01-02 52-53okladki:Smak i tradycja 7-01-11 13:29 Strona 1 · W dniu 12 paê dzier ni ka do sta łem...

01-02_52-53okladki:Smak i tradycja 7-01-11 13:29 Strona 1

SMAK REGIONÓW

Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego

Organizacja zrzeszajàca producentów i podmioty wspierajàce rynek produktów tradycyjnych,

regionalnych i lokalnych w Polsce

POLSKA IZBA RRODUKTU REGIONALNEGO I LOKALNEGO

Sza now ni Paƒ stwo! W dniu 12 paê dzier ni ka do sta łem no mi na cj´

na do rad c´ Pre zy den ta RP. Po pro si łem Sze fa Kan -ce la rii Pre zy den ta RP, pa na Mi ni stra Jac ka Mi cha -łow skie go, abym ofi cjal nie prze jàł obo wiàz kido rad cy po za koƒ cze niu swych ak tu al nych za an -ga ̋ o waƒ, mi´ dzy in ny mi ja ko Pre ze sa Pol skiej IzbyPro duk tu Re gio nal ne go i Lo kal ne go. Dla te go zło -˝y łem re zy gna cj´ z funk cji Pre ze sa Izby na Nad zwy -

czaj nym Wal nym Zgro ma dze niu Izby, któ re od by ło si´ 9 grud niu b.r.Mi mo krót kie go cza su ka den cji obec ne go Za rzà du Izby, wy bra ne go

po re zy gna cji w czerw cu 2009 ro ku ów cze sne go pre ze sa, Grze go rza Rus -sa ka, no we mu Za rzà do wi uda ło si´ w cià gu ostat nie go pół to ra ro kunadaç Izbie no we kie run ki dzia ła nia. Przede wszyst kim pod nio sła si´ran ga Izby ja ko or ga ni za cji re pre zen tu jà cej in te re sy wy twór ców pro duk -tów re gio nal nych i tra dy cyj nych. Za cie Êni ła si´ współ pra ca ze Zwiàz -kiem Wo je wództw RP i sa mo rzà da mi re gio nal ny mi, sta li Êmy si´wa˝ nym part ne rem dla Mi ni ster stwa Rol nic twa i Roz wo ju Wsi, a tak ̋ epo słów i se na to rów RP przy opra co wy wa niu kie run ków roz wo ju ryn kupro duk tów rol nych i tra dy cyj nych. Współ pra cu je my z Kra jo wà Ra dàSpół dziel czo Êci oraz z Kra jo wà Ra dà Izb Rol ni czych, pod pi sa li Êmy po -ro zu mie nie o współ pra cy z Fun da cjà Pro gra mów Po mo cy dla Rol nic twaFA PA, a od li sto pa da 2009 ro ku PI PRiL jest człon kiem Kra jo wej Sie -ci Ob sza rów Wiej skich, dzi´ ki cze mu ma my do st´p do in for ma cji i fun -du szy zwià za nych z pro mo cjà na szych pro duk tów i ich pro du cen tów.

Przy wspar ciu KSOW i sa mo rzà dów Izba wy da je dla swo ich człon -ków ma ga zyn in for ma cyj ny „Smak i Tra dy cja” oraz or ga ni zu je co ro kupre sti ̋ o wy ogól no pol ski kon kurs „Na sze Ku li nar ne Dzie dzic two. Sma -ki Re gio nów” na naj lep szy re gio nal ny pro dukt i po tra w´. Dzi´ ki ak tyw -no Êci Za rzà du Izby zde cy do wa nie zwi´k szy ło si´ za in te re so wa niezna kiem „Ja koÊç Tra dy cja” ja ko pierw szym pol skim sys te mem ja ko Êci˝yw no Êci – obec nie w trak cie cer ty fi ka cji jest kil ka dzie siàt pro duk tówapli ku jà cych o pra wo do u˝y wa nia zna ku.

Od czerw ca 2010 ro ku Izba ma no wà, nie co wi´k szà, sie dzi b´, któ ràna pre fe ren cyj nych wa run kach wy naj mu je od dziel ni cy War sza wa Âród -mie Êcie. Dzi´ ki te mu nie mu si my ju˝ ko rzy staç z go Êcin no Êci in nych in -sty tu cji, jak to mia ło miej sce w po przed nich la tach. Usta bi li zo wa ła si´tak ̋ e sy tu acja fi nan so wa Izby. Cie szy nas wzra sta jà ca ak tyw noÊç człon -ków w re gio nie, zwłasz cza w Od dzia le Wiel ko pol skim, Łódz kim i re ak -ty wo wa nym Od dzia le Za chod nio po mor skim.

Na sze pla ny na naj bli˝ szy rok sà bar dzo bo ga te. Je ste Êmy w trak cieopra co wy wa nia kon cep cji i za ła twia nia for mal no Êci zwià za nych z or ga -ni za cjà sta łych, cy klicz nych kier ma szy dla na szych człon ków w War sza -wie i Po zna niu, opra co wu je my wy daw nic twa i ka ta log na szychczłon ków oraz cykl szko leƒ bez płat nych dla na szych człon ków, do ty czà -cych wy twa rza nia pro duk tów re gio nal nych i tra dy cyj nych.

Dla te go, od cho dzàc do pra cy w Kan ce la rii Pre zy den ta RP, chciał bympro siç Paƒ stwa o ob da rze nie za ufa niem no wo wy bra nych człon ków Za -rzà du i je go pre ze sa – p. Iza bel l´ By szew skà oraz no wo wy bra nà Ra d´Izby, do któ rej – de cy zjà Paƒ stwa – rów nie˝ zo sta łem wy bra ny.

Pra c´ w Izbie i pra c´ na rzecz roz wo ju dzie dzi ny pro duk tów re gio nal -nych i tra dy cyj nych uwa ̋ am za bar dzo wa˝ nà i na dal chciał bym t´ dzie -dzi n´ wspie raç, wy ko rzy stu jàc tak ̋ e no we i ak tu al ne mo˝ li wo Êci.

Prze sy łam wy ra zy sza cun ku

Hen ryk Wu jec

Eu ro pej ski Fun dusz Rol ny na rzecz Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich: Eu ro pa in we stu jà ca w ob sza ry wiej skiePro jekt współ fi nan so wa ny ze Êrod ków Unii Eu ro pej skiej w ra mach Po mo cy Tech nicz nej Pro gra mu Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich na la ta 2007–2013

In sty tu cja Za rzà dza jà ca Pro gra mem Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich na la ta 2007–2013 – Mi ni ster Rol nic twa i Roz wo ju Wsi

Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego:◆ Kreuje polityk´ wspierania rozwoju produktów regionalnych

i lokalnych,◆ Promuje te produkty,◆ Inicjuje działania na rzecz zapewnienia wy˝szej jakoÊci

produktów dost´pnych na rynku,◆ Działa na rzecz aktywnej polityki w zakresie wprowadzania

lokalnych i regionalnych produktów do obrotu gospodarczego,◆ Promuje i wspiera inicjatywy gospodarcze swych członków,◆ Informuje konsumentów o walorach produktów regionalnych

i lokalnych.

Zarzàd:Pre zes Izby – Iza bel la By szew skaWi ce pre zes – Jan Zwo liƒ skiCzłon ko wie Za rzà du – Han na Szy man der ska, Zofia Winawer.Ra da:Prze wod ni czà cy – Jan Lisiecki, Wiceprzewodniczàca: Anna Zaniewicz-Klimiuk, Sekretarz: Alina Becla,Człon ko wie – Mar cin Bie lec, Jan Foł ta, Ry szard Jasz czow ski, Kry sty naJust, Hen ryk Ka proƒ, Jan Mo raw ski, Zdzi sław Pniew ski, Ste fan Sło ciƒ -ski, Ka zi mierz Smo lak, Le oka dia Âwi der ska -Tre bel, Hen ryk Wu jec, El˝ -bie ta Za wadz ka. SÑD KO LE ̊ E¡ SKI: An drzej ̊ u brow ski (prze wod ni czà cy), Ma rze na Gra -tys -Kle in (za st´p ca), Ma ria Wój cik (se kre tarz), Jan Bieƒ kow ski, Hie ro nimMa ry niak.Od dzia ły re gio nal ne PI PRiL:Łódz kie: kanc lerz – Sta ni sław Sta ni szew ski, kon takt 46/874 62 98se kre tarz – Da riusz Ja nic ki, kon takt: 500 101 992; e -ma il: d.ja nic ki@in -ter so lar.com.plPod kar pac kie: kanc lerz – Ali na Bec la, kon takt: 17/226 42 308; e -ma il:a.bec [email protected] mo rze: kanc lerz – Jan Mo raw ski, kon takt: 58/536 94 40; e -ma il:[email protected]; wi ce kanc lerz – Mo ni ka Mi la szew ska; se kre tarz – Be ata Owe rusz koWiel ko pol ska: kanc lerz – El˝ bie ta Za wadz ka, kon takt: 61/44 22 631; e -ma il: top.to [email protected]; wi ce kanc lerz – Ja cek Mar cin kow ski; se kre -tarz – Kry sty na JustZa chod nio po mor skie: kanc lerz – Ry szard Jasz czow ski, kon takt: 608 288 354;e -ma il: brjasz czow scy@pocz ta.onet.pl

Zarzàd Izby opiniuje wnioski o wpis na List´ Produktów Tradycyjnych

SMAK I TRADYCJAmagazyn Polskiej Izby

Produktu Regionalnego i Lokalnego

Wydawca: Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnegoul. Krucz kow skie go 3 lok 9, 00-380 War sza wa; tel. 22/ 498 44 14, kom. 504 081 707www.produktyregionalne.pl; e-mail: [email protected]: Izabella Byszewska: tel. 0604 403 967

Gra˝yna Kurpiƒska: tel. 0501 010 303, Fot. na okładce Time Machine. DTP: Anna Czerwiec.


Or ga na mi i jed nost ka mi or ga ni za cyj ny -mi wła Êci wy mi w spra wach kon tro li i cer ty -fi ka cji pro duk tów po sia da jà cych ChNP,ChOG lub GTS sà:

Mi ni ster wła Êci wy ds. ryn ków rol nych –upo wa˝ nia jà cy jed nost ki cer ty fi ku jà ce,

do prze pro wa dza nia kon tro li, wy da wa niai co fa nia cer ty fi ka tów po twier dza jà cychzgod noÊç pro ce su pro duk cji pro duk tówpo sia da jà cych chro nio nà na zw´ po cho dze -nia, chro nio ne ozna cze nie geo gra ficz ne lubgwa ran to wa nà tra dy cyj nà spe cjal noÊç zespe cy fi ka cjà;

Głów ny In spek tor Ja ko Êci Han dlo wejAr ty ku łów Rol no -Spo ̋ yw czych – spra wu -jà cy nad zór nad upo wa˝ nio ny mi przez mi -ni stra wła Êci we go ds. ryn ków rol nychjed nost ka mi cer ty fi ku jà cy mi;

Wo je wódz ki In spek tor Ja ko Êci Han dlo -wej Ar ty ku łów Rol no -Spo ̋ yw czych - prze -

pro wa dza jà cy kon tro l´ zgod no Êci pro ce supro duk cji pro duk tów rol nych i Êrod kówspo ̋ yw czych po sia da jà cych chro nio nà na -zw´ po cho dze nia, chro nio ne ozna cze niegeo gra ficz ne lub b´ dà cych gwa ran to wa nàtra dy cyj nà spe cjal no Êcià ze spe cy fi ka cjà.

Upo wa˝ nio ne jed nost ki cer ty fi ku jà ceprze pro wa dza jà ce kon tro le oraz wy da jà cei co fa jà ce cer ty fi ka ty zgod no Êci.

Mi ni ster Rol nic twa i Roz wo ju Wsi upo -wa˝ nił pi´ç pry wat nych jed no stek cer ty fi ku -jà cych do prze pro wa dza nia, wy da wa niai co fa nia cer ty fi ka tów po twier dza jà cychzgod noÊç ze spe cy fi ka cjà pro ce su pro duk cjipro duk tów rol nych i Êrod ków spo ̋ yw czychpo sia da jà cych chro nio nà na zw´ po cho dze -nia, chro nio ne ozna cze nie geo gra ficz ne lubb´ dà cych gwa ran to wa nà tra dy cyj nà spe cjal -no Êcià w peł nym za kre sie akre dy ta cji (we -dług sta nu na dzieƒ 08 stycz nia 2009 r.).

Jed nost ki upraw nio ne do kon tro li:PNG SP. z o.o., Za jàcz ków, 26-065 Pie ko szów OZ/jc -01/2006/PL

Pol skie Cen trum Ba daƒ i Cer ty fi ka cji S.A. ul. Kło buc ka 23 A, 02-699 War sza wa OZ/jc -02/2006/PL

CO BI CO Sp. z o.o. ul. Grze gó rzec ka 77, 31-559 Kra ków OZ/jc -03/2007/PL

BIO CERT MA ŁO POL SKA Sp. z o.o. ul. Lu bicz 25 A, 31-503 Kra ków OZ/jc -04/2007/PL

TUV Rhe in land Pol ska Sp. z o.o. ul. 17 Stycz nia 56, 02-146 War sza wa OZ/jc -06/2008/PL

3SMAK I TRADYCJA

IZBA PO WALNYM ZJEèDZIE

Listopad/Grudzieƒ 2010

Sza now ni Paƒ stwo!

W dniu 9 grud nia br. od by ło si´ Nad zwy czaj ne Wal ne Zgro ma dze nie człon ków Pol skiej Izby Pro -duk tu Re gio nal ne go i Lo kal ne go, na któ rym zo sta łam wy bra na na pre ze sa PI PRiL. Chcia ła bym tàdro gà ser decz nie po dzi´ ko waç za ob da rze nie mnie Paƒ stwa za ufa niem – b´ d´ ro biç wszyst ko, by na -sza Izba da lej umac nia ła swo jà po zy cje, a jej człon ko wie mo gli li czyç na dalszà po moc me ry to rycz -nà i or ga ni za cyj nà. Dzi´ ku j´ rów nie˝ Pa nu Hen ry ko wi Wuj co wi, na sze mu do tych cza so we mupre ze so wi, za do tych cza so wà pra c´ i za an ga ̋ o wa nie na rzecz Izby. Mam na dzie j´, ˝e rów nie˝ z pre -zy denc kich ogro dów b´ dzie do strze gał na sze pro ble my i bo làcz ki.

Przed Izbà no wy rok, pe łen wa˝ nych wy zwaƒ. B´ dzie to ju˝ szó sty rok na szej dzia łal no Êci. W tymcza sie Izba sta ła si´ roz po zna wal nà or ga ni za cjà re pre zen tu jà cà trud ny, bo ni szo wy prze cie˝ seg ment ja kim jest pro duk cja˝yw no Êci ja ko Êcio wej, re gio nal nej i tra dy cyj nej. Pla nu je my sze reg dzia łaƒ, aby jesz cze bar dziej ten seg ment roz wi jaç, po -nie wa˝ jest w tej ma te rii bar dzo wie le do zro bie nia. Trze ba po ko naç ba rie ry or ga ni za cyj no -praw ne a tak ̋ e men tal no Êcio -we. Wcià˝ za ma ło kon su men tów od ró˝ nia ˝yw noÊç ja ko Êcio wà, wy twa rza nà na ma łà ska l´, od ma so wej pro duk cjiprze my sło wej. Wcià˝ za mało jest zro zu mie nia, ˝e trze ba ten sek tor wspie raç i pro mo waç. Dla te go te˝ chce my umac niaçnasz sys tem „Ja koÊç Tra dy cja” – pierw szy kra jo wy sys tem ja ko Êci ˝yw no Êci. Chcie li by Êmy za ch´ ciç Paƒ stwa do ubie ga niasi´ o ten znak, po nie wa˝ wià ̋ à si´ z je go po sia da niem kon kret ne ko rzy Êci pro mo cyj ne i fi nan so we w ra mach Pro gra muRoz wo ju Ob sza rów Wiej skich. Wa˝ nà rze czà dla Izby b´ dzie umoc nie nie swo jej po zy cji ja ko organizacji zrze sza jà cej wy -twór ców pro duk tów lo kal nych i tra dy cyj nych. Pla nu je my sze reg sys te ma tycz nych dzia łaƒ, by po ka zaç kon su men tom, ˝ete pro duk ty nie mu szà byç je dy nie oka zjo nal nà ozdo bà lo kal nych fe sty nów – ˝e mo gły by w spo sób cià gły za peł niç pół ki skle -pów. Ale do te go po trzeb ne jest współ dzia ła nie sa mych pro du cen tów, ich or ga ni zo wa nie si´, po nie wa˝ wie le mo˝ na osià -gnàç dzi´ ki dzia ła niu w gru pie, cho cia˝ by w za kre sie wspar cia fi nan so we go na pro mo cj´ swo ich wy ro bów. W przy szłymro ku prze wi du je my zor ga ni zo wa nie szko leƒ dla pro du cen tów, b´ dzie my na dal wy da waç „Smak i Tra dy cj´” a tak ̋ e roz sze -rzy my nasz por tal in ter ne to wy. Za ch´ cam za tem do ak tyw ne go udzia łu w ˝y ciu Izby – wza jem na ko mu ni ka cja jest namwszyst kim bar dzo po trzeb na. ˚y czàc wszyst kie go naj lep sze go w no wym, 2011 ro ku, ser decz nie po zdra wiam wszyst kichna szych człon ków i sym pa ty ków

Iza bel la By szew skaPre zes PI PRiL

Kon tro la pro duk tów re gio nal nych i tra dy cyj nych do ko ny wa na na wnio sek pro du cen ta

03-05 prow:Smak i tradycja 5-01-11 21:16 Strona 3

W PROW 2007-2013 prze wi dzia -no zna czà ce fun du sze na wspar ciewy so kiej ja ko Êcio wo ˝yw no Êci. Sàpie nià dze na dzia ła nia in for ma cyj nei pro mo cyj ne, a tak ̋ e na po mocrol ni kom uczest ni czà cym w sys te -mach ja ko Êci ˝yw no Êci. Nie ste ty,za in te re so wa nie wspar ciem jestwcià˝ nie wiel kie.

Po trzech la tach mo˝ li wo Êci ko rzy sta niaz po mo cy, si´ gn´ ło po nià nie wie lu be ne fi cjen -tów. Nie co le piej jest w przy pad ku Dzia ła -nia 132 – „Uczest nic two rol ni ków w sys te machja ko Êci ˝yw no Êci”, znacz nie go rzej z Dzia ła -niem 133 wspie ra jà cym fi nan so wo dzia ła niapro mo cyj ne i in for ma cyj ne do ty czà ce pro duk -tów rol nych wy so kiej ja ko Êci. Po wo dów, dlaktó rych be ne fi cjen ci nie ch´t nie ko rzy sta jà zewspar cia, mi mo sze ro ko za kro jo nej kam pa nii za ch´ ca jà cych ichdo te go, jest wie le: m.in. trud noÊç w po zy ska niu Êrod ków, nie ch´çdo zrze sza nia si´, brak za ufa nia. Czy uda si´ to prze zwy ci´ ̋ yç? Towa˝ ne, bo pie ni´ dzy wcià˝ jest du ̋ o, a czas pły nie.

Dzia ła nie 133 – wcià˝ nie wy ko rzy sta na szan saJu˝ rok i kwar tał – do kład nie od 28 wrze Ênia 2009 r. – cen tra la

Agen cji Ryn ku Rol ne go przyj mu je wnio ski o po moc na dzia ła niapro mo cyj ne i in for ma cyj ne do ty czà ce pro duk tów rol nych wy so kiejja ko Êci. O do pła ty mo˝ na si´ ubie gaç w ra mach dzia ła nia 133 –Dzia ła nia in for ma cyj ne i pro mo cyj ne PROW 2007-2013.

Ter min skła da nia wnio sków upły nie wraz z wy czer pa niem Êrod -ków prze zna czo nych na do fi nan so wa nie dzia łaƒ, któ re wy no szàa˝ 30 mln eu ro.

To do fi nan so wa nie sta no wi cz´Êç pro gra mów Unii Eu ro pej skiejwspie ra jà cych gru py pro du cen tów ˝yw no -Êci w dzia łal no Êci in for ma cyj nej i pro mo -cyj nej na rzecz pro duk tów wy twa rza nychw ra mach sys te mów ja ko Êci ˝yw no Êci.Cho dzi o zwi´k sze nie po py tu na pro duk -ty rol ne i spo ̋ yw cze ob j´ te sys te ma mi ja ko Êci ˝yw no Êci, wspie ra nie grup pro du -cen tów zrze sza jà cych pod mio ty, któ re ak -tyw nie uczest ni czà w tych sys te mach orazzwi´k sze nie za in te re so wa nia kon su men -tów te ma ty kà ja ko Êci ˝yw no Êci, jej spe -cy ficz ny mi wła Êci wo Êcia mi i za le ta mi,a tak ̋ e wy so kim stan dar dem do bro sta nuzwie rzàt itp.

Po moc fi nan so wa prze zna czo na nadzia ła nia pro mo cyj ne i in for ma cyj neobej mu je gru py pro du cen tów ˝yw no Êciwy so kiej ja ko Êci, czy li:

● pro duk tów rol nic twa eko lo gicz ne go;● pro duk tów wpi sa nych do re je stru Gwa ran -

to wa nych Tra dy cyj nych Spe cjal no Êci, Chro -nio nych Nazw Po cho dze nia i Chro nio nychOzna czeƒ Geo gra ficz nych;

● pro duk tów in te gro wa nej pro duk cji;● pro duk tów wy twa rza nych w ra mach sys te -

mu „Ja koÊç Tra dy cja”.

Umiar ko wa nie z dzia ła niem 132Nie co le piej sy tu acja wy glà da z dzia ła niem

„Uczest nic two rol ni ków w sys te mach ja ko Êci˝yw no Êci z PROW 2007-2013”, w tym sen sie,˝e wi´ cej be ne fi cjen tów z po mo cy ju˝ sko rzy -sta ło. Wnio ski na le ̋ y skła daç do Agen cji Re struk tu ry za cji i Mo der ni za cji Rol nic twa,do od dzia łu re gio nal ne go wła Êci we go ze

4 SMAK I TRADYCJA Listopad/Grudzieƒ 2010

PIENIÑDZE NA JAKOÂCIOWÑ ˚YWNOÂå PROW 2007 –2013

Wykorzystaç wszystkie fundusze

Piotr Kon dra ciuk, dy rek tor Biu ra Pro mo cji ˚yw no Êci Agen -cji Ryn ku Rol ne go nie kry je roz cza ro wa nia. Trud no si´ dzi -wiç, sko ro z do st´p nych 30 mln eu ro, do tych czas wy pła co nobe ne fi cjen tom... 66 tys. zło tych. W je go opi nii utrud nie niemw ko rzy sta niu z po mo cy jest fakt, ˝e przy słu gu je ona wy -łàcz nie gru pom pro du cen tów. A z tym w Pol sce wcià˝ jestsła bo. Na dal pro du cen ci nie ch´t nie si´ zrze sza jà, do mi nu -je po sta wa in dy wi du ali stycz na. Jak pod kre Êla dyr. Kon dra ciuk wal k´ o be ne fi cjen tów ARR

pro wa dzi od 2008 ro ku. Nie tyl ko in for mu je wszyst kich, lecz tak ̋ e do cie ra do kon -kret nych osób, któ re mo gły by byç za in te re so wa ne wspar ciem. Ta kich spo tkaƒ i roz -mów w mi nio nych trzech la tach pra cow ni cy Agen cji prze pro wa dzi li mnó stwo.W 2010 ro ku by ło wie le spo tkaƒ w ca łej Pol sce z ty mi, któ rzy pro du ku jà. Efekt jestmi zer ny. Co nie zna czy, ˝e ak cja in for ma cyj na, za ch´ ca jà ca skoƒ czy si´. Jak za -pew nia dyr. Kon dra ciuk, b´ dzie kon ty nu owa na tak ̋ e w 2011 ro ku m.in. po przezpo ka zy wa nie tych, któ rzy z po mo cy sko rzy sta li. Ta kim przy kła dem jest Spół dziel niaPszcze lar ska APIS w Lu bli nie.

Producenci zarejestrowanych w UE karpi, np. karpia zatorskiego, mogà otrzymaç wsparcie na ich promocj´.

Kieł ba sa Li siec ka – za re je stro wa na w paê dzier ni ku 2010 r.ja ko Chro nio ne Ozna cze nie Geo gra ficz ne.


wzgl´ du na miej sce za miesz ka nia lub sie dzi b´ pro du cen ta rol ne go(oso bi Êcie lub wy sy ła jàc pocz tà). Mo˝ na to ro biç – suk ce syw nie, bonie ma tu ter mi no wych wy mo gów – ale nie dłu ̋ ej ni˝ do 31 grud -nia 2013 lub do koƒ ca dnia ro bo cze go po dniu po da nia do pu blicz -nej wia do mo Êci in for ma cji o tym, ˝e za po trze bo wa nie na Êrod kifi nan so we osià gn´ ło co naj mniej 110 proc. Êrod ków do st´p nychw ra mach Pro gra mu. Na ra zie ta dru ga sy tu acja ra czej nie gro zi, bopie ni´ dzy wy ko rzy sta no nie wie le.

Po moc skie ro wa na jest do pro du cen tów rol nych wy twa rza jà cychpro duk ty rol ne w ra mach wspól no to wych i kra jo wych sys te mów ja -ko Êci ˝yw no Êci. Po moc mo ̋ e otrzy maç pro du cent rol ny (oso ba fi -

zycz na, oso ba praw na lub jed nost ka or ga ni za cyj na, któ ra nie po sia -da oso bo wo Êci praw nej) wpi sa ny do ewi den cji pro du cen tów rol nychpro wa dzo nej przez ARiMR, któ ry nie zo stał wy klu czo ny z ubie ga -nia si´ o po moc na pod sta wie prze pi sów UE i kra jo wych oraz wy -twa rza w ra mach okre Êlo nych sys te mów ja ko Êci ˝yw no Êci pro duk typrze zna czo ne do spo ̋ y cia przez lu dzi.

Po moc fi nan so wa przy słu gu je rol ni kom wy twa rza jà cym pro duk ty● w ra mach wspól no to wych sys te mów ja ko Êci ˝yw no Êci – wpi sa ne

do re je strów: Gwa ran to wa nych Tra dy cyj nych Spe cjal no Êci; Chro -nio nych Nazw Po cho dze nia i Chro nio nych Ozna czeƒ Geo gra ficz -nych; pro duk cji eko lo gicz nej pro duk tów rol nych,

● w ra mach kra jo -wych, uzna nychsys te mów ja ko Êci˝yw no Êci: In te -gro wa nej Pro duk -cji oraz sys te muJa koÊç Tra dy cja.Jak wy ni ka z in -

for ma cji uzy ska nejw ARiMR, do tych -czas Agen cja prze -ka za ła na kon tapo nad 1240 rol ni -ków wspar cie nakwo t´ 3 091 960 zł,ale do po dzia łujest 80 mln eu ro.Jak wi daç i w tymdzia ła niu wy ko rzy -sta nie Êrod ków jestnie wiel kie.

– Otrzy ma newspar cie rol ni cy prze zna cza jà na biz ne spla ny pro gra mów rol no -Êro -do wi sko wych, mo der ni za cje oraz Cross com plian ce Pro mo cja, czy -li ulot ki, bro szu ry, ar ty ku ły spon so ro wa ne oraz stro ny in ter ne to we– in for mu je ARiMR. – Skła da nie wnio sków idzie suk ce syw nie. Za -in te re so wa nie tym dzia ła niem mo˝ na okre Êliç ja ko umiar ko wa ne.

Jo lan ta Zien tek -Var gaFot. Ar chi wum, APIS, I. By szew ska

5SMAK I TRADYCJA

PIENIÑDZE NA JAKOÂCIOWÑ ˚YWNOÂå PROW 2007 –2013

Listopad/Grudzieƒ 2010

– Nie jest ła two uzy skaç do fi nan so wa nie w ra machÊrod ków z Dzia ła nia 133 „Dzia ła nia in for ma cyj nei pro mo cyj ne” ob j´ te go PROW na la ta 2007-2013,o czym Êwiad czy m.in. fakt, i˝ jest tak nie wie le pod -mio tów ko rzy sta jà cych ze wspar cia na dzia ła nia pro -mo cyj ne ˝yw no Êci wy so kiej ja ko Êci – mó wi Iwo naDu da, spe cja li sta ds. han dlu i mar ke tin gu w Spół -dziel ni Pszcze lar skiej APIS w Lu bli nie.– Na sza spół dziel nia obec nie re ali zu je dru gàkam pa ni´ pro mo cyj nà do fi nan so wa nà z fun du -szy eu ro pej skich. Ârod ki w ra mach do fi nan so wa -nia wy ko rzy sty wa ne sà na dzia ła nia, któ rychce lem jest pro mo cja mio du pit ne go trój niak Sta -ro pol ski Tra dy cyj ny z unij nym zna kiem Gwa ran to wa na Tra dy cyj na Spe cjal noÊç.Spół dziel nia Pszcze lar ska APIS w Lu bli nie jest je dy nym pro du cen tem, któ ry po zy -tyw nie prze szedł pro ce du r´ kon tro li zgod no Êci pro ce su pro duk cji mio du pit ne goze spe cy fi ka cjà prze pro wa dzo nà przez In spek cj´ Ja ko Êci Han dlo wej Ar ty ku łów Rol -no -Spo ̋ yw czych. Dzi´ ki te mu APIS ma pra wo do umiesz cza nia na ety kie cie te gomio du zna ku Gwa ran to wa na Tra dy cyj na Spe cjal noÊç. Dzia ła nia pro mo cyj ne tom.in. re kla ma pra so wa, udział w im pre zach tar go wych, za kup ga d˝e tów pro mo -cyj nych, wy druk gra ficz nych ma te ria łów re kla mo wych.Wi dzi my po zy tyw ne efek ty po dej mo wa nych dzia łaƒ pro mo cyj nych – wzrost zna jo -mo Êci mio du trój niak Sta ro pol ski Tra dy cyj ny, wi´c nie wy klu cza my ko lej nych wnio -sków na no we dzia ła nia w ra mach do fi nan so wa nia. Ta ki wnio sek na pew no b´ dziedo ty czył ró˝ ne go ro dza ju dzia łaƒ pro mo cyj nych i re kla mo wych w ra mach kam pa -nii pro mo cyj nej mio du trój niak Sta ro pol ski Tra dy cyj ny.

Rol ni cy, pro du cen ci zgło szo nej do re je stru UE fa so li kor czyƒ skiej mo gà sko rzy staçza rów no ze Êrod ków w ra mach dzia ła nia 132., jak i 133. PROW 2007-2013.

Ko łocz Êlà ski i chleb pràd nic ki – pro duk ty ocze ku jà ce wpi su do re je stru i pod le ga jà cetym cza so wej ochro nie. Ich pro du cen ci ju˝ mo gà skła daç wnio ski o wspar cie z PROW.


Kra jo wa Sieç Ob sza rów Wiej skich jest pierw szà for -mal nà struk tu rà, któ ra na szcze blu cen tral nym zaj mu -je si´ pro ble ma mi roz wo ju ob sza rów wiej skichw spo sób od mien ny od tra dy cyj nie sek to ro we go ichwi dze nia po przez pry zmat rol nic twa.

Słab sza po zy cja kon ku ren cyj na ob sza rów wiej skich w sto sun kudo te re nów miej skich oraz ko niecz noÊç wy rów ny wa nia szans i za -pew nie nia zwi´k sza nia spój no Êci te ry to rial nej ca łe go te ry to rium UEby ły za sad ni czy mi prze słan ka mi wpro wa dze nia przez Ko mi sj´ Eu ro -pej skà do Roz po rzà dze nia Ra dy (WE) nr 1698/2005 za pi sów do ty -czà cych ob li ga to ryj ne go utwo rze nia w kra jach człon kow skichKra jo wych Sie ci Ob sza rów Wiej skich (KSOW).

Suk ces w re ali za cji tych za mie rzeƒ jest w de cy du jà cym stop niu uza -le˝ nio ny od ja ko Êci i wiel ko Êci ka pi ta łu spo łecz ne go za an ga ̋ o wa ne -go na szcze blu lo kal nym, re gio nal nym i kra jo wym, a wi´c włà cze niaw te pra ce jak naj szer szych kr´ gów oby wa te li oraz ich iden ty fi ka cjiz pro po no wa ny mi kie run ka mi roz wo ju ob sza rów wiej skich, jak i na -rz´ dzia mi oraz in stru men ta mi wdra ̋ a nych pro gra mów wspar cia.

Tak ̋ e stwo rze nie spraw nej plat for my dla wy mia ny do Êwiad czeƒ,do brych prak tyk, czy te˝ pro pa go wa nia do brych wzor ców i z suk ce -sem zre ali zo wa nych pro jek tów.

Sieç we Fran cjiSieç ob sza rów wiej skich we Fran cji ma dwu po zio mo wà struk tu r´

i skła da si´ z jed nost ki na szcze blu kra jo wym oraz z 26 sie ci re gio -nal nych, włà cza jàc w to Kor sy k´ oraz tzw. Te ry to ria za mor skie. Za -

ło ̋ o no, ˝e w skład sie ci wej dzie oko ło 220 Lo kal nych Grup Dzia ła -nia. Sieç we Fran cji ma do speł nie nia trzy za sad ni cze ce le:

● uła twiaç współ pra c´ po mi´ dzy uczest ni ka mi przed si´ wzi´ç roz -wo jo wych na te re nach wiej skich,

● wspie raç przy go to wy wa nie zin te gro wa nych pro jek tów roz wo -jo wych dla da nych te ry to riów,

● wspie raç pod no sze nie ja ko Êci re ali zo wa nych pro jek tów.Sieç ob sza rów wiej skich we Fran cji ma otwar ty cha rak ter. Mo gà

to byç oso by i pod mio ty zwià za ne z rol nic twem, le Ênic twem, agro biz -ne sem; sto wa rzy sze nia zaj mu jà ce si´ ochro nà Êro do wi ska oraz in nispo łecz no -go spo dar czy part ne rzy, jak np.: mi kro, ma łe i Êred niejwiel ko Êci przed si´ bior stwa. W skład sie ci wcho dzà rów nie˝ part ne -rzy re pre zen tu jà cy lo kal ne struk tu ry ad mi ni stra cyj ne, par ki na ro -do we, spo łecz no Êci lo kal ne, jak rów nie˝ Lo kal ne Gru py Dzia ła nia,wy bra ni przed sta wi cie le ró˝ nych or ga ni za cji oraz jed nost ki na uko -wo -ba daw cze. Głów nym te ma tem, wy bra nym w 2009 do re ali za cjiw ra mach fran cu skich Sie ci by ła Atrak cyj noÊç te ry to riów wiej skich,po dzie lo na na trzy pod te ma ty:

● za rzà dza nie za so ba mi zie mi,● za ch´ ca nie /przy cià ga nie do osie dla nia si´ oraz ochro na

przed wy lud nia niem ob sza rów wiej skich,● wy ce na lo kal nych za so bów go spo dar czych, za wie ra jà ca krót ko

dy stan so we sie ci dla pro duk tów rol ni czych i nie rol ni czych, le Ênychoraz wy ko rzy sta nia bio ma sy.

Sieç w Hisz pa niiKra jo wa Sieç Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich (NRN) w Hisz pa nii

sku pia si´ na re ali za cji trzech stra te gicz nych ce lów:


KSOW W POLSCE I ZA GRANICÑ

Sieç a har mo nij ny roz wój wsi

Fot.

I. By

szew

ska

06-09 KSOW:Smak i tradycja 7-01-11 13:28 Strona 6

1) do sko na le niu pro ce su wdra ̋ a nia hisz paƒ skie go PROW2007-2013

2) zwi´k sze niu po ten cja łu roz wo jo we go ob sza rów wiej skich orazpro mo cji po dej Êcia od dol ne go do roz wià zy wa nia pro ble mów,

3) zwi´k sza niu za kre su wie dzy na te mat pro ble mów Êro do wi skana tu ral ne go na ob sza rach wiej skich.

Człon ko wie sie ci wy wo dzà si´ z wie lu sek to rów za in te re so wa nychroz wo jem ob sza rów wiej skich. Jest tu ad mi ni stra cja pu blicz na, uni -wer sy te ty, fe de ra cje bran ̋ o we, pro fe sjo nal ne sto wa rzy sze nia, ró˝ ne -go ro dza ju part ne rzy spo łecz ni, in ne sie ci roz wo ju ob sza rówwiej skich oraz or ga ni za cje po za rzà do we. Spo Êród or ga ni za cji ty po -wo rol ni czych włà czo ne w dzia łal noÊç sie ci sà:

● trzy głów ne zwiàz ki rol ni ków (ASA JA, UPA i CO AG) wrazz ich ko mór ka mi b´ dà cy mi do me na mi ko biet wiej skich,

● spół dziel nie rol ni cze, re pre zen tu jà ce i bro nià ce in te re sów eko -no micz nych i spo łecz nych ru chu spół dziel cze go w Hisz pa nii,

● dwie kra jo we sie ci roz wo ju ob sza rów wiej skich: Paƒ stwo waSieç Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich (RE DER), sku pia jà cà sto wa rzy -sze nia, agen cje roz wo ju, eks per tów oraz or ga ni za cje non -pro fiti Hisz paƒ ska Sieç Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich (REDR) obej mu -jà ca w ca łej Hisz pa nii oko ło 200 grup zaj mu jà cych si´ roz wo jem ob -sza rów wiej skich,

● Hisz paƒ skie To wa rzy stwo Rol nic twa Or ga nicz ne go (SE AE).Dla roz wià zy wa nia spe cy ficz nych kwe stii i pro ble mów ob sza rów

wiej skich w Hisz pa nii po wo ła no na st´ pu jà ce gru py ro bo cze:do spraw ob sza rów gór skich, do spraw wy pa su zwie rzàt ho dow la -nych, do spraw mie sza ne go go spo da ro wa nia zie mià na ob sza racho wy so kich wa lo rach na tu ry, do spraw eko no micz ne go i spo łecz ne -go roz wo ju, któ ra zaj mu je si´ pro ble ma mi mło dzie ̋ y wiej skiej orazza trud nie nia na ob sza rach wiej skich, do spraw do brych prak tyk –zaj mu je si´ m.in. wa run ka mi ˝y cia oraz sta tu sem spo łecz nym ko bietwiej skich, do spraw spój no Êci te ry to rial nej – zaj mu je si´ bu do wa -niem har mo nij ne go zwiàz ku po mi´ dzy mia sta mi i ob sza ra mi wiej -ski mi.

Sieç we Wło szech

W skład sie ci we Wło szech wcho dzi oko ło 100 ró˝ ne go ro dza jupod mio tów. Re pre zen tu jà one głów ne or ga ni za cje i ad mi ni stra cj´pra cu jà cà w sek to rze roz wo ju ob sza rów wiej skich na po zio mie kra -jo wym, re gio nal nym i lo kal nym. Na po zio mie kra jo wym i re gio -nal nym głów nà ro l´ od gry wa jà or ga ni za cje i ad mi ni stra cjawłà czo ne w sys tem wdra ̋ a nia pro gra mów roz wo ju ob sza rów wiej -skich oraz fun du szy struk tu ral nych UE. LGD i ich sie ci, jak i in nesie ci od gry wa jà głów nà ro l´ na po zio mie lo kal nym. Sà to: or ga ni -za cje za wo do we, sto wa rzy sze nia le Êne, spół dziel nie, in sty tu cje lo -kal ne (lo kal ne ra dy, wspól no ty lo kal ne i za miesz ku jà ce te re nygór skie), sto wa rzy sze nia zaj mu jà ce si´ spra wa mi Êro do wi ska,NGO’s, izby han dlo we, prze mysł, rze mio sło oraz sto wa rzy sze niaagro -biz ne su. Li sta człon ków sie ci jest otwar ta na no wych uczest -ni ków.

Sieç w Ho lan diiCe lem Kra jo wej Sie ci Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich w Ho lan dii

jest wspie ra nie miesz kaƒ ców wsi oraz or ga ni za cji, któ re dzia ła jàna rzecz pro mo wa nia i roz wo ju atrak cyj nych ob sza rów wiej skich.

W Ho lan dii nie ist nie je ka te go ria for mal ne go człon ko stwa w sie -ci. Uczest nic two w jej przed si´ wzi´ ciach uza le˝ -nio ne jest od kon kret nych ce lów. Głów ny miak to ra mi na fo rum sie ci sà:

● człon ko wie Lo kal nych Grup Dzia ła nia,● człon ko wie in nych sfor ma li zo wa nych grup

funk cjo nu jà cych na da nych te ry to riach,● człon ko wie spe cy ficz nych grup te ma tycz -

nych zaj mu jà cych si´ ró˝ no rod nà te ma ty ka z za -kre su: rol nic twa, Êro do wi ska, re kre acji, od no wywsi oraz par ków na ro do wych,

● przed sta wi cie le re gio nal nych i wiej skichko mi te tów zrze sza jà cych miesz kaƒ ców,

● re pre zen tan ci ró˝ nych pry wat nych sek to -rów, zwià za nych głów nie z przed si´ wzi´ cia mizo rien to wa ny mi na roz wój eko no micz ny.

W ten spo sób za pew nio ny jest sze ro ki udziałprzed sta wi cie li sek to ra pu blicz ne go i pry wat -ne go.

Sieç w Ir lan diiKra jo wa Sieç Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich

w Ir lan dii zo sta ła utwo rzo na w ce lu wspie ra niare ali za cji ir landz kie go PROW. Jej dzia łal noÊçsku pia si´ na dwóch gru pach te ma tycz nych:

● ró˝ no rod noÊç bio lo gicz na ob sza rów wiej skich, ja ko za sóbsprzy ja jà cy roz wo jo wi wsi i rol nic twa,

● wpływ glo bal ne go kry zy su fi nan so we go na roz wój ob sza rówwiej skich w Ir lan dii oraz ro la PROW w ła go dze niu ne ga tyw nychskut ków tej sy tu acji.

Pod su mo wa niePrzed sta wio ne po wy ̋ ej przy kła dy na ro do wych sie ci roz wo ju ob -

sza rów wiej skich wy raê nie wy ka zu jà, ˝e nie ma w tej kwe stii ja kichÊwy raê nie wy kry sta li zo wa nych wzor ców do na Êla do wa nia i prak tycz -nie w ka˝ dym kra ju mo˝ na za ob ser wo waç ty po we tyl ko dla nie goroz wià za nia.

7Listopad/Grudzieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA

KSOW W POLSCE I ZA GRANICÑFo

t. E.

