Wykorzystanie komputera

w pokonywaniu trudności

szkolnych dzieci młodszych

OPRACOWANIE:

mgr Bożena Osipacz

1. Wykorzystanie komputera w szkole

Szybki rozwój technologii komputerowej spowodował, że zaczęto interesować się

komputerem jako narzędziem pracy dydaktycznej oraz zauważono, że można go

wykorzystać do gromadzenia, prezentowania i generowania informacji bezpośrednio

przydatnych w pracy dydaktycznej, zwłaszcza do oceny wyników oraz przebiegu procesu

nauczania – uczenia się. Komputer może mieć zastosowanie jako środek dydaktyczny w

pracy nauczyciela i z odpowiednim oprogramowaniem służyć do oceny wyników

osiągniętych przez ucznia i kontroli wyników nauczania. Kontrola ta może odbywać się

za pomocą programów symulacyjnych, użytkowych, jak Word i Excel, lub specjalnie

tworzonych programów dydaktycznych. Komputerowe wspomaganie nauczania i uczenia

się oraz oceniania uczniów jest dzisiaj niezbędnym czynnikiem zwiększającym

efektywność kształcenia [1].

Wyniki badań dotyczące stosowania technik multimedialnych wskazują, że ich

stosowanie daje lepsze wyniki w postaci:

-         skrócenia niezbędnego czasu nauki;

-         lepszego zrozumienia nauczanego materiału;

-         uzyskanie lepszych efektów ewolucji dydaktycznej;

-         redukcji kosztów kształcenia, wynikających z marnotrawstwa czasu w

trakcie jednostki dydaktycznej.

Komputery z oprogramowaniem mogą również być pomocne w realizacji szeregu

innych zadań i przedsięwzięć, jak:

- budzenie zainteresowań poznawczych,

- rozwój zdolności twórczych,

- edycja prasy uczniowskiej,

- kopiowanie materiałów tekstowych i graficznych (za pomocą skanera),

- rejestracja i przetwarzanie zapisu dźwiękowego komponowanej przez

uczniów muzyki,

2

- przygotowanie wystaw szkolnych,

- nawiązywanie kontaktów i bezpośrednia komunikacja między uczniami

z odległych miejsc itd.[2].

Komputer w szkole może być naukowym laboratorium, urządzeniem

instruktażowym, środkiem wspomagającym: zarządzanie, administrowanie czy

testowanie, bądź maszyną do pisania, liczenia, rysowania. Wielość funkcji, które

komputer może pełnić wynika z prostej przyczyny, iż urządzenie to jest wykonawcą

zaprogramowanych działań na informacji (słownej, cyfrowej, dźwiękowej, obrazowej

itd.). Komputer jest pierwszym interakcyjnym narzędziem przetwarzania informacji,

wzbogacającym typowy dla człowieka sposób jej przekazywania i umożliwiającym

indywidualną jej adresowalność[2].

W pracy nauczyciela komputer jest urządzeniem pomocnym:

1. jako środek polisensoryczny , oddziałuje na szereg zmysłów (wzrok, słuch,

dotyk), pozwalając nauczycielowi nie tylko przekroczyć granice

werbalizmu, ale także zaangażować uczniów emocjonalnie, przez kojarzenie

wartości poznawczych

z estetycznymi (tekst + słowo + muzyka + grafika + film),

2. jako wszechstronny środek dydaktyczny łączy w sobie cechy wielu

tradycyjnych urządzeń, służących zapisowi, prezentacji, przetwarzaniu i

przesyłaniu informacji; wspiera przeto nauczyciela w przestrzeganiu

dyrektywy bogactwa środków i form organizacyjnych nauczania,

3. jako środek interakcyjny, pozwala posługiwać się programami,

uwzględniającymi zróżnicowanie indywidualne użytkowników.

Przemyślne wykorzystanie komputera w procesie nauczania – uczenia się stwarza

nauczycielowi, przestrzegającemu zasad dydaktycznych, realną szansę wprowadzenia

jakościowych zmian w realizacji ogólnych celów kształcenia.

Współczesne media edukacyjne, do których zaliczamy komputer, zmierzają w

kierunku wymuszenia działania i interakcji uczniów. Efektywność kształcenia zależy

3

przede wszystkim od poziomu i rodzaju aktywności uczniów. „Co słyszymy –

zapominamy, to, co widzimy – pamiętamy, to, co robimy – umiemy” [3].

