Post on 11-Jan-2017
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie ......................................................................................................................................... 4
Cele projektu ............................................................................................................................................ 13
Materiały i metody ................................................................................................................................ 14
Najważniejsze wnioski z badania ................................................................................................... 16
Wyniki badań i ich omówienie.......................................................................................................... 19
Wyniki ankiety ...................................................................................................................................... 20
Podsumowanie wyników badań ankietowych ........................................................................ 29
Drobnoustroje w naszym otoczeniu ............................................................................................ 32
Drobnoustroje w środkach komunikacji miejskiej ............................................................. 32
Drobnoustroje wykrywane na dworcach kolejowych i w centrach handlowych ... 35
Drobnoustroje na banknotach, monetach i bankomatach ............................................ 37
Bakterie w pomieszczeniach biurowych ................................................................................ 39
Drobnoustroje w domu ............................................................................................................... 41
Drobnoustroje izolowane z powierzchni w szpitalu ......................................................... 43
Drobnoustroje izolowane z placu zabaw dla dzieci .......................................................... 44
Drobnoustroje izolowane z przewijaków dla dzieci,
powierzchni toalet publicznych i domowych ..................................................................... 44
Krótka charakterystyka wyizolowanych drobnoustrojów.............................................. 46
Raport powstał pod redakcją:
n Doc. dr hab. n. med. Katarzyny Dzierżanowskiej-Fangrat
n Dr n. med. Alicji Pawińskiej
n Dr n. biol. Katarzyny Semczuk
Zakład Mikrobiologii i Immunologii Klinicznej Instytutu Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
3
Każdy centymetr kwadratowy skóry człowieka
skolonizowany jest przez tysiące, a nawet
miliony drobnoustrojów. Na dłoniach cał-
kowita liczba komórek bakterii może wa-
hać się od 40 000 do 5 mln na cm2 skóry.
Większość z nich wchodzi w skład tzw.
fizjologicznej mikroflory skóry (resident
flora), do której należą m.in. Staphylo-
coccus epidermidis (gronkowiec skórny),
Corynebacterium spp. (maczugowce), Neis-
seria spp. (dwoinki Gram-ujemne), Propioni-
bacterium spp. Przejściowo, czyli przez krótki czas
mogą być też obecne na rękach drobnoustroje, które nie
są naturalną florą skóry, lecz przedostały się na ręce po zetknięciu z zanieczyszczoną po-
wierzchnią. Są wśród nich chorobotwórcze bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty. Przez ręce
są przenoszone m.in. rotawirusy i norowirusy, odpowiedzialne za biegunki, gronkowiec
złocisty, powodujący zakażenia skóry i zatrucia pokarmowe, pałeczki Salmonella, Shi-
gella, patogenne Escherichia coli, jaja tasiemca
i owsika. Zakażenia i zatrucia pokarmowe, po-
wodowane przez te patogeny określane są jako
choroby brudnych rąk. Mycie rąk wodą i myd-
łem nie zmienia zasadniczo składu flory fizjolo-
gicznej skóry, lecz może całkowicie usunąć z jej
powierzchni drobnoustroje patogenne. Złe na-
wyki higieniczne są przyczyną zakażeń dróg od-
dechowych, skóry, przewodu pokarmowego.
W 2003 roku WHO (Światowa Organizacja Zdro-
wia) opublikowała raport, dotyczący epidemicz-
nego występowania zakażeń przewodu pokarmowego, który wykazał, że 69% tych zaka-
żeń było skutkiem przenoszenia zarazków poprzez zanieczyszczone ręce i powierzchnie.
W Wielkiej Brytanii, w czasie epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez
WPROWADZENIE
Przez ręce są przenoszone m.in. rotawirusy i norowirusy, odpowiedzialne za biegunki, gronkowiec złocisty, powodujący zakażenia skóry i zatrucia pokarmowe, pałeczki Salmonella, Shigella, patogenne Escherichia coli, jaja tasiemca i owsika.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
4
Escherichia coli O157 przyczyną ponad połowy zachorowań było przenoszenie bakterii
przez ręce. W tym przypadku czynnikiem ułatwiających rozprzestrzenianie się zakażeń
była niska dawka zakażająca. Zaledwie 10 komórek bakterii
E.coli O157 wystarczy, aby wywołać zakażenie.
Postęp, jaki dokonał się w medycynie w zakresie
profilaktyki i leczenia zakażeń pozwalał przy-
puszczać, że choroby infekcyjne przestaną być
problemem. Tymczasem, po 50 latach stoso-
wania antybiotyków coraz częściej pojawia-
ją się szczepy oporne na wszystkie dostępne
na rynku leki przeciwbakteryjne. Szczepienia
też mogą ochronić tylko przed niewielką licz-
bą zagrażających nam mikroorganizmów. Każ-
dego dnia, w każdym miejscu narażeni jesteśmy
na kontakt z chorobotwórczymi drobnoustrojami,
które są obecne w powietrzu i na różnych powierzch-
niach. W prosty i tani sposób możemy ustrzec siebie i swo-
ich najbliższych przed zarazkami przenoszonymi przez ręce. Jak wykazały badania, my-
cie rąk wodą z mydłem przez 15 sekund
redukuje liczbę bakterii już o około 90%.
Kolejne 15 sekund usuwa całkowicie
drobnoustroje, które mogą być przy-
czyną chorób. Większość z nas niestety
myje ręce około 5 sekund. Ta najprostsza
i najbardziej skuteczna forma profilakty-
ki może zmniejszyć o połowę liczbę cho-
rób biegunkowych i o blisko 30% liczbę
zakażeń dróg oddechowych. Dowodów
na znaczenie higieny rąk w szerzeniu się
zakażeń dróg oddechowych dostarczyła
epidemia SARS (severe acute respiratory syndrome) w Hong Kongu, kiedy obserwowa-
no najwyższą częstość zachorowań na obszarach zamieszkiwanych przez społeczności,
w których wskaźniki higieny personalne i środowiskowe były niskie. W 2009 roku,
Każdego dnia, w każdym miejscu narażeni jesteśmy na kontakt z chorobotwórczymi drobnoustrojami, które są obecne w powietrzu i na różnych powierzchniach. W prosty i tani sposób możemy ustrzec siebie i swoich najbliższych przed zarazkami przenoszonymi przez ręce.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
5
w czasie pandemii grypy mycie rąk
było rekomendowane w wielu kra-
jach jako środek zapobiegający roz-
przestrzenianiu się wirusa A H1N1.
W 2007 roku Organizacja CDC (Centers for Disease Conrol and Prevention) realizowa-
ła projekt badawczy w Pakistanie, który miał wykazać jaki wpływ będzie miała zmiana
zachowań higienicznych (mycie rąk, codzienne kąpanie dzieci) w gospodarstwach do-
mowych na zdrowie dzieci. Monitorowane było występowanie trzech zakażeń: zakaże-
nia przewodu pokarmowego, skóry (liszajec zakaźny) i zapalenia płuc. W okresie jedne-
go roku objęto programem edukacyjnym mieszkańców 300 gospodarstw domowych i
nadzorowano u nich przestrzeganie dobrych nawyków higienicznych. Grupę kontrolną
stanowili mieszkańcy 360 gospodarstw domowych, których nie objęto edukacją i któ-
rzy nie zmienili swoich zachowań. Po roku okazało się, że częstość występowania zapa-
leń płuc była wyższa o 50%, chorób biegunkowych o ponad 40%, a liszajca zakaźnego
o 47% u dzieci, które mieszkały w domach nie obję-
tych programem edukacyjnym w porównaniu
do dzieci z gospodarstw domowych, w któ-
rych częściej korzystano z wody i mydła.
W 2008 roku, pod patronatem UNESCO ob-
chodzony był pierwszy Światowy Dzień
Mycia Rąk. Tego dnia na całym świecie
ponad 200 milionów dzieci z 86 krajów
i pięciu kontynentów symbolicznie umy-
ło ręce. Zamierzeniem organizatorów tej
akcji było zwrócenie uwagi światowej spo-
łeczności na problem przenoszenia przez ręce
chorób infekcyjnych i poprzez edukację dzieci do-
tarcie do osób dorosłych i uświadomienie im wagi tego
problemu. To przede wszystkim złe nawyki higieniczne dorosłych są przyczyną chorób
biegunkowych u najmłodszych dzieci. W grupie dzieci do 5 roku życia przebieg zakażeń
przewodu pokarmowego może być bardzo ciężki. Każdego roku na świecie z powodu
biegunek umiera od 3,5 do 4 mln dzieci w tej grupie wiekowej. Drugą grupą „ryzyka”
To przede wszystkim złe nawyki higieniczne dorosłych są przyczyną chorób biegunkowych u najmłodszych dzieci.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
6
są osoby w podeszłym wieku (>65 roku życia), u których odporność na zakażenia jest
w naturalny sposób obniżona. Liczebność tej populacji stale rośnie. Ponadto na zakażenia
przenoszone przez ręce są narażone osoby z choroba-
mi układowymi lub infekcyjnymi (np. AIDS), które
osłabiają układ odpornościowy. W systemach
opieki zdrowotnej wielu krajów Europy
i w USA istnieje tendencja do skracania
czasu pobytu pacjentów w szpitalach
i kontynuowania leczenia / opieki (szcze-
gólnie w przypadku osób przewlekle
chorych) w warunkach domowych. Waż-
ne jest, aby w domu nie byli oni narażeni
na choroby infekcyjne bardziej niż w środo-
wisku szpitalnym.
W ostatnich latach przeprowadzono wiele ba-
dań, oceniających znaczenie efektywności mycia rąk
w zapobieganiu zakażeniom przewodu pokarmowego. Wykazano, że przestrzeganie za-
sad higieny obniża częstość występowania chorób biegunkowych o 42-47%. Gdyby uda-
ło się uzyskać taki efekt we wszystkich krajach, można byłoby ocalić od śmierci z powo-
du zakażeń przewodu pokarmowego ponad milion osób. Jest to prawdziwe wyzwanie
w sytuacji, kiedy zaledwie 60% ludzi na świecie posiada odpowiednie warunki sanitarne.