Sie

niar

ska


W wi´k szo Êci kra jów dzia łal noÊç sie ci w du ̋ ej mie rze wià ̋ e si´z funk cjo no wa niem Lo kal nych Grup Dzia ła nia po wsta łych i na daltwo rzo nych w ra mach Pro gra mu LE ADER. Ge ne ral nà wspól nà ce -chà wszyst kich sie ci na ro do wych jest ich ukie run ko wa nie na wspie -ra nie re ali za cji kra jo wych Pro gra mów Roz wo ju Ob sza rówWiej skich.

Dy le ma ty i po ̋ à da ne kie run ki roz wo ju KSOW w Pol sce

Sie cio wa nie part ne rów spo łecz nych po cho dzà cych z ró˝ nych sek -to rów spo łecz no -eko no micz nych, ce lem roz wià zy wa nia ró˝ no rod -nych pro ble mów roz wo jo wych jest w wa run kach pol skichsto sun ko wo no wym zja wi skiem. W sek to rze roz wo ju wsi pierw szepró by w tym ob sza rze dzia łaƒ za cz´ to po dej mo waç po uru cho mie -niu w Pol sce Pro gra mu LE ADER. Jed nak do pie ro po uru cho mie -niu PROW 2007-2013 i za pew nie niu w bu d˝e cie te go pro gra muzna czà cych Êrod ków fi nan so wych, po wsta ły od po wied nie wa run kido bu do wy i sta łe go roz wi ja nia Kra jo wej Sie ci Ob sza rów Wiej skich.

Mo˝ na jed nak za uwa ̋ yç, ˝e w mia r´ upły wu cza su do cie ra jà si´me cha ni zmy współ pra cy po mi´ dzy po szcze gól ny mi uczest ni ka misie ci i dzia ła ona co raz spraw niej. Jest to zna czà ce no wum w pol -skich wa run kach, po zwa la jà ce na kom plek so we po strze ga nie wy -zwaƒ roz wo jo wych wsi i dy na mi zo wa nie roz wo ju po za rol ni czychfunk cji ob sza rów wiej skich, oczy wi Êcie ma jàc rów no cze Êniena wzgl´ dzie po sza no wa nie Êro do wi ska na tu ral ne go i har mo nij nedà ̋ e nie do re ali za cji dwóch prio ry te tów; spo łecz nie zrów no wa ̋ o -ne go roz wo ju wsi i pod no sze nia kon ku ren cyj no Êci ob sza rów wiej -skich. Jest to per spek ty wicz na szan sa na lep sze wa run ki ˝y ciamiesz kaƒ ców ob sza rów wiej skich. Szan sy tej nie wol no zmar no waç.

Do tych cza so we dzia ła nie struk tur KSOW, a w tym Se kre ta ria tuCen tral ne go oraz wi´k szo Êci se kre ta ria tów w re gio nach wska zu jena za cie Ênia nie współ pra cy z part ne ra mi spo łecz ny mi ra czej na za -sa dzie kon sen su su. Te nie licz ne se kre ta ria ty re gio nal ne, któ re igno -ru jà współ pra c´ z part ne ra mi spo łecz ny mi, nie mo gà li czyçna suk ce sy w dłu˝ szym okre sie cza su, a ich dzia ła nia b´ dà na ra ̋ o -ne na brak apro ba ty spo łecz no Êci w re gio nach. Nie li cze nie si´ z gło -sem part ne rów spo łecz nych mo ̋ e mieç te˝ wiel ce ne ga tyw ne skut kidla bu do wy ka pi ta łu spo łecz ne go na ob sza rach wiej skich. Z ta kimtru dem od bu do wy wa ne za ufa nie i part ner ska współ pra ca spo łecz -

no Êci lo kal nych, jak i od ra dza ne si´ z tru dem po czu -cia wspól no ty, mo gà zo staç zni we czo ne i spo wo do -waç po wrót apa tii i bra ku za in te re so wa niaja ki mi kol wiek dzia ła nia mi na rzecz swo ich spo łecz -no Êci. Przy cià gle sła bym po zio mie ka pi ta łu spo łecz -ne go na wsi i sta łej po trze bie ak ty wi zo wa niaspo łecz no Êci wiej skich dzia ła nia ta kie sà nie do pusz -czal ne. Jest po wa˝ ny dy le mat, któ ry po wi nien zo staçroz strzy gni´ ty z udzia łem MRiRW. Wy ma ga te godłu go okre so wy in te res pol skiej wsi i rol nic twa.

W naj bli˝ szej przy szło Êci, tj. po 2013 ro ku, de cy -du jà cy wpływ na dal szy roz wój KSOW w Pol sce b´ -dà mia ły de cy zje od no Ênie wiel ko Êci wspól ne gobu d˝e tu na re ali za cj´ zre for mo wa nej WPR oraz jejzmo dy fi ko wa ny za kres rze czo wy. Uwzgl´d nia jàctzw. no we wy zwa nia mo˝ na za kła daç, ˝e nie ist nie -je za gro ̋ e nie dla fi nan so wa nia przed si´ wzi´ç re ali -zo wa nych w ra mach przy szłe go PROW. Co wi´ cej,w zwiàz ku z no wy mi za da nia mi WPR, ko niecz nym

b´ dzie zin ten sy fi ko wa nie dzia łaƒ sie ci w ca łej UE i sku pie nie si´na ak cjach in for ma cyj nych przy naj mniej w pierw szych la tach ko lej -nej per spek ty wy fi nan so wej. Ewen tu al ne ci´ cia w bu d˝e cie UE mo -gà ozna czaç znacz ne ogra ni cze nia w funk cjo no wa niu do brzeroz wi ja jà ce go si´ KSOW, gdy˝ ra czej ma ło praw do po dob nym b´ -dzie utrzy ma nie wy dat ków na ten cel na po dob nym po zio mie jakw obec nym okre sie pro gra mo wa nia.

Po mi mo krót kie go okre su dzia ła nia, mo˝ na stwier dziç, ̋ e KSOWma ju˝ zu peł nie nie zły do ro bek.

Za in te re so wa nie dzia łal no Êcià KSOW wi docz ne jest tak ̋ e wÊródosób nie ma jà cych zwiàz ków z wsià, ale któ rym le ̋ y na ser cu jej roz -wój i li kwi do wa nie lu ki cy wi li za cyj nej w sto sun ku do miast. Wró ̋ y todo brze bu do wie ka pi ta łu spo łecz ne go na wsi, a co za tym idzie mo˝ -na sà dziç, ˝e przy Êpie sze niu ule gnà pro ce sy mo der ni za cji.

Je Êli tyl ko pro ces uspo łecz nia nia funk cjo no wa nia KSOW, ro zu -mia ny, ja ko an ga ̋ o wa nie si´ w je go pra ce co raz wi´k szej licz by pod -mio tów i part ne rów spo łecz nych, na dal b´ dzie po gł´ bia ny, a tak ̋ ekon ty nu owa ny b´ dzie pro ces de cen tra li za cji po dej mo wa nia stra te -gicz nych de cy zji od no Ênie roz wo ju re gio nów, to wy da je si´, ˝e zo sta -nie zre ali zo wa ny pier wot ny cel two rze nia tej struk tu ry.

Dr Mi ro sław Dry gas Autor jest Za st´p cà Dy rek to ra In sty tu tu Roz wo ju Wsi i Rol nic twa PAN.

Tekst jest skró tem eks per ty zy: „KSOW – Dy le ma ty i po ̋ à da ne kie run ki roz wo ju”. Ty tuł i skró ty po cho dzà od re dak cji.


KSOW W POLSCE I ZA GRANICÑFo

t. I.

Bysz

ewsk

a

Fot.

I. By

szew

ska



PROW 2007 –2013. OD NO WA WSI

Wi´k szoÊç przed si´ wzi´ç, re ali zo wa nych w ra mach do fi nan so wa niaz Pro gra mu Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich, wy ma ga uprzed nie go za ło ̋ e -nia wła snych fun du szy, któ re sà re fun do wa ne po ukoƒ cze niu za da nia.Wie lu be ne fi cjen tów tych pro gra mów, ta kich jak nie wiel kie gmi ny czy lo -kal ne gru py dzia ła nia, w przy pad ku gdy re ali zu jà du ̋ e in we sty cje, np. po -pra wia jà ce in fra struk tu r´ na wsi, nie jest w sta nie spro staç tym wy mo gom.Dla te go uru cho mio na zo sta ła w Ban ku Go spo dar stwa Kra jo we go spe -cjal na li nia kre dy to wa na re ali za cj´ pro jek tów w ra mach dzia łaƒPROW 2007-2013.

O po ̋ ycz k´ z BGK mo˝ na ubie gaç si´ m.in. na in we sty cje w za kre siego spo dar ki wod no -Êcie ko wej; go spo da ro wa nia od pa da mi ko mu nal ny mi;wy twa rza nia i dys try bu cji ener gii ze êró deł od na wial nych; bu do wy i re -mon tu obiek tów peł nià cych funk cje spo łecz no -kul tu ral ne, spor to we, re -kre acyj ne, pro mu jà ce ob sza ry wiej skie, ak ty wi za cji lud no Êci wiej skiej;sty mu lo wa nia po wsta wa nia no wych miejsc pra cy na ob sza rach wiej skichoraz po pra wy sta nu dzie dzic twa kul tu ro we go i przy rod ni cze go wsi. W la -tach ubie głych udzie lo ne zo sta ły po ̋ ycz ki m.in. na:

• bu do w´ sie ci wo do cià go wej,• bu do w´ przy do mo wych oczysz czal ni

Êcie ków,• za kup sa mo cho du do wy wo zu od pa dów

ko mu nal nych,• re wa lo ry za cj´ za byt ko we go par ku,• utwo rze nie wiej skie go cen trum kul tu ral -

ne go,• za go spo da ro wa nie te re nów spor to wych

i re kre acyj nych,• bu do w´ kor tu te ni so we go wraz z bu dyn -

ka mi za ple cza,• re mont chod ni ka i Êcie ̋ ek ro we ro wych,• funk cjo no wa nie lokal nej gru py dzia ła nia.

Kto mo ̋ e ubie gaç si´ o po ̋ ycz k´? W za le˝ no Êci od ro dza ju dzia ła nia, mo gà to byç:• gmi ny, • gmin ne za kła dy bu d˝e to we (wy łàcz nie w ra mach dzia ła nia Pod sta -

wo we usłu gi dla go spo dar ki i lud no Êci wiej skiej),• Lo kal ne Gru py Dzia ła nia (LGD).Po ̋ ycz ka udzie la na jest na re ali za cj´ ope ra cji (pro jek tu) w ra mach

na st´ pu jà cych dzia łaƒ ob j´ tych PROW 2007-2013: OÊ 3. Ja koÊç ̋ y cia na ob sza rach wiej skich i ró˝ ni co wa nie go spo dar ki wiej -

skiej – dzia ła nia:• Od no wa i roz wój wsi – dla gmin.• Pod sta wo we usłu gi dla go spo dar ki i lud no Êci wiej skiej – dla gmin

i gmin nych za kła dów bu d˝e to wych.OÊ 4. Le ader – dzia ła nia:• Wdra ̋ a nie lo kal nych stra te gii roz wo ju – dla gmin.• Wdra ̋ a nie pro jek tów współ pra cy – dla LGD.• Funk cjo no wa nie lo kal nej gru py dzia ła nia – dla LGD.

Wa run ki udzie le nia po ̋ ycz ki Po ̋ ycz ka o cha rak te rze po mo sto wym udzie la na jest ze Êrod ków bu -

d˝e tu paƒ stwa w zło tych, bez prze tar gu, bez ba da nia zdol no Êci kre dy to -wej Po ̋ ycz ko bior cy.

Kwo ta udzie lo nej po ̋ ycz ki nie mo ̋ e prze kro czyç wy so ko Êci wkła duÊrod ków z Eu ro pej skie go Fun du szu Rol ne go na rzecz Roz wo ju Ob sza -rów Wiej skich (EFR ROW) okre Êlo ne go w umo wie o przy zna niu po mo -cy, przy czym Po ̋ ycz ko bior ca nie ma obo wiàz ku wy ko rzy sta nia ca ło Êciprzy zna nej przez kwo ty po ̋ ycz ki.

Opro cen to wa nie ka˝ dej tran szy po ̋ ycz ki uru cha mia nej w da nymkwar ta le ka len da rzo wym, wy no si 0,25 sto py ren tow no Êci 52-ty go dnio -wych bo nów skar bo wych sprze da nych na ostat nim prze tar gu prze pro wa -dzo nym w mie sià cu po prze dza jà cym ten kwar tał. Przy kła do wo dlatran szy po ̋ ycz ki uru cha mia nej w I kwar ta le 2010 r. opro cen to wa nie wy -no si ło 1,06%.

Z ty tu łu udzie le nia po ̋ ycz ki Bank po bie ra pro wi zj´ w wy so ko Êci 0,1%kwo ty udzie lo nej po ̋ ycz ki, płat nà w dniu prze ka za nia pierw szej tran szy.

Za bez pie cze nie po ̋ ycz ki sta no wi we ksel wła sny in blan co wraz z de kla -ra cjà we kslo wà zło ̋ o ne w dniu za war cia umo wy po ̋ ycz ki, a w przy pad -ku LGD do dat ko wo oÊwiad cze nie o pod da niu si´ eg ze ku cji.

Pro ce du ra udzie le nia po ̋ ycz ki

Wnio sko daw ca skła da w od dzia le BGK wnio sek o po ̋ ycz k´ wrazz har mo no gra mem uru cha mia nia transz po ̋ ycz ki oraz:

• pi smo z UM za pra sza jà ce do pod pi sa nia umo wy o przy zna niu po -mo cy wraz z za łà czo nym pro jek tem tej umo wy lub pod pi sa nà umo w´o przy zna niu po mo cy,

• umo co wa nie osób upraw nio nych do pod pi sa nia umo wy po ̋ ycz kii za cià gni´ cia zo bo wià za nia we kslo we go,

• do ku men ty nie zb´d ne do otwar cia w BGK ra chun ku Êrod ków wła -snych i ra chun ku po ̋ ycz ki, tj.: wnio sek o otwar cie ra chun ku, do ku mentpo twier dza jà cy sta tus praw ny Po ̋ ycz ko bior cy, ko niecz ne peł no moc nic -

twa oraz za Êwiad cze nie o nu me rze NIPi RE GON.

Umo wa po ̋ ycz ki jest za wie ra na nie -zwłocz nie, nie póê niej ni˝ w ter mi niemie sià ca od da ty zło ̋ e nia kom plet ne gownio sku w od dzia le BGK.

Pod sta wà uru cho mie nia po ̋ ycz ki sà fak -tu ry lub in ne rów no wa˝ ne do ku men tyksi´ go we wy sta wio ne przez wy ko naw cówlub usłu go daw ców oraz dys po zy cje prze le -wów wy sta wio ne przez Po ̋ ycz ko bior c´.

Spła ta i roz li cze nie po ̋ ycz ki Spła ta ka pi ta łu po ̋ ycz ki jest do ko ny wa na:• ze Êrod ków prze ka zy wa nych przez Agen cj´ Re struk tu ry za cji i Mo -

der ni za cji Rol nic twa (ARiMR) na ra chu nek po ̋ ycz ki Po ̋ ycz ko bior cy,ty tu łem zwro tu kosz tów kwa li fi ko wal nych po nie sio nych przez Po ̋ ycz ko -bior c´,

• ze Êrod ków wła snych Po ̋ ycz ko bior cy w przy pad ku od mo wy re fun -da cji kosz tów kwa li fi ko wal nych przez ARiMR z przy czyn le ̋ à cychpo stro nie Po ̋ ycz ko bior cy lub w zwiàz ku z wy ko rzy sta niem po ̋ ycz ki nie -zgod nie z prze zna cze niem.

Od dzia ły BGK otwie ra jà na rzecz Po ̋ ycz ko bior cy ra chun ki ban ko weprze zna czo ne wy łàcz nie do ob słu gi po ̋ ycz ki:

• ra chu nek po ̋ ycz ki – otwie ra ny w ce lu do ko ny wa nia płat no Êci w cz´ Êciopła ca nej ze Êrod ków po ̋ ycz ki oraz prze ka zy wa nia przez ARiMR Êrod kówz ty tu łu re fun da cji po nie sio nych przez Po ̋ ycz ko bior c´ kosz tów kwa li fi ko -wal nych, sta no wià cych jed no cze Ênie spła t´ wy ko rzy sta nej po ̋ ycz ki;

• ra chu nek Êrod ków wła snych – na któ rym gro ma dzo ne b´ dà Êrod kiwła sne Po ̋ ycz ko bior cy prze zna czo ne na do ko ny wa nie płat no Êci w cz´ Êciopła ca nej przez po ̋ ycz ko bior c´ (w tym VAT), spła t´ od se tek na li cza -nych mie si´cz nie przez BGK od kwo ty wy ko rzy sta nej po ̋ ycz ki oraz opła -ty i pro wi zje zwià za ne z ob słu gà po ̋ ycz ki.

Wy ko na nie płat no Êci od by wa si´ w for mie re ali za cji dwóch prze le wów,tj.: Êrod ków wła snych Po ̋ ycz ko bior cy (z ra chun ku Êrod ków wła snych)oraz Êrod ków po ̋ ycz ki (z ra chun ku po ̋ ycz ki) wy ko ny wa nych na rzeczwy ko naw ców / usłu go daw ców. W pierw szej ko lej no Êci uru cha mia ne sàÊrod ki wła sne Po ̋ ycz ko bior cy.

Płat no Êci wy ni ka jà ce z fak tur i in nych rów no wa˝ nych do ku men tówpłat ni czych do ko ny wa ne sà zgod nie z ak tu al nym har mo no gra mem. Po -˝ycz ko bior ca wi nien do star czyç do Ban ku har mo no gram prze ka zy wa niatransz po ̋ ycz ki na mie siàc na st´p ny oraz ko lej ne, nie póê niej ni˝ 30 dniprzed mie sià cem, w któ rym ma byç do ko na na wy pła ta pierw szej tran szypo ̋ ycz ki. Je Êli za cho dzi ta ka ko niecz noÊç, Po ̋ ycz ko bior ca do star czado Od dzia łu BGK ak tu ali za cje har mo no gra mu prze ka zy wa nia transz po -˝ycz ki. BGK do ko nu je roz li cze nia po ̋ ycz ki w ter mi nie mie sià ca od dniacał ko wi tej spła ty po ̋ ycz ki wraz z na le˝ ny mi od set ka mi i opła ta mi.

Wi´ cej in for ma cji: www.bgk.com.pl, in fo li nia: 0 801 66 76 55.

Po ̋ ycz ki po mo sto we z BGK


Unij ne roz wià za nia do ty czà ce re je stra cji i ochro ny pro -duk tów re gio nal nych i tra dy cyj nych sà ukie run ko wa neprzede wszyst kim na gru py pro du cen tów. One tak ̋e mo -gà ubie gaç si´ o wspar cie fi nan so we z ty tu łu dzia łaƒ pro -mo cyj nych z PROW 2007-2013. Mi mo to gru pypro du cenc kie za wià zu jà si´ u nas o wie le wol niej, ni˝w kra jach za chod niej Eu ro py. Do ty czy to tak ̋e dzia ła jà -cych jesz cze spół dziel ni. Obec nà sy tu acj´ i per spek ty wyroz wo ju grup pro du cen tów na ba zie ru chu spół dziel cze goana li zu je AL FRED DO MA GAL SKI, pre zes Za rzà du Kra jo -wej Ra dy Spół dziel czej.

Po wej Êciu Pol ski do Unii Eu ro pej skiej znacz nie po pra wi ły si´ wa -run ki po mo cy dla po wsta jà cych grup pro du cen tów rol nych. No we -li za cja usta wy o gru pach pro du cen tów rol nych i ich zwiàz kachz dnia 18 czerw ca 2004 r. umo˝ li wi ła człon ko stwo w gru pie opróczosób fi zycz nych rów nie˝ jed nost kom or ga ni za cyj nym nie po sia da jà -cym oso bo wo Êci praw nej oraz oso bom praw nym. To roz wià za nie zo -sta ło wpro wa dzo ne, aby do sto so waç na sze usta wo daw stwodo le gi sla cji Unii Eu ro pej skiej.

Wi´k sze staw ki po mo cy fi nan so wej dla grup i mniej szy ry gor ich wy -ko rzy sta nia, to roz wià za nie bar dzo wa˝ ne dla za kła da nia grup pro du -cen tów rol nych. Du ̋ e zna cze nie mia ło rów nie˝ umo˝ li wie nieczłon ko stwa w gru pie osób praw nych, co spo wo do wa ło, ˝e Rol ni czeSpół dziel nie Pro duk cyj ne i Spół ki z o.o., (po wsta łe głów nie na ba zie li -kwi do wa nych paƒ stwo wych go spo darstw rol nych), za cz´ ły two rzyçgru py. Po nad 30 Rol ni czych Spół dziel ni Pro duk cyj nych utwo rzy ło gru -py pro du cen tów rol nych, po przez two rze nie gru py ja ko spół dziel ni.

No we li za cja usta wy o gru pach pro du cen tów rol nych i ich zwiàz -kach z dnia 15 grud nia 2006 r. wpro wa dzi ła ocze ki wa ne przez pro -du cen tów zmia ny:

● zwol nie nie z po dat ku do cho do we go do ty czà ce go do cho dówgru py, po cho dzà cych ze sprze da ̋ y pro duk tów lub grup pro duk tów,dla któ rych gru pa zo sta ła utwo rzo na, wy pro du ko wa nych w go spo -dar stwach jej człon ków (ogra ni czo ne prze zna cze niem do cho duna za kup Êrod ków do pro duk cji lub szko le nia);

● zwol nie nie z po dat ku od nie ru cho mo Êciod bu dyn ków i bu dow li w ca ło Êci za j´ tychprzez gru p´, wy ko rzy sty wa nych wy łàcz niena przy go to wa nie i sprze da˝ pro duk tu, dlaktó re go gru pa jest utwo rzo na oraz za opa trze -nie w Êrod ki pro duk cji.

Zmia ny te, cho cia˝ bar dzo po trzeb ne nie sàjesz cze w peł ni wy ko rzy sty wa ne, bo wiem gru -py za kła da ne przez pro du cen tów nie ma jàjesz cze w wi´k szo Êci bu dyn ków i bu dow li. Niemo gà wi´c ko rzy staç ze zwol nieƒ. Na to miastzwol nie nie z po dat ku do cho do we go gru py jestrów nie˝ prze pi sem rzad ko wy ko rzy sty wa nym,gdy˝ nie wy da je si´, aby wi´k sza licz ba grupwy pra co wy wa ła zysk. Gru py, a w szcze gól no -Êci w for mie spół dziel czej two rzy si´ przedewszyst kim dla wspól nych za ku pów Êrod ków

do pro duk cji, kon cen tra cji po da ̋ y i wspól nej sprze da ̋ y wy two rzo -nych pro duk tów, a głów nym ce lem ich dzia ła nia jest przy no sze niejak naj wi´k szych ko rzy Êci człon kom, w tym pła ce nia mo˝ li wie naj -wy˝ szych cen za do star czo ne do gru py pro duk ty. Wpro wa dzo neprze pi sy spo wo do wa ły jed nak, ˝e prze sta no mó wiç, ̋ e po dat ki prze -szka dza jà w two rze niu grup. No we li za cja ta umo˝ li wi ła rów nie˝spół dziel niom rol ni czym, w skład któ rych wcho dzi co naj mniej 5pro du cen tów ar ty ku łów rol nych – człon ków spół dziel ni, pro wa dze -nie dzia łal no Êci ja ko gru pa. To ostat nie roz wià za nie przy nio sło byznacz nie wi´k sze efek ty, gdy by zo sta ło uchwa lo ne o co naj mniej 10lat wcze Êniej. Uzy ski wa nie przez spół dziel ni´ sta tu su gru py pro du -cen tów rol nych do ko ny wa ne jest po przez zmia n´ sta tu tu spół dziel -ni, w ta ki spo sób, aby speł niał wa run ki okre Êlo ne w Usta wieo gru pach pro du cen tów rol nych i ich zwiàz kach oraz wa run ki okre -Êlo ne w roz po rzà dze niach. Wy ma ga ne jest m.in. za pew nie nie co naj -mniej mi ni mal nej wiel ko Êci pro duk cji okre Êlo ne go pro duk tu lubgru py pro duk tów, dla któ rych spół dziel nia sta wa ła by si´ gru pà pro -du cen tów. Jest obec nie nie wie le Gmin nych Spół dziel ni „Sa mo po -

moc Chłop ska” i Spół dziel ni Kó łek Rol ni czych, któ re by ły byza in te re so wa ne wy od r´b nia niem grup spo Êród swo ich człon ków. GS„SCH” i SKR cz´ sto nie ma jà człon ków, któ rzy sà zna czà cy mi pro -du cen ta mi rol ny mi. Szcze gó ło we wy tycz ne do ty czà ce pro duk tów


GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH

Cze go brak pol skim gru pom pro du cen tów?

● Naj szyb ciej or ga ni zu jà si´ rol ni cy wo je wództw, gdzie prze wa ̋ a jà go -spo dar stwa wi´k sze i spe cja li stycz ne, tj. za chod niej i pół noc no -za chod -niej Pol ski. Do czo łów ki kra jo wej na le ̋ à wo je wódz twa: wiel ko pol skie,dol no Êlà skie, ku jaw sko -po mor skie i opol skie. Pro ces two rze nia GPRw Pol sce po łu dnio wo -wschod niej jest pi´ cio krot nie wol niej szy.

● Tyl ko oko ło 2% pro du cen tów rol nych, głów nie pro du ku jà cych na● Wi´k szà ska l´, jest człon ka mi grup pro du cen tów rol nych. ● W wo je wódz twie wiel ko pol skim w gru pach zor ga ni zo wa nych jest pra -

wie 2 800 pro du cen tów. ● W wi´k szo Êci wo je wództw licz ba ta wy no si od 100 do 500 rol ni ków.● Do mi nu jà cà for mà or ga ni za cyj nà sà spół ki z o.o. ● Tyl ko 27% grup pro du cenc kich to spół dziel nie naj mniej grup wy bie ra

for m´ zrze sze nia i czy sto wa rzy sze nia.

Gru py pro du cen tów co raz cz´ Êciej za kła da jà spół ki z o.o.,ta kie jak Za kład Prze twór stwa Owo ców „Sam bor”

z Sam bor ca woj. Êwi´ to krzy skim.

10-13 grupy:Smak i tradycja 7-01-11 13:27 Strona 10

i grup pro duk tów, dla któ rych mo gà byç two rzo ne gru py, mi ni mal -ne licz by człon ków gru py oraz wiel ko Êci pro duk cji za wie ra roz po -rzà dze nie MRiRW. By ło ono wie lo krot nie no we li zo wa ne sto sow niedo po trzeb. Zmia ny, któ re szły w kie run ku zmniej sze nia mi ni mal nejrocz nej wiel ko Êci pro duk cji to wa ro wej dla po szcze gól nych wo-je wództw, by ły wpro wa dza ne z my Êlà o pro du cen tach o mniej szympo ten cja le – w prak ty ce nie przy czy ni ły si´ do znacz ne go przy spie -sze nia tem pa po wsta wa nia grup.

Ob ni ̋ e nie mi ni mal nej licz by człon ków grup z 10 do 5 osób znacz -nie po mo gło w or ga ni zo wa niu si´ du ̋ ych to wa ro wych go spo darstw,któ rych wła Êci cie le za kła da li i na dal za kła da jà 5-oso bo we, cz´ sto ro -dzin ne spół ki.

Zmniej sze nie mi ni mal nej rocz nej wiel ko Êci pro duk cji to wa ro wejdla pro du cen tów np. mio du ze 100 tys. zł, na 50 tys. zł, czy zmniej -sze nie wy mo gu ob sza rów upraw kil ku pro duk tów nie spo wo do wa łoor ga ni zo wa nia si´ pro du cen tów tych pro duk tów. Pro ble my or ga ni -zo wa nia si´, po za wza jem nym za ufa niem do wspól ne go dzia ła niana ryn ku, wy ma ga jà spro sta nia wie lu for mal no Êciom, cze goprzy obec nym po zio mie wspar cia nie chcà si´ pod jàç pro du cen cio ma łym i Êred nim po ten cja le pro duk cji. Bar dzo wa˝ nà ba rie r´ sta -no wi brak za ple cza w po sta ci ma ga zy nów, hur tow ni czy te˝ prze -twór ni. Ma ły udział w ryn ku zor ga ni zo wa nych pro du cen tówozna cza, ˝e głów nà ro l´ gra jà na nim po Êred ni cy, fir my han dlo weoraz za kła dy prze twór cze pro wa dzà ce tzw. skup bez po Êred ni, a oneprzez la ta nie by ły za in te re so wa ne współ pra cà z gru pa mi, ja ko sil -niej szym part ne rem ni˝ po je dyn czy rol nik. Sto so wa ły one i nie jed -no krot nie sto su jà do chwi li obec nej, ró˝ ne for my pre sji na rol ni ków,by ci nie po dej mo wa li prób or ga ni zo wa nia si´. Trze ba stwier dziç, i˝wi´k szà wo l´ współ pra cy ze zor ga ni zo wa ny mi pro du cen ta mi wy ka -zu je za gra nicz ny ka pi tał za chod ni, któ ry w swo ich paƒ stwach przy -wykł do współ pra cy z gru pa mi, ni˝ pol scy przed si´ bior cy.Prze ła ma nie stra chu przed przed si´ bior cà, któ ry mo ̋ e nie ku piçpro duk tów od rol ni ka, jak ten zo sta nie człon kiem gru py le ̋ y u pod -staw wie lu de cy zji o nie orga ni zo wa niu si´.

Z po wy˝ sze go wy ni ka, ˝e przy czy nà sła be go or ga ni zo wa nia si´pro du cen tów o ma łym i Êred nim po ten cja le pro duk cji rol nej, jakrów nie˝ or ga ni zo wa nia si´ pro du cen tów pro duk tów ni szo wych niele ̋ y wy łàcz nie w mi ni mal nej dla gru py wiel ko Êci pro duk cji to wa ro -wej, lecz w sze re gu in nych czyn ni ków głów nie na tu ry:

● Êwia do mo Êcio wej – ni skiej Êwia do mo Êci eko no micz nej, bra kuza ufa nia pro du cen tów do sie bie na wza jem, złych do Êwiad czeƒz prze szło Êci, bra ku li de rów,

● eko no micz nej – bra ku wy star cza jà cych Êrod ków na roz po cz´ ciedzia łal no Êci, trud no Êci z za wie ra niem kon trak tów, bra ku za ple czaw po sta ci nie zb´d nych nie ru cho mo Êci i urzà dzeƒ,

● praw nej – nie do sko na łe roz wià za nia praw ne dla grup i ichzwiàz ków, brak po wià zaƒ z ryn kiem,

● or ga ni za cyj no -do rad czej – brak fa cho we go do radz twa (praw -ni ków, eko no mi stów, han dlow ców).

Wy da je si´, ̋ e klu czo wym pro ble mem jest ni ska Êwia do moÊç eko no -micz na wie lu pro du cen tów, ale i od bior ców pro duk tów, któ ra nie po -zwa la rol ni kom zo ba czyç wprost ko rzy Êci wspól ne go dzia ła niana ryn ku, a od bior com uÊwia do miç so bie ko rzy Êci współ pra cy z gru pà(du ̋ e, bar dziej jed no rod ne par tie pro duk tu, cià głoÊç do staw, sta bi li za -cja do staw w ko lej nych la tach, itp.). W efek cie znacz nie szyb ciej or ga -ni zu jà si´ pro du cen ci na tych ob sza rach i w tych pro duk tach, gdzie jestwÊród pro du cen tów wi´ cej osób ze Êred nim i wy˝ szym wy kształ ce niem.Po dob na sy tu acja wy st´ pu je wÊród od bior ców, ci któ rzy ro zu mie jà ko -rzy Êci współ pra cy ze zor ga ni zo wa ny mi pro du cen ta mi na wet ich za ch´ -ca jà do two rze nia grup i tym wa run ku jà współ pra c´.

Fot. I. By szew ska, E. SieniarskaArchiwum Spółdzielni „NadwiÊlanka”



Sza co wa nie zbio rów w Spół dziel ni „Nad wi Êlan ka”

Najlepiej zorganizowani sà producenciowoców i warzyw.

Eko lo gicz na gru pa „Sà siad” na Kur piach – wspól nie od twa rza jà ro dzi me ra sy zwie -rzàt i pie l´ gnu jà sa dy z ja bło nia mi sta rych od mian.


Zde cy do wa nie naj ko rzyst niej szà for mà praw nà dla or ga ni zo wa niasi´ wi´k szej licz by osób fi zycz nych w ce lu pro wa dze nia dzia łal no Êcigo spo dar czej jest spół dziel nia. Wy ma ga jed nak spo łecz ni kow skie gopo dej Êcia. Spół dziel nie za kła da jà oso by, któ rych ce lem nie jest głów -nie na tych mia sto wy zysk, ale my Êlà, aby pro wa dziç fir m´ w dłu˝ szymokre sie cza su.

Spół dziel nia jest for mà naj bar dziej trwa łà. Jest ona szcze gól niepo pu lar na w Êro do wi sku rol ni czym i do mi nu je w kra jach UniiEuropejskiej (spół dziel nie or ga ni zu jà tam Êred nio po nad 65%ryn ku pro duk tów rol nych i ich prze twór stwa), jak te˝ w wie lu in -nych wy so ko ro zwi ni´ tych kra jach Êwia ta (m.in. w Ja po nii, In diach,Ko rei Płd., USA). Nie ste ty w Pol sce for ma spół dziel ni nie mo ̋ edo cze kaç si´ na le ̋ y te go trak to wa nia. Brak uwzgl´d nie nia w sys -te mie praw nym spe cy fi ki spół dziel ni ja ko pod mio tu go spo dar cze -go, czy ni jà ma ło atrak cyj nym w sto sun ku do spół ek ka pi ta ło wych.Wie le paƒstw na ró˝ ne spo so by wspie ra spół dziel nie rol ni ków, ja -ko pod sta wo wy ele ment struk tu ry zor ga ni zo wa ne go ryn ku pro -duk tów rol nych, zor ga ni zo wa ne go z udzia łem pro du cen tów, bymo gły byç bu do wa ne trwa łe struk tu ry ryn ko we. Ko lej ne po ko le -nia ko rzy sta jàc z ma jàt ku wy pra co wa ne go przez po przed ni ków,do kła da jà do nie go swo jà cz´Êç, zwi´k sza jàc go, do sto so wu jàcdo bie ̋ à cych po trzeb.

W Pol sce, po 1990 ro ku rol ni cy w du ̋ ej cz´ Êci stra ci li do ro bek po -ko leƒ zgro ma dzo ny w spół dziel niach i oba wia jà si´ po dob nych sy tu -acji w przy szło Êci. Zna mien ne, w tym kon tek Êcie, sà sło wa jed ne goz ini cja to rów utwo rze nia spół dziel ni, któ ry stwier dził: „mój oj ciectwo rzył spół dziel ni´, ja two rz´ spół dziel ni´, oby mój syn nie mu siałtwo rzyç spół dziel ni”. Te sy tu acje to brak wspar cia aku mu la cji ka pi -ta łu w po łà cze niu z trwa ło Êcià ma jàt ku spół dziel cze go, nie tyl kow cza sie trwa nia spół dziel ni, ale rów nie˝ w pro ce sie jej li kwi da cji.

Ko niecz ne jest wpro wa dze nie roz wià zaƒ praw nych, któ re b´ dàpro mo wa ły two rze nie nie po dziel ne go ma jàt ku -ka pi ta łu spół dziel ni.

Two rze nie te go ma jàt ku po win no byç wspie ra ne przez Paƒ stwo po -przez od po wied ni sys tem po dat ko wy. Na ten cel po win na te˝ byçprze zna czo na wi´k szoÊç Êrod ków fi nan so wych z PROW otrzy my -wa nych w ra mach po mo cy dla grup. Po wsta ły wspól ny ma jà tek uzy -ska ny ze Êrod ków po mo cy Paƒ stwa nie mógł by byç ni gdy po dzie lo nypo mi´ dzy człon ków spół dziel ni.

W przy pad ku li kwi da cji spół dziel ni ma jà tek ten tra fiał by np.do sà sied niej spół dziel ni, któ ra przej mo wa ła by dzia łal noÊç li kwi do -wa nej, bàdê na spe cjal ny Fun dusz Roz wo ju Spół dziel czo Êci lubna ce le ogól no -spół dziel cze. Wpro wa dze nie ta kich roz wià zaƒ for -mal no praw nych za pew ni ło by, zgod nie z Mi´ dzy na ro do wy mi Za sa -da mi Spół dziel czy mi trwa łoÊç struk tur spół dziel czych i jej słu ̋ eb nàro l´ wo bec ob słu gi wa nych go spo darstw rol nych.

Al fred Do ma gal skiFragment opracowania „Or ga ni zo wa nie si´ go spo dar cze

pol skich rol ni ków po 1990 ro ku”



Spół dziel nia Pro du cen tów Owo ców i Wa rzyw „Nad wi Êlan ka” z O˝a ro wa za re je -stro wa ła na zw´ swo jej wi Êni w Unii Eu ro pej skiej.

Spół dziel nia – na tu ral na for ma praw na dzia ła nia grup pro du cen tów rol nych

Ak ty praw ne do ty czà ce funk cjo no wa nia grup pro du cen tów rol nych – Usta wa o z dnia 15 wrze Ênia 2000 r. o gru pach pro du cen tów rol nych i ich zwiàz kach oraz o zmia nie in nych ustaw (Dz.U. Nr 88,

poz. 983, z póên. zm.); – Roz po rzà dze nie Mi ni stra Rol nic twa i Roz wo ju Wsi z dnia 9 kwiet nia 2008 r. w spra wie wy ka zu pro duk tów i grup pro duk tów, dla

któ rych mo gà byç two rzo ne gru py pro du cen tów rol nych, mi ni mal nej rocz nej wiel ko Êci pro duk cji to wa ro wej oraz mi ni mal nej licz byczłon ków gru py pro du cen tów rol nych (Dz.U. Nr 72, poz. 424);

– Roz po rzà dze nie Ra dy (WE) nr 1698/2005 z dne zia 20 wrze Ênia 2005 r. w spra wie wspar cia roz wo ju ob sza rów wiej skich prz Eu ro -pej ski Fun dusz Rol ny na rzecz Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich (EF FROW) (Dz.U. UE L 277 z 21.10.2005, str. 1);

– Usta wa z dnia 7 mar ca 2007r. o wspie ra niu roz wo ju ob sza rów wiej skich z udzia łem Êrod ków Eu ro pej skie go Fun du szu Rol ne gona rzecz Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich (Dz.U. 64, poz. 427 z póên. zm.);

– Roz po rzà dze nie Mi ni stra Rol nic twa i Roz wo ju Wsi z dnia 20 kwiet nia 2007r. w spra wie szcze gó ło wych wa run ków i try bu przy zna -wa nia po mo cy fi nan so wej w ra mach dzia ła nia „Gru py pro du cen tów rol nych” ob j´ tej Pro gra mem Roz wo ju Ob sza rów Wiej skichna la ta 2007-2013 (Dz.U. Nr 81, poz. 550, z póên. zm.);

– Usta wa z dnia 22 wrze Ênia 2006r. o uru cho mie niu Êrod ków po cho dzà cych z bu d˝e tu Unii Eu ro pej skiej prze zna czo nych na fi nan so -wa nie wspól nej po li ty ki rol nej (Dz.U. Nr 187, poz. 1381 z póêƒ. zm.). Ak ty praw ne do ty czà ce spół dziel czo Êci

– Usta wa z dnia 16 wrze Ênia 1982 r. – Pra wo spół dziel cze (Dz.U. z 2003 r. Nr 188., poz. 1848, z póêƒ. zm.).

Fot.

I. By

szew

ska




Gru py pro du cen tów to do bro wol ne or ga ni za cje, zdol -ne do funk cjo no wa nia na kon ku ren cyj nym ryn ku, za -kła da ne dla ce lów go spo dar czych przez pro du cen tów,przez nich kon tro lo wa ne i roz wià zu jà ce ich pro ble my.

Pro du cen ci sà wi´c wła Êci cie la mi przed si´ wzi´ cia rol ne go i tyl koim si´ na le ̋ à wszel kie wy pra co wa ne zy ski. Rów nie˝ w przy pad ku li -kwi da cji dzia łal no Êci, po wy pła ce niu zo bo wià zaƒ, po zo sta ła kwo tajest dzie lo na mi´ dzy wła Êci cie li czy li pro du cen tów, we dług za sadokre Êlo nych w sta tu cie gru py.

Ty po we gru py pro du cen tów nie pro wa dzà wspól nej pro duk cji,gdy˝ jest ona pro wa dzo na w po szcze gól nych go spo dar stwach człon -ków. Gru py re ali zu jà na to miast za da nia w oto cze niu pro duk cji go -spo darstw, któ re dla po je dyn cze go go spo dar stwa sà kosz tow niej szea cz´ sto wr´cz nie mo˝ li we do zre ali zo wa nia, ta kie jak:

● sprze da˝ pro duk tów – sà to tzw. gru py mar ke tin go we, któ redba jà o okre Êlo ny asor ty ment pro duk tów, ujed no li ca jà je go stan -dar dy, dba jà o je go ja koÊç i do brà mar k´, ko rzyst nà sprze da˝, jakrów nie˝ wpły wa jà na kie run ki pro duk cji w go spo dar stwach człon -ków gru py

● za opa trze nie – pro wa dzà za opa trze nie w Êrod ki do pro duk cjiswo ich człon ków, omi ja jàc po Êred ni ków,

● usłu gi – pro wa dzà usłu gi spe cja li stycz ne, któ re sà zbyt dro giedla po je dyn cze go go spo dar stwa ze wzgl´ du na u˝y cie ma szyn i urzà -dzeƒ amor ty zu jà cych si´ tyl ko przy in ten syw nym wy ko rzy sta niu.

Naj bar dziej sku tecz ne sà gru py re ali zu jà ce co naj mniej je denz po wy˝ szych ob sza rów dzia ła nia. W prak ty ce mo˝ li wo Êci ta kie wy -ni ka jà z uwa run ko waƒ lo kal nych, na któ re skła da si´: Êwia do moÊçpro du cen tów, lo kal ny ry nek, kon cen tra cja pro duk cji, stan wy po sa -˝e nia pro du cen tów czy po li ty ka paƒ stwa wo bec grup pro du cen tów.

