1) Brak układu krążenia - transport przez dyfuzjeGąbki, parzydełkowce (jamochłony) żebropławy, płazińce i nicienieDrobne zwierzęta wodne, u których zaopatrzenie komórek w substancje odżywcze i tlen oraz usuwanie zbytecznych lub szkodliwych produktów przemiany materii dokonuje się w drodze zwykłej dyfuzji. Jest to wystarczająco skuteczny mechanizm transportu u zwierząt o niewielkiej miąższości ciała.

U jamochłonów jama chłonąco-trawiąca pełni spełnia funkcję – narząd trawienia i krążenia. Schwytana ofiara jest trawiona w jamie chłonąco-trawiącej. Substancje odżywcze z trawienia docierają do komórek wyściełających jamę ciała, a stamtąd do zewnętrznej warstwy komórek. Ruchy zwierzęcia powodują mieszanie się zawartości jamy i rozprowadzanie substancji odżywczych po jej wnętrzu.

W przypadku płazińców których przedstawicielem jest wyprawek, płaska budowa ciała sprzyja efektywnej wymianie gazowej na zasadzie dyfuzji. Rozgałęzione jelito rozprowadza substancje odżywcze po wszystkich częściach ciała. Ruchy zwierzęcia sprzyjają mieszaniu siępłynnej zawartości jelita z płynem tkankowym.

a) jama chłonąco-trawiąca stułbi i innych parzydełkowców pełni funkcje układu krążenia dostarczając substancje odżywcze do wszystkich komórek ciała

b) U wypławków rozgałęzione jelita rozprowadzająsubstancje odżywcze do wszystkich części ciała

2) Otwarty układ krwionośnyBezkręgowce: mięczaki i stawonogi

U zwierząt z otwartym układem krążenia krew zwana jest hemolimfąze względu na to, iż krew i płyn tkankowy nie są u nich rozróżnialne.

U stawonogów rurkowate serce pompuje hemolimfę do naczyńkrwionośnych, które doprowadzają ja do dużych zatok. Hemolimfa krążąca w przestrzeniach nazywanych hemocel’ami dociera ostatecznie do jamy osierdziowej otaczającej serce. Stąd do serca hemolimfa dostaje się przez drobne otwory wyposażone w zastawki, które zapobiegają jej cofaniu się. Niektóre owady mają serca pomocnice, które pomagają w pompowaniu hemolimfy do najdalszych części ciała.

Układ taki nie jest zbyt wydajny, dlatego u szczególnie aktywnych stawonogów tzn. owadów tlen dostarczany jest do komórek bezpośrednio tchawkami a hemolimfa służy do rozprowadzania substancji pokarmowych i hormonów.

Układ krwionośny raka jest półotwarty.

3) Zamknięty układ krwionośny u bezkręgowców.Np. pierścienice i mięczaki

Zamknięty układ pierścienic (np. dżdżownica) składa się z 2 głównych naczyń krwionośnych ciągnących się wzdłuż ciała. W naczyniem brzusznym krew płynie ku tyłowi a w grzbietowym ku przodowi. Te 2 główne naczynia połączone są w każdym segmencie naczyniami okrężnymi, których rozgałęzienia doprowadzają krew do powierzchni ciała gdzie zostaje natleniona. W przedniej części ciała znajduje się 5 par naczyńkrwionośnych, łączących naczynie grzbietowe z brzusznym, zwanych sercami ze względu na ich kurczliwe ściany. Skurcze tych parzystych naczyń i naczynia grzbietowego oraz skurcze mięśni ściany ciała powodująkrążenie krwi. W krwi dżdżownicy znajduje się czerwony barwnik hemoglobina, który bierze udział w transporcie tlenu.

Zamknięty układ krwionośny dżdżownicy - 5 par kurczliwych naczyńkrwionośnych dostarcza krew z naczynia grzbietowego do naczynia brzusznego.

Mięczaki prowadzące aktywny tryb życia, jak głowonogi (mątwy, ośmiornice) wymagają bardzo efektywnego systemu transportu wewnętrznego. Ich układ krwionośny jest zamknięty, a krążenie wspomagane jest przez obecność pomocniczych ‘serc’ położonych u podstawy skrzeli. Skurcze tych ‘serc’ przyspieszają przepływ krwi przez skrzela.

4) Układ krwionośny kręgowców

Układ krwionośny wszystkich kręgowców, począwszy od ryb a skończywszy na człowieku jest bardzo podobny. U wszystkich znajduje się położone na brzusznej stronie ciała umięśnione serce, które pompuje krew przez zamknięty układ naczyń krwionośnych.

Układ krwionośny kręgowców składa się z :serca, naczyń krwionośnych (tętnice, żyły i naczynia

włosowate), krwi, limfy, naczyń limfatycznych oraz narządów pomocniczych: grasica, wątroba i śledziona.

