PROCESY POZNAWCZE

Zakres psychologii poznawczej

Procesy poznawcze

Procesy poznawcze to sekwencja zmian,

zachodzących w przebiegu aktywności

motoryczno-intelektualnej człowieka,

powstałych w psychice w wyniku

oddziaływania bodźców na zmysły i mózg.

Procesy psychiczne determinują poznawanie

rzeczywistości i regulują stosunek człowieka

do otoczenia.

Podział procesów poznawczych:

Wrażenia

Spostrzeganie

Uwaga

Wyobraźnia

Pamięć

Myślenie

Procesy poznawcze

Spostrzeganie

Pamięć

Myślenie

Wrażenia

Wrażenia zmysłowe to elementarne składniki

procesu poznawczego;

powstają wskutek działania bodźców

na poszczególne narządy zmysłów;

są odzwierciedleniem izolowanych cech

przedmiotów np. barwy, dźwięku, zapachu.

Wrażenia dzieli się w zależności od receptorów

które odbierają bodźce:

wrażenia

wzrokowe

słuchowe

smakowe Równowagi

i stawowo -

mięśniowej ustrojowe

węchowe

skórne

Spostrzeganie

złożony układ procesów dzięki któremu powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości zwany spostrzeżeniem.

Spostrzeżenie - proces psychiczny polegający na doznawaniu wielu wrażeń jednocześnie, które w mózgu są selekcjonowane, wiązane oraz sensownie ujmowane.

Podstawowym tworzywem dla spostrzeżeń są wrażenia wzrokowe.

Spostrzeżenie nie jest prosta sumą wrażeń

Na spostrzeganą całość składają się:

poszczególne wrażenia

- odzwierciedlenia pojedynczych cech

wzajemne stosunki pomiędzy tymi cechami, ich układ

i

Spostrzeżenia mogą powstawać na dwóch poziomach spostrzegania:

sensomotoryczny (czuciowo-ruchowy)

- powstają na nim spostrzeżenia figuralne, które są tworami o charakterze przestrzenno-czasowym np. plamy, linie, punkty, sekwencje dźwięków, posiadają one rytm, kształt, ale nie posiadają znaczenia;

semantyczno-operacyjny

(znaczeniowo-czynnościowy)

- jest to sposób spostrzegania obiektu, który jest

uzupełniony znaczeniem.

Ciekawostki

Zdognie z nanjwoymszi baniadmai perzporawdzomyni na bytyrijskch uweniretasytch

nie ma zenacznia kojnoleść ltier przy zpiasie dengao sołwa.

Nwajżanszyeim jest, aby prieszwa i otatsnia lteria była na siwom mijsecu, ptzosałoe mgoą być w

niaedziłe i w dszalym cąigu nie pwinono to sawrztać polbemórw ze zozumierniem tksetu.

Dzijee się tak datgelo, że nie czamyty wyszistkch lteir w sołwie, ale cłae sołwa od razu.

Spostrzeżenia mogą być:

monosensoryczne

- odbierane przy

wykorzystaniu

jednego zmysłu

polisensoryczne

- odbierane przy

wykorzystaniu wielu

zmysłów

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSTRZEGANIE : UWAGA –nastawienie analizatorów na odbiór ściśle określonych bodźców,

Kierowanie uwagi na dany bodziec zależy od:

- właściwości tego bodźca

- właściwości osoby spostrzegającej (jej stanu fizycznego i psychicznego).

• Naszą uwagę przyciągają bodźce: silne, niespodziewane, znajdujące się w ruchu, nieoczekiwane, nowe.

ZAINTERESOWANIA – np. grupa ludzi wybiera się na wycieczkę za miasto, po powrocie okaże się, że wszyscy byli w tym samym miejscu, ale każdy, co innego widział, co innego spostrzegł.

NASTAWIENIE – gotowość

do spostrzegania, w ściśle

określony sposób.

Nastawienie kształtuje się

na podstawie wcześniejszych

doświadczeń.

