spowiednikduchowny słuchający spowiedzi (xpk)

sskfid-531

Stary Testamentczęść Biblii opisująca historię zbawienia do narodzenia Jezusa Chrystusa (xpk)

sskfid-532

statutzbiór przepisów dotyczących organizacji, zakresu i sposobu działania określonejosoby prawnej (MSJP, s.776)

sskfid-724

stworzeniedziałanie Boże, będące źródłem istnienia świata (Słownik Teologiczny, red. A. Zu-bierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.553)

sskfid-533

Stwórcatermin określający osobę (Boga), która dokonała stworzenia (xpk)[terminem tym mogą być w pewnych przypadkach (np. religiach niechrześcijań-skich) nazwane inne osoby niż Bóg]

sskfid-34

stygmatyzjawisko towarzyszące doświadczeniu mistycznemu, które występuje dość często odczasów Franciszka z Asyżu aż do naszych dni (...) tam, gdzie jest ono wyrazemi fizycznym rezultatem mistycznej miłości do Chrystusa i krzyża, można odnosić

140

synoptyczne Ewangelie

się do niego z religijnym szacunkiem ((por.)K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,436)

[l.mn. jest bardziej przyjęta w j.polskim]sskfid-534

symbol wiarysformułowanie zasadniczych prawd wiary, których wyznawanie jest znakiem, że ktośdzieli wiarę Kościoła (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka,Katowice 1998,s.557-558)

sskfid-536

synagogaŻydzi (...) budowali synagogę, aby móc odprawiać w modły, czytać Torę i kiero-wać sprawami wspólnoty (A.Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich,Książka i Wiedza, Warszawa 1998,s.260)

sskfid-535

syndonologiainterdyscyplinarna dziedzina nauki zajmująca się problematyką Całunu Turyńskiego(xpk)

sskfid-590

synodzgromadzenie oficjalnych przedstawicieli Kościoła, zwołane przez Papieża lub bi-skupa diecezjalnego (xpk)

sskfid-593

synopsazestawienie współbieżne tekstów Biblii (np. Ewangelii) (xpk)

sskfid-537

synoptyczne Ewangelieogólna nazwa Ewangelii według świętego Mateusza, Marka i Łukasza (xpk)

sskfid-538

141

Syrach

Syrachumowna nazwa autora księgi Syracha - Jezusa syna Syracha (xpk)

sskfid-539

Szatantajemnicza nieziemska istota, działająca na szkodę człowieka, usiłująca go spro-wadzić na drogą zła i przeciwstawiająca się w ten sposób zbawczemu działaniuChrystusa; jest ojcem kłamstwa (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier, Księgar-nia św. Jacka, Katowice 1998,s.563)[wybrano termin, który jest nazwą własną, dlatego pisany dużą literą]

sskfid-540

śluby zakonneakt religijnego zobowiązania się, przyrzeczenie złożone Bogu (Słownik Teologiczny,red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.564)[nie używać do oznaczenia sakramentu małżeństwa]

sskfid-541

śmierćw znaczeniu fizycznym to zjawisko nieodwracalnego ustania wszelkich czynności ży-ciowych organizmu (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka,Katowice 1998,s.565)

sskfid-542

świątyniamiejsce oddawania czci bóstwom, znane we wszystkich religiach (xpk)

sskfid-543

świętoczas poświęcony uroczystościom kultowym (xpk)

sskfid-544

świętywyznawca Chrystusa, który w przekonaniu Kościoła szedł za życia heroicznie drogąswej wiary i znajdując się w dziś wśród zbawionych, skutecznie wstawia się za namiu Boga (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice1998,s.580)

sskfid-545

142

teologia biblijna

Talmudnajważniejsze opracowanie ustnej Tory, spisane w formie obszernego aramejskiegokomentarza do rozdziałów Miszny (A.Unterman, Encyklopedia tradycji i legendżydowskich, Książka i Wiedza, Warszawa 1998,s.282)

sskfid-546

targumaramejskie tłumaczenie Biblii z komentarzem (A.Unterman, Encyklopedia tradycjii legend żydowskich, Książka i Wiedza, Warszawa 1998,284)

sskfid-588

teizmoznacza takie ujęcie Boga, zgodnie z którym Bóg jest bytem najwyższym i dzia-łającym osobowo, ale w odróżnieniu od deizmu przyjmuje stałą aktywną obecnośćBoga w święcie (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX,Warszawa 1987,463)