Ale nie zawsze szeroka dostępność środków do mycia i dezynfekcji oraz wysoki stan-
dard życia są czynnikami decydującymi o częstym myciu rąk. Zdecydowanie ważniejsze
są właściwe nawyki higieniczne i świadomość zagrożeń, związanych z przenoszeniem
przez ręce zakażeń.
Badania prowadzone w krajach wysoko rozwiniętych wykazały, że zachowania higie-
niczne wielu osób są dalekie od ideału. Obserwacje dotyczą przede wszystkim mycia rąk
przy korzystaniu z publicznych toalet. Opublikowane w 2008 roku wyniki badań Ame-
rykańskiego Towarzystwa Mikrobiologów wykazały zaniedbania w zakresie higieny rąk
w społeczeństwie amerykańskim. Badania przeprowadzono w 5 największych miastach
i objęły 7836 osób. Jedynie 67% osób umyło ręce po skorzystaniu z publicznej toalety.
Ponadto zaobserwowano różnice w nawykach higienicznych w zależności od płci.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
7
Znacząco więcej kobiet (75%) niż mężczyzn (58%) umyło ręce po wyjściu z toalety. Ana-
logiczne badania, przeprowadzone w 2009 roku wykazały, że nastąpiła znacząca popra-
wa w zachowaniach higienicznych
i że aż 85% Amerykanów myło ręce
po skorzystaniu z toalety. Kobie-
ty, podobnie, jak w poprzednim
badaniu, częściej myły ręce (93%)
w porównaniu do mężczyzn (77%).
W opinii ekspertów tak duża popra-
wa w zakresie higieny rąk mogła być
związana z epidemią grypy AH1N1
i szeroko prowadzoną kampanią
promującą mycie rąk jako działanie profilaktyczne, które może zapobiec zachorowaniu
na grypę. W badaniach przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii obserwowano podobne
tendencje w zachowaniach higienicznych, jak w USA. W opublikowanych wynikach ba-
dań, które towarzyszyły szerokiej akcji promowania zachowań zapobiegających grypie
podano, że zaledwie 32% mężczyzn i 64% kobiet myje ręce po skorzystaniu z publicznej
toalety. Badanie objęło 200 tys. osób i zostało przeprowadzone 15 października 2009
roku, czyli w drugim Światowym Dniu Mycia Rąk. Wyniki badań ankietowych, pochodzą-
ce także z Wysp Brytyjskich wykazały, że 25% mężczyzn i 17%
kobiet nie myje rąk przed przystąpieniem do przygo-
towywania posiłku. W tym samym roku zarejestro-
wano w Wielkiej Brytanii 4,5 miliona przypadków
zakażeń i zatruć pokarmowych. Wiele osób
uważa, że jeżeli ich ręce wyglądają na czyste,
to oznacza, że są „wolne” od niebezpiecznych
zarazków. Tymczasem ręce „optycznie” czyste
nie zawsze są „mikrobiologicznie” bezpieczne.
Ponadto właściwa higiena rąk nie polega jedy-
nie na częstszym korzystaniu z wody i mydła, ale
przede wszystkim na myciu rąk w pewnych, okre-
ślonych sytuacjach, w których istnieje duże prawdo-
podobieństwo kontaktu z zanieczyszczoną drobnoustro-
Wyniki badań ankietowych, pochodzące także z Wysp Brytyjskich wykazały, że 25% mężczyzn i 17% kobiet nie myje rąk przed przystąpieniem do przygotowywania posiłku. W tym samym roku zarejestrowano w Wielkiej Brytanii 4,5 miliona przypadków zakażeń i zatruć pokarmowych.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
8
jami powierzchnią oraz kiedy obecne na naszych rękach bakterie mogą być przeniesione
bezpośrednio na osobę wrażliwą (np. na małe dziecko) lub na pożywienie, w którym
mogą się namnożyć.
Mycie rąk samą wodą nie jest wystarczające i zawsze należy użyć mydła, aby uzyskać
właściwy skutek. Kiedy jesteśmy poza domem, np. na spacerze, w autobusie lub w in-
nym miejscu i zaistnieje potrzeba umycia rąk, a możemy mieć z tym problem, wówczas
możliwe jest zastosowanie preparatu (w postaci żelu lub płynu) do dezynfekcji rąk, który
wystarczy dobrze wetrzeć w dłonie, aby pozbyć się niebezpiecznych drobnoustrojów.
Są to preparaty dostępne w postaci żelu, pianki lub płynu na bazie alkoholu, a ich wielką
zaletą jest to, że nie potrzeba wody ani ręcznika i mogą więc być używane wszędzie.
Warto o tym pamiętać zwłaszcza kiedy korzystamy z komunikacji miejskiej. Jak wyni-
ka z badań przeprowadzonych w London School of Hygiene and Tropical Medicine
co czwarta osoba dojeżdżająca do pracy komunikacją miejską ma na rękach bakterie
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
Powinniśmy pamiętać o umyciu rąk:
n przed przystąpieniem do posiłku oraz karmienia
dzieci
n przed przygotowywaniem posiłku, szczególnie
przed i natychmiast po przygotowywaniu potrawy
z surowców takich, jak mięso, drób lub ryby
n po zabawie ze zwierzętami i po porządkowaniu kuwet
n po tym, jak zakrywamy dłońmi nos i usta w czasie
kaszlu i kichania oraz po użyciu chusteczki do nosa
n po skorzystaniu z toalety
n po powrocie do domu z pracy, ze sklepu lub podróży koleją, czy środkami
komunikacji miejskiej
n po kontakcie z osobą chorą w domu lub w szpitalu
n po wykonaniu opatrunku na skaleczeniu, ranie, zmianach skórnych
n po czynnościach porządkowych i wyrzuceniu śmieci, odpadków
n po zmianie pieluszki u dziecka lub osoby chorej
n po kontakcie z krwią, wymiocinami lub wydalinami (moczem, kałem)
9
kałowe. „Brudniejsi” mikrobiologicz-
nie byli pasażerowie autobusów niż
metra, pracownicy umysłowi, emeryci
i studenci niż ci którzy pracują fizycz-
nie. Być może dlatego, że praca fi-
zyczna wiąże się z widocznym gołym
okiem zabrudzeniem rąk, co skłania
do częstszego ich mycia.
Nasze ręce są środkiem transportu dla mikroorganizmów. Dotykając różnych powierzch-
ni zabieramy znajdujące się na nich drobnoustroje i zostawiamy „swoje” bakterie i wirusy.
Jednorazowy kontakt z powierzchnią skażoną drobnoustrojami powoduje przeniesienie
od 100 do 10 tys. komórek drobnoustrojów. Najłatwiej do skóry przylegają pałeczki E.
coli, Salmonella, gronkowiec złocisty oraz wirusy Rhino, Rota. Drobnoustroje z dłoni po-
przez dotyk mogą przenieść się dalej na 5 różnych powierzchni lub 14 różnych osób.
Drobnoustroje łatwiej przylegają do rąk wilgotnych niż suchych, dlatego bar-
dzo ważne jest staranne osuszenie rąk
po ich umyciu. Naukowcy z University
of Bradford w wielkiej Brytanii wykaza-
li, że bardziej skuteczne jest wytar-
cie rąk papierowym ręcznikiem,
ponieważ czynność ta zabiera
około 20 sekund Suszenie su-
szarką trwa dłużej, około 30-
40 sekund, dlatego ręce naj-
częściej są niedosuszone,
a tym samym bardziej po-
datne na zasiedlanie przez
drobnoustroje.
Większość mikroorganizmów
może przeżyć poza organi-
zmem ludzkim od kilku dni do kil-
ku miesięcy.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
Kiedy jesteśmy poza domem, np. na spacerze, w autobusie lub w innym miejscu i zaistnieje potrzeba umycia rąk, a możemy mieć z tym problem, wówczas możliwe jest zastosowanie preparatu do dezynfekcji rąk, który wystarczy dobrze wetrzeć w dłonie, aby pozbyć się niebezpiecznych drobnoustrojów.
10
Na wilgotnych powierzchniach pałeczki
Escherichia coli przeżywają do 16 miesięcy.
Suche środowisko jest bardziej sprzyjające
dla gronkowca złocistego, który zachowu-
je żywotność przez 7 miesięcy i prątków
gruźlicy, które mogą pozostawać żywe
nawet przez kilka lat. Krócej poza organi-
zmem człowieka mogą przetrwać wirusy,
np. wirus grypy do 48 godzin, wirus HIV
do 7 dni. Jednak wirusy, które wywołują zatrucia
pokarmowe mogą przeżywać poza organizmem znacz-
nie dłużej, np. rotawirusy do 60 dni, a adenowirusy do 3 miesięcy. Rodzaj materiału, z
którego wykonana jest powierzchnia zanieczyszczona przez drobnoustroje nie ma więk-
szego wpływu na ich przeżywalność. Przez podobny okres pozostają one żywe na po-
wierzchniach plastikowych, metalowych czy drewnianych.
Wiele różnych bakterii wykrywanych było na klawiaturach komputerów, telefonach ko-
mórkowych, banknotach, pilotach telewizorów, włącznikach światła, klamkach, na bla-
tach kuchennych i innych powierzchniach w domach i w biurach. Komputer jest obec-
nie podstawowym narzędziem pracy. Spędzamy przy nim każdego dnia wiele godzin,
ale niewielu z nas pamięta o czyszczeniu komputera, a w szczególności klawiatury.