POTRZEBY I EMOCJE – człowiek spostrzega,

świat i otoczenie zgodnie ze swoimi

potrzebami i emocjami

- gdy doznajemy przeżyć o charakterze

pozytywnym, wszystko co nas otacza, wydaje

się nam piękne i dobre

lub

niezgodnie z tymi potrzebami i emocjami

- obronność spostrzeżeniowa - mechanizm

obronny (wyparcie lub tłumienie percepcji)

ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA

Złudzenia (iluzje)

Omamy (halucynacje)

Złudzenie – zniekształcenie spostrzeżenia

rzeczywiście istniejącego przedmiotu

Złudzenia

fizjologiczne - wynikają z obiektywnych

warunków spostrzegania lub właściwości

ludzkich receptorów

patologiczne – wynikające z procesów

chorobowych zachodzących w psychice

ZŁUDZENIA OPTYCZNE

Złudzenia fizjologiczne

uwarunkowane strukturą spostrzeganego

przedmiotu - geometryczne

Jak to możliwe, że idziemy w kółko i cały czas pod górę lub z górki?

Linie poziome są poziome i równoległe do siebie.

Złudzenie ściany kawiarni

Taki wzór został ułożony z płytek na ścianie pewnej kawiarni (St Michael's

Hill, Bristol, Anglia). Zostało to zauważone i opisane (1979)

przez prof. Richarda L. Gregory i Priscillę Heard.

Złudzenie Muellera-Lyera

Linia pomieszczenia

wydaje się bardziej

oddalona, a więc dłuższa.

Nasze doświadczenie z

narożnikami pomieszczeń

lub budynków powoduje

spostrzeganie linii pionowej

budynku jako bliższej, a zatem

krótszej.

Złudzenie Ebbinghausa - dwa okręgi o tej samej

wielkości otoczone jednolitym szeregiem okręgów

różnego rozmiaru, spostrzegane są jako różne.

Jeśli na prostych

równoległych

narysujemy kreski,

mamy wrażenie,

jakby te proste były

ustawione ukośnie.

Policz czarne kropki

• prawo stałości spostrzegania

- dwie ukośne linie postrzegamy,

jako w rzeczywistości równoległe,

co z kolei sugeruje, że dwie linie

poziome mają różną długość

• prawo stałości oceny wielkości,

- subiektywnie postrzegamy

przedmioty leżące w różnej

odległości od obserwatora

i podobnego kształtu jako takie

same, mimo iż na siatkówce oka

przedmioty leżące dalej są

mniejsze.

Złudzenie Ponzo

- rysunek przypomina

tor kolejowy

zniekształcony przez

perspektywę.

Popatrz na kropkę i poruszaj głową do tyłu i do przodu.

figura – zwykle dobrze

określona swoim kształtem

i miejscem w przestrzeni;

jest jakby wysunięta ku

przodowi;

tło – bezkształtne; głównie

służy pomocą w lokalizacji

przedmiotu;

podział na figurę i tło nie

jest wewnętrzną

właściwością odbieranej

sytuacji bodźcowej, lecz

zależy od zachowania się

obserwatora.

Interpretacja figur dwuznacznych

(figura i tło)

Złudzenia fizjologiczne uwarunkowane

nastawieniem spostrzegającej osoby.

np. silnymi emocjami

O tym, że dane

złudzenie mieści się

w granicach fizjologii

decyduje fakt, iż człowiek

może skorygować swoje

mylne spostrzeżenie

Złudzenia patologiczne

nie można ich skorygować

– osoba chora nie przyjmuje do wiadomości,

że jest to spostrzeżenie zniekształcone

Mylna interpretacja najczęściej wiąże się

z mylnym osądem spostrzeganej

rzeczywistości czyli z zaburzeniami

myślenia.

omamy

Najpoważniejszy objaw patologii spostrzegania

- Osoba chora spostrzega przedmioty, osoby,

zjawiska, które w rzeczywistości nie istnieją, nie

istnieją w otoczeniu chorego

• Omamy elementarne – odpowiadają wrażeniom

• Omamy proste – dotyczą jednego analizatora

• Omamy złożone – dotyczą kilku analizatorów

(np. scena rozmawiających ze sobą kilku postaci)

Wyobraźnia

samodzielny proces tworzenia obrazów (wyobrażeń) na podstawie minionych spostrzeżeń. Wyobrażenia są obrazami przedmiotów lub zjawisk, których nie postrzegamy w danej chwili. Wyobraźnia jest procesem, a wyobrażenie jego produktem, rezultatem.

• mimowolna

• dowolna

• odtwórcza

• wytwórcza (twórcza)

Pamięć

Jest jednym z zasadniczych procesów

psychicznych.

Leży u podstaw wszystkich innych procesów

psychicznych i bez niej nie możliwe byłoby

w ogóle życie psychiczne.