sskfid-547

teodyceanauka filozoficzna podejmująca próbę opisu Boga (xpk)

sskfid-548

teofaniajednorazowe objawienie się Boga (xpk)

sskfid-589

teologiajest tym, co mówi się o Bogu na podstawie Objawienia ((por.)Słownik Teologiczny,red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998,s.586)

sskfid-549

teologia biblijnaczęść biblistyki, teologia danej części Biblii lub teologia bezpośrednio wynikająca zBiblii (xpk)

sskfid-550

143

teologia dogmatyczna

teologia dogmatycznanauka teologiczna o zawartych w objawieniu prawdach wiary religijnej. [oryginalniedefinicja z EK dotyczny ”dogmatyki”] (por. EK,t.4,k.23)

sskfid-187

teologia duchowościczęść teologii próbującej opisać całokształt doświadczenia duchowego człowiekazwracającego się do Boga (xpk)[należy odróżnić od teologii życia wewnętrznego, której przedmiotem są wnioskiwynikające z teologii (dogmatycznaj, moralnej itd.), jakie można zastosować wżyciu duchowym]

sskfid-551

teologia fundamentalnautożsamiana niekiedy z apologetyką, jest działem teologii zajmującym się samymijej podstawami (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka,Katowice 1998,s.590)[należy odróżnić termin od apologetyki]

sskfid-552

teologia moralnatraktuje o prawym i zgodnym z wolą Bożą postępowaniu człowieka (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,481)

sskfid-553

teologia pastoralnaw szerokim sensie jest teologiczną refleksją nad samorealizacją Kościoła jako znaw-czego działania Boga wobec świata, nad tym jak owo działanie urzeczywistnia się ijak musi się urzeczywistniać (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny,IW PAX, Warszawa 1987,482-483)

sskfid-554

teologia życia wewnętrznegonauka teologiczna, której przedmiotem są wnioski wynikające z teologii (dogma-tycznaj, moralne itd.) oraz ich zastosowanie w życiu duchowym (xpk)

sskfid-555

144

trybunał

tradycjaproces i treść przekazu prawdy objawionej (K.Rahne, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,498)

sskfid-556

traktatukład międzynarodowy o charakterze politycznym, gospodarczym i handlowym(MSJP, s.833)

sskfid-726

transcendencjaw sensie logicznym transcendentne są takie wypowiedzi, które nie odnoszą się tyl-ko do jednej ograniczonej dziedziny bytu, (...) ale które z konieczności za ważnew odniesieniu do każdego realnego czy możliwego bytu (K.Rahner, H.Vorgrimler,Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,500)

sskfid-557

transsubstancjacjadokonująca się w ofierze Mszy św. dzięki sprawowanej mocą Bożą konsekracjiprzemiana substancji chleba i wina w substancję ciała i krwi Jezusa (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,501)

sskfid-586

Tritoizajaszumowna nazwa autora trzeciej części księgi proroka Izajasza (Iz 56-66) (xpk)

sskfid-587

Trójca Świętawyrażenie oznacza w chrześcijaństwie Boga, który jest jeden, lecz w trzech Oso-bach (Słownik Teologiczny, red. A. Zubierbier, Księgarnia św. Jacka, Katowice1998,s.606)

sskfid-558

trybunałsąd, kolegium sądowe (MSJP, s.840)

sskfid-727

145

ubóstwo

ubóstwow języku chrześcijańskim określa przyporządkowanie wszelkich dóbr Bogu jako Do-bru Najwyższemu (Słownik Teologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św.Jacka,Katowice 1998,s.608)

sskfid-559

unia hipostatycznajest terminem teologicznym, który oznacza, że w Jezusie Chrystusie ludzka rzeczy-wistość stała się - dzięki zjednoczeniu i trwałej jedności natury ludzkiej z boskąosobą (hipostazą) Logosu - stworzoną samowypowiedzią Słowa Bożego (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,512)

sskfid-585

uniwersytetwyższa uczelnia o kilku wydziałach (MSJP, s.862)

sskfid-728

uroczystośćw ramach roku liturgicznego najbardziej podniosły obchód świąteczny (xpk)