Dla te go cz´ sto gru py zaj mu jà si´ ró˝ no rod nà dzia łal no Êcià, szcze -gól nie w po czàt ko wym sta dium or ga ni zo wa nia si´ pro du cen tów.Ka˝ dy za kres dzia łal no Êci gru py b´ dzie do bry, je ̋ e li b´ dzie roz wià -zy wał pro ble my jej człon ków, przy czy nia jàc si´ do:

a) zwi´k sze nia si ły ofer ty gru py na ryn ku,b) kon cen tra cji pro duk cji – do star cza nia na ry nek du ̋ ych, ujed -

no li co nych par tii to wa ru,c) na by wa nia taƒ szych Êrod ków pro duk cji,d) osià ga nia wy˝ szych cen zby tu,e) wspól nej pro mo cji,f) wy eli mi no wa nia po Êred ni ków,g) sta bil no Êci pro duk cji go spo darstw człon ków gru py,h) zwi´k sze nia przy cho dów go spo darstw człon ków.

Za kła da nie gru py

Jest to pro ces, któ ry skła da si´ z kil ku eta pów. Czas trwa nia po -szcze gól nych eta pów za le ̋ y od de ter mi na cji za in te re so wa nych, ichdo Êwiad cze nia, Êwia do mo Êci i men tal no Êci. Nie kie dy zde ter mi no -wa ni pro du cen ci pró bu jà iÊç na skró ty i chcà za ło ̋ yç gru p´ ju˝ po 2-3 spo tka niach. Jest to oczy wi Êcie mo˝ li we, ale tyl ko w ze spo le lu dzi,któ rzy do brze si´ zna jà i ma jà zbli ̋ o nà men tal noÊç oraz do Êwiad cze -nie w ze spo ło wym roz wià zy wa niu pro ble mów.

Na to miast gdy gru p´ pró bu je za ło ̋ yç ze spół osób o zró˝ ni co wa -nym do Êwiad cze niu i men tal no Êci, mu si on przejÊç wszyst kie eta py,by za in te re so wa ni rol ni cy mie li Êwia do moÊç:

● do ja kiej or ga ni za cji przy st´ pu jà● ja kie b´ dà mie li pra wa i obo wiàz ki ● oraz ˝e by po czu li si´ współ wła Êci cie la mi i od po wie dzial ny mi

za suk ce sy i po ra˝ ki or ga ni za cji, któ rà sa mi za ło ̋ à. W ze spo le ta kim sto so wa nie pro ce dur uprosz czo nych mÊci si´

po za ło ̋ e niu or ga ni za cji, po nie wa˝ wi´k szoÊç nie do in for mo-wa nych człon ków ma wła sne wy obra ̋ e nia i wła snà wi zj´ oraz po dej -Êcie do or ga ni za cji. Te wy obra ̋ e nia ma jà naj cz´ Êciej cha rak ter rosz -cze nio wy. Rosz cze nia te za zwy czaj sà sprzecz ne z ce la mi or ga ni za cji,ani za sad do brych oby cza jów jak te˝ zdro wych za sad eko no mi kii mar ke tin gu. Naj cz´ Êciej wy ni ka jà z ch´ ci osià gni´ cia ko rzy Êci kosz -tem po zo sta łych człon ków ze spo łu. W kon se kwen cji pro wa dzido kon flik tów i upa dło Êci or ga ni za cji.

Ja nusz Su szy naFot. I. By szew ska, E. Sie niar ska

Jak za ło ̋ yç gru p´ pro du cen tów? (1)


W zrów no wa ̋ o nym roz -wo ju ob sza rów wiej skich, b´ dà cym jed nym z prio ry te -tów Wspól nej Po li ty ki Rol -nej Unii Eu ro pej skiej, ró˝-ni co wa nie za trud nie nia nawsi i po wsta wa nie po za rol ni -czych miejsc pra cy i po za-rol ni czych êró deł utrzy ma niazwià za ne jest przede wszyst -kim z wy twa rza niem pro-duk tów re gio nal nych i tra-dy cyj nych. Dla te go takogrom ne zna cze nie maochro na i pro mo cja tych pro duk tów w spe cjal nym sys te mie ja ko Êcio wym, doktó re go wpi sy wa ne sà pro -duk ty wy jàt ko we, któ rychja koÊç zwià za na jest z kon -kret nym miej scem wy twa-rza ni, kul tu rà i przy ro daa tak ̋ e lo kal ny mi umie j´t -

no Êcia mi, prze ka zy wa ny miz po ko le nia na po ko le nie.Trze ba rów nie˝ wspo mnieç,˝e roz wój tzw. rol ni czej dzia łal no Êci ubocz nej, np.prze twór stwa w go spo dar -stwie ma ogrom ne zna cze -nie, w szcze gól no Êci dla ob sza rów od le głych lub ob -sza rów o nie ko rzyst nych wa run kach go spo da ro wa-nia (ONW), gdy˝ za po bie gawy lud nia niu si´ tych te re -nów. Za spra wà sys te muochro ny i pro mo cji pro duk -tów re gio nal nych i tra dy-cyj nych chro ni si´ tak ̋ e dzie -dzic two kul tu ro we wsi, cow du ̋ ym stop niu przy czy niasi´ do zwi´k sze nia atrak cyj -no Êci te re nów wiej skich i roz -wo ju agro tu ry sty ki i tu ry sty kiwiej skiej.


POL SKIE PRO DUK TY W EU RO PEJ SKIM DZIE DZIC TWIE

Re je stra cja i co da lej?

PRO DUK TY POL SKIEZA RE JE STRO WA NE W UNII EU RO PEJ SKIEJ:

Chro nio na Na zwa Po cho dze nia:● bryn dza pod ha laƒ ska, ● oscy pek, ● re dy koł ka, ● wi Ênia Nad wi Êlan ka,●pod kar pac ki miód spa dzio wyChro nio ne Ozna cze nie Geo gra ficz ne:● miód wrzo so wy z Bo rów Dol no Êlà skich, ● ro gal Êwi´ to mar ciƒ ski, ● wiel -ko pol ski ser sma ̋ o ny, ● an dru ty ka li skie, ● tru skaw ka ka szub ska, ● fa so lakor czyƒ ska, ● miód kur piow ski, ● su ska se chloƒ ska, ● kieł ba sa Li siec ka, ●ob wa rza nek kra kow ski, ● jabł ka łàc kie, ● Êliw ka szy dłow ska.Gwa ran to wa na Tra dy cyj na Spe cjal noÊç:● pół to rak, ● dwój niak, ● trój niak, ● czwór niak, ● pie re ka czew nik, ● olejry dzo wyPro duk ty rol ne i Êrod ki spo ̋ yw cze pod le ga jà ce tym cza so wej ochro -nie kra jo wej:● Miód dra him ski (apli ku je o Chro nio nà Na zw´ Po cho dze nia)● Karp za tor ski (apli ku je o Chro nio nà Na zw´ Po cho dze nia)● Fa so la wrzaw ska (apli ku je o Chro nio nà Na zw´ Po cho dze nia)● Miód z Sej neƒsz czy zny lub miód z Łoê dziej (apli ku je o Chro nio nà Na zw´

Po cho dze nia) wnio sek trans gra nicz ny zło ̋ o ny wspól nie z Li twà● Chleb pràd nic ki (apli ku je o Chro nio ne Ozna cze nie Geo gra ficz ne)● Fa so la „Pi´k ny JaÊ” z Do li ny Du naj ca lub fa so la z Do li ny Du naj ca (apli ku -

je o Chro nio nà Na zw´ Po cho dze nia)● Jabł ka gró jec kie (apli ku jà o Chro nio ne Ozna cze nie Geo gra ficz ne)● Ko łacz Êlà ski lub ko łocz Êlà ski (apli ku je o Chro nio ne Ozna cze nie Geo gra -

ficz ne)

W unij nym Re je strze Chro nio nych Nazw Po cho -dze nia i Chro nio nych Ozna czeƒ Geo gra ficz nychoraz w Re je strze Gwa ran to wa nych Tra dy cyj nychSpe cjal no Êci wpi sa nych jest ju˝ po nad 800 pro -duk tów, przede wszyst kim z kra jów Unii Eu ro -pej skiej. W tym sys te mie, po twier dza jà cymwy so kà ja koÊç wy ro bów rol no -spo ̋yw czych po -cho dzà cych z kon kret nych re gio nów, jak te˝ cha -rak te ry zu jà cych si´ tra dy cyj nà me to dàpro duk cji, sà tak ̋e 23 pol skie pro duk ty. Za py -ta li Êmy ich pro du cen tów, jak oce nia jà funk cjo -no wa nie sys te mu w Pol sce.

Redykołka

Chleb pràdnicki

14-17 produkty:Smak i tradycja 7-01-11 13:23 Strona 14

Z mo˝ li wo Êci ochro ny wy jàt ko wych, re gio nal nych i tra dy -cyj nych spe cja łów sko rzy sta li tak ̋ e pol scy pro du cen ci. Do tejpo ry zgło szo no do Ko mi sji Eu ro pej skiej po nad 30 wnio sków.Za re je stro wa no 23 pro duk ty, a 8 pro duk tów cze ka jà cych naprzy zna nie zna ków eu ro pej skich, pod le ga tym cza so wejochro nie kra jo wej. Po nad to od 2006 ro ku funk cjo nu je kra -jo wa li sta chro nio nych ozna czeƒ geo gra ficz nych na po jówspi ry tu so wych, któ re swo jà naj wy˝ szà ja koÊç i wy jàt ko woÊçza wdzi´ cza jà po cho dze niu z kon kret nych miejsc i re gio nów.Z li sty tej pro duk ty mo gà byç zgła sza ne do ochro ny na szcze -

blu unij nym. Obec nie ochro nà wspól no to wà ob j´ te sà trzyozna cze nia geo gra ficz ne pol skich na po jów spi ry tu so wych:wód ka zio ło wa z Ni zi ny Pół noc no po dla skiej aro ma ty zo wa -na eks trak tem z tra wy ˝u bro wej / Her bal vod ka from theNorth Pod la sie Low land aro ma ti sed with an extract of bi -son Grass; „Po lish Cher ry”; „Pol ska Wód ka / Po lish Vod ka”.

Eu ro pej ski sys tem ma za da nie pod kre Êlaç i chro niç wy jàt -ko wà ja koÊç pro duk tów, za bez pie czaç ich pro du cen tów



Kieł ba sa Li siec kaKo men tu je: STA NI SŁAW MÑ DRY, Pro duk cja W´ dlin Tra dy cyj nych „U Mà dre -

go” (małopolskie).Wia do moÊç o tym, ˝e „Kieł ba sa Li siec ka” otrzy ma ła znak unij ny do tar ła do nas

na po czàt ku grud nia 2010 ro ku. Po la tach ocze ki wa nia i wiel kim wy sił ku, któ rywło ̋ y li Êmy w przy go to wa nie wy ma ga nej do ku men ta cji, by ło to dla nas ogrom nàra do Êcià i sa tys fak cjà.

Mó wi´ „my”, ma jàc na my Êli ca łe Kon sor cjum Pro du cen tów Kieł ba sy Li siec kiej.Jest nas 10 wła Êci cie li firm – mniej szych i wi´k szych – pro du ku jà cych „Kieł ba s´ Li -siec kà”, na te re nie dwóch gmin w wo je wódz twie ma ło pol skim: Lisz ki i Czer ni chów.

By łem pierw szym pro du cen tem „Li siec kiej”, któ ry pod dał si´ cer ty fi ka cjii na ety kie cie umie Êcił znak ChOG – Chro nio ne Ozna cze nie Geo gra ficz ne. Za uwa ̋ y łem, w cià gu pra wie mie sià ca, zwi´k sze -nie sprze da ̋ y swo ich wy ro bów. A tak ̋ e za in te re so wa nia kon su men tów. Z da nych mi ni ster stwa rol nic twa wy ni ka, ˝e „Kieł ba saLi siec ka” jest na dru gim miej scu – po oscyp ku, roz po zna wal nym pro duk tem w Pol sce.

Trud no mi dzi siaj po wie dzieç, kie dy po zo sta li człon ko wie za ła twià for mal no Êci i b´ dà mo gli umie Êciç lo go zna ku na swo impro duk cie. Wiem, ˝e w tej chwi li pra wie go to wych jest trzech.

Jed no mnie mar twi – nie ma peł nej ochro ny pro duk tu ze zna kiem unij nym. Jest pra -wo, bra ku je prze pi sów eg ze ku cyj nych. W ra mach kon sor cjum po tra fi my si´ bro niç: je ̋ e -li któ ryÊ z nas nie b´ dzie prze strze gał re cep tu ry czy tech no lo gii, gro zi mu ka ra.Za pierw sze stwier dzo ne odej Êcie od nor my pro duk cyj nej gro zi 1000 zł ka ry, za dru gie –ju˝ 5 tys. zł, a za trze cie – wy klu cze nie z kon sor cjum. Za tym idzie za kaz u˝y wa nia na -

zwy „kieł ba sa Li siec ka”. Ta kà de cy zj´ po dej mu jà po zo sta li człon ko wie Kon sor cjum, niema my sà du ko le ̋ eƒ skie go i wszel kie kwe stie spor ne roz strzy ga my wspól nie. Na to miastjak ochro na „Li siec kiej” b´ dzie wy glà da ła w ca łym kra ju, nie wiem. Po win ny si´ tym za -jàç upraw nio ne słu˝ by kon tro l ne, bo z te go co wiem, wie le za kła dów z ró˝ nych stron Pol -ski, spo za na sze go za re je stro wa ne go ob sza ru na dal do star cza na ry nek „kieł ba s´Li siec kà”. (gaka)

Kabanosy

Rogal Êwi´tomarciƒski


przed psu jà cy mi re no m´ i wpro wa -dza jà cy mi w błàdkon su men tów pod -rób ka mi. W prak ty -ce – w cià gu kil kulat obec no Êci pro -duk tów z eu ro pej -ski mi ozna cze nia mina pol skim ryn kuwi daç, ˝e dłu ga jestdro ga do prze bi ciasi´ z wy jàt ko wà ja -ko Êcià do Êwia do mo Êci za rów no pro du cen tów, jak i kon su -men tów. Ci pierw si, mi mo ˝e nie jed no krot nie uczest ni czy liw przy go to wy wa niu wnio sków o wpis do unij ne go re je stru,cz´ sto wy co fu jà si´ z wy twa rza nia cer ty fi ko wa nych pro duk -tów i nie ch´t nie pod da jà si´ kon tro li. Tak by ło w przy pad kupro du cen tów oscyp ków – w pierw szych la tach po nada niuse ro wi zna ku Chro nio na Na zwa Po cho dze nia, bar dzo wie luba ców za prze sta ło je go wy twa rza nia, za st´ pu jàc go „goł kà”,„scyp kiem”, „se rem gór skim”, „se rem z ba ców ki” itp. Obec -nie jed nak stop nio wo wzra sta Êwia do moÊç pro du cen tów, ˝epod da nie si´ kon tro li i wy twa rza nie zgod nie ze spe cy fi ka cjàpod no si war toÊç pro duk tu i zwi´k sza po pyt naƒ. Jak rów -nie˝, ˝e wy twa rza jàc ja ko Êcio we pro duk ty, mo˝ na otrzy maçwspar cie w ra mach PROW 2007-2013. Z ko lei kon su men ci,co wy ni ka przede wszyst kim z nie do sta tecz nej in for ma cji,



Miód Dra him skiKo men tu je: GRZE GORZ FU JAR SKI, Pa sie ka Fu jar skich Go spo dar stwo Pa siecz ne

„Kósz ka” (zachodniopomorskie).Miód Dra him ski – wie lo kwia to wy, wrzo so wy, rze pa ko wy, li po wy i gry cza ny – ubie ga si´

o znak unij ny ChNP (Chro nio na Na zwa Po cho dze nia), po sia da ju˝ tym cza so wà ochro n´.Mio dy mu szà, wi´c, byç zgod ne z pa ra me tra mi, do kład nie okre Êla jà cy mi ich miej sce po -cho dze nia, smak, za pach, wy glàd. 1 czerw ca 2006 ro ku zo stał wpi sa ny na Li st´ Pro duk tówTra dy cyj nych ja ko pierw szy pro dukt w wo je wódz twie za chod nio po mor skim

Pro du ko wa ny jest w pa sie kach na te re nie gmin: Cza pli nek, Wierz cho wo, Bar wi ce i Bor ne Su li no wo oraz na te re nie Nad le -Ênic twa Bor ne Su li no wo. Re gion ten cha rak te ry zu je si´ czy stym Êro do wi skiem, dla te go nasz miód jest naj wy˝ szej ja ko Êci. Peł -no tu wszel kiej ro Êlin no Êci, la sów li Êcia stych, mie sza nych i ró˝ no rod noÊç po ̋ yt ków pszcze lich. Znaj du jà si´ tu taj ogrom newrzo so wi ska, pi´k ne ale je sta rych lip, aka cjo we za gaj ni ki i bar wià ce kra jo braz na czer wo no upra wy gry ki.

Pro du cen ci Mio du Dra him skie go, zwa ne go te˝ zło tem te go re gio nu Za chod nie go Po mo rza, za ło ̋ y li Sto wa rzy sze nie Pro du -cen tów Mio du Dra him skie go. Wspól nie dba jà o ja koÊç te go wy jàt ko we go mio du. Jest ich 15, w tym 4 fir my.

Na sze mio dy cie szà si´ ogrom nym po wo dze niem. Kon su men ci ich szu ka jà i ch´t nie ku pu jà. Ta ka „po pu lar noÊç” mio dów dra -him ski wy ni ka z kon kret nej in for ma cji i po pu la ry za cji pro duk tu. Jest za słu gà nie tyl ko Sto wa rzy sze nia,ale przede wszyst kim dzia łaƒ po dej mo wa nych przez Za chod nio po mor ski Urzàd Mar szał kow ski, sa mo -rzà dy na szych czte rech gmin oraz Mi ni ster stwo Rol nic twa i Roz wo ju Wsi.

Pil nu je my, aby mio dy dra him skie by ły sprze da wa ne w skle pach ze zdro wà ˝yw no Êcià, w skle pachz tra dy cyj ny mi pro duk ta mi i w de li ka te sach. Kon su men ci spo tka jà je na jar mar kach oko licz no Êcio -wych i na kier ma szach, gdzie ich sprze da ̋ à zaj mu jà si´ sa mi pro du cen ci. (gaka)

Zgod nie z prze pi sa mi za re je stro wa ne na zwy, w przy pad ku Chro nio nych Nazw Po cho dze nia,

Chro nio nych Ozna czeƒ Geo gra ficz nych oraz Gwa ran to wa nych Tra dy cyj nych Spe cjal no Êci

za re je stro wa nych z za strze ̋ e niem na zwy sà chro nio ne przed:

● wszel kim bez po Êred nim lub po Êred nim wy ko rzy sty wa niem w ce -lach ko mer cyj nych za re je stro wa nej na zwy dla pro duk tów nie ob j´ -tych re je stra cjà, o ile pro duk ty te sà po rów ny wal ne do pro duk tówza re je stro wa nych pod tà na zwà lub je Êli sto so wa nie na zwy na ru szapre sti˝ chro nio nej na zwy;● ka˝ dym nie zgod nym z pra wem za własz cze niem, imi ta cjà lub alu -zjà, je Êli na wet praw dzi we po cho dze nie pro duk tu jest za zna czo ne lubchro nio na na zwa zo sta ła prze tłu ma czo na, lub to wa rzy szy jej wy ra ̋ e -nie „w sty lu”, „ro dza ju”, „przy u˝y ciu me to dy”, „tak jak pro du ko wa new”, „imi ta cja” lub „po dob ne”;● wszel ki mi in ny mi fał szy wy mi lub my là cy mi da ny mi od no szà cy mi si´do miej sca po cho dze nia, wła Êci wo Êci lub pod sta wo wych cech pro -duk tu na opa ko wa niu we wn´trz nym lub ze wn´trz nym, w ma te ria lere kla mo wym lub do ku men tach od no szà cych si´ do da ne go pro duk -tu lub na opa ko wa niu pro duk tu w po jem ni ku, mo gà cym stwo rzyç fał -szy we wra ̋ e nie co do je go po cho dze nia;● wszel ki mi in ny mi prak ty ka mi mo gà cy mi wpro wa dziç w błàd za in -te re so wa nych co do praw dzi we go po cho dze nia pro duk tu.

*Kon takt:Wy dział Ozna czeƒ Geo gra ficz nych, De par ta ment Ryn ków Rol nychw Mi ni ster stwie Rol nic twa i Roz wo ju Wsi, ul. Wspól na 30;00-93 War sza wa, tel: (22) 623 22 08, e-mail: ozna cze nia@min -rol.gov.pl” \t „_self” ozna cze nia@min rol.gov.pl




Pie re ka czew nikKomentuje: D˚EN NE TA BOG DA NO WICZ, go spo dar stwo agro tu ry stycz ne „Ta tar -

ska Jur ta” w Kru szy nia nach (podlaskie).Od kàd pie re ka czew nik otrzy mał znak unij ny GTS (Gwa ran to wa na Tra dy cyj na Spe -

cjal noÊç) za in te re so wa nie tym pro duk tem bar dzo wzro sło. Z ró˝ nych stron Pod la sia,a tak ̋ e Pol ski przy je˝ d˝a jà lu dzie spe cjal nie do nas, aby go po sma ko waç i ch´t nie go za -ma wia jà. Pie re ka czew nik po da je my go ja ko da nie głów ne: por cja z do dat kiem so su ta -tar skie go i su rów ki kosz tu je 18 zło tych.

Rzad ko go sprze da je my po za na szym go spo dar stwem, od cza su do cza su na wy bra -nych fe sty nach i kier ma szach. Po ja wia si´ te˝ ja ko głów na atrak cja ku li nar na, or ga ni zo -wa ne go u nas Êwi´ ta Ta ta rów – Sa ban tuj, ob cho dzo ne go w ma ju, po za koƒ cze niu pracpo lo wych. To jest Êwi´ to lu do we, ma cha rak ter pik ni ku ro dzin ne go. Od przy szłe go ro -ku chce my po sze rzyç je o Fe sti wal Kuch ni Ta tar skiej.

Pie re ka czew nik jest na szym, pol skich Ta ta rów, tra dy cyj nym pro duk tem. Po wi nien byçsprze da wa ny pod tà nazwà tyl ko prze ze mnie oraz dwie człon ki nie Kon sor cjum Pro du -

cen tów „Pie re ka czew ni ka”: jed najest re staura tor kà, a dru ga pro wa -dzi go spo dar stwo agro tu ry stycz ne.Tym cza sem nie ustan nie po ja wia jà si´ pod rób ki, psu jà ce mar k´. Co gor sza,pro du ku jà je oso by, któ re si´ na tym zu peł nie nie zna jà. Ma jà za to Êwia do -moÊç: aby pro du ko waç i sprze da waç ory gi nal ny pie re ka czew nik, na le ̋ yprzejÊç ba da nia cer ty fi ku jà ce, a to kosz tu je.

W po ło wie 2010 ro ku ku zyn za wia do mił mnie, ̋ e w bia ło stoc kim „Le wia -ta nie” po ja wił si´ pie re ka cze nik oraz in ne ta tar skie sma ko ły ki pod szyl dem„Ta tar skiej Jur ty”. Tym cza sem ani ja te go nie pro du ko wa łam, ani te˝ niewy ra zi łam zgo dy na u˝y wa nie mo jej wła sno Êci. Prze cie˝ na zwa „Ta tar skaJur ta” jest opa ten to wa na, a pie re ka czew nik mo ̋ e pro du ko waç tyl ko ten,kto ma cer ty fi kat unij ny. Po in ter wen cji IJ HARS -u ca łà „ta tar skà” ga blo t´zli kwi do wa no. Oba wiam si´, ˝e ta kich prób b´ dzie wi´ cej, a mnie sa mejtrud no z ni mi wal czyç. (gaka)

cz´ sto nie wie dzà nic ani o eu ro pej skim sys -te mie, ani o tym jak wy glà da jà zna ki gwa ran -tu jà ce ja koÊç i ory gi nal noÊç re gio nal nychi tra dy cyj nych wy ro bów. Tu rów nie˝, ˝e po -słu ̋ y my si´ przy kła dem oscyp ka – kil ka lattrwa ło, za nim tu ry Êci w Za ko pa nem prze sta -li uwa ̋ aç za oscy pek ka˝ dy pod w´ dza ny,wal co wa te go kształ tu ser, ofe ro wa ny na licz -nych stra ga nach i tar go wi skach. Ale o oscyp -kach i tak gło Êno jest w me diach, go rzejwy glà da spra wa z roz po zna wal no Êcià in -nych pro duk tów, ta kich jak mio dy, w´ dli nyczy np. olej ry dzo wy. Wy glà da na to, ˝edo spraw ne go funk cjo no wa nia ryn ku ja ko -Êcio wych pro duk tów re gio nal nych i tra dy -cyj nych ko niecz na jest ogól no pol ska, sys te -ma tycz na kam pa nia kon su menc ka. (ib)

Fot. I. Byszewska Jagni´cina podhalaƒska – ubiega sie o Chronione Oznaczenie Geograficzne


W pra wie Unii Eu ro pej skiej chro nià cym zdro wiekon su men ta moc no pod kre Êlo na jest kwe stia ja ko Êci˝yw no Êci. Wpływ na nià ma jà m.in. do dat ki do ˝yw -no Êci. Pro du cen ci mu szà do sto so waç si´ do ju˝obo wià zu jà cych prze pi sów z za kre su sto so wa nia do dat ków, a tak ̋e tych norm, któ re b´ dà suk ce syw -nie wdra ̋a ne.

Prze pi sy do ty czà ce ˝yw no Êci zmie nia jà si´, sà uzu peł nia ne lubuÊci Êla ne. Dla te go pro du cen ci mu szà Êle dziç pra ce Ko mi sji Eu ro -pej skiej i wdra ̋ a nie przez Pol sk´ dy rek tyw unij nych.W fir mie po win na byç oso ba ob ser wu jà ca na bie ̋ à cozmia ny w pra wie. Je Êli ta kiej oso by nie ma, war to ko rzy staç ze szko leƒ pro wa dzo nych przez spe cja li -stycz ne fir my. Tyl ko to gwa ran tu je ro ze zna nie w zmie -nia jà cych si´ prze pi sach.

Bez piecz ne do dat kiWa˝ ne zmia ny do ty czà do dat ków do ˝yw no Êci.

Zgod nie z wy tycz ny mi Ko mi sji Eu ro pej skiej mo˝ li web´ dzie sto so wa nie tyl ko tych sub stan cji, któ re znaj dàsi´ w two rzo nym przez nià wy ka zie. B´ dà to sub stan -cje, o któ rych wia do mo na pod sta wie do st´p nych do wo dów na uko wych, ˝e nie za gra ̋ a jà zdro wiu kon -su men tów; sto so wa na tech no lo gia wy ma ga ich u˝y ciaw pro ce sie pro duk cji; ich do da nie jest ko rzyst ne dlakon su men tów i nie wpro wa dza ich w błàd.

Pro du cen ci mu szà za tem po now nie oce niç sto so wa -ne przez sie bie do dat ki do ˝yw no Êci: sub stan cje sło -dzà ce, barw ni ki oraz wszyst kie sub stan cji niemiesz czà ce si´ w tych dwóch gru pach.

Ko mi sja Eu ro pej ska za le ci ła po now nà oce n´ do -pusz czo nych do dat ków: barw ni ków (za koƒ cze nie oce -ny do 31 grud nia 2015 r.), do dat ków in nych ni˝barw ni ki i sub stan cje sło dzà ce (do 31 grud nia 2018 r.),sub stan cji sło dzà cych (do 31 grud nia 2020 r.).

KE mo ̋ e wy co faç cz´Êç do dat ków, na wet po zy tyw -

nie oce nio ne przez Eu ro pej ski Urzàd ds. Bez pie -czeƒ stwa ˚yw no Êci (EFSA), po nie wa˝ Ko mi sja niema obo wiàz ku zgo dziç si´ tà opi nià.

Sub stan cje do dat ko we mu szà speł niaç wy ma ga niaunij ne go roz po rzà dze nia 1333/2008; aro ma ty i en zy -my roz po rzà dze nia 1334 i 1332/2008. Cza so we ze -zwo le nia kra jo we na sto so wa nie do dat ków b´ dàuchy lo ne w chwi li wej Êcia w ˝y cie wy ka zu przy go to -wa ne go przez Ko mi sj´ Eu ro pej skà.

W tej chwi li dla pro du cen tów naj wa˝ niej sza jestzno we li zo wa na 8 stycz nia 2010 r. usta wa o bez pie czeƒ -stwie ˝yw no Êci i ˝y wie nia oraz obo wià zu jà ce do niejroz po rzà dze nia. Prze pi sy re gu lu jà za sa dy zna ko wa niado dat ków do ˝yw no Êci, na ka zu jàc po da wa nie na zwylub nu me ru E oraz głów nej funk cji tech no lo gicz nej,ja kà sub stan cja peł ni w go to wym pro duk cie.

Pol ska znaj du je si´ w okre sie przej Êcio wym w za -kre sie ozna ko waƒ sub stan cji do dat ko wych i aro ma -tów. Pierw szy okres skoƒ czył 20 stycz nia 2010 r.,dru gi za koƒ czy si´ 20 stycz nia 2011. Co to ozna cza?Opa ko wa nia Êrod ków spo ̋ yw czych lub ety kie tyz ozna ko wa niem, któ re nie speł nia jà wy ma gaƒ okre -Êlo nych w prze pi sach usta wy, wy pro du ko wa nei wpro wa dzo ne do ob ro tu przed da tà jej wej Êcia w ˝y -cie, mo˝ na sto so waç nie dłu ̋ ej ni˝ 12 mie si´ cyod dnia obo wià zy wa nia usta wy. Ty le cza su ma pro -du cent na przy go to wa nie no wych ozna czeƒ.


JA KOÂå ˚YW NO ÂCI

Do dat ki pod lu pà

18-19 dodatki:Smak i tradycja 7-01-11 13:42 Strona 18

Nie tyl ko aro ma ty czy sło dzi kiRoz po rzà dze nie 1334/2008 nie za wie ra de fi ni cji aro ma tu iden -

tycz ne go z na tu ral nym i syn te tycz ne go. To istot na zmia na. Mi mo tomo˝ na okre Êlaç aro mat ja ko na tu ral ny, speł nia jàc wa run ki za war tew roz po rzà dze niu, czy li u˝yç okre Êle nia „na tu ral ny” w po łà cze niuz po da niem êró dła po zy ski wa nia aro ma tu, je Êli cz´Êç aro ma tycz -na jest z nie go wy izo lo wa na co naj mniej w 95 proc. Np. na tu ral nyaro mat tru skaw ko wy, to nie mniej ni˝ w 95 proc. izo lo wa na z tru ska -wek. Z ko lei okre Êle nie „na tu ral ny aro mat tru skaw ko wy z in ny mina tu ral ny mi aro ma ta mi” mo˝ na umie Êciç na pro duk cie, je Êli cz´Êçaro ma tycz nà cz´ Êcio wo otrzy mu je si´ z tru ska wek i mo˝ na jà ła tworoz po znaç po za pa chu. Pro dukt mo˝ na ozna ko waç okre Êle niem„aro mat na tu ral ny”, gdy cz´Êç aro ma tycz nà po zy sku je si´ z ró˝ nychêró deł, od nie sie nie do któ rych nie od zwier cie dla za pa chu czy sma -ku np. „aro mat eg zo tycz ny”.

In for ma cj´ o tym, ˝e pro dukt za wie ra je den aro mat lub kil ka,trze ba po daç w skła dzie wy ro bu.

Zgod nie z prze pi sa mi, pro du cen ci sło dzi ków po win ni udo st´p niçkon su men tom in for ma cje, któ re po zwo là ku pu jà ce mu sto so waç tesub stan cje w spo sób bez piecz ny. Jak ma wy glà daç ta ka in for ma cjana ra zie nie wia do mo. Ko mi sja Eu ro pej ska przy go tu je wy tycz ne.

Nie po kój KE wzbu dzi ły barw ni ki (˝ół cieƒ po ma raƒ czo wa, chi no -li no wa, azo ru bi na/kar mo izy na, czer wieƒ al lu ra, tar tra zy na, pàs 3R),któ re w po łà cze niu z glu ta mi nia nem so du dzia ła jà po bu dza jà cona dzie ci. Dla te go ob li ga to ryj nie na le ̋ y ostrze gaw czo zna ko waçpro duk ty za wie ra jà ce te do dat ki. Na kaz obo wià zu je od 20 lip -ca 2010. Prze pi sy przej Êcio we po zwa la jà, by ozna cze nia pro duk tów,któ re nie speł nia jà wy ma gaƒ, a by ły wpro wa dzo ne do ob ro tu lubopa trzo ne ety kie ta mi przed tà da tà, po zo sta ły na ryn ku do upły wuda ty mi ni mal nej trwa ło Êci lub przy dat no Êci do spo ̋ y cia.

Wy ro by ma jà ce w skła dzie wy mie nio ne do dat ki mu szà mieç ozna -ko wa nie za wie ra jà ce na zw´ lub nu mer E barw ni ka lub barw ni kówz uwa gà: mo ̋ e mieç szko dli wy wpływ na ak tyw noÊç i sku pie nie uwa -gi u dzie ci.

Wy kaz do dat kówWspól no to wy wy kaz do zwo lo nych do dat ków opar ty o ka te go rie

˝yw no Êci mu si byç przy j´ ty do 20 stycz nia 2011 r. B´ dzie po dob nydo wy ka zów z dy rek tyw, ale prost szy. Obej mie prze pi sy ogól ne, li st´do pusz czal nych do dat ków, w tym wy kaz i po dział ich we dług grup,cz´Êç za sad ni czà, czy li sub stan cje do dat ko we do pusz czo ne w 18 ka -te go riach i 153 pod ka te go riach Êrod ków spo ̋ yw czych i wa run kówich sto so wa nia. Po wej Êciu w ˝y cie wy ka zu, mo˝ na b´ dzie sto so waçwy łàcz nie za war te w nim do dat ki. Obec nie obo wià zu jà wy ka zy z dy -rek tyw, któ re sà na bie ̋ à co ak tu ali zo wa ne. Ak tu ali za cje wdra ̋ a nesà do roz po rzà dze nia mi ni ster stwa zdro wia w spra wie sub stan cji do -dat ko wych.

Jo lan ta Zien tek -Var gaFot. J. Zien tek -Var ga, I. By szew ska



Kon su men ci skar ̋ à si´ na ja koÊç ˝yw no ÊciJu˝ po nad dwa la ta, do kład nie od 18 grud nia 2008 r., obo wià zu je usta wa o ja ko Êci han dlo wej ar ty ku łów rol no -spo ̋ yw czych. Jed nà

z naj wa˝ niej szych zmian by ło wpro wa dze nie de fi ni cji ar ty ku łu za fał szo wa ne go oraz wpro wa dze nie obo wiàz ku po da wa nia do pu blicz -nej wia do mo Êci nazw firm, któ rym udo wod nio no fał szo wa nie ˝yw no Êci. Nad zór nad ja ko Êcià han dlo wà ar ty ku łów rol no -spo ̋ yw czychspra wu je In spek cja Ja ko Êci Han dlo wej Ar ty ku łów Rol no -Spo ̋ yw czych. W ra mach obo wiàz ków in spek to rzy spraw dza jà te˝ skar gi do -ty czà ce ja ko Êci ˝yw no Êci nad sy ła ne przez kon su men tów.

W cià gu 11 mie si´ cy 2010 r. kon su men ci przy sła li do IJ HARS 105 ta kich skarg. In spek to rzy prze pro wa dzi li kon tro le, któ re zwe ry -fi ko wa ły otrzy ma ne in for ma cje. Uzna li za sad noÊç 60 spo Êród 102 skarg, czy li 60 proc. z nich.

W peł ni uza sad nio ne by ły skar gi kon su men tów na ja koÊç han dlo wà dro biu i je go prze two rów, jaj i prze two rów ja jecz nych, wy ro bówcu kier ni czych (po trzy skar gi), wy ro bów ciast kar skich (dwie), tłusz czów ro Êlin nych, owo ców i wa rzyw mro ̋ o nych, wy ro bów spi ry tu so -wych, ka wy i her ba ty, grzy bów (po jed nej skar dze).

Cz´ Êcio wo uza sad nio ne by ły skar gi kon su men tów na ja koÊç han dlo wà wy ro bów pie kar skich (11 z 18 skarg), mi´ sa i je go prze two -rów (sie dem z 19), prze two rów owo co wo -wa rzyw nych (sie dem z 10), owo ców i wa rzyw Êwie ̋ ych (szeÊç z oÊmiu), mle ka i prze two rówmlecz nych (czte ry z sied miu), zbo ̋ a i prze two rów zbo ̋ o wych (trzy z sze Êciu), wy ro bów gar ma ̋ e ryj nych (trzy z pi´ ciu), na po jów bez -al ko ho lo wych (jed na z trzech), do dat ków spo ̋ yw czych (jed na z dwóch), ziem nia ków i wy ro bów ziem nia cza nych (jed na z dwóch).

In spek to rzy IJ HARS uzna li za bez za sad ne skar gi kon su men tów na ja koÊç ryb i prze two rów ryb nych (trzy skar gi), mio du, ziół i przy -praw, owo ców i wa rzyw su szo nych (po jed nej).

Pol scy kon su men ci przy wià zu jà co raz wi´k szà wa g´ na ja koÊç pro duk tów ˝yw no Êcio wych, co raz cz´ Êciej ko rzy sta jà te˝ z mo˝ li wo -Êci zło ̋ e nia skar gi na ja koÊç, któ rà uzna jà za nie wła Êci wà. Pro du cen ci po win ni braç to pod uwa g´. Mi n´ ły cza su, gdy wszyst ko sprze -da wa ło si´ na pniu. (jol)

18-19 dodatki:Smak i tradycja 7-01-11 13:42 Strona 19

Ko men tu je:KA ZI MIERZ SMO LAK, wi ce pre zes

Za rzà du Za kła dów Mi´ snych SMAK --GÓR NO w Gór nie wo je wódz two pod -kar pac kie.

Fir ma na sza po wsta ła 20 lat te mu.Stwo rzy ło jà pi´ ciu wspól ni ków, kie ru jà -cych Za kła dem do dzi siaj: Mie czy sław Mia zga (pre zes), Ka zi mierzSmo lak (wi ce pre zes), Ma ria Ber nat, Zbi gniew Mia zga i Eu la lia Rzu -ci ło. Na po czàt ku by li Êmy spół kà cy wil nà, od 2003 ro ku je ste Êmy spół -kà „z o.o.”.Od po czàt ku swo je go ist nie nia nasz za kład pro wa dzi: ubójtrzo dy chlew nej, roz biór pół tusz wie przo wych, pro duk cj´ w´ dlin, szy -nek, w´ dzo nek, wy ro bów po dro bo wych i dro bio wych (zdol noÊç pro -duk cyj na do 15 ton dzien nie). Od kil ku lat ma my tak ̋ e w ofer cie – jestich dzie si´ç – wy ro by re gio nal ne, wpi sa ne na li st´ pro duk tów tra dy -cyj nych przez Mi ni ster stwo Rol nic twa. Su ro wiec do pro duk cji po cho -dzi z eko lo gicz nych te re nów Pod kar pa cia i Lu belsz czy zny.

Pro wa dzi my sprze da˝ w 10 skle pach fir mo wych i oko ło 500 pla -ców kach han dlo wych na te re nie Pod kar pa cia, Lu belsz czy zny i Ma -ło pol ski. Po sia da my sta ły nad zór we te ry na ryj ny, tra dy cyj ne

i no wo cze sne tech no lo gie. Sta ra my si´, aby wa run ki prze cho wy wa -nia i trans por tu speł nia ły naj wy˝ sze nor my. Ma my pra cow ni ków wy -szko lo nych, z dłu go let nim do Êwiad cze niem. Gwa ran tu je tonaj wy˝ szà ja koÊç na szych wy ro bów.

Od po czàt ku po sta wi li Êmy na ja koÊç. A mie li Êmy do sko na łeprzy kła dy, bo re gion Gór na za wsze był zna ny z do brych wy ro bóww´ dli niar skich. Jesz cze na po czàt ku lat 90. dzia ła ło tu wie le ma -łych rze mieÊl ni czych ma sar ni, a w wie lu go spo dar stwach pro du ko -wa no smacz ne w´ dli ny. Z do bre go su row ca, tra dy cyj ny mime to da mi. Wy so kie wa lo ry sma ko we pro du ko wa nych przez SmakGór no wy ro bów po zwa la jà za spo ko iç gu sta na wet naj bar dziej wy -ma ga jà cych klien tów. Szcze gól nie po py tem cie szà si´ kieł ba sy su -che i pod su sza ne ta kie jak: su cha pie czo na z Gór na, su chadro bio wa, kieł ba sa gło gow ska i kieł ba sa wiej ska pie czo na z Gór -na. Za kład ofe ru je ca łà ga m´ w´ dlin tra dy cyj nych sza rych pie czo -nych oraz kon serw tra dy cyj nych w sło jach jak Kieł ba sian kaz Gór na czy Pasz tet do mo wy z Gór na. W tym ro ku za naj lep szewy ro by w´ dli niar skie w wo je wódz twie pod kar pac kim uzna no: Su -cha pie czo nà z Gór na, Szyn k´ Roz ma ryn, Wiej skà pie czo nàz Gór na, Go lon k´ w sło ju. Wszyst kie wy ro by tra dy cyj ne z Gór nasà ch´t nie ku po wa ne.



Dla cze go znak „Ja koÊç Tra dy cja”?

Znak „Ja koÊç Tra dy cja” – pierw szy kra jo wy znaksys te mu ja ko Êci ˝yw no Êci ozna cza, ˝e pro dukt mawy jàt ko we wa lo ry i wy twa rza ny jest we dług naj wy˝ -szych stan dar dów. Po za splen do rem ten znak mo ̋eprzy nieÊç wy twór cy wy mier ne ko rzy Êci fi nan so weco zo sta ło za gwa ran to wa ne w Pro gra mie Roz wo juOb sza rów Wiej skich 2007-2013.

Sys tem „Ja koÊç Tra dy cja” zo stał opra co wa ny przez Pol skà Izb´Pro duk tu Re gio nal ne go i Lo kal ne go, wspól nie ze Zwiàz kiem Wo je -wództw RP a Mi ni ster stwo Rol nic twa de cy zjà z 12 czerw ca 2007 ro -ku uzna ło go za kra jo wy sys tem ja ko Êci ˝yw no Êci, któ ry pro mu jetra dy cyj ne pro duk ty naj wy˝ szej ja ko Êci.

Do sys te mu przyj mo wa ne sà wy łàcz nie pro duk ty tra dy cyj ne. Za -nim ta ki pro dukt znaj dzie si´ w sys te mie i je go wy twór ca otrzy mapra wo do u˝y wa nia zna ku, zo sta je pod da ny szcze gó ło wej, okre Êlo -nej w re gu la mi nie Izby we ry fi ka cji. Po nad to pro du cen ci, któ rzy chcàsto so waç znak, mu szà uzy skaç cer ty fi kat, któ ry po twier dza wy twa -rza nie pro duk tu zgod nie ze zgło szo nym wnio skiem i wy da wa ny jestprzez wy bra ne jed nost ki cer ty fi ku jà ce.

