1

PODSTAWY WIEDZY Z ZAKRESU PRAWA

CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO

Prawo cywilne – nazwa ta wywodzi się od łacińskiego ius civile ( prawo obywatelskie).

Przedmiotem prawa cywilnego są stosunki cywilnoprawne (art. 1 Kc) majątkowe i niektóre osobiste, zaistniałe między podmiotami prawa. Cechą istotną i charakterystyczną prawa cywilnego jest równorzędność podmiotów, tzn., że żaden z podmiotów w istniejącym stosunku prawnym nie jest podporządkowany drugiemu. Równorzędność podmiotów prawa różni prawo cywilne od prawa administracyjnego i prawa finansowego, których przedmiotem są również stosunki majątkowe. Są to jednak stosunki kształtowane nie na zasadzie równorzędności podmiotów, lecz zwierzchnictwa organów administracyjnych, np. decyzja organu administracyjnego o wywłaszczeniu czy nałożeniu podatku na konkretne osoby.

Niektóre stosunki majątkowe mające charakter stosunków cywilnoprawnych są także uregulowane przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz Kodeksu pracy.

Przepisy prawa cywilnego maja zastosowanie zarówno do osób fizycznych, jak i prawnych, i w układzie mieszanym, tzn. że podmiotami określonego stosunku prawnego są albo wyłącznie osoby fizyczne tj. poszczególni obywatele, albo wyłącznie osoby prawne np. przedsiębiorstwa, albo po jednej stronie podmiotem jest osoba fizyczna, a po drugiej osoba prawna.

Zakres zagadnień regulowanych przez prawo cywilne jest bardzo szeroki. Stąd potrzeba jego podziału na działy według problematyki, które dotyczą.

Działami prawa cywilnego są:

1. część ogólna, 2. prawo rzeczowe, 3. prawo zobowiązaniowe, 4. prawo spadkowe.

Część ogólna obejmuje przepisy mające zastosowanie we wszystkich działach prawa cywilnego. Mogą też one mieć zastosowanie w innych gałęziach prawa. Ich treścią są istotne i wspólne dla poszczególnych stosunków prawnych, kształtowanych na gruncie norm zawartych w pozostałych częściach prawa cywilnego, normy i zasady, których pominięcie stawia pod znakiem zapytania ważność czynności prawnej dokonanej na gruncie prawa rzeczowego, zobowiązaniowego czy spadkowego.

Prawo rzeczowe jest zespołem przepisów normujących instytucję własności i niektóre inne prawa do korzystania z rzeczy.

2

Prawo zobowiązaniowe reguluje stosunki prawne powstające między podmiotami w związku z dokonywaną wymianą dóbr i świadczeniem usług. Dotyczy zatem stosunków zachodzących między wierzycielem a dłużnikiem zobowiązanym do spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela.

Prawo spadkowe obejmuje zespół przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu cywilnych, majątkowych praw i obowiązków osoby zmarłej na spadkobierców.

Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest Kodeks cywilny – ustawa z 23 kwietnia 1964r. –obowiązująca od 1 stycznia 1965r. z późniejszymi zmianami.

Kodeks cywilny składa się z czterech ksiąg obejmujących:

- część ogólną, - własność i inne prawa rzeczowe, - zobowiązania, - spadki.

Kodeks cywilny nie wyczerpuje całej problematyki stosunków cywilnoprawnych. Poza przepisami kodeksowymi pozostają zagadnienia uregulowane przez prawo autorskie, prawo wynalazcze, prawo wekslowe, czekowe, spółdzielcze itp.

1.Podmioty prawa cywilnego

Osoby fizyczne – art. 8 – 32 K c

Osoba fizyczna to każdy człowiek jako uczestnik stosunków cywilnoprawnych. Atrybutem każdej osoby fizycznej jest zdolność prawna.

zdolność prawna – możność bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających ze stosunków cywilno-prawnych /od urodzenia/ .

