Post on 14-Mar-2018
178 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15
Karol Falandys
Zjawisko izolacji (bezprawnego przetrzymywania) – jego skala i regionalizacja
Bezpieczeństwo ludzi jest najwyższym prawem.Maksymaprawnaipolityczna
Państwo musi być zawsze gotowe do wojny, mimo że nie jest ona celem jego istnienia ani także środkiem do osiągnięcia celów
politycznych.Arystoteles(384–322przedChr.)
Nawstępierozważańautorpragnieprzedstawićkwestięnazewnictwazwiązane-gozprzedmiotemdociekań,jakimjestsystemodzyskiwaniaobywateliRP,wodpo-wiedzinapotrzebęspolszczenianazewnictwazwiązanegozodzyskiwaniempersone-lu.Stosowanewtymzakresienazewnictwowjęzykuangielskimwynikaniezniechęcidojęzykaojczystegolubpróbyjego„zanglizowania”,aletego,żewszelkieproceduryzwiązanezodzyskiwaniempersonelu(ang.PersonnelRecovery)pochodzązistnieją-cychwNATOiUEuregulowań.Osobyzajmującesiętymzagadnieniemsiłąrzeczybędąwięczmuszonedoposługiwaniasię terminologiąspecjalistyczną, i togłównie wjęzykuangielskim.
Zapoczątkowana w 1989 r. przemiana ustrojowa umożliwiła państwu polskie-mupowrótdogronaeuropejskichpaństwdemokratycznych.JednymzwynikówtychprzeobrażeńjestrozszerzeniemożliwościwspółpracyRzeczpospolitejPolskiejzinny-mi podmiotami stosunkówmiędzynarodowych, zarównow różnych dziedzinach, jak iw różnychczęściachglobu.Negatywnymnastępstwemmiędzynarodowejobecnościpaństwapolskiego, jegooficjalnychprzedstawicieli izwykłychobywateli jestmiędzyinnymiichczasoweprzebywaniewregionachuznawanychzaniebezpieczne.Angażo-waniesiępaństwapolskiegoiorganizacjipozarządowychskupiającychobywatelipol-skichwprocesystabilizowaniasytuacjimiędzynarodowejwymuszająkoniecznośćcza-sowegoprzebywaniaPolakównaterenachobjętychkonfliktamioróżnymcharakterzei różnej intensywności.Należywskazać takżenaznaczenie takzwanychzobowiązańsojuszniczych imiędzynarodowych,które– jak tomamiejscewodniesieniudopol-skiego członkowstwawPakcie Północnoatlantyckim iUnii Europejskiej – narzucająobowiązekposiadanianarodowegosystemuodzyskiwaniaswoichobywateli.
Innym, ale zewzględu na konsekwencje polityczne równie istotnym powodemposiadaniaprzezpaństwotakiegosystemu,jestsposóbkształtowaniaopiniispołecznej. Wostatnichdwóchdekadachsytuacjedotyczącepersonelunarażonegonaryzykoizola-cjiorazosóbwziętychjakozakładnikówstałysięprzedmiotemogromnegozaintereso-waniamedióworazopiniispołecznej.Powszechnydostępdoinformacjiorazmożliwośćinformowaniaspołeczeństwanabieżącoosytuacjiosóbbezprawnieprzetrzymywanych
IISTUDIAIANALIZY 179
możekreowaćzarównosytuacjępolityczną,jakiprowadzićdozasadniczejzmianypla-nówpolitycznych (rezygnacja z realizacji planów lub podjecie działań) bądź zmianykoncepcjiprowadzeniaoperacjimilitarnejczyużyciasiłspecjalnych.
Wymienioneczynniki jednoznaczniewskazują, żeodzyskiwaniepersonelu stajesięniezwykleważnymzagadnieniempolitykipaństwa,akonsekwencjepodejmowanychdecyzji przyjmują wymiar wewnętrzny oraz międzynarodowy. Niestety, świadomośćznaczeniaproblemu,jakimjestposiadaniesystemowychrozwiązańwzakresieodzyski-waniaizolowanegopersonelu1,niejestpowszechna,zwłaszczawPolsce.Koniecznośćspełnieniawymogówsojuszniczychdoprowadziładostworzeniasystemuodzyskiwaniapersoneluwojskowego (objętonim także funkcjonariuszyAgencjiWywiadu,AgencjiBezpieczeństwaWewnętrznego,BiuraOchronyRządu,StrażyGranicznej,PolicjiiPań-stwowejStrażyPożarnejwykonującychzadaniapozagranicamikraju),dotejporynieopracowanojednaksystemuodzyskiwaniapersonelucywilnegopolskichplacówekorazpolskichobywateli.
Należyprzypomnieć,żejednązzasadkierującychdziałaniamidemokratycznegopaństwa prawa jest ochronawartości istotnych ze społecznego punktuwidzenia orazzapewnienieobywatelomminimalnegopoziomupoczuciabezpieczeństwa.Zzasadytejwynikaprzekonanie,żekażdyporwanylubzaginionyobywatelRPmaprawooczekiwaćodswojegokrajuracjonalnychiskutecznychdziałańmającychnacelujaknajszybszeuwolnieniegozrąkporywaczy.MożliwejestnawetwskazaniezapisówKonstytucjiRP2 nakładającychnapaństwopolskieobowiązek(namocyzapisuart.83) zapewnieniaizolo-wanymnatychmiastowejpomocy.Wopiniiautoraartykułuzakresobowiązkówpaństwawobecizolowanychobywateliwynikarównieżzzapisówkonstytucyjnych,azwłaszczazartykułów31,36i37,którewskazująna:
• obowiązekudzielaniaprzezpaństwoopieki–Podczas pobytu za granicą oby-watel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej (art.36Konstytucji);
1 Izolowany personel (ang. Isolated Personnel – IP) – personelwojskowy lub cywilny, który jestodłączonyodjednostkiczyorganizacji,doktórejnależy,wsytuacji,gdyoczekującnauwolnienie,możeonbyćzmuszonydowalkioprzetrwanie,ucieczkilubprzeciwstawianiasięwykorzystaniu,AJP-3.3.9(SD-8),NATO Joint Doctrine for Personnel Recovery, MCASB,2007,s.4.OkreślenietojestrównieżpropozycjąnaoficjalnądefinicjędlaNATOiUE.Wynikazniej,żewprzypadku,gdydanaosobaniemożekontynuowaćmisjiiniemożepowrócićdoswojegokrajuzgodniezzaplanowanymiwcześniejregulacjami,możebyćtraktowanajakoczłonekizolowanegopersonelu.Jesttooczywistewprzypadkuzałogilotniczej,którazostałazmuszonadoopuszczenia samolotu.Zaosobę izolowanąmożna jednakuznać równieżosobę,wktórej samochodzieskończyłosiępaliwowtrakcie jazdylubgdyzostałaonazmuszonadoprzerwaniapodróżyzewzględunajakąkolwiekawarięlubwypadek,niezależnieodtego,czybyłotospowodowaneinterwencjąosóbtrzecich,zob. Personnel Recovery, JAPCC,2011,s.1.
Izolowaniepersonelumożenastąpićwprzypadku:1)prowadzeniadziałańbojowychnateatrzedziałańwojennych(ang.isolated)–dotyczytoszczególnieżołnierzyorazfunkcjonariuszybiorącychudziałwdziałaniachbojowych,2) zagubienia,brakuorientacjiwterenie lubwypadku(ang.missing)–dotyczyzarównożołnierzy,funkcjonariuszybiorącychudziałwdziałaniachbojowych, jak icywilówprzebywającychwdanymrejoniegeograficznym,takichjakżeglarze,podróżnicyitp.,3)zatrzymaniaprzezsiłyrządowe,wojskowelubpolicyjnewładzlokalnych(ang.detained)–dotyczyprzedewszystkimpracownikówmisjidyplomatycznych,turystówłamiącychlokalneprawoitp.,4)uprowadzeniaprzezbojownikówlubugrupowaniaprzestępczeiterrorystyczne(ang.captured)–dotyczywszystkichgrupobywateliRPprzebywającychpozagranicamikraju(…)”,za:Odzyskiwanie izolowanego personelu (DD/3.3.9), Warszawa2010,s.6.