sskfid-560

Urząd Nauczycielski Kościołazdolność Kościoła do kontynuowania świadectwa o samoobjawieniu się Boga, (...)według samorozumienia Kościoła katolickiego pełna władza nauczania przysługujeepiskopatowi jako całości, jeżeli sprawowana jest w łączności wzajemnej i razemz biskupem rzymskim jako głową kolegium, oraz biskupowi rzymskiemu, gdyż jeston autorytatywną głową owego kolegium (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,515-516)

sskfid-383

usprawiedliwieniewydarzenie, w którym Bóg przez swój wolny akt miłości prowadzi człowieka dotakiej relacji ze sobą, jakie On jako święty Bóg wymaga od człowieka i jaką On jakoBóg udzielający łaski gotów jest mu dać (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,518)

sskfid-562

146

wniebowstąpienie

wcielenieprzyjęcie przez osobę Syna Bożego człowieczeństwa z Najświętszej Maryi Pan-ny (Słownik Teologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św.Jacka, Katowice1998,s.623)

sskfid-563

wiaraw najogólniejszym sensie to przyjęcie w sposób wolny wypowiedzi jakiejś osoby zewzględu na zaufanie, którym się ją obdarza (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,533)

sskfid-564

Wielkanocliturgiczny obchód, którego treścią jest Pascha Chrystusa (xpk)

sskfid-600

Wielki Postliturgiczne przygotowanie do wspomnienia Paschy - Wielkanocy (xpk)

sskfid-565

Wielki Tydzieńnazwa liturgicznego wspomnienia najważniejszych wydarzeń w życiu Jezusa - usta-nowienia Eucharystii, śmierci i zmartwychwstania (xpk)

sskfid-566

wikariuszduchowny, który jest pomocnikiem biskupa - wikariusz biskupi, proboszcz - wika-riusz parafialny (xpk)

sskfid-567

wizytacjakontrola, inspekcja dokonana przez wizytatora, np. biskupa w parafii (MSJP, s.899)

sskfid-729

wniebowstąpieniejest (...) wypowiedzią Nowego Testamentu o wzięciu ukrzyżowanego, zmarłego izmartwychwstałego Jezusa do Boga, że znajduje w niej wyraz trwała ważność Jego

147

Wniebowzięcie Maryi Panny

człowieczeństwa (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX,Warszawa 1987,547)

sskfid-154

Wniebowzięcie Maryi Pannyjest dogmatem, który mówi, że doskonała i uwielbiona cielesność już teraz jestczęścią totalnego spełnienia Maryi po zakończeniu jej życia ziemskiego (K.Rahner,H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,548)

sskfid-568

wspólnotazwiązek między osobami oparty na trwałych więzach wewnętrznych (krwi, tradycji,kulturze, przekonań, miłości ...) (Słownik Teologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarniaśw.Jacka, Katowice 1998,s.648)

sskfid-571

Wulgatałaciński przekład Biblii, w znacznej części dzieło św. Hieronima, (...) w 1965 r.Paweł VI powołał specjalną komisję, której zlecił przygotowanie tzw. Neo-Wulgaty,(...) uroczystej promulgacji (...) dokonał Jan Paweł II w dniu 25 VI 1979 (SłownikTeologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św.Jacka, Katowice 1998,s.655-656)

sskfid-572

wyprawaekspedycja złożona z grupy osób, udająca się gdzieś w jakimś celu (MSJP, s.938)

sskfid-730

wyprawa krzyżowaekspedycja chrześcijan udająca się do Ziemi Świętej w celu uwolnienia teryrtoriumz panowania muzułmanów (MSJP, s.938)

sskfid-731

wyzwolenieuwolnienie do stanu zależności (...) wyzwolenie jest jednym z określeń działaniaBożego w historii (Słownik Teologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św.Jacka,Katowice 1998,s.658)

sskfid-573

148

zesłanie Ducha Świętego

Zachariaszjeden z proroków mniejszych Starego Testamentu (xpk)

sskfid-575

zadośćuczynieniewynagrodzenie krzywdy, wyrównanie szkody komuś wyrządzonej (Słownik Teolo-giczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św.Jacka, Katowice 1998,s.663)

sskfid-582

zakonwspólnota, w której członkowie realizują rady ewangeliczne (Słownik Teologiczny,red. A.Zubierbier, Księgarnia św.Jacka, Katowice 1998,s.665)