Od zdolności prawnej należy odróżnić zdolność do czynności prawnej czyli możność dokonywania działań, jakimi są czynności prawne.

zdolność do czynności prawnych : pełna, ograniczona, brak zdolności do czynności prawnych.

Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Pełnoletnim jest osoba, która ukończyła lat 18-cie lub uzyskała ją przez zawarcie małżeństwa. Osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych może dokonywać ze skutkami prawnymi wszelkich czynności prawnych.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych

3

zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych. Jeżeli osoba taka dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna. Ponadto osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem /chyba, że sąd opiekuńczy inaczej postanowił/ oraz zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego / np. kupno gazety itp./.

Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, ale potrzebna jest jej pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla takiej osoby sąd ustanawia kuratelę.

Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.

Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych / np. pijaństwa lub narkomanii/, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Sąd dla takiej osoby ustanawia opiekę, chyba że osoba taka jest jeszcze pod władzą rodzicielską.

Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu – art. 25 Kc.

Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.

Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

Zasadniczą przyczyną ustania osoby fizycznej jest śmierć.-dokumentowana w aktach stanu cywilnego. Jednak nie zawsze może nastąpić formalne udokumentowanie śmierci.

W przypadku długotrwałego zaginięcia osoby fizycznej istnieje możliwość uznania jej za zmarłą. Domniemywa się, że osoba zaginiona zmarła w chwili oznaczonej w orzeczeniu sądu o uznaniu za zmarłą.

4

Podstawowym terminem pozwalającym na uznanie osoby zaginionej za zmarłą jest upływ dziesięciu lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości osoba zaginiona jeszcze żyła. Jednakże wystarcza okres pięcioletni, gdyby w chwili uznania za zmarłą osoba zaginiona ukończyła siedemdziesiąt lat. Uznanie osoby za zmarłą nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym ukończyłaby ona dwadzieścia trzy lata.

Zaginięcie w przypadkach szczególnych (np. katastrofy samolotu) uzasadnia uznanie osoby zaginionej za zmarłą po upływie krótszych terminów niż ww. wymienione.

Indywidualizacja osób fizycznych

Dane dotyczące osób fizycznych ( imię i nazwisko, urodzenie, małżeństwo, zgony, płeć, pochodzenie od rodziców, imię i nazwisko dziecka oraz jego przysposobienie, zmiany dotyczące ww. okoliczności) rejestruje się w księgach stanu cywilnego. Prowadzone przez te urzędy akta stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. Niezgodność treści aktów stanu cywilnego z prawdą może być udowodniona w zasadzie tylko w trybie szczególnego postępowania cywilnego.

Obok tych dokumentów ważną rolę odgrywa także dowód osobisty, który jest dokumentem stwierdzającym tożsamość osoby fizycznej.

Osoby prawne – art. 33-43 Kc

Podmiotami prawa cywilnego są poza osobami fizycznymi – także osoby prawne. Każda więc osoba prawna – na wzór osób fizycznych- wyposażona jest w zdolność prawną; może mieć własne prawa i obowiązki. Nabywa je albo zbywa także we własnym imieniu. Ma zatem odrębny od innych osób prawnych albo fizycznych majątek. Podobnie jak osoby fizyczne, również osoby prawne odpowiadają swoim majątkiem za niewykonanie zobowiązań.

Zgodnie z art. 33Kc osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

Osobowość prawna to przyznana przez normę prawną zdolność bycia samodzielnym podmiotem praw i obowiązków, występowania w stosunkach cywilno – prawnych we własnym imieniu i na własny rachunek.

Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy; w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych, organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także statut. Odesłanie to prowadzi do różnego rodzaju pozakodeksowych ustaw, które bądź regulują pewne rodzaje osób prawnych / np. spółki handlowe, spółdzielnie, szkoły wyższe, przedsiębiorstwa państwowe/,

5

bądź to wydane są dla indywidualnie oznaczonych osób prawnych /np. Narodowego Banku Polskiego/. Statuty zaś stanowią typowy i przeważnie obowiązkowy element uzupełniający ustawową regulację osób prawnych. W żadnym jednak razie ich treść nie może być niezgodna z ustawą.

Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba ze przepisy szczególne stanowią inaczej. Nie obowiązuje jednak generalny nakaz prowadzenia rejestrów dla wszystkich osób prawnych – tj. tych nielicznych /np. gmin, szkół wyższych/.

Osobę prawną indywidualizuje w obrocie cywilnoprawnym jej nazwa, która pełni analogiczną funkcję do imienia i nazwiska osoby fizycznej. Nazwę ustala akt erekcyjny osoby prawnej / ustawa, rozporządzenie, umowa, statut/.

Osoba prawna działa przez swoje organy. Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora.

Skarb Państwa jest jedyną państwową osobą, która przymiot ten uzyskała bezpośrednio na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej.

Państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.

Siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający /chyba, że ustawa lub statut stanowi inaczej/.

Rodzaje osób prawnych:

państwowe osoby prawne:

Skarb Państwa,

inne państwowe osoby prawne / przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe np. PKO BP, państwowe szkoły wyższe, Polska Akademia Nauk/.

Państwo, będące polityczną organizacją społeczeństwa, pełni swoje zadania publiczne przede wszystkim w formie działań władczych. Realizacja tych zadań wymaga jednak również korzystania przez państwo z jego mienia (własności i innych praw majątkowych) oraz uczestniczenia w stosunkach cywilnoprawnych na równych zasadach z innymi podmiotami prawa cywilnego. Zadania te pełni państwo w postaci Skarbu Państwa pojętego jako swoisty podmiot prawa cywilnego. Można zatem powiedzieć, że Skarbem Państwa jest samo państwo występujące w charakterze

6

podmiotu cywilnoprawnego. W języku prawniczym określa się go również mianem fiskus.

Poza nim system prawny konstruuje także inne państwowe osoby prawne, które mają swój własny, odrębny od Skarbu Państwa, majątek.

Ze względu na to, że Skarbem Państwa w istocie jest samo państwo występujące w swoistej roli, istnieje tylko jeden Skarb Państwa w RP, który nie powstaje, ani nie gaśnie wskutek jakichś szczególnych zdarzeń prawnych. W związku z tym nie prowadzi się dla niego żadnego rejestru, do którego należałoby go wpisywać ze skutkiem konstytutywnym. Nie ma on również siedziby ( orz. SN z 28.3. 1995r., OSP 1995, poz. 251), co wiąże się ze swoistym uregulowaniem sposobu jego działania.

Skarb Państwa działa przez jednostki organizacyjne, które w stosunkach cywilnoprawnych i procesowych pojawiają się jako tzw. stationes fisci. Kierownicy tych jednostek nie tylko zarządzają powierzonym im mieniem państwowym, ale również reprezentują Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych wobec innych podmiotów (osób fizycznych lub prawnych) z wyłączeniem zastępstwa procesowego w sprawach, w których Skarb Państwa reprezentuje Prokuratoria Generalna. Swoistością owych stationes fisci jest, że stanowią one składnik ogólnej struktury organizacyjnej państwa, w następstwie czego te same organy państwa wykonują nie tylko funkcje władcze, ale zarazem działają jako organy podmiotu cywilnego, jakim jest Skarb Państwa. Bliżej zagadnienie reprezentacji Skarbu Państwa reguluje ustawa o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa. Wskazuje ona urzędy państwowe, których kierownicy reprezentują Skarb Państwa. Organy te reprezentują Skarb Państwa w odniesieniu do powierzonego im mienia państwowego oraz w zakresie zadań ich urzędów, określonych w odpowiednich przepisach.

