Psychologia poznawcza- co to jest ? Poznanie to zdolno czowieka i innych gatunkw do odbioru informacji z otoczenia oraz przetwarzania ich w celu skutecznej kontroli wasnego dziaania, a take lepszego przystosowania do warunkw rodowiska. Psychologia poznawcza subdyscyplina psychologii naukowej zajmujca si badaniem procesw i struktur poznawczych, a take oglnymi zasadami funkcjonowania umysu (Ncka, Orzechowski i Szymura, 2006; s. 22)

Kilka sw o historii Strukturalizm Moemy bada procesy poznawcze a nie tylko spekulowa na temat ich istoty Dana struktura/proces to co wicej ni suma jego elementw Procesy poznawcze nie mog by badane w izolacji od ich funkcji Funkcjonalizm Asocjacjonizm wszelkie procesy poznawcze s wynikiem kojarzenia elementw zgodnie m. in. z zasad: Cigoci Podobiestwa Kontrastu Behawioryzm

Konferencja w MIT w 1956 1976r. Neisser Ulric Cognity and reality Wczesne lata 80-te nurt social cognition, badania na realistycznym materiale Pne lata 80-te- zblienie psychologii poznawczej i neuropsychologii Lata 80 i 90-te zblienie psychologii poznawczej i ewolucyjnej

Nurt social cognition - przykad Leon i podejrzliwy Kij i kruchy Janek i siarkowy Kamie i wraliwy

Psychologia poznawcza vs. neurobiologia Neurobiologa przede wszystkim interesuje struktura i dziaanie mzgu. Psycholog poznawczy zainteresowany jest funkcjami poznawczymi np. percepcj, realizowanymi przez mzg wanie. W praktyce w psychologii poznawczej trudno dzi tworzy teorie w oderwaniu od wiedzy o mzgu.

Metody badawcze stosowane w psychologii poznawczej Obserwacja lub samoobserwacja Badania kliniczne Eksperyment laboratoryjny Symulacja komputerowa

Komputerowa metafora umysu:UmysKomputer

Procesy sensoryczne Klawiatura, skaner

Pami roboczaPami operacyjna

Procesy myloweProcesy

Pami trwaaTwardy dysk

Procesy decyzyjneProcesor

Zachowanie zewntrzneMonitor, drukarka

Ograniczenia komputerowej metafory Komputery, przynajmniej do tej pory, dziaaj sekwencyjnie. Umys ludzki czsto dziaa w sposb rwnolegy. Czowiek jest w stanie funkcjonowa w warunkach niepenych instrukcji. Oblewanie przez komputery testu Turinga.

Metody badawcze stosowane w psychologii poznawczej- neuroobrazowanie Techniki oparte na tomografii pozytonowej (PET) -rejestracja poziomu ukrwienia. Techniki oparte na funkcjonalnym rezonansie magnetycznym (fRMI) pomiar zuycia tlenu w okrelonych obszarach mzgu EEG ledzenie bioelektrycznej aktywnoci mzgu.

Wybrane zaoenia psychologii poznawczej (Maruszewski, 2011; Ncka i in., 2006) Ograniczona pojemno umysu czowieka, co wymusza konieczno selekcji informacji. Jednak pojemno nie jest wartoci sta a wypadkow strategii przetwarzania informacji. Strategie poznawcze po wielokrotnym powtrzeniu mog przeksztaci si w miar stabilne struktury poznawcze. Poszczeglne czci umysu tworz w miar spjny system, koordynowany przez system kontroli poznawczej.

Procesy poznawcze vs. stabilne struktury poznawcze Policzcie ile jest samogosek w tekcie poniej: A K K V F I C EC KI W E F B O E 2 2 K Y L J H E W Q O T E E Q A A A A O 3 4 9 9

Podstawowe zaoenia psychologii poznawczej (Maruszewski, 2011; Ncka i in., 2006) System poznawczy ma charakter wielopoziomowy. Przetwarzanie informacji silnie zaley od kontekstu, zarwno wewntrznego jak i zewntrznego. Umys nie jest prostym odzwierciedleniem rzeczywistoci, ale aktywnie i samodzielnie utworzon konstrukcj poznawcz reprezentacj.

Reprezentacje poznawczeReprezentacje poznawcze umysowe odpowiedniki obiektw realnie istniejcych lub hipotetycznych. Obiektem reprezentacji moe by przedmiot, osoba, kategoria lub relacja. Reprezentacja poznawcza zastpuje obiekt w procesach przetwarzania informacji. (Ncka i in., 2006)

Reprezentacja trwae vs. nietrwae-Reprezentacje nietrwae to wyobraenia, etykiety werbalne, sdy, modele umysowe, ktre powstaj doranie (ad hoc), na przykad w celu podjcia decyzji lub rozwizania problemu, po czym zanikaj.-Reprezentacje trwae, skadaj si na struktury wiedzy, powstaj i zmieniaj si w duszym cyklu czasowym.

Kot pod stokiemReprezentacje werbalneReprezentacje obrazowe

wiczenie 1 Adam wyszy ni Pawe Pawe wyszy ni Wojtek Wojtek wyszy ni KarolKto z nich jest najwyszy?

wiczenie 2 Basia wysza ni Renata Renata wysza ni Ola Ola wysza ni Kasia Ktra z nich jest najnisza?

Reprezentacja obrazowaNp. wykres

Reprezentacja werbalnaAdam > Pawe > Wojtek > KarolTeoria podwjnego kodowania Paivio

Reprezentacje poznawcze

Niewerbalne (sensoryczne) Werbalne (jzykowe) Imageny Logogeny

Teoria Pylyshyna- stanowisko propozycjonalne.Reprezentacja poznawcza jest struktur abstrakcyjn, w ktrej odzwierciedlone s relacje jakie zachodz pomidzy obiektami i wydarzeniami w rzeczywistoci. Jest zbiorem sdw.

Teoria Pylyshyna przykady [pod (kot,stoek)] [naley do (Pawe, druyna koszykwki)] [atakuje (pies, mojego ssiada)] [przyglda si (mi, mczyzna obok)]

Konkluzje? Prawdopodobnie ludzie tworz nietrwae reprezentacje poznawcze w rnej postaci: obrazw, kodw werbalnych lub sdw o relacjach pomidzy obiektami. Kady czowiek moe dysponowa rnymi rodzajami reprezentacji poznawczych tych samych obiektw.