sskfid-576

zasługadobry czyn, przez który uzyskuje się prawo do otrzymania nagrody. Jeżeli nagrodaza dany czyn należy się człowiekowi w imię sprawiedliwości - mówimy o zasłudzew znaczeniu ściśłym, jeżeli natomiast jakiś czyn nie musi, lecz wypada, by byłwynagrodzony - mówimy o zasłudze w znaczeniu szerszym (Słownik Teologiczny,red. A.Zubierbier, Księgarnia św.Jacka, Katowice 1998,s.669-670)

sskfid-570

Zbawicielosoba dokonująca zbawienia, w chrześcijaństwie Jezus Chrystus (xpk)

sskfid-578

zbawienieoznacza wyzwolenie człowieka przez Boga z niewoli grzechu, grożącej potępieniemwiecznym, i danie mu udziału w wiekuistem szczęściu samego Boga (Słownik Teo-logiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św.Jacka, Katowice 1998,s.675)

sskfid-579

zesłanie Ducha Świętegow dzień Pięćdziesiątnicy - jest realizacją zapowiedzi prorockich Starego Testamentui wypełnieniem obietnicy danej przez samego Jezusa (Słownik Teologiczny, red.A.Zubierbier, Księgarnia św.Jacka, Katowice 1998,s.679)

sskfid-580

149

zło

złonie jest brakiem dobra, lecz wyraźnym i zdecydowanym zaprzeczeniem dobra.Nie ma więc żadnej realności w samym sobie, nie jest jakąś praistotą przeciw-ną Bogu, lecz dopuszczoną przez Boga tajemniczą możliwością wolnego stworzenia(K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,565)

sskfid-581

zmartwychwstanieostateczne przezwyciężenie śmierci, przywrócenie umarłemu człowiekowi życia, któ-re ma trwać na wieki (Słownik Teologiczny, red. A.Zubierbier, Księgarnia św.Jacka,Katowice 1998,s.685)

sskfid-583

życiew sensie filozoficznym analogiczny sposób realizowania się bytu na poszczególnych,coraz to wyższych stopniach rzeczywistości (K.Rahner, H.Vorgrimler, Mały SłownikTeologiczny, IW PAX, Warszawa 1987,576)

sskfid-569

Żydw tradycyjnej definicji Żydem jest ktoś urodzony z matki Żydówki lub nawróconyna judaizm (A. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, Książka iWiedza, Warszawa 1998, 305)

sskfid-619

150

biblistyka

3. INDEKS DZIEDZINOWY

BIBLISTYKABibliaegzegeza biblijnakanonnatchnienie biblijneNowy TestamentStary Testamentteologia biblijna

GEOGRAFIA BIBLIJNA

JerozolimaJuda (kraina)Judea

HERMENEUTYKA

antiocheńska szkoła egzege-tyczna

HERMENEUTYKA BIBLIJNA

aleksandryjska szkoła egzege-tycznaanaliza narratywnaapokaliptykaHeksaplakonkordancja

HISTORIA BIBLIJNA

achemenidziAkadowie

AmmoniciAmoryciAramejczycyAsyryjczycy

HISTORIA EGZEGEZY

aleksandryjska szkoła egzege-tycznaantiocheńska szkoła egzege-

tyczna

JĘZYKI BIBLIJNE

Akadowiealegoriajęzyk aramejskijęzyk greckijęzyk hebrajski

KRYTYK TEKSTU

Heksapla

KRYTYKA TEKSTU

akrostychpalimpsestSeptuagintatargumWulgata

151

biblistyka

LITERATURA MIĘDZYTESTA-MENTALNA

apokryf

NOWY TESTAMENT

abbaagrafonAlfa i OmegaapostołBartłomiejBenedictus (modlitwa)EwangeliaEwangelia według św. JanaEwangelia według św. ŁukaszaEwangelia według św. MarkaEwangelia według św.MateuszafaryzeuszehomologiaJerozolimaJezus ChrystusjudaizmJudasz IskariotaJudeakairoskanonkerygmatkrzyżKsięga Apokalipsy świętego Ja-

naKsięga Dziejów ApostolskichKyriosList do EfezjanList do FilemonaList do FilipianList do GalatówList do HebrajczykówList do KolosanList do Koryntian 1