Inne państwowe osoby prawne, poza Skarbem Państwa jako osoby prawne mają one wprawdzie swój majątek, jednakże z punktu widzenia gospodarczego należy on w całości do Skarbu Państwa. Przykład: Przedsiębiorstwo państwowe, spółki akcyjne w przypadku, gdy wszystkie akcje należą do Skarbu Państwa. Z tego względu Skarb Państwa nabywa majątek po zlikwidowanej państwowej osobie prawnej oraz, jeżeli działalność jej przynosi zyski – przypadają one państwu. Organy Skarbu Państwa ( tzw. założycielskie mają wpływ na działalność państwowych osób prawnych głównie poprzez udział w powoływaniu ich organów), a także z reguły decydują lub współdecydują o ich utworzeniu, przekształceniu i likwidacji. Jeżeli uprawnienia te (art. 44¹§2 Kc) nie zostały zastrzeżone na rzecz innych organów państwowych, wykonuje je minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.

samorządowe osoby prawne

W myśl art. 165 ust.1 Konstytucji „Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe”.

7

gmina – jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego, której z mocy Konstytucji przysługuje osobowość prawna. Dla uzyskania przez nią osobowości prawnej nie jest konieczna jej rejestracja. Gmina może także tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, które wyposażone są w odrębną osobowość prawną.

Gmina podobnie jak Państwo występuje w dwóch rolach: władzy publicznej na swoim terytorium oraz podmiotu prawa cywilnego. Jako osoba prawna ma swój własny majątek, którym nie odpowiada za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy.

W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne /związki gmin/, które wyposażone są w osobowość prawną. Nabywają ją po zarejestrowaniu w specjalnym rejestrze,

powiat- jako lokalna wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy określonego terytorium. Mogą być powoływane na podstawie szczególnych przepisów także powiatowe osoby prawne, które mają własne mienie i odpowiadają nim za swoje zobowiązania,

województwo – jako regionalna wspólnota samorządowa. Ponadto wojewódzkimi osobami prawnymi są także samorządowe jednostki organizacyjne , którym ustawy przyznają osobowość prawną oraz osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo.

inne:

korporacyjne - w ich strukturze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udziały lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej, a poprzez swoje uprawnienia organizacyjne decydują o jej działalności. Należą do nich stowarzyszenia, partie polityczne, spółki handlowe, spółdzielnie,

fundacyjne / zakładowe/ - w strukturach organizacyjnych tupu fundacyjnego nie ma instytucji członków. Pojawia się tutaj instytucja założyciela / fundatora/, który wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę organizacyjną i cele działania.

W stosunkach cywilnoprawnych istnieją również jednostki organizacyjne, którym przepisy prawne nie przyznają osobowości prawnej, aczkolwiek wskazują na ich pewne wyodrębnienie. Klasycznym, aczkolwiek nie jedynym tego przykładem, są osobowe spółki handlowe. Kwalifikacja prawna takich jednostek organizacyjnych w świetle dualistycznej koncepcji osób ( osoby fizyczne i osoby prawne) wyrażonej w art. 1 Kc, natrafia na istotne trudności. Pojawiły się w tej sprawie rozbieżne poglądy naukowe. Jedni opowiadali się uznaniem tych tworów za odrębny, trzeci rodzaj podmiotów prawnych nazywanych zwykle ułomnymi osobami prawnymi; inni z kolei widzieli przeszkodę w przyjęciu takiej konstrukcji jako niezgodnej z założeniami Kc.

8

Również stanowisko SN, aczkolwiek kwestionowało w zasadzie przyjęcie konstrukcji ułomnych osób prawnych, to jednak nie było w tym względzie całkiem konsekwentne. W tej sytuacji kwestia ta wymagała rozstrzygnięcia i to na poziomie ogólnych przepisów Kc. Uczynił to ustawodawca, stanowiąc w art. 33¹§ 1 Kc, że ”Do jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną” stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych”. Wobec tego przepis ten przyznając zdolność prawną tym jednostkom przyznał im kwalifikację bycia samodzielnym podmiotem praw i obowiązków- odrębnym od osób fizycznych lub prawnych. Takim przesłankom niewątpliwie odpowiada art. 8 Ksh, który głosi, że spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, oraz prowadzić przedsiębiorstwo pod własną firmą, a ponadto pozywać i być pozywana. Podobnie ma się rzecz np. w odniesieniu do wspólnot mieszkaniowych ( art. 6 ustawy o własności lokali).