Na klawiaturze komputera znajdują się drobnoustroje, pochodzące od osób, które
z niego korzystają. Według badań profesora Charlesa Gerby, mikrobiologa z Arizony,
na klawiaturach komputera może przebywać około 510 bakterii na cm2. Gorzej przedsta-
wiają się wyniki posiewów z biurek, gdzie można znaleźć 3249 bakterii na cm2. W bada-
niu sprawdzono ponad 100 biur na uniwersytecie oraz w firmach w Nowym Jorku, Los
Angeles, San Francisco, Oregonie i Waszyngtonie. Wymazy pobierano z telefonów, bla-
tów, myszy komputerowych, klawiatur, długopisów, dna i uchwytów szuflad. Uzyskane
wyniki podsumowano stwierdzeniem, że przeciętne biurko zawiera 400 razy więcej bak-
terii niż deska klozetowa w toalecie. Jednak większość wykrytych bakterii nie należała do
bakterii chorobotwórczych.
Sytuacja inaczej może wyglądać w szpitalach, gdzie przebywają ludzie narażeni na za-
każenia bakteriami oportunistycznymi, czyli niebezpiecznymi dla ludzi z obniżoną
odpornością. Przyciski klawiatury często były przedmiotem badań mikrobiologicznych
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
11
w szpitalach. W oddziałach intensywnej terapii wykrywano na nich pałeczki Acinetobac-
ter, które są przyczyną ciężkich zapaleń płuc u osób leczonych przy pomocy respiratora.
W Nortwestern Memorial Hospital, w Chicago na klawiaturach komputerów znajdowały
się drobnoustroje, stanowiące poważne zagrożenie epidemiologiczne – oporny na wan-
komycynę Enterococcus faecium i metycylinooporny Staphylococcus aureus. Na kla-
wiaturze pozostają drobnoustroje przenoszone przez ręce, ale mogą też osiadać na niej
bakterie, grzyby i wirusy, obecne w powietrzu. Jeżeli kilka osób korzysta z tego samego
komputera i jedna z nich jest przeziębiona, to za pośrednictwem klawiatury może „prze-
kazać” wirusy osobie, która wkrótce po niej usiądzie przy komputerze. Akcje promowania
higieny rąk są często połączone z przekazywaniem wiedzy w zakresie innych zachowań
higienicznych, przede wszystkim związanych z zachowaniem „bezpiecznej” czystości
w miejscach (w domu i w biurze), które mają kontakt z żywnością oraz na powierzch-
niach, które często są dotykane przez ręce i mogą być źródłem zakażeń.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
12
Kampania edukacyjna „Przerwij łańcuch
infekcji” została zainicjowana przez
producenta marki Dettol, firmę
Reckitt-Benckiser i prowadzona
była wspólnie z Instytutem „Po-
mnik-Centrum Zdrowia Dzie-
cka”, który jako szpital promu-
jący zdrowie chętnie włącza
się do działań propagujących
zachowania pro-zdrowotne.
Celem tej akcji było uświadomie-
nie Polakom jakie zagrożenia niesie
nieprzestrzeganie higieny rąk. Poprzez
wykazanie jakie bakterie możemy wykryć
na naszych rękach i na powierzchniach, których
dotykamy chcieliśmy zwrócić uwagę na miejsca i sytuacje,
w których mogą nam zagrozić chorobotwórcze drobnoustroje.
Zamierzeniem organizatorów akcji „Przerwij łańcuch infekcji” było podniesienie świado-
mości w zakresie prawidłowych nawyków higienicznych, co w przyszłości mogłoby pro-
wadzić do zmniejszenia częstości zakażeń przenoszonym przez ręce.
CELE PROJEKTU
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
13
Badaniem objęto 652 osoby,
od których pobierane były
wymazy z rąk. Uczestnictwo
w programie było w pełni do-
browolne. Metodą ankietową
zbierano dane demograficz-
ne takie jak wiek, płeć, po-
ziom wykształcenia, miejsce
zamieszkania oraz informacje
dotyczące nawyków higienicz-
nych osób, które wyraziły chęć
uczestniczenia w badaniach.
Do badań mikrobiologicznych
pobranych zostało również
338 próbek (wymazów) śro-
dowiskowych z powierzchni
w biurach, galeriach handlo-
wych, domach prywatnych,
szpitalu, środkach komunika-
cji miejskiej (metro, tramwaj, autobus), pociągach, dworcach kolejowych i na placach za-
baw. W centrach handlowych były to bankomaty, klamki, przyciski i sedesy w toaletach,
przewijaki, wózki, w szpitalu – przewijaki, klamki gabinetów lekarskich i sanitariatów,
bankomaty, przyciski do windy, w biurach – klawiatury i myszki komputerowe, telefo-
ny komórkowe i stacjonarne, kalkulatory, torby męskie i damskie, blaty kuchenne, kosze
na śmieci, lodówki, automaty do napojów, klamki, dozowniki mydła i sedesy w łazience,
fax, a w gospodarstwach domowych – sedesy, blaty kuchenne, piloty telewizyjne, tor-
by damskie, klamki do toalety. Ponadto przedmiotem badań były pieniądze – wymazy
pobrane zostały z powierzchni banknotów i monet. Materiały do badań pobierane były
w okresie od 20.07. 2010 do 21.09.2010.
MATERIAŁY I METODY
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
Posiewy pobranych materiałów oraz analizę uzyska-nych wyników przeprowadzono w Zakładzie Mikro-biologii i Immunologii Klinicznej Instytutu „Pomnik- Centrum Zdrowia Dziecka” przy użyciu klasycznych metod diagnostyki mikrobiologicznej.
14
Pobrane wymazy z rąk na podłożach transportowych posiewane były na kilka podłoży
mikrobiologicznych przeznaczonych do hodowli bakterii oraz grzybów. Po 48 godzinach
inkubacji w 35°C każda płytka była oceniana przez zespół diagnostów. Wykonano iden-
tyfikację wyhodowanych bakterii i grzybów, a w przypadku bakterii potencjalnie choro-
botwórczych i należących do flory kałowej wykrywane były najważniejsze mechanizmy
oporności na antybiotyki: wśród gronkowców złocistych poszukiwano szczepów opor-
nych na antybiotyki beta-laktamowe (MRSA), u Enterococcus spp. oznaczano wrażliwość
na wankomycynę, a u pałeczek Gram-ujemnych wykrywano wytwarzanie enzymów,
beta-laktamaz , które degradują penicyliny i antybiotyki cefalosporynowe.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
15
Drobnoustroje, które zostały wykryte na różnych powierzchniach w miejscach publicz-
nych oraz w środowisku domowym w większości należały do mikroflory środowiska,
np. Bacillus spp., Acinetobacter psp., Flavobacterium spp., Pseudomonas putida). Są to
drobnoustroje powszechnie występujące w przyrodzie i nie stanowią zagrożenia dla
osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym. Te same bakterie bardzo
często izolowane były ze skóry rąk badanej przez nas populacji. Równie często wykry-
wane były bakterie zaliczane do mikroflory skóry, czyli gronkowce koagulazo-ujemne
i mikrokoki. Świadczy to o tym,
że miejsca te są nieustannie doty-
kane przez ludzkie ręce. Jest to więc
dowód na to, że drobnoustroje ła-
two przemieszczają się z powierzch-
ni środowiska nas otaczającego
na nasze ręce. I odwrotnie nasze
ręce zostawiają to, co obecnie po-
siadają na powierzchni skóry.
W badaniach środowiskowych izolowane były również bakterie potencjalnie chorobo-
twórcze. Z gronkowcem złocistym (Staphylococcus aureus) można spotkać się w środ-
kach komunikacji miejskiej np. na poręczy, siedzeniach lub w centrum handlowym ko-
rzystając z wózka sklepowego.
Niektóre szczepy gronkowca mogą wytwarzać toksy-
nę eksfoliatywną, która powoduje złuszczanie warstwy
ziarnistej naskórka. Poza tym gronkowiec złocisty jest
najczęstszą przyczyną zakażeń ran, powstawania ropni
i czyraków. Dlatego może być niebezpieczny jeśli mamy
uszkodzoną skórę, rany po ugryzieniu, ukąszeniu. Nie-
które szczepy gronkowca, jak wspominano wcześniej, mogą wywoływać zatrucia pokar-
mowe wywołane enterotoksyną. Niestety gronkowce są odporne na wysuszanie i mogą
przeżywać na różnych powierzchniach przez kilka tygodni lub nawet miesięcy zachowując
zdolność do zakażania. Na szczęście w badaniach środowiskowych nie wyizolowano szcze-
pów opornych (MRSA), które znaleziono na rękach. W wielu miejscach izolowano bakterie
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI Z BADANIA
W przeważającej liczbie (80-84%) na rękach kobiet i mężczyzn obecne były drobnoustroje zaliczane do mikroflory fizjologicznej skóry lub bakterii bytujących w środowisku naturalnym. W obu grupach sporadycznie zdarzały się przypadki występowania potencjalnie chorobotwórczego gronkowca złocistego.
W pociągach wyhodowano 14 różnych rodzajów drobnoustrojów. Tylko z jednej próbki – z powierzchni ławki-siedziska – wyizolowano gronkowca złocistego.
16
kałowe, które również (w pewnych okolicznoś-
ciach) mogą być przyczyną zakażeń, zwłaszcza
u osób z obniżoną odpornością.
Szczepy E. coli odnajdywano głównie w toaletach, ale również na poręczach w środkach
komunikacji, wózkach w centrach handlowych, a także na placu zabaw dla dzieci i prze-
wijakach. Wyniki takie mogą budzić niepokój, gdyż niektóre szczepy Escherichia coli
mogą powodować zakażenia przewodu pokarmowego o ciężkim przebiegu, powikłane
niewydolnością nerek.
Pozostałe pałeczki jelitowe izolowane były niemal z każdego miejsca (wyjątek stanowi-
ło środowisko szpitala). Przeniesione na rękach do naszych domów pałeczki Klebsiella
mogą zagrozić osobom w podeszłym wieku i małym dzieciom. Mogą być przyczyną za-
paleń płuc i zakażeń dróg moczowych, a u noworodków mogą powodować zapalenie
opon mózgowo-rdzeniowych. Również bakterie Escherichia coli i Enterococcus mogą
powodować zakażenia układu moczowo-płciowego i ciężkie zakażenia u noworodków.
