II.STUDIAIANALIZY 147

Piotr Niemczyk

Wywiadownie gospodarcze jako źródło informacji „białego wywiadu”

Jednymzpodstawowych,azarazemefektywnych,źródeł informacjiwzakresie„białegowywiadu” sąwywiadowniegospodarcze.Nienależy ichmylić z innymi in-stytucjamiczyorganizacjamispecjalizującymisięwzbieraniu informacjiwywiadow-czych1.Wywiadowniegospodarczezzasadyczerpiądanezeźródełotwartychiztegopunktuwidzeniaichnazwamożebyćmyląca.

Największe wywiadownie gospodarcze – firmy o międzynarodowej reputacji –specjalizują się w kilku dziedzinach. Niektóre z nich opracowują rankingi wiarygodno-ści poszczególnych firm i określają bezpieczny poziom kredytowania (lub finansowania winnysposób)przedsięwzięćgospodarczych.Tworząbranżowebazydanych,określająpod-stawoweparametryitrendywposzczególnychsektorachgospodarczych,zajmująsiętworze-niemwykazówdłużnikówioferująwsparcieprzywindykacji.Współpracująrównieżzban-kamiifirmamiubezpieczoniowymiwzakresieanalizyryzyka.Niemniejjedakdziałalnościąnajbardziejidentyfikowanązwywiadowniamijestsporządzanieraportówopodmiotachgospo-darczych.Przydatnościtychraportówdlaanalitykówbędziedotyczyłniniejszyartykuł.

Głosy na temat celowościwykorzystania raportówwywiadowni gospodarczych w ocenie ryzyka sąwśród ekspertów podzielone.Namożliwośćwykorzystania tegotypudokumentówwskazują np. JerzyKonieczny iLucynaKowalczyk2. Inni autorzypublikacjizwiązanychzbezpieczeństwemobrotugospodarczegonawetniewspominają owywiadowniachjakooźródłachinformacji3.Wydajesię,żeniesłusznie.

1 Szczególniewielemitównatematwywiadugospodarczegopodsuwajednaznajbardziejzanychpubli-kacjinatentemat–E.Javers,Agent, handlarz, prawnik, szpieg. Tajemniczy świat korporacyjnego szpiegostwa,Kraków2010,WydawnictwoLiterackie,s.409(bezwzględunato,nailewiarygodnesąrelacjezebraneprzezJaversa,książkatadotyczyzupełnieinnegorodzajuusługniżteoferowaneprzezwywiadowniegospodarcze).

2 J.Konieczny,Taktyka,w:T.Aleksandrowicz,J.Konieczny,A.Konik,Podstawy detektywistyki: usługi detektywistyczne, prawo, taktyka, moralność,Warszawa2008,WydawnictwaAkademickie iProfesjonalne, s.157;L.Kowalczyk,Praktyczne i teoretyczne aspekty badania wiarygodności firmy,Warszawa2006,Difin, s.22–24.Zob.też.G.Dobrowolskiiin.,Wsparcie informatyczne dla analizy otwartych źródeł informacji w Inter-necie w walce z terroryzmem. Zarys problemu,w:Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu. Nowoczesne technologie i praca operacyjna, L. Paprzycki, Z.Rau (red.), Warszawa 2009, WoltersKluwerPolska,s.281–282(autorzywskazująnapodmiotyprzygotowującesprofilowaneraportydlaswoichodbiorców).

3 Np.W.Jasiński,Nadużycia w przedsiębiorstwie przeciwdziałanie i wykrywanie,Warszawa2013,Pol-text,s.228–238(autornawetniewspominaomożliwościwykorzystania tegorodzajuraportówprzyprzy-gotowywaniuanalizyryzyka,chociażwymieniawieleinnychźródełpozyskiwaniainformacji.Innasprawa,że bardziej koncentruje się na rodzajach ryzyka wynikających z wewnętrznych uwarunkowań organizacjiniż na rodzajach ryzyka spowodowanego przez kontrahentów czy inwestorów); zob także:K.Radwaniak, P.J.Wrzosek,Biały wywiad w Policji – pozyskiwanie i analiza informacji ze źródeł otwartych,w:Analiza informacji w służbach policyjnych i specjalnych,J.Konieczny(red.),Warszawa2012,C.H.Beck,s.122–138(autorzyniewymieniająwywiadownigospodarczychwśródwskazywanychźródeł informacji).Zob. także: SNiemierko,B.Smykla,Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w bankach – aspekty prawne,Warszawa2001,InstytutNaukowo-WydawniczyOLYMPUSCEiRB,s.78–79(autorzywśródźródełpozwalającychnausta-leniedanychklientaczyidentyfikacjębeneficjentatransakcjiwskazująm.in.prasęiinternet,aleniewskazująwywiadowni).TakżeautorzyspozaPolski,np.T.H.DavenportiJ.G.Harris,twórcypodręcznikaInteligencja analityczna w biznesie,wrozdzialeArchitektura business intelligence,niewspominająwprostowywiadow-niachgospodarczych,chociaż jakoźródła informacjiwymieniająfirmydostarczające informacjefinansowe

148 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

Na rynku,zarównopolskim, jak imiędzynarodowym,działaconajmniejkilka-dziesiątwywiadowni,któreoferująróżnypoziomusług.Najbardziejrozpowszechnionesąwywiadownieinternetowe,oferująceraportyopłacaneprzelewemlubtzw.mikropłat-nościamiprzeztelefonkomórkowy.Cenatakiegoraportuwahasięodkilkudokilku-dziesięciuzłotych.Wartojednakzaznaczyć,żewtymwypadkucenaczęstomazwiązekzjakościąraportów.Staranność,aktualnośćikompletnośćtegotypuopracowańnierzad-kopozostawiawieledożyczenia.Jeżeliwięcposzukiwaneinfomacjemająsłużyćrzetel-nejanaliziepoważnegoproblemu,towartoposzukaćichbardziejwiarygodnegoźródła.

Ugruntowanąpozycjęnarynkupolskimmająwzasadzietrzyfirmy.Największyzasięgmamiędzynarodowakorporacjapochodzeniaamerykańskiego.DwiepozostałepowstaływEuropieimająniemieckieifrancuskiekorzenie.Jednąznajważniejszychzalettychfirmjestto,żegromadzącinformacjewsposóbpermanentnyiglobalny,mająwswoichbazachdanych rekordyodziesiątkachmilionówfirm imogą te informacje–mniej lubbardziejaktualne–udostępniaćalboonline,albo(wprzypadkuraportówaktualizowanychnazamówienie)wkilkudniowymterminie.

Dlategoteżwpracyanalitykakorzystaniezzasobówwywiadownimożebyćbar-dzocenne.Niedlatego,żedodostarczonychinformacjiniedoszedłbysam.Dokłada-jącnależytejstaranności,zpewnościądotarłbydowiększościlubnawetdowszystkichinformacji zebranych przez ankieterówwywiadowni.Ale zajęłobymu to dużo czasu iwymagałobywielepracy,podczasgdytenczasiwysiłekmógłbyprzeznaczyćnapo-szerzenieipogłębieniedanychzebranychprzezktórąśzwywiadowniczynalepszezro-zumieniekontekstudziałaniawybranegopodmiotugospodarczego iprzeanalizowaniesygnalizowanych przez dostawcę informacji powiązań lub powiązań, które ustali napodstawiewłasnejanalizy.

Takwięcraportywywiadownisąszczególnieprzydatnewsytuacjach,gdyanali-tycydziałająpodpresjączasu.Kiedyterminyoddaniaraportówniepozwalająnasamo-dzielnezebranieinformacji, tobardzoprzydatnyokazujesięmateriał,którywskazujepunktywyjścia dodalszychposzukiwań.Trzeba jednakpamiętać, że raportywywia-downisąotylewiarygodneikompletne,oileichreasercherzypotrafiądotrzećdoin-formacji i nie popełniają błędów.Bywa to jednak często problematyczne dlatego, że wwielubazachdanychizbiorachdokumentów,zktórychkorzystają,niektóreinforma-cjesąnieaktualnelubwręcznieprawdziwe.Zdarzasiętozróżnychprzyczyn:

• z powodu zwykłej urzędniczej niedbałości, która często powodujemylenieimion,nazwisk,adresów,nazwiinnychdanychwprowadzanychdozbiorówprzezniedoświadczonychpracowników,

• zpowoduzłegoodczytaniarubrykformularzaprzezskaner,coniezawszejestzauważoneprzezosobęmającąweryfkowaćpoprawnośćodczytukompute-rowego.

Dlaosóbpolegającychnazbiorachdokumentówutrudnieniembywatakżeto,żeniektórepodmiotygospodaczenieprzekazująaktualnychinformacjiinieskładająak-tualnych sprawozdań.Bywająprzypadki, żew różnych zbiorachdanychnie są aktu-alizowanepodstawowedane rejestrowe, adresy,numery telefonów, zmianynazwczyinformacjeodanychwłaścicieli.Wówczasto,korzystajączdwóchróżnychźródełdo-tyczącychtegosamegopodmiotu,możnawtymsamymczasieuzyskaćzupełnieinnedane.

irynkoweorazdanedotyczącekredytówkonsumenckichibadańrynku(T.H.Davenport,J.G.Harris,Inteli-gencja analityczna w biznesie,Warszawa2013,MTBiznes,s.242).