List do Koryntian 2List do RzymianList do Tesaloniczan 1List do Tesaloniczan 2List do Tymoteusza 1List do Tymoteusza 2List do TytusaList św. JakubaList św. Jana 1List św. Jana 2List św. Jana 3List św. JudyList św.Piotra 1List św. Piotra 2logia JezusaLogosŁukasz EwangelistaMaciej ApostołMagnifikat (modlitwa)Marek EwangelistaMaryja Matka JezusaMateusz EwangelistamądrośćMesjaszparakletPaschaPaweł ApostołPiotr Apostołprofetyzmprorokprzykazania BożeprzymierzerabinsaduceuszeSeptuagintasynagogasynopsasynoptyczne Ewangelie

152

biblistyka

teofaniazesłanie Ducha Świętego

PROFORYSTYKA

lectio divina

STARY TESTAMENT

AggeuszallelujaamfiktioniaAmmoniciAmoryciAmosAramejczycyArka NoegoArka PrzymierzaAsyryjczycyBaalBalaamBaruchDanieldekalogDeuteroizajaszDeuterozachariaszEzdraszEzechiaszEzechielheksaemeronhomologiaIzajaszJahweJakubJeremiaszJerozolimaJoelJonaszJozueJuda (kraina)judaizm

KainkanonKoheletKsięga AbdiaszaKsięga AggeuszaKsięga AmosaKsięga BaruchaKsięga DanielaKsięga EsteryKsięga EzdraszaKsięga EzechielaKsięga HabakukaKsięga HiobaKsięga IzajaszaKsięga JeremiaszaKsięga JoelaKsięga JonaszaKsięga JozuegoKsięga JudytyKsięga KapłańskaKsięga KoheletaKsięga Kronik 1Księga Kronik 2Księga Królewska 1Księga Królewska 2Księga LamentacjiKsięga LiczbKsięga Machabejska 1Księga Machabejska 2Księga MalachiaszaKsięga MądrościKsięga MicheaszaKsięga NahumaKsięga NehemiaszaKsięga OzeaszaKsięga Pieśni nad PieśniamiKsięga Powtórzonego PrawaKsięga Przysłów

153

filozofia

Księga PsalmówKsięga RodzajuKsięga RutKsięga Samuela 1Księga Samuela 2Księga SędziówKsięga SofoniaszaKsięga SyrachaKsięga TobiaszaKsięga WyjściaKsięga ZachariaszalewiratMachabeuszMalachiaszmądrośćMesjaszMicheaszmidraszMojżeszNehemiaszPaschapatriarcha [funkcja społ.]PięcioksiągprofetyzmprorokProtoizajaszprzykazania BożeprzymierzeSamuelSaulSeptuagintaSofoniaszsynagogasynopsaSyrachteofaniaTritoizajaszZachariasz

FILOZOFIAantropocentryzmantropologiaetykafilozofiametafizykateodycea

ANTROPOLOGIA

człowiekżycie

ESTETYKA

Absolut

ETYKA

aksjologiaaltruizmantropologiadeontologiaeudajmonizmmoralność

FILOZOFIA PRZYRODY

abiogenezażycie

LOGIKA

transcendencja

METAFIZYKA

Absolutbyt (ontologia)

METODOLOGIA

analogia

TEODYCEA

Absolutagnostycyagnostycyzmateizm

154

historia Kościoła

deizmmonoteizmteizmtranscendencja

TEORIA POZNANIA

agnostycyagnostycyzmracjonalizm

HISTORIA KOŚCIOŁAadwentyściadwentyzmafrochrystianizmagapaakademiaalbigensialeksandryjska liturgiaaleksandryjska szkoła egzege-

tycznaambasadaanabaptyścianachorecianglikanieanglikanizmAnglikańska Wspólnotaantiocheńska szkoła egzege-

tycznaantyklerykalizmantypapieżantysemityzmapologeciapostataapostazjaapostołarchidiakonatarchidiecezjaarchiprezbiter

arcybiskuparcybractwoarcykapłanarianizmasymilacjaBadacze Pisma ŚwiętegobanicjabaptysteriumbaptyścibaptyzmbazylikabeneficjumbogomiliBogurodzica (pieśń)bractwobractwo kościelnebreweCałun Turyńskicenobicicesarstwocezaropapizmcharyzmatykchiliazmchrześcijaniedeifikacjadekanatdemokracjadesakralizacjadevotio modernadiecezjadogmatdoketyzmdoktor Kościoładuchowieństwoduchownyduchowość religijnaduszpasterstwodyktatura