Konkluzje? Wybr danego rodzaju reprezentacji poznawczej zaley m.in. od: rodzaju bodca zmysowego etapu rozwizywania problemu (pocztkowe fazy kod obrazowy, pniejsze fazy kod werbalny lub propozycjonalny) osobistych preferencji jednostki

Recepcja vs. Percepcja-Recepcja sensoryczna odbir bodcw odzwierciedlenie bodcw w narzdach zmysw (Ncka i in., 2006).-Percepcja (spostrzeganie) proces aktywnej interpretacji danych zmysowych z wykorzystaniem wskazwek kontekstualnych, nastawienia i wczeniej nabytej wiedzy (Ncka i in., 2006). Czowiek odczuwa stymulacje bodcami, a spostrzega efekty tej stymulacji

Kilka definicji... Bodziec dystalny- zewntrzny, poza systemem poznawczym. Bodziec proksymalny bodziec dystalny po kontakcie z narzdem zmysu. Wraenia procesy psychiczne w wyniku, ktrych dochodzi do odzwierciedlenia w umyle podstawowych waciwoci danego obiektu np. barwy lub ksztatu. Spostrzeenia- caociowe odzwierciedlenie obiektu.Percepcja jako proces oddolny (bottom-up)5.Identyfikacja obiektu4.Magazyn informacji sensorycznej (ikoniczny i echoiczny)3.Detektory cech2. Odbir bodca przez zmysy1. Bodziec w polu uwagi

Percepcja jako proces odgrny (top-down) Stao percepcji stao wielkoci stao ksztatu stao barwy i jasnoci

36

Stao wielkoci:

Stao ksztatu:

Wpyw nastawienia na percepcj:

Figury niemoliwe:

Wpyw kontekstu na postrzeganie:

Wpyw kontekstu na percepcj Cd.

Agnozja wzrokowa przedmiotowa:

Percepcja oddolna i odgrna:

Prawa percepcji (grupowania) Gestalt Zasada bliskoci elementy ktre s blisko siebie s przez odbiorc scalane w jedno i postrzegane jako jeden element. Prawo podobiestwa elementy, ktre s do siebie fizycznie podobne s przez odbiorc scalane w jedno i postrzegane jako jeden element. Rne elementy postrzegamy jako odrbne obiekty. Prawo domknicia - tendencja do postrzegania kompletnych obrazw, nawet jeli obraz jest niekompletny lub czciowo ukryty. Prawo kontynuacji jeli dwa lub wicej elementw przecinaj si, to mamy tendencj do widzenia dwch, nieprzerwanych elementw.

Teoria wzorcw W umysach (pamici) przechowujemy tysice szablonw zwanych wzorcami. Identyfikacja bodca na podstawie porwnania z wzorcem. Obiekt zostaje rozpoznany jako ten wzorzec, do ktrego jest najbardziej podobny(np. w inny sposb napisana literka A)

Teoria rozpoznawania poprzez komponenty (Biederman) Kombinacja 36 ksztatw geometrycznych (geony) wystarczy do opisania wszystkich obiektw rzeczywistych. W naszym systemie poznawczym istniej podsystemy, ktrych celem jest rozpoznanie danego geonu, dziki informacjom dotyczcych linii, krawdzi i ktw. Rozpoznane geony i ich wzajemne pooenie s konfrontowane z nasz wiedz w celu identyfikacji obiektu.

Teoria rozpoznawania poprzez komponenty- podsumowanie Dobrze wyjania w jaki sposb identyfikujemy kategori do jakiej naley dany obiekt np. kubek czy lampa ale... Nie wyjania, w jaki sposb umys identyfikuje konkretny obiekt: W jaki sposb wiem, e trzymam w rku swj ulubiony kubek?:)

Teoria ekologiczna Gibsona Efektywna percepcja nie wymaga danych pamiciowych. Uywamy gradientu tekstury (struktura powierzchni) jako wskanika odlegoci i gbokoci. Percepcja ma charakter motoryczny dziki czemu zyskujemy znacznie wicej danych.

Ograniczenia teorii ekologicznej Proces percepcji wg Gibsona wymaga przetworzenia w tym samym czasie bardzo duej iloci danych. Trudno wytumaczy niektre fakty zwizane z percepcj odgrn np. wpyw nastawienia. Sam Gibson zakada uczenie si pewnych schematw percepcji.

Postrzeganie twarzy Prozopagnozja. Aktywno mzgu w czasie rozpoznawania twarzy rni si pod wzgldem ilociowym i jakociowym od aktywnoci mzgu w czasie rozpoznawania innych obiektw. Noworodki (9 minuta po urodzeniu) duej przygldaj si elementom, ktre tworz schemat twarzy. Ludzie maj siln, naturaln tendencj do interpretowania okrelonych elementw jako twarzy ludzkiej.

Uwaga i wiadomo- definicje Uwaga system odpowiedzialny za selekcj informacji i zapobieganie negatywnym skutkom przeadowania systemu poznawczego przez nadmiar danych. wiadomo zdawanie sobie przez podmiot sprawy z treci wasnych procesw psychicznych (Ncka i in. 2006).

Funkcje uwagi 1. Selekcja rda informacji- wybr bodcw wanych ze wzgldu na przyjt zasad przy jednoczesnym odrzuceniu informacji niewanych (szum) i zakcajcych (dystraktory). 2. Przeszukiwanie pola percepcyjnego030fjwre4554567759vvd4ghuiinjiolljirt664564 6 mmkohm55erlp;'[== sj==12@$ $fhfuh9aeit75f9q834g90h7x6gq468ixjbhnis uzdht9w6kop[]--0971 bzdgt7q5408t6gn#&**^(*DC&(&V^TN(EX$^ uydw4(CNs7bse76B(ZA^$Fzvn9wz3 Srt64972gahwjvdkrt9nitfgghkrq3345mmne rttt mjyi78=-(%$@!vGG693. Przeduona koncentracja uwagi (czujno) - monitorowanie otoczenia przez duszy czas w poszukiwaniu bodcw okrelonego typu.4. Podzielno uwagi moliwo koncentracji na dwch lub wikszej liczbie informacji.5. Przerzutno uwagi- zdolno uwagi do przeczania si pomidzy dwoma zadaniami, obsugiwanymi przez niezalene procesy przetwarzania informacji

Funkcje uwagi Selektywno Przeszukiwanie pola percepcyjnego Przeduona koncentracja (czujno, vigilance) Podzielno uwagi Przerzutno uwagi

Czujno uwagi Efektywno spada najbardziej w cigu pierwszych 30 min. Efektywno tej funkcji uwagi powizana jest z temperamentem. Jeli bodziec pojawia si w obszarze, gdzie go oczekujemy efektywno jest wysza. Bodziec pojawiajcy si w polu widzenia nagle (poruszajcy si szybko) ma wiksze szans na bycie dostrzeonym.

Model Broadbent'aUwaga selektywna dziaa jak filtr, ktry przepuszcza informacje tylko z okrelonych kanaw, w zalenoci od tego czy speniaj okrelon zasad selekcji. Zasada selekcji- zasada sensoryczna- parametry fizyczne np. intensywno, sygnau decyduj o tym, czy bdzie on przepuszczony przez filtr uwagowy.