II.STUDIAIANALIZY 149

Źródła

Standardoweźródłainformacjiwykorzystywaneprzezwywiadowniesątrzy:• danezpaństwowychisamorządowychewidencjiirejestrów,przedewszyst-

kim zKrajowegoRejstru Sądowego4 (wraz z jego zasobami archiwalnymiorazdanymipublikowanymiprzezMonitorSądowyiGospodarczy5) iCen-tralnejEwidencjiiInformacjioDziałalnościGospodarczej6,

• ankietywysyłanedowypełnieniaprzedsiębiorcom,• danezkwerendywycinkówprasowychipublikacjiinternetowych.Niektórewywiadownieoferująwramachtzw.poszerzonychraportówtakżeprze-

prowadzeniewizjilokalnychczynawetusługdetektywistycznych,niemniejjednaksątodziałaniadalekoodbiegająceodstanadardowych.

Ograniczona liczba źródeł informacji jest więc jedną z wad raportów. Prawienie spotkyka się, aby dane pozyskiwane z podstawowych rejestrów i ewidencji byłyuzupełnianedanymipochodzącymizinnychźródełopodobnymcharakterze(naprzy-kładzrejestruzastawówczyzksiągwieczystych),anawetweryfikowaneznajbardziejuniwersalną(wrozumieniukompletnościdanych)baząopodmiotachgospodarczych, tj.zrejestremREGON7.

Niewszyscyprzedsiębiorcyodpowiadająnaankiety.Zdarzasię,żenieodpowia-dająwogóle,alebywa też,żeodpowiadają tylkonaniektórepytaniaankiet.Niemajednakpewności,żeudzieloneodpowiedzisąprawdziwe,chociażautorartykułuwokre-sieponadpiętnastoletniegodoświadczenia,kiedytomiałdoczynieniazokołotysiącemróżnychraportów,nigdyniespotkałsięzprzypadkiempodaniafałszywej,celowowpro-wadzajacejwbłądinformacji.Nawetwtedy,gdyinformacjabyłaprawieniemożliwadozweryfikowania,aprzedsiębiorcazzasadynieodpowiadałnażadnepytania,zasłaniającsię szeroko rozumianą tajemnicąhandlową, częstopo fakcieokazywało się, żepoje-dynczawiadomość,uzyskanaprzypadkiemprzezszczególnieutalentowanegoankietera,dotyczącanaprzykładwynikówfinansowychfirmyzarejestrowanejjakodziałalnośćgo-spodarczaosobyfizycznej(praktycywiedzą,jaktrudnebywauzyskanietakichinforma-cji),dawałasięzweryfikowaćjakowiarygodna.

Wieledożyczeniapozostawiajątakżezestawieniainformacjiprasowychikweren-dainnychmediów.Przytaczanewycinkirobiąwrażenieprzypadkowychiczęstotrudnoocenić,naileinformacjeiocenysąobiektywne,anailesąproduktemskutecznejdziałal-nościpublicrelationsspółki.Trzebajednakzauważyć,żesporządzenierzetelnejanalizymediówwwieluprzypadkachtozadanieniezwyklepoważne,któregoramywykraczająpozastandardoweoczekiwaniaodbiorcówraportów.Niewątpliwiejednaksporządzeniewłasnej,niezależnej,analizymediówjestwyzwaniemdlaanalitykadrążącegoproblem.

Hipotezy

To,cowraportachwywiadowniwydajesięnajcenniejsze, tomożliwośćdokonaniawstępnejinterpretacjidanychiwskazanienajciekawszychkierunkówdalszychposzukiwań.

4 http://bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/okrajowy-rejestr-sadowy/.5 https://ems.ms.gov.pl/msig/przegladaniemonitorow.6 https://prod.ceidg.gov.pl/CEIDG/ceidg.public.ui/search.aspx.7 http://www.stat.gov.pl/regon/.

150 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

Napodstawienawetpobieżnejlekturyraportumożnasporządzićlistępytań,którepozwoląwyprowadzićwnioskiodnośniedo reputacji iwiarygodnościfirmy.Najważ-niejszepytania,jakienależypostawić,możnasformułowaćtak:

1. Czyspółkawchodziwskładgrupykapitałowej?2. Czy powiązania pomiędzywspólnikami lub akcjonariuszami (w grupie) są

przejrzyste?3. Czypowiązaniawgrupiesąuzasadnione?4. Jakajestrolaposzczególnychosóbwspółce?5. Czywielkośćzatrudnieniajestadekwatnadoprowadzonejdziałalności?6. Nacowskazująnajważniejszedanefinansoweijakwypadafirmanatlebranży?7. Czyfirmajestwłaścicielemnieruchomości?Zestawienie danychw raporcie zwykle już na pierwszy rzut oka pokazuje, czy

spółkawchodziwskładgrupykapitałowej.Informacjenatentematznajdziemywkilkumiejscach.Popierwszetam,gdzieautorraportuwskazujewłaścicielispółki,atakżetam,gdziewyliczapodmiotyzależne.Jeżeliwidzimyżewłaścicielem(udziałowcem,akcjo-nariuszem8)firmysąinnespółkiidotegoopodobnejnazwie,tomożemyzałożyć,żemamydoczynieniazgrupąkapitałową.Podobniejest,gdywidzimy,żedospółkinależąudziałyczyakcjepodmiotówzależnych,czyliinnychspółek.Jeżeliwraporciejestpo-kazanypoziomzaangażowania(np.procentposiadanychudziałówlubakcji),toimwyż-szypoziomzaangażowania,tymwiększeprawdopodobieństwo,żemamydoczynienia zgrupąkapitałową,aniezjakąśprzypadkowąinwestycjąwynikającązchwilowejpo-trzebybiznesowej.Takiepowiązaniaocharakterzedługoterminowymwgrupiekapita-łowejwydająsiębyćnajwłaściwszeinajbardziejprzejrzyste.

Interpretacja powiązań

Przykładsposobuprezentowaniapowiązańwgrupiekapitałowejwraporciewy-wiadownigospodarczejznajdujesięwtabeli1.

8 Wtymmiejscutrzebazwrócićuwagę,żewywiadowniegospodarczestarająsiępodawaćinformacje oprzynajmniejkluczowychudziałowcach iakcjonariuszachspółki.Korzystajązdostępnychźródeł, takichjakrejestryKRSczyCEIDG,atakżezankiet.Dostępdotychinformacjimożebyćjednakograniczony,niewszyscyprzedsiębiorcybowiemodpowiadająnaankiety,austawaoKrajowymRejestrzeSądowymnienakła-daobowiązkuzgłaszaniadorejestruakcjonariuszyiwszystkichudziałowców.Wprzypadkunajczęściejspo-tykanychformprawnych,jakimisąspółkizograniczonąodpowiedzialnościąispółkiakcyjne,obowiązkowiwpisaniadorejestruprzedsiębiorcówKRSpodlegająwspólnicyspółekzo.o.posiadającyconajmniej10proc.kapitałuzakładowego,awprzypadkuspółekakcyjnychwyłącznieakcjonariuszebędącyjedynymiakcjonariu-szami.PrzyczymwprzypadkuspółekzograniczonąodpowiedzialnościąustawaoKRSnakładaobowiązekskładaniawaktachrejestrowychdokumentówzdanymiwszystkichudziałowców,wprzypadkuspółkiakcyj-nejnatomiastniemaobowiązkuskładaniadokumentówzdanymiakcjonariuszy.Por.A.Michnik,Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym. Komentarz,Warszawa2013,WoltersKluwerPolska,s.56–90i281–299;patrz także: M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2013, Lexis Nexis, s.331–334.

II.STUDIAIANALIZY 151

Tabela 1. Wykaz powiązań na przykładzie raportu Bisnode D&B.

Wtejczęściraportusąwskazanepowiązaniajedynegoakcjonariusza(właści-ciela) spółki z innymi spółkami.Brakujewnim jednakewentualnychpowiązańzpodmiotamiprowadzonymi jakodziałalnośćgospodarczaosobyfizycznej, a takżeukierunkowanianafirmy,wktórychwskazanaosobapełnifunkcjęworganachsta-tutowych, nie będąc udziałowcem lub nie ujawniając faktu posiadania akcji. Dlaposzerzeniawiedzy o osobie i jej powiązaniach gospodarczychwarto prześledzićsygnalizowanezmianywwielkościposiadanychudziałów,a takżeprzyczynytychzmian.InformacjetepowinnyznajdowaćsięwaktachrejestrowychspółekwKRS.

152 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

Wopisiespółekzależnychtreśćraportuograniczasiędowskazaniajedyniespółekpowiązanychbezpośrednio,bezwskazywanianaspółkikontrolowaneprzezspółkizależne.

