Dr Anna Rachwał

2012/2013

PRAWO UPADŁOŚCIOWE

I NAPRAWCZE

1. Przesłanki ogłoszenia upadłości

i . Zdolność upadłościowa

i i . Niewypłacalność

i i i . Ubóstwo masy

PRAWO UPADŁOŚCIOWE

I NAPRAWCZE

Jan jest wspólnikiem spółki jawnej prowadzącej sklep z częściami do samochodów marki Skoda. Niestety od dwóch lat interesy nie szły najlepiej i sklep prawie nie przynosi zysku, w związku z czym wspólnicy podjęli uchwałę o l ikwidacji spółki i przystąpili do spłacania jej zobowiązań (przy czym nie ma pewności, że uda się zaspokoić wszystkie). W toku likwidacji Jan stwierdził, że ze względu na brak dochodów nie jest już w stanie spłacać kredytu zaciągniętego w banku B (w kwocie 600.000 zł) na zakup dużego domu z ogrodem i przez ostatnie 4 miesiące nie spłaca jego rat. Konsekwentnie zaprzestał także spłacania niewielkich pożyczek konsumpcyjnych, które zaciągnął w innych bankach i firmach pożyczkowych . Firma pożyczkowa B złożył wniosek o ogłoszenie upadłości Jana.

Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości Jana?

Jeżeli tak, to w jakim trybie będzie toczyło się postępowanie (ogólnym/ konsumenckim)?

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB

FIZYCZNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Przedsiębiorcy: art. 5 PUiN

Osoby prowadzące działalność gospodarczą lub zawodową

w rozumieniu KC (ust. 1) nawet wówczas, gdy nie zostali ujawnieni

w Ewidencji Działalności Gospodarczej (art. 9 PUiN); w tym

wspólnik spółki cywilnej (brak zdolności upadłościowej samej

spółki)

Wspólnicy osobowych spółek handlowych ponoszący

nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki:

wspólnicy spółki jawnej, komplementariusze w spółce

komandytowej i komandytowo-akcyjnej, partnerzy spółki

partnerskiej (ust.2)

o ile są w stosunku do nich spełnione pozostałe przesłanki ogłoszenia

upadłości; ogłoszenia ich upadłości nie uzasadnia samo tylko ogłoszenie

upadłości spółki, a brak ogłoszenia upadłości spółki nie stanowi przeszkody

dla upadłości wspólnika

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB

FIZYCZNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

„Byli przedsiębiorcy”: przez okres 1 roku od dnia przedsiębiorcy

wykreślenia z EDZ oraz przez okres 1 roku od dnia utraty

kwalifikacji wspólnika spółki osobowej (art. 8 PUiN)

Osoby nieprowadzące działalności gospodarczej (upadłość

„konsumencka”): art. 4912 ust. 2 PUiN: wniosek o ogłoszenie

upadłości może złożyć wyłącznie dłużnik

[szczególne postępowanie upadłościowe może zostać wszczęte także

przez okres 1 roku po śmierci dłużnika, art. 7 PUiN]

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB

FIZYCZNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Wniosek o ogłoszenie upadłości Jana złożył wierzyciel (bank B) –

gdyby chodziło o upadłość „konsumencką” wniosek podlegałby

oddaleniu już ze względu na brak legitymacji wnioskodawcy;

Jan jest wspólnikiem spółki jawnej: posiada zatem zdolność

upadłościową bez względu na to, czy prowadzi również inną,

samodzielną działalność gospodarczą na podstawie art. 5 ust. 2

pkt 2 PUiN;

Spółka jawna znajduje się wprawdzie w fazie likwidacji, ale do

czasu jej wykreślenia z KRS istnieje i Jan jest jej wspólnikiem w

rozumieniu art. 5 ust. 2 pkt 2 PUiN; jego zdolność upadłościowa

będzie trwała jeszcze przez 1 rok od dnia wykreślenia spółki

tak samo byłoby w razie zbycia przez Jana „udziału” [ogółu praw i

obowiązków] w spółce, por. art. 10 KSH

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB

FIZYCZNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Niewykonane zobowiązania Jana nie wynikają z jego aktywności w spółce ; wierzyciele spółki w likwidacji nie domagają się jeszcze od niego spełnienia zobowiązań spółki ; może się okazać, że egzekucja z majątku spółki nie będzie bezskuteczna (art. 22 § 2 w zw. z art. 31 KSH) i jego odpowiedzialność nigdy się nie zaktualizuje; zobowiązania mają charakter „konsumencki”