Koncepcja Treisman Kryterium dziaania filtra zasada semantyczna, a nie sensoryczna. Zasada dziaania filtra wzmacnianie/osabianie bodca

Koncepcja uwagi KanhemanaUwaga mechanizm decydujcy o przydziale ograniczonej puli zasobw poznawczych do okrelonych zada.

Koncepcja uwagi Kanheman'a Rne zadania wymagaj rnej iloci zasobw poznawczych. Zadania atwiejsze lub dobrze wyuczone wymagaj mniejszej puli zasobw. W przypadku wykonywania dwch lub wikszej liczby zada moe pojawi si interferencja (multitasking). Pula zasobw poznawczych zaley od kondycji czowieka oraz poziomu jego pobudzenia.

Podstawowe wyzwania koncepcji Kanheman'a Niejednoznaczno pojcia zasoby poznawcze Kto zarzdza uwag?:) Problem prasowania:) - brak interferencji w przypadku niektrych trudnych zada

Przeszukiwanie pola uwagi teoria integracji cech Triesman Etap 1: Kodowanie na poziomie najprostszych cech np. ksztat, ruch czy kolor- mapy cech - odbywa si rwnolegle. Etap 2: Integracja zakodowanych wczeniej cech rozpoznanie obiektu- odbywa si szeregowo.

Praktyczny wniosek Jeeli poszukiwany przez nas obiekt ma cech, ktrej nie ma aden inny obiekt to znajdziemy go znacznie szybciej. Jeeli poszukiwany przez nas obiekt jest definiowany przez koniunkcj cech jego poszukiwania zajm znacznie wicej czasu.

Uwaga a wiadomoDany proces przetwarzania informacji moemy uzna za niewiadomy gdy: nie wyzwala subiektywnego dowiadczenia nie mona go w aden sposb zrelacjonowa ujawniaj si skutki tego procesu Bodziec podprogowy bodziec wystarczajco silny, by pobudzi organy sensoryczne ale zbyt saby by wiadomie go zauway.

Prymowanie/primingPrymowanie - zjawisko, ktre polega na tym, e jeden bodziec (pryma, prime) wpywa na proces przetwarzania kolejnego bodca docelowego (target). Pryma i bodziec docelowy musz by ze sob zwizane, albo sensorycznie albo semantycznie.

Wybrane rodzaje prymowania Prymowanie repetetywne Prymowanie semantyczne Prymowanie afektywne Pryma Maska Bodziec Reakcja

Pierwotne i wtrne procesy automatyczne Procesy automatyczne (pierwotne i wtrne) s: bezwysikowe (nie konsumuj zasobw poznawczych) bezrefleksyjne (nie wymagaj wiadomej kontroli Dodatkowo pierwotne procesy automatyczne: s uruchamiane w sposb cakowicie niezaleny

Teoria rywalizacji egzemplarzy LoganaEgzemplarz zawiera: informacj o celu danej aktywnoci reprezentacj bodca zwizanego z realizacj danego celu S interpretacj bodca S odpowied na bodziec S, czyli REgzemplarz: S-R

Efekt StroopaCZERWONY ZIELONY NIEBIESKI CZERWONY BIAY TY

Efekt Stroopa Utrudnienie (duszy czas reakcji,ew. wicej bdw) w przetwarzaniu bodcw niespjnych w porwnaniu do przetwarzania bodcw spjnych. CZERWONY- bodziec spjnyBIAY bodziec niespjny

Wybrane rodzaje zadania Stroopa Stroop emocjonalny np. pajk, okno, choroba, farba Stroop kierunkowy Stroop figuralny

Pami-definicja Pami zdolno do przechowywania informacji i pniejszego jej wykorzystania. Innymi sowy jest to zesp procesw poznawczych zaangaowanych w nabywanie, przechowywanie i pniejsze odtwarzanie informacji (Ncka i in. 2006). Pami przemijajca przechowuje informacje w sposb nietrway, przez stosunkowo krtki czas,(...), co wynika z jej funkcji. Pami trwaa przechowuje informacje bez wyranych ogranicze czasowych.

Rodzaje pamici pami deklaratywna vs. niedeklaratywna Deklaratywna (jawna) semantyczna (fakty) epizodyczna (wydarzenia), zawiera rwnie pami autobiograficzn Niedeklaratywna (niejawna) proceduralna (umiejtnoci) nawyki wynikajce z warunkowania wynik nieasocjacyjnego uczenia si (np. habituacja)

Rodzaje pamici- model Atkinsona i Schiffrina Ze wzgldu na czas przechowywania informacji wyrniamy: magazyn sensoryczn magazyn pamici krtkotrwaej (STS) magazyn pamici dugotrwaej (LTS)

Pami sensoryczna specyficzny magazyn dla kadego zmysu bardzo krtki czas przechowywania informacji informacja przechowywana w kodzie analogowym brak kontroli wolicjonalnej

Pami krtkotrwaa (STS)W pamici krtkotrwaej znajduj si: wyselekcjonowane z pamici sensorycznej bodce zewntrzne, efekty biecych procesw przetwarzania informacji (np. wnioski, wynik dodawania), informacja przywoana z pamici dugotrwaej

Pami krtkotrwaa Czas przechowywania informacji w STS ograniczony kilka do kilkudziesicioleciu sekund. Pojemno STS ograniczona: 7+/-2 elementy Pojemno STS zrnicowana indywidualnie. Jej podstawow funkcj jest przechowywanie informacji w czasie niezbdnym do jej przetworzenia, zgodnie z aktualnie realizowanym celem. Kod wizualny lub fonetyczny.

Pojemno pamici STS- grupowanieOPSDSPLIPIS PO SLD

Pami dugotrwaa Dostp do pamici dugotrwaej za porednictwem pamici krtkotrwaej Jej funkcj jest szeroko rozumiana adaptacja do rodowiska Czas przechowywania i pojemno-nieznana! Nie jest struktur statyczn utrata dostpu do informacji uywanie informacji powoduje jej utrwalenie rekodowanie informacji- jej tre lub relacje z innymi reprezentacjami

Efekt wieoci i pierwszestwa Efekt pierwszestwa- informacje wydobyte z pamici dugotrwaej; zmniejsza si gdy przyspieszamy tempo ekspozycji. Efekt wieoci- ostatnie informacje s wci w pamici krtkotrwaej; zanika gdy czas przypominania jest odroczony o 10sek lub osoby badane dostaj dodatkowe zadanie angaujce pami krtkotrwa np. odliczanie wstecz.

Pami krtko- vs. dugotrwaa- badania pacjentw z uszkodzeniami mzgu Uszkodzenia lewego pata potylicznego trwaa niezdolno do przechowywania informacji w pamici krtkotrwaej, pami trwaa nienaruszona Uszkodzenia okolic skroniowych zaburzenia przechowywania materiau werbalnego w sposb trway, ale pami krtkotrwaa nienaruszona.