Komputer jest szczególnie atrakcyjny właśnie dla dzieci, ponieważ mając łatwość

nauczenia się jego obsługi potrafią wykorzystać większość z jego możliwości.

Jest on doskonałym narzędziem wspomagającym edukację.

Prawidłowy dobór programów edukacyjnych może ułatwić zdobywanie wiedzy i

kształtowanie niektórych umiejętności np.:

- logicznego myślenia,

- kojarzenia faktów,

- wytrwałości,

- cierpliwości,

- szybkiego i celnego podejmowania decyzji,

oraz pomagają rozwijać:

- spostrzegawczość,

- zręczność, sprawność manualną,

- refleks,

- podzielność uwagi.

Gry i programy komputerowe, dobrane w sposób uwzględniający możliwości

psychiczne dzieci, stają się źródłem motywacji, kształcą sprawności psychomotoryczne,

ułatwiają rozwój zainteresowań oraz ogólny rozwój intelektualny.

Komputer ma duże zastosowanie w reedukacji dzieci z trudnościami w nauce. Za

pomocą odpowiednich programów możemy rozwijać mowę dzieci, a także pomóc im w

nauce czytania, pisania, liczenia i rozwiązywania zadań. Komputer może nawet

zastępować nauczyciela, jest zdecydowanie bardziej cierpliwy. Ucząc się przy jego

pomocy, uczeń może wielokrotnie powtórzyć te same czynności, aż do momentu

osiągnięcia sukcesu. Szczególne miejsce zaczyna spełniać komputer w procesie

kształtowania twórczego myślenia, ponadto skupia w sobie możliwości wszystkich

dotychczasowych mediów edukacyjnych [4].

4

Ważne jest, by komputery wspomagały doświadczenia edukacyjne, a nie były

jedynym ich źródłem.

2. Szkoła i nauczyciel wobec trudności szkolnych

Nauczyciel w istotny sposób wpływa na uzyskiwane przez uczniów wyniki uczenia

się oraz na ich postępowanie. Uczniowie zafascynowani osobowością dobrego

nauczyciela widzą w nim godny naśladowania wzór i przejmują w konsekwencji wiele

jego pozytywnych cech. Łatwo przystosowują się do życia szkolnego, rozkwitają w

klasie, a ich trudności w nauce znikają. Dlatego tak ważne jest w sukcesie pedagogicznym

nauczyciela zrozumienie, co się dzieje w sferze doznań każdego dziecka, by

interweniować czynnie w razie trudności szkolnych w stosunku do niego [5].

     Uczeń przeżywający niepowodzenia szkolne jest dla nauczyciela uczniem trudnym.

Niepowodzenia uczniów są związane przede wszystkim:

z ich cechami osobowości,

rodzajem stosunków ze środowiskiem.

Takich uczniów charakteryzuje nieumiejętność kierowania własnymi procesami

psychicznymi, jak uwaga i pamięć, z trudem zapamiętują daty i reguły, nie wykazują

głębszych zainteresowań problemami i przedmiotami, a ich słaba aktywność myślowa

staje się przyczyną postawy bierności i rezygnacji. Na powstawanie niepowodzeń dzieci

w szkole wpływają:

- złe warunki materialne,

- niekorzystne stosunki rodzinne

- wadliwe metody wychowawcze rodziców.

5

W rezultacie trudności słabego ucznia narastają do tego stopnia, że nie jest on w

stanie ich przezwyciężyć bez fachowej pomocy z zewnątrz. Na pogłębianie tych

niekorzystnych objawów mają wpływ nauczyciele: ich sztywny system nauczania oraz

niedoskonałość warsztatu pracy dydaktycznej [6].

Szkoła stawia przed uczniami określone wymagania dydaktyczne i wychowawcze,

którym niektórzy uczniowie nie są w stanie sprostać, doznając niepowodzeń. Do przyczyn

niepowodzeń szkolnych zaliczyć można:

- przyczyny społeczno-ekonomiczne (np. złe warunki materialne i mieszkaniowe,

rozpad struktury rodziny);

  - przyczyny pedagogiczne tkwiące w samym procesie dydaktycznym (brak pomocy

dydaktycznych, nadmierna liczba uczniów w klasie);

 - przyczyny biopsychiczne (zły stan zdrowia, niedorozwój umysłowy, wady

fizyczne) [5].