Dla możliwości ogłoszenia upadłości znaczenie ma wyłącznie kwalifikacja jako przedsiębiorca/ nie-przedsiębiorca , bez względu na charakter (istniejących/ niewykonanych) zobowiązań ; PUiN nie przewiduje odrębnych trybów postępowania z wierzytelnościami „handlowymi” i „konsumenckimi”

Skoro nie jest to upadłość „konsumencka”, jest możliwe ogłoszenie upadłości na wniosek wierzyciela – o ile są spełnione pozostałe przesłanki (niewypłacalność, wystarczający majątek) - postępowanie będzie toczyć się w trybie ogólnym

Por. uchw. SN z 5.8.2004, III CZP 41/04, OSNC 2005/7-8

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB

FIZYCZNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Paweł prowadzi gospodarstwo rolne. Ze względu na bardzo długo trwającą zimę oraz częste podtopienia wiosną plony w tym roku były fatalnie niskie, a warzywa tak niskiej jakości, ze mimo wyższych cen, jego dochód był o ponad połowę mniejszy niż rok wcześniej . Pozwoliło mu to wprawdzie na zaspokojenie bieżących potrzeb, ale musiał zaprzestać spłacania kredytów zaciągniętych w bankach – zarówno na powiększenie i modernizację gospodarstwa jak i na prywatne potrzeby (samochód, remont domu). Złe prognozy na kolejny rok doprowadziły Pawła do wniosku, że nigdy nie uda mu się zwrócić pieniędzy i złożył wniosek o ogłoszenie swojej upadłości wraz z wnioskiem o zwolnienie z niespłaconych w dalszym postępowaniu długów.

Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości Pawła?

Jeżeli tak, to w jakim trybie będzie toczyło się postępowanie (ogólnym/ konsumenckim)?

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB

FIZYCZNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Wniosek złożył sam dłużnik ; nie da się na tej podstawie

wykluczyć upadłości „konsumenckiej”

Art. 6 PUiN przewiduje, że nie można ogłosić upadłości osób

fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne (pkt 5)

Wykluczona jest z pewnością możliwość prowadzenia

postępowania w trybie ogólnym

Tytuł V PUiN nosi nazwę „ Postępowanie upadłościowe wobec

osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej” ; art.

4911 PUiN określa jednak, że stosuje się go do osób fizycznych,

wobec których nie mają zastosowania przepisy działu II tytułu I

(zawierające art. 6 pkt 5)

W świetle art. 4911 PUiN Paweł ma zdolność upadłościową

nie ma jej jednak w świetle tytułu tytułu – taka interpretacja

została wskazana przez Ministerstwo Rolnictwa

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB

FIZYCZNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Tadeusz hydraulik prowadził własną działalność gospodarczą . W związku z chorobą zgłosił zawieszenie działalności gospodarczej na okres 1 roku (por. art. 14a ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) . Stan jego zdrowia cały czas ulegał pogorszeniu i, jeszcze w okresie zawieszenia działalności, uzyskał orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy i przyznano mu rentę . Tadeusz stwierdził, że wysokość renty nie wystarczy na spłatę jego starych zobowiązań (zarówno „handlowych” jak i „konsumenckich”), trudno jest mu także stwierdzić jednoznacznie czy po kilku miesiącach rehabilitacji będzie zdolny świadczyć usługi hydrauliczne. Zaprzestał spłacania kredytu i złożył wniosek o ogłoszenie swojej upadłości wraz z wnioskiem o umorzenie niezaspokojonych w postępowaniu zobowiązań .

Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości Tadeusza?

Jeżeli tak, to w jakim trybie będzie toczyło się postępowanie (ogólnym/ konsumenckim)?