Obecność flory kałowej na powierzchniach środowiska może nasuwać podejrzenie,
że w miejscach tych mogą być także obecne wirusy. Zwłaszcza jeśli „pozostawiła” tę florę
osoba z biegunką o etiologii wirusowej. Warto więc podkreślić w tym miejscu znaczenie
sprzątania toalet, przede wszystkim publicznych. Brudne, bez środków higienicznych,
a czasami ciepłej wody mogą być źródłem poważnych zakażeń.
Wyniki badania wskazują na obecność znacznej i różnorodnej flory w środowisku domowym.
Na szczęście w domu najczęściej otaczają nas nasze własne bakterie. Z większością z nich ży-
jemy w harmonii, bez szkody dla
zdrowia. ednak w sytuacjach kie-
dy w domu opiekujemy się oso-
bą starszą, obłożnie chorą lub
małym dzieckiem, warto mieć
świadomość, gdzie mogą czekać
na nas zagrożenia mikrobiolo-
giczne (toaleta, blaty kuchen-
ne).
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
Po powrocie do domu z miejsc, w których spotkać można dużą liczbę ludzi należy dokładnie umyć ręce. Istnieje duże ryzyko, że można w tych miejscach zetknąć się ze skażoną powierzchnią i przenieść na skórę rąk potencjalnie niebezpieczne drobnoustroje.
Najwięcej potencjalnie szkodliwych drobnoustrojów znaleziono w domach. Na blatach kuchennych można było spotkać drobnoustroje flory kałowej. Piloty do telewizorów były siedliskiem bakterii środowiskowych oraz pochodzących ze skóry rąk i flory kałowej. Na wielu powierzchniach wykrywane były bakterie Gram-ujemne (E.coli., Klebsiella spp., Enterobacter spp., Acinetobacter spp. i inne) oraz grzyby pleśniowe.
17
Wykrywane w projekcie badawczym grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida mogą
być przyczyną zakażeń skóry i błon śluzowych. Grzyby pleśniowe, a przede wszystkim ich
zarodniki mogą być niebezpieczne dla osób z ciężkimi chorobami płuc lub innymi choro-
bami przewlekłymi. Dla większości populacji nie stanowią one zagrożenia dla zdrowia.
Podsumowując można potwierdzić, że na rękach ludzi obecnych jest wiele drobnoustro-
jów. Większość z nich należy do mikroflory fizjologicznej, która jest przyjazna człowieko-
wi i pełni funkcje obronne. Warto jednak pamiętać, że wśród nich mogą znaleźć się bak-
terie potencjalnie chorobotwórcze (gronkowiec złocisty) oraz flora jelitowa (paciorkowce
kałowe, pałeczka okrężnicy). Obecność takiej flory na rękach i w środowisku pozwala
przypuszczać, że razem z nimi mogą być także wirusy i jaja pasożytów. Optymizmem
napawają wyniki ankiety dotyczące nawyków higienicznych. Na ich podstawie moż-
na stwierdzić, że badana grupa wykazała się dużą świadomością zagrożeń jakie niosą
ze sobą brudne ręce. Badanie było dobrowolne, zatem zgoda na udział w badaniu lub jej
brak może świadczyć o posiadaniu uprzedzeń do tego typu akcji, świadomości znacze-
nia badań lub obaw związanych z higieną osobistą. Najliczniejszą grupę wiekową (36%)
stanowiły osoby młode, pomiędzy 18 i 25 rokiem życia, które razem z kolejną grupą –
osób pomiędzy 26 i 30 rokiem życia (18%) stanowiły ponad połowę (54%) wszystkich
badanych. Może to świadczyć o większej świadomości i wiedzy osób młodych w zakre-
sie higieny rąk i jej znaczenia dla zdrowia oraz o docenianiu znaczenia prowadzonych
badań. Najmniej liczną grupą były osoby po 60 roku życia, które stanowiły zaledwie 6%
wszystkich badanych. Chęć uczestniczenia w badaniach najczęściej deklarowały osoby
z wykształceniem wyższym (43%) i średnim (32%). Najmniej liczną grupę stanowiły oso-
by z wykształceniem podstawowym.
Wyniki ankiet wskazują, że 90% pytanych odpowiedziało, że zawsze myje ręce po sko-
rzystaniu z toalety, 67% przed przygotowywaniem posiłku, 60% zawsze myje ręce po
powrocie do domu. Nieco mniej osób deklarowało, że myje ręce po kontakcie ze zwie-
rzętami (łącznie 83% pytanych odpowiedziało , że robi to zawsze i często) i po kontakcie
z osobą chorą (łącznie 84% pytanych odpowiedziało „zawsze” i „często”). Żadna z ba-
danych osób na zadane pytania nie udzieliła odpowiedzi „nigdy”. Kobiety częściej od-
powiadały, że myją ręce we wszystkich sytuacjach, o które były pytane w ankiecie. Jest
to zgodne z wynikami badań, które były przeprowadzane w innych krajach (Wielka Bry-
tania, USA) i które wykazały, że kobiety bardziej niż mężczyźni dbają o higienę rąk.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
18
W badaniach ankietowych wzięły udział 652 osoby, w tym 370 kobiet i 282 męż-
czyzn. Dane demograficzne badanej populacji przedstawiono w Tabeli 1 oraz
na wykresach 1, 2, 3, 4.
Tabela 1. Dane demograficzne populacji biorącej udział w badaniu.
Wyniki badań ankietowych dostarczyły ważnych informacji dotyczących zachowań hi-
gienicznych Polaków w odniesieniu do płci, wykształcenia, wieku i miejsca zamieszkania
osób badanych. Badanie było dobrowolne, zatem wyrażenie zgody lub jej niewyraże-
nie na uczestniczenie w badaniu może świadczyć o posiadaniu uprzedzeń do tego typu
akcji, świadomości znaczenia badań lub obaw związanych z higieną osobistą. Nie było
istotnych różnic w liczbie badanych kobiet (43%) i mężczyzn (57%).
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
WYNIKI ANKIETY
20
Płeć Kobiety MężczyźniWiek (lata) 18-25 26-30 31-40 41-50 51-60 61-70 >70Wykształcenie Podstawowe Zawodowe Średnie WyższeMiejsce zamieszkania Wieś Miasto do 50 tys. Miasto od 50 do 200 tys. Miasto od 200 do 500 tys. Miasto > 500 tys. Warszawa
370 57%282 43%235 36%117 18%117 18%73 11%71 11%20 3%19 3%38 6%121 19%211 32%282 43%101 15,5%101 15,5%59 9%26 4%26 4%339 52%
Liczba badanych
% badanychDane demograficzne
Wykres 1. Płeć osób biorących udział w badaniu.
Najliczniejszą grupę wiekową (36%) stanowiły osoby młode, pomiędzy 18 i 25 rokiem
życia, które razem z kolejną grupą – osób pomiędzy 26 i 30 rokiem życia (18%) stanowiły
ponad połowę (54%) wszystkich badanych. Może to świadczyć o większej świadomości
i wiedzy osób młodych w zakresie higieny rąk i jej znaczenia dla zdrowia oraz o docenia-
niu znaczenia prowadzonych badań. Najmniej liczną grupą były osoby po 60 roku życia,
które stanowiły zaledwie 6% wszystkich badanych.
Wykres 2. Wiek osób biorących udział w badaniu.
Zaobserwowano istotne różnice, związane z wykształceniem osób badanych. Chęć
uczestniczenia w badaniach najczęściej deklarowały osoby z wykształceniem wyższym
(43%) i średnim (32%). Najmniej liczną grupę stanowiły osoby z wykształceniem podsta-
wowym, ale jak wykazały wyniki ankiet, niechęć do udziału w badaniach nie wynikała
u nich z braku wiedzy, czy świadomości zagrożeń, ponieważ na zadawane w ankietach
pytania odpowiadały niemal identycznie, jak osoby z wyższym wykształceniem.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
21
Wykres 3. Wykształcenie osób biorących udział w badaniu.
Wykres 4. Miejsce zamieszkania osób biorących udział w badaniu.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
22
Wyniki ankiety dotyczące nawyków higienicznych osób biorących udział w badaniu
przedstawiono w Tabeli 2.
Tabela 2. Nawyki higieniczne osób biorących udział w badaniu.
Pytani o nawyki higieniczne Polacy odpowiedzieli w ogromniej większości, że myją ręce
po skorzystaniu z toalety (90% pytanych odpowiedziało „zawsze”), przed przygotowy-
waniem posiłku (67% pytanych odpowiedziało „zawsze” i 28% „często”), po powrocie do
domu (60% pytanych odpowiedziało „zawsze” i 32% „często”); nieco mniej deklarowało,
że myje ręce po kontakcie ze zwierzętami (łącznie 83% pytanych odpowiedziało „zawsze”
i „często”) i po kontakcie z osobą chorą (łącznie 84% pytanych odpowiedziało „zawsze”
i „często”). Żadna z badanych osób na zadane pytania nie udzieliła odpowiedzi „nigdy”.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
23
Mycie rąk po skorzystaniu Zawszez toalety Często Rzadko NigdyMycie rąk przed Zawszeprzygotowywaniem Częstoposiłku Rzadko NigdyMycie rąk po powrocie Zawszedo domu (np. z pracy) Często Rzadko NigdyMycie rąk po kontakcie Zawszeze zwierzęciem Często Rzadko NigdyMycie rąk po kontakcie Zawszez osobą chorą Często(po wizycie w szpitalu) Rzadko Nigdy
585 90%58 9%9 1%0 0%440 67%181 28%29 4,5%2 0,5%393 60%208 32%45 7%6 1%349 54%192 29%91 14%20 3%394 60%156 24%85 13%17 3%
Liczba badanych
% badanychNawyki higieniczne
W Tabeli 3 oraz na wykresie 5 przedstawiono analizę porównawczą wyników ankiety
dotyczącej deklarowanych nawyków higienicznych kobiet i mężczyzn biorących udział
w badaniu.