Warto zaznaczyć iż takie czynniki, jak: bezpośrednio związane z osobą dziecka -

ucznia, z organizacją uczenia się, oraz związane z osobą nauczyciela mają również wpływ

na powstawanie niepowodzeń szkolnych u uczniów. Do obiektywnych niepowodzeń

szkolnych uczniów przyczyniają się:

a) warunki materialne,

b) sytuacja społeczna ucznia,

c) poziom wiedzy i umiejętności merytorycznych i pedagogicznych nauczycieli,

d) baza dydaktyczna szkoły oraz jakość nadzoru pedagogicznego.

     Natomiast do subiektywnych przyczyn niepowodzeń szkolnych zalicza się:

a) niedostosowany do aktualnie obowiązujących trendów kierunek pracy szkoły,

b) działania destrukcyjne środowiska ucznia [7].

    Ponadto na trudności uczniów w nauce w dużym stopniu wpływa przeładowanie i

ujednolicenie programów szkolnych, które utrudniają indywidualizację procesu

6

nauczania.

     Wśród rodzin dzieci z trudnościami w nauce obserwuje się:

1) niski status kulturalny,

2) wysoki status materialny,

3) styl wychowawczy charakteryzujący się chłodem uczuciowym, autokratyzmem i

niewydolnością wychowawczą.

     Rodzice nie wykazują zainteresowania problemami dziecka, brak

również kontroli efektów uczenia się dziecka. Kontrola osiągnięć szkolnych jest

zawsze niezbędna. Rodzic powinien zachęcać dziecko do nauki, a w razie

wykrycia trudności szkolnych u dziecka starać się pomóc dziecku je

przezwyciężyć. Uczeń, który napotyka na trudności szkolne i nie ma się do kogo

zwrócić o pomoc, zaczyna zniechęcać się do nauki, zamyka się w sobie i zaczyna

często otrzymywać oceny niedostateczne, które w rezultacie prowadzą do

niepowodzeń szkolnych, a następnie do drugoroczności, a nawet do odsiewu

szkolnego [7].

Do realizacji zadań szkoły w zakresie wykorzystania komputera w edukacji

i przełamywani niepowodzeń i trudności dzieci powinni być włączeni wszyscy

nauczyciele. Każdy nauczyciel powinien być przygotowany do posługiwania się

technologią informacyjną w pracy własnej oraz w pracy z uczniami. Standard

takiego przygotowania powinien obejmować:

podstawowe zasady posługiwania się pojęciami (terminologią), środkami i

narzędziami Technologii Informacyjnej;

TI jako część własnego warsztatu pracy nauczyciela;

znajomość roli i wykorzystania TI w swojej dziedzinie;

wykorzystywanie TI jako pomocy dydaktycznej w nauczaniu swojej dziedziny.

7

Potrzebę właściwego przygotowania nauczycieli ukazuje cytat:

Szkoły mogą być tak dobre,

jak dobrzy są w nich nauczyciele.

Oczekiwane przygotowanie nauczycieli wyznacza jednocześnie zakres ich

doskonalenia, a formy doskonalenia wynikają również z ogólnych zadań szkoły i

nauczycieli oraz z warunków ich pracy.

3. Pokonywanie trudności szkolnych dzieci

Program pomocy słabym uczniom należy rozpocząć od rozpoznania sytuacji w

klasie, ponieważ wśród uczniów wykazujących zaległości w opanowaniu materiału

programowego są zarówno ci, którzy sami mogą z nich się wydobyć, jak i ci, dla których

pomoc nauczyciela jest niezbędna. Aby lepiej poznać uczniów i ułatwić im start w szkole,

dla uczniów klas pierwszych powinno się organizować spotkania integracyjne.

Nauczyciel obserwuje wychowanków w różnych sytuacjach, rozmawia z nimi, otrzymuje

informacje o ich zainteresowaniach, indywidualnym tempie pracy, stanie zdrowia,

cechach charakteru oraz o warunkach rodzinnych. Wszelkie informacje dotyczące ucznia

kompetentny nauczyciel zapisuje w prowadzonym przez siebie dzienniku obserwacji.