Do sys te mu mo gà przy stà piç wszy scy rol ni cy, pro du cen ci rol ni,prze twór cy w kra ju i za gra ni cà – nie mu szà byç człon ka mi Pol skiejIzby Pro duk tu Re gio nal ne go i Lo kal ne go.

Ja kie ko rzy Êci da je uczest nic two w sys te mie „Ja koÊç Tra dy cja”?● dla kon su men ta – to sy gnał, ̋ e do sta je ̋ yw noÊç naj wy˝ szej ja ko Êci,cer ty fi ko wa nej i pod da wa nej sys te mo wej kon tro li, a wi´c nie mu si si´oba wiaç, ˝e ku pi pod rób k´ al bo ˝e ja koÊç pro duk tu si´ po gor szy, ● dla pro du cen ta – to ogrom na kon ku ren cyj noÊç na ryn ku ˝yw no -

„Ja koÊç Tra dy cja” dla naj lep szych pro duk tów

Fot.

I. By

szew

ska

20-21 znak jt:Smak i tradycja 7-01-11 13:38 Strona 20

Obec nie 28 pro duk tów tra dy cyj nych ozna czo nych jest zna -kiem „Ja koÊç Tra dy cja”, m.in. ma sło na tu ral ne z Fi li po wa

(Spół dziel nia Mle czar ska Ro spu da w Fi li po wie), wiel ko pol skiser sma ̋ o ny (Okr´ go wa Spół dziel nia Mle czar ska Top -To myÊl),kieł ba sa i wà tro bian ka wiej ska kru szew ska, sal ce son wiej skikru szew ski (Rol ni cza Spół dziel nia Pro duk cyj na w Kru szew ni),prze cier ogór ko wy po ło wic ku (Fir ma Bra cia Urba nek).

O Znak „ JakoÊç Tradycja” ubiegajà si´:

Kujawska Spółdzielnia Mleczarska we Włocławku dla:

● „Twarogu Półtłustego Krajanka”● „Twarogu tłustego klinek”

5 zakładów mi´snych b´dàcych działowcami Polskiego Klastra Mi´snego Sp. z o.o.

dla produktów:● szynki tylnej gotowanej,● szynki tylnej w´dzonej,● baleronu gotowanego,● schabu polskiego pieczonego,● pol´dwicy w´dzonej,● kiełbasy jałowcowej pieczonej podsuszanej,● kiełbasy myÊliwskiej pieczonej suchej,● kiełbasy rzeszowskiej pieczonej,● kiełbasy polskiej w´dzonej,● kabanosów,● kiełbasy Êlàskiej parzonej,● kiełbasy ˝ywieckiej pieczonej podsuszanej,● kiszki kaszanej wyborowej gryczanej.

Zakład Mi´sny „Smak Górno” Sp. z o. o. dla produktów

● boczku w słoju z Górna,● boczku pieczonego z Górna,● pasztetu w słoju tradycyjnego z Górna,● kiełbasianej z Górna,● studzieniny z Górna,● szynki tradycyjnej z Górna,● wiejskiej pieczonej z Górna.

Ponad trzydzieÊci Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”

dla:● „Chleba ˝ytniego tradycyjnego”.

Okr´gowa Spółdzielnia Mleczarskaw Chmielniku dla :

● masła chmielnickiego,● twarogu chmielnickiego półtłustego.

J´drzejowska Spóldzielnia Mleczarska dla:

● j´drzejowskiego twaro˝ku Êmietankowego,● masła ekstra j´drzejowskiego.



Êci, któ ra re kom pen su je mu trud po zy ski wa nia naj lep szych su row -ców oraz prze strze ga nia bar dzo wy Êru bo wa nych wa run ków pro -duk cji, ● pro du cen ci b´ dà mo gli ju˝ w naj bli˝ szej przy szło Êci sko rzy staçz sys te mo wej po mo cy fi nan so wej w ra mach Pro gra mu Roz wo ju Ob -sza rów Wiej skich na la ta 2007-2013.

Obec nie z ta kiej po mo cy – m.in. na sfi nan so wa nie cz´ Êci kosz tówdzia łal no Êci ad mi ni stra cyj nej i pro mo cj´, mo gà ko rzy staç gru py pro -du cenc kie, a tak ̋ e pro du cen ci ˝yw no Êci tra dy cyj nej, w ra mach dzia -ła nia „Uczest nic two rol ni ków w sys te mach ja ko Êci ˝yw no Êci”.Cho dzi tu o wy twór ców:● pro duk tów ozna czo nych eu ro pej ski mi sys te ma mi ochro ny (Chro -nio na Na zwa Po cho dze nia, Chro nio ne Ozna cze nie Geo gra ficz ne,Gwa ran to wa na Tra dy cyj na Spe cjal noÊç), ta kich jak np. oscy pek czyolej ry dzo wy, pro duk tów eko lo gicz nych,● pro duk tów chro nio nych kra jo wy mi sys te ma mi ja ko Êci, m.in. po -cho dzà cy mi z in te gro wa nej pro duk cji rol nej.

Na li st´ be ne fi cjen tów po mo cy z PROW wpi sa ni ju˝ zo sta li tak -˝e pro du cen ci ob j´ ci sys te mem Ja koÊç Tra dy cja. Usta wo wo b´ dàmo gli ko rzy staç z tych Êrod ków po mo co wych, gdy – naj praw do po -dob niej do koƒ ca te go ro ku – wej dzie w ˝y cie Roz po rzà dze nieMi ni ster stwa Rol nic twa zmie nia jà ce roz po rzà dze nie w spra wieszcze gó ło wych wa run ków i try bu przy zna wa nia oraz wy pła ty po -mo cy fi nan so wej w ra mach dzia ła nia „Uczest nic two rol ni kóww sys te mach ja ko Êci ˝yw no Êci” ob j´ te go PROW na la ta 2007-2013. Roz po rzà dze nie to bo wiem upraw nia do ob j´ cia wspar ciemfi nan so wym z PROW pro du cen tów ob j´ tych sys te mem „Ja koÊçTra dy cja”.

Po nie wa˝ pro ce du ry roz pa try wa nia wnio sków i uzy ski wa nia cer -ty fi ka tu nie sà krót kie, mo ̋ e wy twór cy pro duk tów „z naj wy˝ szej pół -ki” ju˝ dziÊ po win ni po my Êleç o uczest nic twie w tym sys te mieja ko Êci.

Sta ra my si´ pro mo waç na sze wy ro by. Or ga ni zu je my kam pa niere kla mo we. Po jed nej zo sta ło na sze ha sło re kla mo we: „Smak -Gór -no – Za pach la sów i smak ziół w w´ dli nach na ka˝ dy stół”, umie -Êci li Êmy je na na szej stro nie in ter ne to wej. Co ro ku sta ra my si´, abyco naj mniej je den nasz pro dukt uczest ni czył w re gio nal nym i ogól -no pol skim kon kur sie ku li nar nym. Zdo by li Êmy ju˝ wie le na gródw kon kur sach kra jo wych.

O znak „Ja koÊç Tra dy cja” wy stà pi li Êmy dla sied miu na szych pro -duk tów tra dy cyj nych: ● bocz ku w sło ju z Gór na● bocz ku pie czo ne go z Gór na● pasz te tu w sło ju tra dy cyj ne go z Gór na● kieł ba sia nej z Gór na● stu dzie ni ny z Gór na● szyn ki tra dy cyj nej z Gór na● wiej skiej pie czo nej z Gór na

Na tych miast po za koƒ cze niu for mal no Êci je go lo go znaj dzie si´na ety kie tach tych pro duk tów. Uwa ̋ a my, ˝e po sia da nie zna ku jesz -cze bar dziej pod nie sie pre sti˝ na sze go za kła du i je go pro duk tów.Fir ma b´ dzie bar dziej roz po zna wal na. Jed nak naj wa˝ niej sze: wy ro -by ze zna kiem b´ dà Êwia dec twem wy so kiej ja ko Êci pro duk tówz Gór na. A to dla wi ze run ku Za kła dów Mi´ snych „Smak -Gór no”jest nie zmier nie cen ne. (GaKa)

20-21 znak jt:Smak i tradycja 7-01-11 13:38 Strona 21

Le gal na pro duk cja mar ko wychna pit ków z wła snych su row ców

Rzàd przy go to wał pro jekt usta wy o wy ro bie i roz le wie wy ro bów wi -niar skich, ob ro cie ty mi wy ro ba mi i or ga ni za cji ryn ku wi na. Pro jekt za -kła da znacz ne uprosz cze nie wa run ków dzia łal no Êci pro du cen tówwy twa rza jà cych mar ko we na pit ki z wła snych su row ców: owo cówi mio dów, ta kie jak m.in.: cydr (ja błecz nik), per ry (grusz ków ka),mio dy pit ne. No wy pro jekt ma za da nie do sto so waç pol skie pra wodo prze pi sów Unii Eu ro pej skiej o wspól nej or ga ni za cji ryn ku wi na,wpro wa dze nie zmian w kla sy fi ka cji fer men to wa nych wy ro bów wi -niar skich oraz uprosz cze nie wy ma gaƒ do ty czà cych uzy ska nia wpi sudo re je stru przed si´ bior ców wy ko nu jà cych dzia łal noÊç w za kre siewy ro bu lub roz le wu wy ro bów wi niar skich.Po wej Êciu w ˝y cie usta waza stà pi re gu la cj´ z 22 stycz nia 2004 r.

W pro jek cie usta wy okre Êlo no tryb zgła sza nia nazw wy ro bówwi niar skich w ce lu ob j´ cia ich ochro nà, ja ko nazw po cho dze niaal bo ozna czeƒ geo gra ficz nych, zgod nie z prze pi sa mi roz po rzà-dze nia wspól no to we go nr 1234/2007. Roz wià za nia te sà no wew pra wie pol skim, po nie wa˝ do tej po ry nie ist nia ły prze pi sy po -zwa la jà ce na ochro n´ nazw wy ro bów wi niar skich ze wzgl´ duna ich po cho dze nie. Pro jek to wa na usta wa upo wa˝ nia mi ni strarol nic twa do przyj mo wa nia i oce ny wnio sków o ob j´ cie ochro nànazw wy ro bów wi niar skich (ja ko chro nio nych nazw po cho dze niaal bo chro nio nych ozna czeƒ geo gra ficz nych), a tak ̋ e ich prze ka zy -wa nia Ko mi sji Eu ro pej skiej.

Do pro jek tu usta wy wpro wa dzo no tak ̋ e zmia ny do ty czà ce kla -sy fi ka cji fer men to wa nych na po jów wi niar skich, ta kich jak: wi noowo co we, mio dy pit ne, na po je win ne owo co we, cy dry, per ry. Za -pew ni to kon su men tom lep szà in for ma cj´ o wła Êci wo Êciach fer -

men to wa nych na po jów wi niar skich oraz ogra ni czy mo˝ li woÊç ichmy le nia z wi na mi ob j´ ty mi prze pi sa mi o wspól nej or ga ni za cji ryn -

ku wi na. Pro jekt uprasz cza tak ̋ e wy mo gi nie zb´d nedo wy ko ny wa nia dzia łal no Êci go spo dar czej przez przed -si´ bior ców wy ra bia jà cych nie wiel kie ilo Êci win owo co -wych mar ko wych, cy drów, per ry oraz mio dów pit nychmar ko wych z su row ców uzy ska nych z wła sne go go spo dar -stwa. Wpro wa dze nie tej zmia ny zwol ni przed si´ bior cówz obo wiàz ku po sia da nia pla nu za kła du, obej mu jà ce go po -miesz cze nia pro duk cyj ne z za zna cze niem li nii tech no lo -gicz nych, dróg prze miesz cza nia su row ców i pro duk tówgo to wych, sta no wisk pra cy oraz po miesz czeƒ ma ga-zy no wych, so cjal nych i sa ni tar nych.Po nad to nie b´ dzieko niecz ne po sia da nie wła sne go la bo ra to rium do prze pro -wa dze nia ana liz fi zy ko che micz nych wy ra bia nych i roz le -wa nych wy ro bów. Przed si´ bior cy nie b´ dà te˝ mu sie liuzy ski waç za Êwiad czeƒ, ˝e po sia da ne przez nich obiek tybu dow la ne i urzà dze nia tech nicz ne, speł nia jà wy mo gi za -war te w prze pi sach prze ciw po ̋ a ro wych, sa ni tar nychi o ochro nie Êro do wi ska.

Usta wa ma wejÊç w ˝y cie po 14 dniach od da ty ogło sze -nia w Dzien ni ku Ustaw.

Fot. I. Byszewska


VADEMECUM WYTWÓRCY

Przepisy, ustawy, rozporzàdzenia, decyzje

22-23 vademecum:Smak i tradycja 7-01-11 13:40 Strona 22

Kon su ment ma pra wo do peł nej in for ma cji

Pod sta wo wym êró dłem wia ry god nej in for ma cji o pro duk cie po -win na byç do łà czo na do nie go ety kie ta. Aby ogra ni czyç ukry wa nieprzez pro du cen tów nie ko niecz nie ko rzyst nych in for ma cji i zmu siçich do po da nia kon su men to wi in for ma cji peł nych, u˝y tecz nych, zro -zu mia łych – wpro wa dzo no spe cjal ne prze pi sy re gu lu jà ce za sa dyi for my zna ko wa nia ˝yw no Êci. Sà to: Usta wa z dnia 25 sierp nia 2006r.o bez pie czeƒ stwie ˝yw no Êci i ˝y wie nia (Dz.U. Nr 17., poz. 1225 z pó˝n.zm.), Usta wa z dnia 21 grud nia 2000r. o ja ko Êci han dlo wej ar ty ku łówrol no – spo ̋ yw czych (Dz.U. Nr 5 z 2001r., poz. 44 z póên. zm.), Roz -po rzà dze niu Mi ni stra Rol nic twa i Roz wo ju Wsi z dnia 10 lip ca 2007r.w spra wie zna ko wa nia Êrod ków spo ̋ yw czych (Dz.U. Nr 137, poz. 966z póên. zm.).

Obo wià zek ozna ko wa nia wpro wa dza art. 45 ust. 1 usta wy o bez -pie czeƒ stwie ˝yw no Êci i ˝y wie nia. W usta wie okre Êlo ne sà głów neza sa dy ozna cza nia ˝yw no Êci. I tak:

Ozna ko wa nie Êrod ka spo ̋ yw cze go nie mo ̋ e:1. wpro wa dzaç kon su men ta w błàd, w szcze gól no Êci:a) co do cha rak te ry sty ki Êrod ka spo ̋ yw cze go, w tym je go na zwy,

ro dza ju, wła Êci wo Êci, skła du, ilo Êci, trwa ło Êci, êró dła lub miej sca po -cho dze nia, me tod wy twa rza nia lub pro duk cji,

b) przez przy pi sy wa nie Êrod ko wi spo ̋ yw cze mu dzia ła nia lub wła -Êci wo Êci, któ rych nie po sia da,

c) przez su ge ro wa nie, ˝e Êro dek spo ̋ yw czy ma szcze gól ne wła Êci -wo Êci, je ̋ e li wszyst kie po dob ne Êrod ki spo ̋ yw cze ma jà ta kie wła Êci -wo Êci;

2. przy pi sy waç Êrod ko wi spo ̋ yw cze mu wła Êci wo Êci za po bie ga niacho ro bom lub ich le cze nia al bo od wo ły waç si´ do ta kich wła Êci wo -Êci, z za strze ̋ e niem art. 24 ust. 4 i art. 33 ust. 4 usta wy o bez pie czeƒ -stwie ˝yw no Êci i ˝y wie nia”.

Usta wa okre Êla po nad to in ne wa˝ ne za sa dy, któ re na le ̋ y braçpod uwa g´ przy zna ko wa niu swo ich pro duk tów.

● Êro dek spo ̋ yw czy mu si byç ozna czo ny w spo sób zro zu mia ły dlakon su men ta (wy raê ne, czy tel ne i nie usu wal ne na pi sy umiesz czo new wi docz nym miej scu);

● Êro dek spo ̋ yw czy wpro wa dzo ny do ob ro tu na te ry to riumRzecz po spo li tej Pol skiej mu si byç ozna ko wa ny w j´ zy ku pol skim;

● na zwa, pod któ rà Êro dek spo ̋ yw czy jest wpro wa dzo ny do ob -ro tu, nie mo ̋ e byç za stà pio na zna kiem to wa ro wym, na zwà mar kiani na zwà han dlo wà (wy my Êlo nà).

No we lo go pro duk tów eko lo gicz nych

Od 1 lip ca 2010 r. obo wiàz ko wejest sto so wa nie na wszyst kich pacz -ko wa nych eko lo gicz nych pro duk tach˝yw no Êcio wych na te re nie Unii Eu -ro pej skiej no we go lo ga. Do bro wol niemo˝ na umiesz czaç lo go na sprze da -wa nych lu zem pro duk tach eko lo gicz -nych, któ re zo sta ły wy two rzo new UE, lub na pro duk tach eko lo gicz nych spro wa dzo nych z kra jówtrze cich. No we lo go eko lo gicz ne jest dru gim sym bo lem sto so wa -nym do ozna cza nia pro duk tów eko lo gicz nych w UE. Pierw szy

sym bol zo stał wpro wa dzo nypod ko niec lat 90. i był sto-so wa ny na za sa dach do bro -wol no Êci. Sym bol ten zo stałwy co fa ny z dniem 1 lip -ca 2010 r., cho cia˝ po tej da -cie na dal mo ̋ e po ja wiaç si´na nie któ rych to wa rach, zewzgl´ du na dłu go trwa ły pro -ces ich prze cho dze nia przezka nał dys try bu cji.

W 2007 ro ku po mysłwspar cia sek to ra rol nic twa

eko lo gicz ne go po przezwpro wa dze nie obo wiàz ku ozna -

cza nia pro duk tów eko lo gicz nym lo go UE, uzy skał wy ma ga ne po -par cie wszyst kich paƒstw człon kow skich. Ko mi sja Eu ro pej skapod j´ ła w 2008 ro ku de cy zj´ o zor ga ni zo wa -niu ogól no eu ro pej skiej go kon kur suna pro jekt eko lo gicz ne go lo go UE, abywy braç pro jekt, któ ry prze ma wiał bydo wszyst kich eu ro pej skich kon su men -tów, W kon kur sie mo gli wziàç udziałstu den ci sztuk pi´k nych i wzor nic twaz wszyst kich kra jów UE, a je go ce lemby ło stwo rze nie naj lep sze go lo go, któ -rym be dà ozna cza ne pacz ko wa ne pro -duk ty eko lo gicz ne.

W kon kur sie wzi´ ło udział ponad 3 tysiàce stu den tów sztuk pi´k -nych i kie run ków po krew nych wzor nic twa. T́ ogrom nà licz b´ zgło -szeƒ oce ni ło na st´p nie pro fe sjo nal ne ju ry, któ re sta n´ ło przed trud nàde cy zjà wy ty po wa nia dzie si´ ciu naj lep szych pro jek tów.

Wy grał pro jekt „eu ro liÊç” Dušana Mi len ko vi cia, stu den ta wzor -nic twa z Nie miec, na któ ry od da no 63% wszyst kich gło sów.


VADEMECUM WYTWÓRCY

No we lo go

Stare logo

Fot.

I. By

szew

ska

22-23 vademecum:Smak i tradycja 7-01-11 13:40 Strona 23


DOBRE PRAKTYKI

Na jar mar ki pro duk tów re gio nal nych do war szaw -skich cen trów han dlo wych przy cho dzà tłu my ku pu jà -cych. Pro duk ty te sà co raz bar dziej po ̋à da nymto wa rem. Nie usta jà cym za in te re so wa niem ku pu jà -cych cie szy si´ sto isko z chle bem kur piow skim.

„Se ra fin” Pie kar nia Kur piow ska swo je pie czy wo sprze da je na jar -mar kach od po czàt ku, kie dy cz´ sto by ło tak, ˝e na wet na pa li wo nie za -ro bi li. An drzej ̊ u brow ski, współ wła Êci ciel fir my Pie kar nia Kur piow skaspół ka jaw na Bał dy ga ˚u brow ski, do sko na le wie, ˝e po czàt ki sà bar dzotrud ne, szcze gól nie w tak spe cy ficz nej dzie dzi nie jak wy rób pro duk tówre gio nal nych i tra dy cyj nych. Trze ba pró bo waç, a˝ do skut ku.

Pie kar ni´, uko ro no wa nie do tych cza so wej dro gi za wo do wej ˚u brow -skie go, uru cho mi li ra zem ze wspól nicz kà – Ewe li nà Bał dy gà – w stycz -niu 2005 r. we wsi Se ra fin, nie da le ko Ły se go, w ser cu Kur pi. Ener gicz nii peł ni za pa łu mło dzi lu dzie za ło ̋ y li pie kar ni´ z my Êlà o do brych, zdro -wych, smacz nych i tra dy cyj nych pro duk tach. Pa ni Ewe li na zaj mu je si´mar ke tin giem, a pan An drzej – pro duk cjà. Kon ty nu uje ro dzin ne tra dy -cje: pie ka rza mi by li bab cia i stryj. On sam – jest tech no lo giem ˝yw no Êcii eko no mi stà – przez wie le lat pra co wał w pie kar ni GS w Ły sych.

Two rzàc na szà pie kar ni´ – opo wia da ˚u brow ski – po sta wi li Êmyna no wo cze sne urzà dze nia, głów nie wło skie. Wcià˝ jà mo der ni zu je my.Piec, ser ce pie kar ni, jest ce ra micz ny z ce gły sza mo to wej, przy sto so wa -ny do opa la nia ole jem opa ło wym, ga zem ziem nym i drew nem. Ale na -wet naj lep sze ma szy ny nie za stà pià ludz kich ràk! W pie kar ni pra cu jepo nad 30 osób oraz ucznio wie. Jest to naj wi´k sza fir mà pro duk cyj naw Se ra fi nie, a dru ga w gmi nie Ły se. Wy kwa li fi ko wa ni i spraw dze ni pra -cow ni cy, no wo cze sne ma szy ny, do bry su ro wiec to nie za prze czal ne atu -ty tej pie kar ni. Naj wa˝ niej sze jed nak sà pro duk ty.

Ko ła cze i fa fer nu chyJesz cze na po czàt ku XX wie ku pie czy wo co dzien ne na Kur piach –

wy pie ka ne przez za mo˝ niej szych go spo da rzy co ty dzieƒ, przez bied -niej szych co dwa lub czte ry ty go dnie – ro bio no z mà ki ˝yt niej, póê niejz ˝yt nio -py tlo wej, na kwa sie lub dro˝ d˝ach, na li Êciach ka pu sty, chrza -nu, ko by la ku lub d´ bu. Cz´ sto po sy py wa no je ma kiem, ko prem, kmin -kiem lub czar nusz kà. Do tej tra dy cji na wià zu je pie kar nia „Se ra fin”.

Li sta tych chle bów jest dłu ga: ko ła cze ra zo we na li Êciu chrza no wym,ko ła cze ra zo we z mio dem i sy ro pem ziem nia cza nym, do mo wy chlebz mà ki py tlo wej, ra zo wy chleb na otr´ bach, ra zo wy chleb wie lo ziar ni -sty, chleb swoj ski z kar to fla mi, chleb or ki szo wy, chleb dwor ski, fa fer nu -chy (ro dzaj cia stek), słod ki chle bek tu rec ki, pla cek kur piow skiz ro dzyn ka mi. Ostat nio do łà czył chleb z kmin kiem. Wy łàcz nie na za -mó wie nie (Êwi´ ta, we se la, chrzci ny) przy go to wy wa ne sà: ło pat ka, szyn -ka, kar ków ka lub go lon ka w cie Êcie chle bo wym. Do pro duk cji chle bau˝y wa ny jest na tu ral ny za kwas. Co dzien nie opusz cza pie kar ni´ ok. 3ton ró˝ ne go ro dza ju pie czy wa.

Pie czy wo z pie kar ni „Se ra fin” ma roz sàd ne ce ny: od 40 gro szy za fa -fer nu cha do 100 zł ło pat k´ wie przo wà w chle bie (je ̋ e li jest 5 kg mi´ saw cie Êcie chle bo wym). Chleb – za le˝ nie od ro dza ju – kosz tu je od 1,5do 4 zło tych.

Re cep tu ry wi´k szo Êci ro dza jów chle ba sà sta re, wy pie ka ne na Kur -piach od kil ku set lat. Odzie dzi czy li Êmy je po na szych ma mach, bab ciach,pra bab ciach. Sam te˝ szu kam prze pi sów na pie czy wo w sta rych ksià˝ -kach ku li nar nych i po rad ni kach. Sà te˝ – do da je ˚u brow ski – re cep tu -ry opra co wa ne w na szej fir mie. Nie któ re pie kar nie nas pod glà da jài pró bu jà pod ra biaç na sze pie czy wo. Cz´ sto psu jàc mar k´! Pew nie na -le ̋ a ło by opa ten to waç pro duk ty, ale to kosz tu je spo re pie nià dze, a nasna to jesz cze nie staç. Nie wy klu cza my, ˝e w przy szło Êci zo sta nie mydo te go zmu sze ni. Mu si my dbaç o na szà mar k´!

W skle pie, na jar mar ku…˚u brow ski o pie kar ni i wy ra bia nym w niej pie czy wie mo -

˝e opo wia daç go dzi na mi. To je go pa sja i pra ca. Naj ła twiej goza staç w fir mie, ale cz´ Êciej jesz cze w dro dze. W do mu jestgo Êciem. – Na sze pie czy wo sprze da wa ne jest w War sza wie,Gdaƒ sku, Ka to wi cach, Ło dzi i Bia łym sto ku, w Eł ku i Olsz -ty nie, w Ostro ł´ ce, Łom ̋ y, My szyƒ cu, Ka dzi dle, Ły symi w in nych miej sco wo Êciach na sze go re gio nu – mó wi z sa tys -fak cjà. – Mo˝ na nas spo tkaç na ple ne ro wych im pre zachw mia stach i mia stecz kach pra wie ca łej Pol ski. Uczest ni czàcw nich nie li czy my na du ̋ e zy ski. Chce my, ˝e by klien ci wie -dzie li ˝e ta kie pie czy wo jest. ˚e by mo gli ku piç zdro wy, tra -dy cyj ny i smacz ny kur piow ski chleb oraz in ne pie kar ni czewy ro by re gio nal ne.

Przy ka˝ dej oka zji po wta rza, ̋ e nie zmier nie wa˝ ne dla nie -go sà opi nie ku pu jà cych, mej le i li sty, któ re przy cho dzàdo fir my. Nie lu bi, kie dy pie czy wo si´ mar nu je. Je ̋ e li zda rzysi´ tak, ̋ e nie wszyst ko zo sta nie sprze da ne, to co zo sta je mo -gà ku piç oko licz ni ho dow cy dro biu i zwie rzàt. Cz´ sto po ni -˝ej kosz tów pro duk cji. Ma rzy, aby pie kar nia si´ roz wi ja ła,a tra dy cyj ne i re gio nal ne pie czy wo z Kur pi mia ło co raz wi´ -cej ama to rów. (GaKa)

Kur piow ski chleb

Dzie wi´ç ty si´ cy lat te mu, na Bli skim Wscho dzie za cz´ to upra wiaç psze ni c´ i j´cz mieƒ. Z ichgru bo mie lo nej mà ki pie czo no prza Êne chle by. Wy na le zie nie me to dy za czy nia nia cia sta na chlebprzy pi su je si´ Egip cja nom.Naj po pu lar niej sze jest pie czy wo bia łe, pszen ne. Za wie ra do miesz k´ – do 10 proc. – mà ki in -ne go ro dza ju. Jest do brym êró dłem biał ka, błon ni ka, ma gne zu i so du oraz nia cy ny, któ ra uła -twia wy ko rzy sty wa nie przez or ga nizm w´ glo wo da nów.. Jest doÊç ka lo rycz ne. Chleb ciem nypie czo ny z mà ki ra zo wej pszen nej lub ̋ yt niej za wie ra trzy krot nie wi´ cej nia cy ny i dwa ra zy wi´ -cej błon ni ka ni˝ bia ły. Chleb na za czy nie ma cha rak te ry stycz ny kwa Êny aro mat i smak oraz twar dà i chru pià cà skór -k´. Cia sto do te go chle ba ro bi si´ z mà ki, odro bi ny dro˝ d˝y oraz wo dy, mle ka lub jo gur tu. Po -zo sta wia si´ je na kil ka dni w tem pe ra tu rze po ko jo wej. Cz´Êç po wsta łe go w ten spo sób za czy nułà czy si´ z resz tà skład ni ków chle ba, aby cia sto mo gło wy ro snàç. Po zo sta łà cz´Êç (wy star czynie wiel ki ka wa łek) re gu lar nie uzu peł nia si´ mà kà i wo da lub mle kiem, by u˝yç go ja ko za kwa -su przy na st´p nym pie cze niu. Za kwas sta no wi ta jem ni c´ pie ka rza lub go spo dy ni, któ ra sa mapie cze chleb.Chle by bia łe, ra zo we lub ̋ yt nie mo gà mieç ró˝ ne przy pra wy, zio ła, su szo ne owo ce i na sio na, któ -re do da je si´ do cia sta lub po sy pu je ni mi wierzch nià skór k´ jesz cze przed wsta wie niem do pie -ca. Do da je si´ np. kmi nek, ce bu l´, czo snek, oliw ki, ro dzyn ki, ziar na sie mie nia, sło necz ni ka, dy ni. Ci´˝ ki, czar ny chleb pro du ko wa ny z mie szan ki zwy czaj nej i ra zo wej mà ki ˝yt niej oraz Êru to wa -nych lub po łu pa nych zia ren ˝y ta no si na zw´ pum per ni kla. Po cho dzi z West fa lii. Go tu je si´ gona pa rze, a po tem przez wie le go dzin pie cze w pie cu.

Fot.

I. By

szew

ska

24-27 swietokrzyskie:Smak i tradycja 7-01-11 13:37 Strona 24

Fa so la z Kor czy na, ka sza z Gier czyc, Êliw kaz Szy dło wa, tru skaw ka z Bu ska, wi Ênia Nad wi -Êlan ka, karp ko nec ki, dzia nie wi Êlic kie i dzio niera kow skie… Zie mia Âwi´ to krzy ska bo ga ta jestnie tyl ko w prze pi´k ne kra jo bra zy, wÊród któ -rych do mi nu jà Gó ry Âwi´ to krzy skie z le gen dar -nà Ły si cà. To tak ̋e skarb ni ca re gio nal nychpro duk tów z naj wy˝ szej pół ki. Trzy z nich: wi -Ênia Nad wi Êlan ka, fa so la kor czyƒ ska i Êliw kaszy dłow ska zo sta ły ju˝ wpi sa ne do eu ro pej skie go re je strupro duk tów re gio nal nych i tra dy cyj nych. Na kra jo wej Li -Êcie Pro duk tów Tra dy cyj nych jest ju˝ tych pro duk tów 40.

Przez wie ki lud noÊç Zie mi Âwi´ to krzy skiej za sie dla ła głów niewieÊ, utrzy mu jàc si´ przede wszyst kimz zie mi, z te go co im ro dzi łai po zwa la ła wy do byç. Do dziÊ w tu tej szych tra dy cjach ku li nar nychprze trwa ło wie le prze pi sów na po tra wy bied ne, głów nie z mà kii kasz. Jed nak pod sta wà wy ̋ y wie nia miesz kaƒ ców Êwi´ to krzy skiejwsi by ła ka pu sta. Ki szo no jà w ca ło Êci, ukła da jàc ca łe gło wy do po -

ło wy becz ki, dru gà jej cz´Êç wy peł nia jàc szat ko wa nà ka pu stà. W nie -któ rych wsiach do kła da no mar chew i jabł ka. Z ki szo nej ka pu stygo to wa no ka pu Êniak, bi gos, farsz do pie ro gów, a gło wy, po kro jo new pla stry, je dzo no jak chleb. Âwie ̋ à ka pu st´ du szo no, je dzo no drob -no po kro jo nà ze Êmie ta nà i ziem nia ka mi, ja ko zu p´. Naj bar dziejzna ne da nia z ka pu stà to „za rzuc ka” (koÊç wo ło wa lub wie przo wago to wa na w wo dzie z do dat kiem po kro jo nych w kost k´ ziem nia ków,drob no zszat ko wa nej ka pu sty, mar chwi i pie trusz ki, za g´sz czo na za -sma˝ kà z tłusz czu i mà ki, do pra wio na so là i pie przem, okra szo na

usma ̋ o nà sło ni nà), ka pu sta kwa szo na z ziem nia ka mi (z do dat kiemgrzy bów lub gro chu, a na wet kieł ba sy, kra szo na skwar ka mi ze sło ni -ny), „chłop ska bie da” (zu pa z ziem nia ków i ki szo nej ka pu sty).

Groch i fa so laRo Êli ny stràcz ko we – naj wcze Êniej zna no groch i bób, po tem po -

ja wi ła si´ fa so la – sta no wi ły istot ny ele ment po traw Kie lec czy zny.Rów nie wa˝ ny jak ka pu sta. Da nie z prze tar te go gro chu i go to wa nejki szo nej ka pu sty, do sma czo ne sma ̋ o nà na ma Êle ce bu là i przy pra -wa mi, po da wa no w nie dzie l´, w Êwi´ ta i na we se lach. Go to wa nygroch ja da no rów nie˝ z ka szà j´cz mien nà, okra szo nà sło ni nà. Bóbzja da no za raz po ugo to wa niu lub za bie ra no „w po le”. Z fa so li przy -go to wy wa no zu p´ fa so lo wà (z ziem nia ka mi i ce bu là, nie raz z do dat -kiem Êmie ta ny) i na dzie nie do pie ro gów.

Te wspa nia łe wa rzy wa i owo ceWo kół za gród chłop skich, na mie dzach i po bo czach dróg ro sły

drze wa owo co we: ja bło nie, grusz ki, Êliw ki, dzi kie cze re Ênie („trze -Ênie”). Ze Êwie ̋ ych owo ców go to wa no po lew ki, kom po ty, kne dle,pie ro gi, do da wa no je do cia sta. Na zi m´ su szo no. W ta kiej po sta cido da wa no do ka szy ja gla nej, a na wie cze rz´ wi gi lij nà przy go to wy wa -no kom pot z su szu oraz zu p´ zwa nà „ga ru sem” (ugo to wa ne owo ce


REGIONY I ICH PRODUKTY

Âwi´ to krzy skiecza ru je do bràkuch nià

Region słynie z doskonałego pieczywa

Mi´ta pinczowska


prze tar te przez si to, wy mie sza ne z wy wa rem, do sło dzo ne mio dem;po da wa ne z ugo to wa nà na syp ko ka szà ja gla nà). Prze two ry – so ki,d˝e my i kon fi tu ry – za cz´ to wy twa rzaç do pie ro po II woj nie Êwia -to wej, kie dy cu kier stal si´ ogól nie do st´p ny. W ogród kach przy -do mo wych upra wia no rze p´, bu ra ki czer wo ne, dy ni´, ogór ki,mar chew i mak (do po traw wi gi lij nych, cia sta, do po sy py wa nia chle -ba). Je dzo no te˝ bru kiew („kor pie le”) i pa ster nak, cho cia˝ upra -wia no je głów nie na pa sz´ dla zwie rzàt. Na przed nów ku wszyst koby ło do bre.

Nie tyl ko ta tar ka

Zbo ̋ a, to obok ka pu sty, naj wa˝ niej sze po ̋ y wie nie daw nej lud no -Êci wiej skiej Kie lec czy zny. Upra wia no ˝y to, psze ni c´, gry k´ (zwa nàta tar kà lub po gan kà), pro so, jćz mieƒ i owies. Zbo ̋ a mie lo no w do -mu na ˝ar nach lub w mły nie, a ka sze tłu czo no na st´ pie. Psze ni c´

ubi ja no na p´ czak, gry k´ na ka sz´ gry cza nà, pro so na ka sz´ ja gla nà.Z mà ki ˝yt niej pie czo no chleb i pod pło my ki, z pszen nej – cia stana Êwi´ ta oraz klu ski i ma ka ron. Go to wa no z niej barszcz, ̋ ur, „wo -dzian k´”, czer ni n´, „po rk´”, „le miesz k´” (na go tu jà cà si´ wo d´wrzu ca no mà k´ pszen nà; otrzy ma nà ma s´ wy kła da no na ta lerz i je -dzo no z mle kiem lub sło ni nà), „gam ro t´” (zu pa: do go tu jà cej wo dydo da wa no mà k´ pszen nà, Êmie ta n´, mle ko, ja ja i sól) i „ku la sk´”(go to wa na mà ka jćz mien na lub ˝yt nia, po zg´st nie niu prze ło ̋ o nado mi sek, po ostu dze niu po da wa na z kwa Ênym mle kiem lub sto pio -nà sło ni nà).

Klu chy i pra ̋ u chyNie po dziel nie pa no wa ły klu chy! Nie tyl ko na wiej skim sto le

wszech obec ne by ły: „pa lu chy”, kra jan ki, klu ski la ne (zwa ne bry zga -ny mi), za cier ki, „pra ̋ on ki” („pra ̋ u chy” z mà ki pszen nej ru mie nio -nej na pa tel ni na ko lor kre mo wy, wrzu co nej do wo dy i ubi ja nedrew nia nà pal kà, a˝ do kon sy sten cji bu dy niu; po da wa ne ze skwar -ka mi, naj cz´ Êciej go to wa ne w cza sie ˝niw). Klu chy ja da no te˝ wedwo rach.

W ubo gim Âwi´ to krzy skiem je dze nie by ło po st ne przez ca łyrok. Ale przed zna czà cy mi Êwi´ ta mi ko Êciel ny mi post był szcze gól -nie prze strze ga ny. Je dzo no wić Êle dzie, ku po wa ne w mia stecz -ko wym skle pi ku lub miej sco wej karcz mie, ka sz´ ze Êliw ka mi,ziem nia ki „kra ja ne”, klu ski „kra ja ne ozdo bio ne ma słem”, se ry,zu py go to wa ne na kwa sie z ki szo nej ka pu sty lub tyl ko na wo dzie



Salceson „cwaniak”

Karp konecki

Kielbasa swojska z Kunowa


z ziem nia ka mi, zu py z ka szy, ziem nia ki z ser wat kà. Po tra wy kra -szo no ole jem rze pa ko wym lub lnia nym. Je dzo no te˝ „ka pło nek”(„ka pla nek”): ziem nia ki z ka pu stà ki szo nà z becz ki lub kwa semz ka pu sty, za pra wio ne pie przem i ole jem.W wi gi li´ Bo ̋ e go Na -ro dze nia za ja da no si´ „pa lusz ka mi” z ma kiem, „Pod raj cem”(„sie mieƒ”, „sie mie niec” – roz tar te na sio na ko no pi za pra wio nemle kiem), barsz czem lub zu pà grzy bo wà, ka szà ja gla nà z cu krem(jesz cze przed II woj na to był na wsi ra ry tas!), „ga ru sem”, klu ska -mi z ma kiem i mio dem.

Na nie któ re ro dzin neuro czy sto Êci pie czo no „ta -tar czu chy” – chleb ki lubplac ki z mà ki gry cza nej.Krom ki ta kie go pie czy wada wa no dzia dom pro szal -nym w Dzieƒ Za dusz ny,z mà ki pszen nej, ja jek,mle ka, mio du i ma sła pla -cek Êwià tecz ny, ro bio no„pa ro waƒ ce” (kul ki cia sta z na dzie niem owo co wym, go to wa nena pa rze); wy pie ka no „szczo dra ki” (cia sto z pszen nej ma ki w kształ -cie po sta ci lu dzi i zwie rzàt), prze zna czo ne głów nie dla dzie ci, cho -dzà cych po ko l´ dzie w Êwi´ to Trzech Kró li.

Wie le z tych po traw mo˝ na do dzi siaj zjeÊç w Êwi´ to krzy skichwsiach. In ne, za po mnia ne, wra ca jà do go spo darstw agro tu ry stycz -nych czy sty li zo wa nych karczm. Nie bra ku je w nich rów nie˝ do mo -wych na le wek: tar ni nów ki, pie przów ki, czosn ków ki, cha brów ki,pi gwów ki, orze chów ki i „ba bi chy” (z owo ców dzi kiej ró ̋ y). T́ ostat -nià ro bio no kie dyÊ we dwo rze, w któ rym by ła pan na na wy da niu.Obok „na po jów z pro cen ta mi”, mo˝ na skosz to waç kwa sku bu ra cza -ne go czy win ka cha bro we go z płat ków cha brów po lnych. (Ga Ka)

Fot. I. Byszewska



Âwi´ to krzy skie ra ry ta syWi Ênia so ko wa Nad wi Êlan -

ka – lo kal na od mia na wi Êniso ko wej, zna na rów nie˝ podna zwà Słu pian ki, od miej sco -wo Êci Słu pia Nad brze˝ na,w któ rej po raz pierw szy,na po czàt ku XX wie ku po ja -wi ły si´ jej pierw sze na sa dze -nia. Ze wzgl´ du na spe cy-ficz ne wa run ki na tu ral ne (mi kro kli mat Do li ny Ârod ko wej Wi sły,wa pien ne gle by) wi Ênia ta ma nie zwy kłe wa lo ry, sta wia jà ce jàw pierw szym rz´ dzie wi Êni so ko wych, do sko na łych nie tyl kona prze two ry, lecz tak ̋ e ja ko owo ce de se ro we. Nic dziw ne go, ˝ewy jàt ko woÊç Nad wi Êlan ki po twier dzo na jest zna kiem Chro nio -na Na zwa Po cho dze nia.

Âliw ka szy dłow ska – za re je stro wa na przez sa dow ni ków z Szy -dło wa, otrzy ma ła znak Chro nio ne Ozna cze nie Geo gra ficz ne. Âliw -ka su szo na wy twa rza na jest w Szy dło wie od lat. Po czàt ko wo owo cew´ dzo no na ki jach lesz czy no wych, tzw. „la skach” roz ło ̋ o nych

nad ziem nym pa le ni skiem.W la tach 50. XX wie ku za cz´ -to bu do waç spe cjal ne su szar -nie, któ re po zwa la ły w´ dziçznacz nie wi´ cej owo ców. Samspo sób su sze nia po zo stał jed nak nie zmie nio ny. Do w´ -dze nia Êli wek na dal wy ko rzy -sty wa ne jest drew no z drzew

li Êcia stych. Tak usu szo na Êliw ka ma słod ki smak i cha rak te ry stycz -ny, dym ny za pach.