Tabela 3. Porównanie nawyków higienicznych w zależności od płci.
Kobiety częściej odpowiadały, że myją ręce we wszystkich sytuacjach, o które były pyta-
ne w ankiecie. Jest to zgodne z wynikami badań, które były przeprowadzane w innych
krajach (Wielka Brytania, USA) i które wykazały, że kobiety bardziej niż mężczyźni dbają
o higienę rąk. Nawyki higieniczne osób mieszkających na wsi lub w mieście nie różniły
się.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
24
Kobiety Po wizycie w toalecie(370) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
Mężczyźni Po wizycie w toalecie(282) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
94%(349)78%(290)72%(266)63%(234)70%(259)
zawsze83%(236)53%(150)45%(127)41%(115)48%(135)
Płeć
zawsze często rzadko nigdy
Deklaracja częstości mycia rąk
5%(19)20%(73)23%(86)26%(97)18%(66)
często14%(39)38%(108)43%(122)34%(95)32%(90)
1%(2)2%(7)4%(17)8%(30)11%(41)
rzadko3%(7)8%(22)10%(28)21%(61)16%(44)
0
0
<1%(1)2%(9)1%(4)
nigdy0
1%(2)2%(5)4%(11)4%(13)
Porównanie nawyków higienicznych w zależności od płci
Wykres 5. Porównanie nawyków higienicznych w zależności od płci.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
25
Kolejna analiza przedstawia porównanie nawyków higienicznych w zależności od wy-
kształcenia (Tabela 4).
Tabela 4. Porównanie nawyków higienicznych w zależności od wykształcenia osób badanych.
Poziom wykształcenia nie różnicował, lecz raczej łączył wszystkie badane osoby w jedną
dużą grupę – pond 90% osób z wyższym i tyle samo z zawodowym wykształceniem de-
klarowało, że po skorzystaniu z toalety myje ręce. Osoby z wykształceniem podstawowym
rzadziej pamiętały o myciu rąk po kontakcie z osobą chorą lub po wizycie w szpitalu.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
26
79%(30)53%(20)47%(18)40%(15)56%(21)
zawsze91%(110)71%(86)60%(73)54%(65)61%(74)
zawsze85%(180)57%(121)53%(111)47%(100)55%(115)
zawsze94%(265)76%(213)68%(191)60%(169)66%(185)
Wykształcenie
zawsze często rzadko nigdy
Deklaracja częstości mycia rąk
16%(6)
34%(13)37%(14)32%(12)21%(8)
często8%(10)26%(31)34%(41)33%(40)28%(34)
często13%(26)35%(75)35%(74)32%(67)26%(56)
często5%(16)22%(62)28%(79)26%(73)21%(58)
5%(2)
11%(4)
14%(5)
26%(10)21%(8)
rzadko1%(1)3%(4)5%(6)
10%(12)8%(10)
rzadko2%(5)7%(14)11%(23)18%(37)16%(34)
rzadko<1%(1)
25%(7)3%(11)11%(32)11%(32)
0
2%(1)2%(1)2%(1)2%(1)
nigdy0
0
1%(1)3%(4)3%(3)
nigdy0
<1%(1)1%(3)3%(7)3%(6)
nigdy0
0
<1%(1)3%(8)2%(7)
Podstawowe Po wizycie w toalecie(38) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
Zawodowe Po wizycie w toalecie(121) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
Średnie Po wizycie w toalecie(211) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
Wyższe Po wizycie w toalecie(282) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
Analiza porównawcza nawyków higienicznych w zależności od miejsca zamieszkania nie
wykazała różnic między mieszkańcami wsi, małych czy dużych miast (Tabela 5).
Tabela 5. Porównanie nawyków higienicznych w zależności od miejsca zamieszkania.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
27
Miejsce zamieszkania Deklaracja częstości mycia rąk
87%(88)59%(60)55%(56)57%(58)49%(50)
zawsze90%(91)60%(61)53%(54)44%(45)56%(57)
zawsze88%(75)80%(68)61%(52)58%(49)67%(57)
zawsze91%(331)69%(251)63%(231)54%(197)63%(230)
zawsze często rzadko nigdy
10%(10)34%(34)38%(38)32%(32)32%(32)
często10%(10)35%(35)37%(37)36%(36)30%(30)
często11%(9)
18%(15)29%(25)20%(17)17%(14)
często8%(29)26%(97)29%(108)27%(99)22%(80)
3%(3)6%(6)7%(7)
10%(10)17%(17)
rzadko0
4%(4)8%(8)
17%(17)13%(13)
rzadko1%(1)2%(2)8%(7)
20%(17)14%(12)
rzadko1%(5)5%(17)7%(23)15%(55)12%(43)
0
1%(1)0
1%(1)2%(2)
nigdy0
1%(1)2%(2)3%(3)1%(1)
nigdy0
0
1%(1)2%(2)2%(2)
nigdy0
0
1%(3)4%(14)3%(12)
Wieś Po wizycie w toalecie(101) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
Miasto Po wizycie w toaleciedo 50 tys(160) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
Miasto Po wizycie w toalecie50-500 tys(85) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
Miasto> 500 tys. Po wizycie w toaleciei Warszawa (365) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
Wiek osób badanych nie miał większego wpływu na poprawność zachowań higienicz-
nych (Tabela 6). Nieznacznie więcej osób w grupie wiekowej 31 – 60 lat deklarowało,
że zawsze myje ręce przed posiłkiem i po kontakcie ze zwierzętami. Deklarację, że zawsze
myją ręce po skorzystaniu z toalety złożyło 91% młodzieży i 90% dorosłych. Natomiast
wśród osób starszych tylko 74% zadeklarowało, że zawsze myje ręce po skorzystaniu
z toalety.
Tabela 6. Porównanie nawyków higienicznych w zależności od wieku.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
28
Wiek Deklaracja częstości mycia rąk
91%(320)63%(224)51%(180)49%(173)52%(183)
zawsze90%(236)72%(189)70%(184)60%(154)70%(183)
zawsze74%(29)69%(27)74%(29)56%(22)72%(28)
zawsze często rzadko nigdy
8%(28)32%(112)40%(140)33%(113)28%(100)
często8%(21)24%(63)24%(62)26%(69)20%(51)
często23%(9)
15%(6)
15%(6)
26%(10)13%(5)
1%(4)5%(16)8%(28)16%(58)17%(59)
rzadko2%(4)3%(9)5%(13)10%(28)7%(18)
rzadko3%(1)
13%(5)
11%(4)
13%(5)
11%(4)
0
0
1%(4)2%(8)3%(10)
nigdy0
1%(1)1%(2)4%(10)2%(5)
nigdy0
3%(1)0
5%(2)5%(2)
18-30 lat Po wizycie w toalecie(352) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
31-60 lat Po wizycie w toalecie(261) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
61->70 lat Po wizycie w toalecie(39) Przed posiłkiem
Po powrocie do domu
Po kontakcie ze zwierzęciem
Po kontakcie z osobą chorą
Podsumowanie wyników badań ankietowych
Informacje, dotyczące nawyków higienicznych Polaków uzyskane zostały na podstawie ba-
dań ankietowych, w związku z czym nie można wykluczyć, że odbiegają nieco od rzeczy-
wistości. Niemniej wskazują one na dużą wiedzę i świadomość Polaków w zakresie higieny
rąk i sytuacji, w których mycie rąk może zapobiec zakażeniom.
Badania mikrobiologiczne wymazów z rąk wykazały, że na rękach mężczyzn i kobiet obec-
ne były podobne rodzaje drobnoustrojów. Drobnoustroje wyizolowane z wymazów z rąk
kobiet przedstawiono w tabeli 7 oraz na wykresie 15, a z rąk mężczyzn – w tabeli 8 oraz
na rycinie 16. Z posiewów wymazów z rąk pobieranych od kobiet otrzymano łącznie 636
izolatów należących do 17 różnych rodzajów drobnoustrojów. Natomiast z posiewów wy-
mazów z rąk pobieranych od mężczyzn otrzymano łącznie 550 izolatów należących do 14
różnych rodzajów drobnoustrojów.
W przeważającej liczbie (80-84%) na rękach kobiet i mężczyzn obecne były drobnoustroje
zaliczane do mikroflory fizjologicznej skóry (np. Staphylococcus koagulazo-ujemny, Mic-
rococcus psp., Streptococcus viridans) lub bakterii bytujących w środowisku naturalnym
(np. Bacillus spp., Acinetobacter spp.).
W obu grupach sporadycznie wykrywany był potencjalnie chorobotwórczy gronkowiec
złocisty, Staphylococcus aureus (5% kobiet, 6,7% mężczyzn). Gronkowiec złocisty może być
obecny na rękach osób, które są tzw. nosicielami tego drobnoustroju (tzn. że bakteria ta stałe
lub okresowo kolonizuje ich błony śluzowe nosa i/lub gardła). Jeżeli zostanie on przeniesiony
poprzez ręce na żywność, która przez kilka godzin jest przechowywana w temperaturze po-
kojowej, to może się namnożyć i spowodować zatrucie pokarmowe. Objawy mogą wystąpić
już po 1-2 godzinach po spożyciu skażonego pokarmu. Zatrucie przebiega z silnymi wymio-
tami, gdyż gronkowiec wytwarza entrotoksynę, która pobudza ośrodek wymiotny w rdzeniu
przedłużonym. Na rękach 2 kobiet wykryty został gronkowiec złocisty oporny na penicyliny
i inne antybiotyki beta-laktamowe. W terminologii mikrobiologicznej określany jest jako MRSA
(methicillin resistant Staphylococcus aureus) i traktowany jest jako drobnoustrój alarmowy,
niebezpieczny epidemiologicznie, gdyż łatwo przenosi się pomiędzy osobami i długo pozo-
staje żywy na różnych powierzchniach oraz powoduje groźne, trudne do leczenia zakażenia
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
29
DROBNOUSTROJE OBECNE NA RĘKACH KOBIET I MĘŻCZYZN
(np. czyraki, zakażenia ran, zapalenie płuc, zapalenie kości). MRSA wykryto jedynie u 2 (0,5%)
osób, i stanowił on jedynie 0,3% wszystkich wyizolowanych drobnoustrojów.