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB

FIZYCZNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

W budynku przy ul. Internetu 5 w W. jest 20 mieszkań . Budynek jest

zabytkowy, a ponadto – ze względu na prestiżową lokalizację –

właściciele lokali chcieli znacznie podnieść jego standard.

Zaciągnęli w związku z tym wysoki kredyt na remont budynku w

banku B. Kiedy jednak trzeba było znaleźć środki na zwrot kredytu,

nie udało się przegłosować uchwały o podwyższeniu opłat na

utrzymanie nieruchomości wspólnej i fundusz remontowy. Ponieważ

konto wspólnoty wykazało bilans 0,00 zł zarząd wspólnoty przez

kilka kolejnych miesięcy nie spłacał kredytu i nie płacił za media za

dostarczane do części wspólnych budynku, a jedynie przekazywał na

konto zakładu energetycznego i wodociągowego kwoty uiszczane

przez mieszkańców za zużywane przez nich media. Zirytowany bank

B złożył wniosek o ogłoszenie upadłości wspólnoty mieszkaniowej

przy ul. Internetu 5 w W.

Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości

wspólnoty?

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB PRAWNYCH

I INNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Podmioty posiadające zdolność upadłościową:

Spółka z o.o. i spółka akcyjna, nawet jeśli nie prowadzą

działalności gospodarczej

Inne osoby prawne oraz jednostki organizacyjne

wyposażone w zdolność prawną, o ile są

przedsiębiorcami w rozumieniu KC (art. 5 ust. 1 PUiN)

Osobowe spółki handlowe (jawna, komandytowa,

partnerska, komandytowo-akcyjna), również wówczas, gdy

przedmiotem ich działalności jest np. działalność rolnicza

lub prowadzenie szkoły językowej

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB PRAWNYCH

I INNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Brak zdolności upadłościowej: Osoby prawne i jednostki organizacyjne wyposażone

w zdolność prawną niebędące przedsiębiorcami

(np. wspólnota mieszkaniowa – zarządzanie nieruchomością wspólną nie jest prowadzeniem działalności gospodarczej; zdolność upadłościową może mieć np. spółka z o.o. będąca zarządcą)

Podmioty prawa publicznego: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego

Publiczne samodzielne zakłady opieki zdrowotnej

Instytucje utworzone w drodze ustawy (np. uniwersytety)

Instytucje utworzone w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą (grupa PKP)

Uczelnie (prywatne)

ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB PRAWNYCH

I INNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Spółka z o.o. Alfa wszczęła przeciwko spółce z o.o. Beta postępowanie o zapłatę odszkodowania wynikającego z nienależytego wykonania zobowiązania przez spółkę Beta. Spór – toczący się zgodnie z umową stron przed sądem polubownym – jest skomplikowany prawnie i postępowanie trwa już ponad 6 miesięcy. Spółka Alfa wystąpiła do sądu o ogłoszenie upadłości spółki Beta, wskazując, że spółka Beta jest pozwaną w kilku procesach o zapłatę toczących się przed różnymi sądami . Spółka Beta wskazuje, że kwestionuje wysokość spornych wierzytelności . Sąd stwierdził, że bilans spółki Beta wykazuje stratę . Sąd ustalił również, że spółka pozostaje w zwłoce z zakończeniem kilku budów.

Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości spółki z o.o. Beta?

NIEWYPŁACALNOŚĆ

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Niewykonywanie wymagalnych zobowiązań pieniężnych (przesłanka ogólna)

Co do zasady bez względu na przyczynę tego stanu, niekoniecznie brak majątku lub płynnych środków na ich zaspokojenie

Zarówno o charakterze prywatno- jak i publicznoprawnych (wszystkie wierzytelności, które podlegają zaspokojeniu w postępowaniu upadłościowym, por. art. 189 PUiN)

Niewykonywaniem zobowiązań jest również ich zaspokajanie w toku postępowania egzekucyjnego

chyba, że wszystkie niewykonane zobowiązania są sporne (por. post. SN z 3.3.2004, III CK 360/02, niepubl)

Niewykonywanie przez spółkę Beta zobowiązań spornych nie uzasadnia ogłoszenia jej upadłości; sąd nie będzie też brał pod uwagę niedokończonych budów (zobowiązania niepieniężne)

NIEWYPŁACALNOŚĆ

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Osoby prawne i ułomne osoby prawne:

zobowiązania przekraczają wartość majątku („przesłanka

bilansowa”)

Nie uwzględnia się kapitału zakładowego i innych

funduszy spółki

Uwzględnia się rzeczywistą, a nie księgową wartość

majątku

Sama strata w bilansie spółki Beta nie tworzy jeszcze

stanu niewypłacalności, konieczna jest ocena struktury

majątku.