Mechanizmy obiegu informacji pomidzy poziomami Powtarzanie podtrzymujce - powtarzanie operacji, ktre zostay poprzednio wykonane na danych materiale. Nie prowadzi do pogbienia przetwarzania. Jego rol jest aktywne podtrzymywanie informacji na danym poziomie. Powtarzanie pogbiajce - polega na zastosowaniu nowych, najczciej semantycznych, operacji w stosunku do materiau pamiciowego. Prowadzi do jego gbszego przetworzenia.

Model Cowana Brak wyranego podziau na pami dugotrwa i krtkotrwa (robocz) Pami krtkotrwaa ma charakter procesualny, a nie strukturalny Pami robocza to mechanizm sucy utrzymaniu dostpnoci informacji istotnych dla realizacji aktualnego celu.

Procesy pamiciowe Zapamitywanie czynno pamiciowa polegajca na wprowadzeniu informacji do jednego z systemw pamici. Wymaga zakodowania informacji i utrwalenia zapisu. Przechowywanie - czynno pamiciowa podlegajca na przeciwdziaaniu zanikowi lub utracie dostpu do zapamitanej informacji. Odpamitywanie- czynno polegajca na wykorzystaniu wczeniej zapamitanych informacji. Moe si ujawni poprzez odtworzenie, rozpoznawanie lub niejawny wpyw na zachowanie (Ncka i in., 2006).

Zapamitywanie Liczba powtrze- badania Ebbinghausa Przerwy pomidzy kolejnymi powtrzeniami Organizacja materiau- grupowanie kategorialne Odtwarzanie vs. zapamitywanie Elaboracja Efekt kontekstu Emocje towarzyszce zapamitywaniu Stopie niezgodnoci z istniejcymi schematami poznawczymi

Zapamitywanie Liczba powtrze- badania Ebbinghausa Przerwy pomidzy kolejnymi powtrzeniami Organizacja materiau- grupowanie kategorialne Odtwarzanie vs. zapamitywanie Elaboracja Efekt kontekstu Emocje towarzyszce zapamitywaniu Stopie niezgodnoci z istniejcymi schematami poznawczymi

Techniki mnemoiczne wykorzystanie wicej ni jednego kodu w trakcie nabywania nowych informacji (odwoanie do teorii podwjnego kodowania Paivio). metoda obrazw interaktywnych sposb organizacji nowych informacji kategoryzowanie czce oba cele metoda miejsc

Interferencja proaktywna vs. retroaktywna Interferencja proaktywna- zakcenia procesu nabywania, utrwalania lub przechowania nowej wiedzy wywoane wiedz wczeniej nabyt, jeli wystpuje pomidzy nimi jaki zwizek. Interferencja retroaktywna- zakcenia procesu przechowywania wczeniej nabytej wiedzy wywoane wiedz nabyt pniej, jeli wystpuje pomidzy nimi jaki zwizek. (Ncka i in., 2006)

Co sprzyja interferencji? Podobiestwo materiau A i B Podobiestwo bodcw wywoujcych dan reakcj Dysproporcj stopnia opanowania materiau A i B- interferencja retroaktywna

Przechowywanie - zapominanieZanikanie ladu pamiciowego vs. Utrata wskazwek dostpu

Rozpoznawanie vs. odtwarzanie Niewiadomy plagiat Paramnezja Deja vu

Odpamitywanie Przy odpamitywaniu du rol odgrywa kontekst i wskazwki. Zazwyczaj wysza efektywno rozpoznawania ni odtwarzania Zasada specyficznoci Tulvinga: Im bardziej dostarczone wskaniki w fazie Im bardziej dostarczone wskaniki w fazie odpamitywania przypominaj wskaniki odpamitywania przypominaj wskaniki zarejestrowane w fazie kodowania, tym zarejestrowane w fazie kodowania, tym odtworzenie jest lepsze

Pami naocznych wiadkw silne, negatywne emocje wybircze zapamitywanie zdarze, brak schematu podatno na wskazwki

Wywiad poznawczy (Maruszewski, 2011) Zachcanie wiadkw do posuwania si w mylach wstecz, przypominania sobie wasnego nastroju. Zachcanie do podawania kadego, nawet najbardziej nieistotnego szczegu. Opisywanie sekwencji zdarze w kolejnoci normalnej i na wspak. Opisywanie zdarze z rnych punktw widzenia -gdyby sta w tym miejscuFaszywe wspomnienia Szansa na to, sugestia wywoa faszywe wspomnienia ronie gdy: pasuje do dotychczasowej wiedzy i schematw- dana rzecz MOGA si wydarzy, bogactwo szczegw faszywego zdarzenia, wielokrotna rekonstrukcja danego zdarzenia, duszy odstp czasowy od wprowadzenia faszywego informacji do jej wydobycia, nastawienie.

Pami autobiograficzna pami deklaratywna odnoszca si do wasnej przeszoci (dotyczce JA).

Waciwoci pamici autobiograficznej liniowo narracyjny charakter lokalizacja czasowa silny zwizek z emocjami pojawia si wraz wyksztaceniem si tosamoci i poczucia odrbnoci JA bardziej modyfikowana

Organizacja w pamici autobiograficznej Mechaniczne zapamitywanie Odwoanie si do skali zewntrznej Wiedza spoeczna Wiedza/przekonania na temat zwizkw przyczynowo-skutkowych

Mechaniczne zapamitywanie wspomnie autobiograficznych? A > B > C Porcje informacji do zapisania: Wydarzenie A Wydarzenie B Wydarzenie C A>B B>C

Jak dziaa pami autobiograficzna- koncepcja Conwaya Formy pamici autobiograficznej Dane dotyczce danego okresu ycia np. liceum Dane dotyczce zdarze oglnych np. klaswka, lekcja Dane dotyczce wydarze specyficznych np. bjka z koleg Pakiety pamici autobiograficzne zoone ze wszystkich trzech powyszych form

Konstruowanie wspomnie pamici autobiograficznej- robocze JA Odbywa si w pamici operacyjnej To jaki obraz zostanie skonstruowany zaley m.in. od aktualnych celw jednostki Konflikt pomidzy tym czego dowiadczamy Tu i teraz (adaptacyjna korespondencja) poczuciem cigoci i spjnoci obrazu wasnej osoby (koherencja). Pewne wspomnienia mog by skonstruowane cho nie miay miejsca, szczeglnie jeli pasuj do schematu

Czynniki determinujce trwao przechowywania w pamici autobiograficznej czsto epizodu, wyrazisto danego wydarzenia, efekt wzgldnej wieoci, reminescenzje, amnezja dziecica.