Fa so la kor czyƒ ska. „Per ła” Po -ni dzia – fa so la Pi´k ny JaÊ, upra -wia na w oko li cach No we goKor czy na od XVII wie ku. Maona spe cy ficz ne wa lo ry, zwià za nez tu tej szym mi kro kli ma tem. Do -sko na le uda je si´ na gle bie u˝yê -nia nej co ro ku wy le wa jà cà Ni dà– Êwiet nie plo nu je, ma bar dzo

oka za łe ziar na od de li kat nym sma ku i wy so kiej za war to Êci biał ka.Fa so la z „kor czyƒ skie go za gł´ bia” cie szy si´ uzna niem kon su men -tów w Pol sce i za gra ni cà.”Fa so la kor czyƒ ska” mo ̋ e byç wy twa rza -na na ob sza rze pi´ ciu gmin: No wy Kor czyn, Wi Êli ca, Opa to wiec,So lec Zdrój, Pa ca nów. Ob szar ten po ło ̋ o ny jest w po łu dnio wej cz´ -Êci ma kro re gio nu Niec ki Ni dziaƒ skiej oraz na Ni zi nie Nad wi Êlaƒ -skiej wzdłu˝ rze ki Ni dy. Zo sta ła za re je stro wa na ja ko Chro nio neOzna cze nie Geo gra ficz ne.

Tru skaw ka Fa wo ryt ka Bu ska –wy pro mo wa na przez pa nie z KGWz Błoƒ ca, No wej Wsi, No we go Fol -war ku, We łcza, Bro ni ny. Upra watru ska wek w oko li cach Bu ska,Bloƒ ca i No wej Wsi ma pra wie po nad 80 let nia tra dy cj´, cze musprzy ja ły do sko na łe wa run ki kli -ma tycz ne i gle bo we (uro dzaj neles sy, do brze ma ga zy nu jà ce wo -d´). Fa wo ryt ka Bu ska wpi sa na jestna Li st´ Pro duk tów Tra dy cyj nych.

Sos pomidorowy

Kasza jaglana gierczycka


W´ grzy lu bià do brze zjeÊç i sà moc noprzy wià za ni do ro dzi mych re gio nal nychpo traw. Wa˝ ne miej sce na li Êcie lo kal -nych wy ro bów cie szà cych si´ sła wà i nie słab nà cym po wo dze niem zaj mu jeki szo na ka pu sta z Vecsés. Jej renomawy kra cza po za gra ni ce W´ gier.

Ka pu sta w wer sji ki szo nej jest jed nym z pod sta -wo wych wa rzyw kuch ni w´ gier skiej. Za naj lep szà,naj wy˝ szej ja ko Êci, po pro stu bez kon ku ren cyj nà,z da wien daw na uwa ̋ a na jest ki szon ka po cho dzà caz nie wiel kie go mia stecz ka Vecsés le ̋ à ce go tu˝za gra ni ca mi Bu da pesz tu. Ta miej sco woÊç ka pu stàstoi, miesz kaƒ cy z niej ˝y jà. Ak tu al nie pro duk cjàzaj mu je si´ 70 firm oraz 150 mniej szych i wi´k szychgo spo darstw. Wszy scy wa rzy wo sła wiàna ró˝ ne spo so by. Naj bar dziej spek ta -ku lar nym jest or ga ni zo wa ny co ro ku je -sie nià fe sti wal ka pu sty – VecsésiKápo szta feszt.

Trzy wie ki tra dy cjiW re jo nie Vecsés ka pu st´ upra wia no

ju˝ na po czàt ku XVIII wie ku. W 1786 r.je den z ary sto kra tów – An tal Gras sal ko -vich – po sta no wił wy ko rzy staç pod upra -w´ le ̋ à ce odło giem zie mie i spro wa dziłdo Vecsés ro dzi ny z nie miec kiej Szwa -bii. Gru pa Szwa bów ra zem z oko licz ny -mi wiej ski mi ro dzi na mi za j´ ła si´upra wà ka pu sty na ro li, któ rà otrzy ma -ła od gra fa Gras sal ko vi cha. Pod jàł onde cy zj´ o upra wie ka pu sty, wie dzàc ˝e Bu da peszt in ten syw nie si´roz wi ja, przy by wa jà do nie go m.in. w po szu ki wa niu pra cy miesz kaƒ -cy wio sek po ło ̋ o nych w po bli ̋ u mia sta. Przy zwy cza je ni do spo ̋ y -wa nia du ̋ ych ilo Êci ki szo nej ka pu sty i na gle po zba wie ni mo˝ li wo Êci

pro du ko wa nia jej na wła sny u˝y tekw do mu, sta li si´ ogrom nà rze szàklien tów. Na to za po trze bo wa nie od -po wie dzie li spro wa dze ni do po ło ̋ o -ne go za le d wie 20 km od Bu da pesz tuszwab scy i w´ gier scy chło pi. Wy spe -cja li zo wa li si´ w pro duk cji do sko na łejja ko Êci ki szo nej ka pu sty.

Ich na st´p cy, a to ju˝ kil ka po ko leƒ,do dziÊ ki szà ka pu st´ we dług tra dy cyj -nych prze pi sów, któ re opra co wa lipierw si osad ni cy. Z kwa sze nia ka pu -sty, a tak ̋ e z pro duk cji ró˝ nych wa -rzyw nych ma ry nat: m.in. ogór ków,pa pry ki, pa ti so nów utrzy mu je si´wi´k szoÊç miesz kaƒ ców. Wy zwa niem

jest dla nich nie ty le ki sze nie po szat ko wa nej ka pu sty, co ca łych li Êci,bo na W´ grzech ki szo na ka pu sta wy st´ pu je w tych dwóch wer sjach.W Vecsés upra wia si´ na wet spe cjal nà od mia n´ ka pu sty o na zwieVecsési la pos (pła ska), któ rej li Êcie na da jà si´ do kwa sze nia w ca ło -


RE GIO NY I ICH PRO DUK TY – W¢GRY

Najlepsza kapusta na W´grzech

28-29 wegry:Smak i tradycja 7-01-11 13:34 Strona 28

Êci, a fa chow cy wy bie ra jà od po wied nie oka zy ro Êlin jesz cze wte dy,gdy ka pu sta ro Ênie. Od mia n´ t´ uzy ska no w wy ni ku 200-let niej se -lek cji. Co ro ku naj ład niej sze eg zem pla rze ka pu sty wy ko py wa noz ko rze niem, a na st´p nie prze cho wy wa no przez zi m´ w piw ni cy.W na st´p nym ro ku ka pu st´ sa dzo no, a je sie nià zbie ra no na sio na.

W´ gier sko -szwab ski fe sti walTra dy cja upra wy i ki sze nia ka pu sty okre Êla ˝y cie ma łe go Vecsés.

Choç ka pu sty ze wzgl´ du na jej wy so kà ja koÊç nie trze ba pro mo -waç, od 2001 ro ku w dru giej po ło wie wrze Ênia w mia stecz ku od by -wa si´ fe sti wal ka pu sty, któ ry słu ̋ y utrzy ma niu mar ki.

Fe sti wal przy go to wu jà wła dze lo kal ne, w tym Sa mo rzàd Nie miec -kiej Mniej szo Êci Vecsés. To ich przod ko wie za miesz ka li tu przedpo nad 300 la ty. W´ grzyi Szwa bo wie zgod nie przy -go to wu jà Êwi´ to, któ repro mu je Vecsés i po cho -dzà cà stam tàd ka pu st´ nietyl ko na W´ grzech. Na zw´fe sti wal te˝ ma w obu j´ zy -kach: Vecsési Kápo szta -feszt oraz We tsche serKraut fest.

W 2010 r. po raz pierw -szy fe sti wal trwał dwa dni:pierw sze go dnia ser wo wa -no da nia we ge ta riaƒ skie(bez mi´ sne), dru gie go –po tra wy z mi´ sem. Oczy -

wi Êcie w oba dni głów nàbo ha ter kà by ła ka pu stapo da wa na na nie zli czo newprost spo so by: ja ko na le -Êni ki z ka pu stà, ro ga li kina dzie wa ne ka pu stà, lan -go sze (dro˝ d˝o we plac ki)z ka pu stà, go to wa na ka pu -sta z w´ dzon kà itp. Mie -sza ły si´ da nia i po tra wykuch ni w´ gier skiej i nie -miec kiej np. w wiel kich bo gra czach (ko cioł kachsłu ̋ à cych do przy rzà dza -nia po traw nad ogni skiem)bul go ta ła ka pu sta z wiel ki -mi ka wał ka mi mi´ sa wie -przo we go.

Fe sti wal co rocz nie roz po czy na barw ny ko ro wód, w któ rym idàubra ni w lu do we stro je W´ grzy i Szwa bo wie. To nie za po mnia ny wi -dok, zwłasz cza ˝e uczest ni czà w nim dzie ci. A po tem na wszyst kichcze ka wie le atrak cji. Po za ku li nar ny mi, któ re sà pod sta wà, nie bra -ku je wy st´ pów ze spo łów lu do wych, ró˝ ne go ro dza ju po ka zów i pre -zen ta cji. Jest oka zja za ku pie nia pro duk tów re gio nal nychw prze pi´k nie i po my sło wo za aran ̋ o wa nych sto iskach oczy wi Êcietak ̋ e z ka pu stà w ro li głów nej: prze two rów, licz nych od mian ma ry -nat, lo kal nych sło dy czy, wy ro bów rze mio sła.

Fe sti wal licz nie od wie dza jà przede wszyst kim W´ grzy, ale nie bra -ku je te˝ Niem ców i in nych go Êci za gra nicz nych. Roz sła wia jà ka pu -

st´ z Vecsés na Êwie cie. Tomar ka sły nà ca z wy so kiejja ko Êci, któ ra si´ nie zmie -nia od wie ków.

Ka pu sta do wszyst kie go

Ki szo nà ka pu st´ W´ grzycz´ sto u˝y wa jà w kuch ni.Po dob nie jak in ne ma ry -na ty. To kraj, gdzie nie maldo ka˝ de go po sił ku po da -je si´ ki szon ki i ma ry no -wa ne wa rzy wa. Ki szo nàka pu st´ ja da si´ z mi´ sem,ry ba mi, do da je do zup, su -ró wek, sa ła tek i daƒ we-ge ta riaƒ skich. Do naj-po pu lar niej szych po traw

z ki szo nà ka pu stà na le ̋ à: gu lasz a’la Széke ly (ka pu sta du -szo na z wie przo wi nà i w´ dzo nym bocz kiem), ka pu sta a’laKo lozsvár (za pie kan ka z ka pu sty, wo ło wi ny i pi kant nej kieł -ba sy z do dat kiem ry ̋ u i ja jek na twar do); fi le ty z kar pia z ki -szo nà ka pu stà (za pie kan ka z fi le tów z kar pia, bocz ku,ki szo nej ka pu sty z do dat kiem ce bu li i bia łe go wy traw ne gowi na); ka pu sta w wi nie a’la Ti ha ny (ka pu sta du szo na z cu -krem, wi nem Ti ha ny Mer lot z do dat kiem kmin ku).

Tekst i zdj´ cia: Jo lan ta Zien tek -Var ga


RE GIO NY I ICH PRO DUK TY – W¢GRY

28-29 wegry:Smak i tradycja 7-01-11 13:34 Strona 29

Pi co don to ma ły, okrà gły pod su sza ny se rek ko zi o Êred ni cy 5-7 cmi gru bo Êci 1,8-2,5 cm, któ ry mo ̋ e byç wy twa rza ny za rów no przez po -je dyn cze go pro du cen ta, jak i przez spół dziel ni´, kil ku pro du cen tówczy mle czar ni´.

Pi co don zo stał za re je stro wa ny we Fran cji ja ko AOC w 1983 r.,a w 1992 r. au to ma tycz nie otrzy mał re je stra cj´ eu ro pej skà ja ko Chro -nio na Na zwa Po cho dze nia.

Prze Êledê my ja kie ce le sta wia so bie gru pa pro du cen tów zor ga ni zo -wa na w Zwià zek se ra ko zie go Pi co don, wy twa rza ne go na po łu dniuFran cji w de par ta men tach Ardéche i Drôme.

Zwià zek Za wo do wy ma na ce lu ochro n´ i pro mo cj´ se ra Pi co dono Chro nio nej Na zwie Po cho dze nia, w tym w szcze gól no Êci:● Utrzy my wa nie za twier dzo nej ja ko Êci se ra, któ ry zo stał za re je stro -

wa ny ja ko Chro nio na Na zwa Po cho dze nia. ● Ka˝ dy czło nek zwiàz ku wy peł nia „De kla ra cj´ Go to wo Êci” dla prze -

strze ga nia wa run ków Chro nio nej Na zwy Po cho dze nia, po le ga jà cychna re spek to wa niu wy mo gów spe cy fi ka cji pro duk tu.

● Re spek to wa nie ja ko Êci pro duk tu mu si byç prze strze ga ne na wszyst -kich eta pach, od po czàt ku, po przez wszyst kie eta py wy twa rza nia pro -duk tu a˝ do wpro wa dze nia pro duk tu do ob ro tu.

● W tym ce lu, ka˝ dy pro du cent ma obo wià zek re gu lar ne go pod da wa -nia swo je go pro duk tu kon tro li spe cjal nej ko mi sji kon tro l nej pod le -głej Zwiàz ko wi. Wy ni ki ba daƒ tej ko mi sji gwa ran tu jà za rów no ja koÊçsma ko wà (za pa cho wà, bar w´, itp.) se ra (ba da nie or ga no lep tycz ne),

jak i je go ja koÊç fi zy ko -che micz nà. Wy ni ki ba daƒ mu szà od po wia daçwa run kom umiesz czo nym w spe cy fi ka cji pro duk tu.

● Stwo rze nie wa run ków dla do brej ko mu ni ka cji po mi´ dzy człon ka mizwiàz ku i uzy ska nia ich zgo dy na prze strze ga nie wa run ków spe cy fi ka cji i obo wià zu jà cych prze pi sów praw nych. Np. prze strze ga -nia za sad bak te rio lo gicz nych, prze strze ga nia prze pi sów do ty czà cychety kie to wa nia pro duk tów ChNP, itp.

● Za pew nie nie od po wied niej re pre zen ta cji zwiàz ku (zło ̋ o nej z je goczłon ków) wo bec władz pu blicz nych, or ga ni za cji zwiàz ko wych, władzte re no wych, itp.

● Zba da nie mo˝ li wo Êci i re ali za cja dzia łaƒ ma jà cych na ce lu ochro n´i sprze da˝ „PI CO DON ChNP” za rów no w kra ju, jak i po za je go gra -ni ca mi: Fe sty ny , Kon kur sy, Âwi´ ta Se ra, Ró˝ ne pro mo cje.Jak wi dzi my po wy ̋ ej, pol skie gru py pro du cen tów w po dob ny spo sób

re ali zu jà prze strze ga nie ja ko Êci pro duk tu ChNP czy ChOG. Jed nakopi sa na w dal szym cià gu te go roz dzia łu or ga ni za cja i skład gru py pro -du cen tów jest in na od tych, do któ rych je ste Êmy przy zwy cza je ni w kra -ju i war to chy ba ten przy kład wziàç pod roz wa g´.

Gru pa pro du cen tów se ra Pi co don za re je stro wa ne go ja ko Chro nio -na Na zwa Po cho dze nia skła da si´ z 6 ró˝ nych grup za wo do wych, zwià -za nych z wy twa rza niem te go se ra.

W Pol sce, gru py pro du cen tów, któ re po wsta jà dla zło ̋ e nia wnio skuo re je stra cj´ zrze sza jà naj cz´ Êciej tyl ko pro du cen tów fi nal nych pro -duk tu. We Fran cji sy tu acja jest in na. Pro dukt chro nio ny wy so kiej ja ko -Êci otrzy mu je na ryn ku wy˝ szà ce n´ ni˝ po dob ny pro dukt, któ ry niezo stał za re je stro wa ny. Wy˝ szà ce n´ otrzy mu je tak ̋ e do staw ca pół pro -duk tu nie zb´d ne go dla wy two rze nia chro nio ne go pro duk tu fi nal ne -go, w sto sun ku do ce ny, ja kà by uzy skał sprze da jàc pół pro duktdo wy two rze nia „zwy czaj ne go” pro duk tu. Wy twa rza nie pro duk tu mo -˝e byç zor ga ni zo wa ne w ró˝ ny spo sób i mieç ró˝ ne fa zy, któ re re ali zu -jà ró˝ ne pod mio ty. W przy pad ku se ra Pi co don, zo sta ło wy ró˝ nio nych 6grup, w ró˝ ny spo sób zwià za nych z wy twa rza niem te go se ra, z któ rychka˝ da wy bie ra swo ich re pre zen tan tów do władz zwiàz ku, tak by jej in -te re sy by ły od po wied nio za bez pie czo ne:● Pro du cen ci ko zie go mle ka, któ rzy do star cza jà mle ko do mle czar ni,

któ ra pro du ku je Pi co don ChNP.● In dy wi du al ni pro du cen ci se ra pi co don ChNP● In dy wi du al ni pro du cen ci se ra, któ rzy prze ka zu jà Êwie ̋ o wy pro du ko -

wa ny ser do dal sze go pro ce su do doj rze wal ni.● Wła Êci cie le doj rze wal ni, któ rzy zaj mu jà si´ doj rze wa niem se ra

i wpro wa dze niem go to we go pro duk tu ChNP do ob ro tu


RE GIO NY I ICH PRO DUK TY – FRAN CJA

Kry sty na Vi na ver

We Fran cji dzia ła wie le grup pro du cen tów, któ re zaj mu -jà si´ re je stra cjà, a na st´p nie ochro nà i pro mo cjà „swo -je go” pro duk tu. Prym wÊród nich wiodà producenciserów. Ta ka gru pa przyj mu je na zw´ „zwiàz ku ochro nypro duk tu” lub „or ga ni za cji ochro ny i za rzà dza nia pro -duk tem”.

Wy jàt ko wy ser Pi co don

Ser Beaufort

Ser Picodon

30-33 francja:Smak i tradycja 6-01-11 22:10 Strona 30

Przy kład Ma ine -An jou po ka zu je w ja ki spo sób mo˝ na pra cu jàcko lek tyw nie nad spe cy fi ka cjà, wy pra co waç mo del pro duk cji, któ ryna ty le po pra wi ja koÊç pro duk tu, ˝e b´ dzie mo˝ na go za re je stro waçja ko Chro nio nà Na zw´ Po cho dze nia. Jest to za koƒ czo na suk ce semhi sto ria wspól nych, prze my Êla nych dzia łaƒ, pro wa dzo nych w opar -ciu o lo kal ne za so by, ta kie jak pro dukt i spo sób je go wy -twa rza nia. W wy ni ku tych dzia łaƒ po wstał pro duktwy so kiej ja ko Êci na okre Êlo nym te ry to rium: Mi´ so wo -ło we z re gio nu Ma ine -An jou.

Ochro na lo kal nych ras zwie rzàt ho dow la nych sta je si´jed nym z wa˝ nych ele men tów roz wo ju wiej skie go. Zbio -ro wa ak cja ho dow ców w re gio nie do li ny Lo ary, wewspół pra cy z sie cià du ̋ ej dys try bu cji, przy czy ni ła si´do ura to wa nia lo kal nej ra sy by dła i po pra wy sy tu acji ho -dow ców. Klu czo wy mi ele men ta mi suk ce su by ło uzy ska -nie zna ku ja ko Êci i wpro wa dze nie ozna ko wa ne go mi´ sawy so kiej ja ko Êci do sprze da ̋ y w su per i hi per mar ke tach.

Kry zy sy „sza lo nych krów” w la tach 1996 i 2000 bar -dzo przy czy ni ły si´ do przej Êcio we go spad ku kon sump -cji mi´ sa wo ło we go. Po ka˝ dym z kry zy so wych okre sówna st´ po wał wzrost za in te re so wa nia kon su men tów mi´ -sem zna ne go kra jo we go, okre Êlo ne go po cho dze nia.Ten aspekt zo stał wy ko rzy sta ny przez gru p´ ho dow cówz do li ny Lo ary w ce lu ochro ny i roz wo ju ho dow li ra sylo kal nej „Ma ine -An jou”, na zwa nej póê niej „Czer wo nàz łàk”.

Ra sa „Ma ine -An jou” stra ci ła w la tach 1988-2002 40% po gło wiai w ko lej nych la tach utrzy my wa ła si´ ten den cja spad ko wa. In ne ra -sy krów (Cha ro la ise) sku tecz nie kon ku ro wa ły z „Ma ine -An jou”na tym te re nie. Po sta no wio no za dzia łaç. Od 1995 ro ku, w ra machin sty tu cji ma jà cej na ce lu ochro n´ i roz wój ras, roz po cz´ to pra cenad pro mo cjà ja ko Êci mi´ sa „Ma ine -An jou” i wresz cie – nad uzy -ska niem zna ku AOC. Opra co wa nie li sty kry te riów nie by ło pro ste:

ko niecz ne sta ło si´ zna le zie nie kom pro mi su nie tyl ko mi´ dzy ró˝ ny -mi uczest ni ka mi cià gu pro duk cyj ne go, ale i prze ko na nie do tychkry te riów tak ̋ e han dlow ców.

Opra co wa ny ze spół kry te riów wpro wa dził, cza sa mi da le ko idà cezmia ny, w sto sun ku do ho dow li na sta wio nej na wy daj noÊç.

Ope ra cja „po pra wia nia” ho dow li by dła, wy pra co wa nia od po wied -nie go do wo du po cho dze nia, usta le nia do pusz czal nych wa run kówtrans por tu, tak by uzy skaç znak AOC trwa ła 9 lat. Ma ine -An jou zo -sta ła za re je stro wa na w 2004 ro ku.

Zwià zek ochro ny na zwy mi´ sa Ma ine -An jou jest sto wa rzy sze -niem ho dow ców, któ rzy gwa ran tu jà se lek cj´ ge ne tycz nà i zaj mu jàsi´ tak ̋ e pro mo cjà ra sy czer wo nych krów Ma ine -An jou.

● Spół dziel nie● Wła Êci cie le mle czar ni.

Jak sta ra my si´ pod kre Êliç w tej pu bli ka cji ce lem ozna ko wy wa niapro duk tów jest do star cze nie kon su men to wi gwa ran cji, ˝e wy ró˝ nio nypro dukt jest lep szy od zwy kłe go oraz za pew nie nie pro du cen tom,uczest ni czà cym we wszyst kich fa zach wy twa rza nia pro duk tu, wy˝ szychdo cho dów ni˝ w przy pad ku wy twa rza nia prze ci´t ne go pro duk tu. Stàdpo dział na 6 grup, z któ rych ka˝ da ma swo jà re pre zen ta cj´ w Zwiàz ku.

W 2002 r. do zwiàz ku na le ̋ a ło 358 człon ków, w tym:● 228 pro du cen tów mle ka, do star cza jà cych mle ko do za kła dów mle -

czar skich wy twa rza jà cych Pi co don AOC.● 80 se ro wa rów wy twa rza jà cych ser Pi co don AOC.● 41 se ro wa rów prze ka zu jà cych ser do doj rze wal ni● 4 pro du cen tów, wła Êci cie li doj rze wal ni, od bie ra jà cych Pi co don

AOC.● 1 spół dziel nia ● 4 za kła dy mle czar skie wy twa rza jà ce Pi co don AOC.

W 2002 r. pro du ko wa no 7,25 mi lio nów se rów o wa dze 435 tonz mle ka po cho dzà ce go z 23 000 kóz wy pa sa nych na 19 500 hek ta rach.

Przy wy twa rza niu se ra jest bez po Êred nio za trud nio nych po nad 1000osób. Je go pro duk cja po zwa la na za cho wa nie i pro wa dze nie ren tow -ne go rol nic twa na te re nach gór skich. Wy pas kóz przy czy nia si´ do za -cho wa nia od po wied niej rów no wa gi ro Êlin nej i zmniej sza ry zy kopo ̋ a rów cz´ stych na tych te re nach z po wo du bar dzo go rà ce go i su -che go la ta.

Ârod ki Zwiàz ku na funk cjo no wa nie po cho dzà z 3 pod sta wo wychêró deł: ● Skład ki pła co ne przez człon ków zwiàz ku● Mi ni mal na obo wiàz ko wa opła ta, któ rej wy so koÊç okre Êla Za rzàd

Zwiàz ku.● Fi nan so wa nie ze Êrod ków kra jo wych i unij nych, po zy ska nych przez

Zwià zekZa rzàd Zwiàz ku jest od po wie dzial ny za je go pra wi dło we funk cjo no -

wa nie. Za rzàd wy bie ra ze swo je go gro na Pre zy den ta Zwiàz ku. Wal neZgro ma dze nie wszyst kich człon ków Zwiàz ku od by wa si´ w try bie zwy -czaj nym raz w ro ku. Wal ne Zgro ma dze nie mo ̋ e rów nie˝ zo staç zwo -ła ne w try bie nad zwy czaj nym, je Êli wy ma ga te go in te res Zwiàz ku.

http://www.pi co don -aoc.fr



Ma ine -An jou – ura to wa na ra sa


Ka˝ dy ho dow ca pro wa dzi ak tu al ny w ka˝ dym mo men cie „Re -jestr zwie rzàt ho do wa nych „. Do staw cy i uboj nie pro wa dzà re jestrwejÊç i wyjÊç, po zwa la jà cy na iden ty fi ka cj´ po cho dze nia i prze zna -cze nia zwie rzàt, ca łych ubi tych sztuk lub par tii mi´ sa. Te re je strysà do dys po zy cji kon tro le rów. Ho dow cy ma jà rów nie˝ obo wià zekzło ̋ e nia de kla ra cji o za mia rze ubo ju by dła naj póê niej na 60 dniprzed prze wi dzia nà da tà ubo ju. W tym okre sie zwie rz´ jest ba da ne– spraw dza na jest czy je go bu do wa po zwa la na osià gni´ cie mi ni -mal nej, wy ma ga nej wa gi i czy zo stał osià gni´ ty od po wied ni po ziomza war to Êci tłusz czu w mi´ sie, wy ma ga ny dla przy zna nia zna ku. Mi´ -so ze sztu ki zwie rz´ cia, któ re go wy nik kon tro li po twier dził zgod -noÊç ze spe cy fi ka cjà, zo sta je opa trzo ne ety kie tà „Ma ine -An jou”na po szcze gól nych cz´ Êciach, ta kich jak li ga wa, gicz, ło pat ka z ka˝ -dej pół tu szy. Za rów no ca łe zwie rz´, jak i por cje mi´ sa z roz bio rupo sia da jà od po wied nie ety kie ty, któ re po zwa la jà na iden ty fi ka cj´sztu ki zwie rz´ cia.

Zwià zek z re gio nem:Na ob sza rze, z któ re go po cho dzi mi´ so „Ma ine -An jou” do mi nu -

jà su che gle by ty po we dla ma sy wu ar mo ry kaƒ skie go i spe cjal na od -mia na kli ma tu mor skie go bar dzo su che go w le cie, w wy ni ku któ re gotra wa na pa stwi skach jest su cha i ˝ół ta, przy po mi na jà ca sia no lubsło m´. Wy twa rza nie mi´ sa Ma ine -An jou jest cha rak te ry stycz ne dlaspe cy ficz nej gle by, kli ma tu, tech nik pa ster skich oraz ra sy krów. Otó˝w mo men cie roz po cz´ cia pro ce su pod no sze nia ja ko Êci mi´ sa wo ło -we go, ra s´ w re gio nie na zy wa no Ma ine -An jou. Osta tecz nie usta lo -no, ˝e na zwa Ma ine -An jou b´ dzie u˝y wa na dla mi´ sa wo ło we go zesztuk ho do wa nych zgod nie ze spe cy fi ka cjà, a w sto sun ku do in nychzwie rzàt tej ra sy b´ dzie u˝y wa na na zwa „Czer wo na z łàk”.

Na te ry to rium „Ma ine -An jou” od daw na i do brze funk cjo no wał„ciàg” pro duk cyj no -dys try bu cyj ny, któ re go pod sta wo wy mi ogni wa -mi by li: prze my sło wy prze twór ca mi´ sny, sieç du ̋ ych skle pów i ho -dow cy zgru po wa ni wo kół UPRa. Znak AOC/ChNP zo stałprzy zna ny do pie ro w 2004 r., ale ju˝ od 2001 r. dzia łał Zwià zekOchro ny Na zwy i był współ au to rem przed si´ wzi´ cia. Wal ka o stwo -rze nie wy od r´b nio ne go cià gu pro duk cyj ne go „Ma ine -An jou” za cz´ -ła doÊç szyb ko przy no siç eko no micz ne efek ty. Za bra ło jed nak spo rocza su za nim roz mia ry pro duk cji te go wy od r´b nio ne go ga tun ku„mi´ sa” po zwo li ły na stwo rze nie, nie zb´d nych dla dys try bu to ra, re -gu lar nych do staw han dlo wych.

W ce lu ra to wa nia za ni ka jà cej ra sy zde cy do wa no si´ po sta wiçna war to Êci sma ko we, a nie na wy daj noÊç. Zbio ro wy cha rak ter pro -jek tu wy ma gał zna le zie nia kom pro mi su mi´ dzy tra dy cyj ny mi -ilo -Êcio wy mi a współ cze sny mi -ja ko Êcio wy mi me to da mi ho dow lii pro duk cji; spo wo do wał wić wy klu cze nie z pro jek tu ho dow cówsto su jà cych me to dy uwa ̋ a ne za zbyt in ten syw ne. Pro jekt nie za in te -re so wał ma łych skle pów mi´ snych – mi´ so ma znaj do waç swój zbytw hi per mar ke tach, któ rym za le ̋ y na dy wer sy fi ka cji po da ̋ y.

Otrzy ma nie zna ku AOC w 2004r. ro ku stwo rzy ło sil ne wy zwa niedla ca łe go re gio nu. Wy twa rza nie pro duk tu AOC wy ma ga wspól ne -go, sko or dy no wa ne go dzia ła nia wie lu ope ra to rów na da nym te re -nie, zna le zie nia rów no wa gi mi´ dzy ró˝ ny mi par ty ku lar ny miin te re sa mi, zna le zie nia dla ka˝ de go uczest ni ka rów no wa gi mi´ dzyin dy wi du al nym wkła dem i in dy wi du al ny mi ko rzy Êcia mi wy ni ka jà cy -mi ze zmian me tod i ze wspól ne go dzia ła nia. Po czàt ki by ły trud ne:spa dek pro duk cji przy jed no cze snym zwi´k sze niu kosz tów zwià za -nych z no wy mi wy ma ga jà cy mi kry te ria mi ja ko Êci, trud no Êci z za spo -ko je niem po py tu (wa ha nia se zo no we) i zwià za ne z tym re ak cjedys try bu to rów. Wa˝ nà ro l´ od gry wa tu „wie lo za wo do wy” zwià zek

ochro ny na zwy, do któ re go na le ̋ à rów nie˝ „uprze my sło wio ne rzeê -nie”, któ re prze twa rza jà mi´ so o zró˝ ni co wa nym po cho dze niu i mo -gà w ra zie ko niecz no Êci amor ty zo waç nie do stat ki po da ̋ y„Ma ine -An jou”, do star cza jàc in ne mi´ so do brej ja ko Êci. Zwià zekod gry wa tak ̋ e wa˝ nà ro l´ w okre Êle niu, ja kie de cy zje mu szà byç po -dej mo wa ne ko lek tyw nie: AOC jest zna kiem zbio ro wym i zwià zekstał si´ re pre zen tan tem wszyst kich uczest ni czà cych w AOC ho dow -ców w kon tak tach z rzeê nia mi i dys try bu to ra mi

Ory gi nal noÊç przy pad ku wo ło wi ny „Ma ine -An jou” po le ga rów -nie˝ na wa˝ nej ro li, ja kà od gry wa jà w nim „wiel cy dys try bu to rzy”,a w szcze gól no Êci Au chan: w wy pad ku Au chan i „Ma ine -An jou”mo˝ na wła Êci wie mó wiç o bez po Êred nich ne go cja cjach mie dzyZwiàz kiem i dys try bu to ra mi, bez po Êred nic twa rzeê ni. Czy mo˝ nasi´ tu baç ja kie goÊ zbyt wiel kie go uza le˝ nie nia ho dow ców od hi per -mar ke tów? Czy mo ̋ e za le˝ noÊç ta dzia ła w obie stro ny?

W tej sy tu acji wa˝ nà ro là Zwiàz ku jest czu wa nie nad spo łecz nymcha rak te rem, spo łecz nà wła sno Êcià AOC sta no wià cà wi ze ru nek dlada ne go te ry to rium, a nie wy łàcz nie dla Au chan.

DziÊ jest jesz cze za wcze Ênie, ˝e by obiek tyw nie oce niç wpływ zna -ku AOC na dy na mi k´ ho dow li „Czer wo nej z łàk”. Wa˝ nym wy da wa -ło nam si´ po ka za nie pew nej szcze gól nej dy na mi ki sta ra nia sió AOC: szu ka nie kom pro mi su i sy ner gii mi´ dzy tra dy cjà i ja ko Êciàw pro duk cji z jed nej stro ny i no wo cze snà dys try bu cjà z dru giej.

Licz ba ubi tych zwie rzàt Ma ine -An jou ChNP w po szcze gól nych la tach

Wzrost po gło wia by dła Ma ine -An jou ChNP jest sta ły, a je go dy -na micz ny wzrost na stà pił w 2005 r. dzi´ ki fak to wi o nie mal hi sto -rycz nym zna cze niu, ja kim by ło na wià za nie współ pra cy dla sprze da ̋ ymi´ sa ra sy ChNP z Au chan. W 2009 r. mi´ so krów ra sy Ma ine -An -jou po ja wi ło si´ w in nej, po pu lar nej we Fran cji sie ci skle pów MO -NO PRIX oraz w słyn nych z wo ło wych ste ków re stau ra cjachHIP PO PO TA MUS. Zwià zek ma na dzie j´ na utrzy ma nie sta łe -go 25% wzro stu sprze da ̋ y: 1 500 sztuk ubi tych w 2008 r., pro gno zo -wa ne 2000 w 2009 r. i 2500 w 2010 r.

Zre da go wa ne na pod sta wie tek stu: La con struc tion col lec ti ve de la qu alité sur un ter ri to ire:l’exem ple de l’ap pel la tion d’ori gi ne con trolée „Ma ine -An jou” en vian de bo vi ne (Col lec ti ve qu -ali ty con struc tion on a ter ri to ry: the ca se of the Pro tec ted De no mi na tion of Ori gin be ef „Ma -ine -An jou”), Au teur(s) / Au to rzy: J.-M. NO URY; G. DE FONT GUY ON; P. SANS 2005 r.Mi´ so Ma ine -An jou jest Êwiet nie pro mo wa ne przez bar dzo cie ka wà i ład nie zro bio nà stro nín ter ne to wà, któ ra na zy wa si´ Por tal Przy ja ciół Ma ine -An jou. http://www.ma ine -an jou.fr

*Wi´ cej in for ma cji na te mat m.in. fran cu skich grup pro du cen tów

tra dy cyj nych pro duk tów znaj du je si´ w po rad ni ku Zo fii Wi na weri Hen ry ka Wuj ca: „Tra dy cyj ne i re gio nal ne pro duk ty wy so kiej ja ko -Êci we wspól nej po li ty ce rol nej”.




Na głód do do bre go, do mo we go tra dy cyj ne go sma -ku cier pie li Po la cy od lat. Uni fi ka cja, wszech obec nenor my, pre sja na za spo ko je nie ryn ku „by le czym”o ma ło nie do pro wa dzi ła do odej Êcia w nie pa mi´çna szych wspo mnieƒ o do brej, zdro wej mat czy nejkuch ni.

Kie dy na resz cie za Êwie ci ło „zie lo ne Êwia tło” dla za pro po no wa niakon su men tom pro duk tów na szej ro dzi mej spi ̋ ar ni, na otwar te port -fe le sma ko szy smacz nej w´ dli ny, se ra czy pie czy wa nie trze ba by łodłu go cze kaç. Tra dy cja ku li nar na wy szła z cie nia nie zwy kle spon ta -nicz nie. Drob ni skle pi ka rze, or ga ni za to rzy ró˝ nych jar mar ków,ba za rów, pa sa ̋ y ulicz nych czy ale jek w du ̋ ych skle pach po wierzch -nio wych prze Êci ga jà si´ z ofe ro wa niu pro duk tów, któ re – i to sà sło -wa ma gicz ne – za chwa la jà, ja ko pro du ko wa ne od po ko leƒ, przezbab ci´, dziad ka, ma m´ itd. itd.

Pol ska Izba Pro duk tu Re gio nal ne go i Lo kal ne go jest ogrom nymzwo len ni kiem po sze rza nia ofer ty ryn ko wej na sze go ku li nar ne godzie dzic twa, wszak ̋ e nie za wszel kà ce n´, nie wsz´ dzie i nie przezwszyst kich. Ob ser wu je my uwa˝ nie to co jest ofe ro wa ne przez bez -po Êred nich wy twór ców pro duk tów tra dy cyj nych, a co pró bu je kon -su men tom mó wiç przez n.p. wie lu po Êred ni ków. Or ga ni zu jàcod dzie si´ ciu lat Ogól no pol ski Kon kurs „Na sze Ku li nar ne Dzie dzic -two” ma my wspa nia ły prze glàd, ja kie pro duk ty mo gà i po win ny zna -leêç si´ w ryn ko wej ofer cie. Ju˝ kil ka lat te mu Izba prze wi dzia ła tensce na riusz, po dej mu jàc pró b´ zbu do wa nia sys te mu, któ ry by słu ̋ yłoce nie pro duk tów pod wzgl´ dem ja ko Êcio wym, sma ko wym i po cho -dze nia su row ców no i oczy wi Êcie tra dy cji. Wie dzie li Êmy, ˝e prze -strze ga nie te go sys te mu trze ba po wie rzyç do brze przy go to wa nymstra˝ ni kom czy li wy spe cja li zo wa nym jed nost kom, któ rych oce na,a na st´p nie sys te ma tycz na kon tro la, b´ dzie dla kon su men tom gwa -ran cjà ja ko Êci i tra dy cji po cho dze niapro duk tów.

I tak po wstał sys tem „Ja koÊç Tra -dy cja”, uzna ny przez Mi ni stra Rol -nic twa i Roz wo ju Wsi ja ko sys temkra jo wy, za twier dzo ny w Bruk se lii wpi sa ny do Pro gra mu Roz wo ju Ob -sza rów Wiej skich na la ta 2007-2013.

Znak sys te mu ma nie tyl ko in for -mo waç, co to jest za pro dukt, aleprzede wszyst kim gwa ran to waç je gonaj wy˝ szà ja koÊç.

Ja kie ma to zna cze nie wie dzà ju˝pro du cen ci, któ rym Ka pi tu ła przy -zna ła znak „Ja koÊç Tra dy cja”.Umiesz cze nie zna ku na opa ko wa niuwy dat nie nie tyl ko zwi´k szy ło sprze -da˝, ale tak ̋ e za ufa nie kon su men -tów praw dzi we go ma sła, se ratwa ro gu, w´ dlin czy pie czy wa.

W ko lej ce po przy zna nie te go wy -jàt ko we go Zna ku Gwa ran cyj ne go,dla „chle ba ˝yt nie go tra dy cyj ne go”,

cze ka po nad 30 gmin nych spół dziel ni. Jak twier dzi Kry sty na Choj -now ska, któ ra za in spi ro wa ła GS -y do ubie ga nia si´ o znak „Ja -koÊç Tra dy cja”, ge esow skie pie kar nie za wsze dba ły o naj wy˝ szàja koÊç, smak chle ba wy twa rza ne go od po ko leƒ tà sa mà me to dà,ale znak b´ dzie tak ̋ e wy jàt ko wym wy ró˝ ni kiem te go pie czy wana ryn ku.

– Kon su ment co raz uwa˝ niej czy ta to, co jest umiesz cza ne na ety -kie cie – mó wi pre zes J´ drze jow skiej Spół dziel ni Mle czar skiej, Woj -ciech Kał ka.– I trze ba prze ła maç prze ko na nie nie ste ty spo rej cz´ Êcikon su men tów, któ rzy uwa ̋ a jà, ˝e pro dukt o prze dłu ̋ o nej trwa ło Êcijest lep szy. Nic bar dziej myl ne go, na sze pro duk ty nie za wie ra jà kon -ser wan tów i sà naj wy˝ szej ja ko Êci, ale te˝ bar dzo dba my, ˝e by tra fi -ły one jak naj szyb ciej do od bior ców i nie prze mie rza ły se tekki lo me trów do od le głych skle pów.

Pod ob ra dy Ka pi tu ły tra fi w naj bli˝ szym cza sie J´ drze jow ski Twa -ro ̋ ek Âmie tan ko wy” i „Ma sło J´ drze jow skie”, kil ka na Êcie ró˝ ne goro dza ju w´ dlin z ma łych za kła dów zrze szo nych w Pol skim Kla strzeMi´ snym oraz tra dy cyj ne w´ dli ny z Za kła du Mi´ sne go Mi´ sne gow Gór nie. Spół dziel nia Mle czar ska z Su sza, któ ra dwa la ta te muuzy ska ła pra wo u˝y wa nia zna ku na „Ma sło Na tu ral ne z War mii Ma -zur i Po wi Êla” i „Se ra Twa ro go we go Na tu ral ne go z War mii Ma zuri Po wi Êla”, za ch´ co na wzra sta jà cym za in te re so wa niem kon su men -tów pro duk ta mi opa trzo ny mi zna kiem „Ja koÊç Tra dy cja”, za bie gao przy zna nie go dla „Se ra Na tu ral ne go Sa la mi z War mii, Ma zuri Po wi Êla”.

A za tem drzwi dla naj wy˝ szej ja ko Êci i tra dy cji sà otwar te dlawszyst kich, któ rym na ser cu le ̋ y Na sze Ku li nar ne Dzie dzic two.

A o wa run kach ubie ga nia si´ o Znak Gwa ran cyj ny „Ja koÊç Tra dy -cja” in for mu je my na na szej stro nie in ter ne to wej: www.pro duk ty re -gio nal ne.pl

Jan Zwo liƒ ski


˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI

Tra dy cja zo bo wià zu je

Jarmark produktów tradycyjnych w Warszawie


Ile roz ma itych po traw mo˝ na zro biç z dor sza? Ja kie ry -by lu bià Po la cy? Czy w Łe bie b´ dà Êwie ̋e po mu chle?Na te py ta nia mo gli Êmy otrzy maç od po wiedê na dwu -na stym ju˝ „Fe sti wa lu Po mu chla”, któ ry od był si´w grud niu w Łe bie.