Systematycznie prowadzony dziennik obserwacji ucznia ułatwia nauczycielowi poznanie

ucznia i jest jednym z najważniejszych warunków skutecznej walki z opóźnieniem w

nauce [7].

    Nauczyciel wobec trudnego ucznia wykorzystuje w swojej pracy pedagogicznej:

1. profilaktykę pedagogiczną (zapobieganie opóźnieniom),

2. diagnozę pedagogiczną (wykrycie luk w wiadomościach),

3. terapię pedagogiczną (likwidację luk w wiadomościach).

     Profilaktyka pedagogiczna powinna być realizowana przez nauczyciela jako:

8

1) nauczanie problemowo-grupowe: w tym nauczaniu uczniowie pracują w 3-5-

osobowych grupach nad rozwiązaniem problemów. Ucznia słabego nauczyciel łączy z

uczniami lepszymi w nauce. Uczniowie zdolniejsi pomagają w pracy uczniom słabszym.

W ten sposób uczeń z trudnościami w nauce nabiera wiarę we własne możliwości i

uzupełnia brakujące wiadomości;

2) systematyczna kontrola wykonywanych przez uczniów prac domowych,

3) racjonalne organizowanie lekcji powtórzeniowych,

4) jawne ocenianie wyników nauczania,

5) włączanie organizacji uczniowskich do walki z niepowodzeniami,

6) współpraca z rodzicami, opiekunami ucznia.

      Nauczyciel uświadamia rodzicom rzeczywistą sytuację dziecka i jego ograniczone

możliwości w szkole. Ponadto wywiad środowiskowy może wiele wnieść do pracy

terapeutycznej nauczyciela z uczniem trudnym. Pozwala on na zebranie dokładnych

informacji na temat warunków życia dziecka [8].

      Podczas diagnozy pedagogicznej nauczyciel obserwując swoich uczniów wykrywa

luki w ich wiadomościach. Następnie zastanawia się, jaka terapia pedagogiczna będzie

najskuteczniejsza w stosunku do każdego ucznia, który napotyka na trudności szkolne. W

terapii pedagogicznej stosuje indywidualizację nauczania, która przejawia się między

innymi w prowadzeniu lekcji na kilku poziomach, zróżnicowaniu prac domowych czy

indywidualnymi zaleceniami wyrównawczymi.

Komputer w diagnostyce i terapii pedagogicznej może być wykorzystany jako

narzędzie w procesie eliminowania zaburzeń rozwojowych w tym funkcji:

- wzroku,

- słuchu,

- koordynacji wzrokowo – słuchowej.

9

Zastosowanie komputera w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej to przede

wszystkim:

1. usuwanie zaburzeń rozwojowych,

2. rozwijanie umiejętności intelektualnych,

3. wspomaganie rozwoju osobowościowego,

4. oswojenie się z komputerem [9].

Komputer może wspierać praktycznie każdy obszar terapii pedagogicznej. Jest to

dowód na to, że właściwie wykorzystana technologia informacyjna może służyć

pokonywaniu trudności szkolnych dzieci niezależnie od ich rodzajów i przyczyn.

Pamiętać trzeba o właściwym przygotowaniu nauczyciela (pedagoga) i doborze

odpowiedniego programu.

Winę za niepowodzenia szkolne uczniów ponoszą osoby dorosłe .Wszelkie

frustracje i kłopoty dziecka biorą się z braku akceptacji i doceniania w domu rodzinnym i

otaczającym dziecko środowisku. Brak należytej troski i ciepła ze strony rodziców

niszczy nawet najlepsze pozytywne oddziaływania ze strony szkoły [5].

Uczeń trudny musi mieć kogoś wspierającego jego działania w szkole. Pedagog,

który potrafi okazać zrozumienie dla problemów ucznia, ma dobre podstawy do

wywierania na niego wpływów. Energię i niezadowolenie trudnego dziecka dobry

pedagog kieruje na pożyteczne działania, co umacnia u dziecka wiarę we własne siły.

Otwartość i życzliwość są podstawą do nawiązania porozumienia, a serdeczność i szczere

zainteresowanie stwarza możliwość wpływania na wyniki nauczania uczniów.