2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.Nr78,poz.483,zpóźn.zm.).3 Postanowienia Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
180 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15
• obowiązekpodjęciadziałańpomocowychipróbyuwolnieniabezprawnieizolowa-negoobywatelaRzeczpospolitej–Wolność człowieka podlega ochronie prawnej (art.31Konstytucji),Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, ko-rzysta z wolności praw zapewnionych w Konstytucji (art.37Konstytucji).Jakwynikaz tychzapisów,podstawowymizadaniamiwładzRPwstosunkudo
izolowanego personelu jest zapewnienie natychmiastowej pomocywszelkimi dostęp-nymisposobami.Powinnaonazmierzaćdoodnalezieniagoiudzieleniamuniezbędnejpomocy,awprzypadkach,którezakończyłysiętragicznie–sprowadzeniaciałdokrajuipochowaniaznależytagodnością4.Należyrównieżpodkreślić,żetakiepodejściedoproblemuodzyskiwaniaizolowanychobywatelistanowiniezwykleważnyczynnikinte-grującyspołeczeństwozpaństwemijegostrukturamiorazzwiększapoziomzaufaniadojegoinstytucji5.Ponadto,(…) świadomość ta jest przyczynkiem do umacniania śmiałości i gotowości do uczestniczenia w realizacji trudnych zadań, związanych nawet z wysokim stopniem ryzyka
6.Ukształtowanywlatach90.XXw.porządekświatowywyczerpującozdefiniował
włoskiadmirałistrategCarloJean,stwierdzając,że:
(...) wraz z końcem zimnej wojny zanikła elegancka prostota świata dwubiegunowego. Z ładu jałtańskiego wynurzył się nieład narodów. Reguły i prawidłowości zanikły (…). Globaliza-cji i współzależności przeciwstawiła się fragmentaryzacja państwa i bałkanizacja świata7.
W opinii autora słuszność drugiej tezy oddaje przebieg wydarzeń światowychprzełomuXXiXXIwieku.
Drugimważnymprocesemwpływającymnazagrożeniebezpieczeństwa,któregodynamikaoddziaływaniaporozpadzieukładudwublokowegojestistotnymproblemempolitycznym, jest dysproporcja w rozwoju cywilizacyjnym świata. Najczęściej przy-woływanyjesttu,zaproponowanyprzezSamuelaHuntingtona,podziałnatzw.Północ iPołudnie8,chociażniejestonjednoznaczny,aiwykreśleniejednolitejliniipodziałuniezawszejestmożliwe9.Zanajważniejszyczynnik,któryokreślapotrzebęuwzględnieniategopodziałuwopisiewspółczesnegoładumiędzynarodowego,należyuznaćdetermi-nantyuniemożliwiającejegoistnienie.
Innym niezwykle ważnym czynnikiem pośrednio pozwalającym na zaistnieniezjawiskaporwaniadlaokupuczybezprawnegoprzetrzymywaniaosóbjestsposóbwy-korzystywaniaobszaruPołudniaprzezpaństwaikorporacjePółnocy.Przybieraonnie-kiedypostaćgospodarkirabunkowej;czasamiśrodkiemosiągnięciacelugospodarczegojest podsycanie konfliktówwewnętrznych czy sąsiedzkich lub świadome podtrzymy-waniepoziomuopóźnieniacywilizacyjnego.Czynniki tewkontekściecałegoobsza-ruPołudnianależyjednakuznać–przycałejkontrowersyjnościtegosformułowania
4 Koncepcja i ogólne zasady funkcjonowania Narodowego Systemu Odzyskiwania Personelu Wojskowego,Warszawa2008,s.9.
5Tamże,s.10.6Tamże,s.10.7J.Carlo,Geopolityka,Wrocław–Warszawa–Kraków2003,s.24.8S.Huntington,Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego,Warszawa1998.9PozanajczęściejprzywoływanymstatusemAustraliimożnawskazaćprzykładBrazylii,którajestuzna-
wanazajednozmocarstwregionalnych,afaktycznie–wedługzasadniczegokryterium,czylidochoduna-rodowegobrutto–należyjązaliczyćdopaństwbiednych,czyliPołudnia,zob.P.Mickiewicz,Współczesne wyzwania bezpieczeństwa międzynarodowego,Wrocław2005,s.3–7.
IISTUDIAIANALIZY 181
–za incydentalne.Zwłaszczawkontekście rywalizacji ekonomicznejo rynkizbytu iposzukiwaniataniejsiłyroboczejprzezpaństwaikorporacjegospodarczejPółnocy.Zjawisko to i jegorolędoskonaleopisujeZbigniewBrzeziński,wskazującnabędącywynikiem tej rywalizacji podział gospodarczo-polityczny świata.Zasadniczą rolęod-grywatudynamikarozwojugospodarczegoUSA,Chin,Indiii–wmniejszymstopniu–Rosji,któradoprowadziładoprzebudowypodziałupolitycznegoPółnocy10.Słuszna,również obecnie,wydaje się inna tezaBrzezińskiego, żewarunkiem rozwojupaństwzaliczanych do tej grupy jest rywalizacja poszczególnych centrów życia polityczno- gospodarczego,któramanaceluuzyskanieznaczącejpozycjipolitycznej.Rywalizacjajestprowadzonanaekonomicznychipolitycznych„polachgry”,którezostałytakżeulo-kowanenageograficznymobszarzePołudnialubdotycząspołecznościtegoobszaru11. Zgadzającsięwpełniztąopinią,należypodkreślić,żerolatejrywalizacjisukcesywniewzrasta. Jej zwycięzcami sąbowiempaństwanie zawszezainteresowanepodtrzyma-niempomocydlaobszaruPołudnia.
Przeobrażeniaładupolitycznego,dojakichdochodziłoodlat90.XXw.dopołowylat20.XXIw.,chociażniewpełniodpowiadająopisanympowyżejprzewidywaniom,tostanowiąodzwierciedleniegłównychzałożeńcytowanychdalejanglosaskichpolito-logówifuturologów.Pozwalajątakżenawskazaniesłusznościinnychtez,opisującychcharakter i cechy globalnych przeobrażeń.Trzebaw tymmiejscu przywołać pogląd,wspomnianegojużS.Huntingtona,któryuznał,żezasadniczymiczynnikamieskalują-cymikonfliktybędąpodziałykulturowe.
Zgadzającsięztąkonkluzją,należyjednakwskazaćnajejograniczeniewpostacinieuwzględnianiaznacznejroliczynnikaekonomicznegorozpatrywanegołączniezkwe-stiami socjalno-bytowymi12. Bezdyskusyjnie bowiem najpoważniejszym wyzwaniemdla bezpieczeństwawwymiarze globalnym jest kreowany przez sytuację społeczno- -ekonomicznąkonfliktideologiczno-kulturowypomiędzynajwiększymispołecznościa-miglobu(dysproporcjewrozwoju iwpoziomieżycia).Nasilasięonnaskutekeks-pansji ekonomicznej świataPółnocy i ekspansji demograficznej, zwłaszcza imigracji, zobszaruPołudnia.Obydwaprocesyprzyjmują,niekiedynieświadomie,postaćzjawi-skaagresywnego.Możnajeopisać,opierającsięnateoriifuturologaBeniaminaBarbera,którywskazujenawzajemneoddziaływanieuniwersalnejdlaświataPółnocyglobaliza-cji–którą,wedługniego,symbolizujesiećfast-foodówMcDonald’s(McŚwiat)–orazreakcjiświataPołudnianatęglobalizację,symbolizowanąprzezdżihad13.