Ka szub skie Êwi´ to dor sza to od by wa jà cy si´ od 12 lat w Łe bie (woj.po mor skie) „Fe sti wal Po mu chla” – ro dzin no-ku li nar ny fe styn od pu -sto wy Êw. Mi ko ła ja. Jest naj wi´k szà im pre zà pro mu jà cà ka szub skie -go dor sza.

„Fe sti wal po mu chla” (czy li po ka szub sku – dor sza) wy my Êli ła Ma -ria Kon kol, dy rek tor ka Bi blio te ki Miej skiej. Dor sze utrzy my wa ły Łe -b´ od za wsze i sà na wet osob no wy mie nio ne w ak cie nada nia prawmiej skich z 1357 r. Srebr na fi gu ra po mu chla (dor sza) zaj mo wa ław sta rym, po chło ni´ tym przez sztor my ko Êcie le Êw. Mi ko ła ja (pa tro -na lu dzi mo rza) cen tral ne miej sce i to wa rzy szy ła miesz kaƒ com mia -sta w naj wa˝ niej szych chwi lach ich ˝y cia. Ce lem pro jek tu by ło i jestpo ka za nie tu tej szych tra dy cji ry bac kich i wspar cie pro mo cyj ne dlaco raz mniej sze go Êro do wi ska ry ba ków, wpro wa dze nie po traw z dor -sza i kuch ni ry bac kiej do ofer ty ga stro no micz nej, wzbo ga ce nie ofer -ty tu ry stycz nej Łe by.

Od 1999 ro ku zor ga ni zo wa nych zo sta ło 12 edy cji „Fe sti wa lu”.Od po czàt ku do ju ry za pra sza no zna ne po sta cie sztu ki ku li nar nej,jak Ma ciej Ku roƒ, Ro bert Ma kło wicz, Ka rol Okra sa, An drzej Bli kle,Pas cal Brod nic ki, co roz sła wi ło fe sti wal me dial nie.


WYDARZENIA LOKALNE

Dorszprzesypanycebulà

Srebr ny po mu chel Dorsz z ˝urawinà

Dorsz po japoƒskuPomuchlowe pakieciki Roxany

34-35 dorsze:Smak i tradycja 6-01-11 22:18 Strona 34

Za my słów or ga ni za to rów by ło du ̋ o. W pierw szym rz´ dzie in te gra -cja lo kal nej spo łecz no Êci wo kół pro duk tu – Êwi´ to po mu chla roz sła -wi ło Łe b´ na ca ły kraj. Tak ̋ e, po przez po ka za nie po ten cja łuku li nar ne go tkwià ce go w „zwy czaj nym” dor szu – zwi´k sze nie po py tuna dor sze i po tra wy z dor sza, co z ko lei ma przy czy niç si´ do po pra wydo cho dów ry ba ków i re stau ra to rów. No we po dej Êcie do „po mu chla”to tak ̋ e no we mo˝ li wo Êci za rob ko wa nia na ry bac kich stat kach (tu ry -stycz ne po ło wy dor sza, tu ry sty ka „ku li nar na”). I wresz cie – in te gra cjaro dzin ry bac kich, pro mo cja mia sta i zwi´k sze nie si´ licz by tu ry stów.

W Êwià tecz nie ude ko ro wa nej ha li spor to wej Szko ły pod sta wo wejim. A. Mic kie wi cza w Łe bie ju ry, pod prze wod nic twem mi strza kuch -ni, Ka ro la Okra sy oce nia ło 14 ekip, pre zen tu jà cych da nia z dor sza.Ni ̋ ej pod pi sa nà, ja ko człon ka ju ry, za dzi wi ła nie tyl ko po my sło woÊçi roz ma itoÊç po traw z tej – wy da wa ło by si´ po spo li tej ry by – lecz tak -˝e wy kwint ny a nie rzad ko wy ra fi no wa ny spo sób ich po da nia.

Ko mi sja kon kur so wa, po de gu sta cji rzecz ja sna, przy zna ła 6 wy ró˝ -nieƒ, któ re tra fi ły do trzech ho te li z Łe by: „Łe ba”, „Nep tun” i „Zdro -wo tel Ma zow sze”, do mło dzie ̋ y z Cen trum Kształ ce nia Prak tycz ne gow Słup sku oraz eki pie Pa ra fii Wnie bo wzi´ cia NMP w Łe bie. Wy ró˝ -nio ne dor szo we spe cja ły to: po mu chel ki z far szem z dor sza, po mu chlo -we sa kiew ki Ro xa ny w so sie kar ma zy no wym, ro la d´ t´ czo wà z dor sza,fi let z dor sza w so sie rdza wym, dor sza z bo ro wi ka mi i te ri n´ z dor sza.

W tym ro ku fe sti wa lo wi „dor szo wych” ku li na riów to wa rzy szy ła kon -fe ren cja „Dor sze nas ˝y wi ły”, na któ rej mó wio no – a jak ̋ e – o ry bach,ich zna cze niu w ˝y wie niu czło wie ka, o tym ja kie ry by lu bià Po la cyi o przy szło Êci ry bac twa mor skie go i por tu ry bac kie go w Łe bie. Oka -zu je si´, ˝e z ryb mor skich naj bar dziej lu bi my ło so sie i Êle dzie, a dorszznaj du je si´ do pie ro na 6 miej scu. Z ryb słod ko wod nych zde cy do wa -nie pre fe ru je my kar pia, pstrà ga i san da cza.

Tekst i fot. Izabella Byszewska


WYDARZENIA LOKALNE

Sushi z dorsza

Dorsz – kaszubskie sushi

Dorsz po bosmaƒsku

Pulpeciki dorszowe

Terina z dorsza

Zupa z dorsza

34-35 dorsze:Smak i tradycja 6-01-11 22:18 Strona 35

Gdy w IV wie ku za cz´ to ob cho dziç Bo ̋e Na ro dze -nie, naj pierw był to 2 stycz nia lub 6 stycz nia, póê -niej 25 lub 28 mar ca, 18 lub 19 kwiet nia,a na wet 20 ma ja. Po wie lu dłu gich dys ku sjach,na po czàt ku V wie ku ko Êciół Wscho du i Za cho duprzy jàł wresz cie wspól nà da t´ ob cho dze nia tychÊwiàt. I od te go cza su ra doÊç z Bo ̋e go Na ro dze niaprze ̋y wa jà chrze Êci ja nie nie tyl ko w na szym kra ju, ale rów nie˝ w ca łej Eu ro pie, Afry ce, Ame ry ce, Azjii Au stra lii.

Wi gi lij ny wie czór tak nie zwy kle uro czy Êcie ob cho dzo ny jest tyl kow Pol sce, na to miast Êwi´ to Bo ̋ e go Na ro dze nia w pol skiej tra dy cjizwa ne pierw szym dniem Êwiàt jest cza sem ro dzin nych spo tkaƒ i takjak pra wie wszyst kie Êwi´ ta po Êwi´ co ne jest wró˝ bom ma try mo nial -nym. Ko ło Chełm na np. w dzieƒ Bo ̋ e go Na ro dze nia, chłop cy urzà -dza li daw niej wy Êci gi ku dzwon ni cy – kto pierw szy za dzwo nił ten si´„naj pier wej o˝e ni”. Mi´ dzy pierw szym dniem Bo ̋ e go Na ro dze niaa Trze ma Kró la mi, ca ły czas wró ̋ y ły so bie dziew cz´ ta. „Z lnia nychpa kuł ro bià dwie fi gur ki – chłop ca jed nà i dru gà dziew czy ny; za pa -la jà one ra zem, gdy pło mie nie idà ku so bie znak do by, gdy nie chcàzejÊç si´, lub w prze ciw nà stro n´ po wie wa jà znak zły. To pià wosk lubcy n´, rzu ca jà pier Êcion ki w na czy nie wo dà na peł nio ne; po ka˝ dejstro fie prze Êpie wa nej wy cià ga jà je den, a myÊl tej stro fy za od po -wiedê słu ̋ y”.

Dru gi dzieƒ Êwiàt to dzieƒ Êw. Szcze pa na. Jesz cze na po czàt -ku XX wie ku nie zwy kle ˝y wy był w Pol sce oby czaj przyj mo wa niasłu˝ by na na st´p ny rok. Trans ak cje te prze pro wa dza no za zwy czajw karcz mach, gdzie przy oka zji od by wa ły si´ pi ja ty ki i gło Êne za ba -wy. – „Na Êw. Szcze pan ka˝ dy słu ga wi´k szy ni˝ pan”, „W dzieƒ Êw.

Szcze pa na słu ga na wsi zmie nia pa na” „Na Êw. Szcze pan ka˝ dy so -bie pan”, „Kto zna chłop skie ob cho dy ten go dzi słu gi na go dy” – teprzy sło wia wy ro sły na tle te go daw ne go pol skie go oby cza ju.

Na po czàt ku XX wie ku jed nym z sym bo li Êwiàt Bo ̋ e go Na ro dze -nia sta ła si´ je mio ła. W nie któ rych kul tu rach sta ro ̋ yt no Êci ucho dzi -

ła ona za ro Êli n´ Êwi´ tà. Naj wy ̋ ej ce nio ne, zwłasz cza w sta ro ̋ yt nymRzy mie i wÊród Cel tów by ły je mio ły ro snà ce na d´ bach.

Roz po wszech nio ny obec nie oby czaj za wie sza nia ga łà zek je mio ły,pod któ ry mi mo˝ na ca ło waç si´ do wo li to zwy czaj naj praw do po -dob niej an giel ski a ko rze nie je go tkwià za pew ne w sza cun ku ja kimje mio ła cie szy ła si´ u Cel tów. Dru idzi – cel tyc cy ka pła ni uwa ̋ a li je -


DZIEDZICTWO I TRADYCJA

Bo ̋ e Na ro dze nie

Na wet kształt tych Êwià tecz nych cia ste czek miał zna cze nie – okrà głe – sym bo li zo -wa ły słoƒ ce i ra doÊç; gwiazd ki – chro ni ły przed złem; dzwon ki – od p´ dza ły złe du -chy; cho in ki – sym bo li zo wa ły nie prze rwa ny cykl płod no Êci, a cia stecz ka w kształ ciezwie rzà tek sym bo li zo wa ły ofia ry skła da ne nie gdyÊ bo gom.

Po tra wy z ryb, to do dziÊ sym bol si ły, zdro wia i do stat ku; a ry by du szo ne, sma ̋ o ne,go to wa ne i zu py z ryb sta no wià wa˝ nà cz´Êç die ty pod no szà cej na sze zdol no Êcipsy chicz ne.

Miód ten naj star szy pro dukt, o któ rym ju˝ kul tu ry pier wot ne two rzy ły le gen dy ja koo bo skiej sub stan cji; w pra wie wszyst kich kul tu rach Êwia ta ucho dzi za sub stan cj´ma gicz nà, da rzo nà ogrom nym sza cun kiem, chro ni od złe go, jest sym bo lem wiecz -nej szcz´ Êli wo Êci, bo gac twa, mi ło Êci i mà dro Êci; za pew nia ra doÊç, szcz´ Êcie, ob fi -toÊç, bo gac two du cha, po myÊl noÊç i dłu gie ˝y cie.

36-39 sylwester:Smak i tradycja 6-01-11 22:27 Strona 36

mio ł´ za dar nie ba i pod czasuro czy sto Êci no wo rocz nych Êci -na li jà zło ty mi sier pa mi, zbie ra liw bia łe płach ty i skła da li na oł -ta rzu bo gom.

W mi to lo gii skan dy naw skiejjest je mio ła sym bo lem nie win -ne go ale wsku tek wro gich cza -rów Êmier cio no Êne go na rz´ dzia,w folk lo rze wie lu kra jów za wie -ra ˝y wa du sz´ stàd uwa ̋ a na jestza sym bol ˝y cia, od ro dze niai od no wie nia ˝y cia ro dzin ne go,po go dze nia prze ci wieƒstw.

Ta pół pa so ̋ yt ni cza, czer pià caz ga ł´ zi drzew ˝y wi cie li wo d´i skład ni ki mi ne ral ne ro Êli nauwa ̋ a na by ła za for m´ po Êred -nià mi´ dzy drze wem a krze wem;wie rzo no ̋ e wy ra sta w miej scachude rze nia pio ru na w ga łàêdrze wa.

W chrze Êci jaƒ skim Êwi´ cieBo ̋ e go Na ro dze nia za cho wa-ło si´ wie le ze sta re go Êwi´ taYULE przy pa da jà ce go na czaszi mo we go prze si le nie, a b´ dà -ce go sta ro ̋ yt nym ry tu ałem kul tu Słoƒ ca. Ze Êwi´ ta mi ob -cho dzo ny mi w po rze zi mo wej,przy pa da jà cy mi na czas nie do -stat ku po ̋ y wie nia, ko ja rzo nood wie ków ca łà ma s´ pro duk -tów i po traw z nich przy rzà dza -nych.

U˝y wa ne do Êwià tecz nychwy pie ków fi gi – to sym bol płod no Êci i ob fi to Êci, oczysz cze nia, dłu go -wiecz no Êci i nie Êmier tel no Êci, a dak ty le – to „po karm du chów”i „Êwi´ ty na pój” – sym bo li zu jà cy płod no Êci i do sta tek.

A jak miód to i pier nicz ki– współ cze sna for ma sta rych plac kówz mio dem skła da nych w ofie rze bo gom w dniu prze si le nia zi mo we go.

Ry by – ju˝ Egip cja nie, Su me ro wie i Ba bi loƒ czy cy uwa ̋ a li jeza Êwi´ te isto ty. Od wie ków sà sym bo lem wol no Êci, har mo nii i wy -zwo le nia. W na szej re li gii ry ba to sta ry chrze Êci jaƒ ski znak ta jem ni -cy, a jej grec ka na zwa ozna cza skrót – „Je zus Chry stus Syn Bo gaZba wi cie la” i jest sym bo lem po czàt ku, ̋ y cia, nie Êmier tel no Êci, zmar -

twych wsta nia, ob fi to Êci, płod no Êci, a ja ko ucie le Ênie nie Chry stu sajest te˝ sym bo lem po ̋ y wie nia du cho we go.

Ka pu sta we dług sta rych wie rzeƒ chro ni od złe go, a po tra wy z niejsà zna ko mi tym Êrod kiem przy cià ga jà cym do sta tek.

G´Ê – do cza sów po ja wie nia si´ w Eu ro pie in dy ka g´Ê by ła głów -nym Êwià tecz nym pie czy stym. W pra wie wszyst kich cy wi li za cjachÊwia ta uwa ̋ a no g´ si za po Êred nicz ki mi´ dzy nie bem a zie mià. Po -da wa nie pie czo nej g´ si pod czas Êwiàt Bo ̋ e go Na ro dze nia wy wo -dzi si´ z oby cza jów ger maƒ skich. Bo ̋ e Na ro dze nie to prze j´ teprzez chrze Êci jaƒ stwo Êwi´ to zi mo we go prze si le nia sło necz ne go,a g´Ê wià ̋ e si´ z kul tem słoƒ ca, zja da nie jej w cza sie zi mo we goprze si le nia ozna cza ło „za własz cze nie przed sta wio ne go pod jej po -sta cià słoƒ ca”.

Han na Szy man der ska



Jabł ka – to mi łoÊç, zdro wie, po kój, zgo da; sym bol nie Êmier tel no Êci, wiecz nej mło -do Êci, od ku pie nia, uwa ̋ a ne by ły od wie ków za Êwi´ ty po karm i łà czo ne z wie lo madaw ny mi bó stwa mi. Wie sza no je wi´c na drze wach aby sym bo li zo wa ły płod noÊçZie mi, a ich za pach od ra dzał si ły fi zycz ne i po ma gał za cho waç dłu go wiecz noÊç.Do -dat ko wo jabł ko zy ska ło bło go sła wieƒ stwo Ko Êcio ła, sta jàc si´ ele men tem ob rz´ -dów zwià za nych z ró˝ ny mi uro czy sto Êcia mi, np. Bo ̋ ym Na ro dze niem i dniemwszyst kich Êwi´ tych.

Wie rzo no, ˝e Êliw ki od p´ dza jà złe mo cei sà Êrod kiem na dłu go wiecz noÊç, stàd takcz´ ste do da wa nie ich do Êwià tecz nych po -traw. Grusz ki ucho dzi ły za ma gicz ne le -kar stwo na prze dłu ̋ e nie ˝y cia i szcz´ Êcie.Je dze nie ich ma po móc osià gnàç dłu go -wiecz noÊç i przy cià gnàç pie nià dze.

Ka pu sta we dług sta rych wie rzeƒ chro niod złe go, a po tra wy z niej sà zna ko mi tymÊrod kiem przy cià ga jà cym do sta tek.

Fa sze ro wa nie i ob kła da nie pie czo nej g´ si owo ca mi obok za bie gów ma gicz nych mat´ jesz cze za le t´, ˝e uła twia tra wie nie te go doÊç tłu ste go mi´ sa.

Je den z sym bo li je mio ły to zgo da, skru cha, wy ba cze nie, po jed na nie. W j´ zy kukwia tów je mio ła zna czy „po ko nam wszyst kie trud no Êci” nic dziw ne go, ˝e topod nià wła Ênie w okre sie Êwiàt Bo ̋ e go Na ro dze nia ka˝ dy mo ̋ e bez kar nie ca ło -waç zry wa jàc przy ka˝ dym po ca łun ku jed nà ja go d´ a˝ do ich wy czer pa nia.


No wy Rok – to Êwi´ to ob cho dzo ne we wszyst kichkul tu rach, choç nie za wsze te go sa me go dnia a na wetmie sià ca.

W Chi nach i Ja po nii co ro ku wi ta si´ No wy Rok w in nym dniu.W Wiet na mie te˝ nie jest to Êwi´ to sta łe – za wsze przy pa da w ostat -niej de ka dzie stycz nia lub pierw szej lu te go i jest tam Êwi´ tem wio -sny. ˚y dzi Êwi´ to wa li no wy rok w ró˝ nych mie sià cach – obec niero bià to we wrze Êniu lub paê dzier ni ku – a ra chu b´ lat pro wa dzàod stwo rze nia Êwia ta, któ re by ło we dług ich wy li czeƒ w ro ku 3761p.n.e. Wy znaw cy Ma ho me ta la ta li czà od uciecz ki Ma ho me taz Mek ki do Me dy ny w ro ku 622 na szej ery. Do dzi siaj u˝y wa jà ka -len da rza ksi´ ̋ y co we go i ma jà rok krót szy o 11 dni, a Êwi´ to No we -go Ro ku wy pa da u nich bar dzo ró˝ nie. Sta ro ̋ yt ni Egip cja nieza po czà tek ro ku uwa ̋ a li da t´ wy le wu Ni lu mniej wi´ cej w po ło wielip ca; w po dob nym cza sie ob cho dzi li to Êwi´ to sta ro ̋ yt ni; sta ro ̋ yt -ni Rzy mia nie po czàt ko wo roz po czy na li swój no wy rok w mar cu(mie sià cu bo ga woj ny Mar sa), a po zre for mo wa niu ka len da rza prze -nie Êli Êwi´ to No we go Ro ku na sty czeƒ – mie siàc po Êwi´ co ny Ja nu -so wi bó stwu o dwóch twa rzach po czàt ku i koƒ ca.

Pierw si chrze Êci ja nie Êwi´ to wa li No wy Rok 6 stycz nia, póê niejprze ło ̋ y li to Êwi´ to na dzieƒ prze si le nia zi mo we go przy pa da jà ce gowe dług ju liaƒ skie go ka len da rza na 25 grud nia. Znacz nie póê niej,gdy ko Êciół okrzepł usta lo no, ˝e No wy Rok ob cho dzo ny b´ dziew okta w´ uro dzin Chry stu sa, w dniu nada nia mu imie nia Je zus –czy li 1 stycz nia.

Jed nak ob cho dze nie te go Êwi´ ta w dniu 1 stycz nia przyj mo wa łosi´ bar dzo po wo li i w wie lu kra jach Eu ro py przy j´ ło si´ zdu mie wa -jà co póê no. W Hisz pa nii jesz cze w 1250 ro ku ob cho dzo no No wyRok 25 grud nia; we Fran cji trwa ło to a˝ do ro ku 1564 a w Ro sji do -pie ro w 1700 ro ku zde cy do wa no si´ ob cho dziç No wy Rok w dniu 1stycz nia.

Âwi´ to ma giiAle nie da ta ob cho dze nia Êwi´ ta jest tu wa˝ na, lecz nie zwy kle po -

dob ne ob rz´ dy tra dy cyj nie ob cho dzo ne w ró˝ nych cz´ Êciach Êwia ta.No wo rocz ne Êwi´ to by ło nie gdyÊ Êwi´ tem ma gii.Wie le zwy cza jów z nim zwià za nych do ty czy ło je -dze nia i do stat ku. Od ̋ e gny wa no si´ od wszel kichtrosk i kło po tów i za pra sza no do do mu do bre du -chy. Wie rzo no, ˝e co si´ przy da rzy w tym dniu, b´ -dzie wró˝ bà na ca ły nad cho dzà cy rok.

Sło wia nie za czy na li rok wio snà, gdy w pro mie -niach słoƒ ca bo ga Swa ro ga i je go sy na Dadê bo garoz po czy na ło si´ no we ˝y cie.

Na sze zwy cza je no wo rocz ne wy wo dzà si´ wi´cbàdê ze sło wiaƒ skich kul tów agrar nych, bàdê te˝ze zwy cza jów rzym skich po łà czo nych z gu sła miupra wia ny mi nie gdyÊ wsz´ dzie dla za pew nie niaso bie szcz´ Êcia i bo gac twa.

Z daw nych prak tyk po gaƒ skich zo sta ło prak ty -ko wa ne jesz cze do nie daw na no wo rocz ne ob sy py -wa nie si´ owsem. „Rol ni cy ob sy py wa li si´ owsem,na znak po ̋ à da nej ob fi to Êci zbo ̋ a, a ci któ rzy ob -

cho dzi li do my in nych z po win szo wa niem, no si li owies w r´ ka wi cyi na wszyst kie ro gi sto łu sy pa li po szczyp cie” ˝y czàc:, „na szcz´ Êcie,na zdro wie, na ten No wy rok, aby was nie bo la ła gło wa ani bok, abywam si´ ro dzi ła i ko pi ła psze ni ca i ja rzy ca, ˝yt ko i wszyst ko”

„Dzieƒ ten po wi nien za wsze za staç bo chen chle ba na sto le do mo -wym... ja ko znak ob fi to Êci da ru bo ̋ e go, któ ry przez ca ły rok nie po -wi nien scho dziç z je go sto łu, ale za wsze prze sło ni´ ty ob ru sem słu ̋ yçna po wi ta nie go Êcia i ubo gie go” – pi sał Glo ger.

Wie czór ten na zy wa no szczo drym, a skła da nie ˝y czeƒ po do machzwa no cho dze niem za „no wem lat kiem”, po szczo dra kach al boszczo drów kach. No wy rok w wi ta no gło Êno – w hu ku strza łówi strze la niu z bi cza no wy rok prze p´ dzał sta ry; co raz gło Êniej da wa -li znaç o so bie ko l´d ni cy,, „po prze bie ra ni cu dacz nie za cy gan ki,w skó ry zwie rzàt, w ko ̋ u chy od wró co ne weł nà do gó ry” cho dzi liod do mu do do mu gra jàc i Êpie wa jàc zbli ̋ a ła si´ po ra ˝y czeƒ i po -dar ków ale o „for tu n´” na le ̋ a ło te˝ za trosz czyç si´ sa me mu. Stàdpew nie pa no wał zwy czaj kra dze nia so bie w tym dniu drob nych rze -czy i wy ku py wa nia ich na za jutrz. „Za wy kup ne mło dzie˝ urzà dza łabie sia d´ w dniu no wo rocz nym. Mó wià, ˝e aby rok no wy był po myÊl -ny, trze ba na zdo by waç cu dzych rze czy, za kaƒ cza jàc rok sta ry.” –Glo ger.

„Im bli ̋ ej pół no cy na ra stał przed do memha łas. Za czy na ły si´ po pi sy m´ skiej mło dzie ̋ y.Chłop cy trza ska li z ba tów by „wy p´ kaç” sta ryrok, gło Êno wa lo no w bla chy, dzwo nio no bla sza -ny mi pusz ka mi – a wszyst ko aby wy p´ dziç sta ryrok. O sa mej pół no cy strze la no z cze go si´ da -ło.... a po tem za czy na ła si´ po ra syl we stro wychpsot – bar dzo po dob nych do ˝ar tów wi gi lij nych– z obór wy pro wa dza no by dło do sà sied nich za -gród; na dach do mu wcià ga no wóz, wy no szo nobra my po za wieÊ.

No wo rocz ne wró˝ byDzieƒ 1 stycz nia w tra dy cyj nym ka len da rzu

wy da je si´ Êwi´ tem ma ło uroz ma ico nym, jak byob cym któ re trze ba by ło wy peł niç tre Êcià.

„Wiej skie tra dy cje No we go Ro ku by ły jesz -cze ubo˝ sze nie ob cho dzo no te˝ je go wi gi lii



Syl we ster i no wy rok

ByÊ ki kur piow skie, fi gur ki zwie rzàt wy pie ka ne na No wy Rok (tzw. No we lat ko)

Fa fer nu chy – ob rz´ do we cia stecz kaz Kur pi Bia łych


(Syl we stra)... a mi mo to tak ̋ e przed tym Êwi´ tem prak ty ko wa nowró ̋ e nie” – pi sał Łu kasz Go ł´ biow ski. Był to dzieƒ – te raz ra czejjest to wi gi lia, kie dy na le ̋ a ło za koƒ czyç wszyst kie kłót nie, po go dziçsi´ ze wszyst ki mi: „No wy Rok nie patrz w bok, tyl ko pro sto w oczyna sze, po go dzim si´ wza jem wa sze”.

Sta rzy Po la cy po wyj Êciu z ko Êcio ła Êpie szy li do do mu, bo kto ry -chlej sta nie na pro gu ten w dom „bo gac two przy wie dzie”. Póê niejwró˝ b´ t´ prze nie sio no na Wiel ka noc ne wy Êci gi go spo da rzy.

Daw niej ˝e gna no no wy rok nie na ba lach a ra czej w do mu; go -Êcie by li mi le wi dzia ni ale bez prze sa dy). Gro ma dzo no si´ wi´cw sa lo nie lub naj wi´k szej izbie by ten ma gicz ny wie czór sp´ dziçna wró˝ bach.

Wró ̋ e nie roz po czy na ło si´ od no sze nia po lan drze wa na opał;je Êli dziew czy na przy nio sła pa rzy stà iloÊç, to w No wym Ro ku po -win na wyjÊç za mà˝. W tym dniu wró ̋ o no rów nie˝ z la ne go na wo -d´ wo sku lub oło wiu, a z ukształ to wa nych fi gur wró ̋ o no przy szłoÊç.O˝en ku do ty czy ły rów nie˝ wró˝ by z pły wa jà cych sko ru pek orze cha.Oczy wi Êcie pły wa ły dwie sko rup ki z za pa lo ny mi Êwiecz ka mi, je Êlizbli ̋ y ły si´ do sie bie pan na mo gła w No wym Ro ku li czyç na za mà˝ -pój Êcie. Zna ny był te˝ zwy czaj wró ̋ e nia z rzu ca ne go bu ta. Sto jàclub sie dzàc ty łem do drzwi dziew cz´ ta rzu ca ły przez ra mi´ but, je -Êli spadł no skiem do drzwi, pan na w przy szłym ro ku wy cho dzi łaza mà˝. – te wszyst kie wró˝ by prze nie sio ne póê niej na Ka ta rzyn kii An drzej ki.

Wiel kie zna cze nie przy wià zy wa no do pierw sze go dnia No we goRo ku, bo „No wy Rok ja ki, ca ły rok ta ki”. Po go da, wła sne sa mo po -czu cie, za cho wa nie bli skich – wszyst ko za po wia da ło ca ły rok – sta -ra no si´ wi´c za cho waç 1 stycz nia umiar i po go d´ du cha. DzieƒNo we go Ro ku we dług prze po wied ni po wi nien byç jed nak po nu ryi po chmur ny i sza ry -bo ta ka po go da wró ̋ y ła uro dzaj.

W wie lu no wo rocz nych zwy cza jach krzy ̋ u jà si´ wi gi lij ne i wiel ka -noc ne ob rz´ dy lu do we:

Szlach ta wi ta ła no wy rok strze la jàc z rusz nic – wi wa ty mia ły zna -cze nie ma gicz ne – od stra sza ły pio ru ny od do mu, a lu dzi chro ni łyod „za strza łu” (cho ro by).

No cà ze sta re go na no wy rok go spo da rze okr´ ca li sło mà drze waw sa dzie, a po tem je den dru gie go niósł do do mu na ple cach ni czymci´˝ ki wór; ta ki ja ki ma byç na je sie ni po ze bra niu plo nów.

W do mu go spo dy nie roz rzu ca ły po kà tach głów ki czosn ku i ˝e la -zne przed mio ty – ˝e la zo da wa ło bo wiem moc prze trzy ma nia wszyst -kich nie szcz´Êç, a czo snek chro nił od uro ków i za bez pie czałprzed cho ro ba mi.

W pierw szym dniu ro ku szcze gól nà uwa g´ zwra ca no na po go d´:„Na Êwi´ ty Syl we ster mroê no, za po wiedê na zi m´ groê nà, „Gdy na No wy Rok plu ta, ze ˝ni wa mi b´ dzie po ku ta” „Na No wy Rok je Êli ja sno i w gum nach b´ dzie cia sno” „Gdy No wy rok mgli sty zbo ̋ a jeÊç b´ dà gli sty”.

Wiatr w tym dniu za po wia dał ob fi toÊç owo ców;; do bre zbio rywró ̋ ył te˝ szron po kry wa jà cy owo co we drze wa w sa dzie a Ênieg do -bre ro je nie si´ pszczół; du ̋ o gwiazd na nie bie wró ̋ y ło ob fi toÊç ja -jek – ku ry si´ b´ dà nio sły, ˝e hej....

Po nie wa˝ wie rzo no, ˝e na prze ło mie ro ku du chy wy cho dzà z gro -bów i od wie dza jà swo je do my sta wia no im sto łek na Êrod ku izby, ˝e -by od po cz´ ły, a sto łek po wi nien byç wy sła ny czymÊ mi´k kim ˝e byim by ło wy god niej. Roz pa la no te˝ ogieƒ w pie cu i mi´ dzy godz. 11a 12 w no cy sta wia no przy nim ław k´ po sy pa nà po pio łem. Je Êli ra -no na po pie le zna le zio no Êla dy, uwa ̋ a no ˝e duch si´ wy grzałprzy pie cu.

Zwy cza je: ˝y cze nia i po da run ki no wo rocz ne

Przod ko wie na si przy wià zy wa li wiel kà wa g´ do no wo rocz nych ̋ y -czeƒ. Pa no wa ło po wszech ne prze ko na nie, ˝e je Êli pły nà ze szcze re -go ser ca speł nià si´ na pew no. ˚y czo no so bie „Do sie go Ro ku”,po le ca no si´ bo skiej opie ce mó wiàc: „Bóg ci´ sty kaj” czy li niech Bógkie ru je wszyst ki mi two imi po czy na nia mi.

Ksiàdz z am bo ny skła dał ˝y cze nia wszyst kim wier nym; a sà sie dzii przy ja cie le zje˝ d˝a jà cy si´ do sie bie na no wo rocz ne obia dy prze Êci -ga li si´ w ukła da niu ry mo wa nych dow cip nych ˝y czeƒ.

We dług sta ro pol skie go zwy cza ju do do bre go to nu na le ̋ a ło zło ̋ yç˝y cze nia no wo rocz ne oso bi Êcie, a od bior ca ˝y czeƒ od wza jem nia jàcje, po wi nien za pro siç na no wo rocz ny obiad. Ist nia ła spe cjal na hie -rar chia skła da nia ˝y czeƒ. Dzie ci skła da ły po win szo wa nia ro dzi com;ka wa le ro wie pan nom, pa no wie słu gom, bo ga ci ubo gim. W mia stachje Êli nie uda ło si´ oso bi Êcie prze ka zaç ˝y czeƒ, pi sa no li Êci ki i prze -sy ła no je przez spe cjal nych po słaƒ ców. Wi zy to we bi le ci ki roz po -

wszech ni ły si´ bar dzo w cza sach kró la Sta ni sła wa Au gu sta.Roz sy ła no je do za przy jaê nio nych do mów przez umyÊl ne go.

Zwy cza jem nie wàt pli wie rzym skie go po cho dze nia by ło da wa nieko l´ dy czy li po da run ku no wo rocz ne go. Skła da no ˝y cze nia noi przede wszyst kim „na dzie la no ko l´ dy”. Hie rar chia ˝y czeƒ spra -wia ła, ˝e król przyj mo wał ˝y cze nia od swo ich pod da nych i ob da rzałich ko l´ dà.

Po da run ki by ły ró˝ ne: od kró la mo˝ na by ło do staç wio sk´, ka ra -be l´ wy sa dza nà szla chet ny mi ka mie nia mi, ko nia z rz´ dem (....);„Ko l´ dà mo gły byç za rów no spodnie czy lnia na ko szu la, juch to webu ty, bu tel ka wód ki....szczo droÊç w tym dniu by ła nie odzow na, kwi -tła przez wie ki”.

Sta rym zwy cza jem pa no wie ap te ka rze prze sy ła li wła Êci cie lom ma -jàt ków pa czusz ki z cze ko la dà, wo dà ko loƒ ska i pach nà cy mi tro cicz -ka mi. Naj dłu ̋ ej za cho wał si´ zwy czaj da wa nia „ko l´ dy” li sto no szomi ko mi nia rzom. DziÊ rzad ko kto ko mu da je „ko l´ d´” a zwy czaj da -wa nia pre zen tów prze niósł si´ na dzieƒ Êw. Mi ko ła ja i wi gi li´.

„DziÊ – za pi sał Go ł´ biow ski, a by ła to pierw sza po ło wa XIX wie -ku – to wszyst ko wy szło z mo dy”.

Han na Szy man der skaFot. I. By szew ska



Ko zy pro styƒ skie – ob rz´ do we fi gur ki z cia sta z oko lic Mał ki ni Gór nej


KA SZU BY I PO MO RZE

Słyn ne sà od daw na ka szub skie po tra wy z g´ si po mor skiej, stàd wie -le ra zy po wta rza ne zda nie: „Ka szu by g´ si nà sły nà ce”. G´ si w´ dzo ne,na dzie wa ne, fa sze ro wa ne – to tu tej sze spe cja ły, no i ry by... Ry by przy -rzà dza jà Ka szu bi na ty siàc spo so bów, wy cza ro wu jàc z nich zna ko mi tei zdro we po tra wy – wÊród nich pierw szo rz´d ne da nia to roz ma ite zu -py za rów no z ryb mor skich jak i słod ko wod nych.

A oto prze pis, któ ry otrzy mał „PER Ł¢ 2009”:DORSZ PO GDY¡ SKU Z BO BEM NA BOCZ KUFi let z dor sza (ok. 800 g), 750 g mło de go łu ska ne go bo bu, ły ̋ ecz ka so -

ku z cy try ny, szczyp ta cu kru 100 g w´ dzo ne go bocz ku, 2 ły˝ ki oli wy, 2 ły˝ -ki ma sła skla ro wa ne go

Ma ry na ta: çwierç szklan ki wo dy, nie wiel ka la ska cy na mo nu, 1 do kład -nie umy ta cy try na, sól, pieprz, 50 g na lew ki ze Êli wek (Êli wo wi cy), cu kier.Za go to waç wo d´ z cy na mo nem otar tà skór kà z cy try ny i szczyp ta cu kru;go to waç pod przy kry ciem kil ka na Êcie mi nut na nie wiel kim ogniu, prze stu -dziç, prze ce dziç po łà czyç z ły˝ kà oli wy, so kiem z cy try ny i Êli wo wi cà. Umy -ty i osu szo ny fi let z dor sza uło ̋ yç w gł´ bo kim pół mi sku, za laçprzy go to wa nà ma ry na ta zo sta wiç na 6-7 go dzin, od cza su do cza su prze kr´ -caç ry b´, aby si´ rów no za ma ry no wa ła.

Za go to waç oso lo nà wo d´ z do dat kiem szczy ty cu kru, ły ̋ ecz ki ma sła,i odro bi ny so ku z cy try ny, wrzu ciç umy ty bób, ugo to waç na pół twar do.Lek ko roz grzaç du ̋ a pa tel ni´, wrzu ciç drob no po kro jo ny bo czek, do daç ły -˝ecz k´ ma sła i chwi l´ sma ̋ yç, do daç ugo to wa ny bób, lek ko skro piç ma ry -na tà, du siç chwi l´ pod przy kry ciem. Wy j´ tà z ma ry na ty ry b´, po kro iç na4 por cje ugo to waç na pa rze. Go to waç ok. 10-12 mi nut. Go to wà ry b´ uło -˝yç na ogrza nym pół mi sku ob ło ̋ yç bo bem.

WAR MIA, MA ZU RY„Ma zu ro wie na szy po ja gla nej ka szySło ne wà sy ma jà, w pi wie je ma cza jà” – Êpie wa no daw niej.MA ZU RY – ta na zwa po wsta ła do pie ro w po ło wie XIX wie ku,

na ozna cze nie te ry to rium za miesz ka ne go przez lud noÊç pol sko j´ zycz -nà wy zna nia ewan ge lic kie go. Wcze Êniej zie mie te na zy wa no pol ski mipo wia ta mi, lud noÊç zaÊ pru ski mi Po la ka mi lub pol ski mi Pru sa ka mi.W pol skiej li te ra tu rze po ja wi ły si´ tak ̋ e okre Êle nia Ma zu ry lub Ma -zow sze Pru skie i obej mo wa ły ów cze sne po wia ty: Olec ko, Ełk, Pisz, Gi -˝yc ko, W´ go rze wo Mrà go wo, Szczyt no, Ni dzi c´, Dział do wo, Ostró d´oraz cz´Êç goł dap skie go i k´ trzyƒ skie go.

WAR MIA zaÊ jest na zwà po cho dze nia sta ro pru skie go i po cho dziod sło wa „War my an” al bo „Wur men”, ma jà ce ozna czaç ko lor czer wo -ny. „Na zwa War mia funk cjo nu je od ro ku 1250 gdy zo sta ła wy mie nio -ne w do ku men cie no mi na cyj nym jej pierw sze go bi sku pa An zel ma.Okre Êla te re ny rzà dzo ne przez bi sku pów w trój kà cie od Bra nie wai From bor ka na pół no cy po Olsz tyn, Bi sku piec i Re szel na po łu dniui wscho dzie(...) ˚y ła tu lud noÊç pol ska i nie miec ka; pol ska na po łu -dniu, nie miec ka na pół no cy From bork był kie dyÊ sie dzi bà ka pi tu ływar miƒ skiej, Bra nie wo sie dzi bà pierw sze go se mi na rium du chow ne -go, Lidz bark War miƒ ski – re zy den cjà bi sku pów. Przez 306 lat War miaby ła cz´ Êcià Ko ro ny. Od 1657 gra ni ce do mi nium war miƒ skie go sta łysi´ gra ni cà paƒ stwa pol skie go po uzy ska niu nie za le˝ no Êci przez Pru syElek tor skie.” – to stwier dze nia znaw cy tych stron pro fe so ra S. Achrem czy ka.

DZYN DZAŁ KI WAR MI¡ SKIECia sto: 700 g mà ki, 2 ja ja, wo da.Na dzie nie: 250 g ło ju wo ło we go, 450 g wo ło wi ny zra zo wej, 1 ja jo, spo ra

ce bu la, ły ̋ ecz ka ma je ran ku, sól, pieprz.

Z mà ki, jaj i od po wied niejilo Êci wo dy za gnieÊç nie zbyttwar de cia sto, wy ro biç je do -kład nie i zo sta wiç w lek kowil got nej Êcie recz ce, aby „od -po cz´ ło”.

Przy go to waç farsz: Mi´ soprze pu Êciç przez ma szyn k´, do -daç ozi´ bio ny, po sie ka ny drob -no łój, ja jo i star tà na tar cece bu l´. Przy pra wiç so là i ma je ran kiem i pie przem do kład nie wy ro biç. Cia -sto cien ko roz wał ko waç, for mo waç ma leƒ kie pie ro˝ ki, na dzie waç, skle jaçi go to waç 6-8 mi nut w oso lo nej wo dzie. Po da waç po la ne to pio nym ma -słem i Êmie ta nà lub ja ko do da tek do czy stych zup (ro sół, barszcz).

WIEL KO POL SKA Od XIII wie ku te ry to rium paƒ stwa ple mien ne go Po lan ze sto li cà

w Gnieê nie za cz´ to na zy waç Wiel kà Pol skà, a póê niej Wiel ko pol skà.Go spo dar czy po dział Pol ski na za chod nià i wschod nià – za mo˝ nà

i bied niej szà trwa w Êwia do mo Êci wie lu Po la ków od dzie sià tek lat. Hi sto ry cy bar dzo cz´ sto po rów ny wa li trzy pol skie „sto łecz ne” re -

gio ny: Wiel ko pol sk´, z Ma ło pol skà czy Ma zow szem. I za wsze mit za -mo˝ nej i go spo dar nej Wiel ko pol ski – „pia stow skie go gniaz da”,gó ro wał nad „ja giel loƒ skà” Ma ło pol skà i „bied nym” Ma zow szem.

Ju˝ na prze ło mie XVI i XVII wie ku by ła Wiel ko pol ska naj bar dziejzur ba ni zo wa nym re jo nem Kró le stwa; w mia stach miesz ka ło wów czaspo nad 30% Wiel ko po lan nic wi´c dziw ne go, ˝e naj wcze Êniej i naj peł -niej roz wi n´ ła si´ tu „kuch nia miesz czaƒ ska” ró˝ nià ca si´ od pa nu jà -cej w Pol sce kuch ni chłop skiej czy szla chec kiej. Był to te˝ pra wieza wsze naj bo gat szy re gion Pol ski, któ ry choç by w XVII wie ku opi sy -wa no ja ko „kra in´ mle kiem i mio dem pły nà cà”. Na ko lo ryt wiel ko -pol skiej kuch ni bez wàt pie nia miał wpływ fakt, ̋ e re gion ten wła Êci wienie za znał za wie ruch wo jen nych,ja kich do Êwiad cza ły Ma ło pol skaczy Ma zow sze.

PAM PU CHY 250 g mà ki, 25 g dro˝ d˝y, szklan -

ka mle ka, 20 g ole ju, 2 ˝ółt ka, 40 gmà ki, sól, cu kier.