Pamięć to proces psychiczny polegający na

zapamiętaniu, przechowywaniu (pamiętaniu)

i odtwarzaniu materiału (zmysłowego,

wyobrażeniowego lub myślowego).

Proces pamięci

ZAPAMIĘTYWANIE PRZECHOWYWANIE PRZYPOMINANIE

Dzięki tym

zmianom

rozpoznajemy

przedmioty jako

znane i

reprodukujemy je.

Zmiany te

utrzymują się,

chociaż

wywołujące je

bodźce przestały

działać.

Spostrzegane

przedmioty

wywołują zmiany

w komórkach

nerwowych w

postaci śladów

pamięciowych.

Zapamiętywanie– jest procesem gromadzenia

wiedzy i umiejętności człowieka

Przechowywanie – w czasie pamiętania

występują dwa istotne procesy:

zapominanie (proces naturalny, polega na

zmniejszeniu się pod wpływem czasu materiału

pamięciowego)

zniekształcanie (procesem wyłącznie negatywny,

polega na powstawaniu różnorodnych zmian

w przechowywanym materiale)

Odtwarzanie – polega na przypominaniu lub

rozpoznawaniu

Rodzaje pamięci

Pamięć dotyczy

doświadczeń

poprzednich

pokoleń

indywidualnych

doświadczeń

jednostek

Pamięć gatunkowa Pamięć osobnicza

Zróżnicowana ze względu na:

przedmiot: obrazowa, słowna, uczuć;

format przechowywanych informacji:

epizodyczna i semantyczna

rozumienie: mechaniczna i logiczna

udział woli: dowolna i mimowolna

trwałość przechowania: bezpośrednia

i odroczona (świeża i trwała)

Pamięć osobnicza

czas przechowywania: ultrakrótkotrwała

(ultrakrótka), krótkotrwała i długotrwała

rodzaj przypomnień: rozpoznawcza

i odtwórcza

funkcje: operacyjna i trwała

udział świadomości (mechanizmy

wydobycia): jawna i utajona (explicite

i implicite)

Model systemu pamięciowego człowieka

Najważniejsze właściwości podwójnego systemu pamięciowego

Czynniki wpływające na zapamiętywanie i przechowywanie

Związek z działaniem: - włączenie tego, co ma być zapamiętane do działania człowieka. Im większe znaczenie dla człowieka ma dana rzecz, czynność, tym szybciej się utrwala.

Nastawienie : - jeśli człowiek nastawia się na to, że to, co zapamiętuje ma przydać się przyszłość, to zapamiętuje się to szybciej i pozostaje na dłużej.

Emocje: - sprzyjają zapamiętywaniu, przyjemne przeżycia dłużej pamiętamy od przeżyć przykrych.

Przekonania i postawy Zapamiętujemy lepiej to, w co wierzymy, co jest zgodne z naszymi przekonaniami i postawami.

Motywacja: Zadania niedokończone lepiej pamiętamy, dłużej przechowujemy. Przyczyną tego jest nierozładowane napięcie motywacyjne /zjawisko Zeigarnik/.

CECHY PAMIĘCI,

trwałość pamięci - zdolność do długotrwałego przechowywania doświadczenia. Trwałość pamięci jest wybiórcza. W zależności od zapamiętywanych treści (interesujące nas rzeczy zapamiętamy trwalej).

szybkość zapamiętywania - może mieć związek z trwałością, ale nie musi. Szybkość też może być związana z treściami zapamiętywanymi.

gotowość pamięci - zdolność do szybkiego odtwarzania informacji; może być zaburzona przez silne stany emocjonalne (sytuacja egzaminacyjna)

wierność pamięci - zdolność do dokładnego odtwarzania zapamiętanych treści.

TYPY PAMIĘCI:

Podstawą wyodrębniania typów pamięci jest rodzaj bodźców, które najlepiej się utrwalają, najlepiej funkcjonują w życiu człowieka.

pamięć wzrokowo – słuchowa

pamięć słowno – logiczna

– zdolność do zapamiętywania i odtwarzania myśli wypowiedzianych w słowach. Zdolność do zapamiętywania związków logicznych w zapamiętywanej treści.

pamięć ruchowa

– ma znaczenie w tych rodzajach działalności człowieka, które opierają się na nawykach ruchowych i sprawnościach ruchowych człowieka,

pamięć uczuciowa

– przejawem tej pamięci jest łatwość zapamiętywania i przechowywania tych zdarzeń, które są silnie zabarwione emocjonalnie.