Pojcie definicja Pojcie reprezentacja umysowa, ktra odnosi si do jakiego zbioru obiektw, w ktrej skad wchodz istotne waciwoci tych obiektw (Smith i Medin, 1981, za Maruszewski, 2010). Pojcia indywidualne tylko jeden egzemplarz, np. moja siostra. Pojcia oglne reprezentacj caej klasy przedmiotw lub procesw np. psy lub odwani ludzie.Wybrane waciwoci poj trwae reprezentacje poznawcze, zapisane w kodzie abstrakcyjnym, tworz hierarchiczny porzdek, zwizane z indywidualnym i grupowym dowiadczeniem.

Pojcia matrycowe vs. NaturalnePojcia matrycowe - reprezentacje poznawcze skoczonej liczby cech wsplnych dla wszystkich desygnatw, ktre w jednakowym stopniu przysuguj wszystkim egzemplarzom pojcia. (Ncka i in. 2006) Przykad: Trjkt - figura paska - figura zamknita - trzy kty o sumie stopni ktowych 180

Pojcia matrycowe vs. naturalnePojcia naturalne- reprezentacje poznawcze skoczonej liczby cech, jednak cechy te w rnym stopniu przysuguj poszczeglnym desygnatom. (Ncka i in. 2006)

Funkcje poj Ekonomia funkcjonowania Rozumienie i wnioskowanie Komunikacja

Koncepcje poj Pogld klasyczny Teorie prototypw Koncepcje egzemplarzy Pojcia jako naiwne teorie

Pogld klasyczny Wszystkie egzemplarze w danej kategorii maj dan cech/dane cechy. Wszystkie egzemplarze, ktre danej cechy/danych cech nie maj nale do innej kategorii. Pojcia s przyswajane poprzez abstrahowanie pozytywne (wyodrbnianie cech istotnych) i abstrahowanie negatywne (pomijanie cech nieistotnych).

Wybrane ograniczenia pogldu klasycznego Wikszo poj naturalnych nie ma ostrych granic tj. nie da si wyodrbni listy cech koniecznych i wystarczajcych do okrelenia granic danej kategorii np. gra, ubstwo czy Polak. Nie tumaczy efektu typowoci

Podejcie teorii prototypw (wg. Rosch) Poszczeglne egzemplarze mona zaliczy do danej kategorii tylko z pewnym prawdopodobiestwem. Pojcia nie mona sprowadzi do zbioru cech koniecznych i wystarczajcych. Reprezentacja poznawcza jest uosabiana przez prototypy egzemplarz najbardziej typowy. Stopie podobiestwa do prototypu decyduje o prawdopodobiestwie zaliczenia danego egzemplarza do danej kategorii.

Co to jest prototyp? rednia z egzemplarzy, z ktrymi mamy do czynienia- cechy ilociowe np. wielko (Posner i Keele). Egzemplarz, z ktrym mamy najczciej do czynienia warto modalna- cechy jakociowe np. barwa (Neumann). Egzemplarz majcy najwicej cech wsplnych z innymi desygnatami z danej kategorii- family resemblance- podobiestwa rodzinnego- (Rosch). Egzemplarz idealny cho nieistniejcy.

Efekty typowoci Prototypy s czciej podawane jako przykadowy desygnat danej kategorii. Obiekty typowe s bardziej dostpne w pamici. Obiekty bardziej podobne do prototypu s atwiej/szybciej zaliczane do danej kategorii.

Podejcie egzemplarzowe Pojcia to reprezentacje jednego lub kilku egzemplarzy. To czy nowy egzemplarz zostanie zaliczony do danej kategorii czy nie, zaley od: jego podobiestwa do egzemplarza, na ktrego podstawie stworzono pojcie, podobiestwa do prototypu wygenerowanego na podstawie egzemplarzy skadajcych si na dane pojcie. Efekt pierwszestwa dane pojcie zaley od tego jaki by pierwszy egzemplarz, z ktrym si zetknlimy.

Pojcia jako teorie naiwne Pojcia s tworzone po to by wyjani dany kawaek rzeczywistoci. Z listy waciwoci danych obiektw wybieramy te, za ktrymi stoj informacje, ktre umoliwi lepsze zrozumienie rzeczywistoci.

Mylenie i rozumowanie -definicje Mylenie proces czenia elementw poznawczej reprezentacji wiata (obrazw, poj) w dusze cigi. Tak utworzony cig zastpuje realne, obserwowalne zachowanie w rzeczywistym wiecie (...) uwalniajc nas od ponoszenia natychmiastowych skutkw wasnych dziaa. Rozumowanie proces formuowania wnioskw na podstawie uprzednio nabytej lub powszechnie dostpnej wiedzy. (Ncka i in., 2006)

Funkcje mylenia autystycznego wg. Maruszewskiego motywacyjna kompensacyjna treningowa

Przesanki: - Freud by psychoanalitykiem - Skinner by behawioryst - Psychoanalitycy nie zgadzali si z behawiorystami Wniosek: Freud nie zgadza si ze Skinnerem?

Koncepcja Barona Mylenie obejmuje dwie grupy operacji: 1. Poszukiwania - moliwoci potencjalne odpowiedzi na zadane pytania, - cele kryteria oceny moliwoci, - dowody wszelkie informacje pomocne w ustaleniu na ile dana moliwo zaspokaja nasze cele. 2. Wnioskowania- analiza si i saboci kadej moliwoci na podstawie dowodw, w wietle zaoonych celw. U ludzi na podstawie heurystyk lub algorytmw.

Koncepcja Barona cd. Sposoby poszukiwania celw, moliwoci i dowodw: 1. cieka wewntrzna - wydobywanie z pamici 2. cieka zewntrzna dowolne zewntrzne rda informacji gdy potrzebne s nowe informacje gdy konieczne jest odcienie systemu poznawczego

Zmienno/elastyczno procesu mylenia - mog pojawi si nowe cele, - cz celw moe si zdezaktualizowa, - nowe dowody prowadz do nowych moliwoci lub dezaktualizowa dotychczasowe moliwoci - nowe dowody mog zmienia list aktualnych celw

Algorytmy vs. heurystyki Algorytm przepis dziaania zawierajcy skoczon sekwencj jak naley wykona aby osign okrelony cel. Algorytm musi by: - niezawodny - jego zastosowanie zawsze prowadzi do tych samych rezultatw. - dobrze okrelony- jednoznacznie procedura postpowania. - masowy- mona go z powodzeniem zastosowa w kadej sytuacji z danej klasy. - sztywny brak choby jednego elementu powoduje, e uzyskany wynik jest bdny lub w ogle si nie pojawia.

Heurystyka - metoda rozwizywania problemw czy podejmowania decyzji, ktra jest: - uproszczona- pewne aspekty, elementy s pominite - sabo okrelona - probabilistyczna tylko z pewnym prawdopodobiestwem prowadzi do uzyskania okrelonego rezultatu. Jest wic zawodna.