ZaElżbietą Statdműller należy uznać, że charakter globalnych podziałów i ichuwarunkowaniawykluczająmożliwośćrozwiązaniategoproblemu14.Tymsamymtwo-rząsięokoliczności,którepozwalająnastosowanieformbezprawnegoprzetrzymywaniaosób.Zjawiskotojestkonsekwencjąsytuacjiwewnętrznejpaństwobszaruniestabilno-ścipolitycznej,ichsytuacjispołeczno-gospodarczej,atakżewynikiemróżnychformre-akcjinasposóbwykorzystywaniaichterytoriów,zasobównaturalnychlubsiłyroboczej.
Pozaokreśleniemczynnikówsankcjonującychistnieniezjawiskaporwańdlaoku-pu ibezprawnegoprzetrzymywaniaosób,niezbędne jest takżeokreśleniesamej skali
10W tej teoriidominującą rolęmiałyodgrywaćpaństwaznajdującesięnazachodnich (USAiKanada) iwschodnich(Chiny,Indie,Japonia,Rosja)rubieżachobszaruPółnocy.Zob.Z.Brzeziński, Wielka szachow-nica, Warszawa1998,s.28–41.
11Tamże,s.35–47.12S.Huntington,Wojna cywilizacji?,„ResPublicaNowa”1994,nr2(65),s.69.13Zob.B.R.Barber,Dżihad kontra McŚwiat,Warszawa1995.14Z.Cesarz,E.Statdműller,Problemy polityczne współczesnego świata,Wrocław1996,s.184.
182 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15
zjawiska.Musi ono jednakbyć dokonane nie całościowo, alewodniesieniu do kon-kretnychregionów.Dopierotaka„regionalizacja”umożliwidokonanieocenyskalitegozjawiska,umożliwiwskazanieprzyczynjegozaistnienia,formstosowanychprzezpo-rywaczyorazpozwolinaokreśleniepoziomuzagrożeniadlaprzebywającychtamosób, wtymdlaobywateliPolski.
Owielewiększezagrożeniezaistnieniazjawiskaporwania,anastępniebezprawne-goprzetrzymywania,występujewprzypadkujednostkowychwyjazdówwtakzwanere-jonyryzyka.Wśródtakichpaństwnależyprzedewszystkimwymienićpopularnewśródobywateli polskich:Kenię,Tanzanię oraz – cieszące się niecomniejszym zaufaniem–Syrię,Liban,Nigerię,Ruandę,Burundi,Ugandę,BurkinaFaso,DemokratycznąRepu-blikęKonga(Zair).Podobnienależyocenićpoziomzagrożeniawkrajachazjatyckich,zwłaszczawkontekścieichpopularnościturystycznej–IndonezjiiMalezjiorazpaństwPółwyspuIndochińskiego:Myanmaru(Birmy)iSriLanki,atakżewkrajachAmerykiŁacińskiej,takichjakMeksyk,BoliwiaorazKolumbia.
Zjawiskobezprawnegoprzetrzymywania,izolacjiczyporwańdlaokupubędzienajczęściej występować w obszarach destabilizacji politycznej, biedy i rywalizacjietniczno-ideologicznej.Wodniesieniu do obywateli państw trzecich, zwłaszcza za-liczanychwnomenklaturzeS.Huntingtonadocywilizacji judeochrześcijańskiej lubPółnocy,doczynnikówodecydującymznaczeniunależyzaliczyć:
• zjawisko separatyzmuwpaństwach i regionachbędącychobszaremaktywnościgospodarczejipolitycznejpaństwPółnocylubinwestującychtamfirm,
• działania podejmowane przez pozbawionychmożliwości uczestniczeniawkon-sumpcji lub głodujących grup społecznych, zwłaszcza powiązanychwzajemnieczynnikiemideologicznymlubetnicznym,
• występowanielokalnychkonfliktóworazsporóworóżnympodłożu–odideologicz-negodoklasycznejwalkiozdobyciewładzylubpanowanienaddanymterytorium.Wopiniiautoraomawianezjawiskonajlepiejoddajezestawienieliczbyzamachów
terrorystycznych o podłożu separatystycznym lub ideologicznym, których wynikiembyłotakżebezprawneprzetrzymywanieosób(tab.1).
Tab. 1. Zamachy terrorystyczne na świecie skutkujące uprowadzeniem osób w latach 2005–2012.
RokLiczba zamachów terrorystycznych
Liczba uprowadzonych osób
2005 1154 348402006 1349 158842007 1158 50712008 1125 48582009 877 48692010 1116 60502011 795 55542012 brakdanych 1283
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Office of the Coordinator for Counterterrorism [online],DepartamentStanuUSA,www.state.gov/s/ct/[dostęp:24VIII2013].
IISTUDIAIANALIZY 183
Jakwynikazpowyższegozestawienia,porwaniaosóbstanowiąistotnyelementatakówterrorystycznych.Zagrożenietoniezmniejszasię,mimospadkuliczbypo-rwanych,gdyżpolityczneispołeczneznaczeniebezprawnegoprzetrzymywanialu-dzinależyrozpatrywaćindywidualnie,wodniesieniudokonkretnychosób,sytuacji,ugrupowańdokonującychtegoaktuorazstawianychprzezniechżądań.
Istotąporwań,izolacjiosóblubichbezprawnegoprzetrzymywaniabędziepró-ba zamanifestowania i upowszechnienia własnych celów lub zapewnienie źródładochodówzuzyskanegookupuzaosobylubprzejętysprzęt(np.jednostkimorskieczy statki powietrzne). Są to klasyczne działania o charakterze aktu terrorystycz-nego,gdyżnawetwdefinicjach terroryzmuokreśla się,że jegogłównącechą jest(...) użycie przemocy, zazwyczaj skierowane przeciwko ludności cywilnej: brania zakładników15, porwań, zamachów bombowych i innych bezwzględnych ataków16. Przywołanezjawiskazwiązanezterroryzmemniemogąjednakbyćtraktowanejakosamodzielneuwarunkowanie,alejakoformadziałań–poddanychprocesomglobali-zacji–grupprotestuspołecznego,politycznegoczyideologicznego.
Wtabeli2zaprezentowanomiejscawystępowaniawspółczesnychkonfliktówzbrojnychwkonkretnymprzedzialeczasowym.Analiziepoddanolata2002–2012.Wynikazniej,żeliczbakonfliktówwocenianymokresiebyłastała(około30rocz-nie).
15Wszystkiepodkreśleniaautora(przyp.red.).16J.D.Kiras,Terroryzm i globalizacja,w:J.Baylis,S.Smith,Globalizacja polityki światowej. Wprowadze-
nie do stosunków międzynarodowych,Kraków2008, s.594.
184 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15
Tab.
2. L
iczb
a ko
nflik
tów
zbr
ojny
ch w
lata
ch 2
002–
2012
wed
ług
regi
onów
* i ro
dzaj
ów k
onfli
ktu*
* .
Rok
Reg
ion
Afryka
AmerykaPołudniowa
iŚrodkow
aAzja
Europa
Bliski
iŚrodkwyWschód
Oceania
WM
WM
WM
WM
WM
WM
2002
16-
3-
72
1-
2-
--
2003
10-
3-
81
1-
31
--
2004
10-
7-
8-
3-
3-
--
2005
10-
6-
9-
2-
4-
--
2006
9-
1-
9-
1-
41
--
2007
12-
2-
7-
1-
4-
--
2008
131
6-
8-
2-
5-
--
2009
14-
5-
7-
11
5-
--
2010
10-
10-
7-
1-
5-
--
2011
15-
9-
71
1-
6-
--
2012
111
8-
7-
21
6-
1-
Razem
130
260
-84
416
247
21
-O
gółe
m13
260
8818
491
* Uwzględnionotylkoteregiony,wktórychzanotow
anokonfliktyzbrojne.
**Całkowitaliczbakonfliktów
możebyćniezgodnazdanymipodanym
iwtabeli,gdyżnajednym
obszarzemożesiętoczyćwięcejniżjedenkonflikt.