Autorzyzestawieniaprzedstawionegowtabelinr1wymieniajątakżeosobyhisto-ryczniepowiązanezespółkami,którewczasiesporządzaniaraportuniesąjużwspól-nikami spółek „parterowych”.Niemniej jednakprzeanalizowanie losówbiznesowychtychosóbmożebyćintersującymuzupełnieniemwiedzyocałejgrupieijejprzeszłości.

Wartozwrócićuwagę,żewprzypadkuspółkiDIILimited,wmiejscuokreślają-cymudziałowcaposiadającegowprzeszłości100proc.udziałówiudziałowcaposiada-jącegowczasiesporządzaniaraportu60proc.udziałów,jestpustemiejsce.Jesttoewi-dentneniedopracowanie,ponieważchociażbykorzystajączestronyhttps://ems.ms.gov.pl/krs/wyszukiwaniepodmiotu?t:lb=t,możnałatwoustalić,ktojesttymudziałowcem.

Może się jednakokazać, że bezpośrednichpowiązańkapitałowychniema alboże sąbardzonieliczne, aleosobyzarządzające spółką (przedewszystkimczłonkowiezarząduiradynadzorczej)występująwwieluinnychpodmiotachjakoczłonkowieorga-nówstatutowych.Możnawtedyzałożyć,żemamydoczynieniazgrupąkapitałową,ale odużomniejwyraźnychiprzejrzystychpowiązaniach.Wówczasmożewyjśćnajaw,żetoniespółka,którawsposóbnaturalnypowinnakontrolowaćgrupękapitałową,pełnitęrolę.Takąrolęmożenaprzykładpełnićosobafizycznaalbofunduszzerejstrowany wrajupodatkowym.Niewiedząc,wjakisposóbjestskonstruowanymechanizmpodej-mowaniadecyzjiwcałejgrupie,możnamiećwątpliwościcodoprzejrzystościpowią-zańmiędzyspółkamiicodotego,nailetepowiązaniaokażąsiętrwałe(naprzykład wprzypadkukonfliktupomiędzyakcjonariuszamiczyudziałowcamispółkidominującejwgrupiealbospółekzależnych,częstonazywanych„parterowymi”).

Jeszczebardzejskomplikowanamożebyćanalizapowiązańwgrupie,jeżeliwidzi-my,żeosobyzarządzającespółką(członkowieorganówstatutowych,czyli:wspólnicy,akcjonariusze,udziałowcy,członkowieradynadzorczej,członkowiezarządu,prokuren-ci)prowadządziałalnośćgospodarczązarejestrowanąjakodziałalnośćosobyfizycznej(wCentralnejEwidencjiiInformacjioDziałalnościGospodarczej9),adziałalnośćtaniewskazujenato,żedotyczywyłącznieaktywnościzwiązanejzzarządzeniempodmiotemgospodarczym(zarejestrowaniedziałalnościgospodarczejpozwalanazawarciezfirmątzw.kontarktumenedżerskiego10,któregoopodatkowaniei„ozusowanie”jestznacząconiższeodopodatkowaniai„ozusowania”umowyopracę).

Niektórewywiadownie–zależnieodstopniaszczegółowościraportu–sprawdza-ją,czyosobypełniącefunkcjekluczowedlaspółkiprowadządziałalnośćgospodarczą.Bywa,żetadziałalnośćjestściślezwiązanazpodstawowądziałalnościąspółki.Naprzy-kładosobafizycznaprowadzącadziałalność jestwłaścicielemzakładuprodukcyjnegowytwarzającegoprodukt,któregodystrybucjanależydopodstawowejdziałalnościspółki.Zdarzasię,żetakierelacjesąbardzoskomplikowaneiżedziałalnośćgospodarczaprze-

9 https://prod.ceidg.gov.pl/CEIDG/ceidg.public.ui/search.aspx.10Podstawądozawarciakontraktumenedżerskiegojestnieprawopracy,tylkoprawocywilne.Napodsta-

wietakichkontraktówzatrudniasięzwykleczłonkówkadryzarządzającej.Kontrakttakimożebyćzawieranyzpodmiotemgospodarczym,najczęściejprowadzonymwformiedziałalnościgospodarczejosobyfizycznej.Takżeztegowzględujestopodatkowanypodatkiemliniowym(takjakwprzypadkuprzychodówpodmiotugospodarczego,aniewynagrodzeniazapracę)idajedowolnośćwkształtowaniuwysokościskładkinaZUS–wedługzasad,któredotycząosóbprowadzącychdziałalnośćgospodarczą.Por.różnepoglądynakonstrukcjęiskutkipodatkowekontraktumenadżerskiegonahttp://kancelariepodatkowe.pl/artykuly/fakty-i-mity-o-kontr-akcie-menedzerskim.htmlorazhttp://praca.trojmiasto.pl/Kontrakt-menadzerski-zalety-i-wady-n54669.html.

II.STUDIAIANALIZY 153

platasiętuzdziałalnościąspółekprawahandlowego.Możnamiećpoważnewątpliwości,czytegotypuzależnościpomiędzyfirmamimająjakiekolwiekekonomiczneuzasadnie-nie.Najczęściejpozbadaniuokazujesię,żetakaskomplikowanainieprzejrzystastruk-turasłużytemu,żebyosobyfizyczneutrzymałykontrolęnadnajważniejszymiaktywamigrupynawetwtedy,gdydogrupywejdzieinwestorzewnętrzny.Zdrugiejjednakstronyjestoczywiste,żeżadenpoważnyinwestorniezaangażujesiękapitałowowgrupęspółek, wktórejpowiązaniapomiędzyfirmaminiesąjasneizrozumiałe,akontrolanadrealnymmajątkiemspółki jest rozproszonapomiędzywielepodmiotów,anieskoncentrowana współcewiodącejdlacałejgrupy.

Właśnie rolaposzczególnychosóbwydaje sięwyjątkowo istotnawzestawieniuzprowadzonąprzezniedziałalnościągospodarczą.Bywa,żektóryśzczłonkówzarzą-dumazarejestrowanądziałalnośćgospodarcząonazwie lubprzedmiociedziałalności„usługimarketingowe”.Możemysięwtedydomyślać,żefunkcjątakiejosobywspółcejestodpowiedzialnośćzasprzedażireklamęproduktu.Bywateżjednak,żesytuacjajestdużobardziejskomplikowana.Tesameosobywystępujązarównowspółcedominującej,jakiwspółkachzależnych.Tylkoichrolawposzczególnychfirmachsięzmienia.Naprzykładprezeszarząduwjednejspółce(A)jestdyrektoremgeneralnymwinnej(B), zkoleiwiceprezeswspółceA jest jednocześnieprezesemwspółceB.Czyli tesameosobywystępująwodwrotnejroli,wrelacjiprzełożony–podwładny,wdwóchpowią-zanych ze sobą spółkach.A po jeszcze staranniejszym badaniumoże się okazać, że współce,którajestkluczowymudziałowcemcałejgrupy,tezależnościsąjeszczeinne i że obie te osobypodlegają komuś trzeciemu.Możnamiećwątpliwości co do tego,ktokomurealniepodlegaiktowgrupieostateczniepodejmujedecyzjewiążące.Jeżeliodtakichwątpliwościmożezależećlosewentualnejdecyzjiozaangażowaniukapitało-wym,towartotędecyzjęwstrzymaćdoczasuwyjaśnieniatychwątpliwości.Wkażdejsytuacjiwartoteżustalić,ktomanajwiększąwiedzęoprzepływachfinansowychwhol-dingu(najczęściejjesttotzw.CFO11,czyliosobapełniącafunkcjędyrektorafiansowego wkluczowejspółcealbokluczowychspółkach).

Zatrudnienie

Interesującym uzupełnieniem danych przekazywanych przez wywiadownie sąinformacje o zatrudnieniu. Niestety, niemożemymieć pewności, że znajdą się one wraporcieicowięcej–żebędąaktualne.Jeżeliankieterwywiadowniniedostanietychinformacjiwodesłanymformularzu,tomożesięokazać,żedanychozatrudnieniunieudałosięodnaleźćwdokumentachspółkiprzechowywanychwarchiwumKRS(dane ozatrudnieniumożnauzyskaćzesprawozdańzdziałalnościzarząduspółkialbozwpro-wadzeniadosprawozdaniafinansowego,ale,niestety,niemawtejsprawieżadnejregu-ły,abywa,żespółkiniepodajątychdanychwogóle)aninigdzieindziej.