Podmioty wyposażone w zdolność prawną mają zatem także zdolność sądową. Jednostki organizacyjne wyposażone tylko w zdolność prawną różni od osób prawnych odpowiedzialność za zobowiązania. W myśl bowiem § 2 art. 33¹Kc, jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej , za zobowiązania takiej jednostki odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.

W przeciwieństwie do tego odpowiedzialność osób prawnych w zasadzie jest ograniczona do majątku osoby prawnej, a jej członkowie nie ponoszą odpowiedzialności swoim majątkiem za jej zobowiązania.

Konstrukcję odpowiedzialności subsydiarnej wspólników spółek osobowych ustanowił już Ks.. Zastosował ją do pozostałych jednostek organizacyjnych obdarzonych zdolnością prawną wspomniany już art. 33¹§2 kc. W przeciwieństwie do odpowiedzialności solidarnej, która ma charakter równorzędny podmiotów odpowiedzialnych, odpowiedzialność subsydiarna jest odpowiedzialnością wtórną. W pierwszej kolejności odpowiada więc dłużnik, a dopiero w dalszej kolejności podmiot ponoszący odpowiedzialność subsydiarną.. W przypadku więc, gdy dłużnikiem jest jednostka organizacyjna wyposażona tylko w zdolność prawną, najpierw odpowiada za swe zobowiązania swoim majątkiem, a dopiero w dalszej kolejności jej członkowie całymi swoimi majątkami.

Podsumowując można przyjąć koncepcję, że w polskim prawie cywilnym funkcjonują trzy rodzaje podmiotów cywilnoprawnych ( podmioty prawa cywilnego), a mianowicie osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, ale obdarzone zdolnością prawną. /art. 1 i 33¹Kc.

Czynności prawne – art. 56 – 116 K c

Czynność prawna jest to zdarzenie, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, złożone przez osobę posiadającą zdolność do czynności prawnych , zmierzające do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego , przy czym skutek ten następuje jedynie wtedy, kiedy przewiduje go norma prawna; stąd wskazuje się na „konwencjonalny”

9

charakter czynności prawnych, które umożliwiają podmiotom prawa cywilnego samodzielne kształtowanie swojej sytuacji.

Wobec powyższego koniecznym elementem każdej czynności prawnej jest oświadczenie woli (art. 60 Kc) – czyli wyraźne uzewnętrznienie zamiaru wywołania pożądanego skutku prawnego.

Czynności prawne mogą mieć różne postacie ( rodzaje).

Mogą to być np. czynności jednostronne – dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli jednej strony (wypowiedzenie umowy najmu, sporządzenie testamentu) lub dwustronne – dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron ( zawarcie umowy)

Mając na względzie ochronę interesów samych uczestników czynności prawnych, ustawa wymaga niekiedy zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej. Osobą trzecią jest osoba, która nie jest uczestnikiem czynności prawnej, ale przypada jej jedynie funkcja kontrolna, podczas gdy uczestnicy czynności prawnej podejmują decyzję co do jej dokonania oraz jej treści. Zgodnie z ogólną regułą art. 63 § 1 Kc, potrzebna do dokonania czynności prawnej zgoda osoby trzeciej może być wyrażona nie tylko przed i podczas składania oświadczenia woli przez uczestników czynności prawnej, ale także w okresie późniejszym. Jest to tzw. potwierdzenie –art. 18§ 1 i art. 103 §1 Kc.

Ponadto są czynności prawne, indywidualnie adresowane np. te, które dla swojej skuteczności wymagają złożenia oświadczenia woli innej osobie –art. 61 Kc oraz takie, które wywołują skutki prawne bez złożenia ich innej osobie ( czynności prawne, które powodują pewne skutki, nawet wtedy, gdy treść ich nie została innym osobom w szczególny sposób uprzystępniona). Należą do nich czynności prawne niewymagające zakomunikowania ich nikomu np. testament własnoręczny -art. 949 Kc, czynności prawne, które uzyskują skuteczność przez publiczne ich ogłoszenie np. przyrzeczenie zamieszczone w ogłoszeniu publicznym art.919 Kc., czynności prawne, które wywołują skutek , gdy zostaną zakomunikowane określonym w ustawie organom państwowym lub świadkom.