Lege
nda:
W –
kon
flikt
wew
nątr
zpań
stw
owy,
M –
kon
flikt
mię
dzyp
ańst
wow
y, (-
) – zj
awis
ko n
ie w
ystę
puje
.
Źródło:O
pracow
aniewłasnenapodstaw
ie:U
ppsalaConflictDataProgram[online],http://www.pcr.uu.se/research/UCDP[dostęp:7VII2013].
IISTUDIAIANALIZY 185
Spośródwspółczesnychprzyczynkonfliktów,któremogąpowodowaćstosowanieprocederuporwańibezprawnegoprzetrzymywaniaosób,należypodkreślićrolęsepara-tyzmuiwalkprowadzonychprzezgrupyetniczne.Zjawiskobezprawnejizolacjimożedotyczyćprzedstawicieliwalczącychgrupetnicznych,jakiosóbtrzecich.Powodempo-rwańbędziezarównosposóbprowadzonejwalki(np.czysposobemprowadzeniawalkisątylkoiwyłącznieporwania,czysąonedodatkowymelementem),jakichęćzdobyciafunduszywpostaci okupu.Wśród ruchów separatystycznych, których przedstawicie-lemogąjakoformędziałalnościwykorzystaćporwaniaibezprawneprzetrzymywanie wobszarachwokółeuropejskichmożnawskazać:grupyetniczneBerberówwMaroku,KabylówwAlgierii,TuaregówwstrefiepaństwSahelu,KurdówwTurcji,IrakuiIra-nie,szyitówwArabiiSaudyjskiej iIraku,chrześcijanzpołudniowegoSudanu, licznemniejszościchrześcijańskiewLibanie,Egipcie,PalestynieiwIraku17orazuczestnikówobserwowanychobecniewalknawschodniejUkrainie.
kaukaz i kraje byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich
Podobnym zagrożeniem są konflikty etniczno-wyznaniowe na obszarze pora-dzieckim,zwłaszczawrepublikach:Czeczenii,DagestanieiOsetiiorazwsuweren-nychpaństwach:Kazachstanie,Uzbekistanie,Tadżykistanie,TurkmenistanieiKirgi-stanie18.Wtychregionachistotnąrolęodgrywająseparatyzmorazczynnikireligijneispołeczne.
Wskazującnakontekstpolski,należyuznać,żeprawdopodobieństwobezprawnejizolacjiobywatelaRzeczpospolitejjestmożliwezewzględunaobecnośćpolskichfirmwtymregionie,zwłaszczawKazachstanie.Powodemporwańmożebyćzaangażowaniesięposzczególnychosóbwlokalnekonfliktyorazaktywnośćpolskichorganizacjipoza-rządowych.ZaprzykładmożeposłużyćuprowadzeniepięciuPolakówprzebywającychzpomocąhumanitarnąwCzeczenii.Dozdarzeniategodoszło14grudnia1997r.,aichuwolnienie10lutego1998r.byłowynikiemakcjiczeczeńskichsiłspecjalnych,pomimoprowadzenianegocjacjizporywaczami19.
Ameryka łacińska a występowanie zjawiska porwań i bezprawnej izolacji
Inaczej należy postrzegać procesy toczące się na obszarzeAmeryki Środkowej iPołudniowej.Występującetamkonfliktyetnicznemająbowiemcharakterwewnętrz-ny i rzadkoprzybierają formęzbrojnychdziałańmiędzypaństwowych.Równocześniekontekstspołecznyorazrola,jakąodgrywająkartelenarkotykowe,powoduje,żezjawi-skoporwańibezprawnejizolacjijestbardzoczęste.Powszechniezapaństwaregionu, wktórychzjawiskoporwaństajesięformąwalkigrupupośledzonychspołecznie,uznajesięGujanę,Haiti,Kolumbię,MeksykiNikaraguę.WprzypadkuGujanyźródłemjestkonfliktpomiędzyludnościąrdzennąapotomkamimurzyńskichniewolnikóworazskalaprzestępczościpospolitej,którejelementemsąporwania20.Ichofiaramisątakżeobywa-
17S.Niedziela,Konflikty i napięcia w świecie arabskim,Warszawa2011,s.20.18K.Kubiak,Wojny,konflikty zbrojne i punkty zapalne na świecie,Warszawa2005,s.76–81;K.Strachota
iin.,Islam w Azji Centralnej,w:Islam na obszarze postradzieckim,seria:„PraceOSW”,nr7,Warszawa2003,s.7–67.
19http://www.dziennikpolski24.pl/pl/aktualnosci/swiat/404910-porwania-polaklw.html[dostęp:21VIII2013].20 Zob.m.in.W.Dobrzycki,Stosunki międzynarodowe w Ameryce Łacińskiej. Historia i współczesność,
186 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15
telepaństwtrzecich,czegoprzykłademjestuprowadzeniew2003r.urzędnikaambasadyUSA,któregozwolnionopozapłaceniuokupu21.
CzynnikiemkreującymskalęzjawiskaporwańnaHaiti iwpozostałychkrajachKaraibówjestpoziomprzestępczościpospolitej,naktórąwpływająprzedewszystkimbiedaorazobrótnarkotykami.Atrakcyjnośćturystycznaregionutakżezwiększamożli-wośćzaistnieniazjawiskaporwaniawtympiractwaukierunkowanegonaporwaniama-łychjednosteksportowo-turystycznych.Wtabeli3przedstawionoliczbęatakówpirac-twa,doktórychdoszłonawodachwokółkontynentówamerykańskich.
Tab. 3. Akty piractwa na akwenach wokółamerykańskich i w regionie karaibów w latach 2002–2012.
RokRejon
AmerykaPołudniowaiKaraiby ObszarpółnocnegoAtlantyku
2002 67 22003 72 12004 46 -2005 26 -2006 31 -2007 25 12008 19 -2009 36 -2010 40 -2011 29 22012 21 1
Legenda:(-) – zjawisko nie występuje.
Źródło:Opracowaniewłasnenapodstawie:Reports on Acts of Piracy and Armed Robbery Against Ships[online], IMOInternationalMaritimeOrganization,www.imo.org[dostęp:21VIII2013].
WAmeryceŁacińskiejmożnawskazaćnatrzypotencjalneźródłazaistnieniazja-wiska porwania. Pierwszymz nich są działania karteli narkotykowychpodejmowanem.in.wobecprzedstawicielipaństwzaangażowanychwzwalczanietegoprocederuorazwobecprzypadkowychświadków(np.turystów).Drugąprzyczynąporwańsądziałaniagrupetnicznychlubprzestępczych,którewceluuzyskaniaokupulubnagłośnieniacelówswojejwalki,mogąstosowaćporwaniaturystówiprzedstawicielisłużbpaństwowychorazpracownikówfirminwestującychwregionie.Trzeciąprzyczynąporwańsąproble-myekonomiczne.Porwanianatympodłożuzagrażająturystom,zwłaszczażeglarzom, inależądoklasycznychporwańwceluotrzymaniazapłatyzauwolnienieprzetrzymywa-
Warszawa 2000;A. Gruszczak,Ameryka Łacińska wobec kryzysu środkowoamerykańskiego, Toruń 1996;Ameryka Łacińska wobec wyzwańglobalizacji,M.F.Gawrycki (red.),Toruń2006.
21K.Kubiak,Wojny…,s.154.
IISTUDIAIANALIZY 187
nychlubprzejęcieichmajątku(jachtu,samochoduitp.).Wposzczególnychpaństwachzjawiskotomożebyćpowodowaneprzezjeszczeinneczynniki.WprzypadkuKolum-biidodatkowonależypodkreślićznaczeniewojnydomowejprowadzonejprzezwładze zlewicowąpartyzantkąFARC(FuerzasArmadasRevolucionariosdeColombia–Rewo-lucyjneSiłyZbrojneKolumbii)orazELN(EjercitodeLiberación–ArmiaWyzwoleniaNarodowego).Niezależnieodsukcesuprowadzonychrozmówpokojowychdziałalnośćtych ugrupowań partyzanckich będzie stanowić zagrożenie porwaniem lub bezpraw-nymprzetrzymywaniemosób zewzględu na powiązania ich przywódców z lokalny-mi organizacjami przestępczymi, a zwłaszcza z kartelami z narkotykowymi22.W tensamsposóbmożnaocenićpoziomzagrożeniawNikaragui,wktórejczęśćoddziałówpartyzanckichpozakończeniuwojnydomowejprzekształciłasięwgrupyprzestępcze istosujeporwaniadlaokupujakojednązformdziałalnościprzestępczej23.