Rozumowanie dedukcyjne Rozumowanie dedukcyjne wyciganie wnioskw na podstawie przesanek z wykorzystaniem regu logiki. Ma charakter reproduktywny nie prowadzi do wygenerowania nowych informacji. Z formalnego punktu widzenia jest niezawodne.

Rozumowanie dedukcyjne - przykad Przesanka 1: Aby przystpi do egzaminu z psychologii poznawczej naley wczeniej zaliczy wiczenia z tego przedmiotu. Przesanka 2: Micha przystpi do egzaminu z psychologii poznawczej Wniosek: Micha zaliczy wiczenia z psychologii poznawczej.

Rozumowanie indukcyjne Rozumowanie indukcyjne wyprowadzanie nowych twierdze lub hipotez na podstawie skoczonej liczby przypadkw np. obserwacji. Prowadzi do powstania nowych treci. Jest rozumowaniem zawodnym.

Rozumowanie indukcyjne Suchacz 1 jest studentem psychologii. Suchacz 2 jest studentem psychologii. Suchacz 3 jest studentem psychologii.Wniosek: Wszyscy moi suchacze s studentami psychologii

Rozumowanie warunkoweJeli p to qJeli pada deszcz to spacerujcy Jan zmoknie Jeli Kasia obraa Pawa to ten zaczyna wrzeszcze

Prawidowe schematy wnioskowania przy implikacjiJeli p to q1. Modus Ponens p wic q - Wystpuje p wic sprawdzamy czy nastpio q Kasia obrazia Pawa. Obserwujemy czy ten zacz na ni wrzeszcze

Prawidowe schematy wnioskowania przy implikacji Jeli p to q2. Modus Tollens ~q wic ~p - Nie ma q, sprawdzamy czy nie pojawio si p Pawe nie wrzeszczy na Kasi. Sprawdmy czy ona przed chwil go nie obrazia

Bdne schematy wnioskowania przy implikacji Jeli p to q 3. Potwierdzenie Nastpnika q wic p - wystpuje q i sprawdzamy czy wczeniej wystpio p Widzimy, e Pawe wrzeszczy na Kasi i pytamy czy wczeniej go obrazia.

Bdne schematy wnioskowania przy implikacji Jeli p to q 4. Zaprzeczenie Poprzednika ~p wic ~q nie wystpuje p i sprawdzamy czy w tej sytuacji nie nastpi q. Widzimy, e Kasia nie obrazia Pawa i obserwujemy czy Pawe nie zaczyna przypadkiem na ni wrzeszcze.

Bd kontekstu 1. Jeli pada deszcz to Robert zmoknie Robert jest mokry wic... pada deszcz?2. Jeli pada deszcz to Robert zmoknie. Jeli pada nieg to Robert zmoknie. Robert jest mokry wic... pada deszcz?

Bd kontekstu przykad praktyczny 1. Jeli by zamach to powinnimy widzie i sysze wybuch. Syszelimy wybuch wic... by zamach?2. Jeli by zamach to powinnimy widzie i sysze wybuch. Jeli w poncym samolocie bya amunicja to powinnimy widzie i sysze wybuch. Syszelimy wybuch wic... by zamach?

Teoria abstrakcyjnych regu Czowiek jest istot racjonaln w rozumowaniu dedukcyjnym posuguje si zestawem regu - logika mentalna Reguy te s abstrakcyjne niezalene od zadania w formie regu logicznych- rozumowanie bezporednie. W poszczeglnych obszarach mog, w wyniku dowiadczenia, pojawi si nowe, bardziej specyficzne, schematy rozumowania, ktre zastpuj logik mentaln rozumowanie porednie.

Przyczyny bdw popenianych przez ludzi w rozumowaniu dedukcyjnym Bdy przetwarzania np. zbyt maa pojemno pamici operacyjnej czy dekoncentracja. Bdy nieadekwatnoci heurystyki niewaciwy wybr schematw rozumowania. Bdy rozumienia nieprawidowa interpretacja zwizkw pomidzy informacjami zawartymi w przesankach.

Bd rozumienia - przykadZaprzeczenie Poprzednika: ~p wic ~q P: Jeli w miecie jest bardzo duo remontw to kierowcy stoj korkach. W: Aktualnie nie ma adnych remontw w miecie wic samochody nie bd stay w korkach A wypadek? A godziny szczytu? itd.Bd rozumienia - przykadP1: Jeli w miecie jest bardzo duo remontw to kierowcy stoj korkach. oznacza rwnie P2: Jeli w miecie nie ma remontw to kierowcy nie stoj korkach.Zasada kooperacji: mwicy mwi odbiorcy to czego nie wie, a wiedzie powinien.

Koncepcja modeli umysowych Johsona-Laird'a W sytuacji koniecznoci wnioskowania na podstawie przesanek ludzie tworz modele umysowe sytuacji. Model umysowy to reprezentacja umysowa sytuacji problemowej zawierajca minimaln liczb informacji potrzebn do zrozumienia sytuacji.

Waciwoci modeli umysowych 1. Dostrzeone elementy sytuacji problemowej maj swoje odpowiedniki w modelu umysowym. 2. Modele umysowe odzwierciedlaj struktur sytuacji problemowej m.in.. relacje zachodzce pomidzy elementami danej sytuacji.

Waciwoci modeli umysowych 3. Moliwo wczenia do modeli umysowych dodatkowych waciwoci elementu m.in. moliwo negacji.4. W wikszoci sytuacji moliwe jest zbudowanie wicej ni jednego modelu umysowego stanowicego odzwierciedlenie sytuacji problemowej.

Etapy rozumowania wg Johnsona-Lairda1. Skonstruowanie modelu sytuacji problemowej opisanej w przesankach. 2. Sprawdzenie czy nasz domniemany wniosek jest zgodny z modelem. 3. Prba falsyfikacji wniosku poprzez konstruowanie alternatywnych modeli.

Koncepcja modeli umysowych cd. Zazwyczaj ludzie buduj tylko jeden model umysowy- model pocztkowy. Kolejne alternatywne modele powstaj tylko wtedy gdy na podstawie modelu pocztkowego nie jestemy w stanie wycign adnej konkluzji. Dodatkowo tworzenie kolejnych modeli alternatywnych jest utrudnione w sytuacji duego obcienia pamici roboczej lub wtedy gdy problem jest zoony.

Koncepcja modeli umysowych cd. Racjonalno wg Johnsoa-Lairda to nie stosowanie abstrakcyjnych regu ale poszukiwanie jak najwikszej liczby modeli zgodnych z przesankami. Bdy w rozumowaniu wynikaj ze stworzenia zbyt maej liczby modeli umysowych (czsto tylko jednego).