Podstawowe Zaburzenia pamięci

Nadczynność pamięci (hipermnezja)

- zdolność do bardzo szybkiego zapamiętywania

oraz wzmożonej gotowości pamięci

- może towarzyszyć wysokiemu poziomowi

wszystkich zdolności intelektualnych,

- może być też cechą pamięci osób upośledzonych

intelektualnie

- może towarzyszyć wzmożonemu napięciu

emocjonalnemu (cechy obiektywne sytuacji; zespół

zaburzeń emocjonalnych)

Hipermnezja może być, ale nie musi objawem

patologii procesów poznawczych.

Niedoczynność pamięci (hipomnezja)

- niepamięć

• zaburzenia czynnościowe – wpływ silnych

stanów emocjonalnych; wyraz choroby (nerwicy)

• zaburzenia na tle zmian organicznych

– w różnego pochodzenia uszkodzeniach

ośrodkowego układu nerwowego (zespół

otępienny, urazy czaszki…)

Zafałszowania pamięci (paramnezje)

• Konfabulacje – wypełnianie luk pamięciowych

nieprawdziwą treścią

• Złudzenia – zniekształcone przypominanie

prawidłowo zapamiętanych faktów

• Omamy pamięciowe - przypominanie sobie

faktów, które nigdy nie miały miejsca

• Zjawisko deja vu – poczucie, że dany przedmiot,

osobę lub zjawisko już się widziało, mimo, że

w rzeczywistości nie miało to miejsca

Uwaga

To skierowanie świadomości na jakiś przedmiot

lub zjawisko świata zewnętrznego

i wewnętrznego.

Uwaga ma charakter selektywny, jeżeli człowiek

zwraca ją na jeden przedmiot lub zjawisko,

to tym samym odwraca uwagę od innych.

Cechy: zakres (7 + 2), natężenie, podzielność, przerzutność, trwałość.

_

Myślenie

To aktywny proces poznawczy odzwierciedlający ogólne cechy i stosunki między różnymi elementami rzeczywistości, zmierzający do rozwiązywania określonych problemów (zadań, zagadnień)

"Czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki myśleniu człowiek lepiej poznaje rzeczywistość, tworzy plany i projekty, dokonuje odkryć, formułuje oceny i wnioski"

[J. Kozielecki, Myślenie i rozwiązywanie problemów, w: Psychologia ogólna, red. T. Tomaszewski,

Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 92]

podstawowe komponenty

Procesu myślenia

Materiał informacje o świecie

zakodowane w:

spostrzeżenia

wyobrażenia

pojęcia

Operacje umysłowe elementarne transformacje

dokonywane na materiale

Reguły strategie porządkowania

łańcucha operacji

*Pojęcia - "kategorie, stanowiące umysłowe reprezentacje

powiązanych ze sobą zjawisk". Zimbardo

Podstawowe operacje umysłowe:

- Analiza - wyodrębnianie komponentów całości

- Synteza - łączenie komponentów w całość

operacje pochodne:

- Abstrahowanie – wyodrębnianie pewnych cech

obiektu z pominięciem innych;

- Uogólnianie – łączenie cech wspólnych dla klasy

obiektów;

- Porównywanie – szukanie podobieństw i różnic

pomiędzy obiektami.

Reguły myślenia:

Algorytmy - określają zbiory operacji, które

należy kolejno wykonać, chcąc zrealizować

dany cel

Wykonanie algorytmu wymaga zwykle bardzo

wiele czasu, choć oczywiście zależy to od

stopnia skomplikowania problemu.

Heurystyki - mają charakter intuicyjny,

lecz ułatwiają radzenie sobie w sytuacji problemowej.

cechy reguł myślenia [J. Kozielecki]

Algorytmy są niezawodne - gwarantują

rozwiązanie wszystkich zadań danej klasy

o heurystyki są zawodne

Algorytmy są określone - pokazują, jaki

skończony łańcuch operacji trzeba wykonać w

konkretnym zadaniu

o heurystyki są mniej określone; pozostawiają

większą dowolność

Algorytmy są masowe - pozwalają rozwiązać całą klasę zadań

o heurystyki dzielą się na ogólne (niespecyficzne) i szczegółowe (specyficzne) • heurystyki ogólne (np. „wykorzystuj dotychczasową

wiedzę„) pozwalają rozwiązać wiele problemów

• heurystyki szczegółowe (np. reguły gry w szachy) odnoszą się tylko do pewnej grupy zadań