WMeksykuzasadniczymczynnikiemkreującympoziomzagrożeniaporwaniemdlaokupulubbezprawnąizolacjąosóbjestproblemekonomicznegoupośledzenialudno-ściindiańskiej,adopierowdalszejkolejnościdziałańkartelinarkotykowych.ObszaramiszczególnegoryzykasąregionyzdominowaneprzezIndian,tj.Chiapas,Guerrero,Hi-dalgoiOaxaca24.Wpozostałychpaństwachregionu,takżestabilnychpolitycznie,takichjakBrazylia,WenezuelaorazPeru,zjawiskoporwanialubbezprawnejizolacjijestukie-runkowanegłównienaprzedstawicielikorporacjilubturystów–badaczypodróżujących wnieznaneitrudnodostępnemiejscawAndachiAmazonii.
kontynent azjatycki jako obszar występowania zjawiska porwań i bezprawnej izo-lacji. Czynniki kreujące te zagrożenia
Kontynent azjatycki jestobecnieobszaremw istotnymstopniuzagrożonympo-wszechnymstosowaniemporwańdlaokupuibezprawnejizolacjiosób.Jegozróżnico-wanieetniczneipolityczno-kulturowepowodujerozróżnieniena:regionkontynentalnejAzji zAfganistanem, Pakistanem, Indiami oraz państwami poradzieckimiAzji Środ-kowej (Kazachstanem, Kirgistanem, Tadżykistanem, Uzbekistanem), kraje BliskiegoWschodu,zpodziałemnapaństwaZatokiPerskiej iLewantu25,orazkrajeAzjiPołu-dniowo-Wschodniej.
Analizując uwarunkowania społeczno-polityczne jako kryterium zjawiskaporwań dla okupu i bezprawnej izolacji osób,możnawskazać na dwa podobień-stwa pomiędzyAfganistanem, Pakistanem i Indiami a krajamiAzji Południowo- -Wschodniej, zwłaszcza Indonezją,Malezją,Tajlandią i Filipinami.W państwachtych, co dobitnie ukazuje przykład Indonezji,występują konflikty o różnorodnympodłożu26. Dochodzi tu do sporów zarówno o podłożu separatystycznym (Acech) ireligijnym(Moluki),jakiwynikającychzrozprzestrzenianiasięfundamentalizmu
22 Encyklopedia terroryzmu,Warszawa2004,s.230–231.23Tamże,s.426–429.24Tamże,s.436–437.25Wdniu31sierpnia2010r.wLibaniezostałoporwanychdwóchpolskichturystów.Wpobliżumiasta
BaalbekwdolinieBekaaPolacyzostaliwciągnięciprzezdwóchmężczyzndosamochodu.Gdyporywaczeniezatrzymalisięwpunkciekontrolnym,żołnierzeotworzyliogieńdopojazdu.Jedenzporywaczyzginąłnamiejscu,drugiemuudałosięuciec.Polakomnicsięniestało.Zob.http://swiat.newsweek.pl/liban-polscy-tury-sci-porwani-i-uwolnieni,63873,1,1.html[dostęp:10VII2013].
26 Problemy te doskonale opisuje Ha Hoang Hai, Problemy rozwoju w regionie Azji Południowo- -Wschodniej, „StudiaRegionalneiLokalne”2003,nr3(13),s.5–29.
188 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15
islamskiego (Bali). Zjawisko porwań jest powszechnie stosowaną formą działańugrupowańseparatystycznychinarodowo-wyzwoleńczychorazetnicznychugrupo-wań przestępczych27. Ich celem są zazwyczaj pieniądze lub zdobycie wpływu nadziałalnośćzagranicznychkoncernówdążącychdoeksploatacjizasobówbądźinwe-stującychwregionielubnaprzedstawicieliorganizacjipozarządowych28.
Wodniesieniudoobywatelipolskichnajbardziejistotnymobszaremzagrożeńsąpaństwa,wktórychPolacyaktywnieuczestniczyli inadaluczestniczą,choćnamniejsząskalę,wdziałaniachstabilizacyjnych,orazmiejscazwiązanezaktywnościągospodarczą.W przypadku pierwszej grupy należy zwrócić uwagę naAfganistan iIrak.WodniesieniuzaśdodrugiejgrupytrzebawskazaćPakistan,Irak,KazachstaniIran.ObecniezanajważniejszyobszarzpunktuwidzeniamożliwościbezprawnejizolacjipolskichobywatelinależyuznaćterytoriumAfganistanu,naktórymprzeby-wająpolscyżołnierzewchodzącywskładmisjionazwieResoluteSupport(RSM)29. PodczaspobytuPolakówwtymkrajudoszłododwóchprzypadkówuprowadzeniaobywatelipolskichdlaokupu.
Ugrupowania przestępcze działające lokalnie na kontynencie azjatyckim sąpowiązane z kartelami narkotykowymi oraz ruchami politycznymi. Porwania dlaokupusąśrodkiemuzyskiwaniafunduszyprzeznaczonychnaprzetrwaniedanejgru-pyspołecznejbądźnaprowadzeniewłasnejdziałalnościpolitycznej.Mogąteżbyćwynikiemrywalizacjigrupnarkotykowych30.Najpoważniejszezagrożenie stanowipiractwo,którejestwykorzystywanetakżedowalkigangównarkotykowych(przeję-cietowaru).ProcedertenrozwijasięszczególnienaakwenachokalającychFilipiny,TajlandięiIndonezję.
27 Zob.M.Zimny,Terroryzm samobójczy,Warszawa2007.28 Zob.m.in. Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne w krajach
regionu,K.Gawlikowski,M.Ławacz(red.),Warszawa2004;Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Stosunki międzynarodowe i gospodarcze,K.Gawlikowski,M.Ławacz (red.),Warszawa2004.
29 Podstawą funkcjonowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego w misji RESOLUTE SUPPORT OrganizacjiTraktatuPółnocnoatlantyckiego,wIslamskiejRepubliceAfganistanu,jestUstawa z dnia 17 grud-nia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa. (Dz.U.z2014,poz.1510).
30KwestiętęiskalęzjawiskaomawiająspecjaliściCentrumStudiówPolska–Azjawraportachosytuacji wposzczególnychkrajachregionu,zob.portalhttp://www.polska-azja.pl.
IISTUDIAIANALIZY 189
Tab.
4. A
taki
pir
acki
e na
akw
enac
h w
okół
azja
tyck
ich
w la
tach
200
2–20
12.
Rok
Rej
onRazem
Ocean
Indyjski
Cieśnina
Malakka
Morze
Południowochińskie
Daleki
Wschód
Morze
Arabskie
Zatoka
Perska
Morze
Chińskie
2002
6634
140
1-
--
241
2003
9638
152
3-
--
289
2004
4160
113
--
--
214
2005
5118
99-
--
-168
2006
5322
66-
4-
-145
2007
4012
67-
76
-132
2008
262
72-
1-
-101
2009
27-
71-
2-
-100
2010
77-
134
-16
2-
229
2011
6322
113
-28
-1
227
2012
3324
902
381
-188
Lege
nda:
(-) –
zjaw
isko
nie
wys
tępu
je
Źródło:Opracow
aniew
łasnenapodstaw
ie:
Repo
rts
on A
ct o
f Pi
racy
and
Arm
ed R
obbe
ry A
gain
st S
hips
[online],InternationalMaritimeOrganization,
www.im
o.org[dostęp:21VIII2013].