Bdy bdce skutkiem zbyt maej liczby modeli umysowych- przykady P: Jeli pada deszcz to Zosia zmoknie W: Zosia zmoka wic pada deszcz- bd potwierdzenie nastpnika. Model 1: Zosia zmoka bo pada deszcz. Model 2: Zosia zmoka poniewa pada nieg. Model 3: Zosia zmoka poniewa nieroztropnie wysza z domu w mingus- Dyngus.

Sdy i decyzje -definicje Sd- wyraone wprost twierdzenie na temat stanu rzeczy np. przynalenoci do okrelonej kategorii czy prawdopodobiestwa danego wydarzenia. Decyzja wybr jednej moliwoci dziaania spord co najmniej dwch opcji (Ncka i in.,2006).

Heurystyka reprezentatywnoci Przykad 1: 1 2 3 4 5 6 3 8 11 24 35 42Przykad 2: C C D C C D 72 rodziny C D C C C C - ?

Heurystyka reprezentatywnociH. reprezentatywnoci zdarzenia, ktre wydaj si by bardziej reprezentatywne dla danego zbioru (np. s bardziej podobne do typowego egzemplarza), s oceniane jako czstsze lub bardziej prawdopodobne. Zudzenie gracza/hazardzisty (efekt Monte Carlo) zaoenie, e mae prbki s bardziej podobne do duych prb ni to jest w rzeczywistoci.

Heurystyka dostpnoci 1. Choroby ukadu krenia 46%(m.in. miadyca, choroba niedokrwienna serca) w tym zawa 4,2%2. Nowotwory 25%3. Wypadki komunikacyjne 1,3%

Heurystyka dostpnoci H. dostpnoci zdarzenia atwiej dostpne poznawczo s oceniane jako bardziej prawdopodobnie lub czstsze. Efekt wieoci Efekt osobistego dowiadczenia

Heurystyka dostpnoci1. Kto czciej prowadzi po pijanemu: polityk czy nie polityk? 2. Nikt z moich znajomych nie gosuje na parti X. Te sondae kami. 3. Ja mam prac, moi znajomi maj prac. Praca w Polsce jest tylko ludzie nie chc pracowa. 4. Ludzie s li i niedobrzy kady news o tym wiadczy!:) 5. Jaka jest szansa na wygran w totolotka?:)

Heurystyka zakotwiczenia i dostosowania 1.Jak sdzisz czy poparcie dla oderwania wschodnich okrgw Ukrainy jest powyej czy poniej 30%? 2. Na ile procent dokadnie szacujesz poparcie dla tej idei?

Heurystyka zakotwiczenia H. zakotwiczenia sdy ludzi zale od pocztkowej wartoci jakie im podano. Przykady: - przeceny/promocje - cena komputera naszego ssiada jeli sami chcemy kupi nowy:) - jakie funkcje ma mie Wasz nowy telefon- czciowo zaley to od tego jakie mia poprzedni:)

Dlaczego uywamy zawodnych heurystyk?1. Brak czasu, umiejtnoci i zasobw poznawczych 2. Nie jestemy ewolucyjnie przystosowani do mylenia w kategoriach prawdopodobiestwa

Racjonalne podejmowanie decyzji 1. Zdecydowa co jest dla nas wane i jak bardzo jest wane kryteria. 2. Zebra wszystkie moliwe opcje i wiedz na temat konsekwencji ich wybrania. 3. Oceni prawdopodobiestwo konsekwencji zwizanych z kad z opcji. 4. Przeanalizowa KAD opcj pod ktem WSZYSTKICH wanych dla nas kryteriw.

Podejmowanie decyzji w realnym yciu 1. Dua niepewno czsto nie mamy informacji o wszystkich moliwych opcjach, a przede wszystkim o ich konsekwencjach. 2. Nie sposb przeanalizowa wszystkich opcji pod ktem wszystkich opcji z powodu: ograniczonych zasobw poznawczych ogranicze czasowych 3. Nie sposb oszacowa prawdopodobiestwa konsekwencji okrelonych opcji. 4. Ludzie nie myl w kategoriach prawdopodobiestwa.

Problemy z szacowaniem prawdopodobiestwa1/10 * 20z = 2z

Wybrane heurystyki podejmowania decyzji 1. Strategia zadowolenia (Simon) 2. Eliminacja wedug aspektw (Tversky) 3. Kieruj si tym co sprawdzio si ostatnio (Gigerenzer i Goldstein, 1999)Rola sposobu prezentacji problemu teoria perspektywy (Kahneman i Tversky, 1979)Efekt obramowania wpyw mentalnej reprezentacji problemu na tre podejmowanych decyzji. Mentalna reprezentacja problemu zaley m.in. od: sw uytych do jego opisu jak szeroki kontekst uwzgldnimy

Wybierajc nasz program odwrconej hipoteki unikniesz problemw finansowych na emeryturze! vs. Wybierajc nasz program odwrconej hipoteki moesz liczy na spokojn i bezpieczn emerytur!

Polska wspierajc niezalen, demokratyczn Ukrain moe zapewni sobie wiksze bezpieczestwo w najbliszych latach. vs. Polska wspierajc niezalen, demokratyczn Ukrain moe unikn ingerencji ze strony Rosji, a by moe wojny, w najbliszych latach

Fazy podejmowania decyzji1. Faza przeddecyzyjna 2. Proces decyzyjny 3. Faza postdecyzyjna

1. Faza przeddecyzyjna Zdefiniowanie problemu Zebranie informacji na temat dostpnych opcji (rda zewntrzne i wewntrzne)

Strategie podejmowania decyzji wg. Rohrbaugh i Shanteu, 1999 dziaania automatyczne- uruchamia schemat dziaania w typowych problemach; dziaania intuicyjne uwzgldnienie tylko najbardziej oczywistych przesanek, z pominiciem mniej oczywistych; dziaania deliberatywne jak najdokadniejsze rozwaenie wszystkich moliwych opcji.

Rozwizywanie problemw- definicje Problem rozbieno pomidzy stanem rzeczy a wyznaczonym bd narzuconym celem (stanem podanym), ktrej nie mona usun rutynowo. Rozwizywanie problemw aktywno nastawiona na redukcje tej rozbienoci () polegajca na realizacji zaplanowanej sekwencji operacji poznawczych (Ncka i in. 2006).

Rozwizywanie problemw podstawowe pojcia (koncepcja Newella i Simona) Stan pocztkowy- dane wyjciowe Stan docelowy plus kryteria oceny jego osignicia Przestrze problemu reprezentacja umysowa stanu pocztkowego, docelowego i wszystkie moliwe stany porednie- stany wiedzy (pprodukty) Operatory rodki/reguy, ktre moemy uy aby przeksztaci stan pocztkowy (i kolejne stany) w deniu do osignicia celu. Przeszkody ograniczenia naszych dziaa w deniu do osignicia stanu docelowego.

