Temat: Życie w średniowiecznej wsi.Cd. Społeczeństwo średniowieczne- chłopi.

Lekcja z V kl. SP.

Średniowieczne społeczeństwo stanowe.

• Szlachta (rycerze)

• Duchowieństwo

• Mieszczanie

• Chłopi

Chłopi= kmiecie

• Zamknięta grupa społeczna posiadająca odrębne prawa i obowiązki.

• mieli własne gospodarstwo o powierzchni przynajmniej 1 łanaziemi; w zamian za co musieli płacić panu feudalnemu czynsz i wykonywać prace rolne na jego ziemi (początkowo 1 dzień w tygodniu).

Zagroda chłopska.

Składała się z chaty

i zabudowań gospodarskich:

Stodoły

Spichlerza

Obory

Lamusa

Wiktor Dobrzyński - Chaty

Chata chłopska Zazwyczaj zbudowana ze słomy i gliny tzw. lepianka

Pierwotnie nie posiadała komina. W środku w

centralnym miejscu umieszczone było

palenisko, dym wydobywał się poprzez szpary

w ścianach i dach, okryty słomą. Podłoga była

pokryta glinianym klepiskiem.

St. Wyspiański, Zagroda wiejska w Konarach

Pasieka

• Opodal domu w ogrodzie lub sadzie zazwyczaj znajdowały się ule.

Prace polowe

• Jesienią i wiosną było natężenie prac.

• Należało zaorać pole.

• Zasiać zborze.

• Zebrać plony.

System uprawy pól

• Najdawniej stosowano gospodarkę wypaleniskową

• Następnie zaczęto spulchniać glebę za pomocą radła, włóki, sochy a od średniowiecza pługa.

• Jednopolówka

• Dwupolówka

• Trójpolówka

• System żarowy (wypaleniskowy)

• Jednopolówka - pierwotny sposób użytkowania rolniczego pola polegający na obsiewaniu pola corocznie aż do spadku żyzności pola w wyniku zmniejszenia składników odżywczych, rozwoju patogenów oraz uciążliwych chwastów. Pole wyczerpane porzucano lub ugorowano przez nieokreślony z góry czas.

• Jest to najstarszy sposób użytkowania pola przed systemami opartymi na podziału pól z systemem zmianowania.

• Dwupolówka - przemienna forma uprawy dwóch pól. Jedno pole obsiewano zbożem jarym lub ozimym, a drugie ugorowano, aby zapobiec nadmiernemu wyjaławianiu gleby. W kolejnym roku uprawiano pole poprzednio ugorowane. Dwupolówka rozwinęła się w następstwie systemu żarowego lub jednopolowego. W Polsce dopiero około XIII wieku powoli zaczęła ustępować miejsca bardziej skomplikowanej trójpolówce.

• Trójpolówka - polega na podzieleniu pola na trzy części. Każdego roku uprawiane są tylko dwie z nich, a trzecia ugoruje, co pozwala na "odpoczywanie" ziemi. Jedno pole obsiewano jesienią zbożem ozimym, drugie obsiewano wiosną zbożem jarym, a trzecie pole ugorowane stanowiło pastwisko.

Co roku zmieniano kolejność upraw na poszczególnych polach. Ugorowano ziemię, która wiosną obsiana była zbożem jarym dojrzewającym później niż ozime. Po zbiorach jarki pole stawało się pastwiskiem do jesieni następnego roku, kiedy obsiewano je oziminą.

Grunty całej wsi podzielone były na 3 części, a poszczególni właściciele mieli udział w każdej części. Wymuszało to wspólną pracę zwłaszcza przy żniwach. W Polsce trójpolówka pojawiła się w II połowie XII w., zaczęła się upowszechniać w wiekach XIII i XIV w związku z rozwojem lokacji na prawie niemieckim. W Polsce trójpolówkę wprowadzili Cystersi.

Trójpolówkarośliny ozime wysiewane

jesienią, plony zbierane późną wiosną lub latem.

rośliny jare, wysiewane wiosną, zbierane latem.

ugór był częścią pola, której nie uprawianoprzez rok.

1 rok

rośliny jare, wysiewane wiosną, zbierane latem.

ugór był częścią pola, której nie uprawianoprzez rok.

rośliny ozime wysiewane jesienią, plony zbierane późną wiosną lub latem.

2 rok

ugór był częścią pola, której nie uprawianoprzez rok.

rośliny ozime wysiewane jesienią, plony zbierane późną wiosną lub latem.

rośliny jare, wysiewane wiosną, zbierane latem.

3 rok

Płodozmian norfolski (ziemniak-owies-peluszka-żyto) i 45-letnia monokultura żyta w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Swojec Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.

OSADNICTWO

Dawniej było dużo nieużytków, lasów. Ich właściciele dążyli do ich najlepszego

zagospodarowania.

W tym celu sprowadzano osadników- najczęściej byli to ludzie z innych krajów

(Niemiec, Holandii). Książę któremu podlegała ziemia wydawał akt lokacyjny-

umowę w której zachęcał do osiedlania się na swoich ziemiach, były tam

określone powinności przyszłych mieszkańców, ulgi pozwalające na zagospodarowanie

ugorów (wolnizna).

Akt lokacyjny wręczano zasadźcy, czyli osobie zajmującej się organizacją nowej wsi.

Zasadźca pozyskiwał chętnych do zamieszkania w nowej wsi.

Akt lokacyjny- dokument zachęcający do osiedlania się na wskazanym w jego treści terenie.

Zasadźca- osoba zajmująca się organizacją wsi i znalezieniem oraz sprowadzeniem do niej osadników. Zazwyczaj zostawał sołtysem wsi, jego gospodarstwo było większe od pozostałych.

Wolnizna- zwolnienia z obowiązków płacenia powinności wobec władcy. Mógł wynosić nawet kilka lat.

Sołtys- miał prawo do budowy karczmy, młyna i czerpania z nich korzyści. Miał prawo do pobierania części opłat sądowych i rozsądzał lokalne spory.

lokalizacja• Wokół kościołów

• Wokół stawów

• Wzdłuż dróg

Zagrody znajdowały się po obu stronach

drogi, która przebiegała zazwyczaj dnem

doliny. Każda zagroda zbudowana była

na własnym łanie wykarczowanego pola,

który odchodził od głównej drogi. Dalej

przechodził w należący do tego samego

gospodarza płat lasu (stąd druga nazwa

wieś leśno-łanowa), który biegł aż do

działu wód, stanowiącego granicę wsi.

Typ wsi budowanej wokół

centralnego placu, zwarte

zabudowania tworzą

zamknięty pierścień z

jednym lub dwoma

wejściami do wsi. Plac o

zróżnicowanym kształcie

(owalnym lub eliptycznym) z

funkcjami wspólnymi dla

wszystkich mieszkańców,

jak staw, cmentarz, kościół.

Często z jednej strony

wejścia brama, a z drugiej

kościół.

Rodzaj wsi, w której zagrody są

ustawione zwarcie w krąg lub

podkowę wokół środkowego

placu, później nierzadko

wykorzystanego jako staw.

Typowy dla okolnicy jest blokowy

układ pól. Ze względu na rodzinny

charakter tych

wczesnośredniowiecznych wsi nie

trzeba było wprowadzać podziału

ziemi.

Prezentacja opracowana przez Martę SikorskąZ wykorzystaniem ilustracji z zasobów Wikipedii Wolnej encyklopedii;Kopii obrazów: Józefa Chełmońskiego Bociany, Orka, Aleksandra Gierymskiego Trumna

chłopska .