Pomimowątpliwościcodoaktualnościdanychozatrudnieniu,wartopoświęcićchwilę uwagi i zastanowić się, czywielkość zatrudnienia odpowiada skali działalno-ści spółki. Jest oczywiste, że wielkości zatrudnienia nie należy wiązać z wielkościąprzychodówzesprzedaży.Zupełnieinaczejbowiemwyglądazatrudnieniewinstytucjifinansowej, w której nieliczny zespół wytwarzawielosetmilionowe przychody, a zu-pełnieinaczejwzakładzieprodukcyjnym,wktórymwytwarzasiętowaryojednostko-woniewysokiejwartości (np.niewielkieelementybudowlane).Abywyprodukować i

11 ChiefFinancialOfficer–wluźnymtłumaczeniu:dyrektorfinansowy.

154 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

rozprowadzićdosprzedażywielemilionówwyrobów,potrzebawtakimzakładziebar-dzowieluosób.Jeżeliznaszychinformacjiwynika,żejesttamzatrudnionychniewie-lu pracowników, tomożna przypuszczać że znaczna część działalności podstawowejjestoutsourcingowana12.Awartotoustalić,ponieważistotniezmieniatonasząwiedzę omechanizmachdziałającychwfirmieijejzarządzaniu.

Wskaźniki finansowe

Istotną częścią każdego raportuwywiadowni gospodarczej jest zestawieniedanych finansowych, a także zestawienie wskaźników płynności, rentowności,efektywności oraz innych obrazujących wypłacalność i potencjał inwestycyj-ny firmy.Dlawstepnej analizy rozumienie tychwskaźnikównie jest niezbędne.Szczegółowa analiza sytuacji finansowej podczas dokładniejszych badań możenatomiastprzynieśćinteresującerezultaty13.Jesttojednaktematnazupełnieinneopracowanie.

Dlaanalitykaniebędącegoekspertemwdziedzinierachunkowościwiększośćdanych będzie trudna do zinterpretowania. Jednocześnie wskaźnik wymienianynajczęściej przez laików jakonajbardziej obiektywny– czyli zysk–nie zawszepokazujerzeczywistąsytuacjęfirmy14.Wartopamiętać,żeosobykierującespółkąniew każdymprzypadkumają na celumaksymalizację zysku.Mogą np. chciećosiągnąćsatysfakcjęfinansowąpoprzezwypłacaniesobiewysokichwynagrodzeń(widaćtochoćbywrachunkuzyskówistrat,wpozycjiKosztyogólnegozarządu,albozupełnieodwrotnie:wszystkieśrodkiwypracowaneprzezspółkęinwestująwjej rozwój, takabywdalszejprzyszłościosiągnąćznaczącywzrostwartości fir-my(jesttowówczaswidocznewrosnącychnakładachinwestycyjnych,odpisachamortyzacyjnychiwydatkachnabadaniairozwójorazwrosnącychwartościach

12 Outsourcingtoskrótodpojęciaoutside-resource-using,oznaczającegoprzekazywaniefirmiezewnętrznejniektórychpracwykonywanychwcześniejprzezpodmiotzlecającywewłasnymzakresie. Por.M.Kuźma,Czym-jest-i-na-czym-polega-outsourcing,2,47,1.html[online],http://www.firma.egospodar-ka.pl/12027,

13 Zob. P. Dobrowolski, Analiza wskaźnikowa, w: Podstawy analizy finansów firm,Warszawa 2003,StowarzyszenieKsięgowychwPolsce,s.75–111orazS.Skrzyszowski,Analiza danych w wykrywaniu we-wnątrzkorporacyjnych przestępstw i nadużyć gospodarczych,w:Analiza informacji w służbach policyjnych i ...,s.168–173.

14 JedenznajwybitniejszychświatowychpopularyzatorówwiedzyekonomicznejHenryHazlitttakpiszeorelacjizyskudorynku i jegoznaczeniadla rzeczywistejkondycjifinansowejspółek:Niewielu ludzi wie, ile wynosi „współczynnik umieralności” firm. Nie wiedzą, iż (aby zacytować wyniki badań TNEC) „gdyby przyjąć, że warunki w przyszłości będą średnio takie same, jak te, w których firmy działały w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat, z każdych dziesięciu otwartych dziś sklepów spożywczych około siedmiu dotrwa do drugie-go roku; tylko cztery z dziesięciu może oczekiwać, że będzie im dane święcić czwarte urodziny”. Nie wiedzą, że – jak wskazują dane statystyczne dotyczące podatku dochodowego – pomiędzy rokiem 1930 a 1938 liczba korporacji, które wykazywały straty, rokrocznie przekraczała liczbę tych, które wykazywały zysk.Idalej: Śred-nia zysków korporacji wynosi mniej niż 6 procent dochodu narodowego. Wskazuje się też, że średni zysk po opodatkowaniu podatkiem dochodowym wynosi we wszystkich korporacjach w przemyśle wytwórczym mniej niż pięć centów na dolar sprzedaży. (...) Ale te oficjalne dane, choć są o wiele niższe od popularnych wyobra-żeń na temat wielkości zysków, odnoszą się tylko do wyników finansowych korporacji, które oblicza się na podstawie konwencjonalnych metod rachunkowości. Nie przeprowadzono żadnych wiarygodnych oszacowań, uwzględniających wszystkie rodzaje działalności – zarówno firmy nie posiadające osobowości prawnej, jak i te, które ją mają – a także odpowiednią liczbę lat dobrych i złych.Zob.H.Hazlitt,Ekonomia w jednej lekcji,Kraków2004,Znak,s.163.

II.STUDIAIANALIZY 155

niematerialnychiprawnych).Dlategoanalitycyinstytucjifinansowychstosujązu-pełnieinneniżtylkozysknarzędziaikryteriadowycenywartościspółkiiefek-tywnościjejdziałania15.

Zpunktuwidzeniapobieżnejocenywartoskoncentrowaćsięnadwóchwskaźni-kach:marżyoperacyjnej16,czylisumiezyskuzdziałalnościpodstawowej,iamortyza-cji17(częstonazywanejEBIT18lubwzależnościodtego,czyuwzględniaamortyzację–EBITDA19)ijejrelacjidoprzychodów(inaczejsprzedaży)orazdozyskunetto.Marżaoperacyjnadaje obraz tego, czydziałalnośćprzedsiębiorstwa, z uwzględnieniemwy-łączniedziałalnościpodstawowej,jestopłacalna.Jejrelacjedoprzychodów(sprzedaży)określajątęwłaśnieopłacalność.Imwyższyprocentwartościsprzedażystanowimar-żaoperacyjna,tymlepiej.Wpolskichrealiach(chociażdotakichtezogólnychnależypodchodzićzwielkąostrożnością,ponieważuwzględnianewartościmogąsięzmieniać wzależnościodwielkościfirmy,atakżeodtego,czyfirmajestjeszczewfazierozwojo-wej,czymajużugruntowanąpozycjęnarynku)marżaoperacyjnaniepowinnaspadaćponiżejkilkuprocent,arzadkosięzdarza,abywynosiłapowyżej30proc.(marżaopera-cyjnaokoło30proc.sprzedażyniezdarzasięprawienigdy,ajeżelijuż–towspółkachinnowacyjnychorazwtzw.monopolachnaturalnych)20.

Przykładsposobuprezentowaniarachunkuzyskówistratwraporciewywiadownigospodarczejzostałzamieszczonywtabeli2.

15 Por.B.Kotowska,J.Sitko,A.Uziębło,Finanse przedsiębiorstw,Warszawa2013,CeDeWu.pl,s.191–197; womawianychprzezautorówmetodachwycenprzedsiębiorstwazyskjestbranypoduwagęjedyniewjednejztrzechpodstawowychmetod(majątkowa,dochodowaimieszana)itylkowjednejzjejwersji.Chodzituometodędochodowąopartąnamodeluwolnychprzepływówpieniężnychdlawłaścicieli(FCFE–Free Cash Flow to Equity).

16 Por.P.Dobrowolski,Podstawy analizy finansów firm…,s.91–91.17 Amortyzacja jest pieniężnym odpowiednikiem zużycia środków trwałych zaliczanym do kosztów działal-

ności, a jednocześnie elementem składowym ceny produktu lub usługi. W momencie sprzedaży wytworzonych produktów jest otrzymywany ekwiwalent pieniężny poniesionych kosztów. W ten sposób podmiot gospodarczy otrzymuje m.in. środki będące odpowiednikiem zużycia środków trwałych. Środki te mogą być przeznaczone na wymianę środków trwałych z chwilą ich całkowitego zużycia.Zob.J.Aleszczyk,Rachunkowość finansowa od podstaw,Poznań2012,Zyskis-ka,s.149orazR.Milewski,E.Kwiatkowski,Podstawy ekonomii,Warszawa2012,WydawnictwoNaukowePWN,s.241.Trzeba jednakzauważyć,żeśrodki,którezgodniezdefinicjąamortyzacjimogąbyćprzeznaczonenawymianęśrodkówtrwałych,wcaleniemusząbyćwykorzystanewy-łączniewtymcelu.Środkitesądefactododyspozycjiprzedsiębiorstwatakżenainnecele,naprzykładnapoprawępłynnościfinansowej.Dlategowartośćamortyzacjijestuwzględnianawmarżyoperacyjnej.

18 EarningsBeforeInterestsandTaxes(zyskprzedpotrąceniemodsetekipodatków).19 Earnings Before Interests,Taxes,Deprecitation andAmortization (zyskprzedpotrąceniemodstek,

podatkówiamortyzacji.Słowodeprecitationoznaczaamortyzacjęśrodkówtrwałych,aamortizationdotyczywartościniematerialnych).