Na rękach wykrywano również w niewielkiej ilości bakterie flory kałowej (Escherichia coli,
Enterococcus spp., Klebsiella spp., Enterobacter spp.). Paciorkowce kałowe, czyli Enterococcus
sp. częściej izolowane były u mężczyzn (17,4%) niż u kobiet (7,3%). Natomiast pałeczki jelitowe
z rodziny Enterobacteriaceae (Escherichia coli i inne) występowały z podobną częstością u obu
płci (kobiety – 9,2%, mężczyźni – 9,9%). Obecność flory kałowej może świadczyć o tym, że dana
osoba nie umyła rąk po wyjściu z toalety lub że ręce zetknęły się z powierzchnią zanieczyszczo-
ną tymi drobnoustrojami. Są to ręce brudne w aspekcie mikrobiologicznym i mogą się na nich
znajdować także inne drobnoustroje, które nie są rutynowo wykrywane w badaniach środo-
wiskowych, na przykład wirusy odpowiedzialne za biegunki (rotawirusy, norowirusy).
Na rękach mężczyzn i kobiet z podobną częstością wykrywane były grzyby drożdżopodob-
ne (Candida) i grzyby pleśniowe (Aspergillus). Dla osób z dobrze funkcjonującym układem
odpornościowym nie stanowią one większego zagrożenia. Natomiast mogą powodować
zakażenia błon śluzowych, zapalenie płuc i inne, uogólnione zakażenia u osób z obniżo-
na odpornością. Candida jest przyczyną zakażenia (kandydozy) błony śluzowej jamy ustnej
u noworodków i niemowląt, która często określana jest jako pleśniawki.
Tabela 7. Drobnoustroje izolowane z wymazów z rąk kobiet biorących udział w badaniu.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
30
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Streptococcus viridans Enterococcus spp. Micrococcus spp. Bacillus spp. Neisseria psp./Moraxella spp.Escherichia coli Klebsiella spp. Enterobacter spp. Pantoea agglomerans Serratia spp. Citrobacter spp. Kluyvera spp. Acinetobacter spp. Grzyby drożdżopodobne Grzyby pleśniowe Razem
Liczba uzyskanych
izolacji
Częstość występowania (% kobiet, u których
stwierdzono dany drobnoustrój)
3131915275184106
1692211
63152
636
85%5,1%4,1%7,3%
13,8%22,7%2,7%1,6%4,3%2,4%0,5%0,5%0,3%0,3%17%4,1%0,5%
Wykres 6. Znaczenie kliniczne drobnoustrojów izolowanych z rąk kobiet biorących udział w badaniu.
Tabela 8. Drobnoustroje izolowane z wymazów z rąk mężczyzn biorących udział w badaniu.
Wykres 7. Znaczenie kliniczne drobnoustrojów izolowanych z rąk mężczyzn biorących udział w badaniu.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
31
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Streptococcus viridans Enterococcus psp. Micrococcus spp. Bacillus spp. Neisseria psp. Escherichia coli Klebsiella spp. Enterobacter psp. Pantoea agglomerans Acinetobacter spp. Grzyby drożdżopodobne Grzyby pleśniowe Razem
Liczba uzyskanych
izolacji
Częstość występowania (% mężczyzn, u których
stwierdzono dany drobnoustrój)
236191949436141
1984
7791
550
83,7%6,7%6,7%
17,4%15,2%21,6%1,4%0,4%6,7%2,8%1,4%
27,3%3,2%0,4%
Drobnoustroje w środkach komunikacji miejskiej
Z wymazów pobranych w środkach transportu miej-
skiego (autobusy, tramwaje, metro) wyhodowano
przede wszystkim drobnoustroje środowiskowe.
Z autobusów (poręcze, uchwyty, kasowniki,
klamki) pobrano 23 wymazy, z których wyho-
dowano 11 różnych rodzajów drobnoustrojów.
Tylko w 1 próbce wykryto obecność gronkow-
ca złocistego i w 3 próbkach pałeczki kałowe,
Enterobacter spp. (Tabela 9). Gronkowiec złoci-
sty wykryty został na poręczy, na której obecne
były także pałeczki Enterobacter. Pałeczki dodat-
kowo wykryto na przycisku „stop”.
Tabela 9. Drobnoustroje wykryte na powierzchniach w autobusach miejskich.
Zróżnych miejsc w tramwajach (poręcze, uchwyty, kasowniki, siedzenia) pobrano 27 pró-
bek, w których wykryto 45 drobnoustrojów, należących do 11 rodzajów. Były wśród nich,
w bardzo niewielkiej ilości, drobnoustroje flory kałowej: z 2 próbek wyizolowano Enterococ-
cus spp., a z pojedynczych próbek pałeczki Klebsiella spp. i Enterobacter spp. (Tabela 10).
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
32
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Streptococcus viridans Bacillus spp. Neisseria spp.Enterobacter spp. Acinetobacter spp. Sphingomonas paucimobilis Flavobacterium indologenes Grzyby drożdżopodobne (Candida spp.) Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
101518436113
43
43,5%4,3%
21,7%4,3%
34,8%17,4%13%
26,1%4,3%4,3%13%
DROBNOUSTROJE W NASZYM OTOCZENIU
Tabela 10. Drobnoustroje wykryte na powierzchniach w tramwajach.
W pociągach (poręcze, uchwyty, przyciski, klamki, siedzenia, dozowniki mydła) pobrano
45 wymazów, z których wyhodowano 14 różnych rodzajów drobnoustrojów. Tylko z jednej
próbki – z powierzchni ławki-siedziska wyizolowano gronkowca złocistego. Bakterie flory
kałowej (Escherichia coli, Enterobacter spp., Klebsiella spp.) wykrywane były przede wszyst-
kim w materiałach pobranych w toaletach pociągu. Paciorkowce kałowe (Enterococcus spp.)
wyhodowano z 2 wymazów pobranych z poręczy i uchwytów w wagonach. (Tabela 11).
Tabela 11. Drobnoustroje wykryte na powierzchniach w pociągach.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
33
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Enterococcus spp. Streptococcus viridans Micrococcus spp. Bacillus spp. Klebsiella spp. Enterobacter spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Sphingomonas paucimobilis Grzyby pleśniowe (Aspergillus niger) Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
9212411
14443
45
33,3%7,4%3,7%7,4%
14,8%3,7%3,7%
51,9%14,8%14,8%11,1%
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Enterococcus spp. Bacillus spp. Neisseria spp. Escherichia coli Enterobacter spp. Klebsiella spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Pseudomonas putida Grzyby drożdżopodobne (Rodotorula) Grzyby pleśniowe Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
171
112
13111297111
68
37,8%2,2%
24,4%4,4%
28,9%2,2%2,2%2,2%4,4%20%
15,6%2,2%2,2%2,2%
Z metra (poręcze, uchwyty, siedzenia) pobrano 20 wymazów, z których wyhodowano 8
różnych rodzajów drobnoustrojów. Z wymazów, pobranych z 2 siedzisk wyhodowano
gronkowce złociste. Na żadnej z badanych powierzchni nie wykryto obecności bakterii
flory kałowej (Tabela 12).
Tabela 12. Drobnoustroje wykryte na powierzchniach w metrze.
W podsumowaniu wyników badań, wykonanych w środkach transportu można stwier-
dzić, że drobnoustroje potencjalnie patogen-
ne (S. aureus) i należące do flory kałowej
sporadycznie zanieczyszczały po-
wierzchnie, z którymi kontaktu-
ją się pasażerowie, co dobrze
świadczy o czystości w tych
miejscach. Uzyskanie nieco
gorszych wyników w po-
ciągach mogło być zwią-
zane z korzystaniem przez
pasażerów z toalet i nie
umyciem rąk. Nie zawsze
możliwe jest zadbanie w po-
ciągu o higienę rąk, ponieważ
niejednokrotnie w toaletach bra-
kuje wody i/lub mydła.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
34
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Bacillus spp. Neisseria spp. Pantoea agglomerans Acinetobacter spp. Sphingomonas paucimobilis Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
142626111
33
70%10%30%10%30%5%5%5%
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
35
Drobnoustroje wykrywane na dworcach kolejowych i w centrach handlowych
W podobnym stopniu zanieczyszczone bak-
teriami i grzybami były powierzchnie
na dworcach kolejowych i w centrach
handlowych, czyli w miejscach,
w których przebywa i prze-
mieszcza się duża liczba osób.
Na dworcach pobrano 28
próbek (poręcze schody,
klamki, uchwyty, okienko
kasowe), z których wyho-
dowano 41 drobnoustrojów,
należących do 11 różnych ro-
dzajów. Blisko 15% stanowiły
bakterie flory kałowej (Enterobac-
ter spp., Klebsiella spp., Enterococcus
spp.) (Tabela 13).
Tabela 13. Drobnoustroje wykrywane na dworcach kolejowych.
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Enterococcus spp. Micrococcus spp. Bacillus spp. Enterobacter spp. Klebsiella spp. Pantoea agglomerans Acinetobacter spp. Pseudomonas putida Flavobacterium indologenes Grzyby drożdżopodobne (Candida sp.) Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
4127321
16212
41
14,3%3,6%7,1%25%
10,7%7,1%3,6%
57,1%7,1%3,6%7,1%
W centrach handlowych pobrano 25 próbek (klamki, poręcze, wózki), z których wyho-
dowano 11 różnych rodzajów drobnoustrojów. Bakterie flory kałowej wykrywane były
z podobną częstością, jak na dworcach kolejowych. Ponadto w 2 miejscach wykryto
obecność gronkowca złocistego (Tabela 14).