Rodzaje myślenia

Sensoryczno - motoryczne - myślenie w działaniu – za pomocą jakich środków

i sposobów osiągnąć cel (dominuje u małych dzieci)

Konkretno – wyobrażeniowe - oparte na wyobrażeniach odtwórczych i wytwórczych

Słowno – logiczne (abstrakcyjne, pojęciowe) - oparte na pojęciach

- pojęcie stanowi odzwierciedlenie ogólnych

własności przedmiotów lub zjawisk, wspólnych

całej ich grupie (klasie, kategorii)

Cechy myślenia

Krytycyzm – rozważanie wszystkich argumentów,

trudne uleganie cudzym sugestiom (dyscyplina,

samodzielność myślenia)

Giętkość – dostosowywanie się do zmiennych

warunków rozwiązywania danego zadania

(plastyczność, a nie sztywność)

Szybkość – sprawność i wydajność myślenia,

koncentracja na problemie (nie pochopność)

Myślenie problemowe

Co to jest problem?

Każda sytuacja zadaniowa, w której występuje pewna

trudność, pytanie na jakie szukamy odpowiedzi

- rodzaj zadania, którego podmiot nie może rozwiązać

za pomocą posiadanych wiadomości, umiejętności

i nawyków

• Otwarty - nie mówi nam nic o możliwych rozwiązaniach

• Zamknięty - dokładnie określa zbiór możliwych rozwiązań.

• Konwergencyjne - jedna poprawna odpowiedź,

• Dywergencyjne - wiele możliwych poprawnych

odpowiedzi

myślenie

reproduktywne

myślenie produktywne

procesy motoryczne

procesy pamięciowe

Składniki

rozwiązywania problemów Kozielecki, 1975

Wytwarzanie

Informacji

dotychczas

nieznanej danej

osobie

Zastosowanie

znanych pojęć,

praw i reguł

Fazy rozwiązywania problemów:

1. Dostrzeganie problemu: odczucie i określenie trudności

2. Analiza sytuacji problemowej: analiza danych początkowych

(informacje pozytywne i negatywne)

analiza celu

Dostrzeganie problemu Analiza sytuacji

problemowej Wytwarzanie pomysłów

rozwiązanie problemu

ocena pomysłów

3. Wytwarzanie pomysłów rozwiązania hipotezy, które należy zweryfikować

technika „burzy mózgów”

4. Weryfikacja pomysłów.

Proces rozwiązywania problemów ma charakter

uniwersalny.

Strategie rozwiązywania problemów

zbiór zasad i reguł postępowania: algorytmy

i heurystyki

strategia badania kolejnego (sukcesywna)

strategia badania równoczesnego

Rola nastawienia

Z sześciu zapałek należy ułożyć

cztery trójkąty; zapałki nie powinny

się przecinać, mogą tylko -

i powinny - stykać się końcami.

Zaburzenia myślenia

A.Zaburzenia toku myślenia

B.Zaburzenia treści myślenia

A.Zaburzenia toku myślenia (formalne zaburzenia

myślenia)

1. Spowolnienie toku myślenia - ubogie, skąpe skojarzenia,

rozwlekłość, monoideizm). Zaburzenie obecne

w zespołach na podłożu organicznego uszkodzenia

o.u.n., depresji.

2. Zahamowanie toku myślenia - niemożność rozpoczęcia

lub dalszego kontynuowania procesu myślenia (pustka w

głowie). Występuje w zespołach depresyjnych, lękowych.

3. Przyspieszenie toku myślenia - liczne bogate skojarzenia,

często powierzchowne, przeskakiwanie z tematu na temat

mogące prowadzić do gonitwy myśli i słowotoku.

Występuje w zespołach maniakalnych, schizofrenii.

4. Perseweracje - powtarzanie tych samych słów lub zdań

jako odpowiedzi na różne pytania. Objaw występuje w

organicznych uszkodzeniach o.u.n.

5. Myślenie paralogiczne - występuje brak logicznego

następstwa myśli, często z wyprowadzaniem absurdalnych

wniosków. Myślenie paralogiczne może łączyć się z

synkretyzmem (niedostrzeganiem sprzeczności i

logicznym sprzęganiem wykluczających się tez).