Rodzaje problemw1. Konwergencyjne (jedno rozwizanie) vs. dyweregencyjne (wiele rozwiza). 2. Proste- zoone poziom komplikacji (zoonoci) modelu umysowego adekwatnie opisujcego struktur problemu. 3. Dobrze - le okrelone (zdefiniowane)- stopie precyzji opisu celu, kryteriw oceny jego osignicia, danych pocztkowych oraz dopuszczalnych regu ich przeksztacenia.

Dobrze vs. le okrelone problemyle okrelone problemy: - Jaki zawd wybra by zarabia duo pienidzy (minimum 10 tys. miesicznie)? Patny morderca? - Jak poprawi bezpieczestwo na polskich drogach?

Fazy rozwizywania problemw W zalenoci od rodzaju problemu, wczeniejszej wiedzy oraz kontekstu: niektre fazy mog nie wystpowa a inne mog si cyklicznie powtarzaFazy rozwizywania problemw1. Identyfikacja problemu. 2. Zdefiniowanie problemu i stworzenie jego poznawczej reprezentacji. 3. Budowanie strategii rozwizywania problemu specyficznego sposobu rozwizania danego problemu (np. analityczna vs. holistyczna). 4. Pozyskiwanie i organizacja informacji potrzebnych podczas rozwizywania problemu. 5. Alokacja zasobw. 6. Monitorowanie postpw. 7. Ocena poprawnoci rozwizania

Heurystyki rozwizywania problemw1. Przeszukiwanie losowe (metoda prb i bdw)- tworzenie przypadkowych zestaww krokw, z ktrych jeden lub wicej moe stanowi prawidowe rozwizanie Przykad: anagram BATUSOU Zaleta: przeszukujemy CA przestrze problemu Ograniczenia: ekonomia czasowa2. Metoda redukcji rnicy (heurystyka wspinania si) Kade kolejne przeksztacenie/ dziaanie powinno by konfrontowane z celem i maksymalnie redukowa rnice pomidzy stanem aktualnym a docelowym. Zaleta: Ograniczona liczba stanw wiedzy, ktre w danym momencie musimy analizowa.Ograniczenia: 1) W jaki sposb oceni czy zbliamy si czy oddalamy do stanu docelowego? 2) Czasami jedyne rozwizanie to krok, ktry pozornie oddala nas od stanu docelowego.

Heurystyki rozwizywania problemw3. Metoda analizy rodkw i celw - polega na podziale zasadniczego problemu na mniejsze podcele, czsto ustawione hierarchicznie.

Analiza rodkw i celw cd. - czasami kolejne podcele pojawiaj si w trakcie realizacji innych celw - ludzie czsto zaczynaj od metody redukcji rnicy ale jeli zawodzi przechodz do metody analizy celw i rodkw - wczeniejsze dowiadczenie w rozwizywaniu problemw okrelonego typu zwiksza efektywno metody analizy rodkw i celw - wymaga dalekosinego planowania i znacznych zasobw poznawczych

Heurystyki rozwizywania problemw4. Metody oparte na wykorzystaniu analogii. Analogia wystpuje wtedy gdy mamy dwie dziedziny rzeczywistoci. W kadej z nich s rne elementy ale relacje pomidzy tymi elementami s takie same. Prba wykorzystania w jednej dziedzinie rzeczywistoci sposobu rozwizania problemu sprawdzonego w innej dziedzinie.

Analogie - przykadPrzykad I: 1. Szewc- buty 2. ksigowa - ? a) trzewik, b) pantofel, c) podatki, d) zeznanie podatkowe (PIT) Przykad II: Internet jest dla nas tym czym agora (plac spotka) dla staroytnych Grekw. Metody oparte na analogii- przykady Metoda eksperymentu sprawdzia si w fizyce wic staramy si j wykorzysta w naukach spoecznych. W szkole sprawdzia si strategia systematycznej pracy wg. standardw dostarczonych przez nauczycieli wic prbuj j zastosowa w pracy zawodowej. Niewielka dawka ywych drobnoustrojw (szczepionka) sprawia, e stajemy si na nie bardziej odporni. Wic niewielka, bezpieczna dawka stresu fundowana dzieciom sprawi, e bd s lepiej z nim radziy.

Metoda oparta na wykorzystaniu analogii ograniczenia Metoda podnosi efektywno gdy zadania s rzeczywicie podobne na poziomie abstrakcyjnym (relacji)- struktury gbokiej. Podobiestwo na poziomie struktury powierzchniowej nie wystarczy a stosowanie w tym przypadku strategii opartej na analogii obnia efektywno procesu rozwizywania problemw. Przeszkody w rozwizywaniu problemw Nastawienie schematyczne podejcie do problemu, zgodnie z wczeniej wytworzon reprezentacj problemu lub utrwalon procedur poszukiwania rozwiza. Moe dotyczy: danych pocztkowych- ignorowanie czci z nich, celu- niewaciwa reprezentacja, operatorw-preferowanie tylko wybranych sposobw przeksztacania stanw wiedzy, ogranicze ignorowanie pewnych warunkw. Przeszkody w rozwizywaniu problemw Fiksacja funkcjonalna niezdolno do uywania obiektw inaczej ni w ich typowej funkcji. Inkubacja spontaniczna (efekt zmczenia) lub celowa przerwa w rozwizywaniu problemw, ktra pojawia si po dowiadczeniu impasu w poszukiwaniu rozwizania i poprzedza jego odnalezienie poprzez wgld (Ncka i in., 2006).

Dlaczego inkubacja moe facylitowa proces rozwizywania problemw? wczenie nowych informacji do przestrzeni problemu, osabianie dziaania przeszkd np. nastawienia, dziki czyszczeniu pamici operacyjnej relaksacja chwilowe zwikszenie pojemnoci pamici operacyjnej, regeneracja energetyczna organizmu. Specyfika zoonych problemw Brak przejrzystoci ukryty charakter wielu danych. Politeliczno wielo celw. Liczne zwizki pomidzy zmiennymi Dua dynamika zmian Rozwizywanie zoonych problemw- badania Wittmana i Su (1999) Trzy zadania: Symulacja elektrowni wglowej (niski poziom zoonoci) Symulacja fabryki koszul (umiarkowany poziom zoonoci) Symulacja zarzdzania innowacjami w firmie konkurujcej z trzema innymi firmami (wysoki poziom zoonoci) Najczciej uywane zadania przy laboratoryjnym badaniu procesw rozwizywania problemw Misjonarze i Kanibale (Orki i Hobbity) Problem dzbanw z woda (water jars problem) Wiea Hanoi Problem nowotworowy Dunckera Black Box- do badania rozwizywania Symulacja zarzdzania firm, elektrowni lub miastem (2000 zmiennych)