155

historia Kościoła

dyplomacjadysputa teologicznadziekandziesięcinadziewicaebioniciedyktegalitaryzmekskomunikaelekcjaelektoratencyklopedyścieparchiaepiskopateremitaewangelizacjafarafaszyzmfebronianizmfeudalizmgminagnostycyzmgnozaguberniahabithagiografiaheretykhezychazmhierarchiaHistoria Kościołahugenocihusytyzmimamimigracjainkwizycjainsygniainterdyktinwestytura

jakobinizmjansenizmJezus ChrystusjurydykakalifkalwinizmkanoniakapitułakaplicakaraimikatakumbykatarowiekatedraklasztorklerklerykklerykalizacjakodekskolegialnośćkolegiatakolegiumkolędakoncyliaryzmkonfirmacjakonklawekonkordatkonstytucjakonsystorzkontrreformacjakonwersjaKoranKościół Adwentystów Dnia Siód-

megoKościół Chrześcijan BaptystówKościół Ewangelicko-augsburskiKościół Ewangelicko-reformowa-

nykrólestwo

156

historia Kościoła

krucjatakrzyżksiądzkuriaKyrioslaicyzacjalegatluteranizmmanicheizmmasoneriameczetmetropoliamęczennikmęczeństwoministrantmnichmodernizm (teologia)monarchiamonastycyzmmonastyrmonofizytyzmmonoteletyzmmontanizmnazizmnestorianizmniewolnictwonowicjatnuncjaturanuncjuszobjawienia prywatneobrządekodpustOjcowie ApostolscyOjcowie Kościołaołtarzopactwoopactwo (budynek)opactwo (wspólnota)

opatordynariuszpapiestwopapieżparafiaparlamentparlamentaryzmpasterkapatriarcha (urząd)patriarchat (urząd)patronpatrystykapelagianizmpielgrzympielgrzymka [osoby]pielgrzymka [wędrówka]pontyfikatprałatprawosławiepreegzystencjalizmproboszczprocesjaprotestantyzmprowincjaprymaspustelniapustelnikreformareformacjaregułareinkarnacjarelikwiarelikwierewolucjareżimróżaniecsakramentarzsanktuarium

157

misjologia

schizmascholastykasejmsektyseminariumseminarium duchownesenatsobórsodalicjastatutstygmatysymbol wiarysynodTalmudtraktattrybunałuniwersytetwizytacjawyprawawyprawa krzyżowazakonzesłanie Ducha Świętego

MISJOLOGIApatriarchat [ustrój społ.]

SYNDOLOGIACałun Turyński

SZTUKAakrostychalegoriaambonaikonaikonografiakielichklasztorkonfesjonał

kościół (budynek)krucyfiksKyriosołtarz

MUZYKA

allelujakancjonałkolęda

TEOLOGIAagnostycyagnostycyzmanalogiaapostołBógcharytologiaeklezjologiakatechetykaliturgikamisjologiapatrologiaprawo kanonicznesakramentologiasyndonologiateologia duchowościteologia fundamentalnateologia moralnateologia pastoralnateologia życia wewnętrznego

AKTY STOLICY APOSTOLSKIEJ

adhortacjaallokucjabulla

ANTROPOLOGIA

adopcja (teologia)

158

teologia

CHARYTOLOGIA

bajanizmJezus Chrystusłaska

CHRYSTOLOGIA

Alfa i OmegaAntychrystbogomiliJezus ChrystusKyriosMesjaszmonofizytyzmmonoteletyzmpelagianizm

EKLEZJOLOGIA

adhortacjaadministracja apostolskaadwentyściadwentyzmaggiornamentoakty Stolicy ApostolskiejanabaptyścianglikanieanglikanizmAnglikańska WspólnotaannatyautokefaliaBadacze Pisma Świętegobaptyścibaptyzmbeneficjumbiskupbractwocharyzmatcharyzmatykchrześcijanie

diecezjaduchownykapitułakardynałkatedraklerkoinoniakolegialnośćkolegiatakoncyliaryzmkonfirmacjakonklawekonsystorzkonwersjaKościół Adwentystów Dnia Siód-

megoKościół Chrześcijan BaptystówKościół Ewangelicko-augsburskiKościół Ewangelicko-reformowa-

nyLud Bożymęczennikmęczeństwopapieżparafiawikariusz

EKUMENIZM

adwentyściadwentyzmanabaptyścianglikanieanglikanizmAnglikańska WspólnotaautokefaliaBadacze Pisma Świętegochrześcijaniekalwinizm