NIEWYPŁACALNOŚĆ

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Bilans spółki z o.o. Gamma sporządzony na dzień 31 marca

wykazał majątek o wartości 5 000 000 zł oraz zobowiązania

o wysokości 6 500 000 zł, z czego aktualnie spółka pozostaje

w 2–miesięcznym opóźnieniu z zapłatą kilku wierzytelności

w łącznej wysokości 300 000 zł oraz miesięcznym opóźnieniu

w wykonaniu zobowiązania do wybudowania pawilonu

sklepowego (zgodnie z umową spółka ma po zakończeniu prac

otrzymać za niego wynagrodzenie w wysokości 400 000 zł;

uwzględnione w bilansie). Jeden z wierzycieli spółki złożył

wniosek o ogłoszenie jej upadłości . Spółka argumentuje, że

nie jest niewypłacalna, bo po zakończeniu robót przy pawilonie

otrzyma pieniądze na spłatę zobowiązań .

Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości

spółki z o.o. Gamma?

NIEWYPŁACALNOŚĆ

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Art. 12: „przemijająca niewypłacalność”: możliwość oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie uznania sądu (z uwzględnieniem trwałości stanu niewypłacalności oraz pokrzywdzenia wierzycieli)

Niewielkie opóźnienie – do 3 miesięcy – w wykonaniu zobowiązań +

Niewielkie zadłużenie: do 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa

pozwala na oddalenie niezasadnego wniosku opartego na przesłance ogólnej

(wątpliwości co do przesłanki bilansowej: art. 11 ust. 2 PUiN: wskazuje, jest ona spełniona „nawet gdy [podmiot] zobowiązania na bieżąco wykonuje”, a art. 12 PUiN mówi o niewykonanych zobowiązaniach);

Jako wzorzec wyceny wskazuje „wartość przedsiębiorstwa”: wątpliwości co do dopuszczalności stosowania do osób fizycznych; przy dopuszczeniu w miejsce wartości przedsiębiorstwa należy przyjąć wartość całego majątku (to samo dotyczy spółek, które co do zasady nie mają majątku poza wchodzącym w skład przedsiębiorstwa; zmiana treści tego przepisu została jednak odrzucona w toku prac parlamentarnych)

NIEWYPŁACALNOŚĆ

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Art. 12: „przemijająca niewypłacalność”: „niewykonane zobowiązania”:

1) wymagalne:

spółka Gamma zalega z zapłatą 300 000 zł – to mniej niż 10% wartości jej

majątku (5 000 000 zł) – sąd mógłby oddalić wniosek, ponieważ spełnione

są obie przesłanki. To rozwiązanie odpowiada założeniu, że art. 12 PUiN służy

korekcie przesłanki ogólnej w aktualnej sytuacji dłużnika;

2) istniejące:

różnica między wartością majątku spółki Gamma (5 000 000 zł)

a wysokością jej zobowiązań (6 500 000 zł) wynosi 1 500 000 zł –

przekracza zatem próg 10% i sąd musiałby ogłosić upadłość spółki. Taka

interpretacja pozwala jednak na korektę również przesłanki bilansowej,

ponieważ pozwala na ocenę stanu majątkowego, a nie tylko aktualnej

sytuacji dłużnika i może uzasadniać ogłoszenie upadłości opartej na

przesłance bilansowej nawet wówczas, gdy dłużnik na bieżąco wykonuje

swoje zobowiązania.

NIEWYPŁACALNOŚĆ

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Zobowiązania spółki z o.o. Delta wynoszą ponad 3 000 000 zł Na

rachunku bankowym spółki znajduje się kwota około 5.000 zł .