Inne rodzaje czynności prawnych to np. między żyjącymi i na wypadek śmierci ( podstawą tego podziału jest wzgląd na to, kiedy mają nastąpić skutki czynności prawnej), zobowiązujące, rozporządzające, przysparzające.

2.Przesłanki ważności czynności prawnych

3.Sankcje wadliwości czynności prawnych (nieważność , bezskuteczność)

Podstawowymi przesłankami czynności prawnych są:

posiadanie zdolności do czynności prawnych przez osobę dokonującą czynności.

10

Czynności prawne dokonywane przez osoby, które nie mają zdolności do czynności prawnych, są bezwzględnie nieważne –art. 14§ 1 Kc. Zasada ta chroni wprawdzie wspomniane osoby przed niekorzystnymi dla nich konsekwencjami czynności prawnych, ale równocześnie dotkliwie ogranicza ich udział w stosunkach cywilnoprawnych. Dla złagodzenia tych ujemnych następstw art. 14§ 2 Kc stanowi, że jeżeli osoba niezdolna do czynności prawnych zawrze umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego ( np. kupno zeszytu), to staje się ona ważna z chwilą jej wykonania. Gdyby jednak pociągała za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych, to mimo jej wykonania, nie staje się umową ważną.

zgodność czynności prawnej z przepisami prawa i zasadami społecznego współżycia. Również brak tych przesłanek powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnych.

zachowanie wymaganej przez prawo formy

złożenie oświadczenia woli nie obciążonego wadami

Wśród wad oświadczenia woli Kodeks cywilny wymienia:

brak świadomości lub swobody podjęcia decyzji / stan np. spowodowany chorobą psychiczną czy też przejściowym zaburzeniem czynności psychicznych np. wywołanych spożyciem alkoholu/.

Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w takim stanie (bezwzględna nieważność czynności prawnej).

pozorność

Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności (bezwzględna nieważność czynności prawnej)

błąd - mylne wyobrażenie u osoby oświadczającej swoją wolę o rzeczywistym stanie rzeczy / np. kupno przedmiotu rynkowej wartości jako rzekomo cennego dzieła/

Błąd stanowi wadę , od której skutków można się uchylić tylko wtedy, kiedy dotyczy treści oświadczenia, a nie jego pobudki. Poza tym błąd musi być istotny, tzn. uzasadniający przypuszczenie, że gdyby on nie istniał, oświadczenie woli nie zostałoby złożone.

11

podstęp – świadome wprowadzenie jakiejś osoby w błąd lub umocnienie jej błędnego mniemania i to w celu skłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści.

groźba

Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków oświadczenia woli, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną można żądać po upływie roku od jej zawarcia.

W każdym systemie prawnym – także w takim, w którym obowiązuje zasada swobody kształtowania treści czynności prawnej – zakres dopuszczalnej ich treści jest zawsze ograniczony regułami typu ogólnego. Znaczy to, że obejmują one zarówno czynności prawne, dla których wyznaczone zostały pewne wiążące typy ustawowe, jak i poza tą sferą. Ograniczenia te można usystematyzować. Są to np. : normy bezwzględnie wiążące ( art. 58§ 1 Kc), a więc np. w myśl art. 483§ 1 Kc karę umowną można zastrzec tylko za niewykonanie zobowiązania niepieniężnego. Jeżeli więc zastrzeżono by ją za niewykonanie zobowiązania pieniężnego ( w razie niezapłacenia tego długu w terminie), to zastrzeżenie takie należy uznać za nieważne na podstawie art. 58§ 1 Kc.