20 Monopolnaturalnywystępujenajczęściejwtedy,gdyuruchomieniedziałalnościkonkurencyjnejwy-maganieporporcjonalnych kosztów, np. budowy sieciwodociągowej, energetycznej, gazowniczej itp.Wy-jaśnieniepojęciamonopolnaturalnyzob.w:P.Krugman,R.Wells,Mikroekonomia,Warszawa2012,WydawnictwoNaukowePWN,s.635oraz657–658;R.Milewski,E.Kwiatkowski,Podstawy Ekonomii,Warszawa2012,WydawnictwoNaukowePWN,s.153;B.Czarny,Wstęp do ekonomii,Warszawa2006,Pol-skieWydawnictwoEkonomiczne,s.101–102;D.Begg,S.Fischer,R.Dornbusch,Mikroekonomia,Warszawa1996,PolskieWydawnictwoEkonomiczne,s.257–258,501–502iin.

156 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

Tabela 2. Rachunek zysków i strat na przykładzie raportu Creditreform21.

Przysamodzielnymobliczaniumarżyoperacyjnejtrzebapamiętać,gdziewspra-wozdaniachfinansowychnależyszukać jejczęści składowych.Zyskoperacyjny (ina-czej:zyskzesprzedażyalbozyskzdziałalnościpodstawowej)–topozycjaC.wrachun-kuzyskówistrat;amortyzacja–tonajczęściejpozycjaA.II.1.wrachunkuprzepływówpieniężnychlubpozycjaB.I.wrachunkuzyskówistrat22.

21 Danezrachunkuzyskówistratpozwalająnasamodzielneobliczeniewskaźnikównajbardziejrepre-zentatywnychdla sytuacji finansowejfirmy, przedewszystkimmarży operacyjnej.Dane dowyliczenia tejmarży powinny się znaleźćw pozycji B.I. (koszty działalności operacyjnej – amortyzacja) i C. (zysk lubstratanasprzedaży).WzałączonejtabelibrakpozycjiB.I.(właściwaczęśćtabelizaczynasięodpozycjiII.,cooznacza,żewsprawozdaniachfinansowychamortyzacjaniejestuwzględniana,czyligdybyamortyzacja wtymprzypadkuznalazłasięwtabeli,tojejwartośćwynosiłaby0).Takwięcmarżęoperacyjnąmożnaobli-czaćwyłączniewodniesieniudostratynasprzedaży(inaczejzdziałalnościpodstawowej).

Wprzypadkufirmmającychdużostabilniejsząsytuacjęnarynkuwartozwrócićuwagęnatakiepozycje,jakwynagrodzenia(B.V.)orazubezpieczeniaspołeczneiinneświadczenia(B.VI.)orazzastanowićsię,czyteliczbysąadekwatnedotego,cowiemynatematwielkościzatrudnieniawprzedsiębiorstwieiwzwiązkuztymowysokościświadczeńnaubezpieczeniaspołeczne.

22 Por.P.Dobrowolski,Analiza wskaźnikowa…,s.91–92i175–179.

II.STUDIAIANALIZY 157

Relacjemarżyoperacyjnejdowartościsprzedażymogąconajwyżejwskazać,czypro-duktfirmydobrzesięsprzedajeiczyfirmamadobrąstrategięwzrostu.Proporcjewysokościmarżyoperacyjnejdozyskupozwalająnatomiastnawysunięciewątpliwościcodosposobuzarządzaniafirmą.Jeżelimarżajeststosunkowowysoka,azyskniski,towartosięzastano-wić,czywszystkojestwporządkuiposzukaćprzyczyn,zktórychpowoduspółkaponosiwysokiekoszty,inneniżzwiązanezdziałalnościąpodstawową(niejesttojeszczewiary-godnywskaźnik,tylkoconajwyżejposzlaka,żezespółkimogąbyćwyprowadzanepienią-dze).Wartowprzypadkuformułowaniahipotezsprawdzić,jakwyglądająwynikifinansowebadanegopodmiotunatlebranży.Tedanewywiadowniezamieszczajązwyklewraportach.

Zkolei,jeżelimarżajestniska(lubwręczujemna),azyskwysoki,tonależysięzastanowić,wjakisposóbspółkagenerujedochodyzdziałalnościinwestycyjnejbądźfinansowej.Gdysięprzyjmie,żedziałalnośćpodstawowajestinnaniżinwestycjefinan-sowe,tomożebudzićzdziwienie,dlaczegotegorodzajudziałalnośćprzynosiwyraźnyzysk (również to nie jest żadnymdowodem, ale conajwyżej sygnałem, żedo spółkitrafiająpieniądzezdziałalnościinnejniżdeklarowana)23.

Tewskaźniki,którewywiadownieeksponująnajczęściej,dotycząprzedewszystkimpłynnościfinansowejfirmy.Coprawdawróżnychraportachmożnanatrafićnaróżnorod-ną terminologię związaną z płynnością, ale najczęściej dotyczyonapłynności bieżącejipłynnościszybkiej.Wskaźnikbieżącypłynności tostosunekaktywówobrotowychdozobowiązańkrótkoterminowych24.Wskaźnikszybkipłynnościzaśtostosuneknależnościkrótkoterminowychiśrodkówwkasiedozobowiązańkrótkoterminowych25.Najczęściejprzyjmujesię,żeobawskaźnikiniepowinnyspaśćponiżej1,bowtakimprzypadkuwartośćzobowiązańkrótkoterminowychprzewyższaśrodki,którespółkamożewnaj-bliższymczasieprzeznaczyćnaichuregulowanie.Trzebajednakpamiętać,żenawetzo-bowiązaniakrótkoterminowemogąmiećróżneterminywymagalnościijeżeliniektóre znichmająodleglejszeterminypłatności,toniemapowodudoniepokoju.

Przykładprezentowaniawskaźnikówpłynnościwraporciewywiadowniprzedsta-wiatabela3.

23 Typowanieianalizowaniedanychwskazującychnato,żewprzedsiębiorstwiemożedochodzićdonie-prawidłowościwliteraturzeczęstojestnazywanetypowaniem„czerwonychflag”(ang.red flags),ametodypo-zwalającenawyciąganiewnioskówzobserwowaniatychże„czerwonychflag”nazywasię„monitorowaniempunktówkrytycznych”(ang.critical point auditing).Zob.S.Skrzyszowski,Analiza danych w wykrywaniu…, s. 151–176. Z kolei konkretne przykłady „czerwonych flag” wymienia m.in. J.T. Wells w Nadużyciach w firmach. Vademecum. Zapobieganiu i wykrywaniu,Warszawa2006,LexisNexiswspólniezErnst&Young,s.407.Tensamautorzwracauwagęnato,żeprzybadaniusprawozdańfinansowychnależystosowaćzasadęwspółmiernościprzychodówikosztów,zob.tamże,s.329.

Natrudnościwstwierdzeniu,żeokreślonezachowaniawobrociegospodarczymnosząznamionaprzestęp-stwa,aniewynikajązbłęduczyryzykagospodarczego,wskazujeAndrzejMuchawpublikacjiStruktura prze-stępstwa gospodarczego oraz okoliczności wyłączające bezprawność czynu w prawie karnym gospodarczym, analiza teoretyczna i dogmatyczna,Warszawa2013,WoltersKluwerPolska,s.299.Próbęsklasyfikowanianadużyćgospodarczychm.in.podkątemmożliwościichujawnieniapodejmujeWiesławJasińskiwksiążce pt.Nadużycia w przedsiębiorstwie. Przeciwdziałanie i wykrywanie,Warszawa2013,Poltext,s.17–22.

24 Zob.P.Dobrowolski,Analiza wskaźnikowa…,s.76,orazS.Skrzyszowski,Analiza danych w wykry-waniu…,s.170.

25 Zob.P.Dobrowolski,Analiza wskaźnikowa…,s.78orazS.Skrzyszowski,Analiza danych w wykry-waniu…,s.171.

158 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

Tabela 3. Sposób prezentowania wskaźników finansowych w raporcie Bisnode D&B.