Komputer a dysleksja

Dysleksja to specyficzne problemy w nauce czytania i pisania. Terapia

pedagogiczna pełni funkcję specjalistycznej pomocy korekcyjno – kompensacyjno –

wyrównawczej i jednocześnie profilaktyczno – usprawniającej. Wykorzystuje się tu

nauczanie polisensoryczne – bardzo korzystne dla dyslektyków, u których występują

10

zaburzenia spostrzegania słuchowego i (lub) wzrokowego. Angażowanie możliwie wielu

zmysłów u tych dzieci jest szansą zminimalizowania trudności w nauce czytania i pisania.

Badania potwierdzają skuteczność stosowanego rodzaju terapii u dyslektyków. Przy

zaburzeniach wzroku stosuje się programy graficzne np. puzzle; przy zaburzeniach słuchu

– programy np. muzyczne, rytmiczne itp. Przykładowe programy komputerowe do terapii

dzieci dyslektycznych: Tetra –Veks”, „Puzzle”, „Figurki. Cyferki. Kierunki”, „Literki

– Cyferki”, „Mała ortografia”, „Foka – Sylabinka” itd. [9].

Komputer w logopedii

W przypadku zaburzeń mowy bardzo ważną rolę odgrywa rozpoznanie rodzaju

zaburzenia. Służy do tego celu specjalistyczny program do badania słuchu fonemowego

„SFONEM”. Do terapii logopedycznej bardzo ważne jest zastosowanie dźwięku. Część

sprzętowa systemu musi być wyposażona w wysokiej jakości konwertory (przetworniki

analogowo – cyfrowe) przetwarzające sygnał akustyczny na cyfrowy i odwrotnie oraz

mikrofony, głośniki lub słuchawki. Układy takie stanowią cyfrowy tor akustyczny, który

umożliwia dokonanie nagrań dźwiękowych i wierne ich odtworzenie. Rejestracja dźwięku

do pamięci komputera znacznie ułatwia operacje związane z jego odtwarzaniem [10].

Programy logopedyczne pozwalają ćwiczyć, sprawdzać i korygować następujące

elementy mowy:

- siłę głosu,

- modulację głośności,

- rytmikę głosu,

- rozróżnianie wybranych głosek,

- dźwięczność głosu,

- wysokość głosu,

11

- stabilność intonacji,

- modulację wysokości.

Przykłady programów wykorzystywanych w terapii logopedycznej: „Mówiące

obrazki”, „ LOGO – gry”, „Echokorektor”.

Własne doświadczenia wykorzystania komputera

w terapii pedagogicznej

W wiejskiej szkole, w której pracuję od kilku lat funkcjonuje wyposażona w nowe

komputery pracownia informatyczna. W roku szkolnym 2002/2003 opieką wychowawczą

objęłam uczennicę oddziału przedszkolnego, która miała odroczony obowiązek szkolny.

Po przeprowadzonych w Poradni Psychologiczno Pedagogicznej badaniach okazało się,

że dziewczynka ma opóźnienie umysłowe w stopniu lekkim, nie osiągnęła dojrzałości

szkolnej, jest objęta terapią logopedyczną. Po diagnozie wstępnej okazało się, że dziecko

po roku nauki w oddziale nie zna żadnej literki ani cyferki, mówi niechętnie (potrafi

mówić). Nauczyła się tylko operować zdaniem – prośbą o wyjście do ubikacji i potrafi

napisać swoje imię drukowanymi literami (bez rozróżniania głosek). Wywiad z matką

ukazał nowe problemy rozwojowe; dziecko moczy się w nocy.

Dziewczynka z rodziny patologicznej mogła liczyć tylko na pomoc w szkole. Praca

rozpoczęła się od zabezpieczenia najpierw podstawowych potrzeb, aby wyeliminować

negatywne wpływy na rozwój i naukę. Kontakt z Gminnym Ośrodkiem Pomocy

Społecznej zabezpieczył dziecku dożywianie i odzież, szczególnie na zimę.

Praca terapeutyczna rozpoczynała się od nawiązania dobrego kontaktu, i próby

rozmów na tematy interesujące dziecko. Do pracy miałam dwie godziny indywidualnej

nauki w tygodniu. Okazało się, że wcześniej dziewczynka miała kontakt z komputerem i

podobała jej się praca z nim. Uznałam, że to może być szansa na efektywną pracę z

dzieckiem.