Funkcje układu krwionośnego kręgowców:Transportuje do wszystkich komórek substancje odżywcze z układu pokarmowego i miejsc gdzie odkładane są rezerwy metaboliczneTransportuje tlen z narządów oddechowych (skrzeli, płuc) do wszystkich komórek ciała i odbiera CO2Transportuje zbyteczne produkty metabolizmu z komórek do właściwych narządów wydalniczychTransportuje hormony z gruczołów wydzielania wewnętrznego do tkanek docelowychPomaga w utrzymaniu równowagi płynów ustrojowychBroni organizm przed inwazjami mikroorganizmówchorobotwórczychPomaga w rozprowadzaniu ciepła w organizmie i utrzymaniu prawidłowej temperatury ciała u zwierząt stałocieplnych

Budowa SercaRyby

Serce ryb zbudowane jest z 1 przedsionka i 1 komory (tzw. serce dwudzielne lub dwuczęściowe). Cienkościenna zatoka żylna otrzymuje krew powracającą z tkanek i narządów ciała i pompuje ja do przedsionka serca. Skurcz przedsionka pompuje krew do komory, której skurcz kieruje ja dalej do elastycznego, lecz nie kurczącego się stożka tętniczego. Te 4 części podzielone są zastawkami, które zapobiegającofaniu się krwi. Ze stożka krew płynie do aorty brzusznej, której rozgałęzienia doprowadzają ją do skrzeli. Zanim krew przedostanie się do tkanek musi przedostać się przez naczynia włosowate w skrzelach, co bardzo ja spowalnia. Z tego powodu w całym organizmie ryby krew ma niskie ciśnienie. Taki układ krążenia pozwala jedynie na niskie tępo metabolizmu.

Płazy

Trzyczęściowe serce płazów składa się z 2 przedsionków i 1 komory.

Zatoka żylna gromadzi krew powracającą z tkanek i narządów i pompuje ją do prawego przedsionka. Krew z płuc kierowana jest wprost do lewego przedsionka. Oba przedsionki pompują krew do komory. Krew utleniona nieznacznie miesza się z krwią uboga w tlen. Krew uboga opuszcza komorę jako pierwsza i przepływa przez stożek tętniczy, którego podłużna przegroda zwana zastawkąspiralną separuje 2 strumienie krwi. Odtleniona krew kierowana jest do płuc i skóry gdzie zaopatrywana jest w tlen. Krew utleniona kierowana jest do naczyń tętniczych, które rozprowadzają ja do różnych narządów.

Gady

Serce gadów zbudowane jest z 2 przedsionków i 2 komór, jednak przegroda między komorami jest niekompletna. Dlatego tez pewna część krwi utlenionej i odtlenionej ulega zmieszaniu. Mieszanie to jest redukowane znacznie dzięki nierównoczesnym skurczą prawej i lewej strony serca oraz różnicy ciśnień.

Wyjątek stanowią krokodyle, u których przegroda międzykomorowa jest pełna, tak wiec ich serce składa się z wyraźnie oddzielonych od siebie 4 części.

Ptaki i ssaki

U tych zwierząt serce podzielone jest całkowicie na lewą iprawą stronę. Przegroda międzykomorowa jest pełna, co zapobiega mieszaniu się krwi utlenionej z lewej połowy serca z krwią odtleniona z prawej strony serca. Podział stożkatętniczego daje początek aorcie i tętnicy płucnej. Zatoka żylna nie występuje jako osobna część, lecz zachowuje się w postaci szczątkowej jako węzeł zatokowo-przedsionkowy, inaczej rozrusznik. Całkowity rozsiał prawej i lewej strony serca zmusza krew do podwójnego przejścia przez serce w trakcie każdego obiegu. W efekcie krew u ptaków i ssaków zawiera więcej tlenu niż u pozostałych kręgowców. Więcej tlenu dociera do tkanek, co umożliwia szybsze tępo przemiany materii oraz utrzymanie stałej wysokiej temperatury ciała nawet w niskich temp. otoczenia.

Schemat krążenia krwi u ptaków i ssaków:

Żyły (prowadzą krew z tkanek i narządów) → prawy przedsionek → prawa komora → jedna z tętnic

płucnych → naczynia włosowate w płucach → jedna z żył płucnych → lewy przedsionek → lewa komora

→ aorta → tętnice (prowadzą krew do tkanek i narządów) → naczynia włosowate

Ewolucja serca kręgowców

a) serce ryb zbudowane z 1 przedsionka i 1 komory

b) serce płazów zbudowane z 2 przedsionków i 1 komory

c) serce gadów zbudowane z 2 przedsionków i 2 komór lecz z niekompletną przegrodą oddzielającąkomory

d) serce ptaków i ssaków zbudowane z 2 przedsionków i 2 komór, krew natleniona nie miesza się z krwią odtlenioną