Tabela 14. Drobnoustroje wyizolowane z powierzchni w Centrach Handlowych.
Ponieważ na różnych powierzchniach
w centrach handlowych i na dworcach
kolejowych stwierdzana była obecność
bakterii flory kałowej i gronkowców
złocistych to istnieje dość duże ryzyko,
że można w tych miejscach zetknąć się
ze skażoną powierzchnią i przenieść
na skórę rąk potencjalnie niebezpiecz-
ne drobnoustroje. Dlatego po powrocie
do domu z tego typu miejsc wskazane
jest dokładne umycie rąk.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
36
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Streptococcus viridans Enterococcus spp. Bacillus spp. Escherichia coli Klebsiella spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Pseudomonas putida Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
132112631
1633
51
52%8%4%4%8%
24%12%4%
64%12%12%
Drobnoustroje na banknotach, monetach i bankomatach
Z powierzchni banknotów, monet oraz klawiatury bankomatów pobrano 32 posie-
wy. Stwierdzono dużą różnorodność drobnoustrojów, wśród których były bakterie
należące zarówno do flory skórnej, środowiskowej, jak również do flory kałowej
(Tabela 15, wykres 8). Na klawiaturach bankomatów izolowano bakterie skórne
i środowiskowe. Flora kałowa obecna była głównie na banknotach, które nieustannie
przekazywane są z „rąk do rąk”.
Tabela 15. Drobnoustroje wyizolowane z bankomatów oraz banknotów i monet – podsumowanie.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
Bakterie i grzyby wyhodowane
z posiewu pieniędzy
37
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Micrococcus spp. Streptococcus viridans Enterococcus spp. Bacillus spp. Neisseria spp. Escherichia coli Enterobacter spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Aeromonas spp. Pseudomonas alcaligenes Grzyby pleśniowe Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
311229
2722184115
105
96,7%37,5%6,3%
28,1%84,4%6,3%6,3%3,1%25%
12,5%3,1%3,1%
15,6%
Wykres 8. Drobnoustroje izolowane z bankomatów oraz banknotów i monet – znaczenie kliniczne.
Legenda do wykresu:
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
38
Drobnoustroje środowiskowe i fizjologiczne (mikroflora skóry):nStaphylococcus koagulazo-ujemnynMicrococcus spp.nStreptococcus viridansnBacillus spp.nNeisseria pspnAcinetobacter psp.nFlavobacterium indologenesnAeromonas spp. nPseudomonas alcaligenes
Drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (zdolne do wywołania zakażeń lub świadczące o zanieczyszczeniu florą jelitową):nEnterococcus spp.nEscherichia colinEnterobacter spp.
Grzyby pleśniowe:nAspergillus
Bakterie w pomieszczeniach biurowych
Z różnych powierzchni w pomieszczeniach
biurowych pobrano łącznie 61 wymazów
(klawiatury komputerów, myszki kom-
puterowe, telefony, fax-y, teczki biu-
rowe, pomieszczenia socjalne).
Na powierzchniach pomieszczeń
biurowych obecne były bakte-
rie skórne i środowiskowe; tylko
z jednej próbki (wymaz z kosza
na śmieci) wyhodowano gronkowca
złocistego.
W ogólnej ocenie powierzchnie w po-
mieszczeniach biurowych, w których wykonywa-
no badania były nie tylko optycznie czyste, ale również mikrobiologicznie bezpieczne
(Tabela 16, wykres 9).
Tabela 16. Drobnoustroje wyizolowane z pomieszczeń biurowych.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
39
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Streptococcus viridans Bacillus spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Grzyby pleśniowe (Aspergillus) Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
301514821
52
49,2%1,6%8,2%1,6%6,6%
13,1%3,3%1,6%
Wykres 9. Drobnoustroje izolowane z pomieszczeń biurowych – znaczenie kliniczne.
Legenda do wykresu:
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
Drobnoustroje środowiskowe i fizjologiczne (mikroflora skóry):nStaphylococcus koagulazo-ujemnynMicrococcus spp.nStreptococcus viridansnBacillus spp.nAcinetobacter spp.nFlavobacterium indologenes
Drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (zdolne do wywołania zakażeń lub świadczące o zanieczyszczeniu florą jelitową):nStaphylococcus aureus
Grzyby pleśniowe:nAspergillus
40
Drobnoustroje w domu
W środowisku domowym pobrane zostały wymazy z 32 miejsc (blaty kuchenne, piloty
do telewizora).
Uzyskane wyniki badań powierzchni domowych zasługują na szczególną uwagę, gdyż
w naszej ocenie były to jedne z najbardziej zanieczyszczonych mikrobiologicznie po-
wierzchni ze wszystkich badanych w projekcie. Na blatach kuchennych wykrywane były
drobnoustroje flory kałowej. Piloty do telewizorów były siedliskiem bakterii środowisko-
wych oraz pochodzących ze skóry rąk i flory kałowej. Na wielu powierzchniach wykrywane
były bakterie Gram-ujemne (E.coli., Klebsiella spp., Enterobacter spp., Acinetobacter spp.
i inne) oraz grzyby pleśniowe, którym sprzyja wilgotne środowisko (Tabela 17, wykres 10).
Zatem można przypuszczać, że w pomieszczeniach domów, w których wykonywano bada-
nia była zwiększona wilgotność powietrza. Niemniej nie może to usprawiedliwiać obecno-
ści bakterii kałowych (Klebsiella spp., Enterobacter spp., Enterococcus spp.) na powierzch-
niach blatów kuchennych.
Tabela 17. Drobnoustroje izolowane ze środowiska domowego.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
41
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Micrococcus spp. Enterococcus spp. Bacillus spp. Escherichia coli Klebsiella spp. Enterobacter spp. Serratia spp. Pantoea agglomerans Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Sphingomonas paucimobilis Stenotrophomonas maltophilia Grzyby drożdżopodobne (Candida) Grzyby pleśniowe Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
457
1724812
1332223
75
12,5%15,6%21,9%53,1%6,3%
12,5%25%3,1%6,3%
40,6%9,4%6,3%6,3%6,3%9,4%
Wykres 10. Drobnoustroje izolowane z ze środowiska domowego (toaleta, blaty kuchenne, piloty do telewizora) – znaczenie kliniczne.
Legenda do wykresu:
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
Drobnoustroje środowiskowe i fizjologiczne (mikroflora skóry):nStaphylococcus koagulazo-ujemnynMicrococcus sp.nStreptococcus viridansnBacillus sp.nAcinetobacter sp.nFlavobacterium indologenesnPseudomonas putida
Drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (zdolne do wywołania zakażeń lub świadczące o zanieczyszczeniu florą jelitową):nStaphylococcus aureusnEnterococcus sp.nE. colinKlebsiella sp.nEnterobacter sp.nSerratia sp.
Grzyby pleśniowe:nCandidanAspergillus
42
Drobnoustroje izolowane z powierzchni w szpitalu
Z różnych powierzchni w szpitalu, jak klamki gabinetów i toalet, windy, przewijaki dla dzieci, automaty z napojami, z którymi kontakt mają przede wszystkim pacjenci am-bulatoryjni (przychodnie) oraz osoby odwiedzające pobrano 21 wymazów. Badane po-wierzchnie wykazywały najwyższą czystość mikrobiologiczną spośród wszystkich bada-nych w projekcie miejsc. Wykryte drobnoustroje należały do flory skórnej i środowiskowej
(Tabela 18).
Tabela 18. Drobnoustroje izolowane z powierzchni w szpitalu.
Drobnoustroje izolowane z placu zabaw dla dzieci
Z różnych konstrukcji na placu zabaw oraz z ławeczek pobrano 16 wymazów. Wyhodowa-
ne bakterie należą przede wszystkim do flory skórnej i środowiskowej. Wykryto nieliczne
bakterie flory kałowej – z 3 próbek wyhodowano Enterococcus spp. i z jednej – Escheri-
chia coli (Tabela 19).
Tabela 19. Drobnoustroje izolowane z placu zabaw dla dzieci.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
43
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Micrococcus spp. Bacillus spp. Acinetobacter spp. Sphingomonas paucimobilis Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
125221
22
57,1%23,8%9,5%9,5%4,8%
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Micrococcus spp. Enterococcus spp. Bacillus spp. Escherichia. coli Pantoea agglomerans Acinetobacter spp. Sphingomonas paucimobilis Flavobacterium indologenes Pseudomonas putida Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
7239112161
33
43,8%12,5%18,8%56,3%6,3%6,3%
12,5%6,3%
37,5%6,3%
Drobnoustroje izolowane z przewijaków dla dzieci, powierzchni toalet publicznych i domowych
Z różnych powierzchni w toaletach
publicznych i domowych (klamki,
przyciski i sedesy w toaletach,
przewijaki) pobrano 53 wy-
mazy. Wyhodowane drob-
noustroje w zdecydowanej
większości należały do flo-
ry skórnej i środowiskowej.
Ponadto17% stanowiły bak-
terie flory kałowej. Z jednej
próbki wyhodowany został S.
aureus i z 2 próbek grzyby pleś-
niowe (Tabela 20, wykres 11).
Tabela 20. Drobnoustroje izolowane z przewijaków dla dzieci, powierzchni toalet publicznych i domowych.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
44
Drobnoustrój
Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Enterococcus spp. Streptococcus viridans Bacillus spp. Escherichia coli Klebsiella spp. Enterobacter spp. Serratia spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Pseudomonas putida Grzyby drożdżopodobne (Candida) Grzyby pleśniowe Razem
Liczba uzyskanych izolacji
Częstość występowania (%)
291671
153331
235112
101
54,7%1,9%
11,3%13,2%1,9%
28,3%5,7%5,7%5,7%1,9%
43,4%9,4%1,9%1,9%
Wykres 11. Drobnoustroje wyizolowane z przewijaków dla dzieci, powierzchni toalet publicznych i domowych – znaczenie kliniczne.