Majątek spółki jest wyceniany na ok. 4 000 000 zł ; w jego skład

wchodzi jedynie nieruchomość fabryczna (spółka zaprzestała już

produkcji i sprzedała większość maszyn), którą sama spółka

bezskutecznie usiłowała sprzedać przez ostatni rok. Ze względu

na brak gotówki spółka przestała płacić swoje zobowiązania .

Jeden z wierzycieli złożył w związku z tym wniosek o ogłoszenie

upadłości spółki Delta. Sąd ustalił, że przewidywane koszty

postępowania upadłościowego wynoszą 50.000 zł . Sama

nieruchomość fabryczna jest przy tym obciążona hipoteką na

rzecz jednego z banków, która została ustanowiona krótko przed

złożeniem przez wierzyciela wniosku o ogłoszenie upadłości .

Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości spółki

z o.o. Delta?

MAJĄTEK WYSTARCZAJĄCY NA

ZASPOKOJENIE KOSZTÓW POSTĘPOWANIA

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Sąd obligatoryjnie oddala na podstawie art. 13 PUiN wniosek

o ogłoszenie upadłości jeżeli (ubóstwo masy):

majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów

postępowania;

majątek dłużnika jest obciążony hipotekami lub zastawami tak,

że pozostała wartość nie wystarczy na zaspokojenie szacowanych

kosztów postępowania;

po zmianie stanu prawnego (art. 701 PUiN) należałoby ta listę

uzupełnić o przewłaszczenie i cesję na zabezpieczenie, które również

są zaspokajane na zasadzie prawa odrębności

Z sumy uzyskanej z likwidacji przedmiotu zabezpieczeń przeznacza się

jednak kwotę (nie więcej niż 10% wartości), wynikającą

z porównania wartości przedmiotu zabezpieczenia i całej wartości masy

upadłości na ogólne koszty postępowania upadłościowego (art. 345

ust. 1 PUiN)

MAJĄTEK WYSTARCZAJĄCY NA

ZASPOKOJENIE KOSZTÓW POSTĘPOWANIA

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

W obu wypadkach można jednak ogłosić upadłość, jeżeli istnieje

prawdopodobieństwo zwiększenia majątku lub zmniejszenia kwoty

wierzytelności, w tym zabezpieczonych rzeczowo, przez uznanie

czynności dłużnika za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości

W przypadku ujawnienia się ubóstwa masy dopiero po ogłoszeniu

upadłości, postępowanie podlega umorzeniu (art. 361 PUiN)

Hipoteka na majątku spółki Delta została ustanowiona krótko przed

złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, więc można ją pominąć,

bo prawdopodobnie jest bezskuteczna (por. art. 127 ust. 3 PUiN)

MAJĄTEK WYSTARCZAJĄCY NA

ZASPOKOJENIE KOSZTÓW POSTĘPOWANIA

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13

Zakres kosztów postępowania określa art. 230 PUiN: m.in. koszty

sądowe, wynagrodzenie syndyka, zarządcy lub nadzorcy, należności

pracownicze przypadające za okres po ogłoszeniu upadłości

Przy badaniu wniosku o ogłoszenie upadłości sąd bada, czy majątek

wystarczy na zaspokojenie kosztów obu faz postępowania

(w przedmiocie ogłoszenia upadłości i postępowania właściwego)

Sąd bada nie tylko, czy w chwili orzekania dłużnik ma wystarczające

środki, ale także, czy uda się je uzyskać w toku postępowania

„niezbywalność” nieruchomości nie przesądza jeszcze, że syndykowi

nie uda się znaleźć nabywcy

Od wnioskodawcy niebędącego dłużnikiem sąd może żądać zaliczki na koszty

postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości (art. 32 ust. 5 PUiN)

Po ogłoszeniu upadłości zgromadzenie wierzycieli może w drodze uchwały

zobowiązać do złożenia zaliczki na koszty dalszego postępowania wierzycieli

mających największe należności, których łączna wysokość wynosi co najmniej

30% ogólnej sumy wierzytelności (art. 232 PUiN)

MAJĄTEK WYSTARCZAJĄCY NA

ZASPOKOJENIE KOSZTÓW POSTĘPOWANIA

Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2012/13