Objaw ten występuje w schizofrenii.

6. Myślenie rezonerskie - formalnie poprawne wypowiedzi,

z których nic nie wynika, pustosłowie, bezpłodny

werbalizm. Występuje w schizofrenii.

7. Myślenie magiczne - jest łączeniem spostrzeżeń

i wyobrażeń na podstawie wspólnoty emocjonalnej.

Występuje w schizofrenii.

8. Myślenie symboliczne - nadawanie poszczególnym

przedmiotom lub zjawiskom szczególnego znaczenia.

Występuje w schizofrenii, a także w pierwotnych

kulturach i u dzieci do 7 r. życia.

9. Rozkojarzenie myślenia - polega na braku lub

osłabieniu związków pomiędzy poszczególnymi

elementami zdania, prowadząc do chaotycznego

ich następstwa. Może prowadzić do schizofazji

(sałatki słownej). Objaw ten występuje w schizofrenii.

10. Splątanie myślenia (inkoherencja myślenia)

- porozrywanie związków myślowych w stanie

zaburzonej świadomości.

11. Otamowanie myślenia - nagłe zablokowanie toku

myśli. Występuje w schizofrenii.

B. Zaburzenia treści myślenia

Zaburzenia treści myślenia związane są silnie z życiem

emocjonalnym człowieka.

Trzy podstawowe grupy:

1. Myśli (idee) nadwartościowe - powstają pod wpływem

silnych emocji i stanowią osnowę życia psychicznego

i podstawowy czynnik ukierunkowujący zachowanie.

Zwykle są silnie związane z cechami osobowości

(np. całkowite poświęcenie się ideom politycznym lub

religijnym). Myśli nadwartościowe nie muszą być

objawem psychopatologicznym. Mogą jednak zakłócać

funkcjonowanie innych osób, a także przekształcać się

we wtórne urojenia.

2. Myśli natrętne (obsesje) - są to uporczywie

powtarzające się myśli, narzucające się z uczuciem

subiektywnego przymusu. Myśli te są izolowane

od innych przeżyć psychicznych, a ich treść jest

sprzeczna lub wręcz odwrotna w stosunku do

przekonań i systemu wartości chorego. W związku

z tym są one traktowane jako obce, niedorzeczne

i chorobliwe, często budzące lęk. Jednak im pacjent

bardziej stara się ich unikać, tym silniej go one atakują.

Myśli natrętne wchodzą w skład zespołów obsesyjno-

kompulsywnych.

3. Urojenia - są to sądy i przekonania wyrażające

błędną treść, sprzeczną z obiektywną

rzeczywistością. Wypowiadane są wbrew

dotychczasowemu doświadczeniu życiowemu.

Chorzy są głęboko przekonani o ich słuszności.

Sądy te nie podlegają korekcji za pomocą perswazji

lub oddziaływań psychoterapeutycznych.

Urojenia dzielimy według formy poznania i treści urojeń

Podział według formy poznania:

Urojenia konkretno-obrazowe - powstają w wyniku

fałszywej interpretacji prawidłowego lub zaburzonego

procesu spostrzegania. Zwykle są

nieusystematyzowane lub usystematyzowane

w niewielkim stopniu, mają charakter fragmentaryczny.

Najczęściej spotykamy je w egzogennych

zaburzeniach psychicznych, np. w stanach

jakościowych zaburzeń świadomości.

Urojenia abstrakcyjne - powstają w oparciu o

operacje pojęciowe, oderwane od konkretnych

spostrzeżeń. Zwykle są usystematyzowane, mogą

tworzyć logiczną całość. Najczęściej spotykamy je

w zespołach paranoicznych i parafrenicznych.

Podział urojeń według treści:

Urojenia wielkościowe - wyrażają przekonanie

chorego o jego niezwykłych ponadprzeciętnych

możliwościach, znaczeniu, stanowisku, bogactwie

i wiedzy. Chorzy są przekonani o wielkiej sile fizycznej,

zdrowiu, zdolności wpływania na znaczące

wydarzenia. Urojenia te spotykamy w zespole

maniakalnym, rzadziej w paranoi lub schizofrenii.

Urojenia depresyjne - wyrażają negatywny stosunek

chorego do samego siebie z jednoznacznym

przypisywaniem sobie winy. Treść urojeń

depresyjnych wiąże się z podstawowymi lękami człowieka

dotyczącymi oceny moralnej (zbawienia duszy),

zapewnienia bytu materialnego oraz zdrowia.