190 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15
NaakwenachwokółFilipincorazrzadziejdochodzidoprzejęciajednostekiwymor-dowaniazałóg.Załogistająsięczęstotowaremsprzedawanymwrazzładunkiem.PodobnądziałalnośćprowadząpiracizokolicCieśninyMalakka(główniepiracitajlandzcy),jeślizaśchodziopiratówindonezyjskich,torabująoninajczęściejmieniezałóg,ładunki(drob-nicę)bądźuprowadzającałestatki,abynastępnieodsprzedaćładunkiijednostki31.
konflikty afrykańskie jako przyczyna zjawiska porwań dla okupu i bezprawnego przetrzymywania
Porwaniadlaokupuibezprawneprzetrzymywanieosóbstanowiąjednąznajczę-ściejstosowanychformprzemocynakontynencieafrykańskim.Zjawiskotojestściślezwiązaneztoczącymisięnatymkontynenciekonfliktami.Dlategoteżniezbędnejestwskazanie rodzajówkonfliktówwposzczególnych państwach, które należy uznać zaobszaryzagrożonezjawiskiemporwań.Konfliktyafrykańskiemożnaogólniepodzielićnasporyterytorialnelubwalkęosprawowaniekontroli(władzy)naddanymobszarem.Sporytemogąmiećróżnepodłoże32.Pierwszymczynnikiemkonfliktogennymsąsporyetniczno-religijne.WystępująonenajczęściejwkrajachSahelu33(Sudan,Czad,Erytrea,Mali,Nigeria,Somalia)orazwUgandzie,Ruandzie,Burundi,naWybrzeżuKościSło-niowej.Ichstronamisązazwyczajgrupywyznaniowe,główniechrześcijanieimuzuł-manie zamieszkująceposzczególne regionykraju.Dokonfliktówpomiędzywyznaw-camitychreligiidochodziwNigerii,Sudanie,Czadzie,naWybrzeżuKościSłoniowej iwRepubliceŚrodkowoafrykańskiej.PrzykłademmożebyćislamistycznaorganizacjaBokoHaram34,którakoncentrujeswojąaktywnośćnazwalczaniuludnościchrześcijań-skiejwNigerii.Przypisujesięjejzabójstwoconajmniej225chrześcijan.BokoHaramzajmujesięrównieżporwaniamicudzoziemców,którzyznaleźlisięwstrefieichdzia-łań.Wtymprzypadkuzasadnejestprzywołaniekontekstupolskiego.Wpaździerniku 2007r.doszłodoporwaniasześciurobotnikównaftowych.WtymgroniebyłodwóchPolaków,pracownikówwłoskiegokoncernuENI.Pokilkudniachprzetrzymywaniazo-stalioniuwolnieniprzeznigeryjskichporywaczy35.W2014r.zaśdoszłodouprowadze-niawRepubliceŚrodkowoafrykańskiejpolskiegomisjonarza36.
31K.Kubiak,Przemoc na oceanach. Współczesne piractwo i terroryzm morski, Warszawa2009,s.11–18.32 Zob. R.Kłosowicz,Republika Środkowoafrykańska jako przykład państwa upadłego w Afryce Subsa-
haryjskiej,w:Problem upadku państw w stosunkach międzynarodowych,R.Kłosowicz(red.), Kraków2012, s.105–118;K.Kubiak,Państwo upadłe Gwinea Bissau,w:Problem upadku państw…, s.119–127.
33Sahel,SahelTropikalny(arab.Sahil – wybrzeże)–regiongeograficznywAfryce.PasprzejściowyodpustyńSaharynapółnocydostrefysawannnapołudniu(odSenegaludoSomalii),odługościokoło6000km,szerokościokoło300km;porasucha9–11miesięcy;opadynieregularne,występująkilkuletnieokresysuche–ostatniekatastrofalnesuszeodnotowanowlatach:1968–1974i1981–1984;półpustynie,suchesawanny,za:http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3971106/sahel.html[dostęp:7VII2013].
34BokoHaram(zjęz.hausaboko–zmodyfikowanyalfabetłacińskiiarabskiegoharam –zakazany)–nigeryjskaislamistycznasektabojówkarskadomagającasięwprowadzeniaszariatuwewszystkich36stanachNigerii(obecnieszariatjestoficjalnymprawemwpółnocnychstanachzprzeważającąpopulacjąwyznawcówislamu)izakazaniazachodniejoświaty;odrzucatakżeudziałwwyborach.Nazwęnależyinterpretowaćjako„Nowoczesnewychowanietogrzech”.Odkońca2010r.nosinazwę:arab.jama’atu ahlis sunna lidda’awati wal-jihad,dosłownie:„Sunnickiezrzeszenienarzecznawracanianaislam(Da’wah)idżihadu”albowniecoswobodniejszymprzekładzie:„SunnickiebraterstwoprowadząceŚwiętąWojnę”.Ugrupowanietoporównujesiebiezafgańskimitalibami.Takżemiejscowaludnośćnazywaich„talibanami”,zob.http://www.nctc.gov/site/groups/boko_haram.html[dostęp:7VII2013].
35 http://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-msz-wsrod-porwanych-w-nigerii-jest-dwoch-polakow,nId,188646[dostęp:22VII2013].
36 KsiędzaMateusza Dziedzica uprowadziła jedna z rebelianckich band przebywających na granicy
IISTUDIAIANALIZY 191
Równieprawdopodobne jakbezprawna izolacja jest zabójstwoporwanychosóbprzeprowadzonejakoklasycznamedialnaegzekucjalubwmomenciepróbodbiciaprze-trzymywanych37.
Drugimrodzajemkonfliktów,któremogąpowodowaćzaistnieniezjawiskapo-rwaniadlaokupuibezprawnegoprzetrzymywaniaosób,sąkonfliktymiędzyplemien-ne,którymisąobjęte:Burundi,Ruanda,Uganda,KongoiSomalia.Zaregionobjętynajpoważniejszymikonfliktami,zaS.Niedzielą,należyuznaćRógAfryki38i toczącesiętamsporyterytorialne,zwłaszcza:etiopsko-erytrejski,etiopsko-somalijski, soma-lijsko-kenijski39isomalijsko-dżibuckiorazwojnydomowe(Somalia,EtiopiaiKenia).Konfliktytekreująbezpośrednio(stosowanejakoorężwalki)orazpośrednio(porwa-niadlaokupuwceluuzyskaniaśrodkówegzystencji)zjawiskoporwańibezprawnejizolacji osób.Wprzypadku obywateli polskich należy zwrócić uwagę na obecnośćw tym regionie przedstawicieli organizacji pomocowych, zarówno kościelnych, jaki świeckich. Posługę kapłańską pełnią tu polscy księża, zakonnicy oraz zakonnice.Aktywniedziałająpolskieorganizacjepozarządowe,zwłaszczaPolskaAkcjaHuma-nitarna40.Obecnisątamtakżepolscylekarze,wramachdziałańprowadzonychprzezorganizacjeLekarzebezGranic41.
Trzecią grupą konfliktów są konflikty kreowane przez tak zwanychwarlordów,czyliprzywódcówlokalnychugrupowańmilitarnych,zregułyocharakterzeprzestęp-czym, których celem jest opanowanie danego terytorium.Niekiedyposługują się oniprzesłankamiideologicznymilubetnicznymi,aleprawdziwymcelemjestsprawowaniewładzyikontrolazasobównadanymterenie.Wtymprzypadkujednązzasadniczychformdziałalnościsąporwaniadlaokupu,najczęściejpracownikówfirminwestującychlubdziałającychwregionie.Dotyczytoprzedewszystkimregionówzasobnychwzłoża
z Kamerunem – Front Demokratyczny na rzecz Ludności Środkowoafrykańskiej (FDPC) – która chciaławymienićPolakanaswegodowódcęAbdoulaye’aMiskine,przetrzymywanegowKamerunie.Ksiądzzostałuwolnionywwynikunegocjacjiwlistopadzie2014r.,pobliskopółtoramiesiącatrwającejizolacji,zob.http://swiat.newsweek.pl/porwany-polski-ksiadz-mateusz-dziedzic-uwolniony-newsweek-pl,artykuly,352506,1.html[dostęp:5V2014].