Legenda do wykresu:
Wyniki badań powierzchni w toaletach nie są zaskoczeniem, gdyż w takim miejscu moż-
na się spodziewać obecności bakterii kałowych. Niemniej „uwidoczniając” dużą liczbę
potencjalnie chorobotwórczych bakterii i grzybów zamierzaliśmy podkreślić, jak ważne
jest dokładne umycie rąk po skorzystaniu z toalety.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
Drobnoustroje środowiskowe i fizjologiczne (mikroflora skóry):nStaphylococcus koagulazo-ujemnynMicrococcus spp.nStreptococcus viridansnBacillus spp.nAcinetobacter psp.nFlavobacterium indologenesnPseudomonas putida
Drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (zdolne do wywołania zakażeń lub świadczące o zanieczyszczeniu florą jelitową):nStaphylococcus aureusnEnterococcus sp.nEscherichia colinKlebsiella sp.nEnterobacter sp.nSerratia sp.
Grzyby pleśniowe:nCandidanAspergillus
45
Drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (zdolne do wywołania zakażeń lub
świadczące o zanieczyszczeniu florą jelitową):
Staphylococcus aureus – gronkowiec złocisty, Gram-do-
datnia bakteria, która może kolonizować skórę i błony
śluzowe człowieka. Ocenia się, że nosicielami gron-
kowca złocistego może być średnio 30% popula-
cji. Najczęciej występuje w jamie nosowej oraz
w miejscach na skórze wilgotnych i owłosionych
(pachy, pachwiny, skóra głowy, okolice odbytu).
Nosicielstwo występuje znacznie częściej wśród
personelu szpitalnego, co ma szczególne znacze-
nie dla szerzenia się zakażeń wewnątrzszpitalnych.
Gronkowiec może szerzyć się drogą kropelkową, przez
kontakt pośredni, przez przedmioty codziennego użytku.
Ryzyko zakażenia gronkowcem złocistym wzrasta w przypadku:nprzerwania ciągłości tkanek (zranienia, ukąszenia, ugryzienia i inne);nobecności ciała obcego w tkankach;nwspółistniejących chorób, takich jak: nowotwory (np. białaczki), marskość wątroby,
cukrzyca i inne choroby metaboliczne, stosowanie terapii immunosupresyjnej
lub przeciwnowotworowej, inne niedobory odporności.
Niektóre zakażenia powodowane przez S.aureus:n liszajec (impetigo)nzapalenie mieszków włosowych (folliculitis)nczyraki i ropnie nzakażenia tkanki podskórnej (cellulitis) – po urazach, zabiegach, njęczmienie – u chorych na cukrzycęnzakażenia przyranne – rany chirurgiczne, oparzeniowe, odleżyny, owrzodzenia
stóp powstałe w przebiegu cukrzycy
KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA WYIZOLOWANYCH DROBNOUSTROJÓW
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
46
nzatrucia pokarmowe – około 33% szczepów gronkowca złocistego wytwarza
enterotoksyny odporne na działanie wysokiej temperatury. Optymalna temperatura
do rozwoju gronkowca wynosi 37 °C. Czas inkubacji zatrucia gronkowcem jest
krótki, średnio po 2 godzinach pojawiają się charakterystyczne objawy: wymioty,
biegunka, spadek ciśnienia krwi, zapaść a nawet śmierć. Przyczyną zatruć
gronkowcowych mogą być skażone produkty spożywcze, npogrypowe zapalenie płuc
Enterococcus spp. – paciorkowiec kałowy, bakteria Gram-dodatnia. Jest składnikiem
mikroflory przewodu pokarmowego człowieka, naturalnie występuje również w pochwie
i na skórze człowieka. Może być obecny również w jamie nosowo-gardłowej i drogach
żółciowych. Jest to drobnoustrój o niskim potencjale patogenności. Poważne zakażenia
może rozwinąć jedynie u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka:nnoworodki npacjenci onkologiczninpacjenci Oddziałów Intensywnej Terapii npacjenci po przeszczepach
Zakażenia powodowane przez enterokoki, to zakażenia które rozwijają się w wa-
runkach szpitalnych u pacjentów z obniżoną odpornością (zakażenia oportuni-
styczne).
Escherichia coli – pałeczka okrężnicy, bakteria Gram-ujemna. Jest składnikiem fizjo-
logicznej flory bakteryjnej jelita grubego człowieka oraz zwierząt stałocieplnych. E. coli
może występować powszechnie w glebie i wodzie, gdzie trafia z wydzielinami i kałem.
Obecność E. coli w wodach powierzchniowych (tzw. miano
Coli) jest często stosowanym wskaźnikiem ich zanieczysz-
czenia. Bakterie E. coli mogą kolonizować skórę i bło-
ny śluzowe jamy ustnej oraz układu oddechowego.
Pałeczki E. coli są wrażliwe na czynniki środowisko-
we. Giną po 20 minutach ogrzewania w tempera-
turze 60°C, są wrażliwe na wszystkie znane środki
dezynfekcyjne. Jednak w środowisku o niższej temp.
i odpowiedniej wilgotności utrzymuje się miesiącami.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
47
E. coli naturalnie obecne w przewodzie pokarmowym mogą powodować
schorzenia innych układów, np.: nukładu moczowego, uważana za najczęstszą przyczynę zakażeń (60-80%) dróg
moczowych,nzapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków,nschorzenia żołądka i jelit wywołane przez szczepy wytwarzające toksyny, powodują
między innymi biegunki u dzieci, biegunkę podróżnych. Przebieg schorzenia może
mieć różne nasilenie od lekkich objawów samo-ustępujących, aż po ciężkich przebieg
z groźnymi powikłaniami. Szczególnie ciężkie objawy powoduje szczep E. coli O157:
H7, który może doprowadzić do zespołu hemolityczo-mocznicowego.
Pałeczka okrężnicy jest również częstą przyczyną zakażeń szpitalnych (sepsa, zapalenie
płuc, zakażenia ran wewnątrzbrzusznych, odleży nowych, układu moczowego)
Enterobacter spp. – tlenowe pałeczki Gram-ujemne z rodziny Enterobacteriaceae.
Mogą wchodzić w skład mikroflory fizjologicznej przewodu pokarmowego (nosicielstwo
40-60%). Zaliczany do bakterii oportunistycznych, które wywołują zakażenia w środowi-
sku szpitalnym u pacjentów z obniżoną odpornością (zapalenie płuc, zakażenia układu
moczowego, sepsa, zakażenia ran pooperacyjnych).
Klebsiella spp. – tlenowe pałeczki Gram(-) z rodziny Enterobac-
teriaceae. Może być składnikiem mikroflory fizjologicznej
skóry, jamy ustnej i jelit. Pałeczki te są wszechobecne
w przyrodzie. Za chorobotwórcze uważane są min.
Klebsiella pneumoniae (pałeczka zapalenia płuc).
Występuje bardzo często w drogach oddechowych i
przewodzie pokarmowym u pacjentów przebywa-
jących w szpitalu, u około 20% hospitalizowanych
oraz 1-6% osób zdrowych. Może spowodować za-
palenie płuc, zakażenia w obrębie przewodu pokar-
mowego, kości, stawów i dróg moczowych, przy czym
zakażenie tego ostatniego prowadzi czasami do sepsy.
U noworodków jest czynnikiem etiologicznym zapalenia opon
mózgowych.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
48
Drobnoustroje środowiskowe i fizjologiczne
(mikroflora skóry):nStaphylococcus koagulazo-ujemnynMicrococcus spp.nStreptococcus viridansnBacillus spp.nNeisseria spp.nPantoea agglomeransnAcinetobacter spp.nFlavobacterium indologenesnSphingomonas paucimobilisnAeromonas spp. nPseudomonas alcaligenesnPseudomonas putidanStenotrophomonas maltophilia
Grupa bakterii o niskim potencjale chorobotwórczości. Powszechnie występują na skó-
rze i błonach śluzowych człowieka (Staphylococcus koagulazo-ujemny – gronkowce
skórne, Micrococcus spp., Streptococcus viridans, Neisseria spp.). Niektóre z nich obecne
są w glebie i na roślinach lub środowisku wodnym (Pantoea agglomerans, Aeromonas
spp., Pseudomonas, Flavobacterium indologenes, Sphingomonas paucimobilis). Nie-
które z nich jedynie mogą być niebezpieczne w środowisku szpitalnym, zwłaszcza dla
pacjentów z grup ryzyka (pacjenci OIOM-ów, onkologiczni, po przeszczepach, noworod-
ki o niskiej masie urodzeniowej). W zakażeniach szpitalnych drobnoustroje te są często
oporne na wiele grup leków (Acinetobacter baumanii, Stenotrophomonas maltophilia,
Enterococcus faecium).
Grzyby:
Candida spp. – bytuje fizjologicznie m.in. w jamie ustnej, pochwie. Najbardziej znaczą-
cym klinicznie gatunkiem jest Candida albicans. Może wywoływać zakażenia oportuni-
styczne u chorych z obniżoną odpornością. Stanowi on florę fizjologiczną przewodu po-
karmowego u 40-80% populacji.
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
49
Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków
50
Aspergillus spp. – kropidlak, rodzaj grzybów z klasy workowców, saprofitycznych, rzad-
ko pasożytniczych. Występuje w wilgotnych miejscach. Niektóre gatunki kropidlaka
(np. A. fumigatus) powodują choroby (aspergilozy) u ludzi np. grzybice skóry, grzybice
płuc lub astmę oskrzelową, a także produkują aflatoksyny (np. A. flavus).