Urojenia depresyjne wyrażają się jako:

a. urojenia winy, grzeszności, małowartościowości

b. urojenia utraty wartości materialnej, ruiny, ubóstwa,

nędzy, niedostatku lub czekającej katastrofy

c. urojenia hipochondryczne związane z poczuciem utraty

zdrowia, nieuleczalnej choroby

Urojenia depresyjne spotykamy w zespołach depresyjnych

różnego pochodzenia.

Mogą one być powodem tendencji samobójczych.

Urojenia prześladowcze - wyrażają przekonanie

chorego o zagrożeniu ze strony otoczenia, które w różny

sposób działają na jego szkodę. W urojeniach tych chory

jest ofiarą, a winni są inni. Urojenia te należą do

Najczęściej spotykanych. Poprzedzone są często

urojeniami ksobnymi (odnoszenia), w których chory

odnosi do siebie przypadkowe rozmowy, spojrzenia,

zwykłe naturalne zachowania i przypisuje im szczególne

znaczenie. Urojenia prześladowcze mogą być powodem

czynnego występowania przeciwko prześladowcom

i prowadzić do konfliktów z prawem. Urojenia

prześladowcze spotykamy w zespołach paranoicznych,

parafrenicznych i paranoidalnych różnego pochodzenia.

Blisko urojeń prześladowczych można sklasyfikować

urojenia oddziaływania (ktoś z zewnątrz lub jakieś

zjawisko wpływa na myśli, podsuwa je, kieruje

działaniem) i urojenia owładnięcia (cały organizm jest

opanowany przez jakąś siłę lub innego człowieka).

Zespoły z dominującymi zaburzeniami myślenia

Zespół paranoiczny

Podstawowym objawem są zwykle silnie

usystematyzowane urojenia abstrakcyjne lub

interpretacyjne. Tworzą one zwartą logiczną całość.

Towarzyszące emocje są adekwatne i mocno związane

z treścią urojeń. Z treści tych wynikają też konsekwentnie

podejmowane przez chorych działania. Nie stwierdza się

zaburzeń spostrzegania. Zespół ten może rozwijać się na

podłożu zaburzonej osobowości (osobowość

paranoiczna).

Zespół paranoiczny może mieć charakter wtórny, gdy

treść urojeń powiązana jest z psychologicznie zrozumiałą

trudną sytuacją z przeszłości, lub pierwotny.

Ze względu na treść urojeń najczęściej spotykane

zespoły paranoiczne to:

paranoja zazdrości - częsta w zespole zależności

alkoholowej

paranoja pieniacza

paranoja prześladowcza

paranoja reformatorska

paranoja wynalazcza

Treści paranoiczne mogą być przyjmowane

bezkrytycznie przez osoby blisko związane

emocjonalnie z chorym. Stan taki nazywamy

paranoją udzieloną lub indukowaną.

Zespół parafreniczny

Zespół ten charakteryzuje się:

urojeniami, głównie interpretacyjnymi, dobrze

usystematyzowanymi, chociaż w mniejszym stopniu niż

w przypadku zespołu paranoicznego. Urojenia te mają

treści ksobne i prześladowcze.

zaburzeniami spostrzegania pod postacią omamów

prawdziwych, najczęściej słuchowych, ale mogą

występować omamy pochodzące z innych zmysłów

(węchowe, czuciowe, rzadziej wzrokowe lub smakowe).

emocje i działanie dostosowane są do zaburzeń

spostrzegania i treści urojeń.

Zespół ten występuje częściej u kobiet po okresie

inwolucji. Istotnym czynnikiem dla wystąpienia

zachorowania jest deprywacja społeczna (osoby

samotne).

Zespół paranoidalny

Zespół ten charakteryzuje się:

urojeniami abstrakcyjnymi i konkretno-obrazowymi

o treści prześladowczej ksobnej, czasem

wielkościowej. Urojenia te są słabo

usystematyzowane, nielogiczne, dziwaczne

omamami rzekomymi (pseudohalucynacje)

zaburzeniami toku myślenia pod postacią myślenia

paralogicznego, rezonerskiego, magicznego,

symbolicznego aż do rozkojarzenia włącznie

emocje są często niedostosowane, z cechami

sztywności emocjonalnej

zachowanie będące wyrazem przeżywanych treści

psychotycznych wydaje się dziwaczne