37 Świadczą o tymdwawydarzenia z 8marca i 31maja 2012 r.Wpierwszymprzypadku ekstremiściz BokoHaram przeprowadzili egzekucję dwóch europejskich inżynierów: Brytyjczyka ChrisaMcManusa iWłocha Franco Lamolinara. Powodem była nieudana akcja odbicia zakładników przez siły nigeryjsko- -brytyjskie.Dnia31maja2012r.bojownicypodwpływeminformacjioprzygotowaniachdoodbiciazakład-nikazastrzeliliNiemcaporwanegowstyczniu2012r,zob.http://www.swietapolska.com/news/swpolska4377.html[dostęp:7VII2013].
38K.Pająk,Somalia – studium upadku państwa i walki o bezpieczeństwo morskie w regionie,w:Problem upadku państw…,s.157–170.Zob.również: Sz.Niedziela,Konflikty…, s.212.
39 Do terytorium Somalii należą obszary dawnego Somali Brytyjskiego i Włoskiego. Poza granica-mi pozostały terytoria wschodniej Etiopii oraz Somali Francuskie i północno-wschodnie rejony Kenii, zob.S.Niedziela,Konflikty …, s.215.
40Od2006r.PolskaAkcjaHumanitarnaniesiepomocwSudaniePołudniowymorazpracujenarzeczpoprawysytuacjiwAutonomiiPalestyńskiej.W2011r.PAHrozpoczęładziałaniawregioniePuntlan-du (północna część Somalii), aw czerwcu 2012 r. rozszerzyła je naMogadiszu i terenyw południo-wo-centralnej części kraju. Od 2012 r. prowadzi działalność również w Syrii, http://www.pah.org.pl [dostęp:7VII2013].
41 Lekarze bez Granic (Médecins Sans Frontières lub Doctors Without Borders) to międzynarodo-wa, niezależna, medyczna organizacja humanitarna, która zapewnia pomoc doraźną dla osób dotkniętychprzezkonfliktyzbrojne,epidemie,klęskiżywiołoweiwykluczonychzopiekizdrowotnej.Organizacjaofe-ruje pomoc ludziom,w zależności od potrzeb, bezwzględu na rasę, religię, płeć czy przynależność poli-tyczną.MSFpowstaławParyżuw1971r.Odrzucapomysł,żebiedniludziezasługująnaopiekęmedyczną trzeciejjakościidążydozapewnieniapacjentomopiekiwysokiejjakości.W1999r.organizacjaotrzymałaPokojowąNagrodęNobla,http://www.msf.org/about-msf[dostęp:7VII2013].
192 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15
naturalne.Zagrożenietodlaobywatelipolskichniejestwielkie,gdyżpozakoncerna-miKGHM,PKNOrlen,PGNiG,ZakładamiChemicznymiPolice,KulczykInvestemt iPolinvestinwestoramiwAfrycesąwzasadziekonsorcjazmniejszościowymudziałempolskichfirm.
Innym rodzajem działalności przestępczej jest piractwo, koncentrujące się nadwóchakwenachwokółafrykańskich:ZatoceAdeńskiejiZatoceGwinejskiej(tab.5).
Tab. 5. Piractwo w Afryce w latach 2002–2012.
RokRejon
MorzeŚródziemne Afryka Wschodnia AfrykaZachodnia
2002 3 23 472003 1 22 672004 - 13 572005 - 49 232006 1 31 322007 3 60 602008 2 134 502009 - 222 462010 1 172 472011 2 223 612012 6 61 64
Legenda: (-) – zjawisko nie występuje
Źródło:Opracowaniewłasnenapodstawie:Reports on Acts of Piracy and Armed Robbery Against Ships [online],IMOInternationalMaritimeOrganization,www.imo.org[dostęp:21VIII2013].
PierwszoplanowąrolęwZatoceGwinejskiejodgrywająpiracikoncentrującyswo-jądziałalnośćnakradzieżyprzedmiotówwartościowych iokradaniukasokrętowych,rzadziejnadokonywaniukradzieżytowarów(ropynaftowejijejproduktów).Występujeturównieżzjawiskouprowadzenia,alenajczęściejkończysięonodlaporwanychśmier-cią,gdyżporywaczeniedomagająsięokupu42.
NawodachZatokiAdeńskiejcelempiratów jestuzyskanieokupuzauwolnionąjednostkęmorskąwrazzzałogą.Wtymprzypadkubezprawneprzetrzymywanieczłon-kówzałógniezakładastosowaniawobecnichprzemocy.Zagrożenieżycialubzdrowiaprzetrzymywanychmarynarzymożewystąpićwwiększościprzypadkówzchwiląpod-jęciapróbysiłowegoodbiciaporwanejjednostki43.
42K.Kubiak,Przemoc na oceanach…,s.168–175.43Szacujesię,żew2008r.piracimoglizarobićnaporwaniachstatkówokoło50mlnUSD.Daneprze-
kazaneprzezMiędzynarodoweBiuroMorskiewskazują,żewpierwszychtrzechkwartałach2008r.spośród199udokumentowanychincydentównaświeciedo63doszłowZatoceAdeńskiejinawodachnawschódod
IISTUDIAIANALIZY 193
DonajistotniejszegozdarzeniadlaPolskizudziałemsomalijskichpiratówdo-szłowdniach26marca–10kwietnia2009r.,kiedytodokonanoporwanianorweskiegochemikaliowcaBowAsir.Wśródzałogibyłom.in.pięciuPolaków.WnastępnymrokudoszłododwóchprzypadkówuprowadzeniastatkówzPolakaminapokładzie–jedenznajdował się na brytyjskimchemikaliowcuSt. JamesPark, drugi na kutrze rybac-kimSakoba.W obuprzypadkachpolskimmarynarzomudałosięodzyskaćwolność– wprzypadkupierwszegozdarzeniapopółroku,adrugiegopopięciumiesiącachodporwania44.Obecniemożnazaobserwowaćspadekpirackichatakówwtymrejonie.
Niebezznaczeniadlazjawiskaporwańdlaokupuibezprawnegoprzetrzymywaniapozostajerównieżproblemzwiązanyztzw.zjawiskiempaństwupadłych45.Wedługróż-nychszacunkówobecnienaświeciejestod30do60państwupadłychiupadających46. Zagrożeniamipochodzącymizestronypaństwupadłychmogąbyć:terroryzm,między-narodowa przestępczość zorganizowana oraz nielegalnemigracje ludzi47. Państwami,któreodkilkujużlatsąuznawanezapaństwaupadłelubbliskieupadku,są:Somalia,DemokratycznaRepublikaKonga,Sudan,SudanPołudniowy,Czad,Jemen,Afganistan,Haiti,RepublikaŚrodkowoafrykańska,Zimbabwe, Irak48orazobecnieLibia iSyria49. NiemożnarównieżniewspomniećoPaństwieIslamskim,którepowstałonapograniczusyryjsko-irackimorazojego„odłamach”winnychpaństwacharabskich.
Podsumowanie
Zjawiskodestabilizacjispołeczno-politycznejiwynikającezniegokonfliktywe-wnątrzpaństwowe i regionalne stanowią istotny problem dla funkcjonowania państw.Ubocznym skutkiem jest m.in. zaistnienie warunków do prowadzenia procederu po-rwania lub bezprawnego przetrzymywania osób. Dla pewnych grup społecznych i w niektórych sytuacjach jedyną formą zapewniającą im przetrwanie jest podjęciedziałańprzestępczychlubpowiązanychzdziałalnościąprzestępczą.Najczęściejjesttoudziałwprodukcjiiprzemycienarkotyków,alerównieczęstosątopiractwomorskie iporwaniadlaokupu.Takiesameformyoddziaływania,główniezewzględunałatwośćstosowaniategoprocederuinikłeryzykoskutecznegoprzeciwdziałaniaorazmożliwo-ściuzyskaniaprzekazumedialnego,stosująorganizacjepolityczne,zwłaszczanarodo-wo-wyzwoleńcze,separatystyczne, fundamentalistyczne i terrorystyczne.Naturalnymiofiaramisąosobyprzebywającewdanymregionieznastępującychpowodów:migracji
Somalii– tylkowtrzecimkwartalesomalijscypiraciporwali26 jednostekz537członkamizałóg,a takżezaatakowali21innychjednostek.Szacujesię,żewlistopadzie2008r.piraciprzetrzymywali15–17jednostekpływającychorazponad250zakładników.