12

Trudności finansowe szkoły nie pozwoliły na zakup programu do wykorzystania

tylko przez jedno dziecko i dlatego wykorzystałam program już zakupiony „Klik uczy

czytać”. Różnorodne opcje programu pozwalają na stopniowanie trudności lekcji.

Najpierw poznawaliśmy literki i dziecko wykonywało proste ćwiczenia operacyjne,

szczególnie wyszukiwanie i zaznaczanie nowej literki. Praca była bardzo powolna i

trudna, ale początkowo wymierny efekt został osiągnięty w postaci wyróżniania

podstawowych samogłosek a, o, e, i. Gdy doszły spółgłoski nastąpiło zatrzymanie i

cofnięcie. Uczennica nadal pracowała chętnie na komputerze, przychodziła na

wyznaczone lekcje, ale sprawdzanie zdobytej wiedzy ukazało, że myli już pierwsze dwie

poznane spółgłoski i zaczyna mylić poznane wcześniej samogłoski.

Trzeba było rozpoczynać pracę od nowa. Korzystając z programu „Klik uczy

liczyć” utrwalałam z uczennicą zakres liczbowy do pięciu i znowu dziecko odniosło

sukces, z pomocą palców prawie bezbłędnie liczyło do pięciu. Teraz wychodząc od jej

imienia rozpoczęliśmy poznawanie spółgłosek i próby czytania sylab. Na klawiaturze

komputera przykleiłam kolorowe znaczki na znanych samogłoskach jednego koloru, a na

literach z imienia inne. Dziewczynka rozpoznawała np. literę K, kiedy policzyła, że to jest

piąta litera jej imienia na zasadzie 5 – K, 1 – M itp. Czytanie sylab odbywało się przez

łączenie kolorów z klawiatury 1 – M (niebieski)i O (czerwony). Na zakończenie roku

dziewczynka czyta kilka dwuliterowych sylab. Wymienia (z trudem – po przeliczeniu)

kolejne głoski swojego imienia, zna podstawowe cyfry do pięciu i przelicza je.

To kolejny i chyba najwyraźniejszy dowód na to, że komputer może stać się

narzędziem w pokonywaniu trudności szkolnych dzieci na pierwszym etapie

edukacyjnym. Dziecko odniosłoby na pewno większe sukcesy, gdyby miało dostęp do

specjalistycznych programów i częstszą pomoc indywidualną. Jestem pewna, że moje

działania chociaż bardziej dyktowane praktyką pedagogiczną i sercem niż

możliwościami i fachowym przygotowaniem specjalistycznym, nie zaszkodziły

uczennicy, ale pomogły.

13

LITERATURA:

1. Brodziński Tadeusz (red.) „Technologia informatyczna w edukacji i przygotowaniu

zawodowym”, materiały konferencyjne, Szczecin 2000.

2. Tanaś M. Edukacyjne zastosowania komputerów, Wydawnictwo „Żak”,

Warszawa 1997.

3. Strykowski W., Media w edukacji, kierunki prac badawczych, „Edukacja

medialna”, 1998, nr 2

4. Siemieniecki B. Komputer i hipermedia w edukacji dorosłych, Wyd. Adam

Marszałek, Toruń 1994.

5. Frydel Z., Dziecku trudnemu pomocna dłoń, "Nowe w Szkole", nr 4, 2001/2002.

6. Niemiec M., Praca z uczniem słabym, "Edukacja i Dialog", nr 9-10/2001

7. Grabowska Z., Drugoroczność - problem czy wyzwanie? "Opieka, Wychowanie,

Terapia", nr 2/2001.

8. Sysło M.M., Technologia informacyjna a edukacja medialna, „Edukacja

Medialna”, 1/1998.

9. Siemieniecki B. (red.), Komputer w diagnostyce i terapii pedagogicznej,

Wyd. Adam Marszałek, Toruń 1996.

10. Bożyk A., Gołębiowska E., Gregorczyk G., Zaremba P., Komputer w pracy z

dzieckiem, Wyd. Ośrodek Edukacji Informatycznej i Zastosowań Komputerów,

Warszawa 1996

 

14