159

teologia

konfirmacjaKościół Adwentystów Dnia Siód-

megoKościół Chrześcijan BaptystówKościół Ewangelicko-augsburskiKościół Ewangelicko-reformowa-

ny

ESCHATOLOGIA

Antychrystars moriendiczyściecnieboparuzjapotępienieśmierćzbawieniezmartwychwstanie

HAGIOGRAFIA

apoftegmatbeatyfikacjabłogosławionydoktor Kościołakanonizacjamartyrologiumpatronsługa bożyświęty

HOMILETYKA

ambonakazaniekaznodziejakaznodziejstwo

KATECHETYKA

katechetakatechizacja

katechizmkatechumenatprefekt

LITURGIKA

ablucjaadwentagapaagendaAgnus Deiakatystaklamacje liturgiczneakolitaakrostychalbaaleksandryjska liturgiaamenanaforaanamnezaantyfonaantyfonarzeBenedictus (modlitwa)bierzmowaniebłogosławieństwoBogurodzica (pieśń)brewiarzcelebracelebransceremoniałceremoniarzceroferariuszchrzcielnicachrzestcmentarzCredoczytania liturgicznedalmatykadoksologia

160

teologia

ewangeliarzikonajutrzniakadzidłokielichkolekta (modlitwa)kolędakompletakoncelebrakonfesjonałkultlekcjelekcjonarzlitanialiturgiaMagnifikat (modlitwa)małżeństwomonstrancjamszałnabożeństwonamaszczenie chorychniedzielanieszporynowennaobrządekołtarzpasterkapogrzebpontyfikałpoświęcenieprefacjaprocesjaprymicjarok liturgicznyróżaniecrytuałsakramentsakrament kapłaństwa

sakrament małżeństwasakrament pokuty i pojednaniasakramentaliasakramentarzspowiednikuroczystośćWielkanocWielki PostWielki Tydzień

MARIOLOGIA

akatystAnioł Pański (modlitwa)dziewicadziewictwomariologiaMaryja Matka JezusaNiepokalane Poczęciewniebowstąpienie

METODOLOGIA

apofatyczna teologia

MISJOLOGIA

ablucjaafrochrystianizmakomodacjainkulturacjamisjamisjonarz

PATROLOGIA

apokryfapologeciOjcowie ApostolscyOjcowie Kościoła

PNEUMATOLOGIA

dary Ducha ŚwiętegoDuch Świętyzesłanie Ducha Świętego

161

teologia

PRAWO KANONICZNE

afektdekretdyspensa kościelnajurysdykcjakanonikkary kościelneKodeks Prawa Kanonicznegokonkordatkuriamałżeństwoschizmaśluby zakonne

PROTESTANTYZM

adwentyściadwentyzmAnglikańska WspólnotakalwinizmKościół Adwentystów Dnia Siód-

megoKościół Chrześcijan BaptystówKościół Ewangelicko-augsburskiKościół Ewangelicko-reformowa-

ny

RELIGIOZNAWSTWO

ablucjaAllahamuletantropomorfizmarchetyparcykapłanbahaizmchasydyzmchrześcijaństwoislamJerozolima

kabałameczetmitmnichMojżeszpanteonprofetyzmrabinreinkarnacjarytuałsacrum i profanumsektyStwórcasynagogaświątyniaświętoTalmudtargumZbawicielŻyd

SAKRAMENTOLOGIA

bierzmowaniechrzestEucharystiaJezus Chrystusnamaszczenie chorychsakrament kapłaństwasakrament małżeństwasakrament pokuty i pojednaniasakramentalia

SOTERIOLOGIA

adopcja (teologia)Jezus Chrystusodkupieniewcieleniewyzwoleniezbawieniezmartwychwstanie