Należy zaznaczyć, że prawomocne orzeczenie sądu, stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

4.Forma czynności prawnych

Co do zasady czynność prawna może być dokonana w dowolnej formie (art. 60 Kc).; niekiedy ustawodawca ze względu na funkcje jakie pełni taka czynność, wymaga jednak dochowania określonej formy, wiążąc jej brak z niekorzystnymi skutkami: nieważnością, utrudnieniami w dowodzeniu dokonania czynności oraz wyłączeniem niektórych zamierzonych przez działającego skutków prawnych. Z przepisów Kodeksu cywilnego wynika, iż powyższe rygory mogą być połączone z tzw. zwykłą formą pisemną, pismem z podpisem urzędowo poświadczonym, pismem z datą pewną, czy też aktem notarialnym

Ustawa (art.60 Kc) przewiduje różne formy szczególne dla dokonania czynności prawnych. Do najważniejszych, ogólnie uregulowanych w polskim prawie cywilnym rodzajów form szczególnych należą następujące ich typy, wyróżnione ze względu na sposób sporządzania:

12

1. zwykła forma pisemna, 2. z poświadczeniem daty, 3. z poświadczeniem podpisu, 4. akt notarialny, 5. forma elektroniczna.

Ad.1 Do zachowania tej formy konieczne jest sporządzenie dokumentu obejmującego treść oświadczenia woli i podpisanie go (art.78§ 1 zd. 1 Kc). Przepisy Kc nie stanowią o tym, w jakim języku ma być wysłowione oświadczenie woli. Jednakże ustawa z 7.10. 1999r. o języku polskim ograniczyła tę swobodę, nakazując w szczególności użycie języka polskiego: w obrocie konsumenckim i w innych stosunkach cywilnoprawnych, w których występują podmioty publiczne- odpowiednie dokumenty mogą być jednocześnie sporządzone w wersjach obcojęzycznych, chyba że strony postanowiły inaczej.

Ad.2 Data pewna polega na stwierdzeniu wiążącym także osoby nieuczestniczące w czynności prawnej, że czynność ta została dokonana w określonym czasie (art. 81§ 1 Kc) Skutek ten wywołuje:

1) urzędowe poświadczenie daty dokonane przez notariusza na okazanym mu dokumencie, w którym stwierdza on datę okazania mu dokumentu (art. 99 PrNot),

2) stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – od daty dokumentu urzędowego ( art. 81 § 2 pkt 1 Kc),

3) umieszczenie na obejmującym treść czynności prawnej dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ samorządu terytorialnego albo notariusza – od daty wzmianki (art. 81§ 2pkt 2 Kc)np. wzmianka o kasacji nalepionych znaczków skarbowych.

Ad.3 Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu polega na tym, że notariusz lub powołany do tego organ zamieszcza na dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę (art. 96 pkt 1 PrNot) np. w myśl. Art. 75¹ § 1 Kc, zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Ad.4 Forma aktu notarialnego polega na tym, że notariusz spisuje treść podawanych mu do wiadomości oświadczeń stron, współuczestnicząc w redagowaniu dokumentu, a następnie odczytuje go stronom i wraz z nimi podpisuje (art. 92-94 PrNot). Oryginały aktów notarialnych pozostają w biurze notarialnym, a strony uzyskują jedynie ich wypisy, które są dosłownym powtórzeniem oryginałów. Wypisy podpisuje tylko notariusz i opatruje pieczęcią urzędową. W obrocie cywilnoprawnym mają one walor dokumentów oryginalnych (art. 95, 109-112 PrNot).

13

Ad.5 Oświadczenie woli może być także złożone w postaci elektronicznej ( w połączeniach między komputerami), wywołując wówczas skutki prawne określone z użyciem właściwych kodów (programów). Skutki te mogą wystąpić dopiero wówczas, gdy da się ustalić, kto złożył oświadczenie woli w takiej postaci. Art. 78 § 2 Kc głosi, że oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym za pomocą kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne oświadczeniu woli złożonemu w formie pisemnej.

Instytucja certyfikacji_- to elektroniczne zaświadczenie służące do weryfikacji podpisu elektronicznego i ustalenia tożsamości nadawcy określonych informacji elektronicznych- w tym także oświadczenia woli. Zaświadczenie to przybiera postać bezpiecznego i kwalifikowanego certyfikatu. Przez podpis elektroniczny rozumie się dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny. Podpis elektroniczny ma z kolei właściwości bezpiecznego podpisu elektronicznego.