Wtabeli,uzupełnionejowykresygraficznewujęciuhistorycznym,autorzyraportuprzedstawiająpodstawowedanefinansowe(przychody lubsprzedaż izysk lubstratę)takżewzestawieniuzwynikamibranży.Gdybybranżabyławybranaprawidłowo,moż-nabystwierdzić,żekondycjabadanejspółkijestwyraźniegorszaodśredniejwbranży.Bardziejprecyzyjniesytuacjęfinansową(takżenatlebranży)określająwskaźnikifinan-sowewybraneprzezwywiadownię,np.:

• stopa bieżąca – inaczej nazywana wskaźnikiem bieżącym czy current ratio;oznaczaonarelacjęaktywówobrotowych(czylinp.środkówposiadanychprzezspółkęoraznależnościododbiorcówproduktówczyusług)dozobowiązańkrót-koterminowych. Imwyższy jest tenwskaźnik, tymbardziejmożnauważać, żepewniejsza jestspłatazobowiązań.Niemniej jednakw literaturzewskazujesię,żeprawidłowodziałająceprzedsiębiorstwopowinnomiećwskaźnikpłynnościnapoziomiepomiędzy1,5a2(czyliwartośćaktywówpowinnabyć1,5do2razywyższaodwartościzobowiązań).Jeżelitenwskaźnikspadnieponiżej1,tomożnapodejrzewać,żefirmanieradzisobiezespłatązobowiązań(czyligrozijejbrakpłynnościfinansowej).Zkolei,jeżeliwskaźnikprzekracza2,tomożetooznaczać

II.STUDIAIANALIZY 159

nadpłynnośćfinansową–zjawiskorównieżniekorzystne,któreświadczyotym,żespółkakumulujeaktywa,np.gotówkę,naniskooprocentowanychkontachban-kowych,anieinwestujewewłasnyrozwój,

• rentownośćnetto–(inaczejwskaźnikrentownościsprzedaży,Net Profit MarginlubNet Profit Ratio)towielkośćzyskunettoprzedsiębiorstwapodzielonaprzezwartośćsprzedaży(przychodów).Imwyższyjesttenwskaźnik,tymlepszajestsytuacjafirmy,

• wskaźnikwartościnetto(dozadłużenia)–jestliczonypoprzezokreśleniewarto-ścinettofirmy(kapitałwłasnypomniejszonyowartościniematerialneiprawne,czylinp.wartośćznakówtowarowych,posiadanychtechnologiiiinnejwłasnościintelektualnej)iodniesienietejwartościdowysokościzobowiązańdługo-ikrót-koterminowych.Imwyższyjesttenwskaźnik,tymprawdopodobieństwozapłatynależnościjestwyższe,ponieważwprzypadkukoniecznościsprzedażyskładni-kówmajątkuwceluzaspokojeniawierzycieliuzyskanesumypozwoląnazaspo-kojeniewiększejwartościroszczeń,

• długdokapitału–inaczejwskaźnikzadłużeniakapitałówwłasnych–oznaczasto-sunekzobowiązańdokapitałówwłasnychprzedsiębiorstwa.Imwyższywskaźnik,tymwiększejestzadłużeniespółki,zarównowynikającezzaangażowaniainsty-tucjizewnętrznychfinansującychdziałalnośćfirmy,jakiztytułufakturoczeku-jącychnazapłacenie.Przekroczenieprzeztenwskaźnikprogu2,5możezagrażaćpłynnościfinansowejspółki,

• wartośćnetto–towartośćkapitałównettopomniejszonychowartościniemate-rialneiprawne(patrzwyżej–wskaźnikwartościnettodozadłużenia).

Wraportachsączęstowyróżnianeiwyodrębnianeinformacjeozobowiązaniachfirm.Najczęściejprzytaczanesątrzypozycje:

1) zobowiązania krótkoterminowe – zwykle te, które są wymagalne w ciągunajbliższych12miesięcy,chociażwartopamiętać,żezwyklenajistotniejszezobowiązania,takiejakwynagrodzenia,kosztydostawenergii,czynszuiratykredytu,sąpłaconewcyklachmiesięcznych,

2) zobowiązaniadługoterminowe–takie,którychpłatnośćmanastąpićwokresiedłuższymniż12miesięcy(najczęściejdotycząspłatykredytówipożyczek, atakżeemisjipapierówwartościowych),

3) rezerwynazobowiązania–wtensposóbnajczęściejopisujesięzobowiązania,którychterminwymagalnościlubkwotaniesąpewne(naprzykładzobowią-zaniaspornedochodzonenadrodzesądowej).

Dane teleadresowe

Kolejną(jużostatniąwzestawieniuprzygotowanymnapotrzebytegoopracowa-nia) pozycją, na którą koniecznie należy zwrócić uwagę, jest informacja o nierucho-mościachwykorzystywanychprzezspółkę.Danenatentematniezawszeznajdująsię wraportachwywiadowni,alejeślisięznajdująidotegosąuzupełnioneolistęadresów,towartoteadresypoddaćdalszemusprawdzeniu,przedewszystkimpoprzezustalenienumerów ksiąg wieczystych nieruchomości. Na podstawie tych ksiągmożemy usta-lić,czyinteresującynaspodmiotjestwłaścicielemnieruchomości,czytylkonajemcą. Ajeżelitenieruchomościsąobciążonehipoteką,tomożemyokreślić,jakajestwartośćtejhipotekiinaczyjąrzeczjestustanowiona.Dotyczytotakżeinnychprawrzeczowych.Przykładprezentacjidanychadresowychzostałprzedstawionywtabeli4.

160 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

Tabela 4. Prezentacja danych teleadresowych w raporcie

Daneteleadresowedotycząsiedzibyspółki.Wtymprzypadkupracownicywywia-downiniesprawdzili,kto jestwłaścicielemnieruchomości.Tymczasemta informacjamożebyćdlaspółkiistotna,szczególniewtedy,gdynależącadoniejnieruchomośćjestobciążonahipoteką.Dokonującsprawdzeńpodadresemhttp://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/

II.STUDIAIANALIZY 161

pdcbdkw.html,możnaustalić,najakiesumyjestobciążonahipotekanieruchomościna-leżącychdospółkiinaczyjąrzecz.Przybardziejzaawansowanymbadaniuwartotak-żeposzukaćwaktachsądowychspółki,wbazach teleadresowych iw innychbazachdanych innych adresów związanych z działalnością spółki oraz ustalić numery ksiągwieczystychwszystkichnieruchomości.Dziękitemumożnałatwookreślić,czytenieru-chomościsąwłasnościąfirmy,czysąjedyniewynajmowane(jeśliwynajmującyniejestpośrednikiem–cozdarzasiędośćrzadko–tomożnatakżesprecyzować,odkogosąwynajmowane).Jeżelitądrogąustalisięnieruchomościnależącedofirmy,tomożliwebędzieuzyskanie informacjidotyczącychsposobu ichnabycia idanychpoprzedniegowłaściciela,atakżedotyczącychtego,czynieruchomośćjestobciążonahipotekąiewen-tualnienaczyjąrzecz,zjakimterminemspłatyizjakąwysokościąodsetekodzabezpie-czonejhipoteczniepożyczki.Wsprawachnajwyższejstaranności istotnymuzupełnie-niemmożebyćsprawdzeniewzbiorachKRSdanychadresowychosóbzarządzającychspółką iustaleniezwiązanychzniminieruchomości.Jeżeli teosobysąwłaścicielaminieruchomości, to informacje z ksiąg wieczystych dotyczące ewentualnych obciążeńnieruchomościpomogąwyrobićsobiezdanienietylkonatematichprywatnejsytuacjifinansowej,lecztakżenatematichreputacji.Mapawskazującapołożenienieruchomo-ściwydaje sięmało przydatna.Dobrewynikimoże przynieśćwyszukanie adresu naportalachudostępniającychzdjęciakonkretnychadresówczywizualizującychwytypo-wanefragmentymiejscowości.Jesttometodaszybkiegozweryfikowania,czycharakterobiektujestzgodnyzjegoprzeznaczeniem.

Pogłębianie danych

Specyfiką białego wywiadu (podobnie jak i innych narzędzi wywiadowczych)jest to,że jegocelemjestpozyskaniedanychbezwiedzypodmiotu,któregodotyczą.Jakouzupełnienieinnychmetodzdobywaniainformacjimożeonsłużyćustaleniutychfaktówiopinii,któresprawdzanymógłbychciećukryć.Stądnametodypozyskiwaniaźródełinformacjiiichocenynależynałożyćnarzędziaanalitycznepozwalająceocenićichwiarygodnośćikompletność.Dotyczytotakżedanychpochodzącychzwywiadownigospodarczych.

Wliteraturzefachowejmożnaznaleźćwieleprzykładówsystemówanalizowaniadanych,wtymopisanychprzezwielokrotniewcześniejprzywoływanychwtymopraco-waniuautorów.Wartoomówićkilkaznich.

Niewszystkieniżejomawianemetodyanalitycznesąprzypisanedobiałegowy-wiadu. Niemniej jednak takie metody, które pozwalają na zrozumienie procesów i relacji gospodarczych,mogą być bardzo przydatne.W rozdziale zatytułowanymArchitektura business intelligenceT.H.Davenport i J.G.Harrisprezentująorgani-zacjęwarsztatupracyanalityka26.Rekomendujądalekoidąceuproszczenieprocedur ioddzieleniepracyanalitykaodpracyresearchera(tj.osobyprzeprowadzającejba-dania).Podkreślająznaczenieformułowaniahipoteziprognozprzezzespółanality-kówjakopodstawowegozadaniategozespołupodczaswyciąganiawniosków.Jed-nocześniezwracająuwagęnanajważniejsząrolę,jakąodgrywazarządzaniedanymi.Podkreślają,żedanemogąbyćróżnejjakości(tzn.niespójne, fragmentaryczne, wy-rwane z kontekstu)27.

26 T.H.Davenport,J.G.Harris,Inteligencja analityczna w biznesie,Warszawa2013,MTBiznes,s.207.27 Tamże,s.209.

162 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

Abymożna było zakwalifikować dane jakowartościowe, powinny one speł-niaćwielekryteriów.Należądonich:prawidłowość (rozumiana również jakodo-kładność),kompletność,aktualność,jednolitość(takżepoprzezustandaryzowanie),znajomośćkontekstuikontrola(ochronaprzedzmianamiwprocesieprzetwarzaniaiprzechowywania)28.Dowsparciaprzyporównywaniuiwyszukiwaniunajistotniej-szychinformacjiDavenportiHarrisproponująszeregtechnikanalitycznych,odnaj-prostszych:typuarkuszkalkulacyjny,pozaawansowane,opartenabadaniachDNA(algorytmygenetycznepozwalającenaoptymalizacjęprocesów)29.

Porównywalnesystemyopracowywaniaróżnorodnychinformacjipochodzącychze„źródełotwartych”,alejużniedlacelówanalizydziałaniaprzedsiębiorstwa,tylko z przeznaczeniem dla służb państwowych, rekomendują Grzegorz Dobrowolski,WojciechFilipkowski,MarekKisiel-Dorohinicki iWitoldRakoczy.Wopracowaniu pt.Wsparcie informatyczne dla analizy otwartych źródeł informacji w Internecie w walce z terroryzmem. Zarys problemu30omawiająsystemprzetwarzaniadanychpochodzącychzeźródełpowszechniedostępnych.Zwracająuwagęprzedewszystkimnazorganizo-waniesystemuichprzetwarzania.Wichopiniitakisystempowiniensięskładaćzpięciupodstawowychpodsystemów:rozpoznawaniaimonitoringu,rejestruźródełinformacji,ratinguiidentyfikacjiautorów,bazydanychautoróworazalarmowania.Nawetjeślidoce-lowymzadaniemtakskonstruowanegozespołumiałobybyćidentyfikowaniezagrożeńterrorystycznych,tomożnazauważyćwielecechzbieżnychzzadaniamizwiązanymi zanalizowaniemprocesówgospodarczych(zocenąwiarygodnościźródełimonitoro-waniem„czerwonychflag”włącznie).

PodejściebardziejzorientowanenatypowanienadużyćprezentujePawełDo-browolskiwpodrozdziale podręcznikado analizyfinansowej zatytułowanymMa-nipulowanie wskaźnikami31.Autor proponuje tu takie narzędzia doweryfikowaniahipotez, jak: ukrywanie strat wynikających ze zużycia zapasów i nieściągalnychnależności, zawyżanie wartości niematerialnych, manipulowanie rozliczeniamiz dostawcami poprzez przesuwanie transakcji na „wygodniejsze” terminy. Po-dobne narzędzia służące do wstępnej weryfikacji hipotez o nadużyciach omawiaWiesław Jasiński w rozdziałach Symptomy dotyczące transakcji i Symptomy do-tyczące podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie32.Wśród wielu pozycji zwra-ca uwagę na: ukrywanie części wynagrodzeń i wykorzystywanie ich do zakłada-nianiejawnychfunduszy, tworzenie łańcuszkaspółekzarejestrowanychzagranicą w celu ukrycia konfliktu interesów i rozliczenia ze spółkami zarejestrowanymi wrajachpodatkowych.Jeślichodzioprocesyzarządzania,tosygnalizuje„czerwoneflagi”.Najistotniejszeznichtobrakprzejrzystychizrozumiałychprocedurdotyczą-cychpodejmowaniadecyzji, niejasnypodział zadańmiędzykomórkamiorganiza-cyjnymi,anomaliaprzy rotacjizatrudnienia,wszczególności jeślichodzioosobypełniącefunkcjenajbardziejodpowiedzialne33.

Konkretnepropozycjedotyczącezarównoorganizacjiprocesuanalitycznego,jak

28 Tamże,s.215.29 Tamże,s.221–224.30 Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu...,s.275–303.31 P.Dobrowolski,Podstawy analizy finansów firm…,s.101–102.32 W.Jasiński,Nadużycia w przedsiębiorstwie, przeciwdziałanie i wykrywanie,Warszawa2013,Poltext,

s.343.33 Tamże,s.246–250.

II.STUDIAIANALIZY 163

ibadaniadanychzestawiłJosephT.Wells34.WrozdzialezatytułowanymWprowadze-nie do sprzeniewierzenia majątkuwyjaśniaogólnezasadybadaniadanychfinansowych,dziękiktórymmożnasięzorientować,żefirmaniedziałaprawidłowo.Jakonarzędziadowskazywaniasymptomównieprawidłowościwskazuje:brakrównowagifinansowej(wynikającyzniewspółmiernejwielkości sprzedażywyliczanejnapodstawiezużyciazapasówlubmajątkurzeczowegodoprzychodów),nieprawdziweobciążenia(dopisy-wanie nieistniejących kosztów działania), obciążanie kosztów (podobnie jakw przy-padku obciążeń nieprawdziwych, obciążanie kosztów polega na tworzeniu kosztówfikcyjnych),pozornarównowaga(wprowadzaniecelowychbłędówwksięgachrachun-kowych,m.in.poprzezstosowanienieuprawnionychzaokrągleń),aktywowaniewydat-ków(tworzeniefałszywychdowodówzakupowych,np.wyposażenia)ipomijanieuznań(nierejestrowanieczęścisprzedaży).

KolejnemetodyidentyfikowanianieprawidłowościnapodstawieanalizydanychfinansowychJ.T.WellsomawiawrozdzialeNieprawdzie informacje35.Wtymmiejscuwymieniatrzypodstawowenarzędziaukrywanianadużyć:„naginanie”systemufinanso-wo-księgowego(np.poprzezniewłaściwąwycenęodpisówamortyzacyjnych,uwzględ-nianie należności nieściągalnych, rozliczanie nadwyżek towarowych), nadużycia wsystemiefinansowo-księgowym(rejestrowaniefikcyjnejsprzedaży,fałszowaniestanuzapasów,tworzenierezerwwsposóbniezgodnyzzasadami)iomijaniesystemufinanso-wo-księgowego(najczęściejoznaczatoprowadzeniepodwójnejksięgowości)36.

Najwięcejwskazówekdotyczącychbadaniasprawozdańfirmmożnajednakzna-leźćw rozdzialeFałszowanie sprawozdań finansowych37. J.T.Wellswymieniawnimtrzypodstawowemetodybadań:analizępionową(porównywaniedanychwrachunkuzyskówistrat,wbilansie i rachunkuprzepływówpieniężnych),analizępoziomą(ba-danie procentowych zmian poszczególnych pozycji sprawozdań w dłuższym czasie) i analizę wskaźnikową (śledzenie relacji pomiędzy poszczególnymi pozycjami spra-wozdańfinansowychzgodniezdefinicjamiwskaźnikówstosowanychwrachunkowo-ści,np.wskaźnikówpłynności,rotacjinależnościizapasów,zadłużenia,efektywnościiinnych)38.

WsposóbpodobnydoJ.T.Wellsadoproblemuwykrywanianadużyćwprzedsię-biorstwachpodchodziSebastianSkrzyszowski39.Podkreślaonprzydatnośćprogramówwizualizującychdanewformiegraficznejjakoszczególnieprzydatnychdoporównywa-niainformacjiprzezdłuższyczas.Wyjaśniarolę„czerwonychflag”,doktórychzalicza:ujawnianiemanipulowaniadatamiiterminamizdarzeń,weryfikowaniedanychadreso-wych(np.pracownikówikontrahentów)orazporównywaniewysokościprzychodówzestanemkasy.

InteresującenarzędziedobadaniazestawieńfinansowychmożebyćopartenaprawieBenforda40.Pozwalaononaujawnianiemanipulacjipoprzeznp.nieuprawnionezaokrą-glanieliczbobrazującychposzczególnepozycjesprawozdańfinansowych.Jakpodkreślaautor,(...)duża niezgodność badanych liczb z prawem Benforda to czerwona flaga.

S.Skrzyszowski,podobniejakJ.T.Wells,jakoniezwyklepomocnenarzędziewy-

34 J.T.Wells,Nadużycia w firmach….,s.440.35 Tamże,s.321.36 Tamże,s.327–328.37 Tamże,s.353.38 Tamże,s.389–396.39 S.Skrzyszowski,Analiza danych w wykrywaniu…,s.151–176.40 Tamże,s.165.

164 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

mieniaanalizydanychfinansowych–zarównoanalizępionowąipoziomą,jakiwskaź-nikową.Napodstawietychanalizpomagateżinterpretowaćwynikibadań.Podajetakżeprzykładywnioskowaniaprzyuwzględnieniuwskaźnikówrentowności,płynnościorazrotacjizapasówinależności.

Powyższy przegląd koncepcji dotyczących organizacji systemu analizowania i kryteriówweryfikowaniadanychodnoszących siędozdarzeń i procesówgospodar-czych jestniewątpliwiebardzoogólny ipobieżny.Jegocelemjestprzypomnienie,że wraziekoniecznościzweryfikowaniaiposzerzeniadanychpochodzącychzwywiadow-nigospodarczychpotrzebneicelowejestsięganiedowieluróżnychźródeł.Pracanadzdobywanieminformacjioróżnymstopniuzłożonościiwiarygodności,wymagadobrejorganizacjiistarannegozaprojektowaniaproceduranalitycznych.

Bibliografia:

AleksandrowiczT.,KoniecznyJ.,KonikA.,Podstawy detektywistyki, usługi de-tektywistyczne, prawo, taktyka, moralność,Warszawa2008,WydawnictwaAkademickie iProfesjonalne.

AleszczykJ.,Rachunkowość finansowa od podstaw,Poznań2012,ZyskiS-ka.Analiza informacji w służbach policyjnych i specjalnych,J.Konieczny(red.),War-

szawa2012,C.H.Beck.BeggD.,FischerS.,DornbuschR.,Mikroekonomia,Warszawa1996,PolskieWy-

dawnictwoEkonomiczne.CzarnyB.,Wstęp do ekonomii,Warszawa 2006, PolskieWydawnictwoEkono-

miczne.DavenportT.H.,HarrisJ.G.,Inteligencja analityczna w biznesie,Warszawa2013,

MTBiznes.DobrowolskiP.,Podstawy analizy finansów firm,Warszawa2003,Stowarzyszenie

KsięgowychwPolsce.DylM.,Środki nadzoru na rynku kapitałowym,Warszawa2012,WoltersKluwer

Polska.HazlittH.,Ekonomia w jednej lekcji,Kraków2004,Znak.Jasiński W., Nadużycia w przedsiębiorstwie. Przeciwdziałanie i wykrywanie,

Warszawa2013,Poltext.Javers E., Agent, handlarz, prawnik, szpieg. Tajemniczy świat korporacyjnego

szpiegostwa,Kraków2010,WydawnictwoLiterackie.Kotowska B., Sitko J., Uziębło A., Finanse przedsiębiorstw, Warszawa 2013,

CeDeWu.pl.Kowalczyk L., Praktyczne i teoretyczne aspekty badania wiarygodności firmy,

Warszawa2006,Difin.KrugmanP.,WellsR.,Mikroekonomia,Warszawa2012,WydawnictwoNaukowe

PWN.Kuczyńska-CesarzA.,Zasady rachunkowości,Warszawa2001,Difin.MichnikA.,Ustawa o krajowym rejestrze sądowym.Komentarz,Warszawa2013,

WoltersKluwerPolska.MilewskiR.,KwiatkowskiE.,Podstawy ekonomii,Warszawa2012,Wydawnictwo

NaukowePWN.MojakJ.,Prawo papierów wartościowych. Zarys wykładu,Warszawa2013,LexisNexis.MuchaA.,Struktura przestępstwa gospodarczego oraz okoliczności wyłączające

II.STUDIAIANALIZY 165

bezprawność czynu w prawie karnym gospodarczym,Warszawa2013,WoltersKluwerPolska.

NiemierkaS.,SmyklaB.,Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w bankach – aspekty prawne,Warszawa2001,InstytutNaukowo-WydawniczyOLYMPUSCEiRBSA.

Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu. No-woczesne technologie i praca operacyjna,L.Paprzycki,Z.Rau(red.),Warszawa2009,WoltersKluwerPolska.

Prawo rynku kapitałowego,A.Flisek(red.),Warszawa2013,C.H.Beck.Rodzynkiewicz M., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2013,

LexisNexis.Ustawa o rachunkowości,R.Rudnik(red.),Warszawa2013,WoltersKluwerPolska.J.T.Wells,Nadużycia w firmach. Vademecum. Zapobieganie i wykrywanie,War-

szawa2006,LexisNexiswspólniezErnst&Young.

Abstrakt

Artykułdotyczyprzydatnościraportówopodmiotachgospodarczych,sporządza-nychprzezwywiadowniegospodarcze,dlaanalityków.Narynkuzarównopolskim,jakimiędzynarodowymdziałaconajmniejkilkadziesiąttegotypuwywiadowni.Najbardziejrozpowszechnionesąwywiadownieinternetowe.

Wywiadowniegospodarczezzasadyczerpiądanez tzw.źródełotwartych.Naj-większeznichspecjalizująsięwkilkudziedzinach.Niektóreopracowująrankingiwia-rygodnościposzczególnychfirmiokreślająbezpiecznypoziomkredytowania(lubfinan-sowaniawinnysposób)przedsiębiorstwgospodarczych,tworząbranżowebazydanych,określająpodstawoweparametryitrendywposzczególnychsektorachgospodarczych,zajmują się tworzeniem wykazu dłużników i oferują wsparcie przy windykacjach.Współpracujątakżezbankamiifirmamiubezpieczeniowymiwzakresieanalizyryzyka.

Działalnościąnajbardziej identyfikowanązwywiadowniamigospodarczymi jestsporządzanieprzeznieraportówopodmiotachgospodarczych.Raportytakiezawierająjednakjedyniepodstawowedanedotyczącepodmiotówgospodarczych,takiejak:daneteleadresowe,strukturawłaścicielska,podstawowyprzedmiotdziałalności, informacjeoosobachzarządzającychorazpodstawowewynikifinansowe.Wprzypadkuraportówuzupełnianychdziękiankietomwysyłanychdoprzedsiębiorcówdaneobejmujątakżein-formacjeowielkościzatrudnieniaistanieprawnymwykorzystywanychnieruchomości.

Pomimo,żedane temajacharakterpodstawowy,mogąbyćbardzoprzydatnedlaanalitykabadającegoprzypadkinieprawidłowościwobrociegospodarczym.Pozwalająna:

1) stawianiehipoteznapodstawiewstępnejinterpretacjidanych,2) interpretacjepowiązańwgrupachkapitałowych,3) badanierelacjizatrudnieniadoskalidziałalności,4) zestawieniedanychfinansowychdotyczącychfirm,atakżezestawieniewskaź-

ników ich płynności, rentowności, efektywności oraz innych, obrazującychichwypłacalnośćipotencjałinwestycyjny,

5) poszukiwanieinformacjiozadłużeniufirmm.in.poprzezustalanieobciążeńhipotecznych.

Wartykulezwrócono takżeuwagęnakoniecznośćpogłębianiaposiadanych jużdanychprzezwywiadowniegospodarczepoprzezwykorzystywanieróżnychźródełin-formacji,atakżenametodyprzetwarzaniadanychzwiązanychzobrotemgospodarczym

166 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

opisywanewpublikacjachpoświęconychnieprawidłowościomwobrociegospodarczymiinterpretacjędanychnapodstawiesprawozdańfinansowych.

Abstract

Thearticleconcernstheusefulnessofreportsabouteconomicsubject,compiledbybusinessintelligencefortheanalysts.OnthePolishmarketandontheinternationallevel,actsatleastafewdozenofthistypeofbusinessentities.ThemostcommonareprivateInternet intelligence agencies.Business intelligencedata derive from theprinciple oftheso-calledopensources.Thelargestofthemspecializeinafewareas.Someofthemdevelopcredibilityrankingsofindividualcompaniestodesignateasafeleveloflending (orothersourcefunding)forchoseneconomicenterprises,developindustrydatabase,de-finethebasicparametersandtrendsinthevariouseconomicsectorsinvolvedinbuilding alistofdebtorsandofferassistancewithdebtcollection.Theyalsoworkwithbanksandinsurancecompaniesinthefieldofriskanalysis.

Theactivitieswhicharemost identifiedwithbusiness intelligence is topreparetheirreportsabouteconomicentities.Suchreports,containonlybasicdataabouteco-nomicentities,suchascontactdetails,ownershipstructure,corebusiness,informationaboutpeoplemanagementandbasicfinancialresults.Reports,supplementedbysurveyssenttobusinessesalsoincludedatainformationaboutthesizeofemploymentandlegalstatusofrealestateused.

Although these datamayhaveprimary character, but canbe very useful to theanalystwhoisinvestigatingcasesofirregularitiesintrade.Theyallowto:

1) formulatinghypothesesonthebasisofapreliminaryinterpretationofthedata,2) interpretationsoflinksincapitalgroups,3) studyingtherelationshipofemploymenttothescaleofactivity,4) summaryof companiesfinancial data, aswell as summaryof indicators of

liquidity, profitability, efficiency, and other information illustrating theirsolvencyandinvestmentpotential,

5) seekinginformationaboutcompaniesdebt,bydeterminingthemortgagebur-den.

Thearticlealsohighlightstheneedtodeepentheirexistingdatathroughtheuseofdifferentsourcesofinformationaswellasmethodsofprocessingdatarelatedtobusinesstransactionsdescribedinpublicationsdevotedtoirregularitiesintheeconomicandinter-pretationofthedataonthebasisofthefinancialstatements.