Dro˝ d˝e roz mie szaç z cz´ Êciàmà ki, mle ka i cu krem. Na st´p nieprzy kryç i od sta wiç w cie płe miej sce.Gdy dro˝ d˝e wy ro snà, do daç resz t´ mà ki, mle ka oraz ˝ółt ka i szczyp t´ so -li. Do kład nie wy ra biaç, a˝ cia sto b´ dzie lÊnià ce. Do cia sta wlaç olej i jesz -cze kil ka mi nut wy ra biaç, przy kryç, od sta wiç do wy ro Êni´ cia. Na st´p niecia sto wy ło ̋ yç na stol ni ce opró szo nà mà kà, ufor mo waç wa łek, po kro içna ka wał ki, to czyç ku le o Êred ni cy 5 –6 cm. Gar nek z wrzà cà wo dà ob wià -zaç Êci Êle Êcie recz kà lub ga zà, luê no ukła daç pam pu chy. Przy kryç je gł´ bo -kim na czy niem i go to waç na pa rze. Po da waç ze Êmie ta nà al bo ja ko do da tekdo po traw mi´ snych pie czo nych lub dro biu.

Pam pu chy mo˝ na rów nie˝ przy rzà dzaç z ró˝ ny mi na dzie nia mi za rów nopi kant ny mi, sło ny mi jak i słod ki mi lub z owo ca mi.

KU JA WY Sta re przy sło wie mó wi: „Ca ły po sag Ku ja wian ki, Ły˝ ka ma sła i ma Êlan ki” Ale jak pi sał Łu kasz Go ł´ biow ski w ro ku 1830: „Sà po mi´ dzy ni mi

i ma j´t ni, nie jed na go spo sia za g´ si ka pło ny, kacz ki, za len, ma sło ser,


SMAK REGIONÓW

Ry by w za le wie octo wej – Po mo rze

Pam pu chy – Wiel ko pol ska

40-41 smak:Smak i tradycja 6-01-11 22:33 Strona 40

cioł ki i wie prza ki spo ro uzbie ra”. („Lud pol ski, je go zwy cza je i za bo -bo ny War sza wa 1830).

Obec ne wo je wódz two ku jaw sko -po mor skie obej mu je swo im za si´ -giem cz´Êç Po mo rza, Pa łuk, Ku jaw, Kraj ny, Bo rów Tu chol skich, Ko cie -wia, zie mi cheł miƒ skiej i do brzyƒ skiej na le ̋ à cych daw niejdo po szcze gól nych jed no stek et no gra ficz nych tj. re gio nu wiel ko pol -

skie go oraz re gio nu po mor skie go.Ku jaw ska kuch nia łà czy w so bie

wpły wy wiel ko pol skie i po mor skie.Za cha rak te ry stycz nà i zna mien nàce ch´ uwa ̋ a si´ ry by, przy rzà dza nena wie le spo so bów i ro snà cena uro dzaj nych gle bach zwa nychczar no zie mem ba gni stym, wa rzy wa– ziem nia ki, ka pu st´, bu ra ki, groch

czy fa so le. Mnó stwo la sów ze słyn ny mi Bo ra mi Tu chol ski mi po zwa laku jaw skiej kuch ni na przy rzà dza nie wie lu po traw z licz nych ga tun kówgrzy bów. WÊród mi´s, obok wie przo wi ny i wo ło wi ny, rza dziej ba ra ni -ny, szcze gól ne miej sce zaj mu je do mo we ptac two, głów nie kacz ki i g´ -si. Czer ni na – zu pa z krwi g´ siej czy ka czej na po dro bach z do dat kiemsu szo nych lub Êwie ̋ ych owo ców po zo sta nie dla wie lu sym bo lem Ku -jaw. Cha rak te ry stycz ne dla kuch ni ku jaw skiej jest łà cze nie za rów noryb, jak i mi´s, z owo ca mi i orze cha mi.

BYD GO SKA CZER NI NA Z GOL CA MI 2,5 l wo dy, 500 g po dro bów z dro biu, por cja włosz czy zny, 100 g wy dry -

lo wa nych Êli wek su szo nych, 2 jabł ka Êwie ̋ e lub 70 g ja błek su szo nych, 50 gcu kru, 1 ły ̋ ecz ka mà ki, 300 g Êwie ̋ ej krwi, 1 ły˝ ka octu (6%), sól, cy na mon,ma je ra nek lub czà ber, 5 goê dzi ków, pieprz.

Włosz czy zn´ obraç, umyç. Ugo to waç wy war z po dro bów i włosz czy zny.W 2 szklan kach wo dy ugo to waç Êliw ki, do daç cu kier, ob ra ne i po dzie lo nena çwiart ki jabł ka, uwa ̋ a jàc, aby si´ nie roz pa dły. Ro sół z po dro bów prze -ce dziç, pod pra wiç za wie si nà z krwi, utrwa lo nej octem i roz pro wa dzo nejz mà kà. Za go to waç. Do daç po kra ja ne owo ce i po dro by, do pra wiç so là,octem i przy pra wa mi ko rzen ny mi.

Gol ce, przy go to wu je si´ z 1 kg su ro wych, utar tych i od ci Êni´ tych ziem -nia ków oraz 300 g go to wa nych tłu czo nych. Cia sto wy ra bia my, so li my, for -mu je my ma łe wa łecz ki i go tu je my w oso lo nej wo dzie. Jest to kla sycz nydo da tek do czer ni ny.

POD LA SIE I LU BELSZ CZY ZNANa zwa Pod la sie – daw niej spor ny te ren mi´ dzy Ma zow szem a Li twà

– po wsta ła w XIV wie ku w Wiel kim Ksi´ stwie Li tew skim i okre Êla łazie mie po ło ̋ o ne w sà siedz twie La chów – Po la ków. To hi sto rycz na kra -ina Pol ski po obu stro nach Êrod ko we go Bu gu i gór nej Na rwi;od XI wie ku zie mie te na le ̋ a ły w wi´k szo Êci do Ru si, w mniej szejdo Ma zow sza; nie ma wy raê nych gra nic, na Za cho dzie gra ni czy z Ma -zow szem, na wscho dzie z Po le siem. W za cho wa nej tra dy cyj nej kul tu -rze ma te rial nej i du cho wej Pod la sia – ob rz´ dach, oby cza jach, kuch ni– Êcie ra jà si´ ele men ty ma zo wiec kie i ru skie.

Lu belsz czy zna to głów ny w Pol sce pro du centchmie lu, stàd cz´ sta je go obec noÊç w lu bel skiejkuch ni; sły nie te˝ z po traw màcz nych i kasz, a tak -˝e z ró˝ no rod nych wy ro bów al ko ho lo wych ta kichjak grzaƒ ce i mio dy pit ne. Jej spe cy fi ka sil nie zwià -za na jest z po ło ̋ e niem geo gra ficz nym: le ̋ à cy mi´ -dzy Wi słà a Bu giem re gion to miej sce, w któ rymWschód spo ty kał si´ z Za cho dem. Tu wła Ênie krzy -˝o wa ły si´ wpły wy bi zan tyj skie i ła ciƒ skie. W kul -

tu rze i kuch ni Lu belsz czy znymo˝ na wi´c spo tkaç wpły wynie tyl ko pol skie, ale tak ̋ ebia ło ru skie, ukra iƒ skie, ˝y -dow skie, a na wet grec kie czyor miaƒ skie.

Na Pod la siu Za chod nim na to miast nie ma ta kie go go -spo dar stwa w któ rym nie upra -wia ło by si´ ziem nia ków. Nic wi´c dziw ne go, ˝e go spo dy nie pod la skiesły nà z umie j´t no Êci spo rzà dza nia wie lu po traw, w któ rych pod sta wo -wym pro duk tem jest kar to fel – tu te˝ naj wi´ cej jest daƒ o wpły wachkre so wych – wi leƒ skich i bia ło ru skich, za chod nio ukra iƒ skich.

GO ŁÑB KI W LI ÂCIACH CHRZA NU Li Êcie chrza nu (8-12); 400 g mie lo ne go mi´ sa z dro biu, 1 win ne jabł ko,

ły ̋ ecz ka tar te go chrza nu, pół ły ̋ ecz ki mio du, 2 –3 ły˝ ki usie ka nych orze -chów wło skich, sól, pieprz, 1 jaj ko; 2 ły˝ ki ma sła, pół szklan ki bu lio nu.

W ron dlu sto piç ły˝ k´ ma sła, do daç star te na gru bej ja rzy no wej tar cejabł ko, miód i usie ka ne orze chy, chwi l´ sma ̋ yç mie sza jàc, zdjàç z ognia,prze stu dziç, wy mie szaç do kład nie z mie lo nym mi´ sem, so là, pie przem,tar tym chrza nem i jaj kiem, do kład nie wy ro biç ma s´. (je Êli za rzad ka,do daç tar tej buł ki lub usie ka nych orze chów). Li Êcie chrza nu wrzu ciçna 3-4 mi nu ty na wrzà tek, od ce dziç, prze laç zim nà wo dà, usu nàç twar -dy nerw. Na ka˝ dym li Êciu ukła daç por cj´ far szu, za wi jaç, cia sno ukła -daç w wy sma ro wa nym ma słem ˝a ro od por nym na czy niu, skro piçbu lio nem, przy kryç, wsta wiç do na grza ne go pie kar ni ka, piec ok. 40 mi -nut. Po da waç z buł ka ja ko go rà cà prze kà sk´ lub z ry ̋ em i su rów ka mi ja -ko da nie obia do we

ÂLÑSKÂlà skie wo je wódz two jest ob sza rem nie zwy kle zró˝ ni co wa nym i to

za rów no hi sto rycz nie jak i geo gra ficz nie, a to wy war ło ogrom ny wpływna ku li nar ne dzie dzic two tej zie mi. „Swo iste dzie dzic two kul tu ro were gio nu ukształ to wa ło kil ka na ro do wo Êci, głów nie lud noÊç pol ska i Âlà -za cy, ale sà te˝ wpły wy nie miec kie i au striac kie, cze skie i ro syj skie orazkul tu ra ˝y dow ska i kre so wa. Ta ki zbiór na cji i kul tur wpły nàl na kuch -ni´ re gio nal nà o nie spo ty ka nych ni gdzie in dziej po tra wach”.

DziÊ Zie mia Âlà ska jest roz le gła, roz sia dła si´ na ˝y znych zie miachpo obu stro nach dol nej Od ry i Ny sy Kłodz kiej, obej mu je wła da niemca łà Wy ̋ y n´ Âlà skà i Za gł´ bie Gór no Êlà skie, Za gł´ bie Dà brow skieZie mi´ Cz´ sto chow skà, Pod be ski dzie a˝ po Be skid z Zie mià Cie szyƒ -skà i ˚y wiec kà,.

ZU PA Z OBE RI BY (ka la rep ki)500 g ko Êci ze scha bu lub ˝e be rek, por cja włosz czy zny, p´ czek mło dej

obe ri by (ka la rep ki) z list ka mi, 3-4 ziem nia ki, 100 g w´ dzo ne go bocz ku,ły˝ ka ma sła, ły˝ ka mà ki, sól, po szczyp cie bia łe go pie przu, cu kru, ły ̋ ecz kaso ku z cy try ny.

Włosz czy zn´ obraç, umyç. Z mi´ sa i włosz czy zny ugo to waç wy war,pod ko niec go to wa nia po so liç. Prze ce dziç. Ka la rep ki i ziem nia ki obraç,

ziem nia ki po kro iç w kost k´, ka la rep ki w słup ki. Zie lo nelist ki ka la re pek drob no usie kaç. Ka la rep k´ i ziem nia kiwło ̋ yç do ron dla, za laç prze ce dzo nym go rà cym wy wa -rem, go to waç na nie wiel kim ogniu ok. 15 mi nut, do daçusie ka ne list ki ka la rep ki. Drob no po kro jo ny bo czek sto -piç na roz grza nej pa tel ni, do daç ma sło i mà k´, do kład niewy mie szaç, wlaç do zu py, wy mie szaç i go to waç ra zem kil -ka mi nut. Do pra wiç do sma ku so là, pie przem, cu kremi so kiem z cy try ny.


SMAK REGIONÓW

Ki siel gry cza ny – Pod la sie

Kny sze – Pod kar pa cie

Kaj mak –Ku jaw sko --Po mor skie

40-41 smak:Smak i tradycja 6-01-11 22:33 Strona 41

Nie da le ko Kry ni cy Gór skiej,w Êrod ku jo dło wych la sów,oto czo na gó ra mi Be ski du Ni skie go le ̋y Ka mian na. WieÊnie wiel ka, przy ja zna lu dziomi… pszczo łom.

To tu, do Ka mian nej po nad pół wie -ku te mu przy w´ dro wał ka to lic ki dusz -pa sterz ks. dr Hen ryk Ostach.Pszcze larz, nie tyl ko ka płan, ale rów -nie˝ wiel ki spo łecz nik. Swo jà pra cài miej sco wej lud no Êci spra wił, ˝e wio -ska roz wi n´ ła si´ dy na micz nie i zo sta ławy pro mo wa na ja ko wio ska „mio do wa”,pszcze lar ska zna na nie tyl ko w Pol sce.

W la tach 80. Po wstał w Ka mian nejno wo cze sny Dom Pszcze la rza, wy bu -do wa ny przez „ca łà pszcze lar skà Pol -sk´”. Tu rów nie˝ wy bu do wa no DomÊw. Fi li pa, przez wie le lat słu ̋ à cy dzie -ciom z Ukra iny, Bia ło ru si i Li twy – cz´Êç z nich mia -ła pol skie ko rze nie – któ re le czo no api te ra pià.Prze wi n´ ło si´ ich pra wie 20 000. Obec nie z Do muko rzy sta jà „zie lo ne” i „bia łe” szko ły oraz let nie ko -lo nie.

W Ka mian nej jest jesz cze jed no in te re su jà ce miej -sce: Pa sie ka „Barç” im. ks. dra Hen ry ka Osta cha,gdzie oprócz mio dów pro du ku je si´ wie le mio do po -chod nych pro duk tów. Przed la ty za ło ̋ y li jà Emi liai Ja cek No wa ko wie. Dla oboj ga ro dzin na tra dy cjapszcze lar ska, po zo sta jàc pa sjà, sta ła si´ pra cà. Obo jeskoƒ czy li stu dia, któ re upraw nia jà ich do wpi sy wa nie„pszcze larz” w ru bry ce za wód.

Pa sie kaPa sie kaPa sie ki, któ re pro wa dzi my – opo wia da Ja cek No -

wak – głów nie sà sta cjo nar ne, choç cz´ sto prze wo zi mypszczo ły na in ne po ̋ yt ki, przy sto so wu jàc si´ do po -trzeb i wa run ków. Na szym mio dem „sztan da ro wym”jest miód ze spa dzi jo dło wej, ale po zy sku je my rów nie˝in ne mio dy: mnisz ko wy, rze pa ko wy, aka cjo wy, gry cza -ny, ma li no wy, z bia łej ko ni czy ny, li po wy i nie co wrzo -so we go. Miód ze spa dzi jo dło wej „Ka miaƒ skie Zło to”otrzy mał „Per ł´” w kon kur sie Na sze Ku li nar ne Dzie -dzic two. Ta na gro da pod nio sła pre sti˝ pro duk tu –umie Êci li Êmy na ety kie cie lo go „Per ły”, co mia ło

wpływ na zwi´k sze nie je go sprze da ̋ y. Co ro kupo zbio rach w Pa sie ce, przez ca ły okres pon ty fi ka tu,miód spa dzio wy tra fiał do Pa pie ̋ a Ja na Paw ła II.

Ho du je my mat ki pszcze le. Sztucz ne za płod nie niema tek pszcze lich, to za bieg, któ ry spra wia, ˝e ma mykon tro lo wa ny do bór ro dzi ców i chro ni my si´ przed


PRODUKTY REGIONALNE W AGROTURYSTYCE

Pa sie ka wÊród szu mià cych jo deł

Pa sie ka „BARå” Ka mian na:● tra dy cjà si´ ga do prze po wied ni sprzed wie ków, któ ra mó wi, ̋ e na tej zie mi zło to ro dzi si´

na ka mie niu. Tym zło tem to oczy wi Êcie miód spa dzio wy, któ ry tu po wsta je z drzew jo dły;● jest je dy nà pa sie kà pro duk cyj no -ho dow la nà w Ka mian nej dzia ła jà cà od 1960 ro ku;● pro wa dzi sprze da˝ wy ho do wa nych ma tek pszcze lich – Ka mian ka, po zy ska nych pro duk -

tów pszcze lich i ich prze two rów;● roz pro wa dza sprz´t pa siecz ny oraz wy daw nic twa li te ra tu ry fa cho wej;● pro wa dzi pod sta wo we ana li zy mio dów i in nych pro duk tów pszcze lich;● pro wa dzi dzia łal noÊç szko le nio wo -in for ma cyj no -tu ry stycz nà rów nie˝ z za kre su api te ra -

pii, działa tu Êcie˝ ka edu ka cyj na;● po sia da skan sen pszcze lar ski i mu zeum pa siecz nic twa;● pro duk ty z pa sie ki „BARå” opa trzo ne sà ban de ro là z au to gra fem ks. dra Hen ry ka Osta cha;● co rocz nie ofia ro wy wa ła miód spa dzio wy Pa pie ̋ o wi Ja no wi Paw ło wi II;● pro wa dzi dzia łal noÊç ga stro no micz nà i ho te lar skà (po ko je go Êcin ne).

42-45 pasieka:Smak i tradycja 7-01-11 13:45 Strona 42

wpły wem pszczół z in nych stref kli ma tycz nych.Dłu go let nia se lek cja po zwo li ła tym spo so bem wy -ho do waç pszczo ł´ Ka mian k´. Dla te go pszczo ływ na szych pa sie kach sà przy sto so wa ne do miej sco -wych wa run ków. A sà one trud ne: zi ma trwa6 mie si´ cy, Ênie gu by wa 1,5-2 m (wy cià gi nar ciar -skie nie mu szà byç do Ênie ̋ a ne), mro zy prze kra -cza jà cz´ sto 30 st. C. I co wa˝ ne, po przez se lek cj´uzy ska li Êmy ła god ne pszczo ły.

Przy „Bar ci” dzia ła sklep fir mo wy. Opróczmio dów, mo˝ na ku piç mie szan ki mio do wez orze cha mi i in ny mi na sio na mi, pre pa ra ty z pro -po li su, pył ku kwia to we go i mlecz ka pszcze le go,wy ro by z wo sku pszcze le go, mio dy pit ne, ko sme -ty ki, pa miàt ki, li te ra tu r´ pszcze lar skà i sprz´tpszcze lar ski. Jest te˝ mio do wa ka wia ren ka, któ raofe ru je mio dy pit ne. Mo˝ na tu rów nie˝ smacz niezjeÊç: zu py, pie ro gi, go lon ki, szasz ły ki i in ne sma -ko ły ki. Ka wa i her ba ta, na ˝y cze nie, sło dzo ne sàmio dem, ka˝ dy te˝ mo ̋ e po sma ko waç miódna wa fel ku.

W no wym pa wi lo nie pa siecz nym znaj du jà si´no wo cze sne pra cow nie, la bo ra to rium i po miesz -cze nia so cjal ne speł nia jà ce naj now sze wy mo gi sa ni tar no -hi gie nicz ne. Tym spo so bem miód dood bior cy tra fia ta ki, ja ki „wy szedł” z ula. Nie mastan da ry za cji i mie sza nia, dla te go mo ̋ e my za ofe -ro waç cie ka wost ki mio do we: miód mnisz ko wy,miód z bia łej ko ni czy ny, miód ma li no wy, miód fa -so lo wy, miód z fa ce lii.

W pa sie ce z ro ku na rok wzra sta za trud nie nie,pra cow ni ka mi pa sie ki sà miesz kaƒ cy Ka mian nej.Pra wie po ło wa wio ski (czyn nych za wo do wo jejmiesz kaƒ ców) zna la zła u nas pra c´. Ch´t niew „Bar ci” od by wa jà prak ty ki za wo do we stu den cii ucznio wie szkół rol ni czych, a tak ̋ e pszcze la rzez za gra ni cy: z da le kiej Bra zy lii, Hisz pa nii, Włoch,Ho lan dii, Fran cji.

Skan senSkan senW po bli ̋ u Ka mian nej oprócz, wspo mnia nej ju˝

Kry ni cy, znaj du jà si´ in ne zna ne w Pol sce i za gra -ni cà uzdro wi ska: Wy so wa, Mu szy na, ˚e gie stów,Piw nicz na. Ofer ta pa sie ki skie ro wa na jest do osóbin dy wi du al nych, ro dzin, grup wy ciecz ko wych, grupszkol nych. W ma ju i czerw cu od by wa jà si´ ple ne -ro we lek cje bio lo gii po Êwi´ co ne rów nie˝ pszczo -łom. W zi mie dzia ła jà bar dzo do brze wy cià ginar ciar skie. OÊwie tlo ne, z ra tra kiem, jest wy po ̋ y -czal nia sprz´ tu nar ciar skie go i in struk to rzy, uczà -cy jaz dy na nar tach. Dzi´ ki te mu po ja wia jà si´tu taj tu ry Êci i ku ra cju sze, po ten cjal ni na byw cy ro -dzi me go pro duk tu ja kim jest mi´ dzy in ny mi miódspa dzio wy.

Ro snà cy ruch tu ry stycz ny wy mógł na wła Êci cie -lach Pa sie ki ko niecz noÊç dzia łaƒ, któ ry przy cià gnàł -by tu ry stów i ku ra cju szy. Po wstał skan sen, gdzie




mo˝ na prze Êle dziç hi sto ri´ naj star sze go za wo du Po la ków, sà sta rekło dy, ule sło mia ne oraz ule ró˝ nych sys te mów: wiel ko pol skie, war -szaw skie, da dan ty i in ne. Spo rà gru p´ sta no wià ule fi gu ral ne: ko -Êciół ki, dom ki pod ha laƒ skie, dom ki pie niƒ skie, fi gu ry Êwi´ tych,ry ce rzy, gór ni ków i in nych po sta ci. Wy ko naw ca mi tych cie ka wychi pi´k nych uli ozdob nych by li lu do wi ar ty Êci, pszcze la rze, ta cy jak:Wła dy sław Ste fa niak z Ka mian nej, Ja nu czra z ˚e gie sto wa czy te˝Win cen ty Zi´ bo wicz z Bia łej Wo dy i in ni. Cz´Êç ko lek cji jest za sie dlo -na przez ro dzi ny pszcze le, co sta no wi do dat ko wà atrak cj´ dla od wie -dza jà cych. Sà ule po ka zo we i szkla ne po zwa la jà ce na za glà da niena wet do Êrod ka gniaz da.

Zwie dza nie uatrak cyj nia ga w´ da o ˝y ciu pszczół. – Skan sen za -pew nia bli ski kon takt tu ry stów z pszczo ła mi – stwier dza Ja cek No wak. – Wy ciecz ki prze cho dzà przed sa my mi wy lot ka mi uli, ob -ser wu jàc lo ty pszczół. Po ̋ à dle nia si´ nie zda rza jà, cho cia˝ na szepszczo ły ma jà ˝à dła i za wsze mo ̋ e si´ spraw dziç po rze ka dło: „ktow ul dmuch nie to mu g´ ba spuch nie” al bo „kto do ku czy pszczo lete go ona uko le”.

W sta rych pra cow niach po wsta ło mu zeum pa siecz nic twa, gdzieka˝ dy mo ̋ e za po znaç si´ z pra cà pszcze la rza, bez po Êred nio ob ser -wo waç dzia ła nie sprz´ tu i urzà dzeƒ pa siecz nych, a na wet sa me muwy ko naç np. wo sko wà Êwie c´. Jest zbiór sta re go, nie u˝y wa ne go ju˝sprz´ tu pszcze lar skie go: mio dar ki, wial nie do pył ku kwia to we go,dłu ta pa siecz ne, uli ki we sel ne, kla tecz ki, roj ni ce do pra cy przy bar -ciach i ulach, od zna cze nia pszcze lar skie i wie le in nych pa mià tekpszcze lar skich. Mo˝ na te˝ pod glàd nàç sztucz ne za płod nie nie mat -ki pszcze lej, zna ko wa nie jej i in ne nie spo ty ka ne na co dzieƒ dzia -ła nia.

Po ko je go Êcin nePo ko je go Êcin neOko li ca Ka mian nej to przede wszyst kim pi´k ne la sy, bo ga te we

flo r´ i fau n´. Tu mo˝ na spo tkaç sa la man dr´ pla mi stà, my szo ło wa,˝mi j´, za skroƒ ca, Êla dy wil ka i niedê wie dzia, sar n´ i ca ły bu kiet ziółoraz grzy by, to kró le stwo ru de go ry dza. W la sach sà do brze utrzy my -wa ne dro gi le Êne – duk ty, któ re umo˝ li wia jà spa ce ro wa nie mi ło Êni -kom na tu ry. Mo˝ na w´ dro waç po gór skich szla kach, za szyç si´w ci szy i spo ko ju, po dzi wiaç wi do ki i wdy chaç wszech obec ne mio do -we za pa chy. Ka mian na – wio ska, któ ra znaj du je si´ z da la od wi´k -szych oÊrod ków, za to pio na gdzieÊ za gó ra mi, za la sa mi, za chwy cai przy cià ga lu dzi, któ rzy cho cia˝ przez „chwi l´” urlo po wà chcà ˝yç

w na tu ral nym Êro do wi sku. Tu na wet wo da le jà ca si´ z kra nu po cho -dzi bez po Êred nio z le Êne go êró dła.

Pen sjo nat po wstał z po trze by „wy mu szo nej” przez od wie dza jà -cych nas go Êci, stwier dza jà wła Êci cie le Pa sie ki. Dla te go mo der ni zu -jàc i do sto so wu jàc go spo dar stwo pa siecz ne do obec nych wy mo gów,po sze rzy li o nie go swo jà dzia łal noÊç. Mo ̋ e tu no co waç jed no cze -Ênie pi´t na stu go Êci. Ka˝ dy z pi´ ciu po koi go Êcin nych ma ła zien k´i bal kon, TV i ra dio. Sà rów nie˝ te le fo ny, po nie wa˝ na tym te re nienie ma jà za si´ gu sie ci ko mór ko we. Wie lu go Êci jest z te go nie zmier -nie za do wo lo nych. W pen sjo na cie dzia ła jed nak bez płat ny In ter netbez prze wo do wy, z my Êlà o tych wy po czy wa jà cych, któ rzy nie mo gà˝yç bez łàcz no Êci ze Êwia tem.

Gra ̋ y na Kur piƒ ska Fot. ar chi wum J. No wa ka i I. By szew ska



Noc leg: 35 zł od oso by za do b´Ânia da nie: 12,50 złObiad: 15 – 20 złKo la cja: 12,50 złSkan sen czyn ny jest co dzien nie od 9.00 do 17.00, zwie dza nie z prze wod ni kiem 2 złod oso by, w tym jest sma ko wa nie mio du, a za do dat ko we 1 zł mo˝ na zro biç so biewo sko wà Êwiecz k´. Gru pa li czà ca mniej ni˝ 5 osób pła ci 10 zł od opro wa dza nia.Kon takt do Pa sie ki „Barç”: tel. (18) 474 16 32, e -ma il: barc@ka mian na.pl


Prze pi sy pra wa dzia łal no Êci go spo dar czejPrze pi sy pra wa dzia łal no Êci go spo dar czej● ● Usta wa z dnia 2 lip ca 2004 r. o swo bo dzie dzia łal no Êci go spo -

dar czej (DZ.U. 2004 nr 173 poz. 1807) Zgod nie z tre Êcià art. 3, prze pi sów tej Usta wy, wy naj mo wa nia

przez rol ni ków po koi, sprze da˝ po sił ków do mo wych i Êwiad cze nie w go -spo dar stwach rol nych in nych usług zwià za nych z po by tem tu ry stów –nie pod le ga wpi so wi do ewi den cji dzia łal no Êci go spo dar czej.

Obo wiàz ki po dat ko weObo wiàz ki po dat ko we● ● Usta wa z dnia 26 lip ca 1991 r. o po dat ku do cho do wym od osób

fi zycz nych tekst jed no li ty (DZ.U. 1991 nr 80 poz. 350) Usta wa o po dat ku do cho do wym od osób fi zycz nych (art. 21

pkt. 43) sta no wi cał ko wi te zwol nie nie z opo dat ko wa nia do cho dówz ty tu łu wy naj mo wa nia po koi go Êcin nych, przy łàcz nym speł nie niuprzez oso b´ fi zycz nà na st´ pu jà cych wa run ków:

◆ ◆ wy naj mo wa ne po ko je znaj du jà si´ w bu dyn kach miesz kal nych;◆ ◆ bu dyn ki miesz kal ne na le ̋ à do go spo dar stwa rol ne go w ro zu -

mie niu Usta wy o po dat ku rol nym;◆ ◆ bu dyn ki miesz kal ne, w któ rych wy naj mo wa ne sà po ko je mu -

szà byç po ło ̋ o ne na te re nach wiej skich;◆ ◆ po ko je sà wy naj mo wa ne oso bom prze by wa jà cym na wy po -

czyn ku;◆ ◆ licz ba wy naj mo wa nych po koi nie prze kra cza pi´ ciu.Zwol nie nie obej mu je tak ̋ e do cho dy uzy ska ne z ty tu łu wy ̋ y wie -

nia go Êci miesz ka jà cych w wy naj mo wa nych po ko jach. Zwolnie-nie nie do ty czy wy naj mo wa nia po koi w dom kach tu ry stycz nychoraz miejsc na usta wie nie na mio tów i przy czep kem pin go wych.Oso by fi zycz ne, któ rych za kres dzia łal no Êci wy kra cza po za zwol -nie nie przed mio to we ma jà mo˝ li woÊç wy bo ru for my opo dat ko wa -nia do cho dów:

◆ ◆ po da tek do cho do wy na za sa dach ogól nych,◆ ◆ po da tek li nio wy,◆ ◆ ry czałt od przy cho dów ewi den cjo no wa nych,◆ ◆ kar ta po dat ko wa.

Prze pi sy pra wa tu ry stycz ne goPrze pi sy pra wa tu ry stycz ne go● ● Usta wa z dnia 29 sierp nia 1997 r. o usłu gach tu ry stycz nych

(DZ.U. 2004 r. nr 223 poz. 2268) z póên. zmia na mi) W myÊl prze pi sów tej Usta wy, go spo dar stwa agro tu ry stycz ne za -

li cza ne sà do gru py tzw. „in nych obiek tów, w któ rych Êwiad czo nesà usłu gi ho te lar skie”. Nie jest wy ma ga ne uzy ska nie zgo dy na roz -po cz´ cie dzia łal no Êci. Usłu go daw ca ma jed nak obo wià zek zgło -sze nia za mia ru Êwiad cze nia usług do ewi den cji pro wa dzo nej przezwój ta, bur mi strza lub pre zy den ta mia sta. Obiek ty „in ne” nie mo -gà u˝y waç nazw za strze ̋ o nych dla obiek tów ho te lar skich (ho tel,mo tel, pen sjo nat, schro ni sko mło dzie ̋ o we, schro ni sko tu ry stycz -ne, dom wy ciecz ko wy, po le kem pin go we). ● ● Roz po rzà dze nia Mi ni stra Go spo dar ki z dnia 19 sierp nia 2004 r.

w spra wie obiek tów ho te lar skich i in nych obiek tów, w któ rych sàÊwiad czo ne usłu gi ho te lar skie (DZ.U. 2006 nr 22 poz. 169) Wła Êci ciel obiek tu zgło szo ne go do ewi den cji „in nych obiek -

tów...” ma obo wià zek po sia da nia wła Êci wej do ku men ta cji bu dow -la nej, sa ni tar nej i prze ciw po ̋ a ro wej obiek tu oraz mu si speł niaç

mi ni mal ne wy ma ga nia, co do wy po sa ̋ e nia okre Êlo ne w za łàcz ni -ku nr 7 do Roz po rzà dze nia.

Wy ma ga nia sa ni tar neWy ma ga nia sa ni tar ne● ● Usta wa o bez pie czeƒ stwie ˝yw no Êci i ˝y wie nia (Dz.U. 2006

nr 171 poz. 1225)Oso ba pro du ku jà ca lub wpro wa dza jà ca ˝yw noÊç do ob ro tu po -

no si peł nà od po wie dzial noÊç za za pew nie nie bez pie czeƒ stwazdro wot ne go. Od po wia da za wszel kie szko dy i uszczerb kina zdro wiu kon su men ta spo wo do wa ne nie wła Êci wà ja ko Êcià zdro -wot nà ˝yw no Êci. Do gru py osób wpro wa dza jà cych ˝yw noÊç do ob -ro tu za li cza ni sà tak ̋ e wła Êci cie le obiek tów tu ry sty ki wiej skiej,Êwiad czà cy usłu gi ˝y wie nio we dla swo ich go Êci nie za le˝ nie od ska -li pro wa dzo nej dzia łal no Êci. Go spo dar stwa agro tu ry stycz neÊwiad czà ce usłu gi ˝y wie nio we ma jà obo wià zek zło ̋ yç do SA NE -PID -u wnio sek o wpis do re je stru za kła dów dzia ła jà cych w bran -˝y spo ̋ yw czej naj póê niej na 14 dni przed roz po cz´ ciem dzia łal -no Êci. Go spo dar stwa agro tu ry stycz ne sà w gru pie za kła dów, dlaktó rych nie jest wy ma ga na zgo da i za twier dze nie SA NE PID -u,a je dy nie wpis do re je stru.

Bez pie czeƒ stwa zdro wot ne ˝yw no Êci zwià za ne jest z re ali za cjàna st´ pu jà cych za sad:

◆ ◆ Do bra Prak ty ka Hi gie nicz na – dzia ła nia, któ re mu sza byç pod -j´ te i wa run ki hi gie nicz ne, któ re mu szà byç speł nia ne i kon tro lo -wa ne na wszyst kich eta pach pro duk cji lub ob ro tu, aby za pew niçbez pie czeƒ stwo ˝yw no Êci;

◆ ◆ Do bra Prak ty ka Pro duk cyj na – dzia ła nia, któ re mu sza byçpod j´ te i wa run ki, któ re mu szà byç speł nia na, aby pro duk cja ˝yw -no Êci oraz ma te ria łów i wy ro bów prze zna czo nych do kon tak tuz ˝yw no Êcià od by wa ły si´ w spo sób za pew nia jà cy wła Êci wà ja koÊçzdro wot nà ˝yw no Êci zgod nie z prze zna cze niem;

◆ ◆ HACCP – sys tem po le ga jà cy na sa mo kon tro li, opie ra jà cy si´na zi den ty fi ko wa niu miejsc, w któ rych mo gà po ja wiç si´ za gro ̋ e -nia ˝yw no Êci i od po wied nim za re ago wa niu, je Êli nie bez pie czeƒ -stwo wy stà pi.● ● Roz po rzà dze nie Mi ni stra Rol nic twa i Roz wo ju Wsi z dnia 29 grud -

nia 2006 r. w spra wie wy ma gaƒ we te ry na ryj nych przy pro duk cjipro duk tów po cho dze nia zwie rz´ ce go prze zna czo nych do sprze -da ̋ y bez po Êred niej (DZ.U. 2007 nr 5 poz.38)

● ● Roz po rzà dze nie Mi ni stra Rol nic twa i Roz wo ju Wsi z dnia 8 czerw -ca 2010 r. w spra wie szcze gó ło wych wa run ków uzna nia dzia łal -no Êci mar gi nal nej, lo kal nej i ogra ni czo nej (Dz. U. 2010 nr 113,poz. 753) Sprze da˝ tu ry stom pro duk tów po cho dzà cych z go spo dar stwa

rol ne go mo ̋ e od by waç si´ w ra mach sprze da ̋ y bez po Êred niej, dlaktó rej okre Êlo no szcze gó ło we wy ma ga nia for mal no -praw ne. Wa -run kiem jest speł nie nie okre Êlo nych wy mo gów hi gie nicz no -sa ni -tar nych oraz uzy ska nie zgo dy wła Êci we go po wia to we go le ka rzawe te ry na rii w przy pad ku pro duk tów po cho dze nia zwie rz´ ce go lubpaƒ stwo we go po wia to we go in spek to ra sa ni tar ne go w przy pad kupro duk tów po cho dze nia nie zwie rz´ ce go.

*Po rad nik dla kwa te ro daw ców, obej mu jà cy za sa dy bez pie czeƒ -

stwa ˝yw no Êci w kwa te rach agro tu ry stycz nych za twier dzo neprzez Głów ne go In spek to ra Sa ni tar ne go jest do st´p ny w Pol skiejFe de ra cji Tu ry sty ki Wiej skiej „Go spo dar stwa Go Êcin ne”,www.agro tu ry sty ka.pl


AGROTURYSTYKA

Wa˝ ne prze pi sy



Od kil ku ty go dni uli ca Fran cu ska na war szaw -skiej Sa skiej K´ pie jest zno wu ład na i od no -wio na. Cho cia˝ zi ma, za ch´ ca do spa ce rów,a przy oka zji do sko rzy sta nia z licz nych tu re -stau ra cji i ka wiar ni. Wi´k szoÊç z nich na ze -wnàtrz wy glà da po dob nie: ka mie ni ca, szyld,drzwi pro sto z uli cy.

Tyl ko ta jed na re stau ra cja jest in na:w ogro dzie sta ra – po cho dzà ca z lat 30.ubie głe go wie ku, sty lo wa wil la. Za drzwia -mi: na sto łach r´cz nie ha fto wa ne ob ru sy,ele ganc ka por ce la na i ład ne szkło. Wn´ -trza re stau ra cji zo sta ły tak za pro jek to wa -ne, by ka˝ dy mógł po czuç ich nie po wta rzal ny kli mat i pol ski cha rak ter.Jest sło necz na oran ̋ e ria, a w le cie prze stron ny ogród. W ka me ral nychsa lach na pi´ trze mo˝ na słu chaç kon cer tów i re ci ta li. Cho cia˝ to cen -trum ha ła Êli we go mia sta, tu pa nu je ci sza i kli mat pod miej ski. At mos -fe ra praw dzi wie do mo wa.

Ka ta rzy na Wa si lew ska, re stau ra tor ka, od by ła dłu gà dro g´ za nimzre ali zo wa ła swo je ma rze nia. Naj pierw był dom, gdzieÊ na Su walsz -czyê nie. Dom pa trio tycz ny, z tra dy cja mi. Dom, w któ rym wszyst ko, copol skie by ło naj wa˝ niej sze.

Kuch nia i go to wa nie by ły w jej ˝y ciu od za wsze. Lu bi no wesma ki, ale ce ni te daw ne i re gio nal ne. Z fa scy na cji go to wa niemzro dził si´ jej za wód. Skoƒ czy ła tech ni kum ga stro no micz ne,a po tem wie dz´ i umie j´t no Êci zdo by wa ła w naj lep szych war -szaw skich re stau ra cjach. Wła Êci cie le re stau ra cji szyb ko to do ce -ni li, mia nu jàc jà sze fem kuch ni.

Skrzy dła ku li nar ne roz wi n´ ła wła Ênie w „Do -mu Pol skim”: stwo rzy ła kla sycz ne pol skie me -nu, tro ch´ tyl ko uwspół cze Ênio ne – wzbo ga co neo oli w´ z oli wek, ocet bal sa micz ny czy po łu dnio -we po mi do ry. Przede wszyst kim jed nak do daƒ,któ re pro po nu je, sto su je, do sko na łej ja ko Êci pol -skie pro duk ty, cz´ sto eko lo gicz ne, za wsze zespraw dzo nych êró deł: grzy by, mi´ sa, drób, wa -rzy wa, owo ce, ru no le Êne, jaj ka, na biał. Spro wa -dza je od naj lep szych wy twór ców pra wie z ca łejPol ski. Sa ma ro bi prze two ry, na lew ki... I Tak ju˝trzynasty rok! W kulinarnych działaniach pa -nià Ka si´ wspie ra Krzysz tof ̊ o łà dek, szef kuch -ni. Go Êcie w „Do mu Pol skim”, do ce nia jàre gio nal nà kuch ni´ i naj ch´t niej za ma wia jàprzez ca ły rok pie ro gi i czer wo ny barszcz, kacz -k´ i go lon k´, na wio sn´ – win nicz ki, a w le ciekur ki, zi mà zaÊ fla ki po war szaw sku lub g´ si n´w ró˝ nej po sta ci.

Pa ni Ka sia ce ni kuch ni´ pol skà i jej da nia micz´ stu je swo ich go Êci. Wie le z re gio nal nych po -traw jest in spi ra cjà do two rze nia no wych ichod mian, in nych sma ków. Wa ka cje wy ko rzy stu -je na po zna wa nie kuch ni pol skich re gio nów.

W me nu sà po tra wy z uko cha ne go Pod la sia, z Pod kar pa cia, z Ka szub,z Ma ło pol ski.

Po mniej i bar dziej uda nych pró bach utwo rze nia ko lej nej re stau -ra cji, kil ka lat te mu, ra zem ze zna jo my mi, otwo rzy ła w Gdaƒ sku re -stau ra cj´ „Vil la Upha ge ra” (od na zwi ska gdaƒ skie go wła Êci cie la

ka mie ni cy), w sta rym, pra wie stu let nim do mu,sto jà cym w ci chej, zie lo nej ulicz ce. Jest tu rów -nie˝ do sko na ła kuch nia pol ska, z wy ko rzy sta -niem re gio nal nej, ka szub skiej. A ˝e re gion tobo ga ty w ry by – i mor skie, i słod ko wod ne –mo˝ na zjeÊç: ka szub skà zu p´ ryb nà, ry by słod -ko wod ne na wie le spo so bów, Êle dzia (z ro-dzyn ka mi, słod kà ce bu là, goê dzi ka mi, kar me -

lem i bia łym pie przem), opie ka ne go Êle dzia Êwie ̋ e go, ma ry no wa -ne go w ró˝ nych za le wach (ko rzen no -zio ło wej, octo wejsłod ko -kwa Ênej). Go Êcie ze sma kiem je dzà ry by w ka˝ dej po sta ci.Rów nie ch´t nie za ma wia jà pie czo nà kacz k´ po mor skà.

Ka ta rzy na, jak na do brà re stau ra tor k´ przy sta ło, wcià˝ wzbo ga came nu swo ich re stau ra cji, si´ ga jàc po ko lej nesta re i re gio nal ne prze pi sy. Sta ra si´, aby od po -wia da ły po rze ro ku czy Êwi´ tom, dla te go oboksta łej kar ty daƒ jest te˝ oka zjo nal na wkład ka.Pol skie me nu przy sto so wu je do współ cze sno Êcii ocze ki waƒ klien tów. A ci sà wy ma ga jà cy.