Niedochowanie przewidzianej formy czynności prawnej powoduje różne konsekwencje prawne.

Z tego punktu widzenia można podzielić formy czynności prawnych na trzy podstawowe rodzaje:

1. forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności (niezachowanie tej formy prawnej powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej, która w konsekwencji nie wywołuje skutków prawnych – art. 73, 76 Kc).

2. forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych.

Niezachowanie tej formy nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie pociąga za sobą niewystąpienie niektórych wskazanych w ustawie konsekwencji prawnych, które by wystąpiły, gdyby zastrzeżona forma została zachowana – art. 73 §2 zd.2 Kc).

5.Przedawnienie roszczeń

Roszczenie – to uprawnione żądanie. Podstawą roszczeń może być umowa lub ustawa. Wierzyciel podnosi roszczenie wówczas, kiedy dłużnik nie wypełnia świadczenia, oczekując jego spełnienia dobrowolnie lub pod przymusem realizowanym przez organy państwowe.

W prawie cywilnym przedawnienie roszczeń to jedna z instytucji tzw. dawności, czyli zdarzeń wywołujących określone skutki prawne na skutek upływu czasu. Przedawnienie prowadzi do ograniczenia lub utraty możliwości realizacji uprawnień przez konkretny podmiot prawa cywilnego.

14

Przedawnienie dotyczy tylko cywilnoprawnych roszczeń majątkowych; po upływie terminów przedawnienia objęte nimi roszczenia nie wygasają, ale jeżeli podniesiony zostanie zarzut przedawnienia, nie można ich zrealizować na drodze przymusu prawnego. Zobowiązanie, z którego wynika roszczenie ulegające przedawnieniu może być spełnione jedynie dobrowolnie.

Nie podlegają więc przedawnieniu roszczenia niemające charakteru cywilnoprawnego ( np. procesowe, administracyjnoprawne).

Ze względu na ochronę interesów słabszej strony stosunku prawnego długość terminów przedawnienia określa ustawa normami bezwzględnie wiążącymi. Wskazuje na to art. 119 Kc, stanowiąc, że „ terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną” ( np. przez postanowienia umowy) Nieważne są także postanowienia, które by zmierzały do obejścia tego zakazu (art. 58§ 1 Kc).

Kodeks cywilny przewiduje termin 3 lat – dla roszczeń o świadczenia okresowe i związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz 10 lat – dla pozostałych roszczeń ( art. 118 Kc). Ponadto liczne przepisy szczególne przewidują terminy o innej długości. Początkiem biegu terminów przedawnienia jest chwila wymagalności roszczenia tj. chwila, od której wierzyciel może skutecznie domagać się spełnienia świadczenia. Terminy przedawnienia mogą ulegać zawieszeniu (na skutek szczególnych okoliczności), co powoduje, iż przedłużają się o okresy „zawieszenia” oraz przerwaniu (przerwę powoduje każda czynność dokonana przed organem powołanym do rozpatrzenia sporu lub do egzekwowania roszczeń danego rodzaju jak również przed sądem polubownym), co skutkuje tym, że po „przerwaniu” biegną na nowo. Przykład: w myśl art. 677 Kc, roszczenie wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia rzeczy przedawnia się w ciągu roku. Jeżeli wynajmujący uzyska prawomocny wyrok zasądzający najemcę na odszkodowanie z tego tytułu , to roszczenie to będzie podlegało już 10-letniemu przedawnieniu.

Zgodnie z ustaloną tradycją językową, wyznaczone wspomnianymi normami terminy do wykonywania uprawnień określa się zbiorczą nazwą terminów zawitych lub prekluzyjnych. Terminy te charakteryzuje znaczny rygoryzm prawny, przejawiający się głównie w tym, że wskutek bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu następuje wygaśnięcie przysługującego mu prawa.