44 Raport Polskiej Służby Konsularnej za rok 2010,MinisterstwoSprawZagranicznych, s. 49 [online],https://www.msz.gov.pl/resource/5ac6914e-f216-4ed2-a84b-53702a4067e7[dostęp:27V2015]..
45Termin„państwoupadłe”niejestjednoznaczniezdefiniowane.Autorskłaniasiędodefinicjizaprezento-wanejprzezHubertaDudkiewicza,żep a ń s two u p a d ł e topaństwo,którewwynikuwewnętrznychkon-fliktówzupełnieitrwaleutraciłowładzęcentralną.H.Dudkiewicz,Prawa międzynarodowe w kwestii państwa upadłego,w:Problem upadku państw…,s.67–86.
46G.Gil,Sekurytyzacja upadania państwa po zimnej wojnie,w:Problem upadku państw…,s.27.47 A. Gruszczak, Państwa upadłe jako zagrożenie bezpieczeństwa wewnętrznego Unii Europejskiej,
w:Problem upadku państw…,s.174–191.48http://ffp.statesindex.org/rankings-2013-sortable[dostęp:22I2014].49Wlecie2013r.napółnocySyriiwprowincjiIdlibdoszłodoporwaniapolskiegodziennikarzaMarcina
Sudera.Prawdopodobnieteżwtymrejoniebyłonprzetrzymywany.Jakdonosząmedia,udałomusięsamemuzbiecidotrzećdoTurcji,http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/968594,Uciekl-syryjskim-porywaczom-Mar-cin-Suder-wolny[dostęp:5V2015].
194 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15
zwyboru,wykonywaniazadańsłużbowych,czynieniaposługikapłańskiej(duchowej),ibraniaudziałuwakcjachhumanitarnych.Wmniejszymstopniuzagrożenisąturyści,którzyprzebywająwdanymregioniezazwyczajwobiektachstrzeżonychprzezmiejsco-wesiłybezpieczeństwaiprzezokreślony,stosunkowokrótkiczas,coograniczapoziomzagrożenia.
Wobecnychczasachdoporwańdlaokupulubwymuszeńokreślonegozachowa-nia najczęściejmoże dochodzićw państwach lub strefach będącychw staniewojny,konfliktuzbrojnegoorazwrejonachdotkniętychwalkamiseparatystycznymi.Niekiedyzjawiskotomożebyćkonsekwencjądziałańugrupowańterrorystycznych,lecznajczę-ściejmożnawskazaćnapodobieństwozklasycznymidziałaniamiseparatystycznymi,jak tobyłowprzypadkuporwaniageologaPiotraStańczakawPakistanie, lubstricteprzestępczymi, czego przykłademmoże być porwanie fotoreporteraMarcina Sudera w Syrii. Powody religijne, ideologiczne czy związane z działaniami narodowo- -wyzwoleńczymiiseparatystycznymistwarzająnietylkozagrożenieporwania,lecztak-żeutratyżycia.Uwarunkowaniaekonomiczno-społecznezaś,którychemanacjąmożebyćpiractwo,mogąprowadzićwyłączniedoczasowejizolacjiosób.Wsytuacjizagro-żeniasprawcymogąjednakzdecydowaćsięnafizycznąlikwidacjęprzetrzymywanych.
Bezdyskusyjnejestto,żeobywatelRzeczpospolitejPolskiejznajdującysięwrejo-nachobjętychkonfliktem,niezależnieczyjesttoosobaduchownaczyświecka,wsytuacjizagrożeniażycialubzdrowiamaprawożądaćpomocyodpaństwapolskiego,nawetjeśliwcześniejnieposłuchałzaleceńpolskichprzedstawicieli,abyniewyjeżdżaćwzagrożonerejony.
Problemyobywatelipolskich(turystówprzebywajcychnawczasachwtympań-stwie)zewakuacjąpodczaszamieszekwEgipcieuświadomiływszystkim,żeniejesttoproblembłahy.KolejnymprzykładembyłasytuacjiwLibii,gdzieznacznaliczbaoby-wateliRzeczpospolitejzatrudnionychwfirmachpolskichimiędzynarodowychprowa-dziłapracewdośćdużejodległościodwybrzeżamorskiego,czyliodogólnodostępnychlotniskmiędzynarodowych.Ichewakuacjabyłamożliwatylkodziękioperacjomodzy-skiwaniaizolowanychobywateliprzeprowadzonymprzezWielkąBrytanięiRepublikęFederalnąNiemiec.
Konkludując, skala i charakter zagrożenia powodują, że poszczególne państwasamepowinnysię troszczyćowłasne, indywidualniepostrzeganebezpieczeństwoze-wnętrzne,uwzględniajączarównobezpieczeństwopojedynczegoobywatela,jakicałegonarodu.Tymbardziej,żezbiegiemczasupojawiająsięnoweniebezpieczeństwazwiąza-nem.in.zpostępującąglobalizacją.
Powyższe pobieżne zestawienie przykładów izolacji polskich obywateli wska-zujenawzrostzagrożenia.PotwierdzatorównieżwykonananazlecenieMinisterstwaSprawWewnętrznychiAdministracjiRPanalizaszefaZakładuStudiówStrategicznychUniwersytetuAdamaMickiewiczaw Poznaniu, SebastianaWojciechowskiego, którystwierdził,że Polacy są coraz bardziej narażeni na porwania50.
50http://www.dziennikpolski24.pl/pl/aktualnosci/kraj/903679-polacy-coraz-czesciej-staja-sie-ofiarami-po-rwan-za-granica.html[dostęp:22VII2013].
IISTUDIAIANALIZY 195
Abstrakt
Wniniejszymartykuleautorskoncentrowałsięnazaprezentowaniuzjawiskaizo-lacji (bezprawnego przetrzymywania) oraz przedstawieniu jego skali i regionalizacji. Wtymceluwyjaśnionodefinicje„izolowanegopersonelu”i„odzyskiwaniapersonelu”,ukazując relacjemiędzynimiabezpieczeństwemobywatelipolskich. Istotnemiejsce wartykulezajmujeanalizaskaliiregionalizacjizjawiskabezprawnegoprzetrzymywa-nia.Analiziepoddanoprawdopodobieństwobezprawnegoprzetrzymywaniaobywatelipolskich,cowkonsekwencjimanaceluukazaniepotrzebyutworzeniawPolsceNaro-dowegoSystemuOdzyskiwaniaObywateliRP.
Słowa kluczowe:odzyskiwaniepersonelu,izolowanypersonel,zjawiskoizolacji.
Abstract
Inthisarticle,theauthorfocusedonpresentingthephenomenonofisolation(fal-seimprisonment)andpresentingitsscaleaswellasregionalization.Forthispurpose,thedefinitionofisolatedpersonnelandpersonnelrecoverywasexplained,showingtherelationshipbetweenthemandthesecurityofPolishcitizens.Importantissueinthispu-blicationconstitutestheanalysisofthescaleandtheregionalizationofthephenomenonoffalseimprisonment.AccordinglyweanalyzedthepossibilityoffalseimprisonmentofPolishcitizens,whichinturnistoshowtheneedforthecreationinPolandaNationalSystemofPolishCitizensRecovery.
keywords:personnelrecovery,isolatedpersonnel,aphenomenonofisolation.