Oprócz re stau ra cji, dzia ła te˝ ka te ring, mo˝ -na te˝ za mó wiç spe cjal ne da nie do do mu. Tejzi my wiel kà po pu lar no Êcià cie szy si´ com bersar ni. Pach nà cy, pro sto z pie ca je dzie do za ma -wia jà ce go. W „Do mu Pol skim” mo˝ na za mó -wiç sty lo we we se le, imie ni no we czy ko mu nij neprzy j´ cie, ape tycz ne chrzci ny i in ne oko licz no -Êcio we im pre zy. Na pew no b´ dzie ele ganc ko,smacz nie z tra dy cyj nym me nu.

Gra ̋ y na Kur piƒ skaFot. A. Le li to i Archiwum „Domu Polskiego”

PRODUKTY REGIONALNE W GASTRONOMII

Menu z tradycjà

Z KAR TY PA NI KA SI:● schab wie przo wy w czosn ku i kmin ku; ● schab cie -l´ cy w mle ku; ● roz bef wo ło wy z roz ma ry nem, z pi kla -mi i chrza nem; ● fi le ty ze Êle dzi w oli wie i Êmie ta nie;● koł du ny li tew skie; ● do mo we pie ro gi; ● na le Êni kiz rzecz ny mi ra ka mi;Zu py: ● ki szo ny czer wo ny barszcz; ● ˝u rek na za -kwa sie; ● do mo wy ro sół;Da nie głów ne ● ja gni´ ci na pach nà ca roz ma ry nem;● pie czo na kacz ka ma ry no wa na w owo co wym so ku;De ser: ● dwa ro dza je tor tów bez owych; ● owo cele Êne na go rà co z kul kà lo dów wa ni lio wych;Z zi mo we go me nu: ● pasz tet z prze pió rekz ma ry na ta mi; ● chru pià ce na le Êni ki za wi ja ne z grzy ba -mi; ● fla ki po war szaw sku z pul pe ta mi cie l´ cy mi; ● com -ber z sar ny na so sie wi Ênio wym; ● za jàc w ciem nym so siez czer wo ne go bur gun da; ● kar na wa ło we pàcz ki i fa wor -ki; ● za jàc w ciem nym so sie z czer wo ne go bur gun da; ●kar na wa ło we pàcz ki i fa wor ki.

Ka ta rzy na Wa si lew ska, z do mu Wa łu ka nis, wła Êci ciel ka re stau ra cji „Dom Pol -ski” w War sza wie. Współ wła Êci ciel ka re stau ra cji „Vil la Upha ge ra” w Gdaƒ -sku. Szcz´Êliwa ˝ona i mama dwój ki dzie ci – Ame lii i An to nie go.

46-47 gastronomia:Smak i tradycja 7-01-11 12:01 Strona 46


PRODUKTY REGIONALNE W GASTRONOMII

Ile lat trwa Two ja przy go da z ksià˝ ka mi ku li nar ny mi?Pierw sza ksià ̋ ecz ka – pod nie win nym ty tu łem „200 po traw z wa -

rzyw” – „wy cho dzi ła” od 1973 do 1978 ro ku, wła Ênie wte dy si´ uka za -ła. Wy dał jà KAW (Kra jo wa Agen cja Wy daw ni cza). Jak twier dzi łamo ja wy daw czy ni, Mag da Cza pu to wicz, mia ła przy tej oka zji wie leza ba wy z cen zu rà, po nie wa˝ w cià gu tych po nad czte rech lat a to zni -ka ły, a to po ja wia ły si´ cià gle in ne pro duk ty spo ̋ yw cze. I „panowie zMysiej” (cenzura) coraz to inne składniki przepisu kazali zamieniaç,np. zamiast szynki – daç mortadel´ lub po prostu jà usunàç. A po -nie wa˝ zmia ny w do sta wach na st´ po wa ły szyb ko – to ksià ̋ ecz ka,do któ rej si´ wła Êci wie nie przy zna j´, wy szła ja ko su per dzi wa dło – boi sam cen zor si´ po gu bił, skre Êla jàc w jed nym prze pi -sie szyn k´, a w in nym mor ta de l´, bo za bra kło skor zo -ne ry lub sal se fii, a za to po ja wił si´ jar mu˝ itp., itd.Sa ma znasz te cza sy.

Po nad 30 ksià ̋ ek ku li nar nych to Twój do ro bek. Ichpi sa nie to „po mysł na ˝y cie”, czy spra wa przy pad ku?

W mo men cie kie dy zgło si łam si´ do KAW -u my -Êla łam, ̋ e to b´ dzie po mysł na nie za le˝ ne ̋ y cie – alete 4 la ta po ka za ły, ˝e si´ my l´. I robiłam coÊ innego.A˝ przyszedł grudzieƒ '81 i znowu wszyst ko si´ zmie -ni ło. Wte dy za cz´ łam współ pra c´ z Omni pres sem –„spół dziel nià nie zwe ry fi ko wa nych dzien ni ka rzy”i za cz´ łam dla nich pi saç fe lie to ny: naj pierw opar tena „Ra dach szlach ci ca pol skie go z 1616 ro ku” – tro -ch´ li te ra tu ry, tro ch´ et no gra fii i do bra ne do mie sià -ca prze pi sy…

Jed nak w 1985 wró ci łam do po my słu ksià ̋ ek ku -char skich, tro ch´ in nych i za cz´ łam zbie raç ma te ria ły, czy taç pa mi´t -ni ki i wspo mnie nia do „Pol skiej Wi gi lii”. Z tej to oka zji mój wy daw ca,Wi told Bój ski z „Wa try”, ze tknàł si´ z uli cà My sià. Tym ra zem jed nakpo wód był in ny. Po nie wa˝ ksià ̋ ecz ka skła da si´ w po ło wie z opra co -wa nia hi sto rii i pol skiej tra dy cji wi gi lij nej, uwa gi cen zo ra do ty czy ły cy -to wa nych frag men tów li te ra tu ry i wier szy „za ka za nych po etów”:Obe ryƒ skiej, Wie rzyƒ skie go, He ma ra… Oczy wi Êcie, wte dy za ka za -nych. Ksià ̋ ecz ka wy szła w ro ku 1986. W ta ki sam spo sób pi sa na by ła„Pol ska Wiel ka noc”, póê niej „Pol ska kuch nia my Êliw ska”. Jak wi dzisz,za wsze po ru sza łam si´ w kr´ gu kuch ni pol skiej. A po tem przy szedłrok 1989, pa dło wy daw nic two „Wa tra” i tro ch´ in nych paƒ stwo wychwy daw nictw, za to po wsta ły no we pry wat ne i nad szedł okres ma łychksià ̋ e czek, wy da wa nych w „Bi blio tecz ce Po rad ni ka Do mo we go”. Towte dy w wy daw nic twie Pró szyƒ ski wy szły dwie du ̋ e po zy cje „Co ja da -no w So pli co wie” i „Sma kosz War szaw ski”, uka zu jà cy 400-let nià hi -sto ri´ sto łecz no Êci War sza wy. Póê niej za cz´ ła si´ mo ja współ pra caz wy daw nic twem „Âwiat Ksià˝ ki”, w któ rym wy szły 4 to my o pol skichtra dy cjach i pol skiej kuch ni: „Pol skie tra dy cje Êwià tecz ne”,” Na pol -skim sto le. Tra dy cje i prze pi sy kuch ni szla chec kiej”, „Kuch nia po st na”– tra dy cje i po tra wy” oraz „Pol skie Êlu by”.

Two ja ostat nia ksià˝ ka to „Kuch nia pol ska. Po tra wy re gio nal ne”.Za mie Êci łaÊ w niej po nad 1000 prze pi sów. Wie le z tych po traw na daljest w co dzien nym re gio nal nym ja dło spi sie, wie le trium fal nie po wró -ci ło, nie któ re war to wpro wa dziç do na sze go me nu. Sà smacz ne, zdro -we, naj cz´ Êciej ła twe do przy go to wa nia, wy ko rzy stu jà ce miej sco weskład ni ki. Dla cze go kuch nia re gio nal na? Ile cza su za j´ ło Ci zbie ra -nie do niej ma te ria łów? Skàd prze pi sy: jeê dzi łaÊ po Pol sce, pi sa łaÊdo za przy jaê nio nych go spo dyƒ…

Ma te ria ły do niej zbie ra łam dłu go – od 1999 ro ku. Wte dy jesz czekuch nia re gio nal na nie by ła ta ka mod na jak dziÊ. Ale mnie in try go wa -ła. Za cz´ ły do pie ro po wsta waç skan se ny, za cz´ to gro ma dziç li te ra tu -r´ et no gra ficz nà, w któ rej nie wie le by ło o re gio nal nym pol skimje dze niu. Zdo byç od po wied nie opra co wa nia nie by ło ła two. W Mu -zeum Et no gra ficz nym w War sza wie du ̋ o by ło ma te ria łów o tym co ja -da jà (ja da li)… Abo ry ge ni w Au stra lii, Mu rzy ni w Su da nie itp.Na to miast pol ska kuch nia koƒ czy ła si´ na ma łych ksià ̋ ecz kach wy da -wa nych przez po wia to we ra dy na ro do we z cza sów koƒ ca Go muł kii po czàt ków Gier ka. Bar dzo przy kro jo ne do tam tych cza sów i mo˝ li -wo Êci.

Zgło si łam si´ wte dy do Mi ni ster stwa Rol nic twai stam tàd do sta łam spis oÊrod ków do radz twa rol ni -cze go w ca łej Pol sce. Wy sła łam do nich oko ło 500 e --ma ili i li stów. Do sta łam doÊç du ̋ o od po wie dzi,przy sła no mi wie le ksià ̋ e czek opra co wa nych przezko ła go spo dyƒ wiej skich, po wia to we za rzà dy do rad -ców rol ni czych. Wiel kie po dzi´ ko wa nia na le ̋ à si´szcze gól nie oÊrod kom do radz twa z Rze szowsz czy zny(Bo gu chwa ła, Lu ba czów), Ko Êcie rzy ny, Ja sła, Au gu -sto wa, Strzy ̋ o wa, War mii i Ma zur, Ku jaw, Kur pi.Naj cie kaw sze by ły e -ma ile z za chod niej Pol ski, gdziez wie lu KGW do sta wa łam od po wie dzi: „Dro ga Pa niHan no, do pó ki my tu nie przy je cha li Êmy nie by ło tu˝ad nej kuch ni” – i do łà cza no prze pi sy z Wi leƒsz czy -zny czy Lwo wa.

Chcia ła bym do daç, ˝e pierw szy raz ze tkn´ łam si´z ko łem go spo dyƒ wiej skich w Gie dla ro wej, gdzie zo -

sta łam za pro szo na na „Wło Êciaƒ skie Ja dło”. Twój ulu bio ny prze pis, któ ry zna lazł si´ w tej ksià˝ ce?Poniewa˝ jestem „Êledzio˝ercà" to oczywiÊcie ulubione przepisy to

te na Êledzie w ró˝nej postaci np. „War miƒ skie Êle dzie w czosn ko -wym so sie” (str. 60) „Âle dzie po ka szub sku i Po mor sku” (str. 14) Âle -dzie po gó ral sku z bryn dzà” (str. 452)… wła Êci wie wszyst kie prze pi syna Êle dzie z tej ksià˝ ki.

Na st´p na ksià˝ ka ju˝ po wsta je, czy do pie ro si´ do niej przy mie -rzasz? Z ja kà kuch nià zmie rzysz si´ tym ra zem?

Swe go cza su na pi sa łam ksià ̋ ecz k´, któ rà wy da no pt. „Kuch niaeu ro pej ska”. Jest to ro dzaj prze wod ni ka pod ha słem „wszyst ko za -le ̋ y od gar ni tu ru (gar ni)”, oma wia jà ce go jak w za le˝ no Êci od do -dat ków sma ku jà i na zy wa jà si´ ró˝ ne po tra wy. In na mo ja ksià ̋ ecz kapod dziw nym ty tu łem „Jak bły snàç ta len tem ku li nar nym”, opi sy wa -ła no we pro duk ty, któ re po ja wi ły si´ na pol skim ryn ku, i prze pi syz wy ko rzy sta niem ich w pol skiej kuch ni do mo wej. Obie na pi sa neby ły na proÊ b´ czy tel ni czek, kie dy pol ska rze czy wi stoÊç skle po waza cz´ ła si´ zmie niaç. Te raz od da j´ Wy daw nic twu ksià ̋ ecz k´ o za -sto so wa niu owo ców tro pi kal nych i eg zo tycz nych w pol skiej kuch ni.Nie jest to rzecz o kon fi tu rach, d˝e mach czy cia -stach, ale o za sto so wa niu owo ców do daƒ z ryb,mi´s, dro biu itp.

˚y cz´, aby ksià˝ ka uka za ła si´ jak naj szyb ciej.

„KUCH NIA POL SKA. PO TRA WY RE GIO NAL NE”

Han na Szy man der ska (Âwiat Ksià˝ ki)

Re gio nal na ku char ka z Han nà Szy man der skà, au tor kà ksià ̋ ek ku li nar nych, roz ma wia Gra ̋ y na Kur piƒ ska

46-47 gastronomia:Smak i tradycja 7-01-11 12:01 Strona 47


SMACZNEGO!

Ja kie miej sce w Pa na kuch ni zaj mu jà pro duk ty re gio nal ne?Pro duk ty re gio nal ne sà je dy ny mi słusz ny mi i wła Êci wy mi su row ca -

mi do przy go to wy wa nia do brych, pol skich po traw. My tak na praw -d´ nie zna my na szej kuch ni, nie umie my si´ dzi´ ki niej pro mo waç.Mnie da je wiel kà ra doÊç si´ ga nie do tra dy cyj nych su row ców, zwłasz -cza do kasz, dzi czy zny, ziół.

Ja ka jest na sza kuch nia?Je Êli pa trzy my przez pry zmat cza sów po wo jen nych, to wy da je nam

si´, ˝e jest ci´˝ ka, pro sta i ubo ga. A jak si´ gnie my do sta rych prze -pi sów, na przy kład dwor skich, to od kry je my jej zu peł nie no we wa -lo ry. Dla te go, mo im zda niem, pol ska kuch nia po win na przejÊç „fa celi fting” – od Êwie ̋ e nie, po nie wa˝ tak na praw d´ to nie pa mi´ ta my ju˝o tym, jak ona by ła lek ka, fi ne zyj na, peł na aro ma tów..

Czym pach nie pol ska kuch nia?To sà roz ma ite aro ma ty, w za le˝ no Êci od re gio nu. Pół noc na Pol -

ska pach nie dla mnie su szo ny mi owo ca mi, po łu dnio wa i za chod nia– kmin kiem. Pod ha le to z ko lei aro mat w´ dze nia, przy pa la nia. Jestjesz cze bar dzo wa˝ ny w kuch nia na szej za pach ja łow ca, a w daw nejkuch ni pol skiej – aro mat kar da mo nu. Dla mnie za pach pol skiejkuch ni to tak ̋ e wszech obec ny za pach ki szo nek – wszak je ste Êmymi strza mi Êwia ta w ich spo rzà dza niu. Ki si my do sko na le ka pu st´,ogór ki, ry dze…

Pa na ulu bio ne da nie?Uro dzi łem si´ na Pod la siu, wić to wa rzy szy ła mi dzi -

czy zna, zio ła i – przede wszyst kim gry cza ki – to po tra waz ka szy gry cza nej w zu peł nie in nej for mie. Nie ta ka, ja kàpa mi´ ta my z PRL -u. Gry czak to ro dzaj ser ni ka: mo ̋ e byç przy rzà dzo ny na sło no al bo na słod ko. I ko -niecz nie z twa ro giem. Ja w ogó le je stem mi ło Êni kiemkasz, a zwłasz cza ka szy gry cza nej – prze ra biam je na swo -jà mo dł´: ro bi´ su fle ty, pud din gi, pu ree gry cza ne z owo -ca mi, pie ro gi. Ka sze to prze cie˝ je den z pod sta wo wychpro duk tów, cha rak te ry stycz nych dla pol skiej kuch nii uwa ̋ am, ˝e po win ny wró ciç do na sze go ja dło spi su, tak -

˝e ze wzgl´ dów zdro -wot nych. Roz ma iteka sze: gry cza na, jćz -mien na, per ło wa, mo -gà z po wo dze niemza stà piç wło skie ma ka -ro ny. Pre fe ruj my pol -skie ka sze.

Jed nak co raz wi´ cej osób wo li cu dzo ziem skie no win ki. Nie mó -wi´, ˝e to êle, ale mo ̋ e war to po wal czyç te˝ o na sze. Jak prze ko naçkon su men ta do pol skiej kuch ni?

My wy gra my tyl ko wte dy, je Êli obro ni my na sza kuch ni´ i zro bi myna tym biz nes. A w tym dzia ła niu bar dzo wa˝ na jest uczci woÊç. Nieoszu ki waç na tra dy cji, nie uda waç re gio nal no Êci. Bar dzo wa˝ ne jestby nasz klient znał hi sto ri´ pro duk tu, wie dział, ˝e jest au ten tycz na,wie dział z cze go po tra wa jest przy rzà dzo na, ja kà ma histori´, ̋ e u˝y -to do niej pro duk tów lo kal nych, od oko licz nych pro du cen tów.

Co Pan za pro po nu je ja ko au tor skie me nu na Bo ̋ e Na ro dze nie?– Nie je stem tu zbyt ra dy kal ny. Na przy kład nie prze ra biam kom -

po tu z su szu, bo to kla sy ka i zmie nia nie go nie ma sen su, chy ba ˝e -by do daç nie co kar da mo nu al bo la sk´ cy na mo nu. Na to miast mo jeau tor skie wa ria cje Êwià tecz ne to np. zu pa grzy bo wa z su szo ny mi

owo ca mi, wi Ênia mi lub Êliw ka -mi, za bie la na mle kiem al bo al ter na tyw ne dla ku ti „ma -ków ki” – w Êrod ku ze słod kàchał kà. No i stru del z cia stafran cu skie go – w je go Êro dekwło ̋ ył bym ka sz´ jćz mien nàz zie lo nà so cze wi cà i ka wał kikar pia – to wszyst ko prze sma -˝o ne i ma my pysz ne daniena Êwi´ ta.

Dzi´ ku j´ za roz mo w´.

Pach nà ca pol ska kuch niaZ Ka ro lem Okra sà, mi strzem ku char skim, sze fem kuch ni w re stau ra cji „Plat ter” przy uli cy Emi lii Plat ter w War sza wie roz ma wia Iza bel la By szew ska.

Gryczak janowski

48-50 przepisy:Smak i tradycja 7-01-11 12:57 Strona 48

Fa wor ki bi te („Pol ska kuch nia tra dy cyj na”

Han na Szy man der ska, Âwiat Ksià˝ ki)● 1 ¼ szklan ki mà ki ● 5 ˝ół tek ● ły˝ ka g´ stej Êmie ta ny ● ły˝ ka cu -

kru pu dru ● ły˝ ka so ku z cy try ny ● sma lec do sma ̋ e nia ● cu kier pu -der do po sy pa nia

Na stol ni c´ prze sie wa my mà k´, do da je my ˝ółt ka Êmie ta n´, cu kierpu der i sok z cy try ny. Za gnia ta my doÊç twar de cia sto (jak na pie ro -gi), bar dzo do kład nie wy ra bia my. Ukła da my na stol ni cy i wy bi ja my

wał kiem tak dłu go, a˝ utwo rzà si´p´ che rzy ki po wie trza. Owi ja myw Êcie recz k´, zo sta wia my na 1-2go dzi ny, aby od po cz´ ło. Od kra wa -my po ka wał ku, ka˝ dy roz wał ko -wu je my cien ko, kro imy w uko Ênepa sy sze ro ko Êci 20-3 cm i dłu go -Êci 8-10 cm. Pa ski na ci na myw Êrod ku, przez otwór prze wi ja myje den ko niec.

Sma ̋ y my par tia mi na moc no roz grza nym smal cu z obu stronna ja sno zło ty ko lor (vco ja kiÊ czas wrzu ca my do go rà ce go tłusz czuka wa łek su ro we go ziem nia ka). Po wy j´ ciu ły˝ kà ce dza ko wà osusz -my na bi bu le, ukła da my na pół mi sku, po sy pu je my cu krem pu drem.

Pàcz ki war szaw skie („Pol ska kuch nia tra dy cyj na”

Han na Szy man der ska, Âwiat Ksià˝ ki)Za czyn: ● 60-70 g dro˝ d˝y ● ½ szklan ki mle ka ● ły˝ ka mà ki ● ły -

˝ecz ka cu kru Cia sto: ● 500 g mà ki pszen -

nej ● 7 ˝ół tek ● 130 g cu kru ●opa ko wa nie cu kru wa ni lio we -go (lub ½ la ski wa ni lii) ●

szklan ka słod kiej Êmie tan ki ●130 g ma sła ● sól ● ½ szklan kikon fi tu ry z ró ̋ y ● 50 g drob nopo sie ka nych mig da łów ● sma -lec do sma ̋ e nia ● cu kier pu -der lub lu kier

Ucie ra my dro˝ d˝e z cu kremi mà kà, do kład nie mie sza myz cie płym mle kiem, zo sta wia -my w cie płym miej scu na 30mi nut. Do ron del ka wbi ja my ˝ółt ka, do da je my cu kier i cu kier wa ni -lio wy. Ron de lek usta wia my na garn ku z go tu jà cà si´ wo dà i ubi ja myna pa rze na gład ki krem. Do mi ski prze sie wa my mà k´, do da je myubi te ̋ ółt ka ra zem z lek ko pod grza nà Êmie tan kà, do kład nie mie sza -my drew nia nà ły˝ kà. Do da je my sól, za czyn i wy ra bia my cia sto conaj mniej 15-20 mi nut. Kie dy prze sta je si´ le piç do ràk, wle wa my sto -pio ne, ale chłod ne ma sło i wy ra bia my jesz cze kil ka mi nut. Przy kry -wa my Êcie recz kà i zo sta wia my w cie płym miej scu do wy ro Êni´ cia(1-1½ go dzi ny). Do kład nie mie sza my kon fi tu r´ z ró ̋ y z po sie ka ny -mi mig da ła mi. For mu je my pàcz ki, na dzie wa my ró ̋ à i par tia mi sma -˝y my.

Ma ko wiec (ro dzin ny ze szyt z prze pi sa mi Ga Ka)

Cia sto: ● 1 kg mà ki ● ½ l mle ka ● 5 dag dro˝ d˝y ● 2 jaj ka ● 2 ̋ ółt -ka ● 12 dag ma sła ● ¼ kg cu kru ● ole jek mig da ło wy ● sól ● wa ni lia● ma sło do sma ro wa nia for my ● 1 jaj ko do sma ro wa nia cia sta

Ma sa ma ko wa: ● ½ kg ma ku ● 25 – 30 dag cu kru ● 5 dag ma sła● skór ka cy try no wa ● wa ni lia ● cy na mon ● 2 biał ka

Przy go to wu j´ ma s´ ma ko wà. Dłu gie, wà skie i gł´ bo kie fo rem kisma ru j´ tłusz czem i opró szam mà kà. Prze sie wam mà k´, ro bi´ roz -czyn z ⅓ kg mà ki, ¼ l mle ka, ły˝ ki cu kru i dro˝ d˝y. Roz czyn po wi -nien mieç g´ stoÊç do brej Êmie ta ny. Przy kry wam, zo sta wiamw cie płym miej scu do wy ro Êni´ cia. ˚ółt ka i ja ja ubi jam z cu kremna pa rze, wle wam do mi ski, do da j´ resz t´ mà ki, wy ro Êni´ ty roz czyn,szczyp t´ so li i mle ko, wy ra biam cia sto, a˝ b´ dzie od sta waç od mi skii r´ ki, a na po wierzch ni cia sta uka ̋ à si´ p´ che rzy ki. Do da j´ sto pio -ne ma sło, wy ra biam jesz cze chwi l´. Cia sto po win no byç do syç g´ -ste. Przy kry wam i sta wiam w cie płym miej scu, aby wy ro sło. Gdycia sto dwu krot nie zwi´k szy swo jà ob j´ toÊç, wy ra biam struc le (z tejpor cji skład ni ków wy cho dzà trzy): ok. 30 dag cia sta dro˝ d˝o we gokła d´ na stol ni c´ po sy pa nà mà kà i wał ku j´ pro sto kàt 30x25 cm. Od -mie rzam ok. 30 dag ma sy ma ko wej, wy kła dam na cia sto, roz sma ro -wu j´ rów no, po zo sta wia jàc dwu cen ty me tro we mar gi ne syprzy dłu˝ szych brze gach.

Cia sto zwi jam cia sno w ru lon po li nii krót sze go bo ku, wkła damdo fo rem ki, zo sta wiam przy kry te w cie płym miej scu. Gdy struc le wy -ro snà, sma ru je je roz mà co nym ja jem, wsta wiam do Êred nio na grza -ne go pie kar ni ka, pie k´ 40 – 50 mi nut. Co ja kiÊ czas pró bu j´drew nia nà szpil kà, je Êli po na kłu ciu cia sta szpil ka jest su cha, cia stojest upie czo ne. Cia sto wyj mu j´, lek ko schła dzam, od dzie lam no ̋ emod fo rem ki, wy kła dam na de secz k´, stu dz´. Struc l´ po upie cze niumo˝ na lu kro waç.

Pier nicz ki z lu krem (ro dzin ny ze szyt z prze pi sa mi Ga Ka)

● 600 g mà ki ● 200 g mio du (wie lo kwia to wy, li po wy lub gry -cza ny) ● 130 g ma sła (w temp. po ko jo wej) ● 100 g cu kru pu -dru ● 2 jaj ka ● 2 opa ko wa nia przy praw do pier ni ka ● ły˝ kaso dy oczysz czo nej ● ły˝ ka ka kao (je Êli chce my pier nicz ki ciem -niej sze) ● pa pier do pie cze nia

Mà k´ mie szam z przy pra wa mi, cu krem i so dà oczysz czo nàoraz ewen tu al nie z ka kao. Do da j´ jaj ka oraz miód i wszyst kora zem za gnia tam. Z po wsta łe go cia sta po roz wał ko wa niu(na ok. 4-5 mm) wy ci nam cia stecz ka o ró˝ nych kształ tachza po mo cà fo re mek. Pie k´ je na bla sze, wcze Êniej wy ło ̋ o nejpa pie rem do pie cze nia, przez 10 mi nut w temp. 150 stop ni.Ostu dzo ne pier nicz ki ozda biam lu krem.

Lu kier ● fi li ̋ an ka cu kru pu dru ● 3 ły˝ ki mle ka lub g´ stejÊmie ta ny ● sok z cy try ny

Do szkla nej mi ski wsy paç cu kierpu der, do daç mle ko (lub Êmie ta n´),wszyst ko do kład nie wy mie szaç. Je -˝e li lu kier jest za rzad ki na le ̋ y do -daç cu kier pu der, je ̋ e li zbyt g´ sty– odro bi n´ mle ka. Lu kier wsta wiçdo chłod ne go po miesz cze nia.Po schło dze niu do daç sok z cy try nydo sma ku.

Fot. I. By szew ska


SMACZNEGO!

Ła ko cie


Kul ki ryb ne w ga la re cie

● 50 dag fi le tów z min ta ja● 50 dag fi le tów z pan gi● 50 dag fi le tów z toł py gi (lub in nych ryb)● 1 to reb ka lub je den liÊç ˝e la ty ny ● 1 ły˝ ka ma jo ne zu● 1 ły˝ ka mie szan ki zmie lo nych su szo nych

wa rzyw● 2 jaj ka na twr do● sól i pieprz do sma kuZa go to wu je my litr wo dy ze zmie lo ny mi

su szo ny mi wa rzy wa mi. Wkła da my ry by i go tu je my 20 min. Na st´p nie wyj mu je my

na si to i cze ka my, a˝ osty gnie. Wy war prze -le wa my przez ga z´ i do da je my ˝e la ty n´.

Ry b´ roz drab nia my w pal cach, do da je myma jo nez, sól i pieprz. For mu je my kul ki wiel -ko Êci pi łeczk ping pon go wych.

Na pół mi sku ukła da my po kro jo ne w krà˝ -ki jaj ka, a na nich kul ki ryb ne. Wszyst ko za -le wa my g´st nie jà cà ga la re tà.

Âle dzie nie od Êwi´ ta (por cja na jed nà oso b´)

So lo ne go Êle dzia po kro iç w ma łe pa -secz ki. Nie wiel kà cu kro wà ce bu l´ po -kro iç w piór ka lub w bar dzo drob nàko stecz k´. Na pół mi sku uło ̋ yç war stw´ce bu li i skro piç cy try nà. Po ukła daçczàst ki Êle dzia, skro piç cy try nà i po sy -paç tłu czo nà lub mie lo nà ko len drà.

Na st´p na war stwa: na po przed niejpo ło ̋ yç kil ka cien kich krà˝ ków cy try nybez skór ki i za laç oli wà lub ole jem lnia -

nym. Ca łoÊç od sta wiç na je den dzieƒ. Po da -waç z ra zow cem.

Pstràg z mig da ła mi

● 5 pstrà gów● 10 dag płat ków mig da łów● 8 ły ̋ ek oli wy z oli wek● na tka pie trusz ki● 1 cy try na● sól, pieprzSpra wio ne pstrà gi umyç i osu szyç. Uło ̋ yç

w ˝a ro od por nym na czy niu i przy ru mie niçna oli wie, odro bi n´ po so liç. Po sy paç pstrà gipłat ka mi mig da ło wy mi. Wło ̋ yç na czy niedo pie kar ni ka roz grza ne go do 180 st. Cna 15 mi nut. Wy jàç, po laç so kiem z cy try nyi po sy paç po sie ka nà na tkà.

Ser nik biał ko wy pu szek

● 1 kg se ra bia łe go● 10 ja jek● 1 szkl. cu kru pu dru● 1 opak. cu kru wa ni lio we go● 1 opak. bu dy niu wa ni lio we go● ½ kost ki ma sła● aro mat po ma raƒ czyMa sło roz pu Êciç i ostu dziç. Ja ja ubiç z cu -

krem pu drem i cu krem wa ni lio wym, do daçbia ły ser trzy krot nie prze mie lo ny, bu dyƒ,

aro mat i ma sło. Wszyst kie skład ni ki lek kowy mie szaç. Go to wà ma s´ prze ło ̋ yç do for -my, naj le piej okrà głej, wy sma ro wa nej ma -słem i po sy pa nej tar tà buł kà.

Piec w pie kar ni ku o temp. 180-190 st. Cok. 1 go dzi ny. Kie dy cia sto na wierz chu lek -ko zru mie ni si´, przy kryç je fo lià alu mi nio -wa i piec tak dłu go, a˝ pa ty czek wło ̋ o nydo cia sta b´ dzie lek ko wil got ny.

Pier nik z mar chwi

● ½ szkl. Wrzàt ku● 1 kg mar chwi● 2 dag dro˝ d˝y● 1 szkl. mà ki ku ku ry dzia nej● ½ szkl. oli wy● 2 ły˝ ki mio du● 10 dag ro dzy nek● 10 dag orze chów la sko wych● cy na mon● pieprz, sól● zmie lo ne goê dzi kiDo wrzà cej wo dy do daç po kro jo nà w czàst -

ki mar chew i ugo to waç. Od ce dziç z wo dy.Mar chew zmik so waç, prze stu dziç, do daçdro˝ d˝e roz pusz czo ne w odro bi nie wo dy,w któ rej go to wa ła si´ mar chew, lek ko prze -stu dzo nej. Po tem ko lej no do da waç: mà k´ ku -ku ry dzia nà, roz pusz czo ny miód, cy na mon,jaj ko, oli w´ oraz na mo czo ne wcze Êniej ro -dzyn ki i orze chy. Przy pra wy zmie liç, wszyst -kie ra zem i wrzu ciç do cia sta 1 ły˝ k´. Cia stolek ko po so liç, do daç mà k´ pszen nà, ka kaoi za gnieÊç doÊç twar de cia sto. Je Êli nie jesttwar de, to na le ̋ y do daç wi´ cej mà ki. Cia stoprze ło ̋ yç do for my wy sma ro wa nej oli wà i wy -sy pa nej otr´ ba mi. Po zo sta wiç w cie płymmiej scu do wy ro Êni´ cia. Piec w Êred nio na -grza nym pie kar ni ku ok. 1 go dzi n´.

Pier nik mo˝ na po laç po le wà: 2 ły˝ ki ma słai 2 ły˝ ki mio du, po sie ka ne orze chy wło skie

lub wiór ki ko ko so we. Wszyst kieskład ni ki roz pu Êciç w ron del ku,nie do pusz cza jàc do za go to wa -nia. Po le w´ wy laç na cie płe jesz -cze cia sto, po sy paç po sie ka ny miorze cha mi lub wiór ka mi ko ko -so wy mi. Od sta wiç do wy stu dze -nia.

Fot. Grzegorz Telka

Przepisy przygotowane na zlecenieMinisterstwa Zdrowia, u˝yczone przez Media


SMACZNEGO!

Karnawałowe wariacje


Za pro si li nas:

● Mi ni ster Rol nic twa i Roz wo ju Wsi – na Ga l´ z oka zji wr´ cze niazna ków „Po znaj Do brà ˚yw noÊç”.

● Part ne rzy pro jek tów REG TO UR and REG TO UR -POZ orazPrzed sta wi ciel stwo Flan drii przy Am ba sa dzie Bel gii – na pre -zen ta cj´ prze wod ni ka „Re gio nal hot spots gu ide”.

● Urzàd Mar szał kow ski Woj. Ma zo wiec kie go oraz Agen cja Ryn -ku Rol ne go – na spo tka nie in for ma cyj ne na te mat me cha ni -zmów po zy ski wa nia Êrod ków na dzia ła nia in for ma cyj ne

i pro mo cj´ ˝yw no Êci w ra mach Pro gra mu Roz wo ju Ob sza rówWiej skich na la ta 2007-2013.

● Mi ni ster stwo Rol nic twa i Roz wo ju Wsi – na se mi na rium dlagrup pro du cen tów rol nych.

● Mi ni ster stwo Rol nic twa i Roz wo ju Wsi – na kon fe ren cj´ nt.uczest nic twa rol ni ków w sys te mach ja ko Êci ˝yw no Êci.

● Dy rek cja Łódz kie go OÊrod ka Do radz twa Rol ni cze go – na Spo -tka nie Bo ̋ o na ro dze nio we.

● Bur mistrz mia sta Łe by i Pro boszcz Pa ra fii p.w. Wnie bo wzi´ ciaNMP – na XII „Fe sti wal po mu chla” w Łe bie.

„W SA LO NIE I W KUCH NI”El˝ bie ta Ko wec ka, (Zysk i S -ka).Pod ty tuł „Opo wieÊç o kul tu rzema te rial nej pa ła ców i dwo rów pol -skich w XIX w.” wier nie od da je jejza war toÊç. Nie jest to opo wieÊço wiel kich ucztach, nie co dzien nychku li nar nych zda rze niach. Au tor kapo ka zu je co dzien noÊç kuch ni i sa -lo nu. Zwy kłà za sta w´, co dzien neme nu, stół paƒ stwa, ich dzie ci, re -zy den tów i słu˝ by. Pre zen tu je oso -by nie zb´d ne dla spraw ne gofunk cjo no wa nie kuch ni, kre den su,za opa trze nia i ob słu gi sto łu. Po ka -

zu je spraw nie dzia ła jà cà ma chi n´, ja kà by ła kuch nia. Nie za po mi -na kosz tach, stàd roz dział „Ra chun ki, ra chun ki…” Wszak i pa łac,i dwór by ły kosz tow ny mi „in sty tu cja mi”. Oczy wi Êcie, nie za bra kłoprzy j´ç, ba li i sà siedz kich spo tkaƒ. Do te go te sta ro Êwiec kie ry sun -ki i zdj´ cia w ko lo rze se pii…

„DA NIA Z RYB” Bar ba ra Ja ki -mo wicz -Kle in (Âwiat Ksià˝ ki). Ry -by po win ny sta no wiç conaj mniej 25 proc. na sze go je dze -nia. Nie ste ty, jest znacz nie go rzej.W Pol sce ry by sà dro gie, z re gu łydo kon su men ta do cie ra jà mro ̋ o -ne, wy bór – z tym te˝ jest êle. Nieczas i nie miej sce na do cie ka niedla cze go tak si´ dzie je. Przyj mu -je my: ma my Êwie ̋ e ry by, słod ko -wod ne lub mor skie i chce my zjeÊçje w po sta ci, po ka zu jà cej ich naj -lep sze smak, aro mat i wy glàd. Si´ -ga my, wi´c, po po rad nik Bar ba ryJa ki mo wicz -Kle in. War to za czàç

od cz´ Êci „Co war to wie dzieç o przy rzà dza niu ryb”. Sztu kà jest ichskro ba nie, pa tro sze nie i usu wa nie oÊci. Au tor ka uczy nas te go krokpo kro ku. Pod po wia da, jak je przy go to waç w do mu i na pik ni ku, jakma ry no waç, z czym po da waç. I jesz cze jed no – jak po zbyç si´ nie -przy jem ne go za pa chu, w trak cie i po go to wa niu czy sma ̋ e niu ryb.Zna leêç tu mo˝ na po tra wy z ryb mor skich i słod ko wod nych, a na wetz owo ców mo rza. Au tor ka si´ gn´ ła po pol skie ry by i te z ob cychmórz, da ła prze pi sy z pol skiej i Êwia to wej kuch ni.

„AN TY KI. Po rad nik ko -lek cjo ne ra” (Wy daw nic two Ar -ka dy). Bo ga to ilu stro wa ne kom pen dium wie dzy dla współ -cze sne go ko lek cjo ne ra. Za an ty -ki uwa ̋ a si´ przed mio ty li czà cewi´ cej ni˝ 50 lat. Zbie ra nie ichto kosz tow ne hob by. Z re gu łyzbie racz spe cja li zu je si´ w jed nejlub dwóch, po krew nych dzie dzi -nach. KtoÊ zbie ra me ble, in nyszu ka por ce la no wych fi gu rek,a jesz cze in ny ku chen nych dro -bia zgów. Zdj´ cia cu de niek zesre bra, szkła czy por ce la ny za -chwy ca jà, wie dz´ na ich te mat

„sà czà” zwi´ złe, ale tre Êci we opi sy. Ka˝ dy, na wet ten, kto nie pa rasi´ zbie rac twem „sta ro ci”, z wiel kà przy jem no Êcià obej rzy i po czy -ta o srebr nych dzban kach, pa te rach i sztuç cach; o szkla nych kie li -chach, ka raf kach i pół mi skach; o por ce la no wych ta ler zach,ser wi sach i fi li ̋ an kach; o ha fto wa nych i ko ron ko wych ob ru sach czyser wet kach.

„1001 po my słów. POD-ŁO GI. Jak do braç pod ło g´do wn´ trza” Em ma Cal le ry(AR KA DY). Pod ło ga to in te -gral na cz´Êç po miesz cze nia,miesz ka nia, do mu. Ro dzajma te ria łu, z któ re go zo sta łazro bio na, ko lor, fak tu ra ma jàwpływ na at mos fe r´ po ko ju,kuch ni czy ła zien ki. Wa˝ nyjest styl i tryb ˝y cia miesz kaƒ -ców, wa˝ ne oto cze nie i cha -rak ter ca łe go wy stro ju. A jestw czym wy bie raç! Współ cze -sne ma te ria ły pod ło go we – pi sze au tor ka – sà wcià˝ do -

sko na lo ne i co raz le piej speł nia jà sta wia ne przed ni mi wy ma ga nia.W kuch ni – by wa sa mo dziel na, ale cz´ sto jest to tyl ko wy dzie lo nacz´Êç du ̋ e go po miesz cze nia, peł nià ce go ró˝ ne funk cje – oprócz te -go, ˝e pod ło ga ma byç prak tycz na, po win na byç ład na i od po wia daçcha rak te ro wi po miesz cze nia.

Ga Ka


ROZMAITOÂCI


Dzie dzic two ku li nar ne w sek to rze ˝yw no Êci na tu ral nej wy so kiej ja ko Êci, ochro na i pro mo cja po przez wspól ny znak to wa ro wy gwa ran cyj ny

In for ma cje: www.pro duk ty re gio nal ne.pl; izba@pro duk ty re gio nal ne.pl

Pierwszy w Polsce system jakoÊciowydla produktów tradycyjnych

Sys tem ja ko Êcio wy „Ja koÊç Tra dy cja” słu ̋ y wy ró˝ nia niu pro duk tów ˝yw no Êcio wych wy so kiej ja ko Êci z uwzgl´d nie niem pro duk tów tra dy cyj nych

SYS TEM STA WIA NA:Ja koÊç pro duk tu: do sys te mu sà przyj mo wa ne wy łàcz nie pro duk ty wy so kiej ja ko Êci wy ni ka jà cej z ich tra -

dy cyj ne go cha rak te ru, po sia da jà ce szcze gól nà ja koÊç i re pu ta cj´. Znak Ja koÊç Tra dy cja jest zna kiem za re -je stro wa nym w Urz´ dzie Pa ten to wym z nu me rem Z -307821 i chro nio ny zgod nie z pra wem wła sno Êciprze my sło wej ja ko znak wspól ny gwa ran cyj ny.

Kon tro l´ ja ko Êci: pro du cen ci sà zo bo wià za ni do po sia da nia cer ty fi ka tu zgod no Êci, po twier dza jà ce gowy twa rza nie pro duk tu zgod nie ze spe cy fi ka cjà.

Otwar toÊç sys te mu: do sys te mu mo gà przy stà piç wszy scy rol ni cy, pro du cen ci rol ni, prze twór cy w kra jui za gra ni cà.

Je dy nym kry te rium przy j´ cia do sys te mu pro duk tu jest je go ja koÊç. Przej rzy stoÊç i iden ty fi ko wal noÊç pro duk tu: u˝y wa jà cy zna ku pro du cen ci sà zo bo wià za ni do okre Êle -

nia cz´ sto tli wo Êci i za kre su kon tro li oraz pro wa dze nia do ku men ta cji ma jà cej na ce lu za pew nie nie peł nejiden ty fi ko wal no Êci pro duk tu (tra ce abi li ty).

Uczest ni cy sys te mu „Ja koÊç Tra dy cja” mo gà ubie gaç si´ o po moc fi nan so wà w ra mach Pro gra mu Roz wo ju Ob sza rów Wiej skich na la ta 2007-2013


01-02 52-53okladki:Smak i tradycja 7-01-11 13:29 Strona 1 · W dniu 12 paê dzier ni ka do sta łem...

Documents

Transcript of 01-02 52-53okladki:Smak i tradycja 7-01-11 13:29 Strona 1 · W dniu 12 paê dzier ni ka do sta łem...