162

teologia

SZTUKA SAKRALNA

chorał gregoriański

TEOLOGIA DOGMATYCZNA

adhortacjaadopcjonizmangelologiaaniołAnioł StróżantropologiaantropomorfizmantysemityzmapokatastazaapolinaryzmapostataapostazjaapostolatapropriacjaarcykapłanarianizmBaranek Boży (modlitwa)beatyfikacjabierzmowaniebluźnierstwobłogosławieństwobłogosławionybojaźń Bożabractwocelibatcenzura kościelnacharyzmatchrystologiachrzestchrześcijaniechrześcijaństwochwała Bożacierpieniecmentarz

cudczłowiekczyściecdary Ducha Świętegodeifikacjademondiakondiakonatdoktor KościołaDuch ŚwiętyduchyduszaekskomunikaekumenizmeschatologiaEucharystiagnostycyzmgnozaheksaemeronheretykherezjaikonailuminacjaIndeks Ksiąg ZakazanychjansenizmJezus Chrystuskairologiakairoskalwinizmkanonkanonizacjakapłankapłaństwokatechizmkatolicyzmkenozakerygmatkleryk

163

teologia

konsekracjaKościółkrzyżkultLogosłaskamanicheizmmariologiaMaryja Matka Jezusamiłosierdziemiłośćmisjamistykamodernizm (teologia)modlitwamonofizytyzmmonoteizmmonoteletyzmnadziejanamaszczenie chorychnatchnienie biblijnenawrócenienieboNiepokalane PoczęcieobjawienieodkupienieodpustofiaraOpatrzność BożaopętanieosobaparakletPaschapelagianizmpneumatologiapogaństwopojednaniepokusa

pokutapostpreegzystencjalizmprezbiterprotestantyzmprzebaczenieprzeistoczenieprzeznaczenieprzykazania Bożeprzymierzerajrelikwiesacrum i profanumsakralizacjasakramentsakrament kapłaństwasakrament małżeństwasakrament pokuty i pojednaniasakramentaliaschizmasektysługa bożysobórsoteriologiastworzenieStwórcasymbol wiarysynodSzatanśmierćświętyteologia dogmatycznatradycjatranssubstancjacjaTrójca Świętaunia hipostatycznaUrząd Nauczycielski Kościołausprawiedliwienie

164

teologia

wcieleniewiarawniebowstąpienieWniebowzięcie Maryi PannywspólnotawyzwoleniezadośćuczynieniezasługaZbawicielzbawieniezło

TEOLOGIA DUCHOWOŚCI

abbaadoracjaalumnanachoreciAnioł Pański (modlitwa)apoftegmatars moriendiascetaascetykaascezacelibatcenobicicharyzmatykdevotio modernaduchowość religijnadziewicadziewictwohabithagiografiahezychazmiluminacjakierownictwo duchoweklasztorkonfesjonałlectio divina

medytacjamęczeństwomistykamnichmodlitwanawrócenienowicjatobjawienia prywatneopactwoopatpostpowołanierady ewangeliczneregułaróżaniecseminariumstygmatyśluby zakonneubóstwozakon

TEOLOGIA FUNDAMENTALNA

apologetykachrześcijaństwocudMesjasz

TEOLOGIA MORALNA

aborcjaadhortacjaafektaltruizmbierzmowaniebioetykacnotacudzołóstwodekalogdemoralizacjakonfesjonał

165

teologia

mądrośćmoralnośćnadziejanamaszczenie chorychprzykazania Bożesakramentsakrament kapłaństwasakrament małżeństwasakrament pokuty i pojednaniawspólnota

TEOLOGIA PASTORALNA

adhortacjaadoracjaAkcja KatolickaakomodacjaalumnAnioł Pański (modlitwa)antysemityzmapostolatbierzmowaniecerkiewcierpieniecmentarzdekanatdesakralizacjadiakoniaduszpasterstwoikonaindyferentyzmjałmużnakapelankaplica

klerykalizacjakonfesjonałksiądzkurialaicyzacjalaikatlectio divinamałżeństwomiłosierdzieministrantmisjamisjonarznamaszczenie chorychniedzielanuncjaturapielgrzympielgrzymka [wędrówka]pogrzebpostproboszczprocesjaprymicjarekolekcjesakramentsakrament kapłaństwasakrament małżeństwasakrament pokuty i pojednaniasakramentaliaseminariumspowiednikśluby zakonnewikariuszwspólnota

166