Post on 21-Oct-2018
Witamina D – dla kogo i kiedy?
Dariusz Włodarek Katedra Dietetyki
Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie
Trochę historii
• Pierwsza połowa XIX wieku – J. Śniadecki ( 1768–1838) - ekspozycja na działanie
promieni słonecznych jest skuteczna w leczeniu krzywicy
• Początek XX wieku – E. Mellanbe - przyczyną krzywicy mogą być niedobory
substancji rozpuszczalnych w tłuszczach
• Lata 30. XX wieku – Wykazano, że substancją rozpuszczalną w tłuszczach
jest związek, który nazwano witaminą D
Witamina D
• Główne znaczenie w zaspokajaniu zapotrzebowania na witaminę D ma jej wytwarzanie w skórze – promieniowanie UVB o długość fali 290-315 nm– Pokrywa nawet do 90% potrzeb organizmu– czynniki wpływające na syntezę
• szerokość geograficzna, • pora roku, • pora dnia, • czynniki środowiskowe (smog, mgła) • ilość melaniny w skórze • powierzchnia odsłoniętego ciała • stosowanie kremów z filtrem ochronnym przed promieniowaniem
UVB
• Magazynowana jest głownie w wątrobie
• W Europie Środkowej w okresie od października do marca nie ma optymalnych warunków słonecznych do powstawania wystarczającej ilości witaminy D
• Najlepszy czas do syntezy skórnej kwiecień –wrzesień. – osoby o jasnej karnacji
• Codzienna ekspozycja na promieniowanie słoneczne 15 minut, • między godziną 10.00 a 15.00, • minimum 18% odsłoniętej powierzchni ciała (przedramiona i
podudzia), • bez używania filtrów ochronnych.
• Ryzyko raka skóry – dotyczy szczególnie osób o jasnej karnacji – dotyczy niemowląt poniżej 6. miesiąca życia,– nie zaleca się ekspozycji na słońce
Źródła pokarmowe wit. D
• Tran
• Ryby
• Jaja
• Żywność fortyfikowana (mleko, margaryny, jogurty, ser, płatki śniadaniowe, odżywki dla dzieci)
• Nie zawierają, lub śladowe ilości
– Pieczywo
– Oleje, oliwa, słonina, smalec
– Mąki, kasza, ryż, makaron, płatki
– Warzywa
– Ziemniaki
– Owoce
– Orzechy, nasiona, pestki
Zawartość witaminy D w produktach
[µg/ 100g produktu]
• Wiele badań epidemiologicznych sugeruje, że stężenie we krwi 25(OH)D większe niż 30 ng/ml może mieć dodatkowe korzyści zdrowotne– wpływać na zmniejszenie ryzyka wystąpienia
• nowotworów, • chorób autoimmunologicznych, • chorób układu sercowo-naczyniowego, • chorób zakaźnych • cukrzycy typu 2.
• Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari HA, Gordon CM, Hanley DA, Heaney RP, Murad MH, Weaver CM; Endocrine Society. Evaluation, treatment, and prevention of vitamin D deficiency: an Endocrine Society clinicalpractice guideline. J Clin Endocrinol Metab. 2011 Jul;96(7):1911-30
Normy żywienia
• Ostania nowelizacja polskich norm żywienia ukazała się w 2012 roku pod redakcją prof. M. Jarosza
• Dla witaminy D, rekomendacje w nich znajdują odwołują się do zaleceń Institute of Medicine(USA) z 2010 roku
Normy żywienia (2012)podaż witaminy D
• niemowląt do 1. roku – poziom AI: 10 µg (400 IU)/dobę
• dla osób od 1. do 70. roku życia, oraz dla kobiet ciężarnych i karmiących – poziom EAR: 10 µg (400 IU)/dobę
– poziom RDA: 15 µg (600 IU)/dobę
• dla osób po 70. roku życia – poziom EAR: 10 µg (400 IU)/dobę
– poziom RDA: 20 µg (800 IU)/dobę
Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka
deficytów - wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r
Płudowski P, Karczmarewicz E, Bayer M, Carter G, Chlebna-Sokół D, Czech-Ko-walska J, Dębski R, Decsi T, Dobrzańska A, Franek E, Głuszko P, Grant WB, Holick
MF, Yankovskaya L, Konstantynowicz J, Książyk JB, Księżopolska-Orłowska K, Lewiński A, Litwin M, Lohner S, Lorenc RS, Lukaszkiewicz J, Marcinowska-Su-
chowierska E, Milewicz A, Misiorowski W, Nowicki M, Povoroznyuk V, RozentrytP, Rudenka E, Shoenfeld Y, Socha P, Solnica B, Szalecki M, Tałałaj M, Varbiro S,
Zmijewski MA. Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów - wytyczne dla Europy Środkowej
2013 r. Standardy Medyczne /Pediatria 2013, 10, 573-578
Noworodki i niemowlęta do 12 miesięcy
• suplementacja witaminy D powinna rozpocząć się od pierwszych dni życia, niezależnie od sposobu żywienia noworodka.
• suplementacja w dawce 400 IU/dobę (10 µg/dobę) do 6 miesiąca życia, – niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym powinny
otrzymać dawkę 400 IU/dobę (10,0 µg/dobę) łącznie z diety oraz suplementów (zalecenia z 2009r)
• od 6 miesiąca do 12 miesiąca życia suplementacja w dawce 400-600 IU/dobę (10,0-15,0 µg/dobę), zależnie od podaży witaminy D w diecie.
Dzieci i młodzież (1-18 lat)
• suplementacja w dawce 600-1000 IU/dobę (15,0-25,0 µg/dobę), zależnie od masy ciała, w miesiącach wrzesień –kwiecień
• suplementacja w dawce 600-1000 IU/dobę (15,0-25,0 µg/dobę), zależnie od masy ciała, przez cały rok, jeśli nie jest zapewniona efektywna synteza skórna witaminy D w miesiącach letnich
Dorośli powyżej 18 roku życia i seniorzy
• suplementacja w dawce 800-2000 IU/dobę (20,0-50,0 µg/dobę), zależnie od masy ciała, w miesiącach wrzesień –kwiecień
• suplementacja w dawce 800-2000 IU/dobę (20,0-50,0 µg/dobę), zależnie od masy ciała, przez cały rok, jeśli nie jest zapewniona efektywna synteza skórna witaminy D w miesiącach letnich
• seniorzy (65+ lat) powinni otrzymywać suplementację w dawce 800-2000 IU/dobę (20,0-50,0 µg/dobę) zależnie od masy ciała, przez cały rok, ze względu na obniżoną efektywność skórnej syntezy witaminy D
Otyłe dzieci i otyła młodzież
• suplementacja w dawce 1200-2000 IU/dobę (30,0-50,0 µg/dobę), zależnie od stopnia otyłości, w miesiącach wrzesień –kwiecień
• suplementacja w dawce 1200-2000 IU/dobę (30,0-50,0 µg/dobę), zależnie od stopnia otyłości, przez cały rok, jeśli nie jest zapewniona efektywna synteza skórna witaminy D w miesiącach letnich
Otyli dorośli i otyli seniorzy
• suplementacja w dawce 1600-4000 IU/dobę (40,0-100,0 µg/dobę), zależnie od stopnia otyłości, przez cały rok
• racjonalna ekspozycja skóry na promieniowanie słoneczne jest bezpieczna i poprzez syntezę skórną stanowi dodatkowe źródło witaminy D.
Pracownicy nocnych zmian oraz ciemnoskóre osoby dorosłe
• suplementacja w dawce 1000-2000 IU/dobę (25,0-50,0 µg/dobę) zależnie od masy ciała, przez cały rok dla osób dorosłych o ciemnej skórze
• suplementacja w dawce 1000-2000 IU/dobę (25,0-50,0 µg/dobę) zależnie od masy ciała, przez cały rok dla osób pracujących na nocnych zmianach, z wyraźnie ograniczoną aktywnością dzienną (tj. zmniejszoną szansą ekspozycji na promieniowanie UVB)
Maksymalne dopuszczalne dobowe dawki witaminy D dla populacji osób zdrowych
Grupa osób Maksymalna dopuszczalna dobowa dawka
witaminy D
IU/dobę (µg/dobę)
Noworodki i niemowlęta 1000 (25,0)
Dzieci w wieku 1-10 lat 2000 (50,0)
Dzieci i młodzież w wieku 11-18 lat 4000 (100,0)
Dorośli i seniorzy z prawidłową masą ciał 4000 (100,0)
Otyli dorośli oraz otyli seniorzy 10 000 (250,0)
Kobiety ciężarna i karmiące piersią 4000 (100,0)
Ocena stanu zaopatrzenia organizmu w witaminę D na podstawie stężenia 25(OH)D w surowicy dla wszystkich
grup wiekowych Stężenie 25(OH)D w
surowicy
nmol/l (ng/ml)
Działanie do rozważenia
Deficyt 0-50 (0-20) Terapia deficytu
Stężenie suboptymalne >50-75 (>20-30) Zwiększenie/ utrzymanie suplementacji
witaminą D
Stężenie optymalne >75-125 (>30-50) Utrzymanie suplementacji witaminą D
Stężenie wysokie >125 -250 (>50-100) Utrzymanie/ obniżenie dawek witaminy D
Stężenie potencjalnie toksyczne >250 (>100) Powstrzymanie się od przyjmowania
witaminy D do mementu uzyskania
stężenia 25(OH)D w zakresie normy
Poziom toksyczny >500 (>200) Leczenie potencjalnych efektów
toksycznych
Wskazania do przynajmniej jednorazowego oznaczenia 25(OH)D w surowicy krwi
• krzywica, osteomalacja, bole stawowo-mięśniowe, idiopatyczna lub wtórna osteoporoza, przebyte złamanie niskoenergetyczne,
• zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, • niedoczynność przytarczyc, • przewlekła steroidoterapia, terapia ketokonazolem, • terapia lekami przeciwdrgawkowymi, lekami antyretrowirusowymi, • zespół upośledzonego trawienia lub wchłaniania (również
mukowiscidoza), długotrwałe stosowanie diety eliminacyjnej, zaburzenia odżywiania, żywione pozajelitowe,
• przewlekła choroba nerek (stadium 3-5), stan po przeszczepieniu nerki,
• przewlekła niewydolność wątroby, cholestaza, • choroba ziarniniakowa, choroba nowotworowa, choroby układu
krążenia (zwłaszcza nadciśnienie tętnicze), • choroby autoimmunologiczne, niektóre infekcje